Strona 1 Strona 2 Strona 3 Strona 4 Strona 5 Strona 6 Strona 7 Strona 8 Strona 9 Strona 10 Strona 11 Elizabeth Robards Uwodzicielka Zostaną malarkami. Czy rozumiecie konsekwencje? W waszym mieszczańskim środowisku będzie to prawdziwa rewolucja, powiem więcej - katastrofa. Na pewno nie przeklniecie sztuki? Jeśli choć raz wpuścicie ją za próg swego szacownego, spokojnego domostwa, z pewnością ukształtuje los waszych dzieci. Joseph Guichard TLR Strona 12 Rozdział 1 Paryż, 1868 Obudziłam się, nie wiedząc, że tego popołudnia zostaniemy sobie przedstawieni. Otworzyłam oczy i spuściłam bose stopy na chłodną podłogę, nie mając pojęcia, że zwykłe spotkanie obróci w pył moją dotychczasową egzystencję i ukształtuje ją na nowo, zmieniając nie do poznania. Gdybym wiedziała, może dokonałabym innego wyboru. Niestety, z łatwością przychodzi nam jedynie odtworzenie wędrówki i zauważenie miejsca, w którym należało skręcić w inną ścieżkę. Wybrać bezpieczną drogę i żyć spokojnie, bez większych uniesień, do ostatniego oddechu zadając sobie pytanie: „Co by było, gdyby...?" - to stokroć trudniejsze. * Zobaczyłam go w Luwrze. Wymiana spojrzeń. Uprzejme skinienie głową. Pojedyncze słowa. Nic poza tym. Tak wypada, w końcu nie zostaliśmy sobie oficjalnie przedstawieni. Natychmiast przykuł moją uwagę. Wyrafinowany strój i jasne włosy odróżniały go od innych. Nie przypominał żadnego znanego mi mężczyzny. Przyciągał wzrok, zachwycał. Arcydzieło przema- wiające wprost do duszy. To wydarza się tydzień później, gdy studiuję dzieła włoskich mistrzów i razem z Rosalie kopiuję Rubensa. Słyszę za nami echo męskich głosów. Nie docierają do nas słowa, tylko tembr i melodia głosu, które w niemal pustej galerii muzeum rozbrzmiewają jak symfonia barw. Jeden głos matowy i głęboki niczym odcienie umbry. Drugi - ostrzejszy, pełen energii, cynobrowy. TLR Nie muszę się oglądać, by sprawdzać. Nauczyłam się na pamięć jego głosu i gestów, gdy kopiował włoskich i hiszpańskich mistrzów. Zafascynowało mnie, jak zmierza się z zadaniem. Maluje. Nieruchomieje. Krok w tył. Przyglą- da się bacznie. Powrót do sztalug. Potem - czyżby wyczuwając moje spojrzenie? - na moment przerywał taniec, odrywał wzrok od płótna i więził mnie nim, jakby zarzucał na mnie sieć. Uśmiech, skinienie głową. Nim jednak oszołomiona spuściłam oczy, jak nakazuje dobre wychowanie, on znów całą uwagę skupiał na Tintoretcie. Powinnam była wstydzić się swego braku obyczajności, ale nie potrafiłam. Dziwne, że teraz nagle dała o sobie znać i zabraniała mi spojrzeć na niego. Szmer rozmowy cichnie. Nie słychać nic oprócz rytmicznego stukania butów i uderzeń laski o parkiet. Strona 13 Mężczyźni podejmują rozmowę. Są o pięć kroków od nas. Pogawędkę zagłuszają przytłumione szepty zwiedzających. Rosalie maluje, zapomniawszy o całym świecie. Jakże zazdroszczę przyjaciółce tego spokoju. Przygryzam drewnianą końcówkę pędzla i wbijam wzrok w odsłonięte piersi Rubensowskiej nimfy wodnej. Postanawiam zachować zimną krew. Cieszę się, że włożyłam zieloną suknię, choć zasłania ją paskudny szary kitel. Oczywiście, nie zrzucę go. Nie będę też gwałtownie się prostować ani mizdrzyć jak idiotka. Będę zachowywała się naturalnie, jakbym nie słyszała jego kroków tuż za sobą. Rosalie coś mamrocze. Dźwięki spływają po mnie niczym kobaltowe fale. Zanurzam czubek pędzla w farbie. Kręcę nim, póki włosia nie pokryje zuchwały cynober. Muskam brodawkę nimfy. - Bonjour, mesdemoiselles. Palce kurczowo ściskają paletę. Kątem oka widzę, jak Rosalie obraca się z furkotem. Zbyt skwapliwie. - Bonjour, monsieur Fantin. Zwilżam usta i nie odrywam wzroku od sztalug. Odliczam do pięciu i odwracam się, jakbym dopiero teraz się zorientowała, że nie jesteśmy sami. - Bonjour. Mój głos brzmi chłodno i wysoko. Przypomina sopel topniejący w blasku wiosennego słońca. - Panienki pozwolą sobie przedstawić monsieur Édouarda Maneta. Tak mocno przyciskam kciukiem paletę, że czuję mrowienie w całej dłoni. - Monsieur Manet, przedstawiam panny Rosalie Riesener i Berthe Morisot. - Bonjour. - Kłania się lekko, nie wypuszczając laseczki ze srebrną gałką. - Dobrze znam prace mademoiselle Morisot. Z przyjemnością oglądałem je podczas ostatniego Salonu. Jestem jej gorącym TLR wielbicielem. Jego słowa odbijają się echem po szerokim, pełnym złoceń korytarzu muzeum. Wielbiciel? Go-rący? Nie sądziłam, że w ogóle zna moje imię. Czyżby stroił sobie ze mnie żarty? Uśmiecha się chyba szczerze, ale jeśli baczniej się przypatrzę, w uniesionych kącikach ust dostrzegę Strona 14 lekką drwinę. - Merci. Z trudem się powstrzymuję, by nie uciec. Nie potrafię rozmawiać z mężczyznami. Słowa wię- zną mi w gardle. Mama jest zrozpaczona moim brakiem ogłady. Twierdzi, że ludzie uznają moje milczenie za wyniosłość albo dąsy. Ja jednak wolę się nie odzywać, niż pleść od rzeczy. O tak. Dobrze, że spotkanie było przypadkowe, a monsieur Fantin nie uprzedził, że zamierza nas sobie przedstawić. Musicie bowiem wiedzieć, że w mojej nieszczęsnej wyobraźni natychmiast lę- gną się potwory. Oczywiście, nie uważam monsieur Maneta za potwora. Au contraire*. * (Franc.) wręcz przeciwnie. Muszę jednak przyznać, że już sama jego wyjątkowość zarazem przeraża mnie i fascynuje. Podziwiam jego śmiałość, szczerość i gotowość do zgłębiania oraz wyrażania tego co autentyczne, rze-czywiste. Przytłacza, a równocześnie zachwyca. Zapiera dech w piersi. Prawdziwy mistrz. Podchodzi, okrąża sztalugi i przygląda się mojej pracy. - Co my tu mamy? Gardło mi się ściska. Chyba wiem już, co czuła Ewa w raju, gdy uświadomiła sobie swoją na-gość. To przecież tylko obraz. „Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii" Rubensa. Zadzieram gło-wę i patrzę mu prosto w oczy. Błądzi spojrzeniem po mojej twarzy. Uśmiecha się. - Piękna. Mon Dieu, ma śmiałość! Słyszałam opowieści o jego miłosnych podbojach, ale kto zgadnie, ile w tym prawdy? Nie zachowuje się jak typowy przedstawiciel cyganerii artystycznej. Z wyglądu przypomina raczej dżentelmena, wręcz dandysa. Wbijam wzrok w pełne kształty nimfy wodnej. Czuję, jak monsieur Manet mierzy mnie niena-T L R trętnym, chłodnym spojrzeniem konesera. Na szczęście nie potrafię się rumienić. Głęboko nabieram powietrza. Zapach oleju lnianego koi moje rozkołatane nerwy. Zanurzam czubek pędzla w ochrze. Zamierzam pogłębić cień pod piersią nimfy. Kiedy jednak pędzel dotyka za- Strona 15 okrąglenia w kolorze ciała, z włosia nagle spływa cynober. W rezultacie pod piersią pojawia się poma-rańczowa kreska przypominająca paskudną, ziejącą ranę. Monsieur Manet zaciska usta w wąską, surową linię. - Dlaczego pani łączy te kolory? W rękach i nogach czuję nieprzyjemne łaskotanie. - Pan daruje, monsieur Manet, ale nie mogę pracować, kiedy zagląda mi pan przez ramię. - Proszę o wybaczenie, mademoiselle. Ja również nie mógłbym pracować w takich warunkach. Nawet jeśli poczuł się dotknięty, jest zbyt dobrze wychowany, by roztrząsać moje faux pas. Po- żegna się i odejdzie. Robi mi się słabo - będę musiała przyznać się maman, że wreszcie zostałam przedstawiona wielkiemu Édouardowi Manetowi i odniosłam niebywały sukces: w kilka chwil zdąży- łam go obrazić. A jednak on nie rusza się z miejsca. - Mógłbym coś pani zasugerować? Nie odpowiadam. Widocznie uznaje to za zgodę, bo podchodzi bliżej. Nasze ciała dzieli zaledwie oddech. Bezceremonialnie zabiera mój pędzel z palety. Smukłe, czyste palce muskają mój kciuk. Łaskocące ciepło rozlewa mi się po piersi i szyi. Cofam się o krok, by uciec od tej niepokojącej blisko- ści. Na nim to najwyraźniej nie robi wrażenia, bo spokojnie zanurza pędzel w farbie. Na szczęście nie patrzy na mnie. Gdyby to zrobił, mógłby zobaczyć idiotkę gapiącą się na niego tępo; dziewczynę, którą ogłupiło zwykłe, przelotne muśnięcie dłoni. Rosalie i Fantin przerywają rozmowę i obserwują Maneta. Z nabożną czcią przyglądam się, jak na płótnie leczy ranę, którą zadałam. Sam Rubens nie zrobiłby tego lepiej. Wpatrywałam się w ten obraz od tygodni. A jednak, kiedy widzę, jak pod ręką mistrza moje nieporadne, żałosne próby nabierają doskonałości, mam wrażenie, jakbym widziała Rubensowską nimfę po raz pierwszy. Zaskoczona Rosalie spogląda na mnie pytająco. Ja jednak go nie powstrzymuję. Jak mam jej to wytłumaczyć, skoro sama nie rozumiem swojej Strona 16 decyzji? Kiedy tak stoimy w obecności Marii Medycejskiej, która spogląda na nas wyniośle, z niezadowoleniem, muszę wyglądać jak służka, komie podtrzymująca paletę mistrza. Dziewczyna całkowicie przytłoczona blaskiem jego geniuszu. Manet kończy. Wyciąga do mnie rękę z pędzlem. Wygląda na niezwykle ukontentowanego. TLR Chcę wziąć pędzel, ale on nie puszcza, lekko przyciąga go ku sobie, zmuszając mnie, bym się przysunęła bliżej. Jego szare oczy przypominają migotliwą taflę wody. - Tak, wyjątkowo piękna - mruczy. W ustach mi zasycha. - Monsieur, pozwala pan sobie na zbytnią śmiałość. Nie jestem pańską uczennicą. - Mademoiselle, ja nie biorę nikogo pod skrzydła. Jestem zbyt zajęty swoją pracą, by brać odpowiedzialność za kształtowanie cudzej weny twórczej. A nawet gdybym to robił, pani jest zbyt do- świadczoną i cenioną malarką. Nie ośmieliłbym się w ogóle tego pani proponować. Proszę wybaczyć, jeśli panią uraziłem. Nie wypuszcza pędzla. Bierze mnie za rękę i kłania się. Tym razem nie droczy się ze mną, nie przyciąga do siebie. Moja drobna dłoń ginie w jego potężnej garści. Dotyk jego skóry na mojej. Czysty. Pozbawiony ukrytych intencji. Po plecach spływa mi dziwny dreszcz, eksploduje gdzieś we wnętrznościach. Wyrywam dłoń i kładę ją na brzuchu, próbując odzyskać oddech. Brak mi powietrza. Może mam zbyt mocno zasznuro-wany gorset? Gorączka rozlewa się po całym ciele, dochodzi do twarzy i sekretnych miejsc, o których dama nie powinna myśleć. - Mademoiselle? Źle pani wygląda. Powinna pani usiąść. Pomogę. Jego ręka jest już przy moim łokciu. Pozwalam się podprowadzić do drewnianej ławki na środku sali i siadam. - Berthe? Strona 17 Przede mną klęka Rosalie. Kładzie na moich policzkach chłodne dłonie. To pomaga mi odzyskać panowanie nad sobą. Przypominają mi się opowieści o piorunującym wrażeniu, jakie monsieur Manet robi na płci pięknej. O jego ciętym dowcipie i błyskotliwej inteligencji, którymi podbija i kobiety, i mężczyzn. Gotuję się ze złości na siebie. Zachowałam się jak imbécile. Je ne suis pas une femme légère*. Przecież nie jestem głupia. Powinnam już dawno uodpornić się na tak proste chwyty. Zwłaszcza w wykonaniu mężczyzny, który z pewnością ma tyle kochanek, ile skandalicznych plotek krążących na jego temat. * (Franc.) idiotka. Nie jestem łatwa. - Musiałam się przeziębić. TLR Tak, to z pewnością przeziębienie. - Rosalie, skończmy na dziś. Słabo się czuję. - Już zbieram rzeczy. Siedzę jeszcze przez chwilę. - Proszę pozwolić, byśmy z monsieur Fantinem odwieźli panią do domu. - Nie trzeba - odpowiadam, czując, że powoli odzyskuję siły. - Mademoiselle, to nasz obowiązek - nalega Fantin. Kręcę głową i ruchem dłoni ucinam jego protesty. Tego jeszcze brakowało, bym wróciła w towarzystwie dwóch mężczyzn. Muszę zachować resztki godności. - Jak pani sobie życzy - ustępuje monsieur Manet. Wymieniają z Fantinem spojrzenia. Podchodzę do sztalug, żeby poczciwa Rosalie nie musiała pakować moich farb. Manet wciąż przy nas stoi. Czyszczę paletę. Wycieram wilgotne farby, uważając, by nie zabru-dzić rąk, a potem owijam ją bawełnianą szmatką. - Obawiam się, że zostawiam po sobie wyjątkowo niekorzystne wrażenie. - Non. Po prostu czuję się wyczerpana. Za to nie może pan się winić. - Więc mogę mieć nadzieję, że da mi pani szansę pokazać się w lepszym świetle? Strona 18 - Pan daruje, ale nie rozumiem, monsieur. - Proszę o możliwość przedstawienia się w bardziej sprzyjających okolicznościach. - Jak pan sobie życzy, monsieur. Wrzucam pędzel do torby, zdejmuję szary kitel i wygładzam suknię. Wzrokiem śledzi każdy mój ruch. - W takim razie uzgodnione. - Uzgodnione. Ruchem ręki przywołuje Fantina. - Au revoir, mesdemoiselles. - Au revoir, messieurs! - woła za nimi Rosalie. Mężczyźni odchodzą, ale w drzwiach galerii Manet odwraca się jeszcze i celuje we mnie laską. - Dała mi pani szansę, mademoiselle. TLR Rozdział 2 Bywa, że zakochujemy się natychmiast i na zawsze. anonim To niesprawiedliwe! - żali się moja siostra Edma, gdy ramię w ramię malujemy w pracowni. - Tylko jeden jedyny raz nie poszłam z tobą do galerii i akurat wtedy Fantin musiał przyprowadzić Maneta, by was sobie przedstawić! Nigdy mu tego nie wybaczę! Gdyby tylko raz wyraziła niezadowolenie, że ją to ominęło... Nie, od mojego spotkania z Manetem nie upłynęła nawet doba, a wciąż słyszę jej jęki i wyrzekania z tego powodu. Edma i maman spija- ły mi z ust każde słowo, wypytywały o najdrobniejsze szczegóły. Męczyły mnie, dopóki się nie przekonały, że naprawdę niczego więcej ze mnie nie wycisną. Zwykle maman towarzyszy mnie i Edmie w wyprawach do galerii, gdzie kopiujemy dzieła mistrzów, ale wczoraj moja siostra zrezygnowała z Luwru. Wolała przyjąć Adolphe'a Pontillona, który ostatnio nieustannie składa jej wizyty. Mając do wyboru sztukę albo miłość - cóż, dla mamy wybór był oczywisty. Miłość zawsze wy- Strona 19 grywa w cuglach. Zostały więc z Edmą w domu, by podejmować Adolphe'a, a ja i Rosalie spędziłyśmy przedpołudnie w galerii. TLR Nie wiem, która jest bardziej zrozpaczona, że ominęło ją takie wydarzenie. Maman jednak potrafiła ograniczyć się do westchnienia: - Pomyśleć, że spędziłam w tym przeklętym muzeum tyle godzin! Wystarczyło, że na moment odwróciłam głowę i voilà! Maman i papa są wspaniali. Inni rodzice surowo zakazują pannom na wydaniu, by poświęcały się malarstwu. Nasi nam tego nie zabraniają. - Talent twój i twojej siostry przynosi mnie i waszemu ojcu wiele radości. Mniej niż sprawi wasze zamążpójście, ale na razie to nam wystarczy. Oczywiście, rodzice oczekują - wiem o tym doskonale - że pewnego dnia odłożę pędzel i wyjdę za mąż. Na szczęście uczucie, jakie zakwitło między Edmą a Adolphe'em, chwilowo odwróciło ich uwagę od obojętności, z jaką przyjmuję hołdy adoratorów. W pracowni Edma znowu ciężko wzdycha. Nakładam szmaragdową farbę na liść w martwej naturze, którą właśnie maluję. - Nic nie poradzę, że wczoraj miałaś ciekawsze zajęcia niż kopiowanie dzieł arcymistrzów. W odpowiedzi tylko przewraca oczami. Przez chwilę malujemy w milczeniu. - Jak się miewa Adolphe? - pytam. - Dobrze. Czy Manet jest wysoki? Nie wspomniałaś o jego wzroście. - Edmo, to się staje nużące. Od rana o niczym innym nie mówisz. Opowiedz o wizycie Adolphe'a. - Nie ma o czym opowiadać - mówi nadąsana. - Adolphe jest nudny. Moje życie jest nudne. A do tego jeszcze ty robisz mi na złość. Kiedy opowiadasz o spotkaniu, mogę sobie wyobrażać, że w nim uczestniczyłam. Sądziłam, że to rozumiesz, ale non, ty uparcie zachowujesz wszystko dla siebie. Przyznaję, zachowuję to i owo. Zwłaszcza jedno spostrzeżenie: mimo obecności Rosalie dawał do zrozumienia, że widział tylko mnie. I cieszę się z tego powodu. Nie mogę jednak wyznać tego Edmie ani maman. Tylko bym się ośmieszyła. Wolę zatrzymać to czarowne spostrzeżenie dla siebie. Będę się nim rozkoszować jak dziecko wykradzionym smakołykiem. Przywoływać ten szczegół, gdy leżąc bezsennie, będę odtwarzała spotkanie w pamięci. Zastanawiając się, co naprawdę znaczył każdy gest. Każdy uśmiech. Każde słowo. Jego ręka na Strona 20 mojej dłoni. W myślach przysuwam się do niego bez wahania. Stajemy tak blisko, że czuję jego oddech na policzku, uchu, szyi... - Czy ty mnie słuchasz? Obrażona Edma odsuwa się od sztalug. Nogi krzesła chroboczą na deskach podłogi. Ona jednak nie wstaje. Pochyla się nad portretem i ze złością uderza weń pojedynczymi pacnięciami pędzla. - Pewnie teraz z większym zapałem będziesz chodziła do muzeum, by kopiować starych mi-T L R strzów? Unoszę brew. Zwykle ta mina ją bawi. Tym razem jednak marszczy czoło, ale po chwili rozch-murza się i uśmiecha psotnie. - Oui - mówi. - Może nagle gorąco zapragnęłyśmy dowiedzieć się, czego mogą nas nauczyć? Parskamy śmiechem. Cieszę się, że poprawił jej się nastrój. - Wiesz co - ciągnie z błyskiem w oku, świadczącym, że właśnie układa nowy plan - odwiedź- my starych mistrzów już teraz. Chodź, Berthe, idziemy. Jej propozycja - a może entuzjazm - sprawia, że nagle czuję się, jakbym chwiejnym krokiem schodziła po stromych stopniach. Głęboko wciągam powietrze. Zapach farby, oleju i hortensji. Żołądek mi się ściska. - Zaraz będzie obiad. Pójdziemy w piątek. - Przecież dzisiaj jest środa. Po co dwa dni czekać? Dlaczego nie dziś? - Pomyślże, Edmo. Naprawdę sądzisz, że dniami i nocami przesiaduje w Luwrze? Nie mamy pewności, że się pojawi. Zresztą nie chcę, by uznał, że mu się narzucam. Kilkudniowa nieobecność wyjdzie nam na zdrowie. - Tobie wyjdzie na zdrowie. Myślisz wyłącznie o sobie. Tak się nie postępuje. - Non, siostrzyczko. To ty źle postępujesz, strojąc fochy o taką błahostkę. Tupie nóżką ze złości. Włosy ma potargane, policzki zaczerwienione. Wygląda dziecinnie w ró- żowej sukience widocznej spod rozpiętego kitla. W zaciśniętej dłoni ściska pędzel, ramiona ma opuszczone, buzię nadąsaną. Parskam śmiechem. To silniejsze ode mnie.