Augustyn Jankowski, Duch �wi�ty dokonawc� zbawienia. Nowy Testament o pos�annictwie eschatologicznym Ducha �wi�tego Wydawnictwo WAM, Krak�w 20031 Rozdzia� pi�ty - str. 94-110. ESCHATOLOGICZNE ZNAMIONA POS�ANNICTWA DUCHA PARAKLETA2 Widzieli�my dot�d, jak si� doskonali jednostka ku ostatecznej pe�ni pod dzia�aniem Ducha �wi�tego. Teraz zajmiemy si� podobnym doskonal�cym oddzia�ywaniem Jego na ca�� wsp�lnot� Ko�cio�a. Ju� niekt�re kr�tkie wzmianki list�w Paw�owych, przytoczone wy�ej (rozdz. II, 2), ukazywa�y co� z tej dynamiki. Pe�niej wszak�e o�wietl� nam j� Janowe logia o Duchu Paraklecie, zawarte tylko w Czwartej Ewangelii, tylko w jej rozdzia�ach 14, 15 i 16. Wszystkie one s� Jezusowymi zapowiedziami dzia�ania Ducha �wi�tego jako kontynuatora zbawczego dzie�a Chrystusa. Z tych jednak dzia�a� tutaj zajmiemy si� tylko tymi, kt�re nosz� znamiona wyra�nie eschatologiczne. Ale przed przyst�pieniem do tego tematu trzeba wpierw zaj�� si� samym terminem �Duch Paraklet�. I. TERMIN PARAKLET, JEGO GENEZA ORAZ TRE�� TEOLOGICZNA Termin ten wyst�puje w greckim Nowym Testamencie tylko w pismach Janowych, w sumie 5 razy: J 14,16.26; 15,26; 16,7; 1 J 2,1. Przek�ad tego terminu sprawia� trudno�ci ju� staro�ytnym t�umaczom Biblii. Najstarszy przek�ad �aci�ski, Itala, dzi� cz�ciej nazywany Vetus Latina, oraz cz�� s. 94 Ojc�w Ko�cio�a oddaje go s�owem advocatus. Wschodnie przek�ady zachowuj� termin grecki parakletos, nie t�umacz�c go. To samo czyni Wulgata, zmieniaj�c tylko wokalizacj� e na i na skutek procesu fonetycznego, zwanego itacyzmem, oraz latynizuj�c ko�c�wk�, zgodnie z paradygmatem II deklinacji. Zatem Wulgata, a za ni� Neo-Wulgata, pisze Paraclitus we wszystkich miejscach Czwartej Ewangelii, ale w I Li�cie �w. Jana t�umaczy ten termin za pomoc� advocatus, oddawanego w polskich przek�adach najtrafniej przez s�owo �Rzecznik". Tam jednak obdarza tym tytu�em nie Ducha �wi�tego, lecz Chrystusa w chwale: ...Je�liby nawet kto� zgrzeszy�, mamy Rzecznika u Ojca - Jezusa Chrystusa sprawiedliwego (1J 2,1). Ta r�nica w cz�sto�ci wyst�powania tego terminu greckiego w Ewangelii i w 1 Li�cie Janowym oraz to, �e Ducha okre�la Jan jako innego Parakleta (J 14, 16), naprowadza na przypuszczenie, �e ju� bardzo wcze�nie rzeczownik �w, zasadniczo pospolity jako termin z zakresu �ycia spo�ecznego, by� jednym z okre�le�, niemal imieniem w�asnym, Ducha �wi�tego. By�a jeszcze trzecia pr�ba oddania w innym j�zyku �Parakleta", mianowicie �Pocieszyciel", kt�r� wykazuj� przek�ady Ko�cio�a Wschodniego: syropalesty�ski, ormia�ski i gruzi�ski. Za t� wersj�, kt�ra ma za sob� pewne racje, poszed� u nas przed wiekami w swoim przek�adzie ks. Jakub Wujek, i ta tradycja trwa po dzi� dzie� w wielu przek�adach polskich, w naszym lekcjonarzu liturgicznym, i st�d jest stale w kaznodziejstwie. Czy s�usznie? Postaramy si� tu uzasadni� przecz�c� odpowied�. Grecki (parakletos) jest rzeczownikiem ods�ownym strony biernej, urobionym od czasownika [parakaleo - przywo�uj�). St�d w �wieckiej literaturze greckiej oznacza on �przywo�anego", zazwyczaj - na pomoc. Dalsza w�dr�wka znaczeniowa tego wyrazu - analogicznie do drogi odbytej przez �aci�ski wierny odpowiednik advocatus -odbywa si�, pocz�wszy od �przywo�ywanego na pomoc", poprzez �rzecznika", �obro�c� s�dowego", wreszcie do �or�downika". Z biegiem czasu strona bierna, jeszcze widoczna w samym terminie greckim, znik�a zupe�nie z jego pola semantycznego. Nadto trzeba wiedzie�, �e paralele z antyku hellenistycznego nie ukazuj� nam jeszcze tak pe�nego pola semantycznego, jakie ma Janowy Paraklet. Musimy si� bowiem liczy� z tym, �e - niezale�nie od daty ostatecznej redakcji na pi�mie Janowej Ewangelii - jej �r�de�, przynajmniej ustnych, a mo�e ju� po cz�ci pisanych, trzeba szuka� w kr�gu my�li palesty�skiej. Trzeba si� wi�c zwr�ci� w tym kierunku. s. 95 Ot� rabini mieli w obu swoich j�zykach semickich odpowiednik tego terminu greckiego. By�a to u nich po prostu jego transkrypcja, b�d� hebrajska w postaci wyraz peraql[e]it, b�d� aramejska, w targumach, w postaci p"raqlita. Fakt utrwalenia w ten spos�b orygina�u greckiego jest znamienny. Dowodzi po pierwsze, �e termin musia� by� bardzo rozpowszechniony w �rodowisku diaspory �ydowskiej, po drugie - �e �ydzi dlatego go zapo�yczyli, poniewa� nie znale�li adekwatnego odpowiednika w swoim s�ownictwie rodzimym. Procedura bowiem �ydowska, wzorowana na Torze, w przebiegu procesu s�dowego nie zna�a ani obro�cy, ani oskar�yciela z urz�du, gdy� jedn� i drug� rol� spe�niali �wiadkowie, powo�ywani w sporze s�dowym b�d� przez powoda, b�d� przez oskar�onego. Nadto rabinistyczny peraqlit jest - niezale�nie od swego pochodzenia s�dowego - terminem tak�e o w�szym zakresie, a bogatszym znaczeniu, wyra�nie religijnym. Oznacza on bowiem osoby lub fakty or�duj�ce przed trybuna�em Bo�ym3. Nosz� wi�c ten tytu�: anio�owie, wybitni ludzie na czele z Moj�eszem, a tak�e przeno�nie niekt�re dobre czyny, zw�aszcza ja�mu�na. Natomiast ruach u rabin�w, nie nosz�c wprawdzie tego tytu�u, nosi niekiedy niemal synonimiczny, tak� sam� drog� urobiony sene[i]g�r z greckiego (synegoros), kt�ry dos�ownie oznacza �razem przemawiaj�cego". Wszystko to naprowadza na przypuszczenie, �e dla Janowego Ducha Parakleta by�y dostateczne wzory w rodzimym s�ownictwie, nie trzeba wi�c ich szuka� w hellenistycznym. Dodatkowym potwierdzeniem tego przypuszczenia jest to, �e by�y rabin Szawe�-Pawe�, nie u�ywaj�c wprawdzie nigdzie w swoich listach tytu�u Paraklet na oznaczenie Ducha �wi�tego, przypisuje Mu w�a�nie czynno�� or�downika w zakresie naszych nieporadnych modlitw: sam Duch przyczynia si� za nami w b�aganiach, kt�rych nie mo�na wyrazi� s�owami (Rz 8, 26). Termin Parakletos nie jest jednoznacznie pneumatologiczny nawet w obr�bie pism Janowych, skoro czytamy wy�ej ju� przytoczony tekst: Je�liby nawet kto� zgrzeszy�, mamy Rzecznika wobec Ojca - Jezusa Chrystusa sprawiedliwego (1 J 2, 1). Ten polski przek�ad (W. Smereka w BT) poprawnie oddaje grecki termin jako odniesiony do Chrystusa b�d�cego ju� po prawicy Ojca. Bliskoznaczny by�by tu r�wnie� �opiekun" czy �or�downik". Z tekst�w za� Czwartej Ewangelii o Duchu Paraklecie mog�yby wynika� - bior�c pod uwag� opisane Jego czynno�ci wobec uczni�w Chrystusa - odcienie znaczeniowe �obro�cy", �pomocnika" lub �pocieszyciela". Ta- s. 96 kie jednak dobieranie sensu do kontekstu nie jest drog� ca�kiem niezawodn�4. Raczej wi�c trzeba dochodzi� genezy terminu na drodze analizy filologicznej. Pr�bowano z kolei zestawia� nasz termin z czasownikiem (parakaleo) i urobionym od niego rzeczownikiem (paraklesis), kt�re oznaczaj� odpowiednio: zach�canie lub pociech�, obie zwi�zane z g�oszeniem Dobrej Nowiny. Jednak�e dla tych hipotez fataln� okoliczno�ci� jest to, �e �adne z tych dw�ch s��w nie wyst�puje ani razu w pismach Janowych. Genezy wi�c Janowego parakletos trzeba szuka� na innej drodze. Termin ten, wy��cznie Janowy, jest niemal w pe�ni pneumatologiczny. Gdy za� mowa o Duchu Bo�ym czy Duchu �wi�tym w Nowym Testamencie, to wsz�dzie, a w tej liczbie w pismach Janowych, termin ten bez dodatkowych wyja�nie� czy sprostowa� nawi�zuje do Ducha Pa�skiego (ruach JHWH) ze Starego Testamentu. Trzeba wi�c zacz�� od jego pola semantycznego. Ogarniaj�c niejako jednym rzutem oka zadania Janowego Ducha Parakleta wobec uczni�w Jezusa Chrystusa, mo�na stwierdzi� daleko id�ce podobie�stwo do zada�, jakie mia� Duch Jahwe wobec prorok�w. Funkcje prorok�w za� przejmuj�po cz�ci aposto�owie Chrystusa jako maj�cy interpretowa� dzia�anie Bo�e w dziejach. Kerygmat apostolski odnosi si� do szczytowego dzia�ania Boga - do pojednania dokonanego w Chrystusie. I tak Duch Paraklet ma interpretowa� s�owa Jezusa zgodnie z obietnic�: On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko (J 14, 26), tak i� wreszcie doprowadzi was do ca�ej prawdy (J 16, 13). Zwrot ostatni ma sw�j wyrazowy odpowiednik w kilku tekstach Starego Testamentu o Duchu i M�dro�ci Jahwe: Tw�j dobry Duch niech mnie prowadzi5 po r�wnej ziemi (Ps 143 [142], 10) oraz Ona [tzn. M�dro��] b�dzie mi m�drze przewodzi� w mych czynach i ustrze�e mnie dzi�ki swej chwale (Mdr 9, 11). Mo�na tu przytoczy� r�wnie� teksty cytowane w rozdziale I (s. 16), kt�re m�wi�y o prowadzeniu przez Ducha Jahwe. s. 97 Skoro Parakletem - Rzecznikiem wobec Ojca jest dla Jana tak�e Chrystus w chwale, zatem inspiracja starotestamentowa tego tekstu mo�e wykracza� poza funkcj� samego tylko prowadzenia, obejmuj�c r�wnie� or�dowanie. I tak or�downikami przed Bogiem s� ju� w Starym Testamencie wybitne postaci: Abraham, Moj�esz, Samuel, a spo�r�d prorok�w: Amos, Jeremiasz i Ezechiel. To s� wy��cznie ludzcy or�downicy. Natomiast u Deu-tero-Izajasza pojawia si� tajemniczy or�downik - S�uga Jahwe, typ biblijny Mesjasza, zrealizowany w Jezusie Chrystusie jako w antytypie. Uznanie tej realizacji by�o wynikiem relektury pi�ciu pie�ni o S�udze Jahwe, dokonuj�cej si� w pokoleniu I wieku pod wp�ywem s��w samego Jezusa. W tym pokoleniu apostolskim powstaj� pisma Nowego Testamentu zawieraj�ce �lad tego zastosowania. Nawet to przypisanie jednego i tego samego tytu�u Chrystusowi i Duchowi �wi�temu znajduje prawz�r w Starym Testamencie. Tam bowiem wielcy wodzowie i or�downicy niekiedy wyst�puj� parami w ten spos�b, �e po jednym kontynuuje czynno�� drugi. Tak jest z Moj�eszem i Jozuem, tak � Eliaszem i Elizeuszem. Podobnie Jezus musi odej��, by Duch Paraklet m�g� przyj�� do uczni�w (por. J 7,39; 12,16; 16,7) jako Kontynuator. Po tym przegl�dzie mo�liwych starotestamentowych inspiracji zadajmy sobie pytanie, czy �w wy��cznie Janowy termin Paraklet jest -jak przypuszczano nieraz w dziejach egzegezy - dopiero tworem tego Ewangelisty lub jego szko�y, dobranym ze wzgl�d�w teologicznych? Zdaje si�, �e genez� tego terminu trzeba przesun�� wstecz, mianowicie do nauki samego Jezusa6. Bez u�ycia tego terminu sam� funkcj� or�downictwa przed Ojcem Jezus sobie przypisuje z racji pos�annictwa mesja�skiego - wed�ug tradycji ju� synoptycznej w jej g��bokich �warstwach": Jezus zapowiada, �e si� przyzna przed Ojcem do wiernych Mu uczni�w (Mt 10, 32n; par), kryje si� pod przeno�ni� troskliwego ogrodnika w przypowie�ci o drzewie figowym (�k 13, 8) i prosi Ojca za Szymonem Piotrem, by jego wiara nie usta�a (�k22,32). W Czwartej Ewangelii znajdujemy s�owa o koniecznym po�rednictwie Jezusa wobec Ojca (J 14, 6) i o skutecznym, gdy chodzi o modlitwy (J 16, 23n; 17,9-26). Dalej - skoro s�ownictwo �wczesnego judaizmu mia�o zapo�yczony od Grek�w termin peraqlit -peraqlita', ju� sam Jezus m�g� si� nim pos�u�y� dla okre�lenia misji tak w�asnej, jak i Ducha �wi�tego w znaczeniu kontynuatora zbawczego dzie�a. Wprawdzie tego terminu u�ywaj� m�wi�c o Duchu �wi�tym tylko pisma Janowe, to przecie� tradycja synop- s. 98 tyczna zna r�wnie� tak� misj� Ducha. Gdy wierni stan� przed trybuna�ami �wiata, maj� pami�ta� o zapewnieniu Jezusa: nie wy b�dziecie m�wi�, lecz Duch �wi�ty (Mk 13, 11 par.). Nadto oba pisma �ukaszowe: Ewangelia i Dzieje Apostolskie, a tak samo Czwarta Ewangelia, umieszczaj� zapowied� zes�ania Ducha �wi�tego w kontek�cie rozstania si� Jezusa z uczniami (�k 24. 49; Dz 1, 4-8; J 14-16). Wszystko to razem pozwala uzna�, �e pierwszym kontekstem �yciowym (Sitz im Leben) powstania terminu Paraklet jest ewangelijna tradycja s��w Pa�skich, a nie dopiero refleksja teologiczna Jana lub jego szko�y7. Skoro ten termin oznacza w pismach Janowych tak�e i chwalebnego Chrystusa, zatem nie jest dla Ewangelisty prostym zast�pnikiem imienia w�asnego �Duch �wi�ty". T� zreszt� Osob� wyra�nie odr�nia on od Jezusa Chrystusa8. Wsp�lny zatem jeden i ten sam tytu� z konieczno�ci m�wi o jakich� wsp�lnych zadaniach. Wsp�lne elementy pos�annictwa unaoczni nast�puj�ca tabela, zestawiaj�ca teksty z Janowej mowy po�egnalnej (J 14 -17) z niekt�rymi poprzednimi: Zadania SYN BO�Y DUCH �WI�TY J 5, 43; 10,25 Dzia�a w imieniu Posy�aj�cego J 14,26 14,20.23; 15,4 n; 17,23.26 Pozostaje z uczniami i w nich trwa lub b�dzie. 14,17 7,16; 12,49 Naucza z zasob�w Posy�aj�cego. 14,26; 16,13.15; 15,26; 16,13 18,37 �wiadczy prawdzie lub Chrystusowi. 15,26; 16,13 5,38-47; 7,7; 16,3 Nie poznany przez �wiat, wyst�puje przeciw niemu 14,17; 16,8-11 s. 99 Jak wida�, zbie�no�ci jest zbyt wiele, by je uzna� za spraw� przypadku. Jest tu co� wi�cej ni� starotestamentowe nast�pstwo czynno�ci dwu postaci. Tak daleko posuni�ta analogia pos�annictwa ka�e szuka� w tej samej nazwie Pardkletos wsp�lnego mianownika poj�ciowego. St�d �Or�downik" ju� poprzednio zdawa� si� wynika� ze wzor�w starotestamentowych i judaistycznych. Oznaczaj�cy jednak tak Chrystusa, jak Ducha �wi�tego termin �Paraklet" ma tre�� bogatsz�. Zawiera bowiem na podstawie wypowiedzi Jezusa o Duchu Paraklecie jeszcze takie aspekty, jak: obro�ca, opiekun s�abych, przewodnik, pomocnik, wreszcie poniek�d tak�e pocieszyciel, cho� to ostatnie nie wynika z pism Janowych, lecz ma para�ele inne w Nowym Testamencie. Wybranie tylko jednego z mo�liwych znacze� jest umniejszeniem pe�ni9 tre�ci tej nazwy. St�d lepiej tego terminu nie t�umaczy� wcale na j�zyki nowo�ytne jakim� jednym wyrazem, lecz wzorem rabin�w, cho� z innych powod�w, zachowa� go w brzmieniu greckim, odpowiednio zmodernizowanym w ka�dym j�zyku. Tak si� sta�o ju� nie tylko w ogromnej wi�kszo�ci prac naukowych angielskich, francuskich, niemieckich i w�oskich, ale i w wielu przek�adach popularnych. Z czasem wi�c i w Polsce wypadnie nam si� rozsta� z Wujkow� tradycj� Ducha �Pocieszyciela�, kt�ry ma pe�ne potwierdzenie w liturgii. Nadto Papie� Jan Pawe� II w encyklice Dominum et vivificantem, w polskim jej t�umaczeniu, u�ywa ju� zamiennie obydwu s��w Paraklet i Pocieszyciel. Osobowo r�ny od Syna, Duch Paraklet jest w zbawczym planie Jego swoistym alter ego, o ile przed�u�a Jego misj�. Warto si� zaj�� bli�ej t� relacj� nast�pstwa i przed�u�ania pos�annictwa, gdy� to rzuci nam �wiat�o na redakcyjne zamiary Ewangelisty. Uderzaj�ce jest u �w. Jana dziwne umieszczanie obok, nawet przeplatanie si� wypowiedzi Jezusowych o przyj�ciu Ducha i o paruzji Chrystusa, co ju� sugeruje donios�o�� misji eschatologicznej Ducha Parakleta. Unaoczni to nast�puj�ce zestawienie10: J 14, 11-17 Zapowied� przyj�cia Ducha Parakleta (na pro�b� Jezusa): b�dzie On bliski i znany. s. 100 18-20 Jezus mimo odej�cia przyjdzie, nadal bliski uczniom: b�dzie przez nich nawet widziany. J 16, 7-15 Duch Paraklet z po�ytkiem uczni�w b�dzie kontynuowa� dzie�o Chrystusa w zupe�nej od Niego zale�no�ci. 16-25 Jezusa, kt�ry odchodzi, uczniowie ujrz� po �chwili" jako nauczaj�cego ju� otwarcie, bez przypowie�ci. Wida� z tego zestawienia, �e dla Ewangelisty, kt�ry zna ostateczn� pa-ruzj� Chrystusa, przyj�cie na s�d (J 5, 28n; 6, 39n. 44. 54), paruzj� w sensie szerszym jest ju� zmartwychwstanie, wej�cie do chwa�y i udzielenie Ducha Ko�cio�owi: �Jezus w Duchu przyjdzie do aposto��w�11. Dzi�ki przyj�ciu Ducha Parakleta urzeczywistni� si� wy�ej zestawione obietnice Jezusa o Jego bliskim przyj�ciu. Innymi s�owy mamy tak�e i u Jana- podobnie jak w ca�ym Nowym Testamencie - szersze uj�cie eonu eschatologicznego. Tylko na drodze przyj�cia tego odr�nienia mo�na prawid�owo interpretowa� tzw. eschatologi� zrealizowan� Czwartej Ewangelii, w�a�nie jako tylko cz�ciowo realizowan�. Powy�sza charakterystyka Janowej eschatologii pozwala na odpowied�, jakimi wzgl�dami kierowa� si� Ewangelista, gdy w swej swoistej eklezjologii, jak� jest mowa po�egnalna, w taki w�a�nie spos�b powi�za� pos�annictwo Jezusa i Ducha Parakleta. Niew�tpliwy u Jana nacisk spoczywaj�cy na cz�ciowej realizacji paruzji Chrystusa pozostaje w jakim� zwi�zku z Duchem Parakletem. Jaki to zwi�zek? Dwa zagadnienia niepokoi�y Ko�ci� pod koniec wieku I: co z nim b�dzie, gdy zabraknie mu aposto��w i uczni�w, �wiadk�w naocznych �ycia Pana, oraz jak nale�y rozumie� to, �e Pan zdaje si� zwleka� z paruzj�? Ot� teologia Ducha Parakleta daje odpowied� na obydwa te pytania. Nie s� a� tak wa�ni �wiadkowie �ycia Jezusa, skoro i oni przed przyj�ciem Ducha Parakleta wielu element�w nauki Jezusa nie rozumieli. Na Ducha za� Ko�ci� mo�e zawsze spokojnie liczy�: On bowiem z nim pozostanie na zawsze. A paruzj� chwalebna dlatego jeszcze nie nast�pi�a, �e Pan ju� dokonuje kolejnych paruzji przez Ducha, i jest w ten spos�b obecny w�r�d swoich12. Z kolei znamionom, jakie nosi dzia�anie Ducha Parakleta, przypatrzmy si� pod k�tem widzenia takiej eschatologii cz�ciowo zrealizowanej. s. 101 II. ZAPOWIEDZIANE CZYNNO�CI DUCHA PARAKLETA A ESCHATOLOGIA Zapowiedziane przez Jezusa przejawy dzia�ania Ducha Parakleta mo�na r�nie grupowa� - zale�nie od przyj�tej zasady13. Dla naszego jednak celu, jakim jest wydobycie na jaw znamion szczeg�lnej eschatologii w nich zawartej, lepiej b�dzie nie przyjmowa� z g�ry �adnej systematyzacji, kt�ra potem nast�pi. Zacznijmy na razie od prostego ich wyliczenia: J 14,17 [Duch Prawdy] u was przebywa i w was b�dzie. 14,26n Paraklet, Duch �wi�ty, kt�rego Ojciec po�le w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedzia�em. 15,26 Gdy jednak przyjdzie Paraklet, kt�rego Ja wam po�l� od Ojca, Duch Prawdy, kt�ry od Ojca pochodzi, On za�wiadczy o Mnie. 16,8 On [tzn. Paraklet] za� gdy przyjdzie, przekona �wiat o grzechu, o sprawiedliwo�ci i o s�dzie. 16.13 Gdy za� przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do ca�ej prawdy. Bo nie b�dzie m�wi� od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek us�yszy, i oznajmi wam rzeczy przysz�e. 16.14 On Mnie otoczy chwa��, poniewa� z mojego we�mie i wam objawi. Powy�sze zestawienie pozwala od razu na stwierdzenie, �e wypowiedzi o Duchu Paraklecie pos�uguj� si� kilku terminami w�a�ciwymi dla eschatologii judaizmu14. Najbardziej pod tym wzgl�dem rzuca si� w oczy czynno�� czwarta z wy�ej wymienionych, kt�rej t�em jest przysz�y s�d Bo�y, jako� ju� aktualny obecnie. Czynno�� druga i pi�ta - doskonalenie uczni�w w stron� pe�ni - wykazuj� dynamik� eschatologiczn�, docelow�. W ostatniej zapowiedzi termin chwa�a odniesiony do Chrystusa nale�y r�wnie� do zasobu s�ownictwa eschatologicznego. Rozwa�my kolejno te czynno�ci, grupuj�c je wed�ug przedmiotu dzia�ania Ducha Parakleta: a wi�c najpierw na uczni�w, to jest na Ko�ci�, potem wobec �wiata, wreszcie wzgl�dem Chrystusa. s. 102 1. Duch Paraklet wydoskonala objawienie Paraklet, Duch �wi�ty, kt�rego Ojciec po�le w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedzia�em (J 14,26). Gdy poszukamy przytoczonych s��w w ich kontek�cie, zauwa�ymy, �e o dwa wiersze wy�ej mowa jest o blisko�ci Boga wzgl�dem tych, kt�rzy Go mi�uj�. Warunek blisko�ci w mi�owaniu - to �zachowanie nauki" Jezusa, co jest niemo�liwe bez szczeg�lnej pomocy. B�dzie ni� w�a�nie dzia�anie Ducha �wi�tego, tego Ducha Prawdy (J 14, 16), a prawda w Czwartej Ewangelii - to objawienie Bo�e (por. J 1, 14). Ten, kt�ry nauczy i przypomni, nie jest ju� bezosobow� moc� Bo��, jak w Starym Testamencie, jest Kim�, jest Osob�. W tek�cie greckim po formie rodzaju nijakiego (Pneuma) nast�puje zaimek rodzaju m�skiego On - (ekejnos). �Duch - to B�g w swej ekstatycznej i charyzmatycznej obecno�ci�15. Duch b�dzie pos�any w imieniu Jezusa przez mi�uj�cego Ojca. Zwrot (w imieniu) - zgodnie z zastosowaniami biblijnymi - ma trzy znaczenia: na moj� pro�b� (por. J 16,23), na rzecz mojej sprawy (por. J 12,13; Ps 118[117], 26; Mt 7,22), zamiast mnie, czyli z powag� r�wn� mojej (por. J 17,12; Mk 13,6). A wi�c potwierdza si� tutaj fakt kontynuacji pos�annictwa Jezusa, jak to by�o z parami wielkich dzia�aczy w Ludzie Bo�ym: z Moj�eszem i Jozuem, z Eliaszem i Elizeuszem. Duch Paraklet wszystkiego nauczy (didaksej) uczni�w, a wi�c przysz�y Ko�ci�, kt�ry oni wtedy tworzyli w zal��ku, gdy Jezus w wieczerniku zapowiedzia� Nowe Przymierze w swojej Krwi (por. 1 Kor 11, 25 par.). Po og�lnikowym okre�leniu czynno�ci nauczy nast�puje pewne jej uwyra�nienie w postaci nowej czynno�ci Ducha Parakleta, okre�lonej s�owem przypomni (hypomnesei)16. Jest w tym Janowym s�owie co� wi�cej ni� to, co nam si� potocznie z nim kojarzy jako tylko pomoc dla zawodnej ludzkiej pami�ci. Teksty tego ewangelisty (J 2,22; 12,16) sugeruj� znaczenie donios�e dla teologii, mianowicie poddaj� pog��biony, zw�aszcza mesja�ski, sens zdarze� �ycia Jezusa, przedtem tylko powierzchownie dostrze�onych17. Zatem ta obietnica o Duchu Paraklecie obejmuje szereg czynno�ci: uobec- s. 103 niania na nowo s��w Jezusa Chrystusa, t�umaczenia ich g��biej i wreszcie u�atwiania jakby do�wiadczalnego prze�ywania ich prawdy18. Akcent spoczywa tu na dwa razy powt�rzonym wszystko, to wskazuje, �e od chwili zapowiedzi podczas ostatniej wieczerzy do kresu w dalekiej przysz�o�ci b�dzie sta�y post�p w udzielaniu takiej pomocy, a� nast�pi pe�ne jej zrozumienie. Jeszcze wyra�niej t� docelow� dynamik� dzia�ania Ducha Parakleta na wiar� uczni�w ukazuje tekst r�wnoleg�y: Jeszcze wiele mam wam do powiedzenia, ale teraz znie�� nie mo�ecie. Gdy za� przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do ca�ej prawdy. Bo nie b�dzie m�wi� od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek us�yszy, i oznajmi wam rzeczy przysz�e (J 16,12n). Ostatnie okre�lenie rzeczy przysz�e w oryginale brzmi dos�ownie: to, co ma nadej��. Jezus, kt�ry przedtem powiedzia�: Oznajmi�em wam wszystko, cokolwiek us�ysza�em od Ojca mego (J 15, 15), teraz stwierdza, �e jeszcze wiele ma uczniom do powiedzenia. Sprzeczno�ci tu nie ma, gdy� poprzednie �wszystko" by�o kontrastem do objawienia tylko cz�ciowego, udzielonego t�umom (jak np. Mk 4,11), i by�o tylko wzgl�dnym �wszystkim�, tzn. tak� sum� prawd, jak� wtedy mogli �znie��" (J 16, 12) uczniowie. Jeszcze bowiem w owej chwili testamentamej za s�abe by�y ich umys�y, by ud�wign�� ca�y ci�ar niezb�dnego pouczenia. Na t� �wczesn� ich s�abo�� �rodkiem zaradczym w przysz�o�ci b�dzie dzia�anie Ducha Prawdy. Zgodnie z j�zykiem Janowym doprowadzi On do pe�nego rozumienia tre�ci objawionych przez Jezusa. Duch Paraklet b�dzie jakby namiestnikiem Chrystusa w zakresie jednego jedynego objawienia, kt�re Ojciec da� w swoim Synu - S�owie, b�d�cym sam� Prawd�. U�yty tu przyimek �do" (greckie: ejs) wskazuje tak na cel pomocy, jak na zakres procesu nauczania (por. Dz 20, 27). �Duch sprawi, �e wejdziemy w samo serce prawdy�19. Czym by� Jezus dla uczni�w, tym b�dzie Duch Paraklet dla Ko�cio�a, i to w ten spos�b, �e b�dzie uobecnia� Chrystusa w Ko�ciele, por�czaj�c zachowanie depozytu wiary w stanie nieska�onym20. s. 104 Po zapowiedzi o doskonaleniu uczni�w w poznawaniu prawdy objawionej nast�puje druga - o oznajmieniu im przez Ducha Prawdy tego, co ma nadej��. Terminologia grecka tego zdania (anangelej ta erch�mena) wykazuje podobie�stwo z terminologi� judaistycznej apokaliptyki, w tej liczbie i pism wsp�lnoty z Qumran21. Por�wnuj�c to � oznajmi" z czynno�ci� Daniela wobec Nabuchodonozora, kt�ry ��da� od wyk�adaczy sn�w wyja�nienia sensu swojej wizji (Dn 2,2.4.6 LXX), oraz z tym, co m�wi do Jezusa Samarytanka o Mesjaszu (J 4, 25), odkry� tu mo�emy odcie� znaczeniowy podw�jny: b�d� ten, �e poprzez charyzmat proroctwa b�dzie Duch �wi�ty wie�ci� Ko�cio�owi przysz�o��, jak to jest np. w Apokalipsie Janowej, b�d� te�, �e b�dzie stopniowo ukazywa� sens, jaki ma nowy porz�dek rzeczy datuj�cy si� od �mierci i zmartwychwstania Chrystusa22. Oba odcienie dadz� si� z sob� uzgodni�, kontekst wszak�e bli�szy ka�e wybra� drugi odcie�: �mier� i zmartwychwstanie Chrystusa s�ju� zdarzeniami eschatologicznymi w sensie szerszym. Misja wi�c Ducha Parakleta w zakresie nauczania prawdy objawionej polega nie tylko na tym, �e doprowadzi On Ko�ci� do zrozumienia jej definitywnego, ale r�wnie� na stopniowym doskonaleniu zrozumienia ju� znanych fakt�w eschatologicznych. Ten proces doskonalenia b�dzie trwa� a� do chwili, gdy podczas paru-zji objawi si� wszystko w jej blasku (por. 1 Kor 2, 1-16; 2 Kor 3, 18; 1 J 3, 2; 4, 17). 2. Duch Paraklet b�dzie s�dzi� �wiat Temat s�du nad �wiatem nale�y bez w�tpienia do eschatologii ka�dej, nie tylko biblijnej. Dzie� Jahwe wi�za� si� nierozdzielnie z s�dem - tak wie�cili prorocy Starego Testamentu. Podobnie jest i z paruzj� Chrystusa, trans-ponowanym na Niego Dniem Pa�skim. Czwarta jednak Ewangelia uzupe�nia dotychczasowe objawienie w wa�nym punkcie: s�d wed�ug niej nie tylko nast�pi u kresu czasu (por. J 5,27-29), ale ju� si� odbywa jako rozdzia� postaw: za Chrystusem lub przeciw Niemu: s�d polega na tym, �e �wiat�o przysz�o na �wiat, lecz ludzie bardziej umi�owali ciemno�� ani�eli �wiat�o: bo z�e by�y ich uczynki" (J 3,19; por. te� 9, 39; 12, 31). Grecki bowiem czasownik Kpivco (krino - s�dz�) najpierw znaczy �rozdzielam". s. 105 Ot� tak poj�t� szerzej funkcj� s�dziowsk� Chrystusa kontynuuje Duch �wi�ty wobec � �wiata " poj�tego r�wnie� w spos�b specyficznie Janowy -zespo�u inspirowanych przez szatana ludzi wrogich Bogu i Chrystusowi (por. J 1, 9n; 15, 18n; 16, 20). Za taki ��wiat" Chrystus - Arcykap�an nawet nie modli si� do Ojca (J 17, 9). Wobec takiego ��wiata" Duch Paraklet wraz z uczniami Jezusa wyst�pi jako swoisty �wiadek w procesie, tzn. broni�cy Jezusa i Jego sprawy, a oskar�aj�cy w�a�nie �w ��wiat" (J 15,26n). Mamy tu dalsze rozwini�cie zapowiedzi Jezusowych znanych z Synoptyk�w o tym, jak wspomagani przez Ducha �wi�tego b�d� �wiadczyli uczniowie o Jezusie przed trybuna�ami tego �wiata23. Kontynuacja ta wszak�e jest bogatsza w tre��: On [Paraklet] za�, gdy przyjdzie, przekona �wiat o grzechu, o sprawiedliwo�ci i o s�dzie. O grzechu - bo nie wierz� we Mnie; o sprawiedliwo�ci za� - bo id� do Ojca i ju� Mnie nie ujrzycie; wreszcie o s�dzie - bo w�adca tego �wiata zosta� os�dzony (J 16,8-11). Jak z tego tekstu wida�, Duch Paraklet b�dzie nie tylko �wiadkiem obrony, jak by�o u Synoptyk�w, ale i �wiadkiem oskar�enia. Warto tu przypomnie�, �e �ydowska procedura s�dowa nie zna�a funkcji urz�dowego oskar�yciela, naszego dzisiejszego prokuratora, zna�a �wiadk�w obrony i oskar�enia. Zadaniem Ducha �wi�tego b�dzie z pozycji takiego �wiadka �przekona�" �wiat. Czasownik wyra�aj�cy t� czynno�� (elenchejn), pierwotnie znaczy� �postawi� w �wietle, wyja�ni�, a w konsekwencji: �wykaza� brak, zgani�, pot�pi�. W s�downictwie staro�ytnym jest to ju� termin techniczny o znaczeniu: �przeprowadzi� dow�d winy". Trzy punkty dowodzenia, b�d�cego zadaniem Ducha Parakleta, odnosz� si� do sprawy Jezusa Chrystusa. �Grzech" -to niewiara w Jego mesja�skie pos�annictwo, niewiara, kt�ra Go skaza�a na �mier�. Tymczasem w�a�nie temu Pods�dnemu przys�uguje tu wspomniana �sprawiedliwo��". Niewinnie bowiem zas�dzony i stracony najhaniebniejsz� ka�ni� jest ju� u Ojca jako chwalebny triumfator. Tak samo �s�d" ju� si� rzeczywi�cie dokona�, ale na nim pot�piony zosta� w�a�nie szatan, dotychczasowy w�adca tego �wiata (J 12, 31; 14, 30). Poniewa� zmartwychwstanie Chrystusa jest ju� faktem eschatologicznym, ta czynno�� Ducha Parakleta postawi w pozycji oskar�onych przed s�dem Bo�ym ��wiat", szeroko poj�ty w przestrzeni i czasie, a wi�c nie samych tylko �wczesnych s�dzi�w Jezusa, ale wszystkich jego przeciwni- s. 106 k�w. Tylko ta jest r�nica mi�dzy t� sytuacj� a sytuacj� przysz�ego s�du ostatecznego podczas paruzji, �e teraz stopniowo odbywa si� owo �przekonywanie" ze strony Ducha Parakleta. Nast�puje ono zwolna, w miar� jak b�dzie si� ujawnia� zajmowanie przez ludzi stanowiska wobec Chrystusa, gdy ka�dy tego dokona w swoim czasie. Tamto za� ostateczne b�dzie ujawnieniem niejako ca�ego bilansu tej akcji. Na pytanie o forum tego s�du Ducha Parakleta mo�e by� dwojaka odpowied�. Ca�a Tradycja, bior�c pod uwag� kontekst eklezjalny mowy wielkoczwartkowej, wypowiada�a si�, �e s�d �w odbywa si� jako� za po�rednictwem Ko�cio�a, zw�aszcza podczas oskar�ania uczni�w przed s�dami ziemskich w�adc�w. Przy tej interpretacji niez�omna postawa uczni�w ma stanowi� niezbity dow�d s�uszno�ci sprawy Chrystusa. Ostatnio jednak usi�uje si� cz�ciej przerzuca� ten proces na forum ludzkich sumie�. Tam -r�wnie� dzi�ki nauczaniu Ko�cio�a - dokonuje si� �w swoisty s�d Ducha �wi�tego24. Ta pr�ba wymaga jednak pewnej korektury podyktowanej biblijnym stosowaniem terminu (elenchejn). Mianowicie czynno�� ta zawsze kieruje si� przeciw oskar�onemu, a s�dzi� jest B�g, nie ludzkie sumienie. Raczej wi�c nale�y przyj��, �e Duch Paraklet dokonuje jawnie tego oskar�enia - za po�rednictwem nieustannego kerygmatu Ko�cio�a o dziele Odkupienia25, co oczywi�cie rzutuje na w�a�ciwe kszta�towanie sumie� u s�uchaczy kerygmatu. Janowe uj�cie s�du jest dalszym rozwini�ciem koncepcji znanej nam z Synoptyk�w. U nich niegodziwy s�d nad Jezusem poci�ga jako nast�pstwo wydanie przez Boga wyroku na grzeszn� ludzko��, kt�rego pierwsz� realizacj� ma by� zburzenie Jerozolimy. Natomiast u Jana ukazuje si� dalszy etap realizacji tego samego s�du, wtedy rozpocz�tego. Duch Paraklet b�dzie go dalej prowadzi�, w miar� jak kerygmat apostolski zdo�a wykaza� niedowiarstwo ��wiata ", zaczynaj�c od tych �yd�w, kt�rzy wtedy odrzucili Jezusa jako Mesjasza. Dalej charyzmatyczna dzia�alno�� Ducha �wi�tego w Ko�ciele b�dzie wykazywa�, �e Chrystus zasiad� po prawicy Ojca naprawd�, skoro stamt�d zgodnie z zapowiedzi� zes�a� �innego" Parakleta -Ducha. Tego rodzaju �s�d - rozdzielenie" jest antycypacj� s�du ostatecznego, z t� tylko r�nic�, �e powoli przebiega w dziejach ludzkich, czyli jeszcze w tym eonie. U jego ko�ca nast�pi definitywne usuni�cie szatana jako s. 107 w�adcy tego �wiata (J 12,31; 14, 30; 16, 11). Nad nim w�wczas zatriumfuje prowadzony przez Ducha Parakleta Ko�ci�, podobnie jak ju� przedtem Jezus zatriumfowa� nad nim przez krzy� i zmartwychwstanie (por. J 12, 31). Podobnie jak om�wione poprzednio doskonalenie wiary uczni�w, a tym samym ca�ego Ko�cio�a, tak samo s�d Ducha Parakleta nad �wiatem trwaj�cy w ci�gu tego eonu zmierza ku ostatecznemu spe�nieniu w dniu paruzji. Ona za� jest pe�nym zako�czeniem obydwu zada� - ujawnieniem prawdy i ostatecznym rozdzia�em z�a od dobra. 3. Duch Paraklet otacza chwal� Chrystusa Pozostaje do wyja�nienia ostatnia z czynno�ci Ducha Parakleta w ramach eschatologii Czwartej Ewangelii. Przy powierzchownej lekturze nie jest �atwy do rozpoznania jej sens w�a�ciwy, kwalifikuj�cy j� do eschatologii, zw�aszcza je�li czyta si� jej dawny, tradycyjny przek�ad �uwielbi". Oto tekst do wyja�nienia o Duchu Prawdy: On Mnie otoczy chwa��, poniewa� z mojego we�mie i wam objawi. Wszystko, co ma Ojciec, jest moje. Dlatego powiedzia�em, �e z mojego we�mie i wam objawi (J 16,14n). W powy�szym tek�cie kluczowe znaczenie dla naszego tematu ma orzeczenie otoczy chwa��. Grecki czasownik (doksadzejn), pochodny od rzeczownika (doksa - chwa�a), ju� wy�ej (por. s. 47, 58) by� wzmiankowany. Chwa�a, ten zasadniczo boski atrybut w Starym Testamencie, wi��e si� w Nowym - r�wnie� z Mesjaszem. Jest ona zjawiskiem Mu towarzysz�cym, ilekro� jest mowa o Jego przyj�ciu w ostatnim dniu26. Zaczynaj�c od �warstwy" najdawniejszej: tak ju� jest w mowie eschatologicznej Jezusa, zwanej niekiedy �apokalips� synoptyczn�" (Mk 13, 2.6 par.). Chwa�a wi�c na r�wni z moc� ��czona z osob� Mesjasza nale�y do zasobu poj�� eschatologicznych, niezale�nie od tego, czy jako� ��czy si� szczeg�lnie z dzia�aniem Ducha. Chwa�a Chrystusa uwielbionego staje si� z kolei udzia�em Jego wiernych: wsp�lnie z Nim cierpimy po to, by wsp�lnie mie� udzia� w chwale (Rz 8, 17; por. 8, 30; Flp 3, 21; Kol 3, 4). Dotychczasowe polskie przek�ady oddawa�y miejsce komentowane s�owami: On mnie uwielbi, co naprowadza�o na skojarzenie ze znaczeniem potocznym tego czasownika - �wyra�a� szczeg�lne uznanie" czy wr�cz s. 108 ��ywi� kult dla kogo�". Tymczasem u Jana termin ten ma sens teologiczny o wiele g��bszy, gdy� zawiera w sobie obie wspomniane tre�ci biblijne: boski atrybut (chwa�a) oraz pneumatologiczn� �obwolut�" Mesjasza. Wida� to ze s��w, kt�rymi Jezus rozpoczyna swoj� modlitw� arcykap�a�sk�: Otocz swego Syna chwa��, aby Syn Ciebie ni� otoczy�. Ty, Ojcze, otocz Mnie u siebie t� chwa��, kt�r� mia�em u Ciebie wpierw, zanim �wiat powsta� (J17,1.5). Ojciec Syna otoczy chwa�� przez to, �e Jego cz�owiecze�stwo przyjmie do Bo�ej, transcendentnej chwa�y, jak� od wieczno�ci dzieli z Nim Syn - S�owo (Logos). Nadto nieco inny odcie� przybiera to s�owo, gdy wi��e si� z dzia�aniem Ducha �wi�tego. Wyjd�my z przytaczanego ju� stwierdzenia: Duch jeszcze nie by� <dany>, poniewa� Jezus jeszcze nie zosta� uwielbiony [edoksasthe] (J 7, 39). Wej�cie Chrystusa do chwa�y stanowi dat� wkroczenia Ducha w nowe dzia�anie i zaznacza si� zmian� w uczniach, skoro zaczynaj� pojmowa� g��bszy sens dostrzeganych czyn�w Jezusa, jak wjazdu triumfalnego do Jerozolimy (por. J 12, 16). Analogicznie przypomnieli sobie oni w�a�ciwy sens s��w Jezusa o zburzeniu �wi�tyni Jego cia�a (por. J 2, 19-22) dopiero po zmartwychwstaniu Jego, czyli wej�ciu do chwa�y. Zestawienie tego z czynno�ci� doprowadzania do ca�ej prawdy i przypominania uczniom pozwala na analogiczny wniosek w sprawie otaczania chwa��. Jako czynno�� Ducha Parakleta polega ona na wykazywaniu przez cuda i kerygmat Ko�cio�a, �e Chrystus wszed� ju� do chwa�y Ojca. Wszystko to za� dzieje si� przez om�wione wy�ej nauczanie, przypominanie i doprowadzanie do ca�ej prawdy. Dokonuje si� zatem stopniowo, w d��eniu do ostatecznego kresu w ramach eonu ju� eschatologicznego, tylko w sensie szerszym, tzn. ju� obecnego, lecz jeszcze nie dope�nionego. Zapowiedzi Jezusowe odnosz�ce si� do dzia�ania Ducha Parakleta wi��� si� w jedn� organiczn� ca�o��, i to mimo ich rozrzucenia w kontek�cie licz�cym a� trzy rozdzia�y. Wszystkie one bowiem jako� dotycz� wiary uczni�w, a tym samym- wiary Ko�cio�a. W nich wszystkich zachodzi szczeg�lna antycypacja przysz�o�ci ostatecznej. Pneumatologia tych trzech Janowych rozdzia��w wzbogaca obraz misji Ducha �wi�tego w por�wnaniu z tym, co nam m�wi� Ewangelie synoptyczne i Dzieje Apostolskie. Tam na pierwszy plan wysuwa si� realizacja eschatologicznego proroctwa Joela oraz dora�na pomoc Ducha w sytuacjach krytycznych lub zwrotnych punktach dziej�w zbawienia. U Jana jest co� wi�cej - powolna, stopniowa kontynuacja dzie�a Chrystusa, i to z perspektyw� post�pu a� do pe�ni, na zasadzie trwa- s. 109 �ego przebywania Ducha �wi�tego w Ko�ciele i w �wiecie. Natomiast w por�wnaniu z nauk� �w. Paw�a analogiczny jest w doktrynie Janowej o Duchu Paraklecie rzeczywisty post�p i doskonalenie si� w poznawaniu prawdy objawionej raczej przez tego odbiorc�, jakim jest ca�y Ko�ci�. W swoistym za� Janowym poj�ciu �s�du" jako �rozdzielenia" mo�na by�o zauwa�y� powolne przygotowywanie ostatecznego triumfu Chrystusa. Czy jest to -jak proponowano - �eschatologia zrealizowana"? Stosowniej jest m�wi� tutaj o realizacji co najwy�ej cz�ciowej, a jeszcze lepiej - o eschatologicznym continuum, nad kt�rego post�pem do pe�nego kresu czuwa Duch Paraklet. s. 110 1 Niestety przypisy nie s� w�a�ciwie poprawione i brakuje s��w hebrajskich i greckich w tek�cie. 2 Szerzej na ten temat por. A. JANKOWSKI, Eschatologiczne pos�annictwo Ducha Parakleta, [w:] AnCr 7 [1975] 537-562, gdzie jest przytaczana w przypisach odno�na bibliografia sprzed roku 1975. 3 StrBill II, 560-562. 4 Tak np. jest w trwaj�cym jeszcze sporze o wierny przek�ad terminu (harpagmos) w Flp 2,6. Por. A. JANKOWSKI, Chrystus w obliczu kenozy, [w:] AnCr 10 [1978] 151 -166, gdzie opowiadam si� za propozycj�, jak� poda� H. KRUSE, gdy� w oparciu o greckie papirusy daje ona wolne od sprzeczno�ci t�umaczenie. Dwaj bibli�ci polscy swego czasu stan�li wobec mnie w opozycji, BP jednak przej�a je ca�kowicie, a BWP oraz przek�ad ekumeniczny Towarzystwa Biblijnego w Polsce - po cz�ci. 5 Tutaj LXX ma ten sam czasownik co Jan: ( hodegesej). 6 Tak przypuszcza J. BEHM, TWNT V, 812. 7 Por. M. MIGUENS, ElParaclito (Jn 14 - 16), Jerusalem 1963, s. 278. 8 Czwarta Ewangelia najdobitniej zaznacza charakter osobowy Ducha �wi�tego przez u�ycie m�skiego zaimka (ekeinos) w J 14,26; 15,26. Ten rodzaj m�ski nie mo�e by� reminiscencj� pod�o�a semickiego Ewangelii, gdy� hebr. mach i aram. rucha' s� rzeczownikami rodzaju �e�skiego. Po�rednim za� dowodem osobowo�ci Ducha i w Czwartej Ewangelii jest stawianie Go na r�wni z Synem Bo�ym, kt�rego osobowo�ci w tej Ewangelii nie da si� zaprzeczy�. Natomiast r�no�� Ducha od Ojca i Syna stwierdza szereg wypowie dzi: r�ny od Ojca - J 15,26; 16, 13, r�ny od Syna- 14, 16.26; 15,26; 16, 7.14n. Por. M. MEINERTZ, Theologie des NT, Bonn 1950, II, s. 227; R. SCHNACKENBURG, Paraklet, LfThK2 VIII, 77n. 9 Jak nie�atw� jest spraw� z tego bogactwa znaczeniowego wybra� jeden tylko odcie� jako najw�a�ciwszy, dowodz�pr�by o wynikach niemal diametralnie przeciwnych. I tak np. J. L. LUTKENMEYER, The role oftheParaclete (Joh 16,7-15), CBQ 8 (1946) 220-229,259 - 275, akcentuje w oparciu o Iz 66, 5-13 wr�cz macierzy�sk� misj� Ducha Parakleta wobec uczni�w. Natomiast M.-F. BERROUARD, Le Paraclet defenseur du Christ devant la conscience du croyant, RSPT 33 [1949] 361-389, k�adzie nacisk na Jego misj� s�dow� takiego obro�cy, kt�ry pot�pia wrog�w. 10 Por. H. SCHLIER, Zum Begriffdes Geistes nach dem Johannesevangelium, [w:] Neutestamentliche Aufsatze (SF: J. SCHMID), Regensburg 1963, s. 235. 11 Tam�e, 236. 12 Por. R.E. BROWN, TheParaclete in the Fourth Gospel, NTS 13 [1966-67] 126-132. 13 I tak np. N. LAZURE, Les valeurs morales de la theologie johanni�ue, Paris 1965, s. 103-109, wychodz�c z analizy hebrajskiego terminu p'eraqlit, wyr�nia nauczanie z interpretacj�, prowadzenie uczni�w oraz obron� przed z�ymi pot�gami, natomiast I. De La POTTERIE - S. LYONNET, La vie selon 1 'Esprit (Unam Sanctam 55), Paris 1965, s. 86-100, wylicza: nauczanie, �wiadczenie i oskar�anie. 14 Por. CK. BARRETT, The Gospel according to StJohn, dz. cyt., s. 70. 15 H. SCHLIER, Zum Begriff..., dz. cyt., s. 231. 16 Szerzej na ten temat por. A. JANKOWSKI, Jedno z donios�ych zada� Ducha Parakleta - �przypomina�", [w:] Anamnesis 15 [1997/98] 37-39. 17 Por. O. MICHEL, TWNTIV, 681; N.A. DAHL, Anamnesis. Memoire et commemoration dans le christianisme primitif, STh 1 [1948] 94. 18 Por. H. SCHLIER, Zum Begriff..., dz. cyt, s. 235. 19 I. DE LA POTTERIE, La vie selon I 'Esprit, dz. cyt., s. 94. Kto za� wybiera s�abiej po�wiadczon� w r�kopisach lekcj�: ?V, musi zaakcentowa� stron� moraln�: Duch doprowadzi do pe�nej prawdy �ycia, czyli je wydoskonali. Por. N. LAZURE, Les valeurs..,, dz. cyt., s. 106n. 20 Paralel� tego miejsca mo�na upatrywa� w zapewnieniu: Wy natomiast macie namaszczenie ( chrisma) od �wi�tego i wszyscy jeste�cie nape�nieni wiedz� (1 J 2,20). 21 Por. 1QS IV, 2-8; CD 1, 11-n. 22 Tak ocenia D. MOLLAT, W przypisie do tego miejsca w BJ. 23 Por. Mk 13, 11; �k 12, 11-n; Mt 10, 17-20. 24 Por. S. CIPRIANI, Il �giudizio" in San Giovanni, [w:] San Giovanni. Atti delia XVII Settimana Biblica, Brescia 1964, s. 173; G.-M. BEHLER, Lesparoles d'adieux du Seigneur (LD 27), Paris 1960, s. 181n; STB 645; I. DE LA POTTERIE, La vie.., dz. cyt., s. 102n. 25 Por. N. LAZURE, Les valeurs..., dz. cyt., s. 107-109. 26 Por. CK. BARRETT, The Gospel..., dz. cyt., s. 408.