PODR�CZNIKI PRAWNICZE Zbigniew Radwa�ski � Zobowi�zania - cz�� og�lna Zobowi�zania - cz�� og�lna Zbigniew Radwa�ski 3. wydanie zmienione i zaktualizowane Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2001 798069 Redakcja: Beata Wawrzy�czak-J�dryka Wst�p D3H 1 .-Ct Ksi��ka ta - podobnie jak jej pierwsze wydanie z 1995 r. - s�u�y� ma studentom wydzia��w prawa. Jednak�e obja�nienia odnosz�ce si� zw�aszcza do nowych, ukszta�towanych po 1989 r., instytucji prawa zobowi�za� mog� zainteresowa� tak�e dojrza�ych prawnik�w. Podr�cznik ten zawiera wyk�ad cz�ci og�lnej prawa zobowi�za� w zakresie wskazanym art. 353-534 Kodeksu cywilnego. Cz�ci szczeg�owej prawa zobowi�za� po�wi�cony jest odr�bny podr�cznik Z. Radwa�skiego i J. Panowicz--Lipskiej, Zobowi�zania - cz�� szczeg�owa, Wydawnictwo C.H. Beck, War-SZawa 1996. Spos�b przedstawienia zagadnie� ma na wzgl�dzie adresat�w tego podr�cznika. Nie unikaj�c wi�c prezentacji problem�w spornych i zawi�ych, rozwa�ania teoretyczne uj�to syntetycznie ze wskazaniem, jakie pogl�dy uzyska�y - zw�aszcza wjudykaturze - walor dominuj�cy. Natomiast nieco wi�cej uwagi po�wi�cono przedstawieniu nowych instytucji prawnych. Wyk�ad opatrzono odno�nikami do literatury i orzecznictwa. W niniejszym, trzecim wydaniu podr�cznika, zachowano dotychczasow� sekwencj� i metod� wyk�adu dostosowan� do mojego podr�cznika cz�ci og�lnej prawa cywilnego (Z. Radwa�ski, Prawo cywilne - cz�� og�lna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1997). Stan prawny, literatur� i orzecznictwo uwzgl�dniono do kwietnia 2001 r. Zbigniew Radwa�ski Pozna�, maj 2001 r. (c) Wydawnictwo C. H. Beck 2001 Sklad i lamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Drukarnia WN ALFA - WERO Sp. z o.o ISBN 83-7110-340-9 BUW-EO- ' / r", r T Spis tre�ci Str. 4. Konstytutywne orzeczenia s�d�w ............................................. 27 5. Inne zdarzenia ............................................................................ 28 � 3. Ochrona wierzyciela w razie niewyp�acalno�ci d�u�nika ................. 28 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 29 II. Przestanki ochrony ......................................................................... 29 1. Chroniona wierzytelno�� ........................................................... 29 2. Czynno�� prawna d�u�nika ....................................................... 30 3. Pokrzywdzenie wierzyciela ....................................................... 31 4. Korzy�� osoby trzeciej .............................................................. 33 Zaskar�enie czynno�ci i jego skutki ............................................. 34 1. Zaskar�enie czynno�ci ............................................................... 34 2. Orzeczenie wzgl�dnej bezskuteczno�ci .................................... 35 Zbli�one instytucje ......................................................................... 38 X Nb. 69 71 73 73 74 75 77 79 81 83 83 87 91 III. IV. Rozdzia� II. �wiadczenie .................................................................................... 39 92 39 92 39 92 39 92 40 94 40 95 40 95 41 96 42 100 44 108 45 112 46 112 46 112 47 117 48 120 48 120 48 121 49 127 49 128 50 129 50 132 51 134 52 136 53 141 54 143 54 144 54 144 54 145 55 146 56 149 56 149 57 153 58 155 � 4. Uwagi og�lne ........................................................................................ I. Poj�cie ............................................................................................. 1. Przedmiot a tre�� �wiadczenia .................................................. 2. Kwalifikacja prawna �wiadczenia ............................................. II. Uwagi og�lne o tre�ci �wiadczenia ............................................... 1. Dzia�anie i zaniechanie ............................................................. 2. Spos�b ustalenia �wiadczenia ................................................... 3. �wiadczenia niemo�liwe ........................................................... 4. �wiadczenia w zobowi�zaniach rezultatu i w zobowi�zaniach starannego dzia�ania .................................................................. � 5. Rodzaje �wiadcze� I. �wiadczenia w zobowi�zaniu przemiennym oraz z upowa�nieniem przemiennym ......................................................................... 1. Zobowi�zanie przemienne ......................................................... 2. Upowa�nienie przemienne ........................................................ 11. Wielo�� �wiadcze� oraz �wiadczenia uboczne ............................. 1. Kilka �wiadcze� r�wnorz�dnych .............................................. 2. �wiadczenia uboczne ................................................................. III. �wiadczenia jednorazowe, okresowe i ci�g�e ............................... 1. �wiadczenia jednorazowe .......................................................... 2. �wiadczenia okresowe ............................................................... 3. �wiadczenia ci�g�e .................................................................... IV. �wiadczenia podzielne i niepodzielne .......................................... V. �wiadczenia oznaczone co do to�samo�ci i oznaczone co do gatunku VI. Zwrot nak�ad�w i wydatk�w ......................................................... 6. �wiadczenia pieni�ne i odsetki ......................................................... I. Pieni�dz ........................................................................................... 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Funkcje ....................................................................................... 3. System pieni�ny ....................................................................... II. Poj�cie i spos�b spe�nienia �wiadczenia pieni�nego ................. 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Walutowo�� ................................................................................ 3. Pieni�dz got�wkowy i bezgot�wkowy ..................................... Spis tre�ci Str. Nb. 159 159 160 161 161 163 166 166 167 173 173 174 181 184 184 191 195 197 III. Nominalizm ..................................................................................... 60 1. Poj�cie ........................................................................................ 6� 2. Zobowi�zania ze �wiadczeniem pieni�nym ............................ 61 IV. Waloryzacja. Zagadnienia og�lne ................................................. 62 1. Poj�cie i funkcja ........................................................................ 62 2. Zakres zastosowania .................................................................. 63 V. Waloryzacja umowna ..................................................................... 64 1. Poj�cie ........................................................................................ 64 2. Miernik warto�ci ........................................................................ 64 VI. Waloryzacja s�dowa ....................................................................... 65 1. Poj�cie ........................................................................................ 65 2. Przes�anki ................................................................................... 65 3. Zakres kompetencji s�du ........................................................... 68 VII. Odsetki ............................................................................................ 69 1. Poj�cie i funkcja ........................................................................ 69 2. �r�d�a obowi�zku �wiadczenia odsetek ................................... 71 3. Wysoko�� odsetek ..................................................................... 71 4. Zakaz anatocyzmu ..................................................................... 73 5. Terminy p�atno�ci ...................................................................... 73 199 6. Przedawnienie ............................................................................ 74 201 � 7. Naprawienie szkody .......................................................................-��� 74 203 I. Odpowiedzialno�� odszkodowawcza i jej przes�anki ................... 75 204 II. Zasady i rodzaje odpowiedzialno�ci ............................................. 76 206 1. Zasady odpowiedzialno�ci ......................................................... 76 206 2. Rodzaje odpowiedzialno�ci ....................................................... 78 213 III. Zwi�zek przyczynowy .................................................................... 79 218 1. Poj�cie .......................................v............................................... 79 218 2. Cecha normalno�ci .............................................................. - - 80 220 3. Wyj�tki ....................................................................................... 82 225 IV. Szkoda ............................................................................................. 83 228 1. Poj�cie ........................................................................................ 83 229 2. Rodzaje szkody maj�tkowej ...................................................... 85 233 3. Zaliczenie uzyskanych korzy�ci ............................................... 87 237 4. Ujemny interes umowny ........................................................... 87 238 5. Ci�ar dowodu ........................................................................... 88 241 V. �wiadczenie zmierzaj�ce do naprawienia szkody ........................ 89 243 1. Funkcje odszkod(Wania ............................................................. 89 243 2. Przyczynienie si� poszkodowanego .......................................... 90 249 3. Spos�b naprawienia szkody ...................................................... 92 259 4. Wysoko�� odszkodowania ......................................................... 94 262 Rozdzia� III. Wielo�� wierzycieli lub d�u�nik�w ............................................ 97 271 � 8. Zobowi�zania solidarne ....................................................................... 97 272 I. Solidarno�� d�u�nik�w (bierna) ..................................................... 97 272 1. Poj�cie ........................................................................................ 97 272 2. �r�d�a ......................................................................................... 98 274 3. Pozycja prawna d�u�nik�w wobec wierzyciela ....................... 99 278 4. Roszczenia regresowe ................................................................ '01 284 II. Solidarno�� wierzycieli (czynna) .................................................. 102 286 Spis tre�ci XIII Spis tre�ci Xli Str. Nb. 1. Poj�cie i funkcja ........................................................................ 102 286 2. Re�im prawny ............................................................................ 102 289 III. Struktura prawna zobowi�za� solidarnych ................................... 103 294 IV. Solidarno�� niew�a�ciwa ................................................................ 103 297 � 9. Zobowi�zania niepodzielne i podzielne ............................................ 104 299 I. Zobowi�zania niepodzielne ............................................................ 105 299 1. Poj�cie ........................................................................................ 105 299 2. Wielo�� d�u�nik�w .................................................................... 105 300 3. Wielo�� wierzycieli ................................................................... 105 301 II. Zobowi�zania podzielne ................................................................. 106 303 Rozdzia� IV. Umowy zobowi�zaniowe ............................................................. 108 307 307 307 307 310 311 313 316 316 317 322 327 329 332 334 16 336 16 336 16 336 17 340 18 344 � 10. Uwagi og�lne o umowach zobowi�zaniowych ................................... 108 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 108 1. Poj�cie ........................................................................................ 108 2. Regulacja prawna ....................................................................... 109 3. Transformacja koncepcji umowy .............................................. 109 4. Umowy adhezyjne .................................................................. II. Umowy wzajemne ....................................................................... 1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowi�zuj�ce .......... 2. Poj�cie umowy wzajemnej .................................................... 3. Zakres zastosowania .............................................................. 4. Konsekwencje ........................................................................ III. Umowy realne ............................................................................ IV. Umowy kauzalne i abstrakcyjne ............................................... V. Umowy losowe ........................................................................... � 11. Tre�� um�w zobowi�zaniowych ...................................................... I. Swoboda um�w .......................................................................... 1. Poj�cie .................................................................................... 2. Zakres swobody um�w .......................................................... II. Og�lne ograniczenia swobody um�w ....................................... 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 118 344 2. Ustawa ........................................................................................ 119 347 3. Zasady wsp�ycia spo�ecznego ............................................... 120 350 352 356 359 359 362 365 4. Natura zobowi�zania ................................................................. 121 III. Niemo�liwo�� �wiadczenia ............................................................ 122 IV. Wyzysk ........................................................................................... 123 1. Przes�anki ................................................................................... 123 2. Skutki prawne ............................................................................ 123 3. Kwalifikacja prawna .................................................................. 124 12. Zagadnienia szczeg�lne zwi�zane z przygotowaniem i zawarciem umowy 124 366 Wprowadzenie ................................................................................ 124 366 II. Culpa in contrahendo .................................................................... 125 367 III. Umowa przedwst�pna .................................................................... 126 370 1. Poj�cie i cel ............................................................................... 126 370 2. Przes�anki wa�no�ci ................................................................... 127 373 3. Skutki ......................................................................................... 128 377 4. Przedawnienie .................................................................--.-� 129 383 Str. Nb. IV. Ograniczenia swobody zawierania um�w ..................................... 130 385 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 130 385 2. Ograniczenia doboru kontrahenta ............................................. 131 388 3. Obowi�zek kontraktowania ....................................................... 131 391 4. Zezwolenia administracyjne ...................................................... 132 395 5. Tryb zawierania umowy ............................................................ 133 396 � 13. Wzorce um�w ...................................................................................... 133 398 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 134 398 1. Geneza i funkcja spo�eczna ...................................................... 134 398 2. Reakcja prawna .......................................................................... 135 401 II. Poj�cie i charakter prawny wzorca umowy ................................. 136 404 1. Wzorzec umowy ........................................................................ 136 404 2. Charakter prawny wzorca ......................................................... 137 407 III. Informacja o wzorcu ...................................................................... 139 411 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 139 411 2. Dor�czenie wzorca ..................................................................... 139 412 3. Inne sposobu informowania o wzorcu ..................................... 139 413 4. Przejrzysto�� (transparentno��) wzorca .................................... 140 415 IV. Wzorzec a umowa .......................................................................... 141 417 1. Pierwsze�stwo umowy .............................................................. 141 417 2. Wydanie wzorca w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ci�g�ym ................................................................ 141 419 3. Konflikt wzorc�w ...................................................................... 142 421 � 13'. Umowy konsumenckie ....................................................................... 142 422 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 142 422 1. Poj�cie ........................................................................................ 142 422 2. Zasady ........................................................................................ 143 423 3. Regulacja prawna .......................*................................................ 144 424 II. Niedozwolone postanowienia umowne ......................................... 144 427 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 144 427 2. Zakres stosowania ...................................................................... 145 428 3. Indywidualne uzgodnienie klauzul umownych ........................ 146 431 4. Sprzeczno�� klauzuli z dobrymi obyczajami ........................... 146 432 5. Katalog klauzul niedozwolonych .............................................. 147 433 6. Skutki uznania klauzuli za niedozwolon� ................................ 148 435 7. Kontrola tre�ci konkretnego stosunku prawnego ..................... 149 436 8. Kontrola abstrakoygna ................................................................ 149 437 III. Umowy zawierane poza lokalem przedsi�biorstwa ...................... 150440a 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 150440a 2. Miejsce zawarcia umowy .......................................................... 151 440c 3. Wy��czenia ................................................................................. 151 440d 4. Spos�b zawarcia um�w poza lokalem przedsi�biorstwa ......... 152440e 5. Odst�pienie od umowy .............................................................. 153440f IV. Umowa zawierana na odleg�o�� .................................................... 154440h 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 154440h 2. Zawarcie umowy na odleg�o�� ................................................. 155440J 3. Wy��czenia ................................................................................. 155 440k 4. Zgoda konsumenta na pos�u�enie si� okre�lonym �rodkiem porozumiewania si� na odleg�o�� ............................................. 1564401 XV Spis tre�ci Spis tre�ci XIV Str. Nb. 1564401 157440m 158440s 159440u 159440w 159 441 160 441 160 441 161 449 162 451 162 452 162 452 163 455 164 456 164 457 Rozdzia� V. Czyny niedozwolone ..................................................................... 166 459 166 459 166 459 167 465 168 466 168 467 169 467 170 472 170 472 171 473 173 480 173 480 174 482 175 485 176 490 177 492 177 494 178 498 178 498 179 500 179 501 179 501 179 501 180 504 182 511 182 513 182 513 183 514 184 518 186 524 5. Obowi�zek informacji ............................................................... 6. Tre�� umowy .............................................................................. 7. Skutki niewykonania umowy przez przedsi�biorc� ................. 8. Zap�ata kart� p�atnicz� .............................................................. 9. Odst�pienie od umowy przez konsumenta ............................... 14. Umowy odnosz�ce si� do os�b trzecich ............................................ I. Umowa o �wiadczenie na rzecz osoby trzeciej ............................ 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Skutki ......................................................................................... 3. Zastosowanie .............................................................................. II. Umowa o �wiadczenie przez osob� trzeci� .................................. 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Odpowiedzialno�� gwaranta ...................................................... 3. Zastosowanie .............................................................................. III. Umowa o zwolnienie d�u�nika przez osob� trzeci� od obowi�zku �wiadczenia ..................................................................................... � 15. Uwagi wprowadzaj�ce .................... I. Poj�cie ........................................ II. Systematyka ............................... III. Funkcja ....................................... ij 16. Odpowiedzialno�� za w�asne czyny l Uwagi og�lne II. Bezprawno�� ................................................................................... 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Wy��czenia ................................................................................. III. Wina ................................................................................................ 1. Poj�cie ........................................................................................ 2. Kwalifikacje psychiczne ............................................................ 3. Rodzaje i mierniki winy ........................................................... IV. Wsp�sprawstwo i wsp�odpowiedzialno�� .................................. 1. Pod�eganie i pomocnictwo ....................................................... 2. Skorzystanie ze szkody ............................................................. V. Ci�ar dowodu ................................................................................ 1. Regu�a og�lna ............................................................................ 2. Wina anonimowa ....................................................................... 17. Odpowiedzialno�� za cudze czyny ...................................................... I. Odpowiedzialno�� os�b zobowi�zanych do nadzoru .................. 1. Uwagi wprowadzaj�ce .............................................................. 2. Odpowiedzialno�� sprawuj�cego nadz�r ................................. 3. Odpowiedzialno�� sprawcy ...................................................... II. Odpowiedzialno�� os�b powierzaj�cych wykonanie czynno�ci innej osobie ....................................................................................... 1. Uwagi wst�pne .......................................................................... 2. Odpowiedzialno�� samodzielnego wykonawcy ...................... 3. Odpowiedzialno�� podw�adnego .............................................. 5 18. Odpowiedzialno�� Skarbu Pa�stwa i samorz�du terytorialnego za funkcjonariuszy ................................................................................... Str. Nb. I. Uwagi wprowadzaj�ce ................................................................... 186 524 II. Podmiotowy zakres odpowiedzialno�ci ......................................... 187 525 1. Odpowiedzialno�� Skarbu Pa�stwa .......................................... 187 525 2. Odpowiedzialno�� pa�stwowych os�b prawnych .................... 187 526 3. Odpowiedzialno�� jednostek samorz�du terytorialnego .......... 188 527 III. Og�lne przes�anki odpowiedzialno�ci ........................................... 189 529 1. Zakres dzia�ania ......................................................................... 189 530 2. Wina ........................................................................................... 190 531 IV. Modyfikacje og�lnych przes�anek ................................................. 192 536 1. Zasada s�uszno�ci ....................................................................... 192 537 2. Wydanie orzeczenia lub zarz�dzenia ........................................ 193 538 V. Wy��czenia ...................................................................................... 194 540 � 19. Odpowiedzialno�� za zwierz�ta i rzeczy ........................................... 194 541 I. Odpowiedzialno�� za zwierz�ta ..................................................... 195 542 1. Podmiot i przes�anki .................................................................. 195 542 2. Zasady odpowiedzialno�ci ......................................................... 196 544 3. Samopomoc ................................................................................ 196 546 II. Odpowiedzialno�� za wyrzucenie, spadni�cie lub wylanie przedmiotu 197 548 1. Podmiot i przes�anki .................................................................. 197 548 2. Zasada odpowiedzialno�ci ......................................................... 197 550 III. Odpowiedzialno�� za zawalenie si� budowli lub oderwanie si� jej cz�ci .........................................................................................'..... 198 552 1. Podmiot i przes�anki .................................................................. 198 552 2. Zasada odpowiedzialno�ci ......................................................... 198 554 � 20. Odpowiedzialno�� zwi�zana z u�yciem sil przyrody ....................... 200 559 I. Osoby ponosz�ce odpowiedzialno�� na zasadzie ryzyka ............ 200 559 1. Uwagi wst�pne ..........................v............................................... 200 559 2. Prowadz�cy przedsi�biorstwo ................................................... 201 560 3. Posiadacz mechanicznego �rodka komunikacji ........................ 201 563 II. Przes�anki odpowiedzialno�ci ........................................................ 203 566 1. Prowadz�cego przedsi�biorstwo ............................................... 203 566 2. Posiadacza mechanicznego �rodka komunikacji ...................... 203 567 3. Uchylenie zasady ryzyka .......................................................... 204 568 III. Okoliczno�ci egzoneracyjne ........................................................... 205 573 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 205 573 2. Sita wy�sza ................................................................................ 205 574 3. Wina poszkodowflhego .............................................................. 205 575 4. Wina osoby trzeciej ................................................................... 206 577 IV. Poszkodowany ................................................................................ 207 579 1. Regu�a og�lna ............................................................................ 207 579 2. Regulacja szczeg�lna ................................................................. 207 582 3. Ubezpieczenia komunikacyjne .................................................. 208 585 � 21. Zapobieganie szkodzie ........................................................................ 208 587 I. Obowi�zek zapobie�enia szkodzie ................................................ 209 587 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 209 587 2. Przes�anki ................................................................................... 209 588 3. Roszczenia .................................................................................. 209 590 II. Odpowiedzialno�� za szkody poniesione w cudzym i we wsp�lnym interesie ........................................................................................... 210 591 XVI XVII Spis tre�ci Spis tre�ci Str. Nb. 238 658 238 660 239 661 239 662 239 663 240 664 240 664 240 664 241 667 241 668 241 669 242 670 243 672 243 673 243 674 244 675 244 675 245 677 245 679 246 680 III. Nienale�ne �wiadczenie ................. 1. Brak zobowi�zania ..................... 2. Odpadni�cie podstawy prawnej 3. Nieosi�gni�cie celu �wiadczenia 4. Niewa�no�� czynno�ci prawnej � 25. Roszczenie o wydanie wzbogacenia .. I. III. Rozdzia� VII. Wykonanie zobowi�za� i skutki ich niewykonania .............. 248 684 684 684 688 688 692 694 698 701 702 703 703 705 708 708 709 711 716 � 26. Wykonanie zobowi�za� ...................................................................... 248 I. Zasady og�lne ................................................................................. 248 II. Zmiana stosunk�w (clausula rebus sic stantibus) ....................... 250 1. Wprowadzenie ........................................................................... 250 2. Zakres zastosowania .................................................................. 252 3. Przes�anki ................................................................................... 252 4. Decyzje s�du .............................................................................. 253 5. Zbieg przepis�w ......................................................................... 255 6. Umowne klauzule adaptacyjne ................................................. 255 III. Podmioty wykonania zobowi�zania .............................................. 256 1. Osoby wykonuj�ce ..................................................................... 256 2. Osoby przyjmuj�ce .................................................................... 256 IV. Przedmiot wykonania zobowi�zania ............................................. 257 1. Rzeczy oznaczonff co do gatunku ............................................. 257 2. Cz�� �wiadczenia ..................................................................... 257 3. Kilka �wiadcze� ......................................................................... 258 V. Miejsce spe�nienia �wiadczenia ..................................................... 259 VI. Termin spe�nienia �wiadczenia ...................................................... 260 720 1. Oznaczenie ................................................................................. 260 720 2. Wymagalno�� ............................................................................. 261 724 VII. Wykonanie �wiadcze� wzajemnych .............................................. 261 725 1. Jednoczesno�� �wiadcze� .......................................................... 261 2. �wiadczenie wcze�niejsze ......................................................... 262 VIII. Dowody spe�nienia �wiadczenia .................................................... 263 725 727 731 736 736 � 27. Skutki niewykonania lub nienale�ytego wykonania zobowi�zania .. 264 1. Og�lne regu�y okre�laj�ce odpowiedzialno�� d�u�nika ............... 265 Str. Nb. � 22. Regu�y szczeg�lne odnosz�ce si� do naprawiania szk�d z czyn�w niedozwolonych ................................................................................... 210 594 I. Miarkowanie odszkodowania ......................................................... 211 594 II. Wsp�odpowiedzialno�� kilku os�b .............................................. 212 598 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 212 598 2. Przes�anki wsp�odpowiedzialno�ci .......................................... 212 599 3. Roszczenia regresowe ................................................................ 213 603 III. Szkoda na osobie ............................................................................ 214 606 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 214 606 2. Maj�tkowa szkoda na osobie .................................................... 215 610 IV. Krzywda .......................................................................................... 220 630 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 220 630 2. Og�lne roszczenie o zado��uczynienie pieni�ne ................... 221 .631 3. Regulacje szczeg�lne ................................................................. 224 636 4. Dziedziczenie i zbywanie roszcze� .......................................... 225 639 � 23. Przedawnienie roszcze� z czyn�w niedozwolonych ......................... 226 641 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 226 641 II. Szczeg�lny re�im przedawnienia .................................................. 226 642 � 23'. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� przez przedmiot niebezpieczny 228 647a I. Uwagi og�lne .................................................................................. 228 647a 1. Rozw�j szczeg�lnej regulacji prawnej ..................................... 228 647a 2. Usytuowanie przepis�w ............................................................. 229 647b 3. Relacje do innych uregulowa� ................................................. 229 647c II. Produkt niebezpieczny ................................................................... 229 647d 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 229 647d 2. Produkt ....................................................................................... 230 647e 3. Produkt niebezpieczny ............................................................... 230 647f III. Podmioty ......................................................................................... 231 647g 1. Podmiot odpowiedzialny ........................................................... 231 647g 2. Podmiot uprawniony .................................................................. 232 647h IV. Przes�anki odpowiedzialno�ci i przedawnienie roszcze� ............. 232 647i 1. Zasada odpowiedzialno�ci ......................................................... 232 647i 2. Szkoda ........................................................................................ 233 647j 3. Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego ........................ 233 647m 4. Zbieg odpowiedzialno�ci ........................................................... 234 647n V. Semiimperatywny charakter norm ochronnych ............................ 234 647o 1. Zakres wy��czania odpowiedzialno�ci ...................................... 234 647o 2. Zakres wyboru prawa obcego ................................................... 234 647p Rozdzia� VI. Bezpodstawne wzbogacenie ....................................................... 235 648 24. Istotne cechy i przes�anki ................................................................... 235 648 Uwagi og�lne .................................................................................. 235 1. Poj�cie i funkcja bezpodstawnego wzbogacenia ..................... 235 2. Regulacja nienale�nego �wiadczenia ........................................ 235 Przes�anki ........................................................................................ 236 1. Wzbogacenie .............................................................................. 236 2. Zubo�enie ................................................................................... 236 653 3. Zwi�zek mi�dzy wzbogaceniem a zubo�eniem ....................... 237 654 4. Bezpodstawno�� wzbogacenia .................................................. 237 657 648 648 650 651 652 Zasady og�lne 1. Przedmiot ................................................................................... 2. Podmioty zobowi�zane .............................................................. 3. Przedawnienie ............................................................................ Wzbogacenie nie podlegaj�ce zwrotowi ....................................... 1. �wiadomo�� braku zobowi�zania ............................................. 2. Zgodno�� �wiadczenia z zasadami wsp�ycia spo�ecznego .. 3. Zado��uczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zak�ad�w ....................................................................... 4. Spe�nienie niewymagalnego �wiadczenia ................................. Przepadek �wiadczenia ................................................................... 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 2. Czyn zabroniony ........................................................................ 3. Cel niegodziwy .......................................................................... 4. Skutki ......................................................................................... XVIII XIX Spis tre�ci Spis tre�ci Str. Nb. 1. Wprowadzenie ............................................................................ 265 736 2. Odpowiedzialno�� odszkodowawcza ........................................ 266 738 3. Wina ........................................................................................... 267 743 4. Odpowiedzialno�� za inne osoby ............................................. 269 754 5. Ci�ar dowodu ........................................................................... 271 759 II. Niemo�liwo�� �wiadczenia ............................................................ 272 763 1. Wprowadzenie ............................................................................ 272 763 2. Niemo�liwo�� nie obj�ta odpowiedzialno�ci� ......................... 273 764 3. Niemo�liwo�� obj�ta odpowiedzialno�ci� ................................ 274 769 III. Op�nienie i zwlok� d�u�nika ....................................................... 276 774 1. Wprowadzenie ............................................................................ 276 774 2. Nast�pstwa op�nienia .............................................................. 276 778 3. Nast�pstwa zw�oki ..................................................................... 276 779 4. Nast�pstwa zw�oki w umowach wzajemnych .......................... 278 787 IV. Prawo zatrzymania ......................................................................... 280 794 V. Zwlok� wierzyciela ........................................................................ 281 795 1. Wprowadzenie ............................................................................ 281 795 2. Przestanki ................................................................................... 281 797 3. Skutki ......................................................................................... 282 799 � 28. Dodatkowe zastrze�enia umowne ....................................................... 283 804 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 283 804 II. Zadatek ............................................................................................ 283 805 1. Poj�cie ........................................................................................ 283 805 2. Skutki ......................................................................................... 284 807 III. Umowne prawo odst�pienia ........................................................... 285 810 1. Poj�cie ........................................................................................ 285 810 2. Skutki ............................................................:............................ 286 813 IV. Odst�pne ......................................................................................... 286 815 V. Kara umowna ................................................................................. 286 818 1. Poj�cie i funkcja ........................................................................ 286 818 2. Ochrona d�u�nika ....................................................................... 287 821 3. Kara ustawowa ........................................................................... 288 825 Rozdzia� VIII. Wyga�ni�cie zobowi�zania ...................................................... 289 827 � 29. Wyga�ni�cie zobowi�zania zwi�zane z zaspokojeniem wierzyciela 289 827 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 289 827 II. �wiadczenie w miejsce wykonania ............................................... 289 828 III. Odnowienie ..................................................................................... 290 830 1. Poj�cie ........................................................................................ 290 830 2. Zwi�zek nowego z dawnym zobowi�zaniem ........................... 291 832 3. Skutki ......................................................................................... 291 834 IV. Potr�cenie ........................................................................................ 292 835 1. Poj�cie ........................................................................................ 292 835 2. Przes�anki ................................................................................... 292 836 3. Skutki ......................................................................................... 294 841 4. Wy��czenia ................................................................................. 294 844 5. Potr�cenie umowne .................................................................... 295 845 V. Z�o�enie do depozytu s�dowego ................................................... 296 847 1. Tryb ............................................................................................ 296 847 Str. Nb. 2. Skutki ......................................................................................... 296 848 � 30. Wyga�ni�cie zobowi�zania bez zaspokojenia wierzyciela ............... 298 855 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 298 855 II. Zwolnienie z d�ugu ........................................................................ 299 856 III. Rozwi�zanie umowy ...................................................................... 299 858 Rozdzia� IX. Zmiana wierzyciela lub d�u�nika .............................................. 302 860 � 31. Uwagi wst�pne .................................................................................... 302 860 � 32. Zmiana wierzyciela ............................................................................ 303 863 I. Przelew wierzytelno�ci ................................................................... 303 863 1. Poj�cie ........................................................................................ 303 863 2. Dopuszczalno�� .......................................................................... 305 868 3. Skutek wobec wierzyciela ......................................................... 306 875 4. Skutek wobec d�u�nika .............................................................. 307 879 II. Wst�pienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela . 309 882 1. Przestanki i skutki .......................................................'............. 309 882 2. Obowi�zek przyj�cia �wiadczenia ............................................ 310 891 3. Ochrona d�u�nika ....................................................................... 310 892 �33. Zmiana d�u�nika .................................................................................. 311 893 I. Przej�cie d�ugu ............................................................................... 311 893 1. Poj�cie ........................................................................................ 311 893 2. Forma ......................................................................................... 312 897 3. Zgoda na przej�cie d�ugu .......................................................... 313 901 4. Prawa uboczne ........................................................................... 314 905 5. Zarzuty przys�uguj�ce przejemcy ............................................. 314 906 II. Kumulatywne przyst�pienie do d�ugu ........................................... 315 911 1. Regu�y og�lne .........................*................................................. 315 911 2. Ustawowe przyst�pienie ............................................................ 315 912 Rozdzia� X. Zbieg roszcze� ............................................................................... 317 917 �34. Uregulowanie prawne zbiegu roszcze� .............................................. 317 917 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 317 917 II. Rozwi�zania szczeg�lne ................................................................. 318 921 1. Bezpodstawne wzbogacenie ...................................................... 318 921 2. Delikty ........................................................................................ 319 924 3. Szkoda wyrz�dzWia przez produkt niebezpieczny .................. 320 925 Indeks rzeczowy .................................................................................................. 321 Wykaz skr�t�w I. �r�dia prawa KC ......................... ustawa z 23.4.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, p�z. 93 ze zni.) KH ......................... rozporz�dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, p�z. 502 ze zm.) KP.......................... ustawa z 26.6.1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, p�z. 141 ze zm.) KPA ..................... ustawa z 14.6.1960 r. - Kodeks post�powania administracyjnego (Dz.U. z 1980 r. Nr 9, p�z. 26 ze zm.) KPC ..................... ustawa z 17.11.1964 r. - Kodeks post�powania cywilnego (Dz.U. Nr 43, p�z. 296 ze zm.) KRO ..................... ustawa z 25.2.1964 r. - Kodeks rodzinny i opieku�czy (Dz.U. Nr 9, p�z. 59 ze zm.) KWU ................... ustawa z 6.7.1982 r. o ksi�gach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, p�z. 147 ze zm.) KZ ........................ rozporz�dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. - Kodeks zobowi�za� (Dz.U. Nr 82, p�z. 599) PPrM .................... ustawa z 12.11.1965 r. - Prawo prywatne mi�dzynarodowe (Dz.U. Nr 46, p�z. 290 ze zm.) PrBank ................. ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, p�z. 939) PrDewz ................ ustawa z 2.12.1994 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 136, p�z. 703) PrNot ................... ustawa z 14.2.1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, p�z. 91) PWKC ................. ustawa z 23.4.1964 r. - Przepisy wprowadzaj�ce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, p�z. 94 ze zm.) 2i Organy orzekaj�ce OKA .................... G��wna Komisja Arbitra�owa IC SN ................... Izba Cywilna S�du Najwy�szego NSA ..................... Naczelny S�a Administracyjny SA ........................ S�d Apelacyjny SN ........................ S�d Najwy�szy SN (7) .................. S�d Najwy�szy w sk�adzie 7 s�dzi�w TK ........................ Trybuna� Konstytucyjny ), Czasopisma AU� ..................... Acta Universitatis Lodziensis BP ........................ Edukacja Prawnicza Kw. Pr. Pryw. ..... Kwartalnik Prawa Prywatnego NP ........................ Nowe Prawo 00 ....................... Orzecznictwo Gospodarcze XXII Wykaz skr�t�w OSN ..................... Orzecznictwo S�du Najwy�szego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpiecze� Spo�ecznych OSP ...................... Orzecznictwo S�d�w Polskich OTK ..................... Orzecznictwo Trybuna�u Konstytucyjnego Pal. ....................... Palestra PiP ....................... Pa�stwo i Prawo Prawo ................... Acta Universitatis Wratislaviensis PS ......................... Przegl�d S�dowy. Czasopismo po�wi�cone prawnym zagadnieniom \VykilZ literatury wymiaru sprawiedliwo�ci PUG ..................... Przegl�d