Morze Syberii Maja Walczak, Wojciech Kowalski Bajkał Morze Syberii Wydawnictwo Bezdroża I Przewodnik turystyczny foo1] Koncepcja serii: Łukasz Galusek, Tomasz Ostrowski Redakcja: Marzena Daszewska Redaktor prowadzący: Łukasz Galusek Korekta: Monika Stachura Autorzy zdjęć: Maja Walczak Zdjęcia na okładkach: Okł. ? - Widok na półwysep Święty Nos, fot. Maja Walczak Okł. IV - Dom w Dolinie Tunkińskiej, fot. Maja Walczak Redakcja map i schematów: Marzena Daszewska Wykonanie map, schematów i planów miast: Wojciech Kowalski Projekt okładki, koncepcja graficzna serii: Kuba Sowiński Koncepcja graficzna: Łukasz Galusek, Dominika Zaręba Skład: Paweł Kosmalski, Paweł Panczakiewicz, Michał Tincel Druk: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca, Kraków Autorzy i wydawca przewodnika dołożyli wszelkich starań, by jego treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikłe z wykorzystania zawartych w nim informacji. Będziemy wdzięczni naszym Czytelnikom za informacje dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla nas cenne, gdyż dzięki nim możemy poprawić kolejne wydania. Prosimy kontaktować się z nami na poniższy adres: Wydawnictwo Bezdroża ul. Pychowicka 7, 30-364 Kraków tek: (0-12) 269 29 61, 267 77 10, faks: (0-12) 267 77 11 e-mail: [email protected], www.bezdroza.com.pl Sprzedaż dla księgarń i hurtowni wyłącznie przez Biuro Handlowe „Amistad" tek: (0-12) 267 77 10, faks: (0-12) 267 77 11, e-mail: [email protected] www.dystrybucja.amistad.pl Wydanie II, Kraków 2005 ISBN 83-89676-35-4 Copyright © by Wydawnictwo Bezdroża, 2005 g.48k Za motyw szlaczka posłużył element snycerki z naczółka okiennego w Wierszynie. ? .??????? SPIS TREŚCI 0 autorach........................................................................ ...........................7 Rozdział I. Przygotowania i przejazd.....................................................9 Przygotowania do podróży......................................................................... 9 Przewodniki, mapy, rozmówki ..................................................................... 9 Formalności wizowo- paszportowe ............................................................. 10 Zabezpieczenia medyczne ....................................................................... ... 12 Sprzęt turystyczny, materiały fotograficzne................................................ 13 Wybór czasu podróży......................................................................... ......... 13 Przejazd ....................................................................... .............................. 14 Dojazd.......................................................................... ............................... 14 Powrót.......................................................................... ............................... 18 Przejścia graniczne....................................................................... ............... 18 Rozdziału. Informacje historyczno-krajoznawcze.............................19 Charakterystyka geograficzna................................................................. 19 Jezioro Bajkał.......................................................................... .................. 19 Przyroda........................................................................ ............................. 29 Flora........................................................................... ................................. 29 Fauna........................................................................... ................................ 32 Historia........................................................................ ............................... 36 Z historii poznawania Syberii .....................................................................40 Polscy zesłańcy nad Bajkałem....................................................................41 Polscy badacze Bajkału......................................................................... ...... 43 Polityka i gospodarka ..................................................................... ..........45 Złoża naturalne....................................................................... .....................47 Ludność i język........................................................................... ...............48 Społeczeństwo................................................................... .......................... 48 Grapy etniczne........................................................................ .................... 48 Kultura......................................................................... .............................. 50 Architektura ................................................................... ............................. 50 Rzemiosło ...................................................................... ............................. 51 Strój........................................................................... .................................. 51 Bania .......................................................................... ................................. 52 Język i literatura...................................................................... .................... 53 Muzyka i taniec.......................................................................... ................. 53 Buriackie tradycje, obrzędy i święta........................................................... 53 Kultura miejska......................................................................... .................. 55 Tradycje kulinarne....................................................................... ............. 56 Co warto zjeść i wypić........................................................................... ..... 56 Religia......................................................................... ................................ 57 Szamanizm....................................................................... ........................... 57 Lamaizm ........................................................................ ............................. 58 Prawosławie .................................................................... ............................ 59 Staroobrzędowcy................................................................. ........................ 59 Mniejszości religijne....................................................................... ............ 59 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego............................. 60 Zagrożenia środowiska przyrodniczego okolic Bajkału............................. 60 Ochrona przyrody ....................................................................... ................ 61 Rezerwat Bajkalski ...................................................................... ............... 62 Rezerwat Kabański ....................................................................... .............. 63 Rezerwat Barguziński .................................................................... ............. 63 Rezerwat Bajkalsko- Leński ........................................................................ 64 Przybajkalski Park Narodowy..................................................................... 64 Zabajkalski Park Narodowy........................................................................ 65 Tunkiński Park Narodowy ....................................................................... ... 65 Rozdział III. Informacje praktyczne.....................................................67 Komunikacja w regionie........................................................................ ... 67 Kolej........................................................................... ................................. 67 Autobusy........................................................................ ............................. 67 Transport wodny .......................................................................... ............... 68 Realia podróżowania po kraju .................................................................... 68 Alternatywne środki transportu................................................................... 68 Informacja turystyczna .................................................................... ........ 70 Pomoc konsularna...................................................................... ............... 71 Wymiana walut .......................................................................... ............... 71 Zagrożenia i niebezpieczeństwa............................................................... 71 Opieka medyczna i pomoc w nagłych wypadkach................................. 73 Kontakt z krajem ......................................................................... ............. 74 Noclegi......................................................................... ............................... 74 Wyżywienie ..................................................................... ........................... 74 Pamiątki........................................................................ ............................. 76 Rozdział IV. Trasy w regionie................................................................77 Irkuck.......................................................................... ............................... 77 Poludniowo-zachodnie wybrzeże Bajkału .............................................. 93 Trasa l'. Zatoka Siennaja - Zatoka Pieszczana - Bolszoje Gołoustnoje - Bolszyje Koty - Listwianka .............................. 93 Zatoka Siennaja........................................................................ ................... 93 Zatoka Pieszczana...................................................................... ................. 94 Bolszoje Gołoustnoje..................................................................... ............. 96 Bolszyje Koty............................................................................ .................. 97 Listwianka...................................................................... ............................. 98 Wyspa Olchon ......................................................................... ................ 101 Chużir.......................................................................... .............................. 106 Dolina Tunkińska ...................................................................... .............. 109 Trasa 2. Arszan - Wulkan Czerskiego - Jeziora Kojmorskie - Tunka - Zaktuj ......................................................................... .............. 112 Arszan ......................................................................... .............................. 113 Tunka .......................................................................... .............................. 115 Trasa 3. Żemczug - Kyren - Mondy ........................................................ 116 Żemczug......................................................................... .......................... 117 Kyren .......................................................................... .............................. 117 Mondy........................................................................... ............................ 118 Trasa 4. Mondy - góra Munku Sardyk(3491 m n.p.m.) - Mondy........... 119 Trasa 5. Niłowa Pustelnia - Burchan-Babaj - (Chojto-Goł) - przełęcz Szumak - szumackie źródła - Niłowa Pustelnia..................... 120 Trasa 6 (wodna). Spływ po rzece Irkut: Mondy - Bystraja - Irkuck.......... 123 Góry Chamar Daban .......................................................................... .... 123 Trasa 7. Miasto Sludianka - rzeka Sludianka - Pik Czerskiego (2090 m n.p.m.) - miasto Sludianka............................. 124 Sludianka....................................................................... ............................ 125 Trasa 8. Pik Porożystyj: Utulik - Babcha - Lewy Popieriecznyj - Pik Porożystyj (2025 m n.p.m.) - Jezioro Martwe - Sołzan - Bajkalsk........................................................................ ........... 129 Rezerwat Bajkalski ...................................................................... ............. 129 Trasa 9. Pieriejomnaja: Tanchoj - rzeka Pieriejomnaja - Jezioro Czarne (ok. 1000 m n.p.m.)- Tanchoj ...................................... 130 Na południe od Bajkału.......................................................................... 131 Trasa 10. Ułan Ude - Iwołgińsk - Gusinoje Ozjero - Kiachta................. 131 UłanUde ........................................................................ ........................... 131 Iwołgińsk....................................................................... ............................ 138 Gusinoje Ozjero ......................................................................... ............... 139 Kiachta......................................................................... ............................. 140 Zabajkalski Park Narodowy.................................................................. 142 Półwysep Święty Nos ............................................................................ ... 142 Trasa 11. Ust'-Barguzin - Glinka - szczyt Glinka (1877 m n.p.m.) - Kurbulik - gorące źródła w Zatoce Żmijowej (Zmeinaja) - Katuń - Monachowo - Ust'Barguzin .................................................... 144 Ust'- Barguzin........................................................................ .................... 144 Trasa 12 (ekologiczna). Barguzin - ujście rzeki Bolszoj Cziwyrkuj........ 148 Słowniczek polsko- buriacki...................................................................151 Literatura...................................................................... ..........................152 Przydatne strony internetowe.............................................................152 Indeks nazw geograficznych.................................................................1 53 Spis ramek w tekście......................................................................... ....154 SPIS PLANÓW I NAP Bajkał (skrzydełko przedniej okładki) Bajkał w cyfrach ........................................................................ .................21 Średnie miesięczne temperatury powietrza ................................................23 Roczne sumy opadów ......................................................................... ........ 25 Wiek osadów pod dnem Bajkału ................................................................ 27 Roślinność...................................................................... ............................. 30 Okolice Irkucka......................................................................... .................. 78 Irkuck ......................................................................... ................................. 80 Południowo-zachodnie wybrzeże Bajkału.................................................. 94 Zatoka Pieszczana...................................................................... ................. 95 Listwianka...................................................................... ............................. 99 Wyspa Olchon i Małe Morze .................................................................... 102 Chużir.......................................................................... .............................. 107 Dolina Tunkińska....................................................................... ............... 110 Arszan ......................................................................... .............................. 113 Trasa 4. Munku Sardyk.......................................................................... ... 119 Trasa 5. Szumackie Źródła........................................................................ 121 Trasa 7. Pik Czerskiego ..................................................................... ....... 127 Okolice Ułan Ude ............................................................................ ......... 132 UłanUde ........................................................................ ........................... 134 Półwysep Święty Nos ............................................................................ ... 143 Bajkał - wybrane atrakcje turystyczne (skrzydełko tylnej okładki) O autorach Maja Walczak - dziennikarka, przyrod-niczka, fotograf. Absolwentka Instytutu Nauk Fizycznogeograficznych Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. W 2005 r. zakończy podyplomowe studia dziennikarskie na UW. Przez 3 lata była redaktorem magazynu geograficzno-po- dróżniczego „Geozeta", pracowała w lokalnej warszawskiej gazecie „Praga", obecnie współpracuje z „Gazetą Studencką" oraz kilkoma wydawnictwami turystycznymi. Zwiedziła Europę, Azję Mniejszą, południową Syberię i Mongolię, była także na Karaibach i w Afryce Południowej. W czasie studiów uczestniczyła w wyprawie naukowej na Islandię. Zajmuje się fotografią podróżniczą i reportażową, przywożąc z każdego wyjazdu setki zdjęć i slajdów -jej ulubionym tematem sągórskie krajobrazy i ludzkie twarze. Zwiedzanie świata to jej sposób na życie. Pływa, uwielbia jazdę konną i długie wędrówki po górach. Wojciech Kowalski - kartograf, pochodzi z Ostrowca Świętokrzyskiego. Absolwent Katedry Kartografii Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Wczesne dzieciństwo spędził w byłej Jugosławii i region ten jest mu do tej pory bliski. Miłośnik przyrody, w której najbardziej ceni ciszę, harmonię i dzikie krajobrazy. Fascynujągo chmury. Każdą wolną chwilę spędza z mapą i GPS-em w ręku, czy to w Puszczy Kampinoskiej, czy na bezdrożach Syberii. Podróże dalekie i bliskie dają mu energię, a nierzadko inspirację w codziennej pracy kartografa. Zwiedził większość krajów Europy, szczególnie intensywnie penetrując Bałkany. Odbył także kilka dłuższych wypraw: do USA, Afryki Południowej i na Syberię. łka i Władimir to osoby, bez których przewodnik nie mógłby powstać. Pomogli nam również Agnieszka Siłuszek, Magda Konowrocka, Bairma Tsybikdorzhieva, Aleksander Bekemoy oraz Tadeusz Nowakowski. Dziękujemy Wam Autorzy Objaśnienie symboli stosowanych na mapach ? Dworzec kolejowy Q Dworzec autobusowy -f Lotnisko J, Port, przystań ? Parking ? Kościół katolicki $ Cerkiew prawosławna ? Monaster prawosławny G Meczet ? Obiekt zabytkowy A Ruiny ? Muzeum S' Obiekt etnograf iczny m Obiekt użyteczności publicznej ? Pomnik ? Cmentarz tfr Hotel, pensjonat 4t Kwatery prywatne c> Turbaza ? Schron górski (zimowie) A Miejsce dobre na biwak ? Pomnik przyrody ożywionej i Pomnik przyrody nieożywionej, wyrobisko [Ą Skały -4 Wodospad - Źródło - Szczyt górski x Przełęcz Si ftl $ ? r @ T' O © ? IX * i e © Jaskinia Targ Sklep spożywczy Supermarket, dom towarowy Pamiątki Restauracja Bank, kantor, bankomat Poczta Telefon Internet Apteka Pogotowie, szpital Milicja, posterunek straży Ambasada Teatr Sala koncertowa, klub muzyczny Galeria sztuki Uniwersytet, szkoła Gorące źródła Plaża Stadion Fokarium, akwarium Informacja turystyczna Punkt widokowy Obserwatorium astrofizyczne Przejście graniczne Maszt Numer trasy Trasa ROZDZIAŁ I PRZYGOTOWANIA I PRZEJAZD PRZYGOTOWANIA DO PODRÓŻY________ Przewodniki, mapy, rozmówki W Polsce najlepszy wybór map i atlasów oferuje Sklep Podróżnika - m.in. Atlas Pribajkale 1:200 000, Irkuck 1996, Atlas Irkuck - Czita 1:200 000, Irkuck \996,Atlas Chamar Daban 1:200 000, Irkuck 1996. Można tu również nabyć mapę Bajkał. Mapa turystyczna 1:750 000 (1:200 000 południowy Olchon, półwysep Święty Nos, południowy Bajkał) wydanąprzez polskie wydawnictwo Aden. W Irkucku warto odwiedzić księgarnie i sklepy turystyczne, np. salon Chu-dożnik, Turist lub Fan-Sport na ul. Karola Marksa. Największy wybór map, przewodników i folderów oferuje ho- tel Bajkał-Otel na ul. Gagarina (ceny są kilkakrotnie wyższe niż w księgarniach). Mapy można również kupić od ulicznych sprzedawców w centrum miasta, w muzeach, hotelach itp. Duży wybór map (głównie topograficznych) i atlasów po najniższych cenach mają w ofercie sklepy firmowe zakładów kartograficznych - ul. Raboczie-go Sztaba 24 i Niżnaja Nabereżnaja 14 (zob. rozdz. IV. Irkuck. Informator). Wśród przewodników dostępnych w Polsce znajdują się: Szlak Transsyberyjski, wyd. Bezdroża, Kraków 2002; Rosja, wyd. Pascal 2004; Trans-Siberian Railway, wyd. Lone-ly Planet 2002 (po angielsku). W rejonie Bajkału można natomiast zaopatrzyć się w następujące pozycje: Wokrug Bajkała, S. N. Wołków, Ir- Napy i atlasy warte polecenia i dostępne w rejonie Bajkału Atlas Pribajkale 1:200 000, Irkuck 2001 Atlas Chamar Daban 1:200 000, Irkuck 1998 Atlas Tunkinskaja Dolina 1:200 000,1:100 000,1:50 000, Irkuck 1998 Atlas Irkuck - Czita 1:200 000, Irkuck 1996 Ostrów Olchon 1:200 000, Irkuck 1990 Ostrów Olchon 1:100 000, na odwrocie mapa całego Bajkału 1:1 000 000, Irkuck 2004 Tunkinskije Go/ce1:200 000 (okolice Arszanu 1: 50 000), Omsk 1990 Pik Czerskiego]: 50 000, Irkuck 2004 Dużą część wyżej wymienionych pozycji (całe atlasy) można znaleźć w postaci zeskanowa- nej na stronach: http://mapy.mk.cvut.cz/index_e.html http://vmk.ugatu.ac.ru/tourism/GEOMAP/N-47.htm http://www.baikaler.com Przydatne adresy stron internetowych http://www.baikal.irkutsk.ru - Bajkał, Buriacja, Irkuck (po ros.) http://www.irkutsk.org - głównie o obwodzie irkuckim i Irkucku (po ang.) http://www.baikal.eastsib.ru-Republika Buriacji (poang.) http://www.irk.ru - Irkuck, transport w mieście i poza nim - autobusy, wodoloty (po ros.) http://www.buryatia.ru - Republika Buriacji (po ros.) http://www.baikal.ru/- Bajkał, Irkuck (po ros. i ang.) http://www.irkutsk- baikal.com - Irkuck, Bajkał (m.in. po pol.) http://kbzd.irk.ru - strona poświęcona Kolei Krugobajkalskiej (po ros. i ang.) http://www.mid.ru-MSZ Rosji w kilku językach kuck 2001; W 73 dni wokół Bajkału, E. Butakow - zapis wydarzeń podczas podróży piechotą wokół jeziora w 1992 r.;Żiełannyj,jarostnyj,priekra-snyj {Najdroższy, gniewny, przepiękny), W. P. Brianskij, przewodnik turystyczny, Irkuck 2001; Tam, gdie naczina-jetsja Bajkał (Tam gdzie zaczyna się Bajkał), W. P. Brianskij, przewodnik turystyczny po trasach południowego Przybąjkala (opisy obiektów i tras położonych w pobliżu „Krugobajkałki"), Irkuck 2004. Wszystkie pozycje w języku rosyjskim. Formalności wizowo-paszportowe Od 1 października 2003 r. Polacy muszą posiadać wizę, aby wjechać do Federacji Rosyjskiej. Wizy wydawane sana 1, 3 lub 6 miesięcy, jednokrotne i wielokrotne. Opłatę za wizę pobiera się w momencie składania dokumentów. W przypadku odmowy jej wydania pieniądze nie są zwracane (odmowy zdarzają się bardzo rzadko). Od opłaty za wizę zwolnione są m.in. osoby poniżej 16. i powyżej 70. roku życia, inwalidzi, uczestnicy wymian międzyuczelnianych, szkolnych, samorządowych. Wiza jednokrotna zwykła ważna jest 3 miesiące i kosztuje 60 PLN (wymaga zaproszenia z Rosji). Ważność wizy turystycznej to 1 miesiąc, koszt - 48 PLN, do tego dochodzi opłata za voucher turystyczny i pośrednictwo wizowe, gdyż w załatwianiu wizy turystycznej musi pośredniczyć biuro podróży - np. biuro turystyczne Rusopol (http://www.rusopol.pl), Intourist (pośrednictwo - 60 PLN, biuro dokonuje również rezerwacji biletów na miejsca w pociągach typu kupiej- nyje, bliższe informacje na stronie: http://www.intourist.com.pl). Opłata za jednokrotną wizę tranzytową to 60 PLN, za dwukrotną^ 100 PLN. Uwaga! Osoby jadące pociągiem przez Rosję, np. do Mongolii czy Chin, nie potrzebują wizy tranzytowej, jeżeli ich pobyt na terenie tego państwa nie przekracza 10 dni (licząc od dnia wjazdu) i pod warunkiem, że nie oddalają się od dworców kolejowych (zwiedzanie miast podczas postojów jest zabronio- ne). Podróżni muszą natomiast posiadać paszport z wizą kraju docelowego. Wizy tranzytowej nie potrzebują również osoby, które podróżują samolotem do kraju innego niż Rosja, ale mają przesiadkę w porcie lotniczym na terenie Federacji Rosyjskiej. Mogą na nim pozostać do 24 godz. od chwili przybycia i nie wolno im go opuszczać. W przypadku podróżowania kolejąprzez terytorium Białorusi do Rosji i innych krajów Wspólnoty Niepodległych Państw oraz Mongolii i Chin nie jest wymagana białoruska wiza tranzytowa. Aby otrzymać wizę rosyjską, należy dostarczyć do Ambasady Rosyjskiej (Warszawa) lub Konsulatów Generalnych Rosji (Poznań, Gdańsk, Kraków) następujące dokumenty: 1 .Wypełnioną ankietę wizową. Formularze można otrzymać w Wydziale Konsularnym lub ściągnąć z Internetu (http://www.poland.mid.ru/poland/ ank_pol.doc). 2. Paszport ważny co najmniej 180 dni, licząc od daty zakończenia terminu ważności wizy. 3. Jedną aktualną fotografię (kolorową lub czarno-białą) o wymiarach 3x4 cm. 4. Oryginał zaproszenia na wjazd do Federacji Rosyjskiej wydany przez Departament Służby Konsularnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji, przedstawicielstwa MSZ Rosji, terenowe organy spraw wewnętrznych (OWIR - Wydział Wiz i Rejestracji Cudzoziemców) lub przez osobę pry- watną (w takim przypadku zaproszenie musi być poświadczone przez organy milicji Federacji Rosyjskiej) - do otrzymania zwykłej wizy. 5. Umowę dotyczącą świadczenia usług turystycznych (voucher turystyczny) i potwierdzenie obsługi turysty zagranicznego przez organizację prowadzącą działalność turystyczną- do otrzymania wizy turystycznej. 6. Paszport z ważną wizą na wjazd do państwa docelowego przez Rosję lub ważne bilety z potwierdzoną datą wjazdu i wyjazdu z Rosji - do otrzymania wizy tranzytowej. 7. Wyniki testów na wirus HIV - w przypadku gdy termin ważności wizy przekracza 3 miesiące, a także w przypadku wizy wielokrotnej. Szczegółowe informacje o wizach oraz adresy rosyjskich placówek dyplomatycznych w Polsce znajdują się na stronach: http://www.poland.mid.ru/poland/visa_ pol.html oraz http://www.msz.gov.pl. Uwaga! Trzeba pamiętać o ustawowym obowiązku meldunku na terenie Rosji (tzw. registracji). W razie przypadkowej kontroli dokumentów osoby nieposiadające go mogą mieć poważne kłopoty. Problemy stwarzać będzie także straż graniczna w momencie wyjazdu z Rosji. Przy wjeździe na teren Federacji Rosyjskiej dostaje się kartę migracyjną (z częścią A i B), na którą należy wpisać swoje dane osobowe, nr paszportu, długość pobytu itd. Połowę kartki zabiera straż graniczna, a drugą połowę należy zachować i pilnować podobnie jak paszportu -jej brak władze mogą potraktować jako nielegalny wjazd do Rosji. Na odwrocie karty migracyjnej jest miejsce na wpisanie zameldowania (registracji) - czyli poświadczenia (konieczna pieczątka) wystawionego przez hotel, pensjonat czy schronisko, w którym przebywało się podczas pobytu w Rosji. W przypadku wizy zwykłej (wymaga zaproszenia) zapraszający jest zobowiązany zameldować nas pod swoim adresem. Tego obowiązku obecnie lepiej nie lekceważyć. Rosyjskie przepisy mówią, że każdorazowo po zmianie miejsca pobytu należy zgłosić swój pobyt (załatwia to hotel, pensjonat, schronisko) w miejscowym OWIR (milicyjny urząd meldunkowy) w ciągu 72 godz. W myśl przepisów w jednym miejscu można przebywać bez meldunku 72 godz. Przy wyjeździe z Rosji można próbować przekonywać straż graniczną, że cały czas jeździło się po kraju i nie przebywało dłużej niż 3 dni w jednym miejscu (pokazując np. bilety kolejowe i autobusowe), ale raczej nie ma co liczyć na wyrozumiałość w tym względzie. Lepiej mieć choć jeden wpis z jakiegoś legalnego hotelu, pensjonatu lub schroniska. Uwaga! Po wprowadzeniu wiz dla zagranicznych turystów zaczęły pojawiać się na terenie Rosji osoby i/lub firmy fikcyjnie meldujące za opłatą- ich działalność jest nielegalna i zaciekle ścigana przez rosyjskie służby - nie polecamy korzystania z tego typu usług. Po atakach terrorystycznych w Moskwie i Biesłanie w 2004 r. w Rosji zaczęto bardzo ostro przestrzegać prawa meldunkowego. Kara za brak zameldowania może wynieść od 10 do 15 tzw. MROT - mrot, czyli minimalna płaca w Rosji, obecnie ok. 750 rab. Przy wjeździe na teren Białorusi i Rosji otrzymuje się również deklarację celną, którą należy wypełnić, koniecznie uzyskać pieczątkę celnika (!) i zachować ją aż do wyjazdu z tych krajów. Ilość i rodzaj waluty wpisanej do deklaracji, a także rodzaj posiadanego wartościowego sprzętu, np. aparatu fotograficznego czy kamery, muszą zgadzać się ze stanem faktycznym - może być to sprawdzone podczas kontroli. Bez opłat celnych można wwozić do Rosji i wywozić z niej: do 2 1 alkoholu, do 200 szt. papierosów, 280 g czarnego kawioru, 280 g czerwonego kawioru, do 2 kg szlachetnych gatunków ryb. Zabezpieczenia medyczne Przy wjeździe do Rosji nie wymaga się żadnych obowiązkowych szczepień. Przed wyjazdem warto jednak zaszczepić się na żółtaczkę pokarmową i wszczepienną - ? ? ?, ? także przeciw kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych i mózgu (Fsme-Immun Inject). Szczególnie w okolicach południowego Bajkału występuje poważne zagrożenie chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Koniecznie trzeba zabrać z sobą dobrze zaopatrzoną apteczkę. Pomoc medyczną z prawdziwego zdarzenia można otrzymać jedynie w Irkucku i Ułan Ude. Sprzęt turystyczny, materiały fotograficzne Niezależnie od tego, czy planuje się wyprawy w góry, czy też trekking wzdłuż wybrzeży Bajkału, warto wziąć namiot odporny na podmuchy wiatru - wszędzie potrafi silnie wiać. Kurtka typu gore-tex jest niezbędnym wyposażeniem. Ciepły polar i śpiwór, dobre buty i okulary przeciwsłoneczne na pewno się przydadzą. Czapkę, szalik i rękawiczki powinny wziąć osoby planujące wędrówki górskie nawet w czasie lata. Inne niezbędne sprzęty to: kompas (lub GPS), dobre mapy, epigazy (mała butla produkcji rosyjskiej jest do kupienia za 85 rub. w sklepach turystycznych w Irkucku, Karrimora - za 150 rab.), kapelusz-moskitiera, środki odstraszające komary i kleszcze, dobry nóż. Przydatne są: toporek - do przygotowania drewna na opał oraz budowy mostów przy przechodzeniu górskich potoków; lina - do asekuracji w górach, przechodzenia górskich potoków i suszenia mokrych rzeczy; wędki; lornetka; 4 - 5 m2 grubej folii - do wybudowania polowej sauny (zob. rozdz. II. Kultura) lub służącej jako polowy „parasol"; race odstraszające niedźwiedzie; papierosy - przydatne w zawieraniu znajomości z miejscowymi (zwłaszcza z Buriatami) oraz jako towar wymienny; małe prezenty, np. zapalniczki, widokówki, cukierki itp. - przydatne, gdy chcemy odwzajemnić się za gościnę czy poczęstu- nek; lekka bawełniana bluzka z długim rękawem i kapturem jako ochrona przed meszkaj kalkulator; termos; niektóre produkty żywnościowe, np. kuskus, soja (zob. rozdz. III. Informacje praktyczne). Uwaga! Materiały diapozytywowe (slajdy) na Syberii są praktycznie nieosiągalne, w najlepszym wypadku kilkakrotnie droższe niż w Polsce. Negatywy (Agfa, Kodak, Fuji, Konica) o światłoczułości do 400 ASA kosztują tyle samo, co w Polsce, można je kupić w dużych miastach w każdym zakładzie fotograficznym. Wywołanie i odbitki, np. w punktach Kodaka, są o wiele tańsze niż w Polsce, przy bardzo dobrej jakości (zob. rozdz. IV. Irkuck i okolice. Informator). Sprzęt fotograficzny, np. filtry UV, polaryzacyjne, statywy itd., jest drogi. Wybór czasu podróży Każda pora roku nad Bajkałem jest niezwykła, ale Sybiracy do najbrzyd-szych miesięcy zaliczają okres od połowy października do końca listopada oraz od połowy kwietnia do końca maja - bywa wtedy deszczowo, wietrznie i błotnisto. Zima jest śnieżna i mroźna (do -30°? w grudniu i styczniu), ale z dużą liczbą dni słonecznych. Śniegu spada dużo, odwilże nie występują. Zarówno tajgę, jak i miasta często zdobi przepiękna szadź. Lód na jeziorze utrzymuje się prawie 5 miesięcy, jest bardzo graby i przezroczysty, ale dopiero od stycznia, kiedy Bajkał cały zamarznie, można po nim bez- Długość dnia w ciągu roku w Irkucku Uwaga! Godziny podano w czasie lokalnym (Irkuck) z uwzględnieniem czasu letniego. Zmiana czasu z zimowego na letni następuje pod koniec marca (ostatnia niedziela marca o godz. 2.00), a z letniego na zimowy pod koniec października (ostatnia niedziela października o godz. 3.00). 1 czerwca - wschód 5.47, zachód 22.12; 1 lipca - wschód 5.44, zachód 22.27; 1 sierpnia -wschód 6.21, zachód 21.56; 1 września - wschód 7.12, zachód 20.53; 1 października - wschód 8.01, zachód 19.43; 1 listopada -wschód 7.56, zachód 17.36; 1 grudnia - wschód 8.47, zachód 16.54; 1 stycznia - wschód 9.12, zachód 16.59; 1 lutego - wschód 8.44, zachód 17.47; 1 marca - wschód 7.50, zachód 18.39; 1 kwietnia - wschód 7.39, zachód 20.34; 1 maja - wschód 6.33, zachód 21.26 piecznie jeździć samochodem (saniami i nartami wcześniej). Do niewątpliwych atrakcji należy jazda psimi zaprzęgami. W centrum Irkucka (na pi. Kirowa) i w Ułan Ude (na pi. Sowietów) można zobaczyć tzw. lodowe miasteczka: wykute w lodzie rzeźby, kolumny, zjeżdżalnie itp. Dla turysty z plecakiem najlepszy czas podróży nad Bajkał to okres od czerwca do września. Najcieplejsze dni występują mniej więcej od połowy czerwca do połowy sierpnia (lato). W tym czasie płytkie zatoki Bajkału nagrzewają się nawet do temperatury ok. 20°C, jezioro jest na ogół spokojne i bezpieczne dla żeglugi. Na łąkach i stepach kwitną kolorowe kwiaty. W drugiej połowie sierpnia pogoda staje się jesienna, robi się nieco chłodniej, w górach spada śnieg. Jesień na Syberii jest bardzo kolorowa i bywa niezwykle urokliwa. Kleszcze, komary i meszki nie sąjuż tak dokuczliwe (największe ich plagi występują w czerwcu i lipcu). W sierpniu rozpoczyna się również sezon zbiorów w tajdze - jagód, porze- czek i grzybów. We wrześniu noce są chłodne, zdarzają się przymrozki. Na Bajkale często występują sztormy. Wiosna trwa od połowy maja do połowy czerwca. Powietrze jest przejrzyste, szczyty gór jeszcze pokryte śniegiem, a drzewa zaczynają pokrywać się liśćmi. To najlepszy czas na obserwacje ptaków - w delcie Selengi i na półwyspie Święty Nos. W tym czasie kwitną wspaniale rododendrony. Uwaga! Różnica czasu między Irkuckiem a Moskwą wynosi 5 godz., a między Irkuckiem a Polską- 7 godz. (gdy w Polsce jest godz. 12.00, to w Irkucku 19.00). PRZEJAZD Dojazd Nad Bajkał można dojechać z Polski pociągiem - podróż zajmuje ok. 5-6 dni w jedną stronę lub samolotem z przesiadką w Moskwie - ok. 24 godz. Do Moskwy, oprócz pociągów i samolotów, kursują także autobusy (podróż bardziej męcząca) - podróż z Warsza- wy trwa ok. 24 godz., w 2004 r. bilet w dwie strony kosztował 280 PLN (dla studentów 10% taniej). Autobus w sezonie jeździ nawet codziennie, więcej informacji na stronie olsztyńskiego biura podróży Star-Turist: http: //www.star- turist.com.pl. Pociąg. Najpopularniejszy i najtańszy wariant dojazdu pociągiem to trasa przez Terespol i Brześć. W Terespolu trzeba kupić bilet na odcinek graniczny Terespol - Brześć (równowartość 1 EUR). Pociąg kursujący na tym odcinku wypełniony jest ludźmi handlującymi wszystkim, czym się tylko da, zwykle bardzo zatłoczony. W Brześciu (uwaga: zmiana czasu - godzina do przodu) w kantorze można wymienić dolary na ruble białoruskie. Jeśli jest zamknięty, z łatwością znajdzie się ktoś, kto kupi dolary. Brzeski dworzec jest czysty, spokojny i bezpieczny - nie trzeba obawiać się spędzenia w nim nocy w oczekiwaniu na pociąg. Przy zakupie biletu należy okazać paszport (jeśli kupujemy bilety dla kilku osób - wystarczą kserokopie ich paszportów). Gdy pani w kasie twierdzi, że na wybrany pociąg brak już miejsc, warto sprawdzić, co powie na ten temat pani z kasy obok... może się bowiem okazać, że miejsca jednak są. Ceny biletów również mogą się różnić w zależności od kasy... Za wschodnią granicą trzeba zmienić sposób myślenia - pytać kilka razy o to samo najlepiej kilku osób, być zawsze dociekliwym, a przede wszystkim nie denerwować się. Warto pamiętać, że już 6-osobowe grupy mogą kupować bilety grupowe (zniżka 20%). Przy zakupie biletów w dwie strony (ważny 2 miesiące) otrzymuje się 20% zniżki - w przypadku grupy to 40% rabatu. Zniżki dotyczą tylko biletów, miejscówka jest zawsze pełnopłatna. Aby dostać bilety na wybrany pociąg, warto je kupić przed planowaną datą podróży - przedsprzedaż na 45 dni wcześniej. Najlepiej zrobić to w Brześciu. Raz w tygodniu kursuje bezpośredni pociąg (a właściwie jeden wagon typupłackartny) relacji Brześć - Irkuck (jedzie przez Mińsk, omi- Przydatne strony w planowaniu podróży http://www.timetable.tsi.ru - internetowy rozkład jazdy pociągów w Rosji i na Białorusi (możliwość rezerwacji biletów, strona po ros. i ang.) http://www.poezda.net - rozkład jazdy pociągów, możliwość rezerwacji biletów, informacje na temat rosyjskich kolei (po ros. i ang.) http://www.transsib.ru - strona Kolei Transsyberyjskiej (po ros., ang. i niem.) http://www.avantix.ru oraz http://www.aviabilet.ru - rozkłady lotów, rezerwacje, zakup biletów lotniczych (po ros., ang. i niem.) Bajkałem" nad Bajkał W dni nieparzyste między Moskwą a Irkuckiem kursuje firmowy pociąg „Bajkał" (nr 10). Ma opinię najlepszego pociągu na tej trasie, co odzwierciedla cena biletu. Już sam wagon płackartny prezentuje się bardzo przyzwoicie - na korytarzu rozłożony jest dywan, który prowadnice odkurzają dwa razy dziennie, a na stolikach są obrusy i stoją wazoniki ze sztucznymi kwiatami. Można także wypożyczyć szklanki lub szachy. Z głośników leci rosyjska muzyka, przerywana wiadomościami radiowymi. W wagonie sztabowym znajdują się kabina z prysznicem, pokoik dla dzieci oraz pomieszczenie z komputerem... ja Moskwę), cena za przejazd w jedną stronę - ok. 100 USD. W Brześciu można również spróbować kupić bilet na trasę Moskwa - Irkuck (warto wtedy znać nr pociągu!). Z Brześcia do Mińska kursuje kilka pociągów na dobę - czas podróży to 4 - 10 godz. w zależności od rodzaju pociągu, a także bezpośrednio do Moskwy (ceny przejazdu na trasie Brześć - Moskwa: 700 rab. za wagon typu płackartny, 470 rab. za obszczyj). Z Mińska jeździ kilka pociągów dziennie do Moskwy (czas podróży: 11 - 13 godz., cena: ok. 300 rab. za płackartny). W 2004 r. student mógł dojechać z przesiadkami z Warszawy do Moskwy (Warszawa - Terespol - Brześć - Mińsk - Moskwa) za ok. 100 PLN. Do Moskwy kursuje również bezpośredni pociąg z Warszawy (czas podróży: ok. 20 godz.), ale jest to wariant najdroższy - cena biletu w jedną stronę to ok. 350 PLN. Uwaga! Bilety z Moskwy do Irkucka można zarezerwować na 45 dni wcześniej (zob. ramka, s. 15). Rezerwacji można dokonać także w Mińsku - koszt rezerwacji to 1400 rab. biało- ruskich (czyli grosze), odbiór biletów na ul. Woromeckiej 6. Z Moskwy wyjeżdża kilka pociągów dziennie przejeżdżających przez Irkuck (docelowo do Irkucka, Władywostoku, Pekinu) - cena najtańszego biletu na pociąg płackartny na trasie Moskwa - Irkuck to ok. 80 USD. Pociągi firmien-ne (np. słynny „Bajkał") jadą najkrócej i sąnajdroższe. Uwaga! Pociągi z Polski lub Białorusi przyjeżdżają do Moskwy na Dworzec Białoruski, natomiast pociągi transsyberyjskie odjeżdżają z Dworca Jarosławskiego. U prowadnicy (konduktorki - opiekunki wagonu) można wypożyczyć pościel (ok. 30 rab.), którą zwraca się przed stacją docelową. Po wejściu do pociągu prowadnice zabierają bilety i oddają je przed końcem podróży. Pociąg zatrzymuje się na stacjach kilka razy na dobę, na 10-30 min. W każdym wagonie znajduje się rozkład jazdy z podaną godziną przyjazdu i czasem postoju na danej stacji. Jeśli pociąg jest opóźniony, to postój jest krótszy - wtedy lepiej nie oddalać się zbytnio. W każdym wagonie znajduje się ogromny samowar, z któregc Z Warszawy nad Bajkał 1. Warszawa - Moskwa - Irkuck - Ułan Ude 2. Warszawa -Terespol - Brześć - - Moskwa -Irkuck-Ułan Ude 3. Warszawa - Terespol - Brześć - - Irkuck - Ułan Ude 4. Warszawa -Terespol - Brześć - -Mińsk -Irkuck-Ułan Ude w każdej chwili można nabrać wrzątku (za darmo), aby zrobić herbatę, zupę itd. Warto zatem wziąć w podróż produkty typu instant. Na większości stacji są do kupienia produkty żywnościowe w małych sklepikach oraz u stojących na peronie handlarzy. Samolot. Samolotem można dolecieć nad Bajkał z Warszawy już w kilkanaście godzin, zawsze z przesiadką w Moskwie. Najpopularniejszym przewoźnikiem na tej trasie jest Aeroflot. W 2004 r. w sezonie bilet w dwie strony Rosyjskich Linii Lotniczych Aeroflot z Warszawy do Irkucka kosztował 500 USD - cena z opłatami lotniskowymi. Warto pytać w biurze Aeroflotu o zniżki, promocje itd. - może się trafić naprawdę dobra oferta. Adres: Warszawa, Al. Jerozolimskie 29, rezerwacja i sprzedaż biletów: tel.: (22) 621 16 U, 628 17 10, faks: (22) 628 25 57, e-mail: [email protected], http: //www.aeroflot.com.pl. Bilety można kupić także u pośredników, np. Biurze 5Ms, Warszawa, ul. Chmielna 98, teł.: (22) 827 48 27, 827 72 27, 827 17 13, faks: 827 61 55, e-mail: biuro@ 5ms.com.pl, http://www.5ms.com.pl. W Aeroflocie warto zapytać o imienną BONUS Kartę (darmowa). Dzięki niej można zabrać nieodpłatnie dodatkowe 10 kg bagażu, co jest bardzo istotne, bowiem w samolotach tych linii wolno przewozić jedynie 20 kg bagażu na osobę (razem z bagażem podręcznym!). Na lotnisku w Warszawie bagaż podręczny nie jest ważony, ale w Moskwie lub Irkucku trzeba się tego spodziewać. Za 1 kg nadbagażu płaci się przeważnie 1% ceny biletu. Lot z Warszawy do Moskwy trwa 2 godz., z Moskwy do Irkucka - ok. 5 godz. Inna możliwość to dojazd pociągiem lub autobusem do Moskwy, a następnie lot z Moskwy do Irkucka lub Ułan Ude. Z Moskwy samoloty latają kilka razy dziennie. Wtedy do wyboru jest kilka innych linii lotniczych, np. Sibe-ria Airlines -jedna z najtańszych (http: //www.s7.ru), Krasair, Samara Airlines, Vladivostok Air, Transaero itd. Bilet w dwie strony kosztuje przeważnie od 7,5 tys. rab. do 12 tys. rab. (czyli 250 - 400 USD). Osoby, które nie ukończyły 24 lat, powinny zawsze pytać o zniżki. Linie Aeroflotu latają z Moskwy z lotniska Szeremetiewo 1 (loty krajowe) i 2 (loty międzynarodowe) - dojazd autobusami kursowymi i marsznrtkami ze stacji metra Riecznoj Wakzał, natomiast linie krajowe głównie z lotniska Domodiedowo - dojazd autobusem nr 851 i marszrutkami ze stacji metra Do-modiedowskaja. Zdarza się, że wyloty opóźniają się lub są odwjsływanc w ostatniej chwili - trzeba b/ć Jia taką ewentualność przygotowany»» "*« , 17 >4> Powrót W Irkucku lub Ułan Ude można kupić bilety na pociąg bezpośrednio do Brześcia lub z przesiadką w Moskwie. Jeśli planuje się powrót na koniec sierpnia, warto z dużym wyprzedzeniem kupić bilety, gdyż w tym czasie rosyjscy uczniowie i studenci wracajątłumnie do domów i może zabraknąć miejsc. W Irkucku i Ułan Ude bilety na samolot są do nabycia w agencjach linii lotniczych w centrum miast i na lotniskach (zob. rozdz.IV,s. 86,139). Przejścia graniczne Jadąc z Polski na wschód przez przejście Terespol - Brześć, warto pamiętać, że jest to bardzo popularna trasa handlowa. Szczególnie podczas powrotu (z Brześcia do Terespola) pociąg może być maksymalnie zatłoczony, a odprawa trwać bardzo długo. Warto wtedy uświadomić celnikom, że jest się turystą, a nie handlarzem - istnieje szansa, że zostaniemy przepuszczeni przed tłumem ludzi obładowanych torbami i różnymi paczkami. ROZDZIAŁ II INFORMACJE HISTORYCZNO KRAJOZNAWCZE CHARAKTERYSTYKA CEOGRAFICZNA Jezioro Bajkał leży w południowo-wschodniej części Syberii między 51°29' i 55°46' szerokości geograficznej północnej oraz między 103°43' i 109°56' długości geograficznej wschodniej. Obszary bezpośrednio przyległe do jeziora nazywa się Przy-bajkalem. Od zachodu Przybajkale sąsiaduje z rozległym Płaskowyżem Leń-sko- Angarskim. Na południowym zachodzie styka się z masywem Sajanu Wschodniego, a od południa z Wyżyną Mongolską. Wielki obszar na wschód od Bajkału, rozciągający się aż do Amura, to Zabajkale. Na północy rozpościera się Wyżyna Północnobąjkalska oraz wysunięte na wschód Góry Stanowe. Tereny te należą do trzech jednostek administracyjnych: obwodu irkuckiego, Ust-Or-dyńsko-Buriackiego Okręgu Autonomicznego oraz Republiki Buriacji. Ukształtowanie terenu. W krajobrazie Przybajkala dominująłańcuchy górskie. Wzdłuż zachodniego brzegu ciągną się dwa pasma: Góry Nadmorskie (Primorskij Chriebiet) na południu oraz Góry Bajkalskie (Bajkalskij Chriebiet) na północy. Nad północno-wschodnimi brzegami jeziora wznoszą się szczyty Gór Barguzińskich (Barguzinskij Chriebiet). Od południowego wschodu przylegają niewysokie Góry Gołon- dińskie (Gołondinskij Chriebiet) oraz Ułan-Burgasy. Na południu zamykają Bajkał góry Chamar Daban. W większości są to pasma o rzeźbie wysokogórskiej. Najwyższe szczyty, o wysokościach przekraczających 3000 m n.p.m,, znajdują się na zachód od południowego krańca Bajkału. Są to należące do łańcucha Sajanu Wschodniego: Tunkińskie i Kitojskie Golce oraz Sąjan Wielki z najwyższym szczytem - Munku Sardyk - o wysokości 3491 m n.p.m. Średnie wysokości pasm przylegających bezpośrednio do Bajkału wynoszą od 1700 do 2500 m n.p.m. Ważną rolę w kształtowaniu się krajobrazu górskiego wokół Bajkału odegrało zlodowacenie plejstoceńskie. Największe lodowce występowały w Górach Barguzińskich, Górach Bajkalskich i Chamar Daban. Ślady zlodowacenia w postaci cyrków glacjalnych i moren są dość liczne. Równie często spotyka się polodowcowe jeziora. Najpiękniejsze i największe - Jezioro Frolicha (16,5 km2, 80 m głębokości) - znajduje się w północnej części Gór Barguzińskich. Poza zlodowaceniem na kształtowanie rzeźby terenu miały wpływ (i nadal mają) ruchy masowe oraz procesy krasowe. Jedyne stosunkowo równe miejsca na tym obszarze to dna rozległych kotlin i dolin. Na zachód od południowe- Powrót W Irkucku lub Ułan Ude można kupić bilety na pociąg bezpośrednio do Brześcia lub z przesiadką w Moskwie. Jeśli planuje się powrót na koniec sierpnia, warto z dużym wyprzedzeniem kupić bilety, gdyż w tym czasie rosyjscy uczniowie i studenci wracajątłumnie do domów i może zabraknąć miejsc. W Irkucku i Ułan Ude bilety na samolot są do nabycia w agencjach linii lotniczych w centrum miast i na lotniskach (zob. rozdz. IV, s. 86, 139). Przejścia graniczne Jadąc z Polski na wschód przez przejście Terespol - Brześć, warto pamiętać, że j est to bardzo popularna trasa handlowa. Szczególnie podczas powrotu (z Brześcia do Terespola) pociąg może być maksymalnie zatłoczony, a odprawa trwać bardzo długo. Warto wtedy uświadomić celnikom, że jest się turystą, a nie handlarzem - istnieje szansa, że zostaniemy przepuszczeni przed tłumem ludzi obładowanych torbami i różnymi paczkami. 18 ROZDZIAŁ II INFORMACJE HISTORYCZNO KRAJOZNAWCZE CHARAKTERYSTYKA CEOCRAFICZNA Jezioro Bajkał leży w południowo-wschodniej części Syberii między 51 °29' i 55°46' szerokości geograficznej północnej oraz między 103°43' i 109°56' długości geograficznej wschodniej. Obszary bezpośrednio przyległe do jeziora nazywa się Przy-bajkalem. Od zachodu Przybajkale sąsiaduje z rozległym Płaskowyżem Leń-sko- Angarskim. Na południowym zachodzie styka się z masywem Sajanu Wschodniego, a od południa z Wyżyną Mongolską. Wielki obszar na wschód od Bajkału, rozciągający się aż do Amura, to Zabajkale. Na północy rozpościera się Wyżyna Północnobajkalska oraz wysunięte