DROGI IBEZD POMARA�CZOWEJ REWOLUCJI ii UKRAINA NA ZAKRYCIE DROGI I BEZDRO�A POMARA�CZOWEJ REWOLUCJI Jerzy Marek Nowakowski Juliusz Urbanowicz Maria Prze�omiec Mariusz Kowalski Jan Malicki Agnieszka Korniejenko Wydawnictwo TRIO Warszawa 2005 �yanie graficzne: Zenon Porada Opracov* . . �ia: Teresa Kruszona Redakcj . libacji wykorzystano zdj�cia autorstwa Miros�awa Stelmacha chodz�ce ze strony internetowej www.tymoshenko.com.ua . wriictwo Trio serdecznie dzi�kuje Serwisowi Gospodarczemu y^RAiNA.net.pl, a w szczeg�lno�ci lhorowi Maruszeczko, ' />c w promocji publikacji v^ight by Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005 ,SBN 8^7436-058-5 Wydawnictwo Tri0 '73 Warszawa, ul. Nowy �wiat 18/20 .�/lawnictwotrio.pl ... {[email protected] Wydani* Pierwsze Sk�ad i *amanie: ANTER s-c" .. pfukarnia Wydawnicza W.L. Anczyca w Krakc SPIS TRE�CI Jerzy Marek Nowakowski Wst�p 7 Juliusz Urbanowicz Maria Prze�omiec Mariusz Kowalski, Jan Malicki Agnieszka Komiejenko Jerzy Marek Nowakowski Maria Prze�omiec Agnieszka Komiejenko Jerzy Marek Nowakowski Pomara�czowy mesjasz - Wiktor Juszczenko. Od bankowca do rewolucjonisty 11 Pomara�czowa lady - Julia Tymoszenko. Kr�lowa Majdanu 29 B��kit pomara�czy, czyli raport o podzielonym narodzie 51 Wyblak�e pomara�cze, czyli rewolucja na rozdro�u 85 Pomara�cze eksportowe, czyli mi�dzynarodowe nast�pstwa zwyci�stwa Wiktora Juszczenki 105 Pomara�czowa rewolucja. Kronika osobista 123 Epilog 155 Kalendarium ukrai�skiej rewolucji 165 WST�P 24 sierpnia 2005 roku na kijowskich uroczysto�ciach z okazji Dnia Niepodleg�o�ci po raz pierwszy nie by�o uroczystej parady ani defilady wojskowej. Na Majdanie odby�a si� za to prezentacja zespo��w folklorystycznych z r�nych region�w Ukrainy. �Wiemy, �e Ukrain� buduje ka�dy z nas, niezale�nie od tego, jakim pos�uguje si� j�zykiem, do jakiej chodzi �wi�tyni i z jakimi pogl�dami politycznymi sympatyzuje" - m�wi� przy tej okazji prezydent Wiktor Juszczenko. Kilka tygodni wcze�niej Juszczenko w i�cie sowiecki spos�b zaatakowa� dziennikarzy, kt�rzy krytycznie pisali o stylu �ycia jego syna, Andrzeja (luksusowe samochody i telefony, zabawy w modnych restauracjach). Wyja�nienie, �e najdro�szy model BMW studiuj�cy m�odzieniec wypo�yczy� za kieszonkowe, przypomina�o najgorsze czasy z epoki Kuczmy. Ale by�a i pewna r�nica. Oto prezydent po brutalnym ataku przeprosi� dziennikarza. A to w �wiecie standard�w postsowieckich si� nie mie�ci. Podobnie jak niewygodne dla w�adzy wyroki s�dowe i publicznie ujawniane spory wewn�trz rz�du. Tak� Ukrain�, rozdart� mi�dzy postsowietyzmem a europejsko�ci�, prezentujemy w naszej ksi��ce. Spora jej cz�� powstawa�a na gor�co - jako zapiski dziennikarzy obserwuj�cych wydarzenia pomara�czowej rewolucji i nies�ychany entuzjazm, kt�ry po niej nast�pi�. Ten entuzjazm udzieli� si� wi�kszo�ci Polak�w, kt�rzy byli wtedy w Kijowie. Prawie wszyscy przywo�ywali jedno por�wnanie - sierpie� roku 1980 w Gda�sku. Potem kibicowali�my obejmowaniu prezydentury przez Wiktora Juszczenk� i premierostwu Julii Tymoszenko. Ale do�wiadczenie tego, co si� wydarzy�o po sierpniu 1980 roku w Polsce, kaza�o spogl�da� na wydarzenia ukrai�skie z nut� sceptycyzmu. Mamy przecie� w pami�ci do�wiadczenia dw�ch polskich niepodleg�o�ci - tej pierwszej, o kt�rej 7 WST�P Juliusz Kaden-Bandrowski napisa�, �e by�a �rado�ci� z odzyskanego �mietnika", i tej z roku 1989, kiedy karnawa� �Solidarno�ci", zgaszony przez stan wojenny, powr�ci� w postaci narzeka�, blokad dr�g i deklarowanego w sonda�ach zawodu wielkiej cz�ci obywateli. Wiedzieli�my, �e odbudowa kraju po komunizmie to trudny proces spo�eczny. Samym entuzjazmem spo�ecznym nie da si� jej zrealizowa�. Kiedy okaza�o si�, �e Ukraina jest rzeczywi�cie innym pa�stwem, kiedy polityka �wiatowa i europejska zmieni�a si� pod wp�ywem ukrai�skiej rewolucji, postanowili�my zebra� nasze zapiski, aby opowiedzie� o szansach i obawach zwi�zanych z tera�niejszo�ci� i przysz�o�ci� naszego wschodniego s�siada. Trzeba powiedzie� jasno, �e nasza ksi��ka to portret Ukrainy widzianej polskimi oczami i z polskiej perspektywy. Ukrai�ska niepodleg�o�� i ukrai�ska europejsko�� to nasz, polski, interes polityczny. Jeste�my wi�c obserwatorami stronniczymi i zaanga�owanymi. Nie zamierzamy ukrywa�, �e stoimy po jednej ze stron ukrai�skiego sporu. Trzymaj�c si� kolorystyki z grudnia 2004 roku, mo�na powiedzie�, �e bardziej lubimy kolor pomara�czowy ni� niebieski. Nie mo�emy te� zapomina� o polskim do�wiadczeniu zmarnowania przez stan wojenny i komunistyczne rz�dy kapita�u, jakim by� spo�eczny entuzjazm i zaanga�owanie Sierpnia '80. Dmuchamy wi�c na zimne, obawiaj�c si�, �e roztrwonienie spo�ecznej energii zgromadzonej na kijowskim Majdanie w grudniu 2004 roku mo�e oddali� Ukrain� od Europy. I od Polski. A jak zauwa�y� prezydent Juszczenko na wiecu z okazji rocznicy niepodleg�o�ci: �Nie wszystko jest tak, jak sobie wyobra�ali�my [...] zmiana oblicza w�adzy jest niewielka". Sportretowana przez nas Ukraina waha si� mi�dzy �neokuczmizmem" a europejsko�ci�. I trzeba powiedzie�, i� waha� si� b�dzie. Wa�ne, by pierwszy rok nie zosta� zmarnowany, bo im dalej od rewolucji, tym wi�ksza jest si�a zwana przez polityk�w tyrani� status quo. Tym trudniej oczekiwa� od obywateli po�wi�ce� i zaufania. Kiedy zabierali�my si� do porz�dkowania naszych notatek i pisania tej ksi��ki, �pomara�czowe rz�dy" mia�y za sob� pierwsze demonstracje i pierwsze spory wewn�trzne. Ukraina jest o wiele bli�ej �wiata zachodniego, ale te� wci�� jeszcze nie uciek�a ze �wiata postsowieckiego. Bywa, �e robi na tej drodze kroki wstecz. 8 WST�P Na Ukrainie nie sta�o si� jeszcze w sensie politycznym nic nieodwracalnego. Poza jednym - obywatele poczuli swoj� si��. I bez zastosowania terroru nie oddadz� tej pami�ci. Na tym przecie� polega si�a i znaczenie rewolucji. Ostatnie dziewi�� miesi�cy na Ukrainie bez w�tpienia zapisze si� w historii jako data kluczowa dla XXI wieku. Autorzy tej ksi��ki starali si� sportretowa� ludzi i wydarzenia. Jak ka�dy portret, tak i ten przekazuje emocje i pogl�dy portretuj�cego. Emocje, dla pisz�cego te s�owa, nies�ychanie inspiruj�ce i pozytywne. Stulecia rusyfikacji, apokaliptyczny g��d lat trzydziestych i komunistyczny terror nie odebra�y Ukrai�com nadziei. Wystarczy�o jej do odzyskania przez obywateli w�asnego pa�stwa. Biednego, s�abego i podzielonego wewn�trznie. Napisali�my t� ksi��k� tak�e po to, by Polacy zrozumieli, i� oczekuj�c kiedy� na wsparcie w�asnej d�awionej rewolucji i otrzymuj�c je, zaci�gn�li moralny d�ug. Mo�emy go sp�aci�, wspieraj�c now� Ukrain�. Jerzy Marek Nowakowski Juliusz Urbanowicz Pomara�czowy mesjasz Wiktor luszczenko. Od bankowca do rewolucjonisty Czy potomek ostatniego atamana zaporoskiej siczy spe�ni pok�adane w nim nadzieje i dokona �cudu nad Dnieprem", na kt�ry czekaj� jego ukrai�scy rodacy? Krew zalewa b�otniste podw�rko. S�siedzi Juszczenk�w we wsi Cho-ru�ywka w�a�nie oprawiaj� dopiero co zar�ni�tego, jeszcze paruj�cego prosiaka. Tego samego dnia - podczas gdy zwolennicy prezydenta elekta Wiktora Juszczenki blokowali wej�cie do gmachu rz�du, by uniemo�liwi� jego przegranemu konkurentowi w walce o prezydentur� Ukrainy premierowi Wiktorowi Janukowyczowi przewodniczenie obradom rz�du - w rodzinnej wsi zwyci�zcy, oko�o 400 kilometr�w od Kijowa i 40 km od granicy z Rosj�, pe�n� par� trwa�y przygotowania do prawos�awnych �wi�t i Nowego Roku. S�siad Juszczenk�w, 31-letni lhor Nesterenko, traktorzysta w miejscowym ko�chozie, zaprasza na ��wie�ynk�", czyli b�yskawicznie usma�on� krew i w�trob� zabitego zwierz�cia. Z r�k do r�k niczym fajka pokoju kr��y kieliszek z bimbrem. Pomagaj�cy w zarzynaniu �wini Wo�odymyr Lychnenko, tak�e traktorzysta, dwa tygodnie sp�dzi� w Kijowie, przyk�adaj�c r�k� do triumfu pomara�czowej rewolucji. To bowiem krajanie Juszczenki ochraniali na zmian� przez ca�� dob� bezpo�rednie otoczenie sceny na placu Niepodleg�o�ci, kt�ra by�a samym sercem protestu. DUSZA, NIE CZ�OWIEK Te�ciowa Nesterenki Jewdokija Szendrik, emerytowana dojarka z ko�chozu, oprowadza nas po opustosza�ym obej�ciu Juszczenk�w. Ona dogl�da inwentarza (2 kozy, ponad 20 kur, 10 g�si i 2 go��bie) od czasu, gdy matka nowego prezydenta, 86-letnia Warwara, trafi�a do szpitala. Zmar�a na pocz�tku lutego. Szendrik, tak jak i pozostali mieszka�cy rodzinnej wsi Juszczenki, wprost nie mo�e si� nachwali� najbardziej teraz znanego 13 Juliusz Urbanowicz wsp�ziomka. A to, jeszcze jako szef banku centralnego, a potem premier, pom�g� wyremontowa� szkolne budynki, a to wyposa�y� szko�� w komputery, a to odrestaurowa� cerkiew, a to sadzi� wok� niej drzewa. A przy tym, jaki porz�dny, skromny, �yczliwy cz�owiek. Dla ka�dego ma dobre s�owo, nisko si� wszystkim k�ania, proste kobiety ca�uje w r�k�... Licz�ca ponad tysi�c mieszka�c�w miejscowo�� g�osowa�a na niego jak jeden m��. Tylko dwa g�osy posz�y na Janukowycza i wszyscy zachodz� teraz w g�ow�, kto m�g� to zrobi�? Taki wstyd! Sprawdzi� tego nie spos�b - g�osowanie by�o przecie� tajne. Choru�ywka g�osowa�a na Juszczenk� jednak nie tylko z tego powodu, �e tak pami�ta o swoich. Wszak chodzi�o o prezydenta dla ca�ego kraju! - To Janukowycz my�la� tylko o swoim Donbasie i tam posy�a� ogromne dotacje - m�wi Neste-renko. A Juszczenko dba� o ca�y kraj, wprowadzi� stabilny pieni�dz, dzi�ki niemu zacz�to systematycznie wyp�aca� zalegaj�ce kiedy� miesi�cami p�ace. By� dobrym gospodarzem ca�ego kraju. Kr�tko m�wi�c - porz�dny, odpowiedzialny, �poriadocznyj" cz�owiek. - Wiktor Andriejewicz to dusza, nie cz�owiek, to cz�owiek przez wielkie C. Ja fanatycznie w niego wierz� - m�wi Halina Pokoty�o, kt�ra przez rok (w �smej klasie) uczy�a Wiktora j�zyka ukrai�skiego i literatury. Nie by� z tego przedmiotu najlepszy, cho� zaczytywa� si� w powie�ciach Jacka Londona i Juliusza Ver-ne'a. Mia� raczej uzdolnienia matematyczne. By� dobrym uczniem i ju� wtedy wyr�nia� si� odpowiedzialno�ci�, mo�na by�o na nim polega�, sporo pomaga� rodzicom w gospodarstwie. - �ycz� mu zdrowia i natchnienia. �eby nam si� �y�o lepiej i �eby�my weszli do Europy - m�wi Lena Juszczenko, sprzedawczyni z obskurnego sklepu spo�ywczego w miejscowo�ci, w kt�rej na g��wnej ulicy panuj� niepodzielnie setki dorodnych g�si. Tak�e dyrektorka miejscowej szko�y nosi nazwisko nowego prezydenta Ukrainy. �adna z dw�ch kobiet nie jest jednak z nim bezpo�rednio spokrewniona. To po prostu najbardziej popularne w tej wsi nazwisko. KOZACKA CHOR�GIEW Choru�ywka wzi�a sw� nazw� od chor��ego, kt�ry w oddzia�ach kozackich by� odpowiedzialny za chor�giew. Miejscowo�� zosta�a za�o�ona 14 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY przez cztery rodziny Kozak�w, kt�rzy w XVII wieku uciekli na drugi brzeg Dniepru przed przymusem pa�szczyzny nak�adanym przez Szlacheck� Rzeczpospolit�. Dwie z nich to Ho�uby, dwie pozosta�e nosi�y nazwisko Juszczenko. Na �cianie wewn�trz domu, w kt�rego obej�ciu odbywa�o si� �winiobicie, wisi w ramce wyszyta w�asnor�cznie przez matk� Jew-dokii Szendrik scena z ksi��ki Miko�aja Gogola. Na koniach Taras Bul-ba i jego syn Ostap, na ziemi za� le�y zabity Andriej, kt�ry zdradzi� kozack� spraw� na rzecz Lach�w, czyli Polak�w... 4 km od Choru�ywki by�a dawna granica Rosji i Rzeczpospolitej, nazywana Po�-Lach. 12 km od Choru�ywki, w miejscowo�ci Pustowojtiwka, stoi wzniesiony z inicjatywy Juszczenki pomnik urodzonego tam ostatniego atamana kozackiego Pe-tro Ko�nyszewskiego, kt�ry zosta� zes�any przez caryc� Katarzyn� na Wyspy So�owieckie. Pos�ano go na pewn� �mier� w wieku 76 lat, ale mimo �e trzymano go tam w ciemnej jamie, do�y� 101 lat i doczeka� jeszcze uwolnienia... Nauczycielka historii Walentyna Myko�ajenko m�wi, �e ostatni ataman zaporoskiej siczy, Ko�nyszewski, by� przodkiem Wiktora Juszczenki, kt�remu teraz przyjdzie realizowa� marzenia Kozak�w o niezale�no�ci. Nie�yj�cy ju� rodzice Wiktora tak�e uczyli w miejscowej szkole: ojciec angielskiego, a matka - matematyki i fizyki. Czarna propaganda nazywa�a Juszczenk� �faszyst�", cho� jego ojciec na pocz�tku inwazji niemieckiej na b. ZSRR, w 1941 roku, by� �o�nierzem i popad� w niewol�. Przeszed� gehenn� kilku oboz�w koncentracyjnych, w tym Auschwitz. Przetrwa� dzi�ki wielkiej sile charakteru, kt�r� przekaza� p�niej Wiktorowi. Jego przyjaciel i s�siad przez ulic� z Choru�ywki, obecnie redaktor naczelny kijowskiej gazety �Ukraina Mo�oda", Mychaj�o Doroszenko wspomina, jak obaj w czasie pierwszych roztop�w zwykli za�ywa� k�pieli pod wodospadem - po to, by hartowa� cia�a i dusze. -On prze�y� pr�b� otrucia jedynie dzi�ki temu, �e by� niewiarygodnie mocny zar�wno fizycznie, jak i psychicznie - m�wi Doroszenko. - Zreszt�, nie tylko w czasie kampanii wyborczej, ale przez cztery ostatnie lata ca�a machina struktur si�owych pa�stwa i wszystkie g��wne media mia�y tylko jeden cel - za wszelk� cen� zniszczy� jednego cz�owieka: Juszczenk�. A on nie tylko to wszystko zni�s�, ale i na ko�cu ich pokona�! Czy by�oby to mo�liwe, gdyby nie dumna, rogata kozacka natura, wci�� �ywa na terenach, z kt�rych pochodzi nowy przyw�dca Ukrainy? 15 Juliusz Urbanowicz (NIE)OSTATNIA WIECZERZA W czasie kampanii prezydenckiej mass media zale�ne od w�adz ods�dza�y od czci i wiary opozycyjnego kandydata Juszczenk�. Na plakatach i ulotkach by� faszyst�, zdrajc�, agentem CIA, w ko�cu nazwano go nawet - pogardliwie - �mesjaszem". To ostatnie miano nadali Wiktorowi Juszczence eksperci od czarnej propagandy naj�ci w Moskwie przez ob�z w�adzy, kt�ry za wszelk� cen� pr�bowa� zatrzyma� marsz kandydata opozycji do ukrai�skiej prezydentury. Paradoksalnie okre�lenie to trafi�o do przekonania zw�aszcza najbardziej zagorza�ym zwolennikom Juszczenki. Rosyjscy spece od socjotechniki chcieli go o�mieszy�, pokaza�, �e jest niezr�wnowa�ony psychicznie, szalony, ale w efekcie wielu wyborc�w, nawet tych niezdecydowanych, uwierzy�o, �e Juszczenko jest naprawd� kim� w rodzaju proroka, kt�ry na przek�r si�om z�a wyci�gnie ich z opresji i przeprowadzi przez Morze Czerwone ku pomara�czowej wolno�ci. W�a�nie dlatego wybrali go na prezydenta. T� niemal mistyczn� wiar� wzmocni�y jeszcze dramatyczne wydarzenia, jakie nast�pi�y po tzw. ostatniej wieczerzy, czyli wizycie Juszczenki na kolacji w daczy wiceministra spraw wewn�trznych, po kt�rej �wczesny kandydat opozycji na prezydenta znalaz� si� na granicy �ycia i �mierci. Jego wsp�pracownicy wywie�li go do wiede�skiej kliniki Rudolfinerhaus, boj�c si�, �e w kraju nie b�dzie dla niego ratunku. Lekarze wykryli w organizmie ukrai�skiego pacjenta niebezpieczn� dioksyn�. Sam Juszczenko zarzuca dotychczasowym w�adzom, �e pr�bowa�y go otru�, nie widz�c innej szansy na zastopowanie jego przedwyborczej kampanii. - Ju� pod koniec lipca zesz�ego roku otrzymali�my poufny sygna� od naszych informator�w ze s�u�b specjalnych, �e szykowana jest jaka� forma zamachu na Juszczenk�. Nie wiedzieli�my tylko, czy to b�dzie pr�ba otrucia, sfingowany wypadek samochodowy, czy te� zamach bombowy - potwierdza O�eh Rybaczuk, od lat najbli�szy wsp�pracownik Juszczenki, obecnie wicepremier do spraw integracji europejskiej w nowym ukrai�skim rz�dzie. Mimo ostrze�enia, niewiele mo�na by�o zrobi�, poza wzmocnieniem ochrony Juszczenki. Zbli�a� si� przecie� szczyt kampanii wyborczej. - Wiktor Andriejewicz nie jest jak Michael Jackson, �eby �y� w laboratorium - t�umaczy Rybaczuk. 16 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY Gdy po blisko miesi�cu pobytu w klinice Juszczenko po raz pierwszy pojawi� si� ponownie publicznie, zgromadzonym na wiecu na kijowskim placu Europejskim pociek�y �zy na jego widok. Mia� tak bardzo zmienion� twarz, �e ludzie prze�yli szok. 24-letnia c�rka Juszczenki Witalina tak�e ujrza�a wtedy ojca po raz pierwszy od czasu, gdy zachorowa�. P�aka�a, stoj�c wraz z innymi na placu. Szok by� tak wielki, �e w pierwszym okresie po wypadku nawet w�r�d najbli�szych wsp�pracownik�w Juszczenki -jak przyznaj� nieoficjalnie - nie brak�o tych, kt�rzy s�dzili, �e ich lider za�amie si� psychicznie. - Zadziwi� mnie swoim m�stwem - powiedzia�a mi Julia Tymoszen-ko, p�niejsza premier ukrai�skiego rz�du. Zdumienie by�o tym wi�ksze, �e ju� wcze�niej cz�sto zarzucano Juszczence brak zdecydowania i nadmierne uleganie wp�ywom swego otoczenia, w kt�rym nie brakuje wyrazistych, ambitnych polityk�w, z Tymoszenko nazywan� Joann� d'Arc pomara�czowej rewolucji na czele. Tymczasem Juszczenko nie mia� opinii mocnego polityka, co na obszarze postsowieckim, zdominowanym przez samodzier�awc� Putina czy wr�cz postaci pokroju �ukaszenki lub Turkmenbaszy, bywa cz�sto cech� dyskwalifikuj�c�. RAZOM NAS BAHATO Po wypadku Juszczenko wcale si� jednak nie za�ama�, a ludzie nie przestali w niego wierzy�. Przeciwnie. - Na jego przyk�adzie Ukrai�cy zobaczyli, �e je�li czc� obali� zdeprawowane w�adze, to samo anonimowe wrzucenie g�os�w do urn nie wystarczy. Musz� wykaza� co najmniej tak� sam� determinacj�, z jak� tamci koryta broni�, i podj�� ryzyko konfrontacji, wychodz�c otwarcie na ulic� w obronie swojego g�osu - twierdzi prof. Wo�odymyr Po�ocha�o, politolog z Narodowej Ukrai�skiej Akademii Nauk. Gdy okaza�o si�, �e ich g�osy nic nie znacz� dla w�adzy, kijo-wianie na znak protestu zacz�li wychodzi� na g��wny plac stolicy - plac Niepodleg�o�ci. Z pocz�tku nie mogli uwierzy� w�asnym oczom, �e jest ich tak du�o. Najpierw 50, potem 100, 200 tysi�cy, mo�e nawet p� miliona os�b i ci�gle przyje�d�ali nowi demonstranci ze wszystkich stron kraju, nie zwa�aj�c ani na mr�z, ani na to, �e gro�ono im zwolnieniami z pracy, re- 17 Juliusz Urbanowicz legowaniem z uczelni. Skandowali: �Razom nas bahato, nas ne podo�a-te!". - Nie wiem, czyja nie �ni�. To, co si� teraz dzieje, ci�gle jeszcze wydaje mi si� nieprawdopodobne - m�wi�a mi wtedy Kateryna Hrapoj, 19-letnia studentka prawa z Uniwersytetu im. Szewczenki w Kijowie, kt�ra wraz z kolegami i kole�ankami koczowa�a w namiocie na Majdanie. - Powiedzieli�my sobie, �e ju� lepiej, jak nas wyrzuc�, bo jak si� zgodzimy na to bezczelne bezprawie, to dalsze studia i tak nie b�d� mia�y sensu. Nie przypuszcza�am tylko, �e b�dzie nas a� tylu, �e a� tylu ludzi pomy�li tak samo i prze�amie strach! Hrapoj i inni demonstranci dokonali psychologicznego prze�omu, zrywaj�c z pasywno�ci�, kt�r� wyra�a zakorzeniona zasada �Tisze jediesz, dalsze budiesz". �rodki przekazu podporz�dkowane w�adzom najpierw w og�le nie pokazywa�y demonstruj�cych zwolennik�w Juszczenki, a potem pr�bowa�y umniejsza� ich rol�. Sam prezydent Kuczma przekonywa�: �To tylko show, a nie �adna rewolucja". �200 tysi�cy os�b to jeszcze nie 50-milionowy nar�d" - stwierdzi�. Nieodrodny wychowanek sowieckiej nomenklatury najwyra�niej przysypia� na kursach marksizmu, skoro przegapi� moment, w kt�rym �ilo�� przechodzi w jako��". Juszczenko wiedzia�, �e nie mo�e zawie�� t�um�w, kt�re wyst�pi�y w jego imieniu, cho� -jak twierdzi cz�� otoczenia nowego prezydenta - pod wp�ywem b�lu mia� w pewnym momencie nawet my�li samob�jcze. - Lekarze kazali mu ci�gle le�e�, przestrzega� �cis�ej diety, a jego wsz�dzie by�o pe�no. I cho� by�o jasne, �e ci�ko prze�ywa to, co mu wyrz�dzono, nie dawa� tego po sobie pozna�. Ci�gle �artowa�, podnosi� nas wszystkich na duchu, mobilizowa� do dalszego dzia�ania - wspomina Myko�a Katerinczuk, jedna z kluczowych postaci w otoczeniu Juszczenki. To on w dru�ynie kandydata na prezydenta odpowiada� za kolejne kroki prawne zmierzaj�ce do legalizacji zdobyczy osi�gni�tych dzi�ki protestom na Majdanie. By� autorem sukcesu opozycji w S�dzie Najwy�szym, kt�ry jako pierwsza wa�na instytucja w ukrai�skim systemie w�adzy przyzna� racj� opozycji. Potem pomara�czowe domino by�o ju� nie do zatrzymania. Mimo nies�ychanej presji ze strony w�adzy wykonawczej, s�d zabroni� Centralnej Komisji Wyborczej publikowania wynik�w drugiej tury wybor�w (z 21 listopada), kt�re wskazywa�y na zwyci�stwo w wyborach prezydenckich premiera Wiktora Janukowycza. S�dziowie uznali, �e do czasu wyja�nienia skarg opozycji dotycz�cych masowych 18 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY fa�szerstw rezultaty wybor�w nie mog� by� uznane. W kluczowym momencie na �yczenie Juszczenki Katerinczuk za��da� od przewodnicz�cego parlamentu Wo�odymyra �ytwyna specjalnej ochrony dla s�dzi�w, by obroni� ich przed naciskami ze strony autor�w �cud�w nad urn�". OSZPECONY ODKUPICIEL Wobec Juszczenki u�yto tak perfidnego sposobu, �e nie mog�a pom�c najsilniejsza nawet ochrona. Otarcie si� o �mier� i oszpecenie (�jeszcze nie przywyk�em do swej nowej twarzy" - przyznawa�) na pewno silnie wp�yn�y na psychik� polityka, kt�ry by� okazem zdrowia i ulubie�-cem kobiecego elektoratu. Nazywano go ukrai�skim Clintonem (z uwagi na aparycj�, a nie zachowanie). A jednak po pr�bie otrucia Juszczenko sprawia� wra�enie jakby - mimo os�abienia fizycznego - sta� si� wr�cz silniejszy psychicznie. Nikomu nie przychodzi�o ju� nawet do g�owy, by kwestionowa� jego zdolno�ci przyw�dcze. Sta� si� m�em stanu, zanim jeszcze si�gn�� formalnie po w�adz� i z�o�y� przysi�g� narodowi. - To, co wida� na zewn�trz, nie jest istotne. To tylko objaw duchowej walki, jak� prowadzimy - m�wi starszy brat nowego prezydenta Ukrainy Petro Juszczenko, deputowany do Rady Najwy�szej (parlamentu) i biznesmen. - Wiktor wzi�� na siebie winy tego narodu i odkupuje je swoim cierpieniem - przekonuje ca�kiem serio Petro, kt�ry potrafi na wyrywki cytowa� fragmenty Pisma �wi�tego. Sam Wiktor Juszczenko tak�e uchodzi za osob� bardzo religijn�, cho� tego nie manifestuje. - Janukowycz na si�� stara� si� pokazywa�, �e jest g��boko wierz�cy. Robi� to, by zagra� w wyborach kart� prawos�awia, ale nikt mu nie wierzy�, bo ludzie wiedz�, �e jest bandyt� bez zasad. Wiktor Andriejewicz (Juszczenko) nic na ten temat nie m�wi�, ale i tak by�o dla wszystkich jasne, �e to on jest wierz�cy - m�wi deputowany Jurij Pawlenko, lider M�odzie�owej Partii Ukrainy, kt�ry w czasie pomara�czowej rewolucji z polecenia Juszczenki koordynowa� dzia�ania organizacji m�odzie�owych w ca�ym kraju - si�y nap�dowej masowych protest�w przeciwko wyborczym fa�szerstwom w�adz. Pawlenko, jak zreszt� niemal wszyscy najbli�si wsp�pracownicy Juszczenki, jest przekonany, �e jego mentor to unikalne zjawisko na 19 Juliusz Urbanowicz ukrai�skiej scenie politycznej. - Wszyscy wiedz�, �e jest nie tylko z gruntu uczciwy, co ju� jest wyj�tkowe w�r�d tutejszych polityk�w, ale i bardzo przywi�zany do historii i warto�ci narodowych - m�wi Pawlen-ko. To tym bardziej interesuj�ce, �e Juszczenko nie jest �zapadnikiem". Pochodzi nie z Galicji, ale z po�o�onego na p�nocnym wschodzie obwodu sumskiego, na granicy z Rosj�. W miastach m�wi si� tam g��wnie po rosyjsku, ale wie� jest raczej ukrai�skoj�zyczna. Juszczenko urodzi� si� w piel�gnuj�cej tradycj� narodow� rodzinie nauczycielskiej we wsi Choru�ywka, a w swych przekonaniach umocni� si� jeszcze na uczelni w Tarnopolu. - Dla wszystkich dotychczasowych przyw�dc�w nasza historia zaczyna�a si� dopiero w 1917 roku. No, mo�e jeszcze ch�tnie wznosili toasty za Kozak�w, ale na tym koniec. Juszczenko jest przy nich jak kto� z ca�kiem innego �wiata - konstatuje m�ody polityk. Pawlenko wspomina, jak trzy lata temu po raz pierwszy zosta� zaproszony do podkijowskiego domu Juszczenki, gdzie obecny prezydent m.in. hoduje pszczo�y. W gor�cym okresie wyborczym - jak przyzna�a w rozmowie ze mn� �ona Juszczenki Kateryna Czumaczenko - rodzina nie mieszka�a w tym domu z obawy o bezpiecze�stwo. Nowy prezydent Ukrainy ma pi�cioro dzieci. Dwoje doros�ych z pierwsz� �on�, nauczycielk�, a tr�jk� ma�ych z drug� �on� Kateryna, by�� pracownic� ameryka�skiego Departamentu Stanu. To z tego powodu w kampanii oskar�ano go, �e zaprzeda� si� Amerykanom, a na oczerniaj�cych go plakatach by� �Bushczenk�" - z po�ow� twarzy Busha, a po�ow� w�asnej -jeszcze nie oszpeconej przez dioksyn�. Trzy lata temu dom by� jednak jeszcze otwarty dla go�ci. Gospodarz oprowadza� po nim Pawlenk�, pokazuj�c mu sw� imponuj�c� kolekcj� zbior�w archeologicznych, kt�re sam konserwowa�. Niekt�re eksponaty pochodz� jeszcze z okresu neolitycznej kultury trypilskiej, dumy Ukrai�c�w. By�a to zarazem okazja do g��bszej rozmowy o historii i polityce Ukrainy. ROZWA�NY REWOLUCJONISTA Pawlenko, obecnie 29-letni polityk, minister ds. rodziny, m�odzie�y i sportu, by�y dziennikarz telewizyjny, poj�� w�wczas, �e ma przed sob� prawdziwego m�a stanu. W czasie protest�w na Majdanie po sfa�szo- 20 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY wanej drugiej turze wybor�w, w chwili gdy wa�y�y si� losy okr�g�osto�o-wego kompromisu Juszczenki z prezydentem Leonidem Kuczm�, emocje sprawi�y, �e Pawlence bli�sze by�o stanowisko przeciwnych �dogadywaniu si� z bandytami" Tymoszenko i studenckiej organizacji Pora, ale w ko�cu uzna� argumenty Juszczenki, kt�ry studzi� rozpalone g�owy, m�wi�c, �e nie chce zasi��� na tronie sk�panym we krwi. - On woli rozplata� w�ze� gordyjski ukrai�skiej polityki, ni� go przecina�. Pomara�czowa rewolucja ma by� od pocz�tku do ko�ca aksamitna - podkre�la� w�wczas w rozmowie ze mn� prawnik Juszczenki Katerinczuk. Juszczenko nie zamierza tak�e zaostrza� konfliktu z Moskw�, kt�ra otwarcie popiera�a w wyborach jego konkurenta. Wychowany przy granicy z Rosj� polityk chce integrowa� Ukrain� z Uni� Europejsk� i NATO, ale rozumie te� doskonale, jak silne zwi�zki gospodarcze i kulturowe ��cz� jego kraj z p�nocno-wschodnim s�siadem. Gdy by� premierem, doprowadzi� do zwi�kszenia wymiany handlowej z Rosj�! Jako prezydent szybko z�o�y� wizyt� w Moskwie. Zademonstrowa� w ten spos�b, �e nie zamierza si� boczy� na Putina, cho� rosyjski prezydent jawnie popiera� w wyborach jego konkurenta - Janukowycza. Jednocze�nie jednak sta�o si� jasne, �e ukrai�ski przyw�dca, w przeciwie�stwie do swego poprzednika - Kuczmy, nie stawi� si� na Kremlu jako wasal. Kuczma zawsze o co� prosi� albo si� t�umaczy�. Juszczenko przyjecha� do Moskwy jako pewny siebie i pe�en inicjatywy przyw�dca du�ego kraju europejskiego, a niejako ubogi krewny �ebrz�cy o troch� grosza i poparcie. Role si� odwr�ci�y. Teraz to nie Kij�w ogl�da si� na Moskw�. Kremlowscy eksperci jeszcze przypominaj� o zale�no�ci Ukrainy od rosyjskiego rynku i rosyjskich surowc�w energetycznych, naprawd� jednak obawiaj� si�, �e szybkie reformy na Ukrainie nie tylko znacz�co odmienia t� sytuacj�, ale i b�d� wymusza� zmiany w samej Rosji. UKRAI�SKI BALCEROWICZ Mimo silnych zasad, przywi�zania do tradycji, a w dodatku jeszcze ca�ej mistycznej aury, kt�ra zacz�a go otacza� od czasu zatrucia, Juszczenko nie jest ideologicznym doktrynerem, lecz politykiem twardo st�paj�cym po ziemi, gotowym do zawierania trudnych kompromis�w. By 21 Juliusz Urbanowicz unikn�� rozlewu krwi, zgodzi� si� na reform� konstytucyjn� ograniczaj�c� kompetencje prezydenta, cho� wcze�niej ostro zwalcza� j� przez dwa lata - jako wybieg maj�cy na celu realne utrzymanie si� u w�adzy poprzedniego uk�adu, nawet po zako�czeniu drugiej kadencji by�ego prezydenta Leonida Kuczmy. Juszczenko to pragmatyk, kt�ry ca�� swoj� polityczn� pozycj� zbudowa� nie na p�omiennych przem�wieniach i epatowaniu w�asnymi cierpieniami, lecz na przeprowadzeniu na Ukrainie po�ytecznych reform gospodarczych. Sta� si� kim� w rodzaju ukrai�skiego Balcerowicza. Najpierw, jako szef banku centralnego, zlikwidowa� hiperinflacj� i wprowadzi� ukrai�sk� walut� w miejsce postradzieckiego rubla oraz tymczasowych kupon�w. Zacz�to go nazywa� �ojcem hrywny". P�niej, b�d�c premierem, z Juli� Tymoszenko u boku jako wicepremierem, w ci�gu zaledwie 14 miesi�cy urz�dowania zdo�a� ocali� pa�stwo przed katastrof� finansow� na wz�r rosyjski oraz przeci�� oszuka�cze transakcje barterowe w sektorze energetycznym, kt�re nie dawa�y pa�stwu ani grosza dochod�w. Wkr�tce dzi�ki tym krokom skarb pa�stwa wydoby� si� z p�tli zad�u�enia w wysoko�ci 12 mld dolar�w, a nast�pnie bud�et odnotowa� nadwy�k� w wysoko�ci prawie 2 miliard�w dolar�w! By� to najlepszy rz�d w historii Ukrainy. Juszczenko zyska� popularno�� w kraju oraz powa�anie w zachodnich kr�gach finansowych. Wtedy wci�� jeszcze uchodzi� bardziej za mened�era ni� polityka i taki wizerunek przypad� do gustu Ukrai�com, kt�rzy mieli do�� zmieniaj�cej si� co sezon pustej retoryki Kuczmy. Gdy parlament przeg�osowa� wotum nieufno�ci dla rz�du, zgromadzono 4 miliony podpis�w os�b, kt�re nie chcia�y si� pogodzi� z t� decyzj�, uznaj�c j� za sprzeczn� z rozs�dkiem. - Spo�ecze�stwo obywatelskie kszta�tuje si� na podstawie fakt�w, a nie emocji - twierdzi O�eksandr Zinczenko, szef kampanii Juszczenki, a p�niej szef administracji prezydenta, kt�ry niedawno doprowadzi� do roz�amu w obozie �pomara�czowych". PREZYDENT KONSUMENT�W Fenomen Juszczenki wci�� czeka na dog��bne analizy, m.in. socjologiczne, ale ju� dzi� mo�na zaryzykowa� tez�, �e �bardziej na ekonomi- 22 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY st� ni� polityka" g�osowali chyba nawet cz�ciej konsumenci ni� �wiadomi obywatele, gdy� dopiero w trakcie pomara�czowej rewolucji zacz�to m�wi� o narodzinach spo�ecze�stwa obywatelskiego na Ukrainie. Filarem pomara�czowej rewolucji sta� si� ma�y i �redni biznes, kt�ry-jak m�wi Anna Ko�ochina, dyrektor wykonawczy Dniepropietrowskiego Centrum Bada� Spo�ecznych - �ba� si� zaduszenia przez oligarchiczne do-nieckie monstra" - z firmami samego Rinata Achmetowa (najbogatszego Ukrai�ca) na czele. By przetrwa� i si� rozwija�, mniejszy biznes potrzebuje przeci�cia oligarchiczno-mafijnych uk�ad�w, jakie zapanowa�y za czas�w Kuczmy, oraz wprowadzenia przejrzystych regu� gry. Jak to uj�� Juszczenko: �spo�ecze�stwo nie chcia�o �y� w zamkni�tym towarzystwie akcyjnym, w kt�rym ca�a gospodarka pracuje jedynie dla dobra 3-4 rodzin". To w�a�ciciele ma�ych firm masowo przywozili demonstrantom do namiotowych miasteczek �ywno�� - tak w Kijowe, jak i w Dnie-propietrowsku. Ulice ukrai�skich miast, tak�e na wschodzie kraju (Chark�w, Dnie-propietrowsk, Donieck), s� pe�ne zar�wno sklep�w z markowymi zachodnimi towarami, jak i ich klient�w - ludzi obeznanych z zachodnimi standardami, kt�rzy rozumiej�, �e je�li Ukraina ma si� normalnie rozwija�, musi je zacz�� wprowadza�. Ci ludzie poczuli si�� swoich pieni�dzy i chcieli by� nie tylko szanowanymi konsumentami, ale i szanowanymi obywatelami. W warunkach ograniczania przez w�adze swobody medi�w wielu z nich odrzuci�o skompromitowanego, tkwi�cego po uszy w niejasnych uk�adach Janukowycza w�a�nie dlatego, �e uwierzyli w to, co od kilku lat nieustannie s�yszeli nie w zakneblowanych przez rz�dow� cenzur� programach informacyjnych, ale z telewizyjnych reklam: �e zas�uguj� na co� znacznie lepszego. - Byt okre�li� ich �wiadomo�� - kwituje p� �artem, p� serio dr W�adis�aw Romanow, politolog i historyk, przewodnicz�cy Stowarzyszenia Analityk�w Polityki. Nawet teraz, ju� po zwyci�stwie, Juszczenko podkre�la, �e w�a�ciwie nadal nie do ko�ca jest politykiem, zajmuje si� bowiem dzia�alno�ci� polityczn� dopiero od trzech lat, gdy zosta� zdymisjonowany przez Kuczm�. - Wcze�niej w og�le nie wiedzia�em, jak pachnie polityczna kuchnia -twierdzi. Zawsze by� raczej technokrat� ni� politykiem. Nie wszed� do polityki �adn� z dw�ch g��wnych dr�g kariery: nie by� ani komunistycznym aparatczykiem a la Kuczma, ani te� dysydentem jak nie�yj�cy 23 Juliusz Urbanowicz ju� Wiaczes�aw Czornowi� (zgin�� w wypadku samochodowym, zwolennicy Czornowi�a do dzi� twierdz�, �e by�o to morderstwo na zlecenie Kuczmy). Po studiach Juszczenko zosta� finansist� w radzieckim banku rol-no-przemys�owym, a w chwili rozpadu ZSRR jednym z jego dyrektor�w. Tam wypatrzy� go Wadim Hetman, pierwszy szef ukrai�skiego banku centralnego. Hetman zosta� potem zamordowany w 1998 r.(zastrzelono go w windzie), co by�o dla m�odego Juszczenki gorzk� lekcj� sposobu uprawiania polityki na obszarze postradzieckim. Mo�e dlatego w�a�nie tak d�ugo od�egnywa� si� od bycia politykiem, cho� Hetman od dawna kreowa� go na przysz�ego prezydenta. Gdy w ko�cu Juszczenko ju� sam si� na to zdecydowa� i spr�bowa� zagra� o najwy�sz� stawk�, niemal przyp�aci� to �yciem. DROGA DO NOBLA? Kuczma postawi� na Juszczenk�, mianuj�c go premierem, w chwili gdy sam by� w k�opotach, a Ukraina znajdowa�a si� na kraw�dzi katastrofy gospodarczej. Prezydent str�ci� jednak premiera z politycznego olimpu pod wp�ywem nacisk�w oligarch�w, kt�rych interesy zosta�y naruszone w wyniku reform Juszczenki, w tym nacisk�w samego Achme-towa. Dymisja nast�pi�a w chwili, gdy problemy zosta�y za�egnane, a Juszczenko by� u szczytu popularno�ci. Odt�d �ojciec hrywny" sta� si� outsiderem, zaciekle zwalczanym przez Kuczm�, kt�ry nie by� w stanie dor�wna� mu popularno�ci�. - Kuczmie wydawa�o si� wtedy, �e jest sprytny i upiek� dwie pieczenie przy jednym ogniu: za�egna� kryzys gospodarczy, a potem pozby� si� popularnego konkurenta, o kt�rym wszyscy szybko zapomn� - m�wi O�eh Rybaczuk, najd�u�ej pracuj�cy z Jusz-czenk� polityk z jego najbli�szego otoczenia. By� dyrektorem departamentu w banku centralnym, gdy kierowa� nim Juszczenko, a potem tak�e szefem gabinetu premiera, gdy Juszczenko stan�� na czele rz�du. Po zwyci�stwie pomara�czowej rewolucji Rybaczuk zosta� wicepremierem odpowiedzialnym za integracj� z Uni� Europejsk�, a wi�c mia� w rz�dzie czuwa� nad najwa�niejszym strategicznym celem, jaki stawia przed sob� nowa ekipa. - Kuczma przeliczy� si� jednak w swoich rachubach. To on zmusi� Juszczenk� do tego, by ten sta� si� samodzielnym, najsilniej- 24 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY szym politykiem na ukrai�skiej scenie. - Taka marionetka jak Januko-wycz nie mia�a z nim �adnych szans w demokratycznym starciu - podsumowuje Rybaczuk. Kuczma chcia� zniszczy� najbardziej popularnego premiera w okresie niepodleg�ej Ukrainy, ale zamiast tego tylko spot�gowa� jego popularno�� w spo�ecze�stwie. Juszczenko jest tak�e gwiazd� na arenie mi�dzynarodowej, podbi� globaln� publiczno�� w Davos oraz europejskich parlamentarzyst�w w Strasburgu. Ma nawet szans� na zdobycie pokojowej Nagrody Nobla. Za t� kandydatur� opowiedzia�a si� m.in. senator Hillary Clinton, �ona by�ego prezydenta USA. Prezydent Stan�w Zjednoczonych George Bush junior por�wna� Juszczenk� do Jerzego Waszyngtona. Na tym tle jak�e mia�ko wygl�daj� argumenty krytyk�w Juszczenki, wytykaj�cych mu, �e w czasie gdy by� szefem banku centralnego, a potem premierem, zdarza�o mu si� sp�nia� i zawierusza� wa�ne dokumenty. Bardziej z�o�liwi m�wi�, �e nie zrobi kroku, gdy nie ma u boku kobiety o dominuj�cym charakterze, kt�ra popycha go do dzia�ania. Tak� rol� przypisywano jego matce, a p�niej tak�e drugiej �onie Kate-rynie oraz Julii Tymoszenko. JUSZCZENKOWE PRACE Juszczenko wygra� ju� by� mo�e najwa�niejsz� bitw�, ale na pewno nie wygra� jeszcze ca�ej wojny, kt�rej celem jest odsuni�cie od w�adzy oli-garchiczno-mafijnego uk�adu i zast�pienie go demokracj� i wolnym rynkiem. Ukrai�ska aksamitna rewolucja by�a radosna i kolorowa, ale nie zdo�a ona z dnia na dzie� ca�kiem odmieni� szarej rzeczywisto�ci - tym bardziej �e pokonany konkurent Juszczenki - Janukowycz - kt�ry najpierw zapowiada� przej�cie do �twardej opozycji", teraz nieoczekiwanie zosta� sojusznikiem Juszczenki. Tymczasem oczekiwania spo�eczne s� bardzo wy�rubowane. Rodacy Juszczenki chc� �cudu nad Dnieprem". - Podziwiam Juszczenk� za to, czego ju� dokonali�my pod jego przyw�dztwem, ale �eby nadmiernie go nie idealizowa�, powiem, �e chcia�abym, aby by� ostrzejszy w dzia�aniu i nie obawia� si� oczyszcza� starej postsowieckiej stajni Augiasza - m�wi�a mi w czasie rewolucji Tymoszenko. Tymoszenko i Juszczenko starli si� ze sob� ju� na pocz�tku 25 Juliusz Urbanowicz urz�dowania. Prezydent nie chcia� bowiem zbyt radykalnej rewizji dotychczasowej prywatyzacji (za czym opowiada�a si� pani premier) - w obawie przed rozp�taniem wojny na scenie politycznej i sparali�owaniem gospodarki. Prezydent strofowa� te� rz�d podczas ostatniego kryzysu paliwowego na Ukrainie. Premier Tymoszenko oskar�y�a o jego wywo�anie firmy rosyjskie, m�wi�c o sabota�u. Juszczenko nie da� si� jednak przekona� i uzna� dzia�ania rz�du (w tym ustanowienie ceny maksymalnej na benzyn�) za niezgodne z rynkow� logik�. Tymoszenko i Juszczenko dzieli�a te� m.in. osoba g��wnego skarbnika rewolucji, a potem sekretarza Rady Bezpiecze�stwa Narodowego i Obrony Petra Poroszenki oraz rosyjskiego doradcy prezydenta Ukrainy Borysa Niem-cowa, kt�ry atakowa� rz�d �pi�knej Julki", twierdz�c, �e jej polityka by�a zagro�eniem dla ukrai�skiej pa�stwowo�ci. I bez tych spor�w pomara�czowym w�adzom nie brak problem�w. Wzrost gospodarczy maleje, a ceny i inflacja rosn� m.in. ze wzgl�du na koszty ostatnich wybor�w oraz podwy�szanie emerytur i p�ac w sektorze pa�stwowym. A c� dopiero m�wi� o reformach? Sama tylko restrukturyzacja ukrai�skiego g�rnictwa b�dzie nie lada wyczynem i musi potrwa� lata, zwa�ywszy cho�by na to, �e g�rnik�w w Donbasie, bastionie Janukowycza, jest wi�cej ni� w ca�ej Unii Europejskiej. Podczas kwietniowej wizyty ukrai�skiego prezydenta w Waszyngtonie prezydent USA George Bush nazwa� Juszczenk� ��ywym przyk�adem t�sknoty �wiata do demokracji" oraz �inspiracj� dla wszystkich, kt�rzy kochaj� wolno��". Tymczasem, mimo entuzjastycznego przyjmowania Juszczenki na salonach europejskich i w Waszyngtonie, pogarsza si� klimat mi�dzynarodowy wok� Ukrainy. Z powodu kryzysu politycznego w UE malej� szanse na integracj� Ukrainy z Uni� w daj�cej si� okre�li� perspektywie. Z tego m.in. powodu Juszczenko zacz�� nagle kokietowa� postradzieck� Wsp�lnot� Niepodleg�ych Pa�stw. Gazeta �De�" oskar�y�a go nawet o odej�cie od zdecydowanie prozachodniej orientacji i powr�t do �polityki wielowektorowo�ci" uprawianej przez Kuczm�. Naciski gospodarcze ze strony Rosji w sprawach energetycznych nasil� si� zapewne w miar� zbli�ania si� zimy. W dodatku przeszkod� dla ukrai�skich reform mo�e by� wielkie zr�nicowanie postrewolucyjnej koalicji rz�dz�cej - od socjalist�w, przez nacjonalist�w, libera��w, a� po koniunkturalist�w, kt�rzy przeszli na zwy- 26 POMARA�CZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY ci�sk� stron� z poprzedniego obozu w�adzy. Rz�d za� mo�e prowadzi� coraz bardziej populistyczn� polityk� w miar� zbli�ania si� wybor�w parlamentarnych zaplanowanych na marzec 2006 roku. Jak m�wi ukrai�ski publicysta Wo�odymyr Pawliw, w otoczeniu Juszczenki jest niema�o nacjonalist�w, a nowy prezydent mo�e si� okaza� podatny na ich argumenty w chwilach, kiedy zapowiadane przez niego reformy utkn� i b�d� potrzebne populistyczne akcenty do podtrzymania poparcia spo�ecznego. Wtedy mog� si� skomplikowa� tak�e stosunki polsko-ukrai�skie, bardzo dobre od czasu poparcia, jakiego udzieli�y pomara�czowej rewolucji polskie w�adze i spo�ecze�stwo. Juszczenko odp�aci� za nie na razie pomoc� w rozwi�zaniu sporu wok� Cmentarza Orl�t we Lwowie. W Juszczence Ukrai�cy pok�adaj� tak wielkie nadzieje, �e trudno si� oprze� wra�eniu, i� ich spe�nienie przerasta mo�liwo�ci najbardziej nawet uzdolnionego i kryszta�owego cz�owieka. Doprawdy, by pokona� bied� (PKB na mieszka�ca jest na Ukrainie trzy razy ni�szy ni� w Polsce), przezwyci�y� postsowieck� spu�cizn� i unikn�� zaostrzenia konfliktu z Rosj�, potrzeba b�dzie znacznie wi�cej ni� tylko sprawno�ci i konsekwencji mened�era. Wi�cej tak�e odwagi ni� po�wi�cenia, a nawet cierpliwo�ci mesjasza. - Juszczenko nie jest �adnym mesjaszem i nie zdo�a sam wszystkiego zmieni� - przestrzega S�awa Wakarczuk, bard pomara�czowej rewolucji, lider zespo�u Okean Elzy. - Najwa�niejsze, co mo�e zrobi�, to zmieni� swym przyk�adem mentalno�� elity rz�dz�cej. Poprzednia w�adza zachowywa�a si� jak poganiacze byd�a, a Juszczenko jest uczciwym, normalnym cz�owiekiem i wie, �e w�adza powinna s�u�y� spo�ecze�stwu. Z takim przyw�dc� mamy szans� szybciej wej�� do Europy - m�wi Wakarczuk. Maria Prze�omiec Pomara�aowa lady Julia Tymoszenko. Kr�lowa Majdanu � W styczniu 2000 roku odby�o si� spotkanie cz�onk�w ukrai�skiego rz�du z przedstawicielami sektora energetycznego. Zgromadzeni na sali m�czy�ni rozmawiali swobodnie, nikt nie zwraca� uwagi na drobn�, ciemnow�os� kobiet� o wygl�dzie dziewczynki. Pr�bowa�a co� m�wi�, ale jej g�os ton�� w panuj�cym gwarze. Miesi�c p�niej na podobnym spotkaniu by�o ju� cicho, jak makiem zasia�. Nikt nawet nie pr�bowa� przerwa� przemawiaj�cej wicepremier Julii Tymoszenko. W ten spos�b ukrai�ska �elazna Dama wesz�a do wielkiej polityki. TRUDNE DZIECI�STWO �elazna Dama albo jedyny prawdziwy m�czyzna ukrai�skiej opozycji - oba te okre�lenia dobrze oddaj� charakter Julii Tymoszenko. Pi�kna, krucha, uroczo u�miechni�ta kobieta ma si�� walca drogowego, odporno�� i �elazn� konsekwencj� w d��eniu do celu. Najlepszy ukrai�ski specjalista od politycznego wizerunku, czyli wg popularnego nad Dnieprem okre�lenia �politechnolog", Wiktor Niebo�enko do dzisiaj rozpromienia si�, gdy mowa o jego, jak podkre�la, najwybitniejszej uczennicy. Niebo�enko chwali niezwyk�� pracowito�� Julii, charyzm�, instynkt, kt�ry podpowiada jej, kiedy i co ludzie chc� us�ysze�. To wszystko, co sprawi�o, �e w�a�nie Julia Tymoszenko by�a najpierw jednym z najbardziej wyrazistych przedstawicieli opozycji, a potem g��wnym m�wc� pomara�czowej rewolucji. Nie zawsze jednak oceny s� dla pi�knej Julii tak �askawe - inni, w tym niekt�rzy byli wsp�pracownicy, m�wi� ojej bezwzgl�dno�ci, cynizmie i wyrachowaniu. Plotka wspomina o r�nych, nie zawsze moralnych sposobach osi�gania wytyczonych cel�w. 31 Maria Prze�omiec By� mo�e u podstaw niekt�rych tych zachowa� le�y trudne dzieci�stwo bohaterki. W�a�ciwie na ten temat wiemy niewiele, pewnie dlatego, �e sama Julia wspomina o tym okresie swego �ycia niech�tnie. Nawet jej panie�skie nazwisko �wiadcz�ce o ormia�skim pochodzeniu ojca - Grygian -jest ma�o znane. Wiadomo jednak, �e w domu by�o biednie. Dziewczynk� samotnie wychowywa�a matka, ojciec odszed�, gdy Julia mia�a raptem dwa lata. W tej sytuacji ka�dy sukces by� najprawdopodobniej wynikiem ci�kiej pracy, no i trzeba przyzna� - nieprzeci�tnej inteligencji. Julia Tymoszenko wychowa�a si� w Dniepropietrowsku. Miasto na wschodzie Ukrainy znane jest przede wszystkim z wielkich zak�ad�w rakietowych Piwdenmasz, w kt�rych za czas�w radzieckich produkowano cz�ci rakiet kosmicznych i wyrzutnie broni j�drowej. Te zak�ady nadawa�y Dnipropietrowsku specjalny status. Polega� on nie tylko na lepszym zaopatrzeniu sklep�w, ale tak�e na tym, �e miejscowy uniwersytet, kszta�c�cy mi�dzy innymi fizyk�w na potrzeby fabryki, podlega� nie Kijowowi, ale bezpo�rednio Moskwie. Jak twierdz� niekt�rzy, historia miasta w jaki� spos�b odbi�a si� na poczuciu to�samo�ci narodowej jego mieszka�c�w - tradycja rosyjskiego imperium by�a tu na pewno silniejsza ni� poczucie ukrai�skiej to�samo�ci. Chyba tak�e u p�niejszej czo�owej ukrai�skiej polityk. Przecie� jeszcze w latach 90. Julia Tymoszenko czynnie popiera�a zwi�zany bezpo�rednio z Moskw� Ukrai�ski Ko�ci� Prawos�awny Patriarchatu Moskiewskiego. Dopiero po przej�ciu do opozycji i zwi�zaniu si� z zachodnioukrai�skimi narodowcami zacz�a wspiera� prawos�awny Patriarchat Kijowski. Julia Tymoszenko studia ekonomiczne sko�czy�a w 1984 roku i za namow� m�a, kt�rym zosta� jej starszy kolega O�eksandr Tymoszenko, zosta�a na uczelni. To by�y chude lata, ale w roku 1986 rozpocz�a sie Gorbaczowowska pierestrojka. Pa�stwo Tymoszenko szybko wykorzystali pojawiaj�c� si� szans�. Przy pomocy ojca O�eksandra - He-nadija - wp�ywowego obywatela Dniepropietrowska, za�o�yli wypo�yczalni� kaset wideo. Jak prosperowa�a, nie wiadomo. O tym etapie swojej biznesowej dzia�alno�ci - podobnie jak o dzieci�stwie - Julia Tymoszenko m�wi niewiele. Interes szed� jednak na tyle dobrze, �e zarobione pieni�dze postanowiono zainwestowa� w powa�niejsze przedsi�wzi�cie, czyli po�rednictwo w dostawach rzadkich metali do i z Azji 32 POMARA�CZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KR�LOWA MAJDANU Centralnej. P�nej razem z m�em i te�ciem Julia stworzy�a najbardziej dochodowy biznes, czyli zajmuj�ce si� handlem surowcami energetycznymi przedsi�biorstwo Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy. Ale po kolei... MILIONERZY Gdy w 1991 roku Ukraina uzyskuje niepodleg�o��, m�� Julii Tymoszenko nale�y do najbogatszych biznesmen�w Dniepropietrowska. Negocjuje rz�dowe kontrakty z zagranic�, pobieraj�c przy tym ogromne prowizje. Z kolei Julia najpierw uruchamia m�odzie�owe centrum inicjatyw Termina�, w kt�rym pracuje dwa lata, a w 1991 roku zostaje dyrektorem generalnym korporacji Ukrainskij Benzyn zaopatruj�cej w paliwo rolnictwo obwodu dniepropietrowskiego. Wtedy Tymoszenko nawi�zuje wsp�prac� z p�niejszym oligarch�, a obecnym jej wrogiem - Wiktorem Pinczukiem. Wtedy te� poznaje Paw�a �azarenk�, odpowiedzialnego za rolnictwo we w�adzach obwodu urz�dnika, kt�ry wkr�tce zostanie gubernatorem obwodu. To w�a�nie przy pomocy �azaraneki tr�jka Tymoszen-k�w, czyli Julia, jej m�� oraz te��, tworz� wspomnian� korporacj� - Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy (Jedini Enerhetyczni Systemu Ukrainy). Gubernatorowi �azarence warto przyjrze� si� bli�ej, jak bowiem twierdz� niekt�rzy, to on pozwoli� wyp�yn�� na szerokie wody Julii - kobiecie interesu. W spos�b dosy� charakterystyczny dla nomenklatury p�nego ZSRR stanowiska szefa obwodu dniepropietrowskiego �aza-renko bardzo sprawnie u�y� do zbudowania prywatnego gospodarczego imperium. Teraz te�, wykorzystuj�c dobre stosunki z Kijowem i Moskw�, gubernator pomaga� biznesmenom nawi�zywa� odpowiednie kontakty, przy czym od ka�dej transakcji pobiera� prowizj�. Wed�ug jednego z ukrai�skich politolog�w w ci�gu kilku lat �azarenko stworzy� tak� siatk� powi�za�, �e bez jego po�rednictwa nie m�g� doj�� do skutku �aden powa�niejszy kontrakt w regionie. Czy �ama� prawo? Sami Ukrai�cy twierdz�, �e w�wczas raczej porusza� si� na jego kraw�dzi. Przynajmniej wed�ug wschodnioeuropejskich standard�w. Zreszt�, dzi�ki obrotno�ci gubernatora zyskiwa� ca�y obw�d - interes si� kr�ci�, zak�ady produko- 33 Maria Przetomiec wa�y, ludzie mieli prac�, dostawali pensje. To interesowa�o ich bardziej ni� niezbyt uczciwy spos�b zarabiania przez �azarenk� milion�w. O tym, co ��czy�o wszechmocnego gubernatora i pi�kn� Juli�, du�o nad Dnieprem plotkowano. Czy s�usznie, trudno powiedzie�, faktem jest jednak, �e to dzi�ki protekcji �azarenki powsta�y Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy. Najpierw na czele firmy, nies�ychanie wa�nej, bo zaopatruj�cej przedsi�biorstwa w energi�, stan�� m�� Julii. Ona za� obj�a prezesur� zarejestrowanej kilka lat p�niej, czyli w 1995 roku, w Londynie sp�ki Unitet Energy System Ltd. Oficjalnie chodzi�o o pozyskanie mi�dzynarodowych kontrakt�w, nieoficjalnie wiadomo, �e g��wnym zadaniem tego przedsi�biorstwa by�o inwestowanie na Zachodzie zysk�w firmy O�eksandra oraz sprzeda� rosyjskiego gazu podkradanego z biegn�cych przez Ukrain� ruroci�g�w tranzytowych. P�atno�ci za gaz obci��a�y co prawda ukrai�ski bud�et, ale tym akurat nikt si� specjalnie nie przejmowa�. Tak przecie� wyrasta�a wi�kszo�� wielkich fortun na Wschodzie. Wa�ne jest co innego - Julia Tymoszenko jako mened�er sprawdza�a si� fantastycznie. Cytowany w jednym z artyku��w �Gazety Wyborczej" �wczesny wsp�pracownik Tymoszenko wspomina, jak pi�kna Ukrainka bez problemu owija�a sobie wok� palca partner�w z Zachodu i Wschodu. Pierwszych urzeka�a urod�, eleganckim strojem i nienagann� angielszczyzn�. Drugich - mo�liwo�ci� sporych zarobk�w. BIZNESWOMAN W 1995 roku Pawe� �azarenko zosta� najpierw wicepremierem, a potem szefem ukrai�skiego rz�du. Dzi�ki poparciu nowego premiera Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy zyska�y dominuj�c� pozycj� jako dystrybutor rosyjskiego gazu na Ukrainie. Korporacja sta�a si� przemys�owym imperium, a dzi�ki nieprzejrzystemu systemowi rozlicze� pomi�dzy Moskw� a Kijowem - prawdziwym z�otym jab�kiem. Wymiana barterowa, czyli towary za gaz, pozwala�a na r�ne niezbyt zgodne z prawem, za to bardzo dochodowe machinacje, z kt�rych zyski lokowano na zagranicznych kontach. Julia Tymoszenko by�a ju� w�wczas prezesem firmy. Handlowa�a gazem tak�e z pomoc� Rosjan, z kt�rymi mia�a bar- 34 POMARA�CZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KR�LOWA MAJDANU dzo dobre kontakty. Zaprzyja�niona z wszechw�adnym merem Moskwy Jurijem �u�kowem ufundowa�a nawet mozaik� na jednej ze stacji moskiewskiego metra - dzie�o wyobra�a kijowski Sob�r Sofijski i jest zadedykowane mieszka�com �Bratniej Moskwy". Tymoszenko mia�a zreszt� za co by� wdzi�czna - rosyjskie ministerstwo obrony pomog�o jej zarobi� naprawd� du�o pieni�dzy. Wed�ug ukrai�skich dziennikarzy z tygodnika �Kijowskij Telegraf" schemat by� prosty - eksporter rosyjskiego gazu Gazprom bra� na Zachodzie kredyt np. w wysoko�ci 450 milion�w dolar�w. Ca�� sum� wp�aca� do rosyjskiego bud�etu w ramach swoich zobowi�za�, pieni�dze te z bud�etu sz�y do ministerstwa obrony, kt�re - zamiast zu�y� je np. na �o�nierskie pensje czy remonty - przelewa�o na konto zachodniego przedstawicielstwa Zjednoczonych System�w Energetycznych Ukrainy. Teoretycznie by�a to zap�ata za materia�y budowlane, kt�rych resort obrony nigdy nie zobaczy�. Praktycznie pieni�dzmi z ministerstwa firma Tymoszenko p�aci�a Gazpromowi za dostarczony gaz. Gazprom zwraca� kredyt do zachodniego banku, ko�o si� zamyka�o. Co prawda rosyjski resort obrony p�aci� w ten spos�b za sprzedawany przez ukrai�skich biznesmen�w rosyjski gaz, genera�om jednak to si� op�aci�o. Mieli sw�j udzia� w zarobionych przez ogniwa �a�cuszka 450 milionach dolar�w. (�Gazeta Wyborcza" z 27.09.2000 r. - Marcin Wojciechowski �Dobra Julia, �li oligarchowie"). Zreszt� Ukrai�cy do Julii specjalnych pretensji o ten okres jej dzia�alno�ci nie maj�. Jeden z parlamentarzyst�w, dawny antyradziecki dysydent Stepan Chmara, widzi nawet pewne zas�ugi w takim traktowaniu rosyjskich partner�w. Inny dzia�acz opozycji przyznaje, �e Tymoszenko krad�a, dodaje jednak od razu, �e po pierwsze, tak wtedy post�powali wszyscy, pod drugie, ani Julii, ani jej m�owi nigdy niczego nie udowodniono, mimo �e ukrai�ska prokuratura bardzo si� o to stara�a. Mniej tolerancyjna okaza�a si� tylk