ARCHER JEFFREY Prosto jak strzelil JEFFREY ARCHER Przelozyli Michal Ronikier i Teresa Sosnicka Czytelnik Warszawa 1993 Tytul oryginalu angielskiego As the Crow Flies Copyright (C) 1991 by Jeffrey Archer All rights reserved Published by arrangement with Harper Collins Publishers Inc. Okladke i karte tytulowa projektowala Malgorzata Sliwinska* Rozdzialy 1-28 przelozyl Michal Ronikier Rozdzialy 29-49 przelozyla Teresa Sosnicka Redaktor Anna Wisniewska-Walczyk Korektor Renata Karwowska (C) Copyright for the Polish edition by Spoldzielnia Wydawnicza "Czytelnik", Warszawa 1993ISBN 83-07-02385-8 Dla Franka i Kathy CHARLIE 1900-1919 ROZDZIAL 1 -Nie chce za nie od was po dwa pensy - krzyczal moj dziadek, trzymajac w obu dloniach glowke kapusty. - Nie chce za nie po pensie ani nawet po pol. Nie, sprzedam je wam po cwierc pensa!Byly to pierwsze slowa, jakie pamietam. Zanim jeszcze nauczylem sie chodzic, moja starsza siostra sadzala mnie w skrzynce po pomaranczach na trotuarze, tuz obok straganu dziadka, zebym jak najwczesniej zaczal terminowac w zawodzie. -On potrafi upomniec sie o swoje - mowil dziadek klientom, wskazujac siedzacego w drewnianej skrzynce wnuka. W istocie, pierwsze slowo, jakie wypowiedzialem, brzmialo "dziadek", drugie "cwiercpensowka", a w dniu moich trzecich urodzin potrafilem juz wyklepac slowo w slowo wszystkie formulki, jakimi zachwalal swoj towar. Nawiasem mowiac, zaden z czlonkow mojej rodziny nie byl pewien, ktorego dnia przyszedlem na swiat, poniewaz ojciec spedzil te noc w wiezieniu, a matka umarla, zanim zaczerpnalem pierwszy lyk powietrza. Dziadek przypuszczal, ze byla to sobota, mial wrazenie, ze w styczniu, byl przekonany, ze w roku 1900, i wiedzial, ze bylo to za panowania krolowej Wiktorii. Wiec ustalilismy wspolnie, iz narodzilem sie w sobote, 20 stycznia 1900. Nie znalem mojej matki, poniewaz, jak juz wspomnialem, umarla w dniu mego przyjscia na swiat "Przy porodzie" - mowil nasz miejscowy ksiadz, ale ja w gruncie rzeczy nie rozumialem, co ma na mysli, i pojalem to dopiero w dobrych kilka lat pozniej, kiedy ponownie zetknalem sie z tym problemem. Ojciec OTMalley stale mi powtarzal, ze jesli kiedykolwiek widzial swieta osobe, to byla nia wlasnie moja matka. Moj ojciec - ktorego nikt nie nazwalby swietym - pracowal w dokach za dnia, wieczory spedzal w pubie, a nad ranem wracal do domu, poniewaz tylko tam mogl sie spokojnie przespac. 9 Reszte rodziny stanowily trzy siostry: Sal, najstarsza z nas, ktora miala piec lat i znala date swoich urodzin, poniewaz zdarzylo sie to w nocy i ojciec musial czuwac przy matce, trzyletnia Grace, ktora nie narazila nikogo na utrate snu, i Kitty, ktora miala osiemnascie miesiecy i ani na chwile nie przestawala wrzeszczec.Glowa rodziny byl dziadek Charlie, po ktorym odziedziczylem imie. Sypial w swym wlasnym pokoju na parterze naszego domu na Whitechapel Road, nie tylko dlatego, ze byl najstarszy, lecz poniewaz to on zawsze placil czynsz. Reszta tloczyla sie we wspolnej sypialni, po drugiej stronie korytarza. Na parterze znajdowaly sie jeszcze dwa pomieszczenia: cos w rodzaju kuchni i cos, co wiekszosc ludzi uznalaby za duzy kredens^ a co Grace ochrzcila salonikiem. Toaleta miescila sie w pozbawionym trawy ogrodku i dzielilismy ja z mieszkajaca nad nami rodzina Irlandczykow. Mialem wrazenie, ze chodzili do niej zawsze o trzeciej nad ranem. Dziadek, ktory byl z zawodu straganiarzem, sprzedawal swe towary na rogu Whitechapel Road. Gdy tylko zdolalem wylezc ze skrzynki po pomaranczach i zaczalem sie platac wsrod innych wozkow, odkrylem natychmiast, ze uwazany jest przez tutejszych mieszkancow za najlepszego kupca w dzielnicy East End. Moj ojciec, ktory jak juz mowilem, byl z zawodu dokerem, nigdy nie przejawial wiekszego zainteresowania zadnym ze swych dzieci i choc zarabial czasem az funta tygodniowo, jego dochody zawsze zostawaly "Pod Czarnym Bykiem", gdzie wydawal je na kolejne kufle piwa albo przegrywal w karty lub domino, w towarzystwie naszego najblizszego sasiada, Berta Shorrocksa, czlowieka nie umiejacego chyba mowic i wydajacego tylko gluche pomruki. Prawde mowiac, gdyby nie dziadek, nie kazano by mi nawet chodzic do miejscowej szkoly podstawowej na Jubilee Street; celowo uzywam slowa "chodzic", gdyz kiedy juz tam docieralem, zajmowalem sie glownie trzaskaniem wiekiem pulpitu i pociaganiem od czasu do czasu za warkocz "Bogatej Porky", dziewczynki, ktora siedziala przede mna. Naprawde nazywala sie Rebeka Salmon i byla corka Dana Salmona, wlasciciela piekarni na rogu Brick Lane. Bogata Porky wiedziala dokladnie, gdzie i kiedy sie urodzila, i stale nam przypominala, ze jest niemal o rok mlodsza niz reszta dzieci z naszej klasy. 10 Nie moglem sie doczekac godziny czwartej po poludniu, kiedy lekcje dobiegaly konca, a ja trzaskalem po raz ostatni wiekiem pulpitu i gnalem na Whitechapel Road, by pomagac na straganie.W soboty dziadek robil mi wielka przyjemnosc i pozwalal towarzyszyc sobie wczesnym rankiem na Covent Garden, gdzie wybieral owoce i jarzyny sprzedawane przez nas pozniej z jego wozka, stojacego dokladnie naprzeciw piekarni pana Salmona i sasiadujacego z nim sklepiku pana Dunkleya, ktory serwowal na wynos smazona rybe z frytkami. Marzylem o dniu, w ktorym porzuce wreszcie na zawsze szkole i bede mogl zostac stalym wspolpracownikiem dziadka, ale on dbal o moja edukacje i gdy tylko opuscilem choc godzine nauki, nie zabieral mnie z soba na mecz West Ham, naszej lokalnej druzyny pilkarskiej, albo co gorsza, nie pozwalal mi sprzedawac na straganie nastepnego ranka. -Mialem nadzieje, ze staniesz sie z czasem bardziej podobny do Rebeki Salmon - mawial czesto. - Ta dziewczyna daleko zajdzie... -Im dalej, tym lepiej - odpowiadalem, ale on nigdy sie nie smial, tylko przypominal mi, ze Rebeka ma zawsze najlepsze stopnie ze wszystkich przedmiotow. -Z wyjatkiem matematyki - odszczekiwalem odwaznie - bo w tej dziedzinie zawsze wychodzi przy mnie na glupia. - Potrafilem dodawac w glowie wszystkie liczby, a Rebeka musiala spisywac je na kartce, co zawsze bardzo ja zloscilo. W ciagu wszystkich lat mojej nauki ojciec nigdy nie odwiedzil szkoly przy Jubilee Street, natomiast dziadek wstepowal tam przynajmniej raz w ciagu semestru, by porozmawiac z moim nauczycielem, panem Cartwriightem. Pan Cartwright tlumaczyl mu, ze z moja glowa do cyfr moge w przyszlosci zostac buchalterem lub urzednikiem bankowym. Powiedzial kiedys nawet, ze byc moze uda mu sie "zalatwic mi posade w City". Co w gruncie rzeczy bylo jedynie strata czasu, bo ja marzylem tylko o tym, zeby wspolnie z dziadkiem handlowac na straganie. Mialem siedem lat, kiedy doszedlem do wniosku, ze napis wymalowany na boku wozka - "Charlie Trumper, uczciwy kupiec, rok zalozenia firmy 1823" - moglby sie odnosic rowniez do mnie. Tato mial na imie George i oznajmial otwarcie przy wielu okazjach, ze po wycofaniu sie dziadka z interesow nie ma najmniejszego zamia11 ru przejmowac po nim straganu, gdyz nie chce rozstawac sie ze swymi kolegami z dokow. Nic nie mogloby mi sprawic wiekszej przyjemnosci niz jego decyzja, wiec powiedzialem dziadkowi, ze kiedy w koncu przejme jego wozek, nie bede musial nawet zmieniac napisu. Dziadek tylko jeknal z niechecia i powiedzial: - Mlody czlowieku, nie zycze sobie, zebys wyladowal na East Endzie. Jestes zbyt bystry, by do konca zycia handlowac na straganie. - Jego stwierdzenie bardzo mnie zasmucilo; nie rozumial najwyrazniej, ze ja tylko o tym marzylem. Nauka w szkole wlokla sie miesiac po miesiacu, rok po roku, a Rebeka Salmon zawsze odbierala nagrody w dniu rozdania swiadectw. Te doroczne uroczystosci byly tym trudniejsze do zniesienia, ze zawsze musielismy sluchac, jak deklamuje nam Psalm 23, stojac na podium w bialej sukience, bialych skarpetkach i czarnych butach. Jej dlugie czarne wlosy nieodmiennie zdobila biala kokarda. -Podejrzewam, ze codziennie wklada nowe majtki - szepnela mi kiedys do ucha mala Kitty. -A ja stawiam gwinee przeciw cwiercpensowce, ze nadal jest dziewica - dodala Sal. Wybuchnalem smiechem, bo tak zawsze reagowali na dzwiek tego slowa wszyscy straganiarze z Whitechapel Road, choc musze przyznac, ze w tym okresie nie mialem pojecia, co ono oznacza. Dziadek uciszyl mnie syknieciem i nie usmiechnal sie, dopoki nie zostalem wywolany do odebrania nagrody za postepy w matematyce; pudelka kolorowych kredek, ktore nikomu na nic nie byly potrzebne. Ale i tak wolalem je od ksiazki. Kiedy wracalem na swoje miejsce, dziadek klaskal w dlonie tak glosno, ze niektore matki odwrocily sie w nasza strone z usmiechem, co jeszcze bardziej utwierdzilo go w przekonaniu, ze powinienem pozostac w szkole az do ukonczenia czternastego roku zycia. Kiedy mialem dziesiec lat, dziadek pozwolil mi co rano, przed pojsciem do szkoly, ukladac towary na wozku. Ziemniaki na pierwszym planie, zielenina w srodku, miekkie owoce w glebi; tak brzmiala jego niezlomna zasada. -Nigdy nie pozwalaj im dotykac owocow, zanim nie wrecza ci pieniedzy - mawial zawsze. - Trudno jest obic ziemniaka, ale jeszcze trudniej sprzedac kisc winogron, ktora kilka razy podnoszono ze straganu i odrzucano z powrotem. 12 W wieku jedenastu lat odbieralem juz pieniadze od kupujacych i wydawalem im reszte. Wtedy wlasnie odkrylem, do czego przydaja sie zreczne palce. Niektore klientki, po odebraniu naleznosci, otwieraly dlon i stwierdzaly, ze brak w niej jednej monety, ktora im przed chwila wyplacilem, wiec musialem wreczac im ja po raz drugi. Dziadek, stwierdziwszy, ze pozbawiam go w ten sposob znacznej czesci tygodniowego zarobku, nauczyl mnie mowic: - "Dwa pensy reszty, pani Smith" i trzymac monety w podniesionej rece, zeby wszyscy je widzieli.Majac dwanascie lat umialem juz targowac sie z hurtownikami z Covent Garden, zachowujac kamienna twarz, a po powrocie na Whitechapel Road sprzedawac te same produkty naszym klientom, usmiechajac sie od ucha do ucha. Odkrylem tez, ze dziadek regularnie zmienia dostawcow, aby - jak mawial - "zaden z nich nie poczul sie zbyt pewny siebie". W wieku lat trzynastu stalem sie jego oczami i uszami, jakoze znalem juz po nazwisku wszystkich liczacych sie hurtownikow owocow i jarzyn z Covent Garden. Szybko zorientowalem sie, ktorzy z nich przykrywaja marne owoce dorodnymi okazami, ktorzy ukrywaja poobijane jablka, ktorzy zawsze probuja nie dowazac towaru. Co najwazniejsze, wiedzialem juz, ktorzy z naszych klientow nie placa dlugow, wiec nie nalezy sprzedawac im niczego na kredyt i wpisywac ich nazwisk kreda na tabliczce. Pamietam, jak dumnie wyprezylem klatke piersiowa, kiedy pani Smelley, wlascicielka pensjonatu na Commercial Road, powiedziala mi, ze jestem godnym potomkiem swego dziadka i ze jej zdaniem stane sie kiedys rownie dobrym kupcem jak on. Uczcilem ten wieczor zamawiajac pierwszy w zyciu kufel piwa i zapalajac pierwszego papierosa. Nie dokonczylem ani jednego, ani drugiego. Nigdy nie zapomne pewnego sobotniego poranka, kiedy dziadek po raz pierwszy pozwolil mi samodzielnie poprowadzic stragan. Przez piec godzin ani razu nie otworzyl ust, by udzielic mi rady czy wyglosic swa opinie. A kiedy pod koniec dnia podliczyl obroty i stwierdzil, ze byly one o dwa szylingi i piec pensow nizsze niz w inne soboty, wreczyl mi mimo to szesciopensowke, ktora stanowila moje tygodniowe pobory. Wiedzialem, ze dziadek pragnie, abym pozostal w szkole i doskonalil sie w czytaniu i pisaniu, ale kiedy w grudniu 1913 nadszedl 13 ostatni piatek semestru, opuscilem bramy uczelni przy Jubilee Street, za zgoda ojca. Ojciec zawsze mawial, ze nauka to strata czasu i ze nie widzi w niej zadnego sensu. Przyznawalem mu racje, choc Bogata Porky dostala stypendium do jakiegos gimnazjum Sw. Pawla, ktore miescilo sie i tak o wiele mil od naszej dzielnicy, az w Hammersmith. A ktoz chcialby przenosic sie do szkoly w Hammersmith, skoro moze mieszkac na East Endzie?Pani Salmon najwyrazniej chciala tego dla swojej corki, gdyz opowiadala kazdemu, kto tloczyl sie w kolejce po chleb, o jej "zdolnosciach intelektualnych" - cokolwiek to oznaczalo. -Nadeta snobka - szeptal mi do ucha dziadek. - To jedna z tych osob, ktore zawsze maja w domu patere z owocami, choc nikt nie jest chory. Moja opinia o Bogatej Porky nie odbiegala zbytnio od zdania dziadka o pani Salmon. Natomiast pana Salmona uwazalem za porzadnego czlowieka. Musicie wiedziec, ze on sam, zanim jeszcze poslubil panne Roach, corke piekarza, byl wlascicielem straganu. W kazda sobote rano, kiedy ja przygotowywalem nasz wozek, pan Salmon udawal sie do synagogi w Whitechapel, zostawiajac sklep pod opieka zony. Kiedy go nie bylo, pani Salmon stale przypominala nam podniesionym glosem, ze ona nie jest Zydowka. Bogata Porky wydawala sie niezdecydowana, czy powinna chodzic ze swym starym do synagogi, czy tez zostawac w sklepie, w ktorym siadala zawsze przy oknie i zaczynala pozerac buleczki z kremem, gdy tylko jej ojciec znikal z pola widzenia. -Mieszane malzenstwa maja zawsze problemy - mawial moj dziadek. Dopiero po latach zdalem sobie sprawe, ze nie mial na mysli buleczek z kremem. W dniu, w ktorym porzucilem szkole, oznajmilem dziadkowi, ze moze spokojnie pospac dluzej, bo sam pojade do Covent Garden po towar, ale on nie chcial o tym nawet slyszec. Kiedy dotarlismy na rynek, po raz pierwszy pozwolil mi samodzielnie targowac sie z hurtownikami. Szybko znalazlem dostawce, ktory zgodzil sie sprzedawac mi tuzin jablek po trzy pensy, o ile zagwarantuje mu, ze bede kupowal u niego te sama ilosc towaru codziennie, az do konca miesiaca. Poniewaz obaj z dziadkiem zjadalismy zawsze po jablku na sniadanie, umowa ta pozwolila nam zaspokoic nasze wlasne 14 potrzeby, a przy okazji wyprobowac owoce, ktore sprzedawalismy naszym klientom.Odtad kazdy dzien stal sie sobota, a my, pracujac razem, podnieslismy dochody ze straganu az o czternascie szylingow tygodniowo. Poczynajac od tego momentu dostawalem tygodniowa pensje w wysokosci pieciu szylingow, co stanowilo prawdziwa fortune. Chowalem cztery do blaszanej skarbonki, stojacej pod lozkiem dziadka, dopoki nie zaoszczedzilem pierwszej gwinei. Czlowiek, ktory byl wlascicielem gwinei, mogl cieszyc sie poczuciem bezpieczenstwa; tak powiedzial mi kiedys pan Salmon, stojac jak zwykle przed swym sklepem z palcami w kieszonkach kamizelki i demonstrujac zwisajacy na dewizce lsniacy, zloty zegarek. Wieczorami, kiedy dziadek wracal na kolacje, a ojciec wychodzil do pubu, siedzialem w domu i sluchalem relacji siostr o tym, co wydarzylo im sie w ciagu dnia, ale szybko mi sie to nudzilo, wiec wstepowalem do istniejacego w Whitechapel klubu dla chlopcow. Ping-pong w poniedzialki, srody i piatki; boks we wtorki, czwartki i soboty. Nigdy nie nauczylem sie dobrze grac w ping-ponga, ale zostalem niezlym bokserem wagi koguciej i reprezentowalem nawet barwy naszego klubu przeciw druzynie z Bethnal Green. W przeciwienstwie do mego ojca nie przepadalem za pubami, wyscigami psow i gra w karty, ale w sobotnie popoludnia nieodmiennie bywalem na meczach West Ham. Od czasu do czasu wypuszczalem sie nawet wieczorem na West End, by zobaczyc gwiazdy music hallu. Kiedy dziadek zapytal mnie, co chcialbym dostac z okazji pietnastych urodzin, odparlem bez chwili wahania: - Wlasny wozek - i dodalem, ze uzbieralem juz niemal tyle pieniedzy, by go kupic. On jednak rozesmial sie tylko i stwierdzil, ze jego stary wozek jest wystarczajaco solidny, bym mogl: go przejac, kiedy nadejdzie stosowna chwila. Dodal, ze nasz stragan na kolach stanowi majatek trwaly - jak mawiaja ludzie obracajacy kapitalem - i ostrzegl mnie, bym nie robil niepotrzebnych inwestycji, zwlaszcza teraz, kiedy trwa wojna. Choc pan Salmon poinformowal mnie juz niemal rok wczesniej, ze wypowiedzielismy wojne Niemcom - zaden z nas nie slyszal nawet o arcyksieciu Franciszku Ferdynandzie - zdalem sobie sprawe z powagi sytuacji dopiero wtedy, kiedy zauwazylem, ze handlujacy na naszym targu mlodzi ludzie stopniowo znikaja, idac 15 "na front", a ich miejsce zajmuja mlodsi bracia, a czasem nawet siostry. W sobotnie poranki widywalo sie na East Endzie wiecej mezczyzn w mundurach niz cywilow.Z tego okresu pozostalo mi jeszcze jedno wspomnienie, dotyczace pana Schultza, wytworcy wedlin, ktorymi zajadalismy sie w sobotnie wieczory, zwlaszcza wtedy, kiedy z bezzebnym usmiechem dorzucal nam za darmo jedna kielbaske. Przez pewien czas zastawal on co rano rozbita szybe wystawowa, a potem, pewnego dnia, okazalo sie, ze witryna jego sklepu jest zabita deskami. Nigdy wiecej nie ujrzelismy pana Schultza. - Zostal internowany - tajemniczym szeptem wyjawil mi dziadek. Moj ojciec przylaczal sie do nas niekiedy w sobotnie poranki, ale tylko po to, by wyludzic od dziadka troche pieniedzy, a nastepnie pojsc "Pod Czarnego Byka" i wydac je do ostatniego pensa w towarzystwie swego kumpla, Berta Shorrocksa. Dziadek wysuplywal co tydzien szylinga, a czasem nawet florena, choc obaj wiedzielismy, ze go na to nie stac. Zloscilo mnie to, zwlaszcza ze on sam nigdy nie pil i nie mial zylki do hazardu. Co nie przeszkadzalo mojemu ojcu chowac pieniedzy do kieszeni, dotykac lekko swej czapki i pospiesznie wyruszac w kierunku "Czarnego Byka". Rytual ten powtarzal sie z tygodnia na tydzien i byc moze nigdy nie uleglby zmianie, gdyby pewnego dnia jakas kobieta z nosem jak kartofel, ktora zauwazylem wczesniej, bo od kilku dni stala na naszym rogu w dlugiej czarnej sukni i z parasolem w rece, nie podeszla do naszego straganu i nie wetknela ojcu w klape bialego piorka. Nigdy nie widzialem go tak wscieklego - znacznie bardziej niz w sobotnie wieczory, kiedy wracal do domu przegrawszy wszystkie pieniadze, tak pijany, ze musielismy wszyscy chowac sie pod lozko. Uniosl w kierunku damy zacisnieta piesc, ale ona nie tylko nie okazala cienia leku, lecz w dodatku zarzucila mu w zywe oczy tchorzostwo. Zwymyslal ja slowami, ktore zachowywal zwykle dla inkasenta czynszu. Potem wyrwal jej wszystkie biale piora, cisnal je do rynsztoka i energicznym krokiem ruszyl w kierunku "Czarnego Byka". Co wiecej, nie wrocil do domu na podany nam przez Sal obiad, zlozony z pieczonej ryby z frytkami. Nie mialem powodu do narzekania, bo idac tego popoludnia na mecz West Ham zabralem z soba jego porcje. Wieczorem, po powrocie, tez nie zastalem go w 16 domu, a budzac sie rano stwierdzilem, ze w lozku ojca nikt nie spal. Kiedy dziadek przyprowadzil nas z poludniowej mszy, nadal nie bylo po nim ani sladu, wiec po raz drugi z rzedu spalem sam w podwojnym lozku.-Pewnie znowu spedzil noc w areszcie - orzekl w poniedzialek rano dziadek, kiedy pchalem nasz wozek srodkiem jezdni, starajac sie unikac kup nawozu, pozostawionych przez konie, ktore ciagnely omnibusy z City i do City, wzdluz linii kolejki podziemnej Metropolitan. Kiedy mijalismy dom pod numerem 110, dostrzeglem przygladajaca sie nam z okna pania Shorrocks; jak zwykle miala podbite oko i sporo roznobarwnych sincow, ktore fundowal jej zazwyczaj Bert w sobotni wieczor. -Mozesz pojsc kolo poludnia na policje i wykupic go - powiedzial dziadek. - Do tej pory powinien wytrzezwiec. Zasepilem sie na mysl o koniecznosci zaplacenia grzywny w wysokosci pol korony, czyli rownowartosci naszych dziennych zarobkow. Kilka minut po dwunastej zjawilem sie w komisariacie. Dyzurny sierzant oznajmil, ze Bert Shorrocks nadal przebywa w celi, gdyz ma stanac przed sadem dopiero po poludniu, a potem poinformowal mnie, ze policjanci nie widzieli mojego ojca przez caly weekend. -Mozesz byc pewny, ze sie znajdzie jak zly szelag - powiedzial ze smiechem dziadek. Ale minal z gora miesiac, zanim ojciec pojawil sie na nowo. Kiedy go ujrzalem, nie wierzylem wlasnym oczom - byl od stop do glow ubrany w mundur koloru khaki. Wstapil do drugiego batalionu Strzelcow Krolewskich. Powiedzial nam, ze spodziewa sie przeniesienia na front w ciagu kilku najblizszych tygodni, ale z pewnoscia wroci na Boze Narodzenie. Jakis oficer zapewnil go, ze cholerne Szwaby zostana do tej pory dawno wygnane z Francji. Dziadek pokrecil glowa i zmarszczyl brwi, a ja bylem tak dumny z mego taty, ze przez reszte dnia snulem sie za nim po rynku. Nawet dama, ktora stala na rogu i rozdawala biale piora, kiwnela na jego widok z uznaniem glowa. Zmierzylem ja pogardliwym wzrokiem i obiecalem ojcu, ze jesli Niemcy nie zostana wygnani do Bozego Narodzenia, porzuce prace na targu i wstapie do jego oddzialu, by Pomoc mu ich wykonczyc. Poszedlem z nim nawet tego wieczora >>Pod Czarnego Byka", gotow wydac moje tygodniowe pobory na 2 ~ Prosto jak strzelil 17 wszystko, czego zapragnie. Ale nikt nie pozwolil mu placic za drinki, wiec nie wydalem ani pol pensa. Nazajutrz ojciec wyjechal od nas do swego pulku bardzo wczesnie, zanim jeszcze obaj z dziadkiem wyruszylismy na targ.Ojciec nie pisal do nas, poniewaz nie umial pisac, ale wszyscy mieszkancy East Endu wiedzieli, ze dopoki rodzina wyslanego na front zolnierza nie otrzyma jednej z tych brazowych kopert, ktore zastaje sie pod drzwiami mieszkania, mozna zakladac, iz dany uczestnik wojny nadal zyje. Pan Salmon czytal mi czasem na glos poranna gazete, ale poniewaz nigdy nie mogl w niej znalezc zadnej wzmianki o Strzelcach Krolewskich, nie mialem pojecia, co porabia moj ojciec. Modlilem sie tylko, zeby nie wyslano go do miejscowosci o nazwie Ypres, gdzie jak donosil dziennik, armia nasza poniosla wielkie straty w ludziach. Nasza rodzina spedzila tego roku bardzo spokojne Swieta, ponie waz mimo obietnic owego oficera ojciec nie powrocil z frontu. Sal, ktora pracowala jako kelnerka w jakiejs kawiarni na Commercial Road, poszla do pracy w drugi dzien Bozego Narodzenia, a Grace podczas calych Swiat miala dyzur w London Hospital; po domu platala sie tylko Kitty, ale i ona, obejrzawszy prezenty otrzymane przez wszystkich czlonkow rodziny, wrocila do lozka. Kitty nigdy nie potrafila wytrwac na posadzie dluzej niz tydzien, ale mimo to byla jakims cudem lepiej ubrana niz ktorekolwiek z nas. Pewnie dlatego, ze jej kolejni adoratorzy gotowi byli wydac na nia przed pojsciem na front wszystkie pieniadze do ostatniego pensa. Trudno mi bylo sobie wyobrazic, co im powie, jesli wszyscy wroca tego samego dnia. Od czasu do czasu Kitty wyrazala gotowosc przepracowania kilku godzin na naszym straganie, ale znikala szybko, gdy tylko udalo jej sie zgarnac dzienne przychody. - Nie ma z niej zadnego pozytku - mawial dziadek. Ale ja nie skarzylem sie. Skonczylem szesnascie lat, nie mialem zadnych zmartwien i myslalem tylko o tym, kiedy wreszcie zostane wlascicielem wlasnego wozka. Pan Salmon powiedzial mi, ze najlepsze wozki mozna kupic na Old Kent Road, poniewaz liczni mlodzi ludzie, w odpowiedzi na apele Kitchenera, szli walczyc za krola i ojczyzne. Byl pewien, ze jest to najlepsza okazja zrobienia - jak to nazywal - dobrego interesu. Podziekowalem mu i poprosilem, by nie wspominal o 18 planach dziadkowi, chcialem bowiem ubic ten "interes", zanim sie o nim dowie.W najblizszy sobotni ranek poprosilem dziadka o kilka godzin wolnego. -Znalazles sobie jakas dziewczyne, co? Bo mam nadzieje ze nie wybierasz sie na pijanstwo? -Ani jedno, ani drugie - odparlem z usmiechem. - Ale bedziesz pierwszym czlowiekiem, ktory dowie sie, o co chodzi. Obiecuje ci to. - Dotknalem czapki i wyruszylem pospiesznie w kierunku Old Kent Road. Przeszedlem przez Tower Bridge na druga strone Tamizy i pomaszerowalem na poludnie tak daleko, jak jeszcze nigdy w zyciu, a kiedy dotarlem do konkurencyjnego targu, nie moglem uwierzyc wlasnym oczom. Nie widzialem jeszcze tak wielu wozkow. Byly ustawione w rzedy. Dlugie, krotkie i pekate wozki, we wszystkich kolorach teczy. Na wielu sposrod nich wypisane byly nazwiska kupcow, znane na East Endzie od kilku pokolen. Spedzilem ponad godzine ogladajac przeznaczone na sprzedaz stragany, ale ciagle wracalem do tego, na ktorego bocznych scianach wypisano blekitno-zlotymi literami: "Najwiekszy wozek swiata". Kobieta sprzedajaca ten wspanialy obiekt oznajmila mi, ze zostal on wykonany zaledwie przed miesiacem, ze jej zabity niedawno przez Szwabow maz zaplacil za niego trzy funty i ze ona nie odda go ani o pensa taniej. Wyjasnilem jej, ze caly moj majatek nie przekracza dwoch funtow, ale gotow jestem splacic pozostala naleznosc w ciagu szesciu miesiecy. -Za szesc miesiecy wszyscy mozemy lezec juz w grobach - odparla potrzasajac glowa jak ktos, kto dobrze zna wartosc tego rodzaju zapewnien. -Wiec dam pani dwa funty szesc pensow i doloze wozek mego dziadka - powiedzialem bez zastanowienia. - A kto jest twoim dziadkiem? -Charlie Trumper - oznajmilem z duma, choc prawde powiedziawszy nie spodziewalem sie, by mogla o nim slyszec. - Charlie Trumper jest twoim dziadkiem? - I coz z tego? - spytalem wyzywajaco. - W takim razie wystarczy, jesli dasz mi na razie dwa funty i 19 szesc pensow, mlody czlowieku - odparla kobieta. - I postaraj sie splacic reszte do Bozego Narodzenia.Tak po raz pierwszy odkrylem znaczenie slowa "reputacja", Wreczylem kobiecie moje zyciowe oszczednosci i obiecalem, ze doplace pozostale dziewietnascie szylingow i szesc pensow przed koncem roku. ? Potwierdzilismy umowe usciskiem dloni, a potem chwycilem za raczki i zaczalem pchac moj pierwszy wlasny wozek przez most wiodacy ku Whitechapel Road. Kiedy Sal i Kitty ujrzaly moj skarb, podskakiwaly jak szalone z radosci i pomogly mi nawet napisac na nim: "Charlie Trumper, uczciwy kupiec, rok zalozenia 1823". Ja zas czulem pewnosc, ze dziadek bedzie ze mnie dumny. Gdy tylko zakonczylismy prace, nie czekajac na wyschniecie farby, triumfalnie potoczylem wlasny wozek w kierunku rynku. Kiedy stragan dziadka znalazl sie w polu mego widzenia, usmiechalem sie juz od ucha do ucha.. Tlum zebrany wokol jego wozka wydal mi sie niezwykle gesty jak na sobotnie przedpoludnie i nie moglem zrozumiec, dlaczego na moj widok wszyscy nagle ucichli. -Przyszedl mlody Charlie! - zawolal ktos z obecnych, a ja zobaczylem, ze odwracaja sie ku mnie liczne twarze. Wyczuwajac instynktownie jakies nieszczescie puscilem raczki nowego wozka i wbieglem w tlum. Ludzie rozstapili sie pospiesznie, robiac przejscie. Gdy tylko przedarlem sie do przodu, zobaczylem, ze dziadek lezy na trotuarze, z glowa oparta o skrzynke jablek, a jego twarz jest blada jak papier. Podbieglem do niego i padlem na kolana. - To ja, Charlie, dziadku! to ja, jestem przy tobie! - zawolalem. - Co moge dla ciebie zrobic? Powiedz mi tylko, czego chcesz, a ja spelnie kazde twoje zyczenie. Powoli zmruzyl oczy, w ktorych malowalo sie ogromne znuzenie. - Posluchaj mnie uwaznie, chlopcze - powiedzial, z wysilkiem chwytajac oddech. - Wozek nalezy odtad do ciebie, wiec nigdy nie spuszczaj z oczu swego straganu na dluzej niz kilka godzin. -Alez to twoj wozek i twoj stragan, dziadku! Jakze bedziesz pracowal bez wozka i bez straganu? - spytalem. Ale on juz mnie nie slyszal. Nigdy do tej pory nie zdawalem sobie sprawy, ze ktorykolwiek ze znanych mi ludzi moze umrzec. ROZDZIAL 2 Nabozenstwo zalobne za dziadka odbylo sie w bezchmurny poranek na poczatku lutego w kosciele Najswietszej Marii Panny i Sw. Michala na Jubilee Street. Gdy czlonkowie choru zajeli swe krzesla, pozostaly tylko miejsca stojace i nawet pan Salmon w dlugim czarnym plaszczu i czarnym kapeluszu z szerokim rondem stal wsrod tych, ktorzy tloczyli sie w glebi glownej nawy.Kiedy Charlie ustawil nazajutrz rano swoj nowiutki wozek na miejscu zajmowanym dotad przez dziadka, pan Dunkley wyszedl ze swego sklepu z rybami, by podziwiac nowy nabytek. -Moge na nim zmiescic niemal dwa razy wiecej towaru niz na starym straganie mojego dziadka - oznajmil mu Charlie. - Co wiecej, pozostalo mi do splacenia tylko dziewietnascie szylingow i szesc pensow. - Ale pod koniec tygodnia stwierdzil, ze jego wozek nadal w polowie wypelniaja nieswieze produkty, ktorych nikt nie chcial kupowac. Nawet Sal i Kitty krecily nosami, kiedy oferowal im w prezencie sczerniale banany i poobijane brzoskwinie. Dopiero po kilku tygodniach nowo upieczony kupiec zorientowal sie, jakie mniej wiecej ilosci produktow zaspokoja dzienne zapotrzebowanie klientow, a jeszcze dluzej trwalo, nim odkryl, ze zapotrzebowanie to zmienia sie z dnia na dzien. W pewien sobotni poranek, kiedy zaopatrzyl sie juz w towar i wracal ze swym wozkiem do Whitechapel, uslyszal nagle czyjs ochryply krzyk. -Armia brytyjska zdziesiatkowana nad Somma! - darl sie stojacy na rogu Covent Garden gazeciarz, wymachujac nad glowa egzemplarzem jakiegos dziennika. Charlie odzalowal polpensowke na zakup "Daily Chronicle", a Potem usiadl na trotuarze i zaczal czytac, wybierajac znane sobie 21 wyrazy. Tak dowiedzial sie o smierci tysiecy brytyjskich zolnierzy ktory brali wraz z Francuzami udzial we wspolnych dzialaniach wymierzonych przeciw armii cesarza Wilhelma. Fatalny manewr skonczyl sie katastrofa. General Haig zapowiadal, ze jego zolnierze beda sie posuwac naprzod o czterysta jardow dziennie, a tymczasem zostali oni zmuszeni do odwrotu. Okrzyk: - "Wrocimy do domu na Boze Narodzenie!" brzmial teraz jak zalosna przechwalka.Charlie wrzucil gazete do rynsztoka. Byl pewien, ze zaden Niemiec nie zabije jego ojca, ale w ostatnim czasie zaczal odczuwac wyrzuty sumienia, ze tak obojetnie traktuje wysilek wojenny, zwlaszcza odkad Grace zglosila sie do ochotniczej sluzby w szpitalu polowym, polozonym zaledwie o pol mili za linia frontu. Ale choc pisywala do niego stamtad co miesiac, nie byla w stanie podac mu zadnych informacji, dotyczacych miejsca pobytu ojca. "Jest tu pol miliona zolnierzy - donosila - a poniewaz sa zmoknieci, zmarznieci i glodni, wszyscy wygladaja tak samo". Sal nadal byla kelnerka na Commercial Road i spedzala wszystkie wolne chwile na poszukiwaniu meza, natomiast Kitty bez trudu znajdowala licznych mezczyzn, gotowych zadbac o jej wszystkie potrzeby, prawde mowiac z trzech siostr Charlie'ego jedynie Kitty miala podczas dnia dosc wolnego czasu, by pomagac mu przy straganie, ale poniewaz nigdy nie wstawala przed wschodem slonca i wymykala sie na dlugo przed jego zachodem, nadal nie bylo z niej jak powiedzialby dziadek - wielkiego pozytku. Minelo kilka tygodni, nim mlody Charlie przestal odwracac glowe, by spytac: - Ile, dziadku? Po czemu, dziadku? Czy mozna udzielic kredytu pani Ruggles, dziadku? - I dopiero kiedy splacil naleznosc za nowy wozek do ostatniego pensa i zostal niemal bez kapitalu obrotowego, zaczal zdawac sobie sprawe, jak dobrym kupcem musial byc stary Charlie. W ciagu pierwszych kilku miesiecy zarabial zaledwie kilka pensow tygodniowo i Sal utwierdzila sie w przekonaniu, ze wyladuja wszyscy w przytulku, gdyz nie beda w stanie regularnie placic czynszu. Blagala Charlie'ego, by sprzedal stary wozek dziadka chocby za funta, ale on niezmiennie odpowiadal: - Nigdy! - a potem dodawal, ze gotow jest raczej glodowac i patrzec, jak stara pamiatka prochnieje na podworku, niz oddac ja w obce rece. Jesienia 1916 roku interesy zaczely isc troche lepiej, a najwie22 kszy wozek swiata przyniosl wystarczajacy dochod, by Sal mogla sobie kupic uzywana suknie, Kitty - pare butow, a Charlie stare ubranie z trzeciej reki. Choc nadal byl szczuply - osiagnal dopiero wage musza - i wcale nie wyroznial sie wzrostem, zauwazyl, ze stojace na rogu Whitechapel Road damy, ktore niestrudzenie wreczaly biale piorka wszystkim mezczyznom, wygladajacym na wiecej niz osiemnascie, a mniej niz czterdziesci lat, zaczynaja przygladac mu sie jak niecierpliwe sepy. Charlie nie bal sie Niemcow, ale nadal mial nadzieje, ze wojna skonczy sie szybko, a jego ojciec wroci do Whitechapel i dalej bedzie za dnia pracowal w dokach, a wieczorami popijal "Pod Czarnym Bykiem". Ale poniewaz nie dostawal listow, a gazety zamieszczaly bardzo skape informacje, nawet pan Salmon nie mogl mu wyjasnic, co naprawde dzieje sie na froncie. W miare uplywu miesiecy Charlie zaczal coraz lepiej orientowac sie w potrzebach swych klientow, a oni odkrywali stopniowo, ze oferuje im na swym wozku lepszy towar za dana cene niz ktorykolwiek z jego konkurentow. On sam poczul, ze sytuacja ulega poprawie, gdy pewnego ranka zjawila sie u niego usmiechnieta pani Smelley i kupila na potrzeby swego pensjonatu wiecej ziemniakow, niz mial szanse sprzedac ktoremus ze swych regularnych klientow w ciagu miesiaca. -Wie pani co, moglbym dostarczac pani zamowione towary - powiedzial, uchylajac czapke. - Moge przywozic je wprost do pensjonatu w kazdy poniedzialek rano. -Nie, dziekuje ci, Charlie - odparla pani Smelley. - Lubie zawsze ogladac to, co kupuje. -Niech pani da mi szanse sie sprawdzic, pani Smelley, a wtedy nie bedzie pani musiala wychodzic z domu bez wzgledu na pogode, jesli okaze sie, ze w pensjonacie jest wiecej gosci, niz pani sie spodziewala. Spojrzala na niego uwaznie. - No dobrze, zawre z toba umowe na dwutygodniowy okres probny-powiedziala. - Ale jesli kiedykolwiek mnie zawiedziesz, Charlie... -Zgadzam sie na pani warunki - powiedzial z usmiechem Charlie i od tej pory pani Smelley nigdy juz osobiscie nie kupowala na targu jarzyn ani owocow. Po tym pierwszym sukcesie Charlie postanowil rozszerzyc dosta23 we towarow na innych klientow z East Endu. Mial nadzieje, ze w ten sposob uda mu sie zwiekszyc swe dochody, a moze nawet je podwoic. Nastepnego ranka wytoczyl z podworka stary wozek dziadka, oczyscil go z pajeczyn i pokryl cienka warstwa nowej farby, a potem kazal Kitty jezdzic od domu do domu i zbierac zamowienia. Sam zamierzal tymczasem handlowac nadal na swoim stanowisku w Whitechapel. W ciagu kilku dni stracil caly dochod osiagniety na przestrzeni minionego roku i stwierdzil nagle, ze znow stoi na poczatku drogi. Jak sie okazalo, Kitty nie miala glowy do cyfr, a co gorsza, wierzyla we wszystkie opowiadane jej smutne historyjki i czesto oddawala towar za darmo. Pod koniec tego miesiaca Charlie byl niemal zrujnowany i ponownie nie mial na czynsz. -I jakiez wnioski wyciagnales z tego nierozwaznego kroku? - spytal Dan Salmon, stojac na progu swego sklepu w zsunietej na tyl glowy jarmulce i trzymajac kciuki w kieszonkach kamizelki, z ktorej dumnie wystawal jego zegarek. -Pomysl dwa razy, zanim zatrudnisz kogos z wlasnej rodziny i nigdy nie zakladaj, ze ktokolwiek placi swe dlugi. -Doskonale - stwierdzil pan Salmon. - Szybko sie uczysz. Wiec ile potrzebujesz, zeby zaplacic czynsz i przetrwac najblizszy miesiac? - O co panu chodzi? - spytal Charlie. - Ile? - powtorzyl pan Salmon. - Piec funtow - odparl Charlie, spuszczajac glowe. W piatek wieczorem, po zasunieciu zaluzji w swym sklepie, Dan Salmon wreczyl Charlie'emu piec suwerenow, dodajac kilka platkow macy. - Oddasz mi, kiedy bedziesz mogl, chlopcze, i nie mow o niczym mojej zonie, bo obaj znajdziemy sie w opalach. Charlie splacal dlug w tygodniowych ratach po piec szylingow i zwrocil cala naleznosc w ciagu dwudziestu tygodni. Zapamietal na zawsze dzien splaty ostatniej raty, bo tego wlasnie dnia odbyl sie pierwszy wielki nalot na Londyn, wiec spedzil wieksza czesc wieczora ukryty pod lozkiem ojca, tulac do siebie obie przestraszone siostry. Nastepnego ranka przeczytal w "Daily Chronicle" o bombardowaniu i dowiedzial sie, ze stu londynczykow zginelo podczas nalotu, a czterystu odnioslo rany. Pogryzajac jak co dzien jablko, ktore zastepowalo mu sniadanie, 24 dostarczyl cotygodniowe zamowienie pani Smelley i wrocil na swoje stanowisko przy Whitechapel Road. W poniedzialki zawsze byl spory ruch, bo wszyscy uzupelniali uszczuplone podczas weekendu zapasy, wiec kiedy wpadl na podwieczorek do stojacego pod numerem 112 domu, byl wyczerpany. Wbijal wlasnie widelec w porcje wieprzowiny w ciescie, kiedy uslyszal stukanie do drzwi.-Kto to moze byc? - spytala Kitty, podczas gdy Sal nakladala bratu na talerz drugiego kartofla. -Tylko w jeden sposob mozesz sie o tym przekonac, moja droga - odparl Charlie, nie ruszajac sie z miejsca. Kitty niechetnie odeszla od stolu i wrocila w chwile pozniej z nadeta mina. - To Becky Salmon. Mowi, ze chce z toba porozmawiac. -Doprawdy? Wiec popros panne Salmon do saloniku - z szerokim usmiechem polecil jej Charlie. Kitty, ociagajac sie, ponownie wyszla z kuchni, a Charlie wstal od stolu, dojadajac po drodze resztke potrawy. Przeszedl z nia do jedynego pokoju, ktory nie byl sypialnia. Usiadl na starym, obitym skora krzesle i czekal, konczac przezuwanie ciasta. W chwile potem weszla Bogata Porky i stanela na srodku pokoju, tuz przed nim. Nie odzywala sie. Byl w pierwszej chwili lekko zaskoczony jej tusza. Choc byla o dwa lub trzy cale nizsza niz on, musiala wazyc co najmniej o siedem kilo wiecej i miala sylwetke boksera wagi ciezkiej. Najwyrazniej nie przestala opychac sie kremowymi buleczkami swego ojca Charlie przyjrzal sie jej snieznobialej bluzce i granatowej plisowanej spodniczce. Na kieszeni eleganckiego zakietu wyhaftowany byl zloty orzel, otoczony napisem, jakiego nie widzial nigdy dotad. W jej krotkich czarnych wlosach tkwila utrzymujaca sie z trudem czerwona kokarda, a Charlie zauwazyl, ze czarne buty i biale skarpetki Becky sa rownie nieskazitelne jak dawniej. Poprosilby ja, zeby usiadla, ale nie mogl tego zrobic, bo zajmowal jedyne stojace w pokoju krzeslo. Polecil Kitty, zeby zostawila ich samych. Siostra patrzyla na niego przez chwile wyzywajaco, a potem bez slowa wyszla z pokoju. -A wiec czego sobie zyczysz? - spytal Charlie, slyszac trzask zamykanych drzwi. Rebeka Salmon zaczela nerwowo dygotac, probujac wydobyc z siebie glos. - Przyszlam do ciebie w zwiazku z tym, co stalo sie z 25 moimi rodzicami. - Wymawiala poszczegolne slowa wolno i starannie i ku oburzeniu Charlie'ego nie miala ani odrobiny lokalnego akcentu z East Endu.-A co sie stalo z twoimi rodzicami? - spytal burkliwie, zastanawiajac sie, czy dziewczyna zauwazy, ze dopiero niedawno przeszedl mutacje. Becky wybuchnela placzem. Charlie, nie wiedzac, jak sie zachowac, zaczal wygladac przez okno; nic innego nie przyszlo mu do glowy. Becky, drzac nadal, znow zmusila sie do otwarcia ust. -Ubieglej nocy tato zginal podczas nalotu, a mame odwieziono do szpitala. - Zamilkla nagle, nie dodajac zadnych wyjasnien. Charlie zerwal sie z krzesla. - Nie wiedzialem o tym - oznajmil, zaczynajac nerwowo chodzic po pokoju. -Nie mogles o tym wiedziec - odparla Becky. - - Nie powiedzialam jeszcze nic nikomu, nawet naszym subiektom. Mysla, ze tato jest chory i zrobil sobie wolny dzien. -Czy chcesz, zebym ja im to powiedzial? - spytal Charlie. - Czy po to tu przyszlas? -Nie - odparla, powoli podnoszac glowe, a potem zawiesila na chwile glos. - Chce, zebys przejal nasz sklep. Charlie byl tak oszolomiony ta propozycja, ze choc przestal chodzic po pokoju, nie probowal nawet nic odpowiedziec. -Moj ojciec twierdzil zawsze, ze nie minie wiele czasu, a bedziesz mial swoj wlasny sklep, wiec pomyslalam... -Alez ja nie mam pojecia o pieczeniu chleba - wyjakal Charlie, opadajac z powrotem na krzeslo. -Dwaj pomocnicy taty wiedza wszystko o piekarskim fachu, a ja podejrzewam, ze ty bedziesz wiedzial jeszcze wiecej przed uplywem kilku miesiecy. W tej chwili nasz sklep potrzebuje dobrego sprzedawcy. Moj ojciec mowil zawsze, ze jestes rownie dobry jak stary Charlie, a wszyscy wiedza, ze on byl najlepszy. - Ale co z moim wozkiem? .- Stoi tylko o kilka metrow od naszego sklepu, wiec bedziesz mogl miec na oku jedno i drugie. - Zawahala sie przez chwile, a potem dodala: - Nie tak, jak w przypadku twego systemu dostaw do klientow. - A wiec wiesz o tym? - Wiem nawet, ze probowales oddac ojcu ostatnie piec szylin26 gow w sobote, kiedy wychodzil do synagogi. Nie mielismy przed Soba tajemnic. -A wiec jak sobie to wyobrazasz? - spytal Charlie, zaczynajac czuc sie tak, jakby dziewczyna stale wyprzedzala go o krok. _ Bedziesz prowadzil sklep i wozek, a dochodami podzielimy sie po polowie. - A co bedziesz robic ty, zeby zapracowac na udzial w zyskach? -Zamierzam co miesiac sprawdzac ksiegi oraz dbac o to, zebysmy w pore placili podatki i nie naruszali przepisow rady miejskiej. -Nigdy dotad nie placilem zadnych podatkow - wyznal Charlie. - A poza tym, kto do diabla przejmuje sie rada i jej bezsensownymi przepisami? Becky po raz pierwszy skierowala na niego uwazne spojrzenie ciemnych oczu. - Ludzie, ktorzy maja nadzieje, ze pewnego dnia beda prowadzic powazna firme, Charlie. -Podzial zyskow na pol nie wydaje mi sie sprawiedliwy - stwierdzil Charlie, nadal usilujac zdobyc przewage w negocjacjach. -Moj sklep jest wart znacznie wiecej niz twoj wozek, a oprocz tego przynosi o wiele wiekszy dochod. -Przynosil, dopoki zyl twoj ojciec - odparl Charlie, ale natychmiast zaczal zalowac swych slow. Becky znow kiwnela glowa. - Wiec zostajemy wspolnikami czy nie? - wymamrotala cicho. ?. -Szescdziesiat procent dla mnie, czterdziesci dla ciebie - zaproponowal Charlie. Wahala sie przez dluga chwile, a potem nagle wyciagnela do niego reke. Charlie wstal z krzesla i energicznie uscisnal jej dlon, potwierdzajac w ten sposob, ze umowa zostala zawarta. Od pogrzebu Dana Salmona Charlie czytywal co rano "Daily Chronicle" w nadziei, ze dowie sie czegos o poczynaniach drugiego batalionu Strzelcow Krolewskich i o miejscu pobytu swego ojca. %czytal tam, ze jego pulk walczy gdzies we Francji, ale gazeta nie Podawala dokladnych danych topograficznych, wiec niewiele udalo mu sie ustalic. Lektura codziennej gazety byla jednak dla niego podwojnie fascynujaca, gdyz zaczal interesowac sie prezentowanymi na kaz27 dej stronie ogloszeniami. Nie mogl uwierzyc, ze szlachetnie urodzeni mieszkancy West Endu gotowi sa placic ciezkie pieniadze za produkty, ktore jemu wydawaly sie zbedne i zbytkowne. Mimo to mial ochote skosztowac coca-coli, najnowszego napoju z Ameryki, ktorego butelka kosztowala pensa, lub wyprobowac - choc jeszcze sie nie golil - nowa maszynke firmy Gillette, sprzedawana po szesc pensow za oprawke i dwa pensy za szesc zyletek. Byl przekonany, ze jego ojciec, ktory zawsze uzywal tylko brzytwy, uznalby golenie sie taka maszynka za dowod zniewiescialosci. Absurdalna wydawala mu sie tez cena gorsetu dla kobiet, ktory kosztowal az dwie gwinee. Byl przekonany, ze ani Sal, ani Kitty nigdy nie beda nosily takiego gorsetu; mogla go potrzebowac - i to niebawem - Bogata Porky, o ile dalej bedzie tyla w takim tempie jak dotad. Byl tak zafascynowany ta najwyrazniej nieograniczona chlonnoscia rynku, ze zaczal wyprawiac sie w niedzielne poranki na West End, by obejrzec na wlasne oczy te wszystkie luksusy. Jechal konnym tramwajem do Chelsea, a potem powoli wracal piechota w strone Mayfair, ogladajac po drodze wszystkie towary prezentowane na wystawach sklepow. Obserwowal tez stroje mieszkancow tej dzielnicy i podziwial mechaniczne pojazdy, ktore pedzily srodkiem jezdni wypuszczajac kleby spalin, ale nie zostawiajac odchodow. Zaczal sie nawet zastanawiac, ile kosztowaloby wynajecie sklepu w Chelsea. W pierwsza niedziele pazdziernika 1917 roku zabral ze soba Sal, tlumaczac jej, ze powinna zobaczyc, jak wyglada zachodnia czesc Londynu. Oboje szli powoli od jednej wystawy do drugiej, a Charlie nie mogl ukryc podniecenia, jakie budzily w nim wszystkie nowe odkrycia. Potrafil wpatrywac sie przez dlugie minuty w odziez meska, kapelusze, buty, suknie, perfumy, bielizne, a nawet ciastka i wypieki. -Na milosc boska, wracajmy juz do Whitechapel, gdzie czujemy sie jak u siebie w domu - powiedziala w koncu Sal. - Bo jedno jest pewne: tutaj nigdy nie bede sie tak czula. -Czy nie rozumiesz, ze pewnego dnia zostane wlascicielem sklepu w Chelsea? - spytal Charlie. -Przestan gadac glupstwa. Na cos takiego nie mogl by sobie pozwolic nawet Dan Salmon. Charlie uznal, ze nie warto nawet odpowiadac. 28 Becky trafnie ocenila czas, w jakim Charlie bedzie w stanie nauczyc sie tajnikow zawodu piekarza. W ciagu miesiaca wiedzial niemal tyle o temperaturach piecow, aparaturze kontrolnej, wyrastaniu drozdzy i wlasciwych proporcjach miedzy woda a maka, ile dwaj pracownicy piekarni, a poniewaz obslugiwali oni tych samych klientow, ktorzy kupowali na wozku Charlie'ego, obroty obu firm spadly podczas pierwszego kwartalu bardzo nieznacznie.Becky dotrzymala slowa i utrzymywala rachunki w stanie idealnego porzadku, a nawet objela ksiegowoscia obroty wozka. Pod koniec pierwszych trzech miesiecy istnienia spolki przyniosla ona dochod w wysokosci czterech funtow i jedenastu szylingow, mimo ze w piekarni trzeba bylo zainstalowac nowy gazowy piec, a Charlie pozwolil sobie na kupno pierwszego w zyciu uzywanego ubrania. Sal nadal pracowala jako kelnerka na Commercial Road, ale Charlie wiedzial, ze nie moze doczekac sie chwili, w ktorej znajdzie sie kandydat do jej reki. Sama mowila, ze wyjdzie za kazdego, bez wzgledu na jego urode, byleby mogla sypiac we wlasnym pokoju. Grace nigdy nie zapominala o wyslaniu listu do rodziny w pierwszym dniu kazdego miesiaca i choc byla otoczona przez smierc, zachowywala najwyrazniej pogode ducha. Ojciec O'Malley mowil swym parafianom, ze dziewczyna wdala sie w matke. Kitty nadal robila, co chciala, pozyczajac pieniadze od obu siostr oraz brata i nigdy ich nie oddajac. Proboszcz tlumaczyl swym wiernym, ze ta dziewczyna wdala sie w ojca. -Podoba mi sie twoje nowe ubranie - powiedziala pani Smelley, kiedy Charlie dostarczyl jej pewnego poniedzialkowego popoludnia cotygodniowe zamowienie. Zaczerwienil sie, uchylil czapki i udajac, ze nie slyszal komplementu, pognal do piekarni. Zanosilo sie na to, ze w drugim kwartale obie prowadzone przez Charlie'ego firmy powieksza swoje dochody, a on uprzedzil Becky o swym zamiarze odkupienia sklepu rzeznika, ktorego jedyny syn stracil zycie pod Passchendaele. Becky ostrzegla go przed pochopnym inwestowaniem w kolejne przedsiewziecie, zanim nie dowiedza sie, jakie zyski przynosi sklep, i nie porozmawiaja z subiektami, ktorzy byli juz w dosc podeszlym wieku. - Poniewaz jedna rzecz jest pewna, Charlie - powiedziala mu, kiedy usiedli pewnego dnia w 29 malym pokoiku za sklepem Salmonow, by sprawdzic miesieczny^ bilans - a mianowicie to, ze nie masz pojecia o prowadzeniu rzezni.i Nadal podoba mi sie napis: "Charlie Trumper, uczciwy kupiec, rok zalozenia 1823" - dodala - ale napis: "Trumper, glupi bankrut, rok likwidacji 1917" - nie budzi mego zachwytu.Becky rowniez dala mu do poznania, ze dostrzega nowe ubranie, ale dopiero wtedy, kiedy skonczyla sprawdzac dlugie kolumny liczb. Mial wlasnie odwzajemnic jej komplement i stwierdzic, ze chyba troche schudla, kiedy siegnela po kolejne ciastko z owocami. Przesunela lepkim palcem po miesiecznym rozliczeniu, a potem porownala sume z wypisanym recznie raportem bankowym, dotyczacym stanu konta. "Dochod: osiem funtow i czternascie szylingow" - napisala schludnie czarnym atramentem u dolu strony. -W tym tempie zostaniemy milionerami, zanim dobije czterdziestki - powiedzial z usmiechem Charlie. - Czterdziestki, Charlie? - powtorzyla z nagana w glosie Becky. - Nie bardzo ci sie do tego spieszy, prawda? - Co chcesz przez to powiedziec? -Tylko to, ze mialam nadzieje zostac milionerka znacznie wczesniej. Charlie zasmial sie glosno, by zatuszowac niepewnosc, czy Becky zartuje, czy mowi serio. Potem zaczal przygotowywac sie do zamkniecia piekarni, a dziewczyna sprawdzila, czy atrament wysechl, zamknela ksiegi rachunkowe i odlozyla je do swojej torby. Kiedy wyszli na ulice, Charlie pozegnal wspolniczke przesadnie niskim uklonem. Potem przekrecil klucz w zamku i ruszyl w strone domu. Popychajac w kierunku zachodzacego slonca wozek z resztkami nie sprzedanych tego dnia towarow, gwizdal falszywie melodie "Lambeth Walk". - Czy naprawde moge zostac milionerem przed ukonczeniem czterdziestki - myslal - czy tez Becky tylko zartowala sobie ze mnie? Kiedy mijal dom Berta Shorrocksa, zatrzymal sie nagle. Przed domem opatrzonym numerem 112 stal w dlugiej czarnej sutannie i czarnym kapeluszu ojciec O'Malley, trzymajac w reku oprawiona na czarno Biblie. ROZDZIAL 3 Charlie siedzial w przedziale pociagu jadacego do Edynburga i rozmyslal o swych poczynaniach z okresu ostatnich czterech dni. Becky nazwala jego postawe oslim uporem, a Sal - po prostu glupota. Pani Smelley uwazala, ze nie ma obowiazku sie zglaszac, dopoki nie otrzyma karty powolania, zas Grace nadal opatrywala rannych na Zachodnim Froncie, wiec nie wiedziala nawet o tym, co robi jej brat. Jesli idzie o Kitty, to zrobila tylko nachmurzona mine i zapytala go, jak ma przezyc bez jego pomocy.W liscie poinformowano go, ze szeregowiec George Trumper zginal smiercia bohatera 2 listopada 1917, podczas ataku na linie nieprzyjacielskie pod Polygon Wood. Tego dnia zginelo ponad tysiac zolnierzy, szturmujacych dziesieciomilowy odcinek frontu (od Mesyny do Passchendaele), nie bylo wiec zaskakujace, ze list sierzanta byl krotki i zwiezly. Po bezsennej nocy Charlie ustawil sie nastepnego ranka jako pierwszy pod biurem werbunkowym na Great Scotland Yard. Wywieszony na scianie plakat wzywal mezczyzn od osiemnastego do czterdziestego roku zycia, by zglosili sie na ochotnika do sluzby w armii "Generala Haiga". Charlie, ktory nie mial jeszcze osiemnastu lat, modlil sie, by go nie odrzucono.>> Kiedy dyzurny sierzant warknal: - Nazwisko? - Charlie wysunal naprzod klatke piersiowa i podniesionym glosem zawolal: - Trumper! - Potem czekal niecierpliwie na ciag dalszy. -Data urodzenia? - spytal jakis mezczyzna z trzema paskami na ramieniu. -Dwudziesty stycznia 1899 - odparl bez wahania Charlie, ale na jego policzkach pojawil sie natychmiast nerwowy rumieniec. 31 Dyzurny sierzant spojrzal na niego i mrugnal porozumiewawczo. Litery i cyfry wpisane zostaly do arkusza ewidencyjnego bez komentarza. - Zdejmij czapke, chlopcze, i zamelduj sie u lekarza wojskowego.Pielegniarka zaprowadzila Charlie'ego do malego pokoiku, w ktorym jakis starszy mezczyzna w dlugim bialym kitlu kazal mu sie rozebrac do pasa, zakaszlec, wysunac jezyk i gleboko oddychac, a potem zaczal go dotykac jakims zimnym gumowym przedmiotem. Pozniej zajrzal mu