Strona 1 Strona 2 Strona 3 Nigdy nie mów, że to koniec, jeśli wciąż jeszcze żyjesz! Lord Robert Baden-Powell, Naczelny Skaut Świata Jesteśmy Pielgrzymami, Panie; pójdziemy Zawsze nieco dalej: być może Poza ostatnią górę błękitną i pokrytą śniegiem, Strona 4 Poprzez to gniewne lub też połyskliwe morze. J. E. Flecker Złota podróż do Samarkandy napis na wieży zegarowej w kwaterze SAS w Hereford Strona 5 Książkę tę dedykuję każdemu spośród 28 milionów skautów na całym świecie. Jesteście częścią globalnej armii dobra i jednego z największych, najbardziej pozytywnych ruchów młodzieżowych w historii. To dobry powód do dumy. Ale duma skauta wymaga, byśmy byli skromni i dawali siebie innym. Pamiętaj, że Twoja siła tkwi w umiejętnościach, które zdobędziesz, poczuciu koleżeństwa i wspólnoty z innymi oraz w przygodach, które przeżywasz. Jako Naczelny Skaut Wielkiej Brytanii jestem nieustannie przepełniony podziwem dla wspaniałego ducha, którego dostrzegam u wszystkich skautów na całym świecie. Niech ten duch trwa na wieki. Bear Grylls, naczelnik brytyjskiego ruchu skautowskiego Strona 6 WPROWADZENIE Ponad sto lat temu pewien generał broni w armii brytyjskiej zorganizował tygodniowy obóz dla dwudziestu chłopaków na wyspie Brownsea na południu Anglii. Generał — a był nim Robert Baden-Powell – nazwał swoich rekrutów skautami, gdyż mianem tym określano także zwiadowców w wojsku, którzy, jak sam dowódca powiedział, zostali „wybrani pod względem inteligencji i hartu ducha tak, aby mogli wyjść przed armię i dowiedzieć się, gdzie się kryje wróg”. Młodym skautom Baden-Powell przekazywał wiedzę, którą sam zdobył w trakcie własnej wspaniałej kariery wojskowej, na temat sztuki obserwacji, znajomości lasu, pierwszej pomocy oraz konstruowania kryjówek. Baden-Powell nie przypuszczał zapewne, jak prężny stanie się ruch skautowski. A może był na tyle przewidujący? Pamiętajmy bowiem, że „inteligencja i hart ducha” nigdy nie wychodzą z mody i to właśnie one stanowią zasadniczy temat niniejszej książki. Inteligencja i hart ducha muszą charakteryzować każdego skauta. Przez sto lat, od czasu, gdy generał Baden-Powell zapoczątkował ruch skautowski, wiele rzeczy się zmieniło. Miasta urosły, technologia poszła naprzód. Ale świat przyrody pozostaje niezmienny. Gwiazdy, dzięki którym możemy znaleźć drogę do domu, wciąż są na swoim miejscu; słońce nadal wschodzi na wschodzie, a zachodzi na zachodzie; zwierzęta zostawiają te same ślady i ogniska palą się równie jasno jak kiedyś. Naszym obowiązkiem jako skautów jest pielęgnowanie tego naturalnego świata i wszystkiego, co w nim żyje. Tylko w ten sposób możemy zrozumieć przyrodę, okiełznać ją i znaleźć w sobie odwagę, by podążyć za głosem przygody, dokądkolwiek nas ona zaprowadzi. Często pisałem o sztuce przetrwania i organizowania wypraw, opierając się na własnych ekspedycjach i przygodach. Dotychczas jednak rzadko opowiadałem o umiejętnościach, jakich nabrałem podczas służby w brytyjskiej jednostce specjalnej 21 SAS. Niniejsza książka jest w znacznej mierze oparta właśnie na tych doświadczeniach, które wykorzystuję po dziś dzień. Powód jest prosty: umiejętności niezbędne w siłach specjalnych przydają się także w skautingu. Pisząc tę książkę, starałem się podkreślać owe związki, dostosowując jednocześnie umiejętności wojskowe do potrzeb elitarnego skauta. Motto skautów brzmi: „Bądź przygotowany”, i właśnie o to zasadniczo chodzi w całym Strona 7 życiu. Bycie przygotowanym i wyszkolonym, by stawić czoła przygodzie, bycie przygotowanym i wyszkolonym, by móc przetrwać, bycie wyszkolonym do działań w niewielkich zespołach, bycie przygotowanym do tego, by móc zrozumieć przyrodę, bycie przygotowanym do życia — w tym życiu i w życiu po nim. Spokój znajdujemy poprzez wiarę, ale ta sama wiara może dać nam także odwagę, by sięgnąć nieco dalej. A wszystko, co w życiu cenne, jest wynikiem właśnie takiego sięgania dalej, wychodzenia poza strefę, w której czujemy się bezpiecznie — innymi słowy, jest wynikiem podjęcia ryzyka i próby realizacji własnych marzeń — pomimo kosztów; kochania — pomimo bólu; nadziei — pomimo wątpliwości; i prowadzenia odważnego życia — pomimo strachu. Najważniejsze, czego się nauczyłem, to fakt, że razem jesteśmy silniejsi. Oto podstawowe idee skautingu: śmiać się, próbować, marzyć i badać, a wszystko to wspólnie z tymi, których kochamy. Wyjdźmy więc z domów! Życie to przygoda, której należy stawić czoła z odwagą. Niech Bóg Was błogosławi i w drogę! Honorowy komandor porucznik Królewskiej Marynarki Wojennej Bear Grylls, naczelnik brytyjskiego ruchu skautowskiego Strona 8 Strona 9 Strona 10 Rozdział 1 SPRZĘT czego używają profesjonaliści, czego naprawdę potrzebujesz, a bez czego można się obejść „Przygody zdarzają się tylko tym, którzy nie potrafią dobrze zaplanować wyprawy”. Roald Amundsen, norweski badacz polarny OCHRONA PRZED WIATREM, DESZCZEM, ZIMNEM, UPAŁEM I SŁOŃCEM – ZABÓJCZE POŁĄCZENIA Ni​g​dy nie wol​n o nie do​ce​n iać ży​w io​łów. Upa​ły Sa​ha​ry czy mro​z y An​t ark​t y​ki to nie je​dy​n e nie​‐ bez​pie​czeń​stwa: po​go​da mo​ż e za​bić wszę​dzie. Mu​sisz ją sza​n o​w ać i ro​z u​m ieć, bo tyl​ko to da ci ja​kie​kol​w iek szan​se prze​t rwa​n ia. Strona 11 Aby uświa​do​m ić so​bie, jak za​bój​cze po​łą​cze​n ia wia​t ru, desz​czu, zim​n a, upa​łu i słoń​ca mo​gą na cie​bie wpły​w ać, mu​sisz w pierw​szej ko​lej​n o​ści prze​a na​li​z o​w ać spo​sób, w ja​ki ra​dzisz so​bie z tem​pe​ra​t u​rą. Czło​w iek jest or​ga​n i​z mem sta​ło​ciepl​n ym, co ozna​cza, że utrzy​m u​je tem​pe​ra​‐ tu​rę cia​ła na sta​łym po​z io​m ie. Jest to moż​li​w e dzię​ki róż​n ym me​cha​n i​z mom po​w sta​łym na dro​dze ewo​lu​cji. Przy​kła​do​w o, gdy na​sze cia​ło się prze​grze​je, za​czy​n a​m y się po​cić – to spo​sób schła​dza​n ia; gdy zzięb​n ie​m y, do​pa​da​ją nas dresz​cze – to od​ru​cho​w a re​a k​cja, któ​ra zmu​sza na​‐ sze mię​śnie do pra​cy i pro​duk​cji cie​pła. Zdol​n ość re​gu​lo​w a​n ia tem​pe​ra​t u​ry (ter​m o​re​gu​la​cja) jest nie​z będ​n a do prze​ż y​cia. Wnę​t rze na​sze​go or​ga​n i​z mu, gdzie znaj​du​ją się istot​n e or​ga​n y, ta​kie jak mózg, ser​ce, płu​ca, wą​t ro​ba i ner​ki, ota​cza war​stwa ochron​n a, na któ​rą skła​da​ją się mię​śnie, skó​ra i tłuszcz. Te i in​n e or​ga​‐ ny utrzy​m u​ją nie​m al sta​łą tem​pe​ra​t u​rę 36,8°C. Na​w et w naj​bar​dziej eks​t re​m al​n ych wa​run​kach kli​m a​t ycz​n ych tem​pe​ra​t u​ra ta nie po​w in​n a wa​hać się o wię​cej niż dwa stop​n ie w obu kie​run​‐ kach. Je​śli do te​go doj​dzie, bę​dziesz miał po​w aż​n y pro​blem. Gdy tem​pe​ra​t u​ra we​w nętrz​n a osią​gnie 42,7°C lub spad​n ie po​n i​ż ej 28,8°C, umrzesz – z po​w o​du hi​per​t er​m ii (prze​grza​n ia) lub hi​‐ po​t er​m ii (wy​chło​dze​n ia). Strona 12 Nie ma znaczenia, gdzie jesteś – zawsze musisz być przygotowany na niekorzystne warunki atmosferyczne. Wy​so​kie i ni​skie tem​pe​ra​t u​ry – na​w et je​śli nie mó​w i​m y tu o praw​dzi​w ych eks​t re​m ach – mo​gą mieć bar​dzo sil​n y i nie​ko​rzyst​n y wpływ na or​ga​n izm czło​w ie​ka. Wie​le osób nie zda​je so​‐ bie spra​w y z te​go, jak ła​t wo o od​m ro​ż e​n ie, wy​chło​dze​n ie lub od​w od​n ie​n ie. W dal​szej czę​ści książ​ki pod​po​w iem, jak po​ra​dzić so​bie z ty​m i pro​ble​m a​m i, gdy już do nich doj​dzie. Na​le​ż y jed​‐ nak pa​m ię​t ać, że o wie​le le​piej jest ta​kich sy​t u​a cji po pro​stu uni​kać i nie wy​sta​w iać się na ry​z y​‐ ko. W tym ce​lu trze​ba dys​po​n o​w ać prak​t ycz​n ą wie​dzą na te​m at spo​so​bów ochro​n y wła​sne​go or​ga​n i​z mu przed wpły​w em czyn​n i​ków at​m os​f e​rycz​n ych. I nie cho​dzi mi tu wy​łącz​n ie o na​‐ mio​t y i śpi​w o​ry, ale tak​ż e o do​bór od​po​w ied​n ie​go ubra​n ia i obu​w ia. Wła​śnie te ele​m en​t y sta​‐ Strona 13 no​w ią pierw​szą li​n ię obro​n y przed świa​t em ze​w nętrz​n ym. OBUWIE – WYBÓR I KONSERWACJA Wia​do​m o, że o spraw​n o​ści bo​jo​w ej pie​chu​ra de​cy​du​ją je​go bu​t y. Wy​star​czy spy​t ać o to ja​kie​go​‐ kol​w iek żoł​n ie​rza, któ​ry słu​ż ył na po​łu​dniu Afga​n i​sta​n u, gdzie więk​szość walk to​czy się w tak zwa​n ej zie​lo​n ej stre​f ie – na po​ro​śnię​t ych buj​n ą ro​ślin​n o​ścią brze​gach rzek. Ba​gni​sty i zdra​dli​‐ wy te​ren spra​w ia, że bez wzglę​du na ja​kość obu​w ia sto​py żoł​n ie​rzy czę​sto są mo​kre przez ca​łe go​dzi​n y, a na​w et dni. Gdy w koń​cu skó​ra wy​schnie, pę​ka i two​rzą się ra​n y. W ta​kich wa​run​kach nie-trud​n o o in​f ek​cję. A wte​dy moż​n a być pew​n ym, że po​ja​w i się ból. Przy odro​bi​n ie szczę​ścia ni​g​dy nie znaj​dziesz się w tam​t ych oko​li​cach. Ale z ca​łą pew​n o​ścią bę​dziesz po​ko​n y​w ał bar​dzo zróż​n i​co​w a​n y te​ren i mu​sisz się po​sta​rać, aby two​je bu​t y spro​sta​ły ta​kie​m u za​da​n iu. Dłu​gie prze​m ar​sze mo​gą być bar​dzo wy​czer​pu​ją​ce dla stóp. To ty sam mu​sisz o nie za​dbać. Za​t roszcz się o wła​sne obu​w ie, za​n im bę​dzie za póź​n o. W woj​sku opa​rze​n ie sło​n ecz​n e uwa​ż a się za stan spro​w o​ko​w a​n y przez sa​m e​go żoł​n ie​rza – jest to wy​kro​cze​n ie, za któ​re moż​‐ na tra​f ić przed sąd. Tak sa​m o jest ze sto​pa​m i – wy​łącz​n ie ty za nie od​po​w ia​dasz. Gdy tyl​ko masz kil​ka mi​n ut, za​t roszcz się o nie: wy​susz i skon​t ro​luj ich stan. O sto​py mu​sisz dbać, po​n ie​‐ waż ży​cie bez nich – to pew​n e – bę​dzie o wie​le, wie​le trud​n iej​sze. Buty Obu​w ie spor​t o​w e (adi​da​sy) mo​gą wy​da​w ać się wy​god​n e (a przy tym świet​n ie wy​glą​da​ją), ale nie na​da​ją się do więk​szo​ści za​sto​so​w ań w te​re​n ie. Ab​sor​bu​ją wil​goć, nie trzy​m a​ją cie​pła, ocie​‐ ra​ją sto​py i szyb​ko się nisz​czą. Ja za​bie​ram adi​da​sy na wy​pra​w ę tyl​ko wte​dy, gdy wiem, że bę​‐ dę się mu​siał du​ż o wspi​n ać przy umiar​ko​w a​n ych tem​pe​ra​t u​rach oto​cze​n ia, i gdy za​le​ż y mi na ela​stycz​n o​ści i pew​n ej wszech​stron​n o​ści. Jed​n ak, jak już po​w ie​dzia​łem, ce​n ą, ja​ką się za to pła​‐ ci, jest wil​goć – ta​kie bu​t y szyb​ko sta​ją się mo​kre i trud​n o je wy​su​szyć. Pa​ra so​lid​n ych, do​brej ja​ko​ści bu​t ów tu​ry​stycz​n ych prze​z na​czo​n ych do dłu​gich wę​dró​w ek wy​star​czy ci na dłu​gi czas i za​pew​n i od​po​w ied​n ią ochro​n ę sto​pom. Ide​a l​n ie by​ło​by, gdy​byś mógł no​sić ze so​bą róż​n e bu​t y na róż​n e ro​dza​je te​re​n u, ale jest to za​rów​n o nie​prak​t ycz​n e, jak i nie​e ko​n o​m icz​n e. Le​piej więc wy​brać jed​n ą pa​rę bu​t ów uni​w er​sal​n ych. Bu​t y po​w in​n y być o pół roz​m ia​ru za du​ż e. Dzię​ki te​m u mo​ż esz na​ło​ż yć kil​ka par gru​bych skar​pet (co za​pew​n ia kom​f ort i za​po​bie​ga two​rze​n iu się pę​che​rzy); po​m o​ż e ci to rów​n ież, kie​dy bę​dzie go​rą​co i sto​py nie​co spuch​n ą. Wy​so​kie cho​lew​ki za​pew​n ia​ją od​po​w ied​n ie trzy​m a​n ie kost​ki, co jest istot​n e na nie​rów​n ym pod​ło​ż u. Bu​t y mu​szą być so​lid​n e i wy​t rzy​m a​łe, ale po​w in​‐ ny przy tym być lek​kie – no​sze​n ie kil​ku​n a​stu lub kil​ku​dzie​się​ciu gra​m ów wię​cej w cią​gu ca​łe​go Strona 14 dnia wy​m a​ga cał​kiem spo​rej ilo​ści do​dat​ko​w ej ener​gii. Sys​t e​m y uła​t wia​ją​ce za​w ią​z y​w a​n ie bu​‐ ta, w po​sta​ci róż​n e​go ro​dza​ju ścią​ga​czy i za​cze​pów, przy​da​dzą się, je​śli bę​dziesz mu​siał to zro​‐ bić zzięb​n ię​t y​m i dłoń​m i. Skó​ra to tra​dy​cyj​n y ma​t e​riał do pro​duk​cji obu​w ia. Cha​rak​t e​ry​z u​je się pew​n ym stop​n iem na​t u​ral​n ej wo​do​od​por​n o​ści (ten pa​ra​m etr moż​n a po​pra​w ić po​przez od​po​w ied​n ią im​pre​gna​cję), a jed​n o​cze​śnie po​z wa​la na od​pa​ro​w y​w a​n ie po​t u ze środ​ka. Nie​któ​re bu​t y skó​rza​n e ma​ją wy​‐ ściół​kę z ma​t e​ria​łu, ta​kie​go jak go​re​t eks, któ​ry zwięk​sza wo​do​od​por​n ość, ale kosz​t em od​dy​chal​‐ no​ści. Po dłu​gim dniu wę​drów​ki mo​ż e się to oka​z ać pro​ble​m em. Para dobrych, uniwersalnych butów turystycznych może zdecydować o sukcesie na szlaku. Przed wy​pra​w ą war​t o bu​t y od​po​w ied​n io roz​cho​dzić. W tym ce​lu na​łóż skar​pe​t y, w któ​rych za​m ie​rzasz ma​sze​ro​w ać pod​czas wy​pra​w y, włóż bu​t y, za​w iąż je i stań na mi​n u​t ę lub dwie w mied​n i​cy z wo​dą. Na​stęp​n ie w mo​krych chodź tak dłu​go, aż nie wy​schną. W ten spo​sób skó​ra zmięk​n ie, a bu​t y do​pa​su​ją się do kształ​t u two​ich stóp, co znacz​n ie po​pra​w i kom​f ort cho​dze​n ia. Ni​g​dy nie za​po​m nę swo​je​go pierw​sze​go dnia sy​m u​lo​w a​n e​go szko​le​n ia pod​sta​w o​w e​go fran​cu​skiej Le​gii Cu​dzo​z iem​skiej w Afry​ce Pół​n oc​n ej1). Na​t ych​m iast po otrzy​m a​n iu ekwi​pun​ku mu​sie​li​śmy od​być na​sze pierw​sze ćwi​cze​n ie – dłu​gi mar​szo​bieg. Wy​po​sa​ż e​n i je​dy​n ie w twar​de, błysz​czą​ce i no​w e bu​t y oraz jed​n ą pa​rę cie​n iut​kich skar​pet, po​ko​n y​w a​li​śmy ko​lej​n e ki​lo​m e​t ry ska​li​sto-piasz​czy​stej pu​sty​n i. Już po krót​kim od​cin​ku wszyst​kim krwa​w i​ły sto​py i do dziś pa​m ię​‐ tam, że by​łem czę​ścią tej kuś​t y​ka​ją​cej na pa​lusz​kach – ni​czym sta​re ba​by – ha​ła​stry by​łych więź​n iów i na​jem​n i​ków. Strona 15 1) W 2005 r., na po​t rze​by na​gra​n ia czte​ro​od​cin​ko​w e​go pro​gra​m u te​le​w i​z yj​n e​go Esca​pe to the Le​gion, au​t or wraz z dwu​n a​sto​m a ochot​n i​ka​m i wstą​pił do fran​‐ cu​skiej Le​gii Cu​dzo​z iem​skiej (przyp. red.) Skarpety Weł​n a jest zde​cy​do​w a​n ie naj​lep​szym ma​t e​ria​łem na skar​pe​t y. Ab​sor​bu​je pot ze stóp i w prze​‐ ci​w ień​stwie do in​n ych ma​t e​ria​łów po​z wa​la na je​go od​pa​ro​w y​w a​n ie. Ni​g​dy nie noś skar​pet z dziu​ra​m i. Nie dla​t e​go, że na​ra​z isz się na bu​rę od ma​m y, ale przede wszyst​kim dla​t e​go, że gdy ma​t e​riał wo​kół dziur sta​n ie się wil​got​n y, za​cznie się zwi​jać i po​w sta​n ie twar​dy krąg. Re​‐ zul​t a​t em bę​dzie bo​le​sny pę​cherz. (Wi​dzia​łem kie​dyś żoł​n ie​rza, któ​ry wy​ż y​m ał ze skar​pet krew. Pę​che​rze to nic za​baw​n e​go). Dbaj o stopy i obuwie Ko​m an​do​si bry​t yj​skiej pie​cho​t y mor​skiej – Roy​a l Ma​ri​n es – jak rów​n ież in​n e si​ły spe​cjal​n e świa​t a, włącz​n ie z 21 SAS (Spe​cial Air Se​rvi​ce), w któ​rym słu​ż y​łem, są świet​n ie wy​szko​le​n i i po​‐ tra​f ią po​ko​n y​w ać wiel​kie od​le​gło​ści pie​szo. Dzię​ki te​m u ze​bra​li ogrom​n e do​świad​cze​n ie i wy​‐ pra​co​w a​li mnó​stwo tech​n ik zwią​z a​n ych z dba​ło​ścią o obu​w ie i sto​py. Strona 16 Nie możesz zapobiec zmoczeniu butów, ale możesz przynajmniej je właściwie wysuszyć. • Jeśli twoje buty po zdjęciu okażą się mokre, wypchaj je gazetami. Susz je w miejscu ciepłym i przewiewnym, ale nie nazbyt ciepłym ani nie bezpośrednio przy źródle ciepła, bo w ten sposób odparujesz naturalne oleje zawarte w skórze, co może powodować jej pękanie. • Wosk, smar lub tłuszcz garbarski wtarty w sznurowadła zapobiegnie ich zmrożeniu, jeśli zamokną. • Jeśli skarpety (lub nawet buty) są zbyt ciasne, ograniczają przepływ krwi w stopie i zmniejszają warstwę ciepłego powietrza, która znajduje się między skarpetą a skórą. To może doprowadzić do przemarznięcia stóp. A wierz mi – nie chciałbyś tego. (Więcej informacji na temat ryzyka odmrożeń znajdziesz na stronie 222). • Zawsze noś ze sobą zapasową parę suchych skarpet. Jeśli stopy zamokną – a wcześniej czy później to nieuniknione – musisz jak najszybciej zmienić skarpety. Gdy nie będziesz mógł tego zrobić, przynajmniej wykręć mokre skarpety, a wieczorem włóż świeżą parę. (Podczas wędrówek w zimnej i podmokłej okolicy warto mieć ze sobą parę oddychających, nieprzemakalnych skarpet – przepuszczają Strona 17 parę wodną na zewnątrz, a blokują przenikanie jej do środka). • Dobrym rozwiązaniem jest włożenie dwóch par skarpet – dzięki temu buty nie będą ocierać spoconych stóp podczas długodystansowych wędrówek. UBRANIA NA KAŻDĄ POGODĘ Głów​n ym za​da​n iem ubra​n ia jest ochro​n a przed wpły​w em wa​run​ków at​m os​f e​rycz​n ych. W eks​‐ tre​m al​n ych wa​run​kach od​po​w ied​n ia odzież mo​ż e za​de​cy​do​w ać o ży​ciu lub śmier​ci. Na​w et w bar​dziej umiar​ko​w a​n ym kli​m a​cie do​bór ubra​n ia od​gry​w a waż​n ą ro​lę – od te​go mo​ż e za​le​ż eć suk​ces lub po​raż​ka ca​łej eks​pe​dy​cji. Do​bór ubrań mu​si oczy​w i​ście uwzględ​n iać wa​run​ki at​m os​f e​rycz​n e ja​kich moż​n a się spo​‐ dzie​w ać w da​n ym miej​scu i cza​sie. Ale bez wzglę​du na to, co na sie​bie wło​ż ysz, za​w sze po​w i​‐ nie​n eś od​po​w ied​n io za​dbać o ubra​n ie. Dla​t e​go w jed​n ost​kach woj​sko​w ych, włącz​n ie z Ame​ry​‐ kań​ski​m i Si​ła​m i Po​w ietrz​n y​m i (US Air For​ce), żoł​n ie​rze po​z na​ją za​sa​dę okre​śla​n ą akro​n i​m em COL​D ER (ang. chłod​n iej). Jest ona rów​n ie przy​dat​n a dla żoł​n ie​rzy, jak dla cy​w i​lów. Oto po​‐ szcze​gól​n e jej ele​m en​t y: C (ang. cle​an) Za​dbaj o CZY​STOŚĆ ubrań. W le​cie czy​stość ubrań de​cy​du​je o hi​gie​n ie i wy​go​dzie. W zi​m ie czy​ste ubra​n ie zwięk​sza kom​f ort ciepl​n y. Brud​n e i za​bło​co​n e – tra​ci część wła​ści​w o​ści ter​m o​izo​la​cyj​n ych. O (ang. over​he​ating) Uni​kaj PRZE​GRZA​NIA. Gdy jest ci zbyt cie​pło, za​czy​n asz się po​cić – to na​‐ tu​ral​n y me​cha​n izm ter​m o​re​gu​la​cyj​n y or​ga​n i​z mu. Pro​blem po​le​ga na tym, że pot jest wchła​‐ nia​n y przez ubra​n ie, co zmniej​sza je​go wła​ści​w o​ści ter​m o​izo​la​cyj​n e. Gdy pot od​pa​ro​w u​je, or​ga​‐ nizm się ochła​dza. W kon​se​kwen​cji prze​grza​n ie mo​ż e do​pro​w a​dzić do nad​m ier​n e​go wy​chło​‐ dze​n ia, dla​t e​go też le​piej nie do​pusz​czaj do po​ce​n ia się: noś ubra​n ia, któ​re ła​t wo roz​piąć lub roz​luź​n ić, gdy za​cznie ci się ro​bić zbyt cie​pło. L (ang. lo​ose i lay​e rs) Ubra​n ia mu​szą być LUŹ​NE i na​le​ż y na​kła​dać je WAR​STWA​M I. Naj​lep​szą ochro​n ą przed zim​n em są „kie​sze​n ie po​w ietrz​n e”. Je​śli wło​ż ysz kil​ka luź​n ych T-shir​t ów, uzy​‐ skasz kil​ka warstw izo​la​cyj​n ych, któ​re pro​f e​sjo​n a​li​ści na​z y​w a​ją „mar​t wym po​w ie​t rzem”. Bę​‐ dzie ci cie​plej, niż gdy​byś wło​ż ył je​den gru​by swe​t er, w któ​rym nie two​rzą się żad​n e kie​sze​n ie po​w ietrz​n e. Kil​ka warstw ubra​n ia po​z wa​la tak​ż e na re​gu​lo​w a​n ie tem​pe​ra​t u​ry – za​w sze mo​‐ żesz zdjąć jed​n ą lub dwie z nich, gdy or​ga​n izm za​czy​n a się prze​grze​w ać. Po​szcze​gól​n e ubra​n ia po​w in​n y być luź​n e, po​n ie​w aż ob​ci​słe utrud​n ia​ją krą​ż e​n ie krwi, co po​w o​du​je wy​chło​dze​n ie i drę​t wie​n ie koń​czyn. Strona 18 Pamiętaj o tym, że ubranie to pierwsza linia obrony organizmu przed czynnikami atmosferycznymi. D (ang. dry) Dbaj, aby ubra​n ia by​ły SU​CHE. Mo​kre ubra​n ia od​bie​ra​ją cia​łu cie​pło, dla​t e​go gdy bę​‐ dziesz roz​bi​jać na noc bi​w ak, jed​n ą z naj​w aż​n iej​szych rze​czy, któ​re po​w i​n ie​n eś zro​bić, jest wy​‐ su​sza​n ie ubrań – mo​krych lub wil​got​n ych czy to na ze​w nątrz (za​m o​czo​n ych wsku​t ek desz​czu, śnie​gu lub mro​z u), czy to od we​w nątrz (od po​t u). Pod​czas wę​drów​ki cza​sem trud​n o unik​n ąć zmok​n ię​cia. Je​śli spo​dzie​w asz się ta​kich nie​ko​rzyst​n ych wa​run​ków po​go​do​w ych, mu​sisz ko​‐ niecz​n ie za​pa​ko​w ać ja​kiś wo​do​od​por​n y strój, któ​ry w ra​z ie po​t rze​by bę​dzie war​stwą ze​‐ wnętrz​n ą. E (ang. exa​m i​n e) KON​T RO​LUJ stan ubra​n ia. Two​je ubra​n ie bę​dzie na​ra​ż o​n e na uszko​dze​n ia, dla​t e​go waż​n e jest, aby sta​le kon​t ro​lo​w ać je​go stan i – w ra​z ie ko​n iecz​n o​ści… R (ang. re​pa​ir) RE​P E​RO​W AĆ ubra​n ie. O ubra​n ia trze​ba od​po​w ied​n io dbać i na​pra​w iać wszel​kie uszko​dze​n ia, gdy tyl​ko się po​ja​w ią. To za​dzi​w ia​ją​ce, jak szyb​ko z ma​łej dziu​ry mo​ż e zro​bić się du​ż a. Znisz​czo​n e ubra​n ie stra​ci wszyst​kie swo​je wła​ści​w o​ści ochron​n e i prze​sta​n ie być two​ją Strona 19 bro​n ią w wal​ce z ży​w io​ła​m i. Gdy po​z nasz i za​pa​m ię​t asz za​sa​dę COL​D ER, mo​ż esz za​cząć się za​sta​n a​w iać nad do​bo​rem od​‐ po​w ied​n ich ubrań, sto​sow​n ie do pla​n o​w a​n ej wy​pra​w y. Bielizna Za​cznij​m y od sa​m e​go po​cząt​ku: bie​li​z nę na​le​ż y do​bie​rać wy​jąt​ko​w o sta​ran​n ie. Zbyt cie​pła lub nie​w ła​ści​w e​go ro​dza​ju mo​ż e do​pro​w a​dzić do prze​grza​n ia i do po​w sta​n ia otarć. Zbyt lek​ka mo​‐ że spo​w o​do​w ać wy​chło​dze​n ie or​ga​n i​z mu. Je​śli spo​dzie​w asz się ni​skich tem​pe​ra​t ur, po​m yśl o bie​liź​n ie ter​m icz​n ej, któ​ra bę​dzie za​kry​‐ wa​ła no​gi i ra​m io​n a. Upew​n ij się, czy nie jest zbyt ob​ci​sła, bo to mo​ż e wpły​n ąć ne​ga​t yw​n ie na prze​pływ krwi i utrud​n ić speł​n ia​n ie pod​sta​w o​w ej funk​cji ukła​du krą​ż e​n ia – krew do​star​cza tlen do ko​m ó​rek i od​bie​ra z nich sub​stan​cje sta​n o​w ią​ce od​pa​dy. Nie uży​w aj bie​li​z ny ba​w eł​n ia​n ej, któ​ra jest świet​n a, gdy jest su​cho, ale tra​ci wła​ści​w o​ści ter​m icz​n e, gdy za​m ok​n ie (czy to wsku​‐ tek dzia​ła​n ia czyn​n i​ków at​m os​f e​rycz​n ych, czy po​t u). Lep​sza jest weł​n a i ma​t e​ria​ły syn​t e​t ycz​‐ ne, z któ​rych wil​goć od​pa​ro​w u​je znacz​n ie ła​t wiej. Nie noś bie​li​z ny ter​m icz​n ej, je​śli nie ma wy​raź​n e​go po​w o​du – w upa​le bę​dzie ci bar​dzo nie​‐ wy​god​n ie. Bluzy Tu też uni​kaj ba​w eł​n y. Blu​z y weł​n ia​n e po​z wa​la​ją za​t rzy​m ać cie​pło na​w et wte​dy, gdy prze​‐ mok​n ą (w sto​sun​ku do ma​t e​ria​łów sztucz​n ych to jed​n a z ich naj​w aż​n iej​szych za​let), ale do​stęp​‐ ne są tak​ż e blu​z y z wie​lu róż​n ych tka​n in syn​t e​t ycz​n ych (po​la​rów), któ​re szyb​ko schną, są cie​‐ płe, a cza​sem na​w et wo​do- i wia​t ro​od​por​n e. Jed​n ą z mo​ich ulu​bio​n ych czę​ści gar​de​ro​by jest bar​dzo cien​ki, lek​ki i wia​t ro​od​por​n y bez​rę​kaw​n ik, któ​ry da się na​ło​ż yć na po​lar i zmie​ścić pod kurt​ką. Świet​n ie chro​n i przed zim​n em i wia​t rem, po​z a tym moż​n a go szyb​ko wło​ż yć i zdjąć. Zwi​ja się go w ma​lut​ką, lek​ką kul​kę, dzię​ki cze​m u nie zaj​m u​je wie​le miej​sca. Spodnie Spodnie pod​czas dłu​giej wę​drów​ki mu​szą znieść na​praw​dę wie​le. Po​w in​n y więc być so​lid​n e i wy​t rzy​m a​łe, a jed​n o​cze​śnie lek​kie i szyb​ko​sch​n ą​ce. Stan​dar​do​w e spodnie wojsk bry​t yj​skich są bar​dzo do​bre, mię​dzy in​n y​m i dla​t e​go, że ma​ją aż do dzie​się​ciu kie​sze​n i, co po​z wa​la na bez​‐ piecz​n e prze​n o​sze​n ie wie​lu rze​czy. Po​w i​n ie​n eś no​sić ze so​bą tak​ż e pa​rę spodni nie​prze​m a​kal​‐ nych, któ​re wkła​da się na spodnie za​sad​n i​cze. Spodnie nie​prze​m a​kal​n e po​w in​n y być luź​n e, aby no​gi się w nich nie po​ci​ły i aby moż​n a by​ło sze​ro​ki​m i no​gaw​ka​m i ochro​n ić bu​t y. Strona 20 Kurtki Kurt​kę trak​t uj tak, jak​by to był twój pan​cerz. Mu​si być wia​t ro- i wo​do​od​por​n a, ale to jesz​cze nie wszyst​ko. Po​w in​n a być tak​ż e na ty​le sze​ro​ka, że​byś w ni​skich tem​pe​ra​t u​rach mógł pod nią zmie​ścić kil​ka warstw odzie​ż y oraz że​by moż​li​w a by​ła cyr​ku​la​cja po​w ie​t rza, gdy zro​bi się cie​‐ plej. La​m i​n o​w a​n e i osło​n ię​t e zam​ki bły​ska​w icz​n e nie prze​pusz​cza​ją wia​t ru i desz​czu. Do​brze, że​by kurt​ka mia​ła wo​do​od​por​n y kap​t ur, wy​star​cza​ją​co du​ż y, byś mógł pod nim zmie​ścić na​kry​‐ cie gło​w y. Za​rów​n o kap​t ur, jak i rę​ka​w y w nad​garst​kach po​w in​n y mieć ela​stycz​n e ścią​ga​cze lub za​pię​cia z Vel​cro2), któ​re za​po​bie​ga​ją wni​ka​n iu wo​dy i wia​t ru do środ​ka. Przy​da ci się tak​ż e du​‐ ża ze​w nętrz​n a kie​szeń, w któ​rej bę​dziesz mógł scho​w ać ma​pę. 2) Vel​cro jest za​re​je​stro​w a​n ym zna​kiem to​w a​ro​w ym dla tka​n i​n y okre​ślo​n ej po​‐ pu​lar​n ie ja​ko rzep (przyp. red.). Wie​le osób ule​ga po​ku​sie za​ku​pu kurt​ki w ko​lo​rach ka​m u​f la​ż o​w ych. Co jed​n ak bę​dzie, gdy wpad​n iesz w ta​ra​pa​t y i sta​n iesz się obiek​t em po​szu​ki​w ań? Ja​skra​w e ubra​n ie uła​t wi od​n a​le​z ie​‐ nie cię i w skraj​n ych przy​pad​kach mo​ż e ura​t o​w ać ci ży​cie. OCHRONA KOŃCZYN I GŁOWY Rękawiczki Nie mu​szę tłu​m a​czyć, jak wiel​kim pro​ble​m em mo​gą być zmar​z ​n ię​t e dło​n ie. Ale wła​śnie dło​n ie – i sto​py – naj​t rud​n iej za​bez​pie​czyć przed zim​n em. Pi​sa​łem już o zna​cze​n iu do​brych skar​pet (patrz stro​n a 14). W ni​skich tem​pe​ra​t u​rach rę​ka​w icz​ki są rów​n ie waż​n e.