Szymon Sty� poradnik prawny szefa firmy Centrum doradztwa organizacyjno-finansowego vektor Skierniewice 1993 Od redakcji Uwagi! - znaczkiem "�" oznaczono "paragraf" - z uwagi na zmiany dokonane w Kodeksie Pracy ustaw� z dn. 2.02.1996 Dz.U. nr 24896 poz. 110 pomini�to wyci�g z przepis�w Kodeksu Pracy zamieszczony w oryginale, jako nieaktualny; zmiany o kt�rych mowa wy�ej nale�y r�wnie� uwzgl�dni� przy czytaniu tekstu Rozdzia�u 10.1) "Wybrane zagadnienia z prawa pracy" jako pisanego wg. stanu prawnego z roku 1993. 1. Wst�p Rynkowe warunki funkcjonowania jednostek gospodarczych stwarzaj� du�e zapotrzebowanie na informacje z zakresu prawa. Wychodz�c temu naprzeciw Zak�ad Wydawniczy "Framax" przygotowa� poradnik prawny szefa firmy. Wed�ug naszego rozeznania jest to pierwsza tego rodzaju pozycja na rynku wydawniczym. Poradnik zawiera podstawowe informacje z wybranych dzia��w prawa, pogrupowane w bloki tematyczne obejmuj�ce: wprowadzenie, wybrane przepisy oraz przyk�adowe wzory. Dob�r materia��w w poszczeg�lnych blokach tematycznych dokonano pod k�tem potrzeb szefa firmy oraz jego funkcyjnych doradc�w. W cz�ci wprowadzaj�cej w poszczeg�lne bloki tematyczne, przedstawiono og�ln� charakterystyk� danego dzia�u prawa zwracaj�c uwag� na bardziej powszechne w praktyce podmiot�w gospodarczych instytucje prawne oraz siatk� poj�ciow�, w tym metod� regulacji. W szeregu przypadkach funkcjonowanie przepisu zobrazowano przyk�adem, oczywi�cie jednak, w uproszczonej postaci. W cz�ci dotycz�cej tre�ci przepis�w przedstawia si� wyci�gi z niekt�rych akt�w normatywnych wybieraj�c przepisy, kt�re n. zd. mog� stanowi� podstaw� zachowa� czynnych szefa firmy z punktu widzenia jego interes�w. W cz�ci dotycz�cej wzor�w um�w i pism procesowych, w spos�b zamierzony nadano im pozornie konkretn� posta�. Chodzi nam bowiem o to, by poprzez operowanie przyk�adowym stanem faktycznym u�ytkownicy poradnika mogli zrozumie� istot� prawn� danej umowy, czy te� pisma procesowego oraz spos�b zabezpieczania interes�w firmy, wzgl�dnie prowadzenia wywodu natury prawnej. Z tych te� wzgl�d�w wyja�niamy, �e przytoczone w umowach i wzorach pism, nazwy, nazwiska, adresy, z wyj�tkiem oznacze� s�d�w i stany faktyczne s� konstruowane przyk�adowo i ewentualny zbieg nazw czy fakt�w jest tylko przypadkowy. Pragniemy r�wnocze�nie zwr�ci� uwag� szef�w firm na to, �e w zamiarach wydawcy i autora poradnik ten nie ma na celu zast�powania radc�w prawnych, a przeciwnie, poprzez przybli�enie szefom problematyki prawnej, jej z�o�ono�ci, obszaru oraz metod stosowania prawa, pom�c w pog��bianiu wiadomo�ci z tej dziedziny, oraz w wypracowaniu p�aszczyzn i form wsp�pracy. Wyra�amy pogl�d, �e im wi�ksza b�dzie wiedza prawna szef�w firm, tym lepsze b�d� rezultaty pracy radc�w prawnych w ochronie interes�w firmy. 2. Wykaz skr�t�w B.N. - bran�owa norma Dz.U. - Dziennik Ustaw Dz.Urz.M.P. - Monitor Polski J.t. - jednolity tekst K.c. - kodeks cywilny K.k. - kodeks karny K.p. - kodeks pracy K.p.a. - kodeks post�powania administracyjnego N.S.A. - Naczelny S�d Administracyjny O.w.u.s. - og�lne warunki um�w sprzeda�y oraz um�w dostawy P.N. - polska norma Por. - por�wnaj P.p. - przedsi�biorstwo pa�stwowe Rozp. - rozporz�dzenie S.N. - S�d Najwy�szy Z.N. - zak�adowa norma 3. Wybrane zagadnienia dotycz�ce ustroju prawnego podmiot�w gospodarczych, w tym rejestr�w Jednym z przejaw�w gospodarki rynkowej jest wielo�� funkcjonuj�cych na rynku podmiot�w gospodarczych. Ich istnienie w czasie jest zr�nicowane m.in. poprzez dzia�anie prawa konkurencji. W p�aszczy�nie prawnej stwarza to stan ogromnej ilo�ci stosunk�w prawnych, kt�rych podmiotowa ocena szczeg�lnie w profesjonalnym obrocie gospodarczym ma zasadnicze znaczenie. Prowadzi to w konsekwencji do potrzeby zajmowania si� zdolno�ci� prawn� podmiot�w gospodarczych, przede wszystkim w tych sytuacjach, w kt�rych od razu nie dochodzi do wykonania umowy (tzw. �wiadczenia z r�ki do r�ki). W stosunkach mi�dzy osobami fizycznymi nie prowadz�cymi profesjonalnej dzia�alno�ci gospodarczej, praktycznie badanie zdolno�ci do czynno�ci prawnych nie ma miejsca, chocia� mo�e si� okaza�, �e taka czynno�� jest niewa�na, np. kupno roweru od osoby, kt�ra nie uko�czy�a 18 lat, a wi�c nie by�a pe�noletnia (art. 11, 14 i 58 �#a k.c.). W stosunkach z udzia�em os�b prawnych o�wiadczenia woli tworz�ce stosunki prawne sk�adane s� przez osoby wchodz�ce w sk�ad organ�w tej osoby lub pe�nomocnik�w ustanowionych przez te organy. Generaln� norm� w tym zakresie znajdujemy w tre�ci art. 38 k.c. stanowi�cym, �e osoba prawna dzia�a przez swoje organy w spos�b przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. W art. 39 k.c. zawarta jest natomiast norma traktuj�ca o skutkach naruszania przepis�w o zdolno�ci prawnej os�b prawnych. Praktycznie wi�c w stosunkach z osobami prawnymi zawsze nale�y uwzgl�dni� dwa ryzyka a to, czy osoby dzia�aj�ce w ich imieniu s� czynnie legitymowane do tych dzia�a� jako cz�onkowie ich organ�w lub pe�nomocnicy, a tak�e, czy zakres ich umocowania nie zosta� przekroczony. Informacje w tym zakresie uzyskujemy z rejestr�w prowadzonych dla poszczeg�lnego rodzaju os�b prawnych. Nie nale�y jednak przez to rozumie�, �e przy zawieraniu ka�dej umowy, nale�y bada� zdolno�� prawn�. Celowo�� taka b�dzie natomiast uzasadniona przy zawieraniu um�w na targach gie�dach, z kontrahentem zagranicznym, czy te� przy podejmowaniu decyzji odnosz�cych si� do bytu prawnego danego podmiotu, czy te� wkraczania w t� sfer�. Z omawianych wzgl�d�w osoby reprezentuj�ce w takich sprawach podmioty gospodarcze winny posiada� wyci�gi z rejestr�w i na nie si� powo�ywa�. Na wst�pie nale�y zwr�ci� uwag�, �e u�ywane w j�zyku prawnym terminy: podmiot gospodarczy i osoba prawna nie s� to�same, bowiem w zbiorze podmioty gospodarcze mieszcz� si� zar�wno osoby fizyczne jak i prawne. Definicj� podmiotu gospodarczego znajdujemy w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o dzia�alno�ci gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324; zm.: Dz.U. z 1990 r. Nr 26, poz. 149; nr 34, poz. 198; Nr 86, poz. 504; z 1991 r. nr 31, poz. 128 i nr 41, poz. 179). Stanowi on, �e podmiotem gospodarczym jest osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie maj�ca osobowo�ci prawnej utworzona zgodnie z przepisami prawa, je�eli prowadzi dzia�alno�� gospodarcz� w celach zarobkowych i na w�asny rachunek. Definicj�, typu blankietowego, os�b prawnych zawiera art. 33 k.c. zaliczaj�cy do takich podmiot�w prawa, Skarb Pa�stwa i jednostki organizacyjne, kt�rym przepisy szczeg�lne przyznaj� osobowo�� prawn�. Z art. 35 k.c. wynika natomiast, �e powstanie, ustr�j i ustanie os�b prawnych okre�laj� w�a�ciwe przepisy, za� organizacje i spos�b dzia�ania tych os�b, reguluje tak�e ich statut opracowany na podstawie tych przepis�w. Przepisy szczeg�lne zbudowane s� w uk�adzie podmiotowym dla okre�lonych grup os�b prawnych. 1) Sp�ek prawa handlowego - rozp. Prez.Rz. z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 z.p�n. zm.). W przyj�tej klasyfikacji (os�b prawnych) interesuj� nas tylko sp�ki kapita�owe, a mianowicie: a) z ograniczon� odpowiedzialno�ci� - art: 158-306 b) akcyjne - art. 307-497 W tej grupie znajduj� si� r�wnie� sp�ki powsta�e w wyniku przekszta�cenia przedsi�biorstwa pa�stwowego w sp�k� (ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsi�biorstw pa�stwowych, Dz.U. Nr 51, poz. 298; rozdz. 2). Organem reprezentuj�cym sp�k� jest zarz�d sk�adaj�cy si� z jednego lub wi�kszej liczby cz�onk�w; uregulowania w tym zakresie zawarte s�: a) w odniesieniu do sp�ki z o.o. - w umowie, b) w odniesieniu do sp�ki akcyjnej - w statucie. Wsp�lnicy mog� udzieli� prokury maj�cej charakter pe�nomocnictwa, upowa�niaj�cego do wszystkich czynno�ci s�dowych i pozas�dowych zwi�zanych z prowadzeniem sp�ki. Prokura ujawniana jest w rejestrze handlowym. Przez zarejestrowanie sp�ka nabywa osobowo�� prawn� (art. 17 i art. 335 kh). Sp�ki prawa handlowego wpisywane s� do rejestru handlowego (art. 13 k.h.) Rejestr handlowy prowadzi s�d gospodarczy dzia�aj�cy w miejscowo�ci, w kt�rej ma siedzib� s�d wojew�dzki (art. 1 oraz art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez s�dy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175; zm.: Dz.U. z 1990 r. Nr 14, poz. 88). Rejestr handlowy (podobnie zreszt� jak inne rejestry) jest jawny przez co rozumie si� prawo przegl�dania zawartych w nim wpis�w pod nadzorem sekretarza s�dowego. Przepisy o rejestrze handlowym znajduj� si� w dz. Ii k.h. (art. 13-25) oraz rozp. Min. Sprawiedl. z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowych (Dz.U. Nr 59, poz. 511 z p�n. zm). 2) Przedsi�biorstw pa�stwowych - ustawa z dnia 25 wrze�nia 1981 r. o przeds. pa�stw. (j.t. Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80). Organem reprezentuj�cym p.p. jest dyrektor. Zast�pcy dyrektora oraz pe�nomocnicy dzia�aj� w granicach umocowania. Przy czynno�ciach obejmuj�cych rozporz�dzenie prawem lub rodz�cych zobowi�zanie o warto�ci powy�ej 50 milion�w z�. do skuteczno�ci o�wiadczenia woli wymagane jest wsp�dzia�anie co najmniej dw�ch os�b (art. 50 i 51). Zakres umocowania dyrektora wynika ze statutu, a w zakresie w nim nie uregulowanym, z w�a�ciwych przepis�w, natomiast pe�nomocnik�w - z pe�nomocnictwa, kt�rego tre�� ujawniana jest w rejestrze p.p. Przepisy o rejestrze zawarte s� w rozdziale 5 ustawy o p.p. oraz w rozp. Rady Min. z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie prowadzenia rejestru p.p. (Dz.U. Nr 31, poz. 171; zm. Dz.U. z 1983 r. Nr 9, poz. 47; i Nr 75, pot. 335). Rejestry p.p. prowadz� r�wnie� s�dy gospodarcze. 3) Sp�dzielni - ustawa z dnia 16 wrze�nia 1982 r. Prawo sp�dzielcze (Dz.U. Nr 30, poz. 210 z p�n. zm.). Organem reprezentuj�cym sp�dzielni� jest zarz�d sk�adaj�cy si� co najmniej z trzech os�b (art. 48 i 49). O�wiadczenia woli za sp�dzielni� sk�adaj� przynajmniej dwaj cz�onkowie zarz�du lub jeden cz�onek zarz�du i osoba przez zarz�d upowa�niona (art. 54). Zarz�d i pe�nomocnicy upowa�nieni do dokonywania czynno�ci prawnych s� wpisywani do rejestru sp�dzielni prowadzonego przez s�dy gospodarcze na podstawie art. 1 oraz art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez s�dy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175; zm. Dz.U. z 1990 r. Nr 14, poz. 88) oraz rozp Rady Min. z dnia 14 marca 1983 r. w sprawie prowadzenia rejestru sp�dzielni (Dz.U. Nr 20, poz. 87). Rejestr ten, podobnie jak poprzednio wymienione, jest jawny. W rejestrach sp�dzielni wpisuje si� zakres umocowania pe�nomocnik�w do dokonywania czynno�ci prawnych oraz ewentualne ograniczenia zarz�du np. �e mo�e zaci�ga� zobowi�zania w imieniu sp�dzielni do okre�lonej kwoty (por. art. 10 �#a pkt 7). Sp�dzielnie, podobnie jak przedsi�biorstwa pa�stwowe oraz sp�ki akcyjne - dzia�aj� na podstawie statutu, kt�ry jest podstawowym aktem prawa wewn�trznego sp�dzielni. Oczywi�cie wszystkie statuty nie mog� by� sprzeczne z przepisami na podstawie kt�rych je opracowano. 4) Osob� prawn� prowadz�c� dzia�alno�� gospodarcz� jest tak�e: a. sp�ka wodna - ustawa z dnia 24 pa�dziernika 1974 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230) z p�n. zm. art. 108 i 111). b. sp�ka do zagospodarowania wsp�lnoty gruntowej - dzia�aj�ca na podstawie ustawy z 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wsp�lnot gruntowych (Dz.U. Nr 28, poz. 169). W definicji podmiotu gospodarczego zwracali�my uwag�, �e w profesjonalnym obrocie gospodarczym dzia�aj� podmioty nie maj�ce osobowo�ci prawnej, ale utworzone na podstawie przepis�w prawa. Przyk�adem tego rodzaju podmiot�w s� oddzia�y przedsi�biorstw pa�stwowych, sp�ek oraz ostatnio w ramach rozwijania dzia�alno�ci gospodarczej przez samorz�d terytorialny - zak�ady bud�etowe i gospodarstwa pomocnicze tworzone na podstawie art. 16 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo bud�etowe (Dz.U. Nr 4, poz. 18). Podmioty te maj� zdolno�� gospodarcz� na podstawie powo�anego ju� art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o dzia�alno�ci gospodarczej, zdolno�� s�dow� w sprawach gospodarczych (art. 479.1 kpc), a te, kt�re sporz�dzaj� bilans - zdolno�� podatkow�. W stosunkach z takimi podmiotami w sprawach wymagaj�cych zdolno�ci prawnej oraz jej zakresu a tak�e ustroju prawnego danego podmiotu nale�y odsy�a� si� do unormowa� jednostki statutowej, tre�ci statutu nadanego danemu podmiotowi oraz tre�ci pe�nomocnictw os�b dzia�aj�cych w imieniu tych podmiot�w. 4. Prawo cywilne 1. Przedawnienie Instytucja przedawnienia roszcze� maj�tkowych unormowana jest w tytule Vi ksi�gi pierwszej kodeksu cywilnego w art. 117-125. Og�lnie ujmuj�c, przedawnienie jest to prawny skutek niezrealizowania roszczenia przez czas w ustawie przewidziany. Przez roszczenie maj�tkowe rozumiemy uprawnienie wierzyciela wynikaj�ce z prawa podmiotowego, do ��dania od d�u�nika spe�nienia okre�lonego �wiadczenia, np.: zap�aty ceny za sprzedany towar (art. 535 k.c.), zap�aty wynagrodzenia za wykonanie dzie�a (art. 627 k.c.), czy te� przewiezienia os�b lub rzeczy w ramach umowy przewozu, a tak�e wydania rzeczy ruchomej (art. 222 k.c.), czy te� zwrotu lokalu po zako�czeniu najmu. Kodeks cywilny przewiduje nieliczne wyj�tki od og�lnej zasady przedawnienia roszcze� maj�tkowych, np: wedle art. 223 k.c. nie ulegaj� przedawnieniu roszczenia w�a�ciciela o wydanie nieruchomo�ci czy te� roszczenie o zniesienie wsp�w�asno�ci (art. 223 k.c.). Nie ulegaj� r�wnie� przedawnieniu roszczenia niemaj�tkowe np. wyp�ywaj�ce z spraw osobistych lub rodzinnych i pozbawione charakteru maj�tkowego. Skutek przedawnienia polega na tym, i, ten przeciwko komu przys�uguje roszczenie mo�e si� uchyli� od jego zaspokojenia, chyba, �e zrzeka si� z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie si� zarzutu przedawnienia przed jego up�ywem jest niewa�ne (art. 117 k.c.). Terminy przedawnienia s� ustalone bezwzgl�dnie obowi�zuj�cymi przepisami prawa i nie mog� by� skracane ani przed�u�ane przez czynno�� prawn� (art. 119 k.c.). Jak z powy�szego wynika up�yw przedawnienia nie zabrania d�u�nikowi spe�nienia przedawnionego �wiadczenia. Przy ocenie czy nast�pi�o przedawnienie roszczenia wzgl�dnie kiedy taki skutek nast�pi nale�y uwzgl�dnia�: 1) termin przedawnienia, 2) wymagalno�� roszczenia, 3) ewentualne zawieszenie lub przerwanie biegu przedawnienia. Ad.1. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje termin�w przedawnienia, a mianowicie: a) szczeg�lny - przewidziany w przepisach normuj�cych okre�lony rodzaj stosunku prawnego czy te� prawa, np.: przy umowie sprzeda�y w obrocie profesjonalnym (w art. 554 k.c.), z umowy o dzie�o (w art. 646 k.c.), z umowy kontraktacji (w art. 624 k.c.), - roszczenia przedawniaj� si� z up�ywem lat dw�ch. W terminie jednego roku przedawniaj� si� roszczenia m.in. z umowy najmu o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub uszkodzenia rzeczy jak r�wnie� o zwrot nak�ad�w albo nadp�aconego czynszu (art. 677 k.c.), oraz umowy u�yczenia (art. 719 k.c.). Trzyletni termin przedawnienia przewidziany jest dla roszcze� z umowy ubezpieczenia (art. 819 k.c.). b) og�lny - gdy przepisy o kt�rych mowa w lit. a nie przewiduj� terminu szczeg�lnego. Og�lne terminy przedawnienia roszcze� maj�tkowych okre�la art. 118 k.c. Termin ten wynosi - dziesi�� lat, a dla roszcze� o �wiadczenia okresowe - trzy lata, np: roszczenia o czynsz najmu, dzier�awny czy te� odsetki przedawniaj� si� z up�ywem trzech lat. Praktyczne stosowanie og�lnych termin�w przedawnienia mo�na zobrazowa� nast�puj�cym przyk�adem: skoro przepisy o umowie komisu, agencji, o roboty budowlane nie przewiduj� szczeg�lnego terminu przedawnienia, znajduje zastosowanie art. 118 k.c. wedle kt�rego roszczenia z tych um�w np. o zap�at� wynagrodzenia przedawniaj� si� zgodnie z art. 118 k.c. po up�ywie dziesi�ciu lat. Natomiast gdy przedmiotem roszcze� z tych um�w by�yby �wiadczenia okresowe, np. prowizja - termin przedawnienia wynosi trzy lata. Ad.2. wymagalno�� roszczenia - to data z kt�rej nast�pieniem wierzyciel mo�e ��da� spe�nienia �wiadczenia, a d�u�nik obowi�zany jest to �wiadczenie spe�ni�. Podobnie jak przy terminie przedawnienia, wymagalno�� roszczenia mo�e by� okre�lona w przepisach normuj�cych okre�lony rodzaj stosunku prawnego, np. w art. 646 k.c., przy umowie o dzie�o czy te� w art. 624 k.c. przy umowie kontarktacji. Natomiast w przypadku braku takich unormowa� znajduje zastosowanie art. 120 k.c. wedle kt�rego bieg przedawnienia rozpoczyna si� od dnia, w kt�rym roszczenie sta�o si� wymagalne z tym, �e je�eli wymagalno�� roszczenia zale�y od podj�cia okre�lonej czynno�ci przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna si� od dnia w kt�rym roszczenie sta�oby si� wymagalne gdyby uprawniony podj�� czynno�� w najwcze�niej mo�liwym terminie, a je�eli chodzi o zaniechanie, od dnia w kt�rym d�u�nik nie zastosowa� si� do tre�ci roszczenia. Ad.3. Bieg terminu przedawnienia mo�e ulec: a) zawieszeniu np. przy roszczeniach dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania w�adzy rodzicielskiej wzgl�dnie wzajemnych roszcze� ma��onk�w - przez czas trwania ma��e�stwa. Z tre�ci art. 121 k.c. wyliczaj�cego taksatywnie przypadki w kt�rych nast�puje zawieszenie biegu przedawnienia wynika wniosek, �e strony danego stosunku maj�tkowego nie mog� same zawiesi� biegu przedawnienia, gdy� jest to materia ustawowa uregulowana przepisami bezwzgl�dnie obowi�zuj�cymi. b) przerwanie biegu przedawnienia nast�puje w przypadkach okre�lonych w art. 123 k.c. tj. przez ka�d� czynno�� podj�t� przed w�a�ciwym organem do rozpoznania lub egzekwowania roszcze� albo przed s�dem polubownym - w celu dochodzenia roszczenia oraz przez uznanie roszczenia przez osob� przeciwko kt�rej przys�uguje. Wskutek przerwania biegu przedawnienia biegnie ono na nowo co oznacza, i� up�yw przedawnienia rozpoczyna si� na nowo (art. 124 k.c.). Zwr�ci� nale�y uwag� na tre�� art. 125 k.c. wedle kt�rego roszczenie stwierdzone prawomocnym wyrokiem s�du powszechnego lub s�du polubownego jak r�wnie� ugod� zawart� przed takimi s�dami - przedawnia si� z up�ywem lat dziesi�ciu, chocia�by termin przedawnienia roszcze� tego rodzaju by� kr�tszy w �wietle przepis�w om�wionych w pkt. ad.1. Je�eli wyrok obejmuje �wiadczenia okresowe, roszczenia o te �wiadczenia nale�ne w przysz�o�ci ulega przedawnieniu trzyletniemu. Dla praktyki w stosowaniu instytucji przedawnienia istotne znaczenie ma tre�� art. 8 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321). W my�l wymienionego przepisu do powsta�ych przed dniem wej�cia w �ycie tej ustawy, (tj. do dnia 1 pa�dziernika 1990 r.), a jeszcze nie przedawnionych roszcze�, kt�re ze wzgl�du na strony stosunk�w z jakich te roszczenia wynik�y przedawnia�y si� wed�ug przepis�w dotychczasowych z up�ywem jednego roku, stosuje si� przepis art. 118 k.c. o przedawnieniu trzyletnim. Funkcjonowanie tego przepisu mo�na zobrazowa� nast�puj�cym przyk�adem: W my�l art. 554 k.c. roszczenia z tytu�u ceny sprzedanego towaru firma mo�e dochodzi� w ci�gu dw�ch lat od daty wydania lub powierzenia przewo�nikowi - towaru. Je�eli roszczenie takie powsta�o np.15 czerwca 1990 r. a obie strony stosunku prawnego by�y j.g.u. to wymienione roszczenie ulega�o przedawnieniu z dniem 15 czerwca 1990 r. stosownie do poprzedniego brzmienia art. 118 k.c. Je�eli natomiast r�wnie� w stosunkach mi�dzy j.g.u. takie roszczenie powsta�o w dniu 2 pa�dziernika 1989 r. termin przedawnienia dla takiego roszczenia jest ju� trzyletni, a wi�c up�ywa w dniu 2 pa�dziernika 1992 r. Zaznaczy� nale�y, �e podany przyk�ad dotyczy obrotu profesjonalnego i praktycznie mo�e mie� bardzo szerokie zastosowanie do roszcze� o odsetki. W tym miejscu nale�y zwr�ci� uwag�, i� roszczenie o odsetki przedawnia si� za ka�dy dzie� oddzielnie. Szerzej ten temat om�wiono w rozdziale dotycz�cym wybranych zagadnie� z prawa finansowego na stronie 146. Podkre�li� nale�y, �e przedstawione wy�ej unormowania instytucji przedawnienia dotyczy roszcze� cywilno-prawnych tj. takich kt�re s� unormowane w kodeksie cywilnym wzgl�dnie do kt�rych stosuje si� odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego. Nie dotyczy natomiast przedawnienia z zakresu innych ga��zi prawa, np. prawa sp�dzielczego, przewozowego, wekslowego czy te� autorskiego poniewa� terminy przedawnienia roszcze� z tych stosunk�w s� unormowane w tych odr�bnych przepisach. Je�eli chodzi o roszczenia ze stosunku pracy to terminy ich przedawnienia s� r�wnie� okre�lone w odr�bnym akcie normatywnym jakim jest kodeks pracy, z tym �e z mocy art. 300 k.p. w zakresie nieuregulowanym w tym kodeksie - maj� odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego m.in. o wymagalno�ci roszcze�, kt�re w tej cz�ci zosta�y om�wione. Kieruj�c si� celem niniejszego poradnika nale�y zwr�ci� uwag� na podstawowe znaczenie funkcjonowania instytucji przedawnienia w profesjonalnym obrocie gospodarczym i z tych wzgl�d�w nale�y kszta�towa� tre�� stosunk�w prawnych z takim zakre�leniem termin�w wykonania, kt�re stwarza� b�d� dla strony prawne bezpiecze�stwo ochrony jej interes�w. 2. Wybrane zagadnienia z prawa zobowi�za� ze szczeg�lnym uwypukleniem instytucji umowy 1. Zobowi�zanie jest to stosunek prawny zachodz�cy mi�dzy dwoma lub wi�cej osobami, w kt�rym jedna ze stron zwana wierzycielem mo�e ��da� od drugiej strony zwanej d�u�nikiem, okre�lonego przepisami prawa zachowania si� - �wiadczenia - a d�u�nik obowi�zany jest to �wiadczenie spe�ni�. Z punktu widzenia sytuacji prawnej wierzyciela, to uprawnienie do ��dania od d�u�nika okre�lonego zachowania si� jest wierzytelno�ci�, natomiast obowi�zek takiego zachowania si� d�u�nika z jego strony jest d�ugiem. �r�d�em prawa zobowi�za� jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z p�n. zm.). Wyb�r przepis�w z Kodeksu cywilnego odnosz�cych si� do zobowi�za� zamieszcza si� w wyci�gu na stronie 29. Zobowi�zanie powstaje w dw�ch grupach sytuacji, a mianowicie: a) z woli jednej lub obydwu stron; b) z mocy przepisu prawa bez wzgl�du na wol� stron. Podstawowym, a r�wnocze�nie najpowszechniejszy przyk�adem powstawania zobowi�zania z woli stron jest umowa (art. 353 k. c). Przyk�adem powstania zobowi�zania z woli jednej strony jest publiczne przyrzeczenie nagrody za wykonanie okre�lonej czynno�ci (art. 919 �#a k.c.), natomiast powstania zobowi�zania z mocy przepisu prawa jest odpowiedzialno�� z tytu�u czyn�w niedozwolonych. Czyny niedozwolone to zdarzenia i dzia�ania wyrz�dzaj�ce szkod�, z kt�rych zaistnieniem, przepisy prawa nak�adaj� na osoby za ich powstanie odpowiedzialne - obowi�zek naprawienia szkody. Przyk�adem czynu niedozwolonego b�d�cego wynikiem dzia�ania jest wyrz�dzenie szkody wskutek kradzie�y, umy�lnego zniszczenia cudzej rzeczy (art. 415 k.c.), a tak�e zderzenie si� mechanicznych �rodk�w komunikacji wyrz�dzaj�ce szkod� (art. 436 k.c.). Zachodz� r�wnie� zdarzenia bez woli d�u�nika za kt�re w wypadku ich powstania i wyrz�dzenia szkody, przepisy prawa nak�adaj� na osoby za nie odpowiedzialne obowi�zek naprawienia szkody. Przyk�adem takich zdarze� s� wypadki zawalenia si� budowli lub oderwania si� jej cz�ci (art. 434 k.c.) oraz spadni�cia, wyrzucenia lub wylania si� jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia (art. 433 k.c.). Wreszcie czynem niedozwolonym jest wyrz�dzenie szkody przez zwierz�ta, np.: pogryzienie przez psa (art. 431 k.c.). Odpowiedzialno�� z tytu�u czynu niedozwolonego ma miejsce tak�e ze strony rodzic�w (opiekun�w) za szkody wyrz�dzone przez ma�oletniego (art. 427 k.c.). Nale�y zauwa�y�, �e przy odpowiedzialno�ci z tytu�u czynu niedozwolonego do czasu jego powstania nie zachodzi mi�dzy stronami �aden stosunek zobowi�zaniowy i dopiero zaistnienie takiego czynu rodzi stosunek zobowi�zaniowy, w przeciwie�stwie do um�w, gdzie szkoda jest wynikiem naruszenia umowy. Od opisanej zasady mo�e nast�pi� wyj�tek w przypadku zbiegu odpowiedzialno�ci np.: jedna ze stron umowy dokonuje kradzie�y powierzonego mienia (art. 443 k.c.). W praktyce podmiot�w gospodarczych odpowiedzialno�� z tytu�u czyn�w niedozwolonych mo�e powsta� wskutek wyrz�dzenia szkody na osobie lub mieniu przez dzia�alno�� przedsi�biorstwa lub zak�adu wprawianego w ruch za pomoc� si� przyrody (pary, gazu, elektryczno�ci, paliw p�ynnych itp), w tym przez ruch mechanicznego �rodka komunikacji (art. 435 i 436 k.c.). Wyja�ni� nale�y, �e odpowiedzialno�� odszkodowawcza firmy z art. 435 i 436 k.c. b�dzie mia�a miejsce przy szkodach wyrz�dzonych osobom trzecim, natomiast w wypadku wyrz�dzenia szkody w�asnym pracownikom, odpowiedzialno�� w stosunku do nich uregulowana jest przepisem szczeg�lnym, a mianowicie ustaw� z dnia 12 czerwca 1975 r. o �wiadczeniu z tytu�u wypadk�w przy pracy i chor�b zawodowych (j.t. Dz.u. z 1983 r. Nr 30, poz. 144; zm.: z 1989 r. Nr 35, poz. 192 i z 1990 r. Nr 36, poz, 206). W og�lnej charakterystyce (b. skr�towej) prawa zobowi�za�, do zrozumienia funkcjonuj�cej w tym prawie siatki poj�ciowej, koniecznym jest wyja�nienie niekt�rych poj�� z zakresu odpowiedzialno�ci maj�tkowej d�u�nika za szkod�. Odpowiedzialno�� ze stosunku zobowi�zaniowego powstaje, gdy wyst�pi� ��cznie nast�puj�ce przes�anki tej odpowiedzialno�ci: a) powsta�a szkoda; b) szkoda jest wynikiem zawinionego zachowania si� d�u�nika niezgodnie z tre�ci� zobowi�zania; analogiczny skutek wywo�uje naruszenie umowy przez osoby, z kt�rych pomoc� d�u�nik wykonuje zobowi�zanie; c) mi�dzy niewykonaniem lub nienale�ytym wykonaniem zobowi�zania a szkod� musi istnie� zwi�zek przyczynowy. Przy szkodzie z tytu�u czynu niedozwolonego d�u�nik odpowiada za sam fakt dzia�ania lub inne zdarzenie wyrz�dzaj�ce szkod�, z kt�rymi przepis prawa ��czy obowi�zek naprawienia szkody, przy czym ta odpowiedzialno�� zale�nie od regulacji zawartej w odnosz�cym si� do danej sytuacji faktycznej przepisie, mo�e opiera� si� na zasadzie winy, ryzyka a nawet wsp�ycia spo�ecznego. Przez szkod� maj�tkow� rozumiemy uszczerbek w prawnie chronionych dobrach jednostki, inaczej m�wi�c jest to zmniejszenie si� aktyw�w lub zwi�kszenie si� pasyw�w w maj�tku wierzyciela. Przyk�adem szkody jest zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu, brak towar�w w mieniu powierzonym, zagini�cie przesy�ki, a wi�c rzeczywista strata. Szkod� jest r�wnie� utrata korzy�ci, kt�re by poszkodowany uzyska� gdyby mu szkody nie wyrz�dzono, np. utrata zysku, mar�y czy innego dochodu. Wina jest to natomiast stosunek psychiczny dzia�aj�cego do tre�ci zobowi�zania. Inaczej m�wi�c s� to psychiczne oceny w�asnego zachowania si� d�u�nika, zachodz�ce w jego �wiadomo�ci przy wykonywaniu zobowi�zania. Stopie� nat�enia zjawisk negatywnych w �wiadomo�ci d�u�nika kwalifikuje w sensie prawnym jego zachowanie w skali od winy umy�lnej do winy nieumy�lnej, kt�rej postaciami s� lekkomy�lno��, wzgl�dnie niedbalstwo. Na gruncie prawa cywilnego, tam gdzie przepis przewiduje odpowiedzialno�� na zasadzie winy, odpowiada si� za ka�d� prawn� posta� winy. Zwi�zek przyczynowy jest to zwi�zek zachodz�cy mi�dzy dzia�aniem d�u�nika a szkod�. Maj�cy tu zastosowanie art. 361 �#a k.c. stanowi, �e d�u�nik odpowiada tylko za normalne nast�pstwa dzia�ania lub zaniechania, z kt�rego szkoda wynik�a. Praktycznie wi�c istnienie zwi�zku przyczynowego sprowadza si� do oceny, czy gdyby nie by�o okre�lonego zachowania d�u�nika - szkoda by powsta�a. Brak takiego zwi�zku wy��cza odpowiedzialno�� za szkod�. Przyk�adowo, je�eli magazynier nie zamkn�� magazynu, a bezpo�rednio po jego wyj�ciu z magazynu, wskutek wy�adowa� elektrycznych powsta� po�ar, to nie mo�na przyj��, i� mi�dzy nie zamkni�ciem magazynu a szkod� wynik�� ze spalenia si� towar�w istnieje normalny zwi�zek przyczynowy. Innym przyk�adem braku zwi�zku przyczynowego przy szkodzie na osobie, kt�ra dozna�a obra�e� w wypadku drogowym b�dzie dalszy uszczerbek na zdrowiu, b�d�cy skutkiem wadliwego zabiegu operacyjnego. Odszkodowanie jest to �wiadczenie d�u�nika, kt�re prowadzi do naprawienia szkody, to jest do przywr�cenia stanu poprzedniego, np. naprawienia samochodu czy innej uszkodzonej rzeczy, wzgl�dnie do zast�pczego jej naprawienia poprzez �wiadczenie pieni�ne. Znacznie trudniejsze jest ustalenie odszkodowania przy szkodzie na osobie, jako �e w tym wypadku w zasadzie nigdy nie dochodzi do wyr�wnania szkody, a tylko do pokrycia koszt�w leczenia, zap�aty renty, a w odniesieniu do krzywdy niemaj�tkowej zado��uczynienia. Przy rozpatrywaniu zagadnienia odszkodowania nale�y zwr�ci� uwag� na dwie sprawy, a mianowicie: a) spos�b naprawienia szkody; b) zakres odszkodowania w wypadku przyczynienia si� poszkodowanego do szkody. ad.a. Stosownie do tre�ci art. 363 k.c. wyb�r sposobu naprawienia szkody nale�y do poszkodowanego. Mo�e on ��da� przywr�cenia stanu poprzedniego b�d� zap�aty odpowiedniej sumy pieni�nej. Je�eli przywr�cenie stanu poprzedniego by�oby niemo�liwe albo poci�ga�o dla zobowi�zanego nadmierne trudno�ci lub koszty, odszkodowanie ogranicza si� w pieni�dzu. Wysoko�� odszkodowania pieni�nego ustala si� wg. cen z daty ustalenia, chyba �e szczeg�lne okoliczno�ci uzasadniaj� przyj�cie cen istniej�cych w innej chwili. ad.b. W my�l art. 362 k.c. je�eli poszkodowany przyczyni� si� do powstania lub zwi�kszenia szkody, obowi�zek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczno�ci, a zw�aszcza winy obu stron. Przyk�adowo, odszkodowanie winno ulec zmniejszeniu z umowy o roboty budowlane za wady, je�eli inwestor przed zako�czeniem rob�t zacznie korzysta� z obiektu w spos�b, kt�ry pogarsza techniczne mo�liwo�ci wykonania rob�t. Podobnie odszkodowanie za niedob�r mo�e ulec zmniejszeniu, je�eli z-d pracy nie stworzy� pracownikowi dostatecznych warunk�w w zakresie zabezpieczenia mienia. Ii. Przedstawione w ust. I wprowadzenie w og�ln� problematyk� zobowi�za� zdaje si� umo�liwia� przej�cie do problematyki zobowi�za� umownych wyst�puj�cych w praktyce podmiot�w gospodarczych. Og�lnie ujmuj�c mo�na stwierdzi�, �e z umow� mamy do czynienia, gdy strony tej umowy zgodnie ustali�y tre�� i warunki wzajemnych �wiadcze�, a wi�c z�o�y�y zgodne o�wiadczenia woli (art. 72 k.c.). Od razu jednak powstaje pytanie, jakie przepisy prawa normuj� tre�� umowy, a w szczeg�lno�ci jakie rodzaje postanowie� nale�� do element�w istotnych (essentiale negoti). Ot� odpowied� na powy�sze nale�y ustala� w oparciu o regulacje prawne dotycz�ce danego rodzaju umowy. Na gruncie Kodeksu cywilnego stosunki umowne mo�na zakwalifikowa� do jednej z dw�ch podstawowych grup, a mianowicie: a) um�w nazwanych (potocznie okre�lanych jako typowe); b) um�w nienazwanych (nietypowych). ad.a. Kodeks cywilny normuje jako wyodr�bnione instytucje prawne nast�puj�ce rodzaje um�w nazwanych: 1) umowa sprzeda�y (art. 535-582); w tym: - na raty (art. 583-588); - na pr�b� (art. 589-592); - z zastrze�eniem prawa odkupu (art. 593-595) 2) umowa zamiany (art. 603-604); 3) umowa dostawy (art. 605-612); 4) umowa kontraktacji (art. 613-626); 5) umowa o dzie�o (art. 627-646); 6) umowa o roboty budowlane (art. 647-658); 7) umowa najmu (art. 659-692); 8) umowa dzier�awy (art. 693-709); 9) umowa po�yczki (art. 720-724); 10) umowa rachunku bankowego (art. 725-733); 11) umowa zlecenia (art. 734-751); 12) umowa agencyjna (art. 758-764); 13) umowa komisu (art. 765-773); 14) umowa przewozu (art. 774-793); 15) umowa spedycji (art. 794-804); 16) umowa ubezpieczenia (art. 805-834); 17) umowa przechowania (art. 835-845); 18) umowa sk�adu (art. 853-859); 19) umowa sp�ki cywilnej (art. 860-875); 20) umowa por�czenia (art. 876-887); 21) umowa darowizny (art. 888-902); 22) umowa renty (art. 903-907); 23) umowa do�ywocia (art. 908-916). Elementy istotne danego rodzaju umowy to takie postanowienia, bez kt�rych umowa w og�le nie dochodzi do skutku np. przy umowie sprzeda�y brak okre�lenia przedmiotu i ceny. Takie zakre�lenie warunk�w umowy jest bardzo w�skie i niew�tpliwie rodzi�oby co najmniej rozbie�no�ci a nawet i spory. Z tych wzgl�d�w wskazane jest korzystanie z rozwini�tych regulacji w tym zakresie zawartych w og�lnych warunkach um�w sprzeda�y oraz um�w dostawy mi�dzy j.g.u. stanowi�cych za�. do uchwa�y nr 207 Rady Ministr�w z dnia 27 wrze�nia 1982 r. opublikowanych w Dz. Urz. M.P. z 1986 r. nr 33, poz. 247 z p�n.zm. Stan, �e powo�ane owus dotycz� stosunk�w pomi�dzy j.g.u. nie stoi na przeszkodzie aby w drodze analogii stosowa� niekt�re unormowania w obrocie profesjonalnym z udzia�em obrot�w nieuspo�ecznionych, chyba �e pozostawa�yby z zasadami tego obrotu w sprzeczno�ci. Kieruj�c si� tre�ci� �#e owus celowym jest w ka�dej umowie sprzeda�y i dostawy ustala� nast�puj�ce warunki: 1) rodzaj towaru jaki ma by� przedmiotem sprzeda�y lub dostawy, a w przypadku towaru oznaczonego tylko co do gatunku, jego symbol z ewentualnym powo�aniem si� na normy, spos�b opakowania i oznaczenia; 2) ilo��, asortyment i gatunek; 3) termin dostarczenia, cena oraz termin i spos�b zap�aty; 4) spos�b i miejsce odbioru jako�ciowego towaru; 5) zasady odpowiedzialno�ci za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy. W sprawach nieuregulowanych w umowie, je�eli strony nie dokonaj� dalszych uzgodnie�, znajduj� zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego dotycz�ce danego rodzaju umowy, a tak�e innych akt�w normatywnych dotycz�cych danego rodzaju stosunku prawnego jak np. ustawy o cenach, normalizacji czy te� podatkach i op�acie skarbowej. Podstawow� cech� i funkcj� umowy sprzeda�y i dostawy jest przeniesienie w�asno�ci rzeczy na kupuj�cego z tym, �e przy umowie sprzeda�y rzeczy ju� materialnie istniej�cej, za� przy umowie dostawy rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, kt�re zostan� dopiero wytworzone. W obydwu rodzajach um�w na sprzedawcy (dostawcy) ci��y obowi�zek wydania rzeczy, za� na kupuj�cym (odbiorcy) obowi�zek odebrania rzeczy i zap�acenia ceny. Podstawowe znaczenie w umowach sprzeda�y i dostawy maj� unormowania dotycz�ce zasad odpowiedzialno�ci za nienale�yte lub nie wykonanie umowy. Tu wyr�niamy nast�puj�ce instytucje prawne: 1) r�kojmia za wady; 2) gwarancja; 3) odpowiedzialno�� odszkodowawcza. Ad.1. R�kojmia jest to ustawowa odpowiedzialno�� sprzedawcy (dostawcy) za wady sprzedanego towaru (wady fizyczne i prawne). Przez wad� fizyczn� rozumie si� tak� wad�, kt�ra zmniejsza warto�� lub u�yteczno�� rzeczy w stosunku do cech oznaczonych w umowie albo wynikaj�cych z okoliczno�ci lub przeznaczenia rzeczy. Kryterium ocen stanowi� przede wszystkim postanowienia norm przedmiotowych (PN, BN lub ZN), patrz: art. 556 �#a k.c. Przez wad� prawn� rzeczy rozumie si� stan, w kt�rym rzecz ta stanowi w�asno�� osoby trzeciej albo jest obci��ona prawem tej osoby; patrz: art. 556 �#b k.c. Je�eli chodzi o wady fizyczne rozr�nia si�: a) wady jawne; b) wady ukryte. ad.a. Wady jawne to takie, kt�re by�y mo�liwe do ujawnienia w chwili odbioru rzeczy przy do�o�eniu nale�ytej staranno�ci. ad.b. Wady ukryte to takie, kt�re ujawni�y si� w okresie u�ywania rzeczy i nie by�y mo�liwe do ujawnienia w czasie jej odbioru. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi jest niezale�na od winy a nawet wiedzy sprzedawcy (dostawcy). Przes�ank� realizacji uprawnie� z tytu�u r�kojmi jest wype�nienie przez kupuj�cego (odbiorc�) obowi�zku zbadania rzeczy oraz zawiadomienia sprzedawcy (dostawcy) o wadach. Zale�nie od tego, czy stronami umowy s� podmioty uspo�ecznione czy te� nieuspo�ecznione istniej� odr�bne uregulowania co do terminu zbadania rzeczy oraz zawiadomienia o wadach. W obrocie uspo�ecznionym czynno�� zbadania towaru powinna by� dokonana najp�niej w ci�gu 14 dni od jego otrzymania, za� zawiadomienie o wadzie winno by� dokonane niezw�ocznie po zako�czeniu czynno�ci zbadania (�#de ust. 1 i 4 owus), natomiast w obrocie nieuspo�ecznionym - profesjonalnym - zbadanie rzeczy winno nast�pi� w czasie i w spos�b przyj�ty przy rzeczach tego rodzaju, za� zawiadomienie niezw�ocznie po wykryciu wady (art. 563 �#b k.c.). Sformu�owanie to jest nieostre i zd. m. w drodze analogii winno si� stosowa� zasady wypracowane w obrocie uspo�ecznionym. Uchybienie opisanym wy�ej obowi�zkom powoduje utrat� uprawnie� z tytu�u r�kojmi. Kupuj�cy (odbiorca) w przypadku stwierdzenia wad rzeczy ma nast�puj�ce uprawnienia: 1) odst�pienia od umowy (art. 560 �#a k.c.); 2) ��dania obni�enia ceny (art. 560 �#a k.c.); 3) dla rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku - mo�e ��da� dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilo�ci rzeczy wolnych od wad i naprawienia szkody wynik�ej z op�nienia (art. 561 �#a�); 4) dla rzeczy oznaczonej co do to�samo�ci, gdy przy tym sprzedawca jest producentem rzeczy - mo�e ��da� usuni�cia wady (naprawy), wyznaczaj�c w tym celu odpowiedni termin, z zagro�eniem, �e po jego bezskutecznym up�ywie od umowy odst�pi (art. 561 �#b�). Aczkolwiek w literaturze s� rozbie�ne pogl�dy nale�y stwierdzi�, �e charakter kszta�tuj�cy ma tylko uprawnienie wym. w pkt 1 (odst�pienie od umowy) pozosta�e natomiast uprawnienia praktycznie maj� charakter roszczenia. Uprawnienia z tytu�u r�kojmi za wady fizyczne wygasaj� po up�ywie roku, a gdy chodzi o wady budynku - po up�ywie trzech lat, licz�c od dnia kiedy rzecz zosta�a kupuj�cemu (odbiorcy) wydana. Up�yw powy�szych termin�w nie pozbawia uprawnionego wykonania uprawnie�, je�eli sprzedawca (dostawca) wad� podst�pnie zatai� (art. 568 k.c.). Instytucja r�kojmi nie wy��cza innych zasad odpowiedzialno�ci sprzedawcy (dostawcy) szczeg�lnie odszkodowawczej. Ad.2. Gwarancja -jest to zapewnienie udzielone kupuj�cemu przez sprzedawc� lub wytw�rc�, �e w wypadku gdyby w rzeczy sprzedanej ujawni�y si� wady w okresie ustalonym w gwarancji, zostan� one usuni�te w terminie przewidzianym w gwarancji, nieodp�atnie. Przepisy o gwarancji zawarte s� w art. 577-582 k.c. Gwarancja mo�e by� udzielona z woli stron lub z mocy przepis�w prawa. W obrocie uspo�ecznionym, w stosunku do cz�ci towar�w, na�o�ony zosta� na producenta obowi�zek udzielania gwarancji. Wykaz tych towar�w og�oszony zosta� w za��czniku do zarz�dzenia Min. Gosp. Mater. i Paliwowej oraz MHWiU z dnia 15 lipca 1987 r. opublikowanym w Dz. Urz. M. P. z 1987 r. Nr 22, poz. 189. W obrocie konsumenckim w stosunkach pomi�dzy uspo�ecznionym sprzedawc� a indywidualnym nabywc�, kupuj�cym, warunki gwarancyjne okre�lone zosta�y w za��czniku do uchwa�y Nr 71 Rady Ministr�w z dnia 13 czerwca 1983 r. w sprawie og�lnych warunk�w um�w sprzeda�y detalicznej towar�w oraz og�lnych warunk�w gwarancyjnych dotycz�cych towar�w trwa�ego u�ytku (M. P. Nr 21, poz. 118). Z mocy �#c wym. uchwa�y, odr�bnie unormowano warunki gwarancyjne: a) towar�w niepe�nowarto�ciowych i u�ywanych, wprowadzanych do obrotu rynkowego w uspo�ecznionym handlu detalicznym (zarz�dz. MHWiU z 7 maja 1986 r. opublikowane w Dz. Urz. M. P. z 1986 r. Nr 15, poz. 101); b) samochod�w osobowych og�lnego przeznaczenia, samochod�w specjalistycznych, motocykli oraz maszyn i sprz�tu rolniczego sprzedawanych przez jednostki uspo�ecznionego handlu detalicznego (zarz. MHWiU z 8 grudnia 1986 r. M. P. z 1987 r. Nr 2, poz. 11); c) mebli sprzedawanych przez jednostki uspo�ecznionego handlu detalicznego (zarz. MHWiU z 14 czerwca 1988 r. M. P. Nr 20, poz. 178). W obrocie konsumenckim, w kt�rym po stronie sprzedawc�w wyst�puj� podmioty nieuspo�ecznione, ochrona interes�w kupuj�cego uregulowana jest przepisami kodeksu cywilnego, w zakresie r�kojmi w art. 556-576, w odniesieniu natomiast do gwarancji w art. 577-582. Konsekwencj� takiej regulacji jest stan, �e regulacja instytucji r�kojmi w zasadzie ma charakter uniwersalny bez wzgl�du na sfer� obrotu, natomiast gwarancja w obrocie nieuspo�ecznionym konsumenckim powstaje z woli sprzedawc�w na co wp�ywa mieszany uk�ad podmiotowy w handlu oraz zasada konkurencji rynkowej. Wyk�adni przepis�w kodeksu cywilnego o r�kojmi i gwarancji dokona� S�d Najwy�szy w uchwale Pe�nego Sk�adu Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 30 grudnia 1988 r. ustalaj�c wytyczne wyk�adni prawa i praktyki s�dowej w sprawach r�kojmi i gwarancji. Uchwa�a ta opublikowana zosta�a m.in. w Dz. Urz. M. P. z 1898 r. Nr 1, poz. 6. Ad.3. Odpowiedzialno�� odszkodowawcza za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy sprzeda�y i dostawy unormowana jest w art. 471-497 kc. Na etapie zawierania umowy odpowiedzialno�� taka mo�e by� ustalona w formie: a) kar umownych (art. 483-484 kc), b) na zasadach og�lnych (art. 471-482 kc). ad.a. Zastrze�enie kar umownych w umowie, jako sankcji za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie, mo�e by� ustalone w dwojaki spos�b: - w formie kary wy��cznej - w formie kary niewy��cznej (odszkodowania o konstrukcji z�o�onej). Z ustaleniem kary wy��cznej mamy do czynienia w�wczas, gdy nie czyni si� dodatkowych zastrze�e�. Ma to taki skutek, �e w razie niewykonania lub nienale�ytego wykonania umowy, uprawnionemu przys�uguje prawo ��dania zap�aty kary bez wzgl�du na wysoko�� szkody. W praktyce w umowach postanowienia o karach s� rozbudowywane poprzez ustalanie kar za r�ne rodzaje negatywnych zachowa� stron naruszaj�cych umow�. Przyk�adem mog� by� postanowienia �#fc-owus. Je�eli natomiast zastrzega si� w umowie, �e w wypadku, gdy wysoko�� szkody przekroczy wysoko�� zastrze�onej kary - uprawnionemu przys�uguje prawo ��dania obok kary, odszkodowania uzupe�niaj�cego - mamy do czynienia z ustaleniem kary niewy��cznej. Zastrze�enie kar umownych w umowie, w praktyce upraszcza spos�b dochodzenia odszkodowania. Uprawniony ma obowi�zek wykaza�, �e umowa nie zosta�a wykonana, wzgl�dnie �e wykonano j� nienale�ycie. Nie musi natomiast udawadnia� wysoko�ci szkody. Nie mo�na jednak m. zd. zaakceptowa� pogl�du, �e brak jakiejkolwiek szkody daje podstaw� do ��dania zap�aty kar umownych. Kodeks cywilny w art. 484 �#b dopuszcza modyfikacje kary umownej poprzez obni�enie jej wysoko�ci w dw�ch przypadkach, a to: - gdy zobowi�zanie zosta�o w znacznej cz�ci wykonane, albo - gdy kara umowna jest ra��co wyg�rowana. Kara umowna jest ra��co wyg�rowana, gdy pozostaje w bardzo du�ej proporcji - do szkody. ad.b. Zastrze�enie odpowiedzialno�ci za szkod� na zasadach og�lnych opiera si� na konstrukcji art. 471 kc. Przepis ten stanowi, �e d�u�nik obowi�zany jest do naprawienia szkody wynik�ej z niewykonania lub nienale�ytego wykonania zobowi�zania (umowy) chyba, �e niewykonanie lub nienale�yte wykonanie jest nast�pstwem okoliczno�ci, za kt�re d�u�nik odpowiedzialno�ci nie ponosi. W �wietle tego przepisu, jak ju� zaznaczono na stronie 12 dochodz�cy odszkodowania - wierzyciel - obowi�zany jest wykaza� istnienie zobowi�zania, szkod� i jej wysoko��, niewykonanie lub nienale�yte wykonanie oraz zwi�zek przyczynowy mi�dzy faktem niewykonania lub nienale�ytego wykonania a szkod�. D�u�nik natomiast, mo�e si� broni� wykazuj�c, �e za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie nie ponosi winy. Odpowiedzialno�� d�u�nika oparta jest na winie z tym, �e przeprowadzenie takiego dowodu nie obci��a wierzyciela a przeciwnie, dow�d negatywny - brak winy - musi przeprowadzi� d�u�nik. W problematyce odpowiedzialno�ci rozumianej szeroko nale�y uwzgl�dni�, �e: a) przy zastrze�eniu kar umownych, d�u�nik mo�e r�wnie� broni� si� brakiem winy, b) brak w umowie jakiejkolwiek klauzuli co do odpowiedzialno�ci (w postaci kar czy na zasadach og�lnych) nie wy��cza odpowiedzialno�ci na zasadach og�lnych (przede wszystkim) na podstawie art. 471 kc, jako �e przepis ten ma charakter normy bezwzgl�dnie obowi�zuj�cej. Iii. Przedstawione w ust. Ii zasady odpowiedzialno�ci odszkodowawczej na tle umowy sprzeda�y i dostawy, maj� r�wnie� odpowiednie zastosowanie do innych um�w nazwanych a tak�e um�w nienazwanych. Z umowami nietypowymi mamy do czynienia w dw�ch grupach sytuacji: a) przy umowie o charakterze mieszanym ��cz�cej w sobie elementy kilku nazwanych, np. umowy o dzie�o i umowy agencyjnej polegaj�cej na przyj�ciu zobowi�zania wykonania dzie�a oraz doprowadzenia do zawarcia umowy sprzeda�y dzie�a w imieniu zamawiaj�cego (daj�cego zlecenie), b) przy umowie nie wyodr�bnionej kodeksowo, np. o us�ugi, czy te� o najem lokalu z obowi�zkiem sprz�tania ca�ego obiektu, umowie leasingu, umowie know how o udost�pnienie wiadomo�ci technicznych, przyk�adowo technologii wytwarzania. Dopuszczalno�� stosowania w obrocie um�w nienazwanych, wynika z zasady swobody um�w. Nale�y tak�e odr�ni� u�ywany w pi�miennictwie termin - umowa typowa - w dw�ch znaczeniach, a to jako umowa nazwana, albo te� jako wzorzec pewnego rodzaju umowy. Wydaje si�, �e na gruncie j�zyka prawnego, u�ywanie terminu umowa typowa jest wadliwe, a w szczeg�lno�ci nieostre. Iv. W materii um�w wskazane jest r�wnie� po�wi�cenie kilku uwag co do sposobu ich zawierania. Unormowania prawne w tym zakresie zawarte s� w ksi�dze pierwszej, w tytule Iv, w dziale Ii k.c. zatytu�owanym: "Zawarcie umowy". Pierwsz� czynno�ci� na tej drodze -jest oferta (art. 66 k.c.), w kt�rej nale�y poda� istotne postanowienia proponowanej umowy oraz termin w jakim sk�adaj�cy ofert� b�dzie oczekiwa� odpowiedzi. Oferta winna by� z�o�ona na pi�mie, ale mo�e mie� r�wnie� form� ustn�, je�eli sk�adana jest bezpo�rednio; mo�e by� tak�e z�o�ona w formie telefonicznej lub teleksowej (por. �#c owus). W praktyce cz�sto ofert� s� zam�wienia. Zachowanie si� adresata oferty mo�e by� nast�puj�ce: a) przyjmie ofert� w terminie i bez zastrze�e�, b) przyjmie ofert� w terminie i bez zastrze�e� z tym, �e zawiadomienie o przyj�ciu dotrze do sk�adaj�cego po terminie, c) przyjmie ofert� z zastrze�eniem, d) odm�wi przyj�cia oferty lub nie udzieli na ni� �adnej odpowiedzi, e) zaproponuje rokowania. Do stanu umowy dochodzi od razu tylko w sytuacji opisanej w lit. a. W sytuacji opisanej w lit. b umowa dochodzi do skutku z chwil� otrzymania odpowiedzi, chyba �e sk�adaj�cy ofert� zawiadomi niezw�ocznie drug� stron�, �e wskutek op�nienia umow� uwa�a za niezawart� (art. 67 k.c.). W przypadku opisanym w lit. c, zastrze�enie uwa�a si� za now� ofert� (art. 68 k.c.). W okoliczno�ciach opisanych w lit. d i e, nie dochodzi do zawarcia umowy z tym, �e w ostatnim przypadku rokowania mog� doprowadzi� do stanu umowy. Traktuj�cy o tym art. 72 k.c. stanowi, �e gdy strony prowadz� rokowania umowa dochodzi do skutku, w przypadku uzgodnienia wszystkich postanowie�, kt�re by�y przedmiotem rokowa�. Umowa powinna by� zawarta na pi�mie, b�d� w formie aktu podpisanego przez obie strony, b�d� w drodze pisemnego potwierdzenia przyj�cia zam�wienia albo oferty. Dopuszczalne jest zawarcie umowy tak�e ustnie, telefonicznie, telegraficznie lub dalekopisem, z tym �e w obrocie powszechnym skutek taki nast�puje, gdy oferta zostanie niezw�ocznie przyj�ta (art. 66 �#b k.c.), za� w stosunkach mi�dzy j.g.u., je�eli potwierdzenie na pi�mie nast�pi w ci�gu trzech dni (�#c ust. owus). W obydwu natomiast grupach sytuacji umowa dochodzi do skutku, gdy druga strona przyst�pi niezw�ocznie do jej wykonania. W tym miejscu nale�y zwr�ci� uwag� na tre�� art. 75 k.c. stanowi�cego i� rozporz�dzenie prawem, kt�rego warto�� przekracza 20 milion�w z�otych jak r�wnie� przyj�cie zobowi�zania przekraczaj�cego t� kwot� winno by� dokonane na pi�mie. Jest to jednak zastrze�enie formy czynno�ci prawnej dla cel�w dowodowych (art. 74 k.c.). Podpisy na umowie, ofercie oraz zawiadomieniu o ich przyj�ciu winny sk�ada� osoby upowa�nione do dzia�ania. W przypadku os�b prawnych s� to osoby wchodz�ce w sk�ad jej organ�w (art. 38 k.c.) lub pe�nomocnicy. Wyst�puj�ce w praktyce przypadki podpisywania um�w przez g��wnych ksi�gowych w imieniu strony, gdy nie wchodz� w sk�ad statutowego organu osoby prawnej ani nie s� pe�nomocnikami umocowanymi w tych sprawach - nale�y uzna� jako wadliwe, bowiem g��wny ksi�gowy jest przede wszystkim osob�, kt�ra w ramach funkcjonuj�cego w danym podmiocie systemu kontroli wewn�trznej, potwierdza prawid�owo�� finansowych element�w umowy a nie rozporz�dza �rodkami maj�tku danej osoby prawnej. V. W korzystaniu z instytucji umowy w praktyce podmiot�w gospodarczych nale�y zwraca� uwag� zar�wno na tre��, jak i jej prawn� form�. Chodzi mianowicie o to, by dob�r prawnej formy umowy stwarza� wysoki stopie� zabezpieczenia interes�w strony. W tym miejscu wydaje si� celowe zwr�cenie uwagi na instytucj� umowy zlecenia. Ot� bardzo cz�sto przeocza si�, �e tego rodzaju umowy s� umowami o dokonanie czynno�ci prawnej. Przyk�adem takiej umowy jest powierzenie wyspecjalizowanej firmie zakupu specjalistycznej aparatury z obowi�zkiem przeniesienia jej w�asno�ci na rzecz daj�cego zlecenie. Przepisy o zleceniu stosuje si� odpowiednio do um�w o us�ugi i tu mog� powstawa� w�tpliwo�ci, czy ta forma umowy jest w�a�ciwa. Praktycznie powierza si� szereg czynno�ci jak np.: sporz�dzenie bilansu, wykonanie drobnych rob�t itp. w drodze umowy zlecenia. Jest to nieprawid�owe, bowiem tam, gdzie chodzi o uzyskanie rezultatu winno si� zawiera� umow� o dzie�o (art. 627 i n. k.c:). Ma to istotne znaczenie dla odpowiedzialno�ci za uzyskanie rezultatu, bowiem umowa zlecenia jest tylko umow� starannego dzia�ania i wykonuj�cy zlecenie w zasadzie nie odpowiada za uzyskanie rezultatu. Vi. W praktyce podmiot�w gospodarczych cz�sto mamy do czynienia z ocen� odpowiedzialno�ci, a rzadziej z jej rozliczaniem. Celowi temu obok podanych ju� instytucji odpowiedzialno�ci w ust. Ii s�u�y� mo�e r�wnie� instytucja nienale�ytego �wiadczenia oraz bezpodstawnego wzbogacenia. Z instytucji tych korzystamy, gdy dochodzimy zwrotu �wiadczenia, kt�re oceniamy jako �wiadczenie nienale�ne. Przyk�adem mo�e by� dochodzenie zwrotu nadp�aconego wynagrodzenia, zasi�ku rodzinnego czy chorobowego a tak�e innych bezpodstawnych wyp�at (art. 410 �#b k.c.). Zwrotu nienale�nego �wiadczenia mo�na dochodzi� wed�ug zasad bezpodstawnego wzbogacenia. Oznacza to, �e obowi�zek zwrotu istnieje, je�eli ten kto uzyska