OSCAR WILDE Portret Doriana Graya Przedmowa Artysta jest tw�rc� pi�kna. Objawi� sztuk�, ukrywa� artyst� � oto cel sztuki. Krytykiem jest ten, kto swe w�asne wra�enia pi�kna umie w odmiennej wyrazi� formie, nowy im nada� kszta�t. Zar�wno najwy�sza, jak najni�sza forma krytyki jest pewnego rodzaju autobiografi�. Kto w pi�knie odnajduje sens brzydki, jest zepsutym, wcale nie b�d�c czaruj�cym. To b��d. Kto w pi�knie odnajduje sens pi�kny, posiada kultur�. Ma przysz�o�� przed sob�. Wybrani s� ci, dla kt�rych pi�kno posiada wy��cznie znaczenie pi�kna. Nie ma ksi��ek moralnych lub niemoralnych. S� ksi��ki napisane dobrze lub �le. Nic wi�cej. Niech�� dziewi�tnastego stulecia do realizmu jest w�ciek�o�ci� Kalibana, widz�cego w zwierciadle w�asn� swoj� twarz. Niech�� dziewi�tnastego wieku do romantyzmu jest w�ciek�o�ci� Kalibana, nie widz�cego w zwierciadle swojej twarzy. Moralne �ycie cz�owieka stanowi cz�� tworzywa artysty, ale moralno�� sztuki polega na doskona�ym u�yciu niedoskona�ego �rodka. �aden artysta nie pragnie niczego dowie��. Nawet rzeczy prawdziwe dadz� si� dowie��. �aden artysta nie posiada sympatii etycznych. Sym-Apatia etyczna jest u artysty niewybaczalnym zmanierowaniem stylu. �aden artysta nie jest neurasteniczny. ! Artysta mo�e wyra�a� wszystko. My�l i j�zyk s� dla artysty narz�dziami sztuki, cnota i wyst�pek s� dla artysty tworzywem sztuki. Ze stanowiska formy typow� sztuk� jest muzyka. Ze stanowiska uczucia typowa jest sztuka aktorska Wszelka sztuka jest zarazem powierzchni� i symbolem. Kto si�ga pod powierzchni�, czyni to na w�asn� odpowiedzialno��. Kto odczytuje symbol, czyni to na w�asn� odpowiedzialno��. W rzeczywisto�ci sztuka odzwierciedla widza, nie �ycie. Rozmaito�� zda� o dziele sztuki dowodzi, �e dzie�o i jest nowe, z�o�one i zdolne do �ycia. Niezgodno�� krytyk�w miedzy sob� dowodzi zgodno�ci artysty z sob�. Mo�emy komu� wybaczy�, �e stwarza co� u�ytecznego, dop�ki dzie�a swego nie podziwia. Jedynym usprawiedliwieniem dla cz�owieka, kt�ry stwarza co� bezu�ytecznego, jest wielki podziw dla tego dzie�a. Ka�da sztuka jest bezu�yteczna. Oscar Wilde I Odurzaj�ca wo� r� nape�ni�a pracowni�, a ilekro� wietrzyk letni musn�� drzewa w ogrodzie, przez otwarte j drzwi wnika� ci�ki zapach bzu lub mniej intensywna wo� kwitn�cego g�ogu. Z k�ta kanapy nakrytej perskim dywanem, na kt�rej le�a� wypalaj�c jak zwykle niezliczone ilo�ci papieros�w, lord Henryk Wotton m�g� jeszcze chwyta� blask rozkwit�ego krzewu z�otego deszczu o miodowej woni i barwie: dr��ce jego ga��zki z trudem zdawa�y si� d�wiga� ci�ar swej p�omiennej pi�kno�ci. Tu i �wdzie fantastyczne cienie przelatuj�cych ptak�w migota�y na tle jedwabnych zas�on, sp�ywaj�cych wzd�u� ogromnych okien, a cienie te wywo�ywa�y na chwil� wra�enie obraz�w japo�skich. Wtedy lord Wotton my�la� o owych malarzach z Tokio, kt�rych twarze s� blade i znu�one; staraj� si� oni wywo�ywa� za pomoc� sztuki, z konieczno�ci nieruchomej, wra�enie �ycia i ruchu. St�umione brz�czenie pszcz�, z trudem szukaj�cych sobie drogi w�r�d wysokiej nie skoszonej trawy lub z monotonn� wytrwa�o�ci� wiruj�cych doko�a z�otawych py�k�w kwiecia kapryfolium, pot�gowa�o jeszcze panuj�c� wok� cisz�. G�uchy gwar Londynu przypomina� g��bokie tony dalekich organ�w. Po�rodku pokoju, na pionowo ustawionych sztalugach, sta� naturalnych rozmiar�w portret m�odego cz�owieka niezwyk�ej pi�kno�ci, a w pewnej odleg�o�ci od obrazu siedzia� sam artysta, Bazyli Hallward, kt�ry nag�ym znikni�ciem przed paru laty wywo�a� wielk� wrzaw�, dostarczaj�c materia�u do najrozmaitszych przypuszcze�. U�miech zadowolenia przemkn�� i osiad� na twarzy malarza, wpatruj�cego si� w t� wdzi�czn�, a zarazem wspania�� posta�, kt�r� odtworzy� jego artyzm. Nagle jednak zerwa� si�, przymkn�� oczy i palce po�o�y� na powiekach, jakby w m�zgu swym chcia� uwi�zi� dziwny sen, z kt�rego obawia� si� przebudzi�. � Najlepsze twoje dzie�o, Bazy li, najlepsze ze stk�ch, jakie kiedykolwiek stworzy�e� � nieco zm nym g�osem ozwa� si� lord Henryk. � Musisz je przysz�y rok pos�a� na wystaw� do Grosvenorskiej Galerii. Akademia jest zbyt wielka i zbyt banalna. tam by�em, zastawa�em zawsze tylu ludzi, �e nie g�em widzie� obraz�w, co by�o okropne, lub te� obraz�w, �e nie mog�em widzie� ludzi, co by�o jes�cz znacznie gorsze. Pozostaje zatem tylko GrosVenorg Galeria. � Zdaje mi si�, �e obrazu tego nie dam na zadna wystaw� � Odpar� malarz, odrzucaj�c g�ow� w ty� dziwacznym ruchem, kt�ry zawsze w Oksfordzie pobudza� jego koleg�w do �miechu. � Nie, nie dam go nigdzie. Lord Henryk podni�s� brwi i poprzez mgliste, b��kitne k�eczka dymu, w fantastycznych zwojach unosz�j cego si� z jego mocnego, opiumowanego papierosa, zdumieniem spojrza� na malarza. � Nie dasz na wystaw�? Ale czemu, ch�opcze drogi? Czy masz jaki� pow�d? Co za dziwaki z was, malarzy,! Wszystko robicie, by zdoby� s�aw�, a gdy j� zdob�dzie ci�, wydaje si�, �eby�cie si� jej najch�tniej chcieli zby�. To z waszej strony g�upio, bo jedyn� rzecz� gosz� od tego, �e o nas m�wi�, jest to, �e o nas nie m�- wi�. Taki obraz m�g�by ci� wynie�� nad wszystkich m�odych artyst�w Anglii i wzbudzi� zazdro�� starych, gdyby w og�le starzy ludzie zdolni byli do jakiegokolwiek uczucia. � Wiem, �e si� b�dziesz �mia� ze mnie � odpar� malarz � ale naprawd� nie mog� tego obrazu wystawi�. Za wiele we� w�o�y�em z siebie samego. Lord Henryk wyci�gn�� si� na kanapie i pocz�� si� �mia�. � Wiedzia�em, �e b�dziesz si� �mia�, ale jednak jest. � W�o�y�e� za wiele z siebie samego________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________1045A jak lady Brandon opisa�a tego cudownego m�odzie�ca? � spyta� lord Henryk. � Wiem, �e daje kr�tki, zwi�z�y opis wszystkich swoich go�ci. Przypominam sobie, jak mnie prowadzi�a do jakiego� wojowniczego Starego pana o czerwonej twarzy, od st�p do g��w okrytego orderami i wst�gami i scenicznym szeptem, kt�ry wszyscy w pokoju mogli doskonale s�ysze�, tr�bi�a mi do ucha wysoce zdumiewaj�ce o nim szczeg�y. Uciek�em po prostu. Lubi� wyrabia� sobie o ludziach zdanie bez niczyjej pomocy. Ale lady Brandon post�puje ze swymi go��mi jak licytator ze swym towarem. Albo daje tak wyczerpuj�ce obja�nienia, �e zabija zainteresowanie nimi, albo opowiada o nich wszystko pr�cz tego, co by si� chcia�o wiedzie�. � Biedna lady Brandon! Zbyt ostro j� s�dzisz, Harry! � rzek� Bazyli Hallward z roztargnieniem. � M�j drogi, pos�uchaj, chcia�a stworzy� salon, a uda�o jej si� otworzy� tylko restauracj�. Jak�e j� mam podziwia�? Ale co powiedzia�a o Dorianie Grayu? � Ach, co� w tym rodzaju: �Czaruj�cy ch�opiec, jego dobra, biedna matka by�a moj� nieroz��czn� przyjaci�k�, ca�kiem zapomnia�am, czym on si� zajmuje, zdaje si�, �e niczym, a prawda... gra na fortepianie czy te� na skrzypcach, kochany pan Gray." Obydwaj musieli�my si� roze�mia� i od razu stali�my si� przyjaci�mi. � �miech to wcale niez�y pocz�tek przyja�ni, a jest te� najlepszym jej zako�czeniem � wtr�ci� m�ody lord zrywaj�c drug� stokrotk�. Hallward potrz�sn�� g�ow�. � Harry, ty nie rozumiesz, czym jest przyja�� lub wrogo��. Lubisz wszystkich, to znaczy, �e wszyscy s� ci oboj�tni. � Jaka� to niesprawiedliwo�� z twojej strony! � zawo�a� lord Henryk odsuwaj�c w ty� kapelusz i wznosz�c oczy ku chmurkom, kt�re niby spl�tane k��bki bia�ego, l�ni�cego jedwabiu mkn�y po wkl�s�ym turkusie letniego nieba. � Tak, strasznie jeste� niesprawiedliwy. Robi� ogromne r�nice mi�dzy lud�mi. Wybieram sobie przyjaci� dla ich pi�kno�ci, znajomych dla ich dobrego charakteru, a wrog�w dla ich bystrej inteligencji. Cz�owiek nie mo�e by� do�� ogl�dnym przy wyborze swych wrog�w. Ja nie mam ani jednego, kt�ry by by� g�upcem. Wszyscy s� lud�mi o wybitnym intelekcie, wi�c wszyscy mnie doceniaj�. Czy to �wiadczy o wielkiej pr�no�ci? Zdaje mi si�, �e jestem troch� pro�ny. � Ma si� rozumie�, Harry. Ale wnioskuj�c z tego ze, to ja jestem zapewne tylko twym znajomym. � Ale� m�j drogi stary . Ty jeste� dla mnie znacznie i�cej ni� znajomym. � A znacznie mniej ni� przyjacielem. Co� w rodzaju brata zapewne. � Brata! Niewiele sobie robi� z braci. M�j starszy brat nie chce umrze�, a m�odsi, zdaje si�, nigdy nie robi� nic innego. � Harry! � wykrzykn�� Hallward �ci�gaj�c brwi. � Drogi ch�opcze, nie m�wi� tego tak ca�kiem serio, lecz nie mog� si� powstrzyma� od nienawidzenia mych krewnych. Pewnie to st�d pochodzi, �e nikt z nas nie mo�e znie�� ludzi maj�cych te same wady co my. Doskonale rozumiem w�ciek�o�� angielskiej demokracji na tak zwane wyst�pki wy�szych klas. Masy czuj�, �e pja�stwo, g�upota, niemoralno�� s� ich przywilejem �e ka�dy z nas, robi�c z siebie os�a, dopuszcza si� k�usownictwa w ich rejonie. Kiedy ten biedny South-Park z powodu sprawy rozwodowej stawa� przed s�dem, oburzenie ich by�o wprost wspania�e. A jednak nie wierz�, aby bodaj dziesi�� procent proletariatu prowadzi�o �ycie nienaganne. � Nie zgadzam si� ani z jednym s�owem z tego wszystkiego, co powiedzia�e�, a co wi�cej, jestem pewny, �e i ty si� nie zgadzasz. Lord Henryk g�adzi� ciemn�, spiczast� br�dk� i hebanow� laseczk� uderza� w koniuszek swego lakierka. � Jaki� z ciebie typowy Anglik, Bazyli. Po raz drugi robisz ju� t� sam� uwag�. Skoro prawdziwemu Anglikowi podda si� jak�� my�l, co zawsze jest rzecz� ryzykown�, nigdy nie przyjdzie mu do g�owy zbada�, my�l ta jest dobra czy z�a. Jego obchodzi wy��cznie to, czy wypowiadaj�cy wierzy w ni� lub nie wierzy. Tymczasem warto�� my�li zupe�nie jest niezale�na od szczero�ci cz�owieka, kt�ry j� wypowiada. Istnieje prawdopodobie�stwo, �e im cz�owiek jest mniej szczery, tym bardziej my�l jego jest czystym przejawem intelektu, tym mniej bowiem b�dzie ona zabarwiona jego potrzebami, pragnieniami lub przes�dami. Ale nie chc� przecie� rozprawia� z tob� o polityce, socjologii lub metafizyce. Mnie bardziej si� podobaj� ludzie ni� zasady, a ludzie bez zasad bardziej ni� wszystko na �wiecie. Opowiedz mi co� wi�cej o Dorianie Grayu. Cz�sto go widujesz? � Codziennie. Nie czu�bym si� szcz�liwy, gdybym go nie widywa� codziennie. Jest mi niezb�dnie potrzebny. � To dziwne. S�dzi�em, �e nigdy nie b�dziesz dba� o nic innego pr�cz swej sztuki. � On jest teraz ca�� moj� sztuk� � powa�nie odpar� m�ody malarz. � Czasem my�l�, �e w dziejach �wiata istniej� tylko dwie wa�ne epoki. Jedn� stanowi pojawienie si� nowego materia�u w sztuce, drug� � pojawienie si� nowej indywidualno�ci. Czym dla malarzy weneckich by�o wynalezienie farby olejnej, tym dla rze�by" greckiej by�a twarz Antinousa. A dla mnie stanie si� tym pewnego dnia twarz Doriana Graya. Nie idzie tylko o to, �e ja go maluj�, rysuj�, szkicuj�, naturalnie, �e wszystko to robi�, ale poza tym jest on dla mnie czym� znacznie wi�cej ni� modelem lub kim�, kto mi pozuje. Nie m�wi�, �e jestem niezadowolony z tego, co z niego zrobi�em, lub �e sztuka nie potrafi wyrazi� jego pi�kno�ci. Nie istnieje nic takiego, czego by sztuka nie mog�a wyrazi�, i wiem, �e to, co stworzy�em po zetkni�ciu si� z Dorianem Grayem, jest dobre � najlepsze ze wszystkiego, co kiedykolwiek namalowa�em. A jednak w jaki� dziwny spos�b, nie wiem, czy mnie rozumiesz, osobowo�� jego natchn�a mnie zupe�nie nowym rodzajem sztuki, nowym stylem. Widz� rzeczy inaczej. My�l� o nich inaczej. Mog� teraz odtwarza� �ycie w spos�b przedtem mi nie znany. �Sen o kszta�tach w dniach zadumy" � kto to powiedzia�? Zapomnia�em, ale to w�a�nie wyra�a, czym dla mnie sta� si� Dorian Gray. Sama obecno�� tego ch�opca, bo wydaje mi si� ci�gle jeszcze ch�opcem, mimo �e przekroczy� ju� lat dwadzie�cia, sama jego obecno��... ach, chcialbym wiedzie�, czy ty mo�esz odczu� wszystko ? Sam� sw� obecno�ci� wskazuje mi bezwiednie kierunek nowej szko�y, w kt�rej ma si� mie�ci� ca�a nami�tno�� ducha romantyzmu i ca�a doskona�o�� sztuki greckiej. Harmonia cia�a i duszy, jak�e to wiele! w swym ob��dzie oddzielili�my jedno od drugiego, wynajduj�c realizm, kt�ry jest ordynarny, i idealizm, kt�ry jest pusty. Harry, gdyby� ty wiedzia�, czym jest dla mnie Dorian Gray! Przypominasz sobie ten pejza�, za kt�ry Agnew ofiarowa� mi tak nies�ychan� cen�, ale z kt�rym ja si� nie chcia�em rozsta�? Obraz ten nale�y do najlepszych, jakie namalowa�em. A czemu? Poniewa� Dorian Gray siedzia� obok mnie, kiedy malowa�em. Jaki� subtelny wp�yw emanowa� od niego, i po raz pierwszy w �yciu w zwyk�ym le�nym krajobrazie dostrzeg�em czar, za kt�rym zawsze t�skni�em, a kt�rego nigdy nie zdo�a�em uchwyci�. � Bazyli, to co� nadzwyczajnego. Musz� zobaczy� Doriana Graya. Hallward wsta� i zacz�� chodzi� po ogrodzie. Po chwili wr�ci�. � Harry rzek� � Dorian Gray jest dla mnie po prostu bod�cem artystycznym. Ty mo�e nic w nim nie zobaczysz. Ja w nim widz� wszystko. W tym, co tworz�, najwi�cej jest z niego tam, gdzie wcale nie ma jego wizerunku. On jest bod�cem do nowego stylu, jak ju� powiedzia�em. Odnajduj� go w wygi�ciach pewnych linii, w pi�kno�ci i subtelno�ci pewnych barw. Oto wszystko. � Wobec tego czemu nie chcesz wystawi� jego portretu? � spyta� lord Henryk. � Bo bezwiednie w portrecie tym da�em wyraz memu artystycznemu ub�stwieniu. Oczywi�cie, �e Dorianowi nigdy o tym nie wspomina�em. On o tym nie wie. Nigdy si� nie dowie. Ale �wiat m�g�by odgadn��. Nie chc� obna�a� mojej duszy przed bezmy�lnymi, ciekawymi oczyma t�umu. Nie chc� k�a�� swego serca pod jego mikroskop. Za wiele w tym obrazie ze mnie samego, Harry, za wiele ze mnie samego. � Poeci nie s� tak skrupulatni jak ty. Wiedz�, jak bardzo nami�tno�� sprzyja zdobywaniu popularno�ci. Z�amane serce doczekuje si� dzisiaj wielu wyda�. � Nienawidz� ich za to! � zawo�a� Hallward. � Artysta powinien stwarza� pi�kno, ale nie wk�ada� w nie nic ze swego �ycia. �yjemy w epoce, kiedy ludzie tak si� obchodz� ze sztuk�, jak gdyby mia�a by� pewnego rodzaju autobiografi�. Zatracili�my abstrakcyjny zmys� pi�kna. Pewnego dnia ja go poka�� �wiatu, i dlatego to �wiat nigdy nie zobaczy mego portretu Doriana Graya. � Zdaje mi si�, Bazyli, �e post�pujesz nies�usznie, ale nie chc� si� z tob� sprzecza�. Tylko bankruci umys�owi prowadz� sprzeczki. Ale powiedz mi, czy Dorian Gray bardzo ci� kocha? Malarz namy�la� si� przez chwil�. � Lubi mnie � odpar� po chwilowym milczeniu � wiem, �e mnie lubi. Naturalnie, �e mu strasznie pochlebiam. Dziwn� przyjemno�� mi sprawia m�wi� mu pewne rzeczy, cho� wiem, �e b�d� �a�owa�, i� je powiedzia�em. Zwykle okazuje mi du�o sympatii. Siedzimy w pracowni i rozprawiamy o tysi�cach rzeczy. Czasem jest okropnie bezmy�lny i zdaje si� wprost znajdowa� przyjemno�� w udr�czaniu mnie. I wtedy, Harry, czuj�, �e ca�� sw� dusz� odda�em cz�owiekowi, kt�ry si� z ni� obchodzi jak z kwiatem do butonierki, ot, pewnym upi�kszeniem schlebiaj�cym jego pr�no�ci, jak z ozdob� na jeden dzie� letni. � Bazyli, w lecie dni si� d�u�� � mrukn�� lord Henryk. � Mo�e ty si� nim rychlej znudzisz ni� on tob�. Smutno si� robi na t� my�l, ale bez w�tpienia geniusz trwa d�u�ej ni� pi�kno��. To wyja�nia fakt, dlaczego wszyscy zadajemy sobie tyle trudu, aby si� sta� jak najbardziej wykszta�conymi. W dzikiej walce o byt potrzeba nam czego�, co trwa, i dlatego zape�niamy sobie umys� rupieciami i faktami, w g�upiej nadziei utrzymania si� na poziomie. Cz�owiek wszechstronnie wykszta�cony to idea� nowoczesny. A umys� takiego wszechstronnie wykszta�conego cz�owieka jest czym� strasznym. Wygl�da niby jaki� sklep ze starzyzn� pe�en okropno�ci i kurzu, gdzie wszystko ocenia si� powy�ej warto�ci. Mimo to s�dz�, �e ty si� nim znudzisz pierwszy. Pewnego dnia spojrzysz na swego przyjaciela i dostrze�esz, �e jest troch� przerysowany, albo jego koloryt przestanie ci si� podoba� lub co� podobnego. W duchu b�dziesz mu czyni� gorzkie wym�wki, z g��bokim prze�wiadczeniem, �e ci wyrz�dzi� krzywd�. A gdy zn�w przyjdzie do ciebie, b�dziesz dla� zimny i oboj�tny. Smutne to, poniewa� zmieni�o ciebie. To, co mi opowiedzia�e�, to ca�y romans. Mo�na by go nazwa� romansem artystycznym, a najgorsz� rzecz� ka�dego romansu jest to, �e tak bardzo obdziera ludzi z romantyzmu. � Harry, nie m�w tak. P�ki �ycia, b�d� pod wp�ywem osobowo�ci Doriana Graya. Ty nie mo�esz odczu� tego, co ja czuj�. Zbyt cz�sto si� zmieniasz. � Ach, drogi m�j Bazyli, w�a�nie dlatego mog� to odczu�. Wierni znaj� tylko trywialn� stron� mi�o�ci, niewierni znaj� jej tragedi�. I lord Henryk potar� zapa�k� o �liczne srebrne pude�eczko zapalaj�c papierosa z min� tak pe�n� zadowolenia i godno�ci, jakby �wiat ca�y okre�li� tym jednym powiedzeniem. W�r�d ciemnej zieleni bluszczu �wierka�y wr�ble, a b��kitne cienie ob�ok�w przemyka�y po trawie jak jask�ki. Jak pi�knie by�o w ogrodzie! I jak zajmuj�ce by�y uczucia innych ludzi � wydawa�y mu si� znacznie wi�cej zajmuj�cymi od ich my�li. W�asna dusza i nami�tno�� przyjaci� � one to nadawa�y �yciu urok. Z cich� rado�ci� wyobra�a� sobie nudne �niadanie, kt�re go omin�o, poniewa� tak d�ugo bawi� u Bazylego Hallwarda. Gdyby by� poszed� do ciotki, niew�tpliwie by�by tam spotka� lorda Goodbody'ego i ca�a rozmowa by�aby si� obraca�a ko�o kwestii wy�ywienia biednych i konieczno�ci budowania wzorowych dom�w mieszkalnych. Ka�dy wyg�asza�by kazania o wa�no�ci cn�t, kt�rych praktykowanie by�o w ich w�asnym �yciu zbyteczne. Bogaci byliby m�wili o warto�ci oszcz�dzania, a pr�niacy o godno�ci pracy. Jak to �wietnie, �e zdo�a� si� uwolni� od tego wszystkiego. My�l o ciotce nasun�a mu pewne skojarzenie. Zwr�ci� si� do Hallwarda i rzek�: � M�j drogi, teraz sobie przypominam. � Co sobie przypominasz, Harry? � Przypominam sobie, gdzie s�ysza�em ju� poprzednio nazwisko Doriana Graya. � Gdzie to by�o? � spyta� Hallward, lekko marszcz�c czo�o. � No, Bazyli, nie patrz na mnie tak gniewnie. To by�o u mojej ciotki, lady Agaty. M�wi�a mi, �e odkry�a cudownego m�odego cz�owieka, kt�ry jej b�dzie pomaga� w pracy w East End,. i �e m�odzieniec ten nazywa si� Dorian Gray. Musz� co prawda doda�, �e nigdy nie wspomina�a mi o jego pi�kno�ci. Kobiety nie umiej� ocenia� pi�kno�ci, przynajmniej dobre kobiety tego nie umiej�. M�wi�a mi o nim, �e jest bardzo powa�ny i ma pi�kny charakter. Wyobrazi�em ju� sobie chuderlawe stworzenie w okularach, o prostych w�osach, straszliwie piegowate, z olbrzymimi nogami. Szkoda, �e nie wiedzia�em, �e to tw�j przyjaciel. � Ciesz� si�, Harry, �e o tym nie wiedzia�e�. � Dlaczego? � Bo nie chcia�bym, aby� si� z nim zetkn��. � Nie chcia�by�, abym si� z nim zetkn��? � Nie. � Pan Dorian Gray jest w pracowni � zameldowa� s�u��cy, kt�ry w�a�nie wszed� do ogrodu. � Teraz musisz mnie przedstawi� � ze �miechem zawo�a� lord Henryk. Malarz zwr�ci� si� do s�u��cego, kt�ry sta� w s�o�cu, mru��c oczy. � Parkerze, popro� pana Graya, by zaczeka� chwil�. Zaraz tam przyjd�. S�u��cy sk�oni� si� i wyszed�. Wtedy Hallward spojrza� na lorda Henryka. � Dorian Gray jest moim najdro�szym przyjacielem � rzek�. � Ma prost�, szlachetn� natur�. Ciotka twoja mia�a s�uszno�� we wszystkim, co o nim powiedzia�a. Nie psuj go. Nie staraj si� zdoby� nad nim wp�ywu. Tw�j wp�yw by�by dla niego zgubny. �wiat jest tak wielki i tylu jest ludzi niezwyk�ych. Nie zabieraj mi tego jedynego cz�owieka, nadaj�cego sztuce mej ca�y jej urok. �ycie moje jako artysty zale�y od niego. Pami�taj, Harry, �e ci ufam. M�wi� bardzo powoli i zdawa�o si�, �e s�owa te zosta�y na nim wymuszone wbrew jego woli. � C� ty za g�upstwa wygadujesz � z u�miechem rzek� lord Henryk i uj�wszy pod rami� Hallwarda prawie si�� zaci�gn�� go do mieszkania. II Gdy weszli, zobaczyli Doriana Graya. Siedzia� przy fortepianie, odwr�cony do nich plecami, i przewraca� kartki Schumannowskiego zbioru Sceny le�ne. � Bazyli, musisz mi je po�yczy� � zawo�a�. � Chc� si� ich nauczy�. S� prze�liczne. � To b�dzie zale�a�o od tego, jak dzi� b�dziesz pozowa�, Dorianie. � Ach, do�� ju� mam pozowania � wcale nie chc� mie� w�asnego portretu naturalnej wielko�ci � odpar� Dorian Gray przekornie jak nad�sany dzieciak, obracaj�c si� na kr�conym taborecie stoj�cym przed fortepianem. Na widok lorda Henryka zarumieni� si� lekko i zrywaj�c si� z miejsca, rzek�: � Wybacz, Bazyli, ale nie wiedzia�em, �e nie jeste� sam. � To lord Henryk Wotton, Dorianie, m�j stary przyjaciel z Oksfordu. W�a�nie mu opowiada�em jak doskonale pozujesz, a oto wszystko zepsu�e�. � Nie zepsu� mi pan przyjemno�ci poznania pana � rzek� lord Henryk zbli�aj�c si� do Doriana i podaj�c mu r�k�. � Ciotka moja cz�sto mi o panu opowiada�a. Jest pan jednym z jej ulubie�c�w i, jak' si� obawiam, jedn� z jej ofiar. � Chwilowo figuruj� u lady Agaty na czarnej li�cie � odpar� Dorian Gray z komicznym wyrazem skruchy. � Przyrzek�em zesz�ego wtorku towarzyszy� jej do jakiego� klubu w Whitechapel i na �mier� �apomnia�em o tej ca�ej historii. Mieli�my gra� razem duet, nawet trzy duety podobno. Co ona mi teraz powie! Nie mam ju� odwagi jej odwiedzi�. � Ach, pogodz� pana z moj� ciotk�. Jest panem zachwycona i nie s�dz�, aby pa�ska nieobecno�� zbyt tam zaszkodzi�a. S�uchacze my�leli zapewne, �e to duet. Gdy ciotka Agata siada do fortepianu, wali w niego za dwoje. � Niezbyt to pochlebne dla niej, a i mnie nie powiedzia� pan komplementu � z u�miechem odpar� Dorian. Lord Henryk przygl�da� mu si�. Tak, by� w istocie cudownie pi�kny, z delikatnie zarysowanymi purpurowymi ustami, ze szczerymi, b��kitnymi oczyma i falistymi z�otymi w�osami. W twarzy jego by�o co� takiego, co natychmiast budzi�o zaufanie. Malowa�a si� w niej ca�a szczero�� m�odo�ci i ca�a �arliwa czysto��. Czu� by�o, �e �wiat go jeszcze nie zbruka�. Nic dziwnego, �e Hallward go uwielbia�. � Pan jest zanadto uroczy, panie Gray, aby by� filantropem, o wiele za uroczy. Lord Henryk rzuci� si� na sof� i otworzy� papiero�nic�. Malarz zaj�ty by� tymczasem mieszaniem farb i porz�dkowaniem p�dzli. Wygl�da�, jakby go co� dr�czy�o, a us�yszawszy ostatni� uwag� lorda Henryka, spojrza� na niego i po chwilowym wahaniu rzek�: � Harry, chcia�bym dzi� sko�czy� ten obraz. Czy bardzo by� si� pogniewa�, gdybym ci� poprosi�, �eby� sobie poszed�? Lord Henryk u�miechn�� si� i spojrza� na Doriana Graya. � Panie Gray, czy mam odej��? � spyta�. � Ale� nie! Prosz� o to, lordzie Henryku. Bazyli jest dzisiaj zn�w w z�ym humorze, a w takich chwilach go nie cierpi�. Zreszt� musi mi pan powiedzie�, dlaczego nie nadaj� si� na filantropa. � Nie s�dz�, panie Gray, abym to panu mia� powiedzie�. To nudny temat, kt�ry nale�a�oby traktowa� powa�nie. Ale z ca�� pewno�ci� nie odejd�, skoro pan mnie prosi, abym zosta�. Tobie to w gruncie rzeczy oboj�tne, nieprawda�, Bazyli? Nieraz mi m�wi�e�, �e lubisz, gdy tw�j model z kim� rozmawia. Hallward zagryz� usta. � Skoro Dorian sobie tego �yczy, to musisz oczywi�cie zosta�. Kaprysy Doriana s� prawem dla wszystkich, z wyj�tkiem jego samego. Lord Henryk wzi�� do r�ki lask� i kapelusz. � Bardzo jeste� uprzejmy, Bazyli, ale musz� odej��. Przyrzek�em si� z kim� spotka� u Orlean�w. �egnam pana, panie Gray. Prosz� mnie odwiedzi� kt�rego� popo�udnia na Curzon Street. Prawie zawsae jestem w domu oko�o pi�tej. W ka�dym razie prosz� mi wpierw napisa�. By�oby mi przykro, gdyby mnie pan nie zasta�. � Bazyli � zawo�a� Dorian Gray � je�li lord Henryk Wotton odejdzie, to ja te� odchodz�. Nigdy nie otworzysz ust, gdy malujesz, a to strasznie nudno sta� tak na podium, i do tego jeszcze robi� przyjemn� min�. Popro� go, aby zosta�. Naprawd� zale�y mi na tym. � Zosta�, Harry, by zrobi� przyjemno�� Dorianowi, no i mnie tak�e � rzek� Hallward nie odwracaj�c oczu od obrazu. � To prawda, �e podczas roboty nigdy nic nie m�wi� i nie s�ucham te�, co do mnie m�wi�. Musi to by� strasznie nudne dla moich nieszcz�snych modeli. Prosz� ci�, zosta�. � Ale co b�dzie z tym panem, z kt�rym mia�em si� teraz spotka�? Malarz si� roze�mia�. � To chyba nie b�dzie przeszkod�. Siadaj, Harry. A teraz, Dorianie, wejd� na podium i nie ruszaj si� za wiele. Nie potrzebujesz zwa�a� na to, co m�wi lord Henryk. On wywiera zgubny wp�yw na wszystkich swych przyjaci� z wyj�tkiem mnie. Dorian Gray wszed� na podium z min� m�odego greckiego m�czennika, zrobi� lekki grymas i rzuci� porozumiewawcze spojrzenie w stron� lorda Henryka, kt�ry podoba� mu si� nadzwyczajnie. By� tak zupe�nie inny ni� Bazyli. Stanowili wspania�y kontrast. I mia� tak pi�fcny g�os. Po chwilowej pauzie Dorian zwr�ci� si� do niego: �. Czy wp�yw pa�ski jest istotnie taki zgubny, lordzie Henryku? Taki zgubny, jak twierdzi Bazyli? � Dobry wp�yw wcale nie istnieje, panie Gray. Ze stanowiska naukowego ka�dy wp�yw jest niemoralny. � Czemu? � Bo wywiera� na kogo� wp�yw znaczy to samo, co obdarza� go swoj� dusz�. Cz�owiek taki nie posiada ju� w�wczas w�asnych my�li. Nie po�eraj� go w�asne nami�tno�ci. Cnoty jego nie nale�� ju� do niego. Nawet jego grzechy, je�li w og�le grzechy istniej�, s� zapo�yczone od kogo� innego. Staje si� on echem cudzej melodii, aktorem roli nie dla niego napisanej. Celem �ycia jest rozw�j w�asnej indywidualno�ci. Da� wyraz w�asnej swej naturze � oto nasze zadanie na ziemi. W naszych czasach cz�owiek odczuwa obaw� przed sob� samym. Zapomniano o najwy�szym obowi�zku, o obowi�zku wzgl�dem siebie. Oczywi�cie ludzie s� dobroczynni. Karmi� g�odnych, odziewaj� �ebrak�w. Ale w�asne ich dusze marzn� i cierpi� g��d. Ludzko�� straci�a odwag�. Mo�e nie mia�a jej nigdy. Obawa przed spo�ecze�stwem, na kt�rej opiera si� moralno��, obawa przed Bogiem, b�d�ca tajemnic� religii � oto dwie pot�gi, kt�re nami rz�dz�. A jednak... � Doriani�, prosz� ci�, zwr�� g�ow� nieco na prawo � rzek� malarz, kt�ry ca�kowicie zatopiony w pracy zauwa�y� tylko, �e twarz ch�opca przybra�a wyraz, jakiego nigdy przedtem u niego nie widzia�. � A jednak � m�wi� dalej lord Henryk cichym melodyjnym g�osem, wykonuj�c r�k� sw�j charakterystyczny, wdzi�czny, jeszcze z czas�w szkolnych w�a�ciwy mu ruch � a jednak s�dz�, �e gdyby chocia� jeden cz�owiek wy�y� si� w pe�ni i ca�kowicie, nadaj�c kszta�t ka�demu swemu uczuciu, wyra�aj�c ka�d� my�l, urzeczywistniaj�c ka�de marzenie, ju� przez to samo sp�yn�aby na �wiat taka olbrzymia fala rado�ci, �e musieliby�my zapomnie� o ca�ej chorobliwo�ci �redniowiecza i powr�ci� do idea�u helle�skiego, a mo�e nawet doszliby�my do czego� subtelniejszego, bogatszego ni� idea� helle�ski. Ale najodwa�niejszy z nas boi si� samego siebie. Samookaleczenie si� dzikiego cz�owieka tragicznie przetrwa�o w abnegacji wypaczaj�cej nasze �ycie. Wszyscy cierpimy kar� za to, czego si� wyrzekamy, i odruch przez nas zd�awiony rozp�adza si� w naszej duszy i zatruwa j�. Cia�o grzeszy i na tym grzech �ko�czy, bo czyn jest rodzajem oczyszczenia. Nie pozostaje w�wczas nic pr�cz wspomnienia rozkoszy lub , kt�ry jest zbytkiem. Jedynym sposobem pozbycia pokusy jest uleganie jej. Gdy b�dziemy si� jej wypierali, dusza zachoruje z t�sknoty za tym, czego sobie odmawia�a, z ��dzy za tym, co potworne jej prawa uczyni�y potwornym i bezprawnym. Powiedziano �e najwi�ksze zdarzenia �wiata dokonuj� si� w mozgu. W m�zgu te� i jedynie w m�zgu dokonuj� si� najwi�ksze grzechy �wiata. Nawet pan, panie Gray, nawet pan ze sw� purpurowo-r�ow� m�odo�ci� i bia�o- szara ch�opi�co�ci� mia�e� nami�tno�ci, kt�re ci� przejmowa�y trwog�, my�li, kt�rych si� l�ka�e�, marzen we dnie i w nocy, kt�rych samo wspomnienie okryw�o tw� twarz rumie�cem wstydu. Dosy� � wyj�ka� Dorian Gray � dosy�. Zdumiewa mnie pan. Nie wiem, co powiedzie�. Odpowied� to istnieje, ale ja jej nie umiem znale��. Niech pan nie m�wi. Prosz� pozwoli� mi si� zastanowi�. Albo prosz� pozwoli�, �e spr�buj� si� nie zastanawia�. Blisko dziesi�� minut sta� bez ruchu z rozchylonymi i niezwykle b�yszcz�cymi oczyma. Mia� �wiadomo��, �e nurtuj� go ca�kiem nowe wplywy. Ale zdawa�o mu si�, �e one wy�aniaj� si� z w�asnej Jego istoty. Kilka s��w wypowiedzianych przez przyjaciela Bazylego, kilka s��w, rzuconych niew�tpliwie bez "'namys�u i �wiadomie pe�nych paradoks�w, dotkn�o w nim tajemnej jakiej� struny, nigdy przedtem nie potr�conej, kt�rej dziwne dr�enie i rozko�ysanie czu� jednak w tej chwili. W ten spos�b zwyk�a go podnieca� muzyka. Nieraz ? m�ci�a mu spok�j. Ale muzyka nie przemawia dobitnymi s�owami. Stwarza�a w nim nie �wiat nowy, ale i chaos. S�owa. Same tylko s�owa. Jakie� by�y straszne! Jakie wyra�ne, �ywe i okrutne! Im uj�� niepodobna! A jednak jaka w nich tajemnicza magia. Bezkszta�tnym rzeczom zdaj� si� nadawa� kszta�ty plastyczne, maj� w�asn� muzyk�, nie mniej s�odk� od d�wi�k�w flet�w i lutni. Same s�owa. Czy istnieje co� r�wnie rzeczywistego jak s�owa? Tak, w m�odo�ci jego by�y rzeczy, kt�rych nie rozumia�. Teraz je zrozumia�. �ycie nabra�o nagle p�omiennych barw. Zdawa�o mu si�, �e dot�d szed� przez ogie�. Dlaczego nie wiedzia� tego wszystkiego? Lord Henryk patrzy� na niego z wnikliwym u�miechem. Wyczu� dok�adnie moment psychologiczny, kiedy nie nale�y nic m�wi�. Czu� najwy�sze zainteresowanie. Zdumiewa�o go nag�e wra�enie, jakie wywar�y jego s�owa. Przypomnia�a mu si� ksi��ka czytana w szesnastym roku �ycia, kt�ra ods�oni�a mu wiele rzeczy, dot�d nie znanych, i rad by by� wiedzie�, czy Dorian Gray prze�ywa� w tej chwili co� podobnego. Wypu�ci� po prostu strza�� w powietrze. Czy�by trafi�a w cel? Jaki ten ch�opak by� fascynuj�cy. Hallward malowa� zawzi�cie owym cudownie �mia�ym dotkni�ciem p�dzla, pe�nym przy tym prawdziwej subtelno�ci i finezji, kt�ra w sztuce jest niechybnie oznak� si�y. Nie zauwa�y� milczenia. � Bazyli, znu�y�o mnie ju� to stanie � zawo�a� nagle Dorian Gray. � Musz� na chwil� usi��� w ogrodzie. Powietrze tutaj wprost mnie dusi. � Bardzo mi przykro, m�j drogi ch�opcze. Gdy maluj�, nie mog� my�le� o niczym innym. Ale nigdy nie pozowa�e� lepiej. Sta�e� zupe�nie spokojnie i wreszcie uchwyci�em wyraz, kt�rego ci�gle szuka�em: rozchylone usta i b�yszcz�ce spojrzenie. Nie wiem, o czym Har-ry m�wi� z tob�, ale to pewne, �e wywo�a� na twojej twarzy cudowny wyraz. Zapewne prawi� ci komplementy. Nie wierz ani jednemu s�owu. � Komplement�w nie prawi� mi z pewno�ci�. Dlatego mo�e nie wierz� ani troch� w to, co mi m�wi�. � Pan sam wie, �e pan wierzy we wszystko, co powiedzia�em � rzek� lord Henryk patrz�c na� swymi marzycielskimi, nieco znu�onymi oczyma. � Id� z panem do ogrodu. Strasznie tu gor�co w pracowni. Bazyli ka� nam poda� jaki� nap�j ch�odz�cy, mo�e co� z truskawkami. |� Bardzo ch�tnie, Harry. Zadzwo� tylko, a gdy arker przyjdzie, zaraz mu wydam polecenie. Ja musz� jeszcze przemalowa� t�o, a potem przyjd� do was. Nie zatrzymuj Doriana zbyt d�ugo. Nigdy mi robota sz�a tak dobrze jak dzi�. To b______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________