Jadwiga G�rnicka Apteka Natury PRZEDMOWA Do III wydania Apteki Natury. Wobec bardzo �yczliwego przyj�cia I i II wydania "Apteki Natury", oraz wyczerpania si� tych wyda� powsta� projekt III wydania tej ksi��ki rozszerzonej o dodatkowe rozdzia�y jak: akupresur� st�p oraz masa� shiatsu. Wydanie to uka�e si� na wyra�ne �yczenie pacjent�w i czytelnik�w, �wiadcz� o tym liczne listy, telefony i wypowiedzi ustne. Wydanie to obejmuje wiadomo�ci i sposoby na utrzymanie zdrowia do pierwszych 100 lat �ycia, na odzyskanie zdrowia, kt�re ju� troch� niedopisuje, oraz na wyj�cie z wielu przewlek�ych dolegliwo�ci i schorze�. Wiadomo�ci te by�y podane w poprzednich wydaniach oraz w mojej ksi��ce "Zdrowie przez dotyk". W tej ostatniej pozycji by�y podane sposoby wykonywania Akupresury st�p. Masa�u Shiat-Sou, Masa�y specjalnych, oraz szybkie skuteczne porady w nag�ych przypadkach chorobowych jak omdlenie, zwichni�cie stawu, st�uczenia mi�ni, wi�zade�, �ci�gien. Oczywi�cie zawsze dobrze jest by� w kontakcie z lekarzem naturalist� i stosowa� jednocze�nie leczenie wspomagaj�ce: np. odpowiednie �ywienie, dobrane dla siebie zio�a, k�piele, pi� �wie�e soki z jarzyn, kt�re u�atwiaj� i przyspieszaj� powr�t do zdrowia, oraz kt�re punkty masowa� na stopie i na ciele. Og�lnie ksi��ka ta jest warto�ciowym poradnikiem dla os�b troch� starszych, kt�re nie chc� chorowa� i niedomaga�, dla os�b m�odych, kt�re chc� zachowa� zdrowie i energi� tak potrzebn� w obecnym szybkim tempie �ycia i dla wszystkich kt�rzy maj� ju� jakie� przewlek�e niedomagania i chc� si� od nich jak najszybciej uwolni� aby nie zachorowa� i nie utraci� zdolno�ci do pracy i do rado�ci �ycia. S� tu te� podane metody leczenia zupe�nie zapomniane w epoce leczenia chemi� np.: argilloterapia - leczenie pospolit� glink�, leczenie poprzez uzupe�nienie brakuj�cych mikroelement�w i odtrucia w sytuacji post�puj�cego zanieczyszczenia �rodowiska i rozwoju chor�b cywilizacyjnych: jak nadmiar cholesterolu, wczesna mia�d�yca naczy� t�tniczych m�zgu, serca i t�tnic ko�czyn dolnych, niedoceniane leczenie preparatami pszczelimi, a tak skutecznie przyspieszaj�ce powr�t do zdrowia i do pe�nej sprawno�ci. Uwa�ny czytelnik znajdzie tu skuteczne recepty na choroby krwi, w�z��w ch�onnych, ziarnic� z�o�liw�, zakrzepic�, choroby serca i uk�adu kr��enia, schorzenia go��cowe i reumatyczne, schorzenia kobiece, schorzenia p�cherza moczowego, prostaty, kamic� nerkow�, schorzenia przemiany materii, schorzenia uk�adu pokarmowego, schorzenia sk�ry, schorzenia uk�adu oddechowego, jak si� hartowa� aby nie �apa� �atwo infekcji i jak �atwo wyleczy� przezi�bienie, jak oczy�ci� woreczek ��ciowy i drogi ��ciowe w w�trobie, jak rozpu�ci� i urodzi� kamienie nerkowe, co stosowa� aby si� nie tworzy�y nowe, jak oddycha� aby �atwiej wydala� toksyny. Wdzi�czna b�d� za wszelkie uwagi czytelnik�w tak pozytywne jak i krytyczne. Jadwiga G�rnicka �YWIENIE TO ZDROWIE LUB CHOROBA �YWIENIE O znaczeniu prawid�owych zestaw�w produkt�w spo�ywczych w leczeniu chor�b metodami naturalnymi Medycyna ostatnich lat poczyni�a ogromne post�py w rozpoznaniu zale�no�ci pomi�dzy stanem zdrowia cz�owieka a sposobem jego od�ywiania. Szczeg�lnie wiele nauka dowiedzia�a si� o takich dziedzinach, jak biologiczna warto�� pokarm�w, procesy trawienne i przemiany materii, wp�yw na zdrowie i znaczenie pokarmowe bia�ka, aminokwas�w egzogennych, w�glowodan�w, t�uszcz�w, witamin, biopierwiastk�w i wody. Rozwa�ania na temat zwi�zk�w mi�dzy od�ywianiem a stanem zdrowia nale�y poprzedzi� og�ln� uwag�, �e zapotrzebowanie na produkty spo�ywcze jest zindywidualizowane, a nadto zr�nicowane u ludzi zdrowych i chorych. Ka�dy powinien pozna� swoje indywidualne potrzeby, gdy� nawet uniwersalne zalecenia, �e nale�y jada� czosnek ze wzgl�du na selen, jab�ka, poniewa� zawieraj� pektyny, natk� pietruszki, jako bogate �r�d�o witaminy C, a czere�nie ze wzgl�du na wiele witamin B5, oraz pi� mleko, gdy� znajduje si� w nim komplet aminokwas�w egzogennych, a nadto wap� - nie mog� by� uog�lniane. Bia�ko. Opr�cz w�glowodan�w i t�uszcz�w nale�y do podstawowych sk�adnik�w pokarmowych. Jest zasadniczym tworzywem cytoplazmy - substancji budulcowej kom�rek, budulcem enzym�w, hormon�w i hemoglobiny. Wszystkie bia�ka proste sk�adaj� si� z aminokwas�w, kt�re s� zwi�zkami organicznymi. Na kilogram wagi cia�a cz�owiek potrzebuje przeci�tnie 0,5 g bia�ka, cho� bywaj� nieznaczne odchylenia indywidualne. Zapotrzebowanie organizmu na bia�ko wzrasta w stresach, chorobach zaka�nych, przy braku snu, wykonywaniu ci�kiej pracy fizycznej, w warunkach wysokiej temperatury, w stanach b�lu, obawy i l�k�w. Normy dziennego spo�ycia bia�ka wynosz� 30-55 g. Powinno to by� bia�ko pe�nowarto�ciowe, a wi�c takie, kt�re zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne. Spo�ywanie bia�ka w ilo�ciach przekraczaj�cych wymienion� tu norm� mo�e spowodowa� przeci��enie w�troby i nerek zmuszaj�c je do usuwania zb�dnego balastu, co doprowadza te narz�dy do patologicznego przerostu. Pi�t� cz�� wagi cia�a stanowi bia�ko. Bierze ono udzia� w utrzymaniu r�wnowagi wodnej w organizmie. Syntetyzowanie bia�ek jest potrzebne do tworzenia antycia� niezb�dnych do zwalczania infekcji bakteryjnych. W sk�ad mi�ni, ko�ci, krwi, enzym�w, nerw�w, b�on itp. wchodz� odmienne bia�ka. Wszystkie bia�ka ro�linne sk�adaj� si� z identycznych aminokwas�w. Do syntezy w�asnego bia�ka organizm ludzki potrzebuje 22 aminokwasy, z kt�rych osiem musi otrzymywa� z zewn�trz (st�d ich nazwa: egzogenne) z pokarmem. Aminokwasy s� niezb�dne jako materia� do syntezy bia�ek krwi i tkanek. Liczne z nich bior� udzia� w specjalnych reakcjach chemicznych, s�u�� do tworzenia polipeptyd�w, hormon�w bia�kowych i enzym�w. Wa�ne b�dzie i po�yteczne dla naszych rozwa�a� zapoznanie si� z aminokwasami egzogennymi oraz ich podstawowymi funkcjami. Prezentuj�c je - w nawiasach - podaj� w gramach wysoko�� dziennego zapotrzebowania przez organizm. 1. Fenyloalanina (1,1) bierze udzia� w procesach transaminazy, wp�ywa na tworzenie adrenaliny i noradrenaliny; 2. Izoleucyna (0,7) jest glukogenna i ketogenna, intensyfikuje przemian� materii; 3. Leucyna (1,1) jest ketogenna; 4. Lizyna (0,8) dzia�a na wzrost, gromadzi si� w surowicy krwi, gdzie stanowi swoiste przeciwcia�a rozpuszczaj�ce obce kom�rki bakteryjne; 5. Metionina (1,1) stanowi g��wne �r�d�o organicznych zwi�zk�w siarki dla przemian ustrojowych, chroni w�trob� przed zmianami, mo�e by� u�yta w procesach detoksykacji organizmu, jako naturalny lek przeciwdzia�a chorobom w�troby i mia�d�ycy; 6. Treonina (0,5) wp�ywa na zu�ytkowanie t�uszcz�w w w�trobie, wyst�puje w mi�niach, hemoglobinie i proteidach fosforowych, niszczy j� hydroliza kwa�na; 7. Tryptofan (0,25) wp�ywa na dzia�anie wit. B6, przekszta�ca si� w wit. B3 = PP, niedobory tryptofanu wywo�uj� pelagr�; 8. Walina (6,8) jest glukogenna, jej brak wywo�uje nadwra�liwo��, ataksj� (bezw�ad ruchowy), zak��cenia w koordynacji mi�niowej, przewodzi pr�d elektryczny i ma ogromne znaczenie w procesach widzenia, gdy� wyst�puje mi�dzy czopkami i pr�cikami siatk�wki a nerwem wzrokowym odprowadzaj�cym impulsy elektryczne powsta�e w percepcji wra�e� �wietlnych do kory m�zgowej, gdzie nast�puje rozpoznanie �wiat�a. Istniej� nadto aminokwasy cz�ciowo egzogenne, do kt�rych zaliczamy tyrozyn�, kt�ra wsp�dzia�a w tworzeniu hormon�w wydzielanych przez organy wewn�trzne, histydyn�, arginin� i cystern�, kt�ra przyspiesza gojenie ran. Prawie wszystkie ro�liny s� zasobne w lizyn� i tryptofan, tote� pe�ne pokrycie potrzeb bia�kowych organizm mo�e uzyska� tylko w wyniku od�ywiania, na kt�re sk�ada si� rozmaito�� pokarm�w. Zalecam wi�c spo�ywanie kasz, pieczywa, m�ki z dodatkiem mleka b�d� ro�lin str�czkowych, np. fasoli, grochu, soczewicy, soi. Brak lub niedob�r metioniny w ro�linach str�czkowych mo�e by� uzupe�niony metionin� zawart� w ziarnach zb�, a brak lizyny w zbo�u - lizyn� ro�lin str�czkowych. Struktura aminokwas�w jest sta�a i nie mo�e by� naruszona, gdy� nawet nieznaczne zmiany w jej sk�adzie mog� wywo�a� powa�ne nast�pstwa fizjologiczne. Zast�pienie jednego aminokwasu innym w sekwencji na przyk�ad stu lub wi�cej aminokwas�w w �a�cuchu polipeptydowym mo�e znacznie obni�y� b�d� ca�kowicie znie�� aktywno�� biologiczn� i wywo�a� na przyk�ad anemi�. Promienie rentgena i nadfioletowe powoduj� denaturacj� bia�ka, to znaczy zmiany jego fizycznych i fizjologicznych w�a�ciwo�ci. Nast�puje utrata aktywno�ci enzymatycznej. Pewne pokrycie potrzeb bia�kowych, jak ju� wspomnia�am, uzyskuje si� dzi�ki urozmaiconym pokarmom. Uk�ad trawienny cz�owieka rozk�ada bia�ka na pojedyncze aminokwasy, kt�re przenikaj� przez p�przepuszczalne b�ony kom�rkowe, aby ulec swoistej przebudowie w zwi�zki w�a�ciwe dla danego organizmu. 10 Bia�ko o wysokiej przyswajalno�ci maj� jajka, mleko, ser, ry�, a nast�pnie mi�so, kt�re jest uwa�ane za �r�d�o pe�nowarto�ciowego daj�cego zdrowie i si�y bia�ka, ale ma niewiele tryptofanu, metioniny i waliny. Bia�ko jarzyn jest w pe�ni przyswajalne. Najkorzystniejsze proporcje aminokwas�w wyst�puj� w jajkach i mleku. Dobrym sposobem podniesienia warto�ci bia�kowej pokarmu jest ��czenie produkt�w ro�linnych zawieraj�cych uzupe�niaj�ce si� aminokwasy egzogenne. I tak na przyk�ad dzi�ki spo�ywaniu ry�u z mlekiem a� 30 proc. wi�cej otrzymujemy bia�ka ani�eli w przypadku oddzielnego spo�ycia tych artyku��w. Po��czenie fasoli z ry�em przysparza jeszcze wi�cej, bowiem 43 proc. bia�ka w stosunku do sumy bia�ka zawartego w ka�dym z tych produkt�w spo�ywanych oddzielnie. A oto inne przyk�ady korzystnych po��cze�, najbardziej odpowiednie proporcje oraz procentowy wzrost bia�ka: fasola lub groch i m�ka pszenna - 0,5 : 3 g, wzrost o 33 proc; fasola lub groch i kukurydza - 1,2 : 2, wzrost o 50 proc.; ry� lub m�ka z mlekiem w proszku - 3 : 1/3, wzrost o 13 proc., 3 du�e ziemniaki i dwie �y�ki mleka w proszku - wzrost o 7 proc. Mleko jest doskona�ym uzupe�nieniem wszystkich produkt�w maj�cych niedob�r lub brak lizyny oraz izoleucyny, szczeg�lnie zalecane jest jako dodatek do produkt�w zbo�owych, jak kasze, m�ki, makaron. Dwie �y�ki mleka w proszku dodane do jednej szklanki m�ki podnosz� jej warto�� bia�kow� o 45 proc. Do bardzo dobrych po��cze� nale�� chleb z serem, kasza z mlekiem. Ro�liny str�czkowe bogate w izoleucyn� i lizyn� uzupe�niaj� warto�� bia�kow� kasz, ry�u, makaronu, m�ki, kukurydzy, p�atk�w owsianych i innych zbo�owych, a tak�e nasion s�onecznikowych, sezamowych, dyni i orzech�w. Produkty zbo�owe uzupe�niaj� si� korzystnie z fasol�, grochem, serem, mlekiem, jajkami. W �wie�ych warzywach wyst�puj� ma�e ilo�ci metioniny (wyj�tek stanowi tu kukurydza, szpinak i grzyby), dobrym wi�c ich uzupe�nieniem s� ziarna sezamowe, orzechy, kasza jaglana, ry� i kukurydza. Ry� i kukurydza tworz� szczeg�lnie cenne po��czenia z fasolk� szparagow�, groszkiem zielonym, brukselk�, podobnie jak grzyby, kt�re mog� by� dodawane do rozmaitych jarzyn. Dobrym uzupe�nieniem ka�dej potrawy, zar�wno zbo�owej, jak i jarzynowej, s� jajka, a dodatek mleka, twarogu, ��tego sera podnosi warto�� ka�dej potrawy jarskiej, mleko bowiem, podobnie jak jajka, zawiera wszystkie niezb�dne aminokwasy, a zw�aszcza jest zasobne w lizyn�. Soja, kt�ra ma wi�cej tryptofanu ni� mleko, stanowi pozytywny wyj�tek w�r�d ro�lin str�czkowych. Gotowane bia�ko wywo�uje w przewodzie pokarmowym procesy gnilne, podczas kt�rych wytwarzaj� si� produkty toksyczne. Cz�� z nich zostaje wydalona z ka�em, ale cz�� jest wch�aniana przez tkanki cia�a, by tworzy� �r�d�a ognisk zapalnych i �ogi. G��wnym miejscem ich odk�adania jest tkanka t�uszczowa. Zatrucia bia�kowe powoduj� ot�pienie uczuciowe, os�abienie aktywno�ci, zamkni�cie si� w sobie, zaburzenia proces�w my�lenia. Jedn� z metod leczenia tych zatru� jest g�od�wka, kt�ra r�wnie� pomaga w przypadkach zaburze� przemiany materii, co dotyczy tak�e egzemy, astmy oskrzelowej, nadci�nienia, kamicy ��ciowej, stwardnienia �y�. Spo�ywanie nadmiaru produkt�w m�cznych, cukru, bia�ka powoduje og�lne zatrucie organizmu, stany zapalne oczu, zapalenie spoj�wek, zapalenie t�cz�wki, zapalenie rog�wki. Wady wzroku, maj�ce przyczyn� w zatruciu pokarmowym, mo�na wyleczy� stosuj�c g�od�wk�. W�wczas nast�puje wydalenie produkt�w spalania blokuj�cych mi�nie i naczynia krwiono�ne otaczaj�ce oczy, co doprowadza do odpr�enia i rozlu�nienia mi�ni i poprawy wzroku. 11 Nie nale�y si� przejada�. Powoduje to oty�o��, a jedzenie przekraczaj�ce mo�liwo�ci wydzielania potrzebnych enzym�w trawiennych wywo�uje nadfermentacj�. W�wczas cz�� pokarmu staje si� nieprzydatna i zalega w �o��dku i jelitach. Krew, kom�rki, tkanki staj� si� wtedy zag�odzone. U m�odych ludzi powstaje sytuacja sprzyjaj�ca powstawniu stwardnienia rozsianego (SM). Zaburzenia metabolizmu u dzieci powoduj� powstanie powa�nych wad umys�owych. Wymagania nowoczesnej dietetyki spe�niaj�: m�ka i kasze, warzywa li�ciaste i zielone: szczypiorek, sa�ata, szpinak, szczaw, kapusta, rze�ucha, pietruszka, jarmu�, warzywa korzeniowe: ziemniaki, buraki, rzepa, marchew, pietruszka, seler, brukiew, chrzan, oraz inne warzywa: dynia, kabaczek, salsefia, kalafior, pomidory, rzodkiewka, cebula, og�rek, groszek zielony, cykoria, cukinia, kalarepa, por, czosnek, papryka, kapusta, fasolka zielona, szparagi, owoce �wie�e i suszone, orzechy, grzyby, mi�d, migda�y, razowy chleb, mleko, jajka, twar�g, ser ��ty. Gotowanie niszczy witaminy i enzymy. Spo�ywanie gor�cych potraw niszczy �luz�wk� i enzymy trawienne w ludzkim organizmie. Regeneracj� b�ony �luzowej przewodu pokarmowego u�atwia spo�ywanie bogatych w enzymy surowych warzyw i owoc�w. S�owo o b�onniku (celulozie ). Nale�y do w�glowodan�w, jest zbudowany z cukru prostego, jakim jest glukoza. Nie nadaje si� jako produkt spo�ywczy (pokarmowy), ale jest po��dany, wr�cz nieodzowny. Organizm ludzki od tysi�cleci przywyk� do b�onnika, a jego brak wywo�uje liczne choroby. Obecno�� b�onnika w jelitach u�atwia ich ruchy perystaltyczne (robaczkowe), co sprzyja wypr�nianiu i eliminuje zaparcia. B�onnik wyst�puje w chlebie razowym, otr�bach, warzywach, �wie�ych owocach, grubych kaszach. Jest najbardziej rozpowszechnionym produktem w �wiecie. Dzia�anie podobne do b�onnika maj� pektyny - wielocz�stkowe cukry wyst�puj�ce w ro�linach. Pektyny redukuj� ilo�� cholesterolu spo�ywanego z t�ustymi pokarmami. Zapobiegaj� mia�d�ycy i zawa�owi serca. Wystarczy ka�dego dnia zje�� dwa jab�ka, aby nie dopu�ci� do nadmiaru cholesterolu. Pektyna dobroczynnie dzia�a przy biegunkach, przeciwdzia�a rozwojowi bakterii fermentacyjnych i usuwa je z ka�em, zapobiega zatruciom o�owiem i strontem 90, niszczy stafylokoki i streptokoki. Wodny roztw�r pektyny u�atwia gojenie ran dochodz�cych a� do ko�ci i przyspiesza powstawanie zdrowej tkanki. Pektyny lecz� r�wnie� rany wewn�trzne: wrzody i krwawienia w ca�ym przewodzie pokarmowym. W cytrusach najbogatsza w pektyny jest bia�a b�onka znajduj�ca si� pod aromatyczn� sk�rk�. Bogata w pektyny jest sk�rka jab�ka, a wi�c nale�y je spo�ywa� nie obrane. Dobrym �r�d�em pektyn s� czere�nie, winogrona, porzeczki, agrest, maliny, pomidory, morele, rodzynki, banany. B�onnik i pektyny, wit. C, wap�, magnez chroni� przed zatruciami wywo�anymi przez ska�one �rodowisko. Podstawowe zasady ��czenia pokarm�w Jednoczesne spo�ywanie niew�a�ciwie dobranych pokarm�w wywo�uje ostre choroby, a nawet mo�e spowodowa� zej�cie �miertelne. W dietetyce ma du�e znaczenie, co si� je i z czym. W zale�no�ci od indywidualnej tolerancji organizmu - poszczeg�lne po��czenia s� przyjmowane gorzej lub lepiej. Zaznacza�em, �e cz�owiek ma precyzyjne i niezawodne mechanizmy trawienia i przyswajania, przez kt�re spo�ywanie - jednoczesne spo�ywanie - rozmaitych produkt�w, bia�ka, skrobi�, cukier i t�uszcz, nie jest dobrze tolerowane. Enzymy, kt�rych jest blisko 1800, dzia�aj� w okre�lonych granicach temperatury i ka�dy z nich katalizuje tylko jedn�, �ci�le okre�lon� reakcj�. 12 ��czenie w jednej potrawie lub w jednym posi�ku artyku��w spo�ywczych wymagaj�cych r�nych sok�w trawiennych stawia ca�y uk�ad trawienia wobec bardzo trudnych wymaga�. Wszystkie substancje pokarmowe, kt�re w takich warunkach staj� si� nie do strawienia, ulegaj� procesom, gnilnym i wywo�uj� nadfermentacj�. Trzeba bowiem wiedzie�, �e trawienie prawie ka�dej substancji pokarmowej odbywa si� stopniowo, a ka�dy z etap�w wymaga innego enzymu. Ka�dy wchodz�cy do akcji enzym mo�e skutecznie wype�ni� swoje zadanie, je�li jego poprzednik tak�e zrobi�, co do niego nale�y, np. je�li bia�ko nie zosta�o roz�o�one przez pektyny, to enzym, kt�ry je rozk�ada na aminokwasy nie b�dzie m�g� wykona� swoich powinno�ci. Pepsyna dzia�a w �rodowisku kwa�nym, a odczyn alkaliczny obecny w �o��dku uniemo�liwia jej rozk�adanie bia�ka. Ptialina, enzym zawarty w �linie, ju� w ustach rozpoczyna proces rozk�adu skrobi na glikoz�, ale mo�e dzia�a� tylko w �rodowisku �agodnie alkalicznym. Niszczy j� zar�wno kwas jak i silna reakcja zasadowa. Je�li wi�c pokarm skrobiowy zosta� zmieszany z kwasem, to blokuje on dzia�anie ptialiny i ca�a skrobia przechodzi do �o��dka w stanie nie strawionym. Tam po pewnym czasie wywo�uje nadfermentacj�. Trawienie bia�ka rozpoczyna si� w �o��dku pod wp�ywem pepsyny i przebiega prawid�owo w obecno�ci kwasu solnego. Jednak nadmiar kwasu hamuje jej aktywno��. Je�eli wi�c spo�ywa si� kwas razem z bia�kami, to uniemo�liwia si� ich trawienie. B��dem jest wi�c popijanie da� bia�kowych i skrobiowych sokami z kwa�nych owoc�w (np. pomara�cze, grejpfruty), a tak�e kompotem czy wod� z cytryn�. Nie nale�y te� spo�ywa� ich razem z sa�atkami przyprawianymi sokiem cytrynowym czy octem. Trawienie t�uszcz�w zaczyna si� dopiero w dwunastnicy pod wp�ywem soku trzustkowego, ale zanim tam si� znajdzie - hamuje w �o��dku wydzielanie pepsyny i innych sok�w �o��dkowych, co o dwie godziny op�nia trawienie innych, znajduj�cych si� tam pokarm�w - bia�ka, mi�sa. Im wi�cej pokarm�w z r�nych grup wprowadza si� jednocze�nie, tym wi�cej wytwarza si� bakterii gnilnych i fermentacyjnych. Enzymy staj� si� w�wczas obezw�adnione. W ka�dej fazie trawienia mi�sa, jajek, mleka inna jest si�a dzia�aj�cych na nie enzym�w. Na mleko najsilniej dzia�a sok �o��dkowy dopiero w ostatniej godzinie trawienia, a na mi�so w pierwszej. Nie nale�y wi�c jada� ich razem, gdy� to dezorganizuje procesy trawienia wszystkich trzech substancji bia�kowych. Pomi�dzy posi�kami nale�y robi� odpowiednio d�ug� przerw�, dlatego te� nie nale�y jada� drugich �niada� i podwieczork�w, gdy� pokarmy na p� przetrawione mieszaj� si� ze �wie�ymi i wytwarza si� szkodliwa dla zdrowia sytuacja. Owoce nale�y spo�ywa� w charakterze osobnego posi�ku, ich sk�adniki bowiem - skrobia, cukier, bia�ko - nie harmonizuj� z �adnym innym pokarmem i jadaj�c je z innymi artyku�ami spo�ywczymi, utrudnia si� trawienie jednych i drugich. Owoce, do kt�rych spo�ycia zach�ca �atwo�� trawienia, nie ulegaj� rozk�adowi w ustach ani �o��dku, szybko przechodz� do jelita i tam zostaj� �atwo i szybko strawione przy wykorzystaniu ca�ej ich masy, kt�ra zostaje przyswojona przez krew i tkanki. Zmieszane z innymi pokarmami trac� cz�� swych bardzo cennych warto�ci. Jaki wniosek z tych rozwa�a�? Ot� nie ulega kwestii, �e ca�a dotychczasowa sztuka kulinarna musi by� poddana rewizji, albowiem jest odpowiedzialna za przykre nast�pstwa zalegania pokarmu w �o��dku. Nowoczesna wiedza o ��czeniu pokarm�w kwestionuje wi�kszo�� potraw i posi�k�w maj�cych trwa�e miejsce na naszych sto�ach. Do szczeg�lnie ci�kich nale�� zestawy skrobi z bia�kiem, t�uszczami i owocami. Niewskazane s� po��czenia z bia�kiem i warzywami, zw�aszcza zielonymi, li�ciastymi. 13 Dobre po��czenie to warzywa z bia�kiem lub ze skrobi�, a tak�e z t�uszczem - olejami. Dobrym zestawem s� r�ne warzywa w jednej potrawie czy posi�ku, ale nie nale�y miesza� wi�cej ni� czterech sk�adnik�w nawet spo�r�d dopuszczalnych. Przy ka�dym posi�ku jada� tylko jeden rodzaj bia�ka lub jeden rodzaj skrobi. T�uszcz op�nia trawienie bia�ka i skrobi, u�atwia natomiast trawienie i przyswajanie warzyw. Cukier dezorganizuje proces trawienia innego pokarmu, owoc�w, warzyw, bia�ka i skrobi, a alkohol str�ca pepsyn� i uniemo�liwia strawienie ka�dego bia�ka. Mleko nale�y pi� samo, gdy� tylko wtedy na pewno nie zaszkodzi. Podobnie owoce. Wtedy s� najzdrowsze, gdy s� spo�ywane oddzielnie b�d� z innymi owocami tego samego stopnia kwa�no�ci. Dieta optymalna zak�ada wi�c spo�ywanie przy ka�dym posi�ku jednego tylko pokarmu, podczas gdy nasze obyczaje kulinarne pozostaj� w ra��cej sprzeczno�ci z mo�liwo�ciami trawiennymi przewodu pokarmowego. Produkty spo�ywcze wskazane Nale�� do nich: kasza gryczana, kt�ra zawiera rutyn� u�atwiaj�ca przyswajanie wit. C i wi�cej lizyny ni� inne zbo�a; jest ona mniej kaloryczna ni� inne kasze. Kasza kukurydziana, kasza jaglana, s� silnie zasadotw�rcze i lekko strawne. Ry� jest lekko strawny i obni�a poziom cholesterolu we krwi. Komponuje si� dobrze z jarzynami, grzybami, zielonym groszkiem lub brukselk�. Zielona fasolka szparagowa jest zasadotw�rcza; konserwowana nie ma kwas�w organicznych, miedzi, siarki, chloru, manganu i innych biopierwiastk�w. Dobrym uzupe�nieniem fasoli bia�ej s� kasze, ry�, pieczywo, sery, jajka, kukurydza, orzechy i grzyby. Du�o lizyny i siarki ma groch zielony, kt�ry jest zasadotw�rczy, podobnie jak soja. Kwasotw�rczy jest orzech w�oski. S�onecznik obni�a poziom cholesterolu i mia�d�yca kwiaty lecz� malari� i �ledzion�. Surowe jajka kurze zawieraj� awidyny blokuj�ce przyswajanie przez organizm biotyny B8=H koniecznej do prawid�owej pracy sk�ry, porostu w�os�w, prawid�owej przemiany materii i utrzymania odporno�ci na niekt�re choroby. Chorym na w�trob� lub �o��dek podaje si� ��tka, a nie bia�ka, ��tko ma wi�cej bia�ka ani�eli bia�ko jaja, bia�ko ��tka jest te� l�ej strawne. Jajka i omlety mo�na sma�y� na ma�le, gdy� bia�ko �cina si� ju� w temperaturze 60 st.,zanim zacznie si� pali� mas�o. Nie nale�y sma�y� na ma�le innych produkt�w, spalone bowiem wytworz� toksyczn� akrolein�. Zawa�owcom i mia�d�ycowcom radz� nie jada� ��tek, a jedynie sma�one lub gotowane bia�ka, kt�re nie zawieraj� cholesterolu. Przej�cie do prawid�owego od�ywiania nale�y zacz�� od stopniowego ograniczania spo�ycia cukru, pasteryzowanego mleka, produkt�w mlecznych, bia�ego chleba, ciastek, napoj�w z kwasem w�glowym, tatara, par�wek, alkoholu, papieros�w, zak�sek mi�snych, konserw, prefabrykowanych produkt�w spo�ywczych, soli, nadmiaru przypraw, octu winnego, kawy z mlekiem, lod�w, s�odyczy, czekolady, du�ych ryb, np. tu�czyka. Mo�na je�� wiele surowych i gotowanych jarzyn, troch� gotowanego mi�sa (kura, kurczak). Lepiej zrezygnowa� z nadmiaru mi�sa i ryb, a zast�pi� je jogurtem. Je�� chleb ciemny, razowy, czerstwy, gdy� �wie�y powoduje szkodliwe �luzy. Jada� kie�ki zbo�owe. Napoje nale�y pi� 20 min przed posi�kiem, a nie podczas jedzenia. Nie spo�ywa� s�odyczy (skrobia) z produktami bia�kowymi. Je�� wi�cej po�ywienia surowego ni� gotowanego. 14 W przypadku z�ego trawienia stosowa� trzydniow� diet� z�o�on� z sok�w owocowych lub przej�� na czysto wegetaria�skie po�ywienie (owoce, jarzyny), aby uk�ad trawienny m�g� odpocz��. Gdy zachodzi potrzeba - bra� enzymy trawienne. Mi�dzy posi�kami popija� napary z zi�. Co najmniej dwa razy w tygodniu je�� surowe lub gotowane jarzyny. A oto tabela informuj�ca o jako�ci poszczeg�lnych zestawie� artyku��w spo�ywczych: BIA�KA mi�so Jaja, ryby (ogranicza�) orzechy (ogranicza�), dynia nasiona (np. s�onecznika,soi) �le SKROBIA ziarna wszystkich zb� bia�a fasola, ��ty groszek ziemniaki, orzeszki ziemne dobrze ^ �le do umiaru jarzyny jarzyny li�ciaste kapusta, szpinak kie�kuj�ce: soczewica marchew (ma nieco skrobi) pieprzyca og�rki (je�� z innymi warzywami) lucerna, soja warzywa groch karczoch, seler groszek zielony kukurydza papryka rzepa rzodkiew �le �le ^ ^ ^ ^ owoce kwa�ne owoce p�kwa�ne owoce s�odkie Owoce kwa�ne: grejpfruty, cytryny, pomara�cze, ananasy, porzeczki, truskawki, czarne jagody, granaty. Owoce p�kwa�ne: jab�ka, gruszki, morele.brzoskwinie, mandarynki, wi�nie kwa�ne, mango. Owoce s�odkie: banany, daktyle, figi, winogrona, �liwki, owoce suszone. Zestawy Z�E Zestawy DOBRE Zestawy DOSTATECZNE Bia�ko i skrobia T�uszcze i skrobia (olej) Owoce i skrobia Bia�ko i owoce kwa�ne Warzywa li�ciaste i owoce kwa�ne Warzywa li�ciaste i owoce p�kwa�ne Bia�ka i warzywa li�ciaste Skrobia i jarzyny Olej i warzywa li�ciaste Olej i kwa�ne owoce Pragn�cym od�ywia� si� racjonalnie proponuj� zapozna� si� (i stosowa�) z nast�puj�cymi regu�ami: 1. Najlepiej - ze wzgl�du na dobre trawienie - spo�ywa� posi�ek sk�adaj�cy si� z jednego produktu spo�ywczego. 2. Je�li nie chcemy przestrzega� regu�y l. uk�adamy posi�ki wg zasad prawid�owych zestaw�w. 3. ��czy� nie wi�cej ni� cztery produkty z jednej grupy. 4. Posi�ek nie powinien zawiera� wi�cej ni� jeden produkt bia�kowy. 5. T�uszcze (oleje) spowalniaj� trawienie. Najlepiej s� one przyswajane z jarzynami i owocami, natomiast �le ze skrobi� i bia�kami. 6. Pomidory powinny by� spo�ywane na surowo. 7. �wie�y og�rek nie powinien by� ��czony z pomidorem. 8. Melony ka�dego gatunku nale�y spo�ywa� bez �adnych dodatk�w. 9. Mleko krowie i jego produkty powinny by� spo�ywane osobno. 10. Mleko krowie zawiera du�o kazeiny. 11. Lepsze jest mleko kozie. 12. Jogurt mo�na spo�ywa� z dojrza�ymi p�kwa�nymi owocami, warzywami li�ciastymi i kie�kuj�cymi nasionami, ziarnami. 13. Je�li spo�ywa si� owoce osobno, co jest wskazane, zaleca si� ich dob�r wed�ug rodzaju pestek (brzoskwinie, mirabelki, oliwki, czere�nie, wi�nie); owoce cytrusowe; owoce maj�ce blaszki gniazd pestkowych (jab�ka, gruszki); melony; owoce suszone. 14. Jarzyny i warzywa s� zasadotw�rcze, zawieraj� bowiem du�e ilo�ci pierwiastk�w alkalicznych. Zasadotw�rcze s� tak�e: kawa, piwo, cola, wino, mleko, soki owocowe. 15. Mi�so, w�dliny, jaja, ryby, mas�o, dro�d�e, orzechy, skrobia, czekolada, kakao, t�uszcze, oleje, majonez, sery, produkty mleczne - s� kwasotw�rcze. 16. Banany mo�na jada� z owocami p�kwa�nymi. 17. Nie jada� zbyt wiele orzech�w arachidowych: s� trudno strawne. 18. Do wszystkich produkt�w trudno strawnych mo�na dodawa� zmielony kminek z majerankiem, co u�atwia proces trawienia. 19. Stosowa�, ale z umiarem przyprawy trawienne: pieprz naturalny i zio�owy, mielony kminek z majerankiem, cynamon, imbir (ma�o), por, czosnek, cebula, natka pietruszki, kolendra, cz�ber, i i n. 20. Nie pi� gor�cych p�yn�w, nie spo�ywa� gor�cych potraw. Maj�ce temperatur� powy�ej 45 st. mog� spowodowa� anemi�, b�le kr�gos�upa, staw�w, miednicy, mi�ni n�g. I jeszcze radz� stosowa� si� do poni�szych zalece�: � do posi�ku nale�y wybiera� takie produkty spo�ywcze, kt�re smakuj� najbardziej; � waga posi�ku nie powinna przekracza� 600 g; nie objada� si�, zw�aszcza przed rozpocz�ciem ci�szej pracy; � g��wny posi�ek powinien by� spo�ywany w po�udnie, gdy promienie s�oneczne dzia�aj� najsilniej; promieniowanie s�oneczne ma wp�yw na trawienie, dlatego te� do ostatniego posi�ku nale�y siada� przed zachodem s�o�ca; � pojadanie mi�dzy posi�kami jest szkodliwe; � nie nale�y je��, gdy odczuwa si� b�l, w zdenerwowaniu, po wyczerpuj�cej pracy, w zm�czeniu; � dobrze jest po posi�ku odpocz�� p� godziny, a w ka�dym razie odpr�y� si�; � przy trudno�ciach trawiennych dobrze jest przed posi�kiem dziesi�� minut odpocz��; � nie popija� w czasie jedzenia, pragnienie mo�na zaspokoi� p� godziny przed posi�kiem lub po jedzeniu; 16 � do sa�atek, sur�wek, cebuli dodawa� olej s�onecznikowy, sojowy lub oliwkowy, do potraw gotowanych dodawa� olej ju� po wy��czeniu ognia lub nawet na talerzu; � do chleba przyrz�dza� �wie�e pasty serowo-jarzynowe; bia�y ser najlepiej je�� sam bez chleba, gdy czujemy g��d; kasze, ry�, makaron jada� z dodatkiem jaj, sera, mleka, ro�lin str�czkowych - fasoli, grochu, zupy gotowa� z wywarem z jarzyn z dodatkiem grzyb�w lub zi� przyprawowych; � umiarkowanie u�ywa� cukru i s�odyczy, stopniowo zast�puj�c je miodem, s�odkimi owocami �wie�ymi i suszonymi; kasze i ry� gotowany na sypko je�� z dodatkiem jajka, twaro�ku, fasoli lub z sosem grzybowym, pomidorowym, koperkowym; � raz dziennie zjada� posi�ek z samych jarzyn - nawet jednej - gotowanych z dodatkiem ziemniak�w; � spo�ywa� pokarmy w stanie naturalnym, nie sma�y� tego, co mo�na ugotowa�, nie gotowa� tego, co da si� zje�� na surowo; ostatni posi�ek zjada� w zasadzie trzy godziny przed snem; nie zapomina�, �e �o��dek �pi razem z cz�owiekiem; � picie wody rano i wieczorem s�u�y przep�ukaniu przewodu pokarmowego; � soki owocowe nale�y trzyma� chwil� w ustach, by mog�y wymiesza� si� ze �lin�; � uwaga dla os�b maj�cych ogr�dki warzywne: nale�y zwraca� uwag� na odpowiednie rozmieszczenie ro�lin, by mog�y si� dobrze rozwija� i wzajemnie wspomaga�. Pietruszka chroni pomidora, marchew, fasol�; tymianek i mi�ta chroni� kapust�; d�by zabezpieczaj� przed �limakami, leszczyna odstrasza muchy, fasola rozwija si� niedobrze w s�siedztwie cebuli. CHOLESTEROL NASZ WR�G Cholesterol, a m�wi�c precyzyjnie - jego nadmiar (utrzymany w normie jest niez�dny dla prawid�owego funkcjonowania organizmu) jest przyczyn� wielu gro�nych chor�b wsp�czesnej cywilizacji. Odk�adaj�c si� w organizmie w postaci z�og�w t�uszczowych w naczyniach krwiono�nych - prowadzi do zw�enia ich �wiat�a, co powoduje niewydolno�� pracy serca (zawa�), zaburzenia kr��enia, zmiany mia�d�ycowe i procesy przedwczesnego starzenia si� organizmu. Cholesterol jest sta�ym sk�adnikiem i produktem metabolizmu organizm�w zwierz�cych i cz�owieka. Wyst�puje w w�trobie, m�zgu, krwi, tkance t�uszczowej i nerwowej, w mi�sie i ��tkach jaj (szczeg�lnie bogate �r�d�o). Medycyna m�wi �e prawid�owe st�enie cholesterolu we krwi nie powinno przekracza� 250 mg/100 ml. Za optymaln� warto�� uwa�a si� 150 - 280 mg/100 ml. Je�eli poziom cholesterolu w osoczu krwi przekracza dopuszczalne normy, w�wczas zaczyna rozwija� si� proces mia�d�ycy, zw�aszcza naczy� wie�cowych serca, co prowadzi do bardzo powa�nych chor�b kr��enia, cz�sto ko�cz�cych si� zgonem chorego. Zagro�enia spowodowane nadmiarem cholesterolu mo�na oddali� stosuj�c racjonalne od�ywianie. Nale�y wiedzie�, �e 2/3 potrzebnego ustrojowi cholesterolu wytwarza sam organizm, a cz�� pozosta�a pochodzi z �ywno�ci. Gdy spo�ywamy nadmierne ilo�ci t�uszcz�w zwierz�cych nasyconych, zawieraj�cych cholesterol - zostaje zahamowana aktywno�� bia�kowych receptor�w w�troby, kt�ra traci swoje zdolno�ci odbierania nadmiaru cholesterolu. Jak� wi�c stosowa� diet�, aby ustrzec si� przed niebezpiecze�stwami i zagro�eniami, jakie niesie ze sob� nadmiar cholesterolu? 2 - Apteka natury l 7 Przede wszystkim nale�y spo�ywa� jak najwi�cej (bardzo starannie umytych!) warzyw ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem natki pietruszki, koperku, cebuli, czosnku, dyni i kapusty. Nale�y te� przestrzega� wskazania, aby nie wi�cej ni� 30 proc. zapotrzebowania energetycznego pochodzi�o z t�uszcz�w, przy czym w 2/3 powinny stanowi� t�uszcze pochodzenia ro�linnego, reszta zwierz�cego. Z punktu widzenia profilaktyki choroby wie�cowej zaleca si� t�uszcze nienasycone w stanie surowym, np. olej s�onecznikowy, sojowy b�d� kukurydziany, kt�re obni�aj� poziom cholesterolu. Badania przeprowadzone niedawno przez chi�skich i zachodnich lekarzy (Francja i Niemcy) wykaza�y, �e Chi�czycy maj� znacznie ni�sze ci�nienie ni� obywatele Niemiec. Znacznie rzadziej przy tym maj� nadwag�, rzadko zapadaj� na cukrzyc� i choroby go��cowe, a przede wszystkim nie stwierdzono u nich w og�le podwy�szonego poziomu cholesterolu we krwi. Zdaniem naukowc�w te pozytywne zjawiska wyst�puj�ce u Chi�czyk�w maj� zwi�zek z ich zupe�nie innym jad�ospisem. Chi�czycy jedz� du�o jarzyn i nierafinowanego ry�u, potrzebne organizmowi bia�ko czerpi� ze �r�de� ro�linnych, t�uszcze spo�ywaj� wy��cznie w stanie surowym, u�ywaj�c bardzo du�o przypraw ro�linnych. U nas podstaw� po�ywienia stanowi� t�uste potrawy, mi�so duszone w sosach, zupy doprawiane �mietan�, jaja sma�one na smalcu, boczku i kie�basie. Nie stronimy od cukru, ciast i s�odyczy pod wszelkimi postaciami. Zbyt ma�o natomiast zjadamy surowych warzyw i owoc�w, razowego pieczywa, produkt�w nierafinowanych.Dla profilaktyki przeciwcholesterolowej wa�ne jest spo�ywanie owoc�w, zw�aszcza jagodowych niskocukrowych, kt�re nie tylko zawieraj� sporo wit. C, ale r�wnie� b�onnik i pektyny. Do takich owoc�w nale�� porzeczki, truskawki, agrest, maliny, je�yny, poziomki, czarne jagody. Doskona�e s� r�wnie� jab�ka. Radz� wyeliminowa� spo�ycie bia�ego cukru, zast�puj�c go miodem, ale w ograniczonej ilo�ci, zredukowa� do minimum wszelkie s�odycze, wreszcie ograniczy� dodawanie soli do potraw, zast�puj�c j� cz�ciowo przyprawami, takimi jak np. kminek, majeranek, bazylia, estragon. Nale�y je�� ciemne pieczywo z dodatkiem otr�b, zawieraj�cych bia�ko, mikroelementy i b�onnik, co wp�ywa r�wnie� korzystnie na proces trawienia. Doskona�e rezultaty daje tak�e miesi�czna kuracja sokiem ze �wie�ej kapusty. Spos�b przyrz�dzania: odrzucamy zielone, brzydkie li�cie, reszt� w kawa�kach wk�adamy do sokowir�wki. Sok pijemy �wie�o przygotowany. Dobrze jest r�wnie� pi� dwa razy dziennie po 2 �y�eczki octu jab�kowego z przegotowan� wod� s�odzon� l �y�eczk� miodu. Przy podwy�szonym poziomie cholesterolu pomaga r�wnie� duszona cebula (kroimy drobno 3 du�e cebule, dodajemy �y�k� oleju, � 2 �y�ek wody i dusimy pod przykryciem przez 20 min.). Polecam r�wnie� picie herbatki zio�owej Sklerosan b�d� soku z �opianu, brzozy czy mniszka lekarskiego. Natomiast w razie pogorszenia si� trawienia, co w starszym wieku cz�sto si� zdarza, mo�na pi� herbatk� z mi�ty, berberysu, jarz�biny, ewentualnie wieczorem napar z mieszanki Cholagoga 2. A przede wszystkim trzeba stara� si� nie dopuszcza� do nadwagi. Uprawia� sporty, chodzi� na d�ugie spacery. Witamina C normalizuje metabolizm cholesterolu i wymywa nadmiar cholesterolu z t�tnic. Obni�a go, gdy jest za wysoki i podnosi, gdy jest za niski. Na wydzielanie cholesterolu do uk�adu kr��enia stymuluj�cy wp�yw maj� stresy, nikotyna i kawa, a tak�e spo�ywanie obfitych posi�k�w w du�ych odst�pach czasu. 13 RAD ANTYCHOLESTEROLOWYCH Stosowa� m.in. lecytyn�, siemi� lniane, czosnek, jab�ka, b�onnik. Jada� mniej t�uszcz�w nasyconych, takich jak: mas�o, s�onina, inne t�uszcze zwierz�ce. Do pieczywa stosowa� tylko 3-4 dag mas�a dziennie. Unika� t�ustych mi�s, ser�w, ciasta, sos�w, zup zaprawianych t�uszczem, �mietan�. Jada� oleje ro�linne, najlepiej s�onecznikowy, sojowy, pieczywo razowe, pszenne i �ytnie, kt�re zawiera 4 razy wi�cej witaminy E ni� pieczywo bia�e, a ponadto ma �elazo i wszelkie makro- i mikroelementy, witaminy i b�onnik. Stosowa� mleko, chocia� 2 szklanki dziennie, kefir, jogurt. S� one dobrym �r�d�em wapnia. Mleko ma wszystko, pr�cz �elaza i witaminy C. Zjada� warzywa i nasiona do l kg dziennie. Im wi�ksze ich urozmaicenie, tym lepiej, byle bez t�uszcz�w, lub z niewielkim dodatkiem oleju, szczeg�lnie do tych warzyw, kt�re s� �r�d�em karoten�w, a wi�c witaminy A lub kie�k�w zasobnych w witamin� E, gdy� te jako rozpuszczalne w t�uszczach, bez nich nie b�d� przyswajane. Skrobi� i bia�ko jada� osobno. W przeciwnym wypadku pokarm zalega zbyt d�ugo w �o��dku i nie jest strawiony. Jada� jedn� jarzyn� ugotowan� a inne na surowo. Jada� wszystko �wie�e lub z zamra�arki. Szczeg�lnie oleje powinny by� �wie�e. Nie lubi� one s�o�ca, �wiat�a i mrozu. W lod�wce nale�y trzyma� je na najni�szej p�ce. Na �wietle je�czej�, a witamina A rozk�ada si�. S� kaloryczne, ale obni�aj� poziom cholesterolu we krwi. Trzeba uwa�a�, aby w trakcie podgrzewania nie uleg�y spaleniu. Przypalony olej zawiera truj�c� akrolein�, kt�ra bywa rakotw�rcza, (ka�dy spalony t�uszcz j� wytwarza). Nadmiar cholesterolu, np. powy�ej 200 mg (norma - 140 mg) na 100 ml krwi, jest ju� zagro�eniem, a powy�ej 250 mg oznacza ju� powa�ne zagro�enie. Ludzko�� zna czosnek od ponad 5000 lat. Wiadomo, �e odka�a on i dezynfekuje organizm, obni�a poziom cholesterolu, kt�ry powoduje zaczopowanie naczy� krwiono�nych m�zgu, co jest przyczyn� wylewu krwi do m�zgu. Aby zapobiec nadmiarowi cholesterolun, nale�y jada� siemi� lniane zawieraj�ce najwi�cej lecytyny rozpuszczaj�cej cholesterol. DLA KA�DEGO INNA DIETA CO NAM S�U�Y? Przy ustalaniu indywidualnego sposobu �ywienia, a uwa�am, �e ka�dy powinien sobie taki wypracowa�, mo�na oczywi�cie kierowa� si� r�nymi zaleceniami zawartymi w ksi��kach i publikacjach, aby wybiera� te, kt�re naprawd� nam s�u��, przysparzaj� si� i energii. S� osoby, kt�re �wietnie si� czuj� po lekkich posi�kach, sk�adaj�cych si� z warzyw, ale s� i takie, kt�re czuj� si� po nich g�odne i s�abe. Ma to zwi�zek z budow� przewodu pokarmowego. Osoby o d�u�szym jelicie cienkim s� zwykle skondensowane, np. mi�sne. R�na jest te� u poszczeg�lnych os�b intensywno�� przyswajania i spalania sk�adnik�w pokarmowych. Ludzie szczupli, u kt�rych proces spalania jest szybki, mog� sobie pozwoli� na bardziej obfite jedzenie, natomiast sk�onni do oty�o�ci, maj�cy k�opoty z trawieniem, powinni jada� tylko potrawy lekko strawne. Tak wi�c w doborze sposobu �ywienia najlepiej kierowa� si� zdrowym rozs�dkiem i instynktem, kt�re podpowiedz�, co jest dla nas w�a�ciwe, s�u�y dobremu samopoczuciu, a co mo�e zaszkodzi�. Wprawdzie z danego nam przez natur� instynktu nie bardzo potrafimy korzysta�, je�li jednak chcemy zachowa� zdrowie, musimy nauczy� si� go s�ucha�. Chodzi o takie zestawianie produkt�w w posi�kach, aby organizm m�g� w pe�ni wykorzysta� ich warto��. Bardzo cz�sto zapychamy �o��dek czym si� da, nie zdaj�c sobie sprawy z tego, �e prze�adowany przew�d pokarmowy z trudem przyswaja nowe tre�ci. W efekcie w �o��dku zalega cz�� nie strawionych resztek pokarmu, kt�re ulegaj� gniciu. Je�li proces ten trwa d�u�ej, organizm buntuje si�, sygnalizuj�c to rozmaitymi dolegliwo�ciami, chorobami. Mogliby�my ich unikn��, gdyby�my nie ��czyli tego, czego si� nie powinno ��czy�, a wi�c bia�ek z w�glowodanami, t�uszczami. Prawid�owo zestawiony posi�ek powinien sk�ada� si� z jednego produktu bia�kowego lub w�glowodanowego z warzywami. Je�li wi�c jemy mi�so, to z porcj� sur�wki z warzyw, je�li ry� lub ziemniaki, to te� z sa�atk� warzywn�. Warzywa nale�� do pokarm�w lekko strawnych, w przeciwie�stwie do mi�sa i ziemniak�w wymagaj�cych w dodatku innych warunk�w do trawienia. Je�li ju� koniecznie musimy zje�� swoj� porcj� mi�sa z ziemniakami i sur�wk�, to jedzmy je warstwowo, tak jak Francuzi, a wi�c najpierw sur�wk�, p�niej samo mi�so, a na koniec ziemniaki lub chleb. Tak� kolejno�� cz�sto stosuj� dzieci. Robi� to instynktownie, przez nikogo nie namawiane. Chcia�abym przestrzec, zw�aszcza m�ode dziewczyny, przed bezmy�lnym stosowaniem r�nych cudownych diet odchudzaj�cych. Powoduj� one cz�sto nieodwracalne zmiany w organizmie, w niekt�rych przypadkach nawet bia�aczki. Je�li ju� koniecznie chc� si� odchudzi�, co dla m�odego, rozwijaj�cego si� organizmu jest niebezpieczne, powinny to robi� wy��cznie pod kontrol� lekarza. 23 KO�O �YWNO�CI Organizm ludzki sk�ada si� z w�glowodan�w (2 proc.), t�uszcz�w (15 proc.), bia�ka (20 proc.), wody (55 proc.), witamin (u�amek proc.) i substancji mineralnych (5 proc.). Trzeba wi�c si� tak od�ywia�, aby utrzyma� proporcje okre�lone przez natur�. Braki lub nadmiar kt�rego� z wymienionych sk�adnik�w budulcowych prowadz� do dolegliwo�ci albo do powa�nych chor�b. Produkty �ywno�ciowe dostarczaj� energii, budulca i regulator�w proces�w biogennych. HERBATA, CUKIER Najlepiej pokazuje to tzw. ko�o �ywno�ci. Stosowanie si� do informacji zawartych w kole pozwala na utrzymywanie sk�adnik�w pokarmowych, wyst�puj�cych w organizmie ludzkim, w stanie optymalnym - zgodnie z zapotrzebowaniem ustroju. Produkty umieszczone w centrum i najbli�szym kole - to podstawa zdrowego od�ywiania. W centrum s� produkty szczeg�lnie cenne dla zdrowia. Trzeba si� stara�, aby to, co jest w trzecim od �rodka kole jada� tylko od czasu do czasu, a tego co jest w czwartym kole jada� jak najmniej i rzadko. Produkt�w znajduj�cych si� poza ko�em najlepiej by�oby w og�le unika�. 24 WITAMINY - CEGIE�KI �YCIA S� one niezb�dne do prawid�owego przebiegu proces�w �yciowych. Reguluj� przemian� materii, u�atwiaj� przetwarzanie �ywno�ci w energi�. Poniewa� nasz organizm nie potrafi sam wytwarza� witamin, trzeba mu w tym pom�c, podaj�c je w pokarmach. Niedobory bowiem mog� spowodowa� r�ne niedomagania, pogorszenie samopoczucia, nawet choroby. Je�li jednak od�ywiamy si� prawid�owo, spo�ywamy stale wszystkie grupy produkt�w, a wi�c gruboziarniste, ciemne pieczywo, p�atki owsiane, nabia�, warzywa i owoce, nie musimy obawia� si�, �e grozi nam awitaminoza. A oto kr�tka charakterystyka poszczeg�lnych witamin: WITAMINA A. Reguluje wzrost, dlatego jest szczeg�lnie potrzebna m�odym, rozwijaj�cym si� organizmom. Witamin� t� nazywa si� cz�sto witamin� wzroku. Jej niedob�r mo�e spowodowa� tzw. kurz� �lepot�. Jest ona r�wnie� niezb�dna w przebiegu wielu proces�w przemiany materii, do utrzymania zdrowej, �adnej sk�ry, b�ony �luzowej w uk�adzie trawiennym i przewodzie oddechowym, co jest wa�ne dla ochrony przed infekcjami. Nasz organizm przyswaja witamin� A jedynie w obecno�ci t�uszcz�w. Najcz�ciej przyjmujemy j� jako karoten, czyli prowitamin�, gdy� w tej w�a�nie postaci wyst�puje w produktach pochodzenia ro�linnego. Mo�na j� r�wnie� znale�� w mleku, ma�le, jajach, nerkach i w�trobie. WITAMINY GRUPY B. Chroni� i wzmacniaj� nerwy, sk�r�, mi�nie, uk�ad sercowo-naczyniowy. S� niezb�dne dla prawid�owego i lepszego przyswajania wielu produkt�w. Reguluj� przemian� materii, uwalniaj� energi� zawart� w t�uszczach, bia�ku i w�glowodanach. Niedob�r tej witaminy mo�e spowodowa� zaburzenia w czynno�ciach o�rodkowego i obwodowego uk�adu nerwowego, w pracy serca oraz w kr��eniu i gospodarce wodnej organizmu. Warto te� wiedzie�, �e zapotrzebowanie na t� witamin� jest wi�ksze u os�b, kt�re pal� papierosy i pij� zbyt wiele... kawy. WITAMINA C. O kwasie askorbinowym wszyscy na og� sporo wiedz�. Niedobory powoduj� zm�czenie, k�opoty z dzi�s�ami (tzw. przyz�bica), podatno�� na infekcje. Witamina ta jest bardzo wra�liwa na wszelkie czynniki zewn�trzne, �wiat�o, temperatur�, powietrze i dlatego wszystkie produkty, kt�re j� zawieraj�, najlepiej spo�ywa� zaraz po przyrz�dzeniu. Zim� i na przedwio�niu trzeba r�wnie� pami�ta� o wzbogaceniu posi�k�w, dodaj�c do nich rze�uch� uprawian� na oknie, natk� pietruszki, koperek. Radz� r�wnie� polubi� cebul� i czosnek. Dzienne zapotrzebowanie na witamin� C wynosi ok. 75 do 100 miligram�w, a dla palaczy do 130. WITAMINA D. Przeciwkrzywiczna, reguluje ilo�� wapnia w organizmie. Tworzy si� ona pod wp�ywem promieni s�onecznych, jest niezb�dna dla naszych z�b�w i ko�ci. Dlatego te� tak wielk� wag� przywi�zuj� pediatrzy do tego, by mali pacjenci nie odczuwali jej niedoboru w pierwszych trzech latach swego �ycia. Niedobory tej witaminy mog� wyst�powa� r�wnie� w p�niejszym wieku i objawia� si� odwapnieniem ko�ci. Dotyczy to zw�aszcza os�b �le trawi�cych t�uszcze. Powinny one przebywa� du�o na powietrzu i pi� jak najwi�cej mleka, dostarczaj�cego wapnia i witaminy D. WITAMINA E. Zwana popularnie witamin� m�odo�ci, pomaga w tworzeniu si� czerwonych krwinek, utrzymania zdrowych mi�ni i tkanek. Istniej� pogl�dy o ochronnej roli tej witaminy w procesach degeneracyjnych. Hamuje ona starzenie si�, zapobiega mia�d�ycy. Chroni tak�e witamin� A przed utlenieniem. Zapotrzebowanie na ni� pokrywa racjonalne od�ywianie. Wyst�puje w �wie�ych li�ciach warzyw. Takie witaminy, jak: H, K, M, PP pozostaj� nadal w znacznym stopniu tajemnic�. Wiadomo jednak, �e witamina H pomaga przy procesach przemiany materii. Witamina K w tworzeniu si� substancji odpowiedzialnych za krzepni�cie krwi i utrzymywanie prawid�owej przemiany materii w ko�ciach. Brak witaminy M w organizmie mo�e by� przyczyn� poronie�. Kobiety za�ywaj�ce �rodki antykoncepcyjne potrzebuj� jej znacznie wi�cej. Z kolei witamina PP pobudza produkcj� energii w kom�rkach organizmu. Jej niedobory powoduj� pelagr� (czyli rumie� lombardzki - schorzenie wywo�ane niedoborem witaminy PP i zespo�u witamin B). S� r�wnie� przyczyn� nadmiernej pobudliwo�ci nerwowej. Odradzam nieprzemy�lane �ykanie witamin w tabletkach. Mo�na je za�ywa� jedynie za zgod� prowadz�cego lekarza. Witaminy te �yka si� zwykle wtedy, gdy zachodzi konieczno�� wsparcia os�abionego organizmu. KURACJA DRO�D�OWA Dro�d�e zawieraj� wiele witamin, przede wszystkim z grupy B, niezb�dnych dla prawid�owego przebiegu podstawowych proces�w zachodz�cych w organizmie. Znakomicie poprawiaj� przemian� materii, s� wi�c wskazane dla nastolatk�w cierpi�cych na tr�dzik m�odzie�czy i dla starszych, maj�cych brzydk� cer� i dokuczliwe zajady w k�cikach ust. A poza tym zalecane s� wszystkim, kt�rych n�ka nieusprawiedliwione �adn� chorob� os�abienie, znu�enie, a tak�e zmniejszenie og�lnej odporno�ci organizmu na wszelkie infekcje. Szklanka napoju z dro�d�y, wypita 2-3 razy w tygodniu, znakomicie poprawi nasze samopoczucie. Na szklank� napoju bierzemy 2-3 dag rozkruszonych dro�d�y, zalewamy wrz�c� wod�, zagotowa�i po przestudzeniu wolno pijemy. W sklepach mo�na kupi� tabletki z dro�d�y piwowarskich. Mo�na je tak�e podawa� dzieciom 3 razy dziennie po 1-2 tabletki, doros�ym 3 razy dziennie po 2-4 tabletki. ZIO�A l WITAMINY W bardzo wielu chorobach zaleca si� jedzenie sur�wek, ze wzgl�du na ich warto�� witaminow�. Je�li chodzi o zio�a, to i one bogate s� w te zwi�zki. Jak si� okaza�o, co drugi mniej wi�cej surowiec zielarski zawiera w sobie witaminy. Co prawda dopiero 130 �rodk�w zielarskich zosta�o zbadanych pod tym k�tem, ale mamy prawo domy�la� si� dzia�ania witamin A, C, F, K, PP r�wnie� w ok�adach zielarskich. Wymienione witaminy s� wch�aniane przez sk�r�. 26 Wr��my do postaci zi�. Do najcz�stszych nale�� proszki i produkowane na ich bazie granulaty. "Herbapol" produkuje m.in. Cholegran, czyli sproszkowan� Cholagog�, Gastrogran ze sproszkowanego Digestosanu, Neryogran z Nervosanu, Reumogran z Reumosanu, Urogran z Urosanu i Betagran, kt�ry od razu zosta� opracowany w formie granulatu. Granulaty uwa�ane s� za najbardziej wskazane i najbardziej wygodne formy za�ywania zi�, cho� nie do ka�dego zio�a i nie w ka�dym przypadku dadz� si� stosowa�. Trudno bowiem podawa� dzieciom lub niemowl�tom ziele w postaci proszku - nie ka�dy proszek da si� wymiesza� z miodem i nie ka�de dziecko zechce taki mi�d je��. Mo�na wi�c sproszkowa� tylko te zio�a, kt�rych dawkowanie daje si� �atwo oznaczy�. Dawki te, z wyj�tkiem �rodk�w od�ywczych, takich jak siemi� lniane i konopne, nasienie kozieradki czy li�� pokrzywy, s� bardzo ma�e. St�d druga wskaz�wka og�lna - zi� sproszkowanych jako silniej dzia�aj�cych od naparu czy odwaru nie wolno przedawkowywa�. Oczywi�cie nasuwa si� tu jeszcze porada natury praktycznej. Czy warto mie� m�ynek elektryczny do mielenia zi�? Jest to du�e u�atwienie, z drugiej jednak strony m�ynek trzeba czy�ci�, aby jedno ziele nie pachnia�o drugim. W tym celu wystarczy po zmieleniu jednego pachn�cego ziela przemle� dwie-trzy �y�ki cukru i cukier ten dosypa� do sproszkowanego ziela, nawet w�wczas, gdy nale�y ono do tzw. �rodk�w gorzkich, a wi�c w�trobowych i trawiennych. Liczy� si� trzeba tylko z tym, �e rozrzedzenie cukrem os�abi nieco dzia�anie preparatu, dla zr�wnania nale�y wi�c dawk� nieznacznie zwi�kszy�. Przy okazji warto zaznaczy�, �e cukier nie odgrywa �adnej roli w leczeniu zio�ami, ka�dy napar czy odwar mo�na wi�c os�odzi�. Czasami takie os�odzenie mo�e popsu� smak odwaru, ale nigdy nie zmniejszy i nie zmieni si�y jego dzia�ania. I ostatnia wreszcie, ale wa�na uwaga, przy za�ywaniu proszk�w. Chodzi o to, �eby sproszkowane �rodki zio�owe popija� zimnym a nie gor�cym p�ynem. Wtedy, kiedy pijemy co� gor�cego robimy cz�sto mimowolny wdech dla ostudzenia p�ynu i z tym wdechem mo�emy wci�gn�� proszek do tchawicy, co najcz�ciej powoduje d�ugotrwa�y i m�cz�cy kaszel. UWAGA NA SZKORBUT! Zanim nasz znakomity rodak, Kazimierz Funk, odkry� witaminy i postawi� pierwsze hipotezy o ich roli w organizmie ludzkim - awitaminoz� D, czyli krzywic�, zwan� w�wczas "angielsk� chorob�" prze�amali�my za pomoc� tranu. Niemniej jednak, nawet uznanie krzywicy za chorob� spo�eczn� i zwalczanie jej we wszystkich pa�stwach cywilizowanych bezp�atnie, nie usun�o ca�kowicie gro�by tej choroby. Podobnie rzecz si� ma z innymi awitaminozami, a ju� szkorbut (czyli gnilec) wyst�puje jeszcze bardzo cz�sto i nie jest do zwalczenia na drodze ustawowej. Awitaminoza C, kt�rej ko�cowym stadium jest szkorbut i kt�ra charakteryzuje si� wypadaniem z�b�w, w�os�w, wybroczynami krwawymi po ca�ym ciele - nie zosta�a nigdzie uznana za chorob� spo�eczn�, a jej zwalczanie pozostawiono samym pacjentom. Opr�cz szkorbutu nale�y tu jeszcze wymieni� za�m� soczewkow�, czyli katarakt�, skaz� krwotoczn�, plamic� krwotoczn�, krucho�� naczy� krwiono�nych, zmiany w ko�ciach, a mianowicie ich porowato�� i �amliwo��, a wreszcie alergi�. 27 Na szcz�cie witamina C "w towarzystwie" innych wyst�puje w bardzo wielu produktach spo�ywczych. Witaminy tej dostarcz� nam: b�b, cebula, szczypior, chrzan surowy, cykoria, czosnek, groch, kabaczki, kalarepa, wszystkie kapusty, marchew surowa, pieprz prawdziwy, papryka, pomidory, rzodkiewka, sa�ata, seler, szczaw, szparagi, szpinak, agrest, brusznice, czarne jagody, cytryna, g��g, owoc dzikiej r�y, gruszki, jab�ka, jarz�bina, je�yny, maliny, morele, porzeczki bia�e, czerwone i czarne, poziomki, winogrona, wi�nie - w stanie surowym. Poza tym - nerki wo�owe, w�troba ciel�ca, wieprzowa i wo�owa, ma�lanka, kozie i krowie mleko oraz mi�d. W razie trudno�ci trawiennych kminek, koper, majeranek, pieprz prawdziwy, zio�owy i papryka przy produktach mi�snych i ro�linnych najzupe�niej wystarcz�, aby dobrze strawi�, a co za tym idzie wzm�c przyswajanie witaminy. Trawienie jest dla organizmu zubo�onego w witaminy spraw� podstawow�, gdy� awitaminoza nie zawsze przychodzi w wyniku jadania zbyt ma�ej ilo�ci artyku��w zawieraj�cych dan� witamin�. Niekiedy przyczyn� awitaminozy mo�e by� r�wnie� z�e trawienie, a co za tym idzie, z�e przyswajanie. Trawienie