Modu� 4 - Podr�cznik Windows Ludmila Jaskova, Zuzana Kubincova Wst�p Nie ulega w�tpliwo�ci, �e w okresie ostatnich kilku lat system operacyjny Windows sta� si� systemem powszechnie u�ywanym w wi�kszo�ci biur, firm, przedsi�biorstw i szk�. Jest to niemal standardowy system dla komputer�w osobistych na ca�ym �wiecie, a programy DOS'owe s� u�ywane w coraz mniejszym stopniu. Dlatego te� bardzo istotne jest, aby Windows sta� si� dost�pny dla os�b niewidomych i niedowidz�cych, po to, by da� im do r�k nowe mo�liwo�ci kszta�cenia i zatrudnienia. Bez dost�pu do Windows niejeden niewidomy czy s�abowidz�cy pracownik mo�e wkr�tce utraci� swoje zatrudnienie, a mo�liwo�ci kszta�cenia tych os�b b�d� w istotny spos�b ograniczone. Przej�cie do Windows jest konieczne, ale dla os�b niewidomych - nie�atwe. Niemo�liwe jest dla niewidomego u�ytkownika komputera nauczenie si� Windows na og�lnodost�pnym kursie czy z normalnych podr�cznik�w i poradnik�w, gdy� wiele czynno�ci opisanych jest tam na przyk�ad tak: "Je�li chcesz... kliknij przycisk...". Istniej� r�wnie� specjalne podr�czniki dla niewidomych, gdzie poszczeg�lne dzia�ania opisane s� krok po kroku. Podr�czniki te s� bardzo przydatne i nadaj� si� sczeg�lnie dobrze do samodzielnej nauki. Natomiast ci�gle jeszcze brakuje podr�cznik�w dla widz�cych nauczycieli niewidomych dzieci. W�a�nie dlatego postanowili�my napisa� t� ksi��k� - podr�cznik metodyczny, m�wi�cy o tym, jak naucza� niewidomego u�ytkownika korzystania z Windows i niekt�rych przydatnych aplikacji, jak MS Word czy MS Excel. W okresie minionych dw�ch lat przygotowali�my i poprowadzili�my kilka kurs�w dla niewidomych i dla nauczycieli niewidomych. Chcieliby�my podzieli� si� zdobytymi podczas tych kurs�w do�wiadczeniami z nauczycielami informatyki ze szk�, kszta�c�cych dzieci widz�ce, w kt�rych ucz� si� r�wnie� dzieci niewidome. Ksi��ka przyda� mo�e si� te� instruktorom, pracuj�cym w specjalnych o�rodkach komputerowych dla kursant�w z wadami wzroku, nie zawiera ona jednak�e wystarczaj�cej informacji dla specjalist�w w zakresie pedagogiki specjalnej, nie zajmuj�cych si� komputerami i nie orientuj�cych si�, jak u�ywa� oprogramowania, o kt�rym tu wspomnieli�my (Windows, Word, Excel). Niniejsza ksi��ka nie jest ani podr�cznikiem u�ytkownika, ani podr�cznikiem do nauki Windows - to podr�cznik dla nauczycieli. Czytelnik znajdzie tu informacj� o tym, w jaki spos�b przygotowa� program szkolenia dla niewidomych uczni�w - informacje o tre�ciach i wymaganym czasie, zalecenia odno�nie specjalnego sprz�tu i oprogramowania, informacje o materia�ach do uczenia si�, �wiczenia, optymalne ustawienia �rodowiska, znane problemy i jak ich unika�. Podczas naszych kurs�w korzystali�my z podr�cznik�w, napisanych przez Sar� Morley (3, 4), podr�cznik�w z Wydzia�u ds. Niewidomych Stanu Iowa (2) oraz e strony www firmy Henter-Joyce (1). Sugerujemy zapoznanie si� z nimi, gdy� s� to doskona�e podr�czniki, zawieraj�ce szczeg�owe instrukcje i wypuk�e obrazy istotnych obiekt�w, i sytuacji na ekranie. Obrazy takie dopomog� waszym uczniom w rozumieniu znaczenia i funkcji poszczeg�lnych obiekt�w. Najskuteczniejszym sposobem uczenia si� jest uczenie si� aktywne, tote� zalecamy nauczanie uczni�w w ten spos�b, �e podczas szkolenia zasiadaj� oni przy komputerach. Nauczanie niewidomych u�ytkownik�w komputer�w jest niemo�liwe, je�li jest jeden nauczyciel w klasie, w kt�rej znajduje si� wiele komputer�w, poniewa� uczniowie nie s� w stanie nad��a� za poleceniami nauczyciela i wypr�bowywa� omawianych procedur, a nauczyciel nie jest w stanie kontrolowa� czy ucze� nad��a za pozosta�ymi, i to wszystko r�wnocze�nie. Najlepszym sposobem jest poda� najpierw wyja�nienie czy om�wi� dan� procedur�, a nast�pnie pozwoli� u�ytkownikowi wypr�bowa� omawian� procedur�. Nieprawdopodobne jest, i� wszyscy uczniowie wypr�buj� dan� procedur� r�wnocze�nie i bardzo cz�sto jest tak, �e niekt�rzy b�d� znudzeni, musz�c czeka� na innych, inni natomiast zupe�nie si� zgubi�, nie nad��aj�c za tamtymi. Sytuacj� optymaln� jest jeden komputer na jednego ucznia i jednego nauczyciela, jednak�e nie zawsze jest to mo�liwe. Nie powinno by� wi�cej, ani�eli dw�ch uczni�w przy jednym komputerze i z jednym nauczycielem. Niewidomy u�ytkownik mo�e korzysta� z komputera, je�li jest on wyposa�ony w monitor brajlowski lub syntezator mowy b�d� kart� muzyczn� oraz program typu Screen Reader (program do obs�ugi syntezator�w mowy). Monitor brajlowski to urz�dzenie do�� kosztowne, natomiast karta muzyczna znajduje si� ju� niemal w ka�dym komputerze. Podczas naszych kurs�w korzystali�my z komputer�w z kartami muzycznymi (lub syntezatorami mowy Apollo) i oprogramowaniem JFW do sterowania syntez� mowy, zawieraj�cym oprogramowanie "Eloquence for JFW" (syntezator mowy, generuj�ce mow� syntetyczn� w siedmiu j�zykach), a tak�e system generowania mowy o nazwie Microsoft Text-to-Speech Engine.. JFW to akronim nazwy JAWS for Windows. Jest to specjalny program, stworzony przez firm� Henter-Joyce, Inc. Program ten obs�uguje wszelkiego rodzaju aplikacje Windows (procesory tekstu, arkusze kalkulacyjne, przegl�darki www, klient�w poczty elektronicznej, oprogramowanie do rozpoznawania druku i wiele innych, a tak�e zewn�trzne syntezatory mowy oraz monitory brajlowskie. Wi�cej informacji na temat tego programu mo�na znale�� na witrynie internetowej firmy Henter-Joyce (http://www.hj.com. Korzystali�my z wersji 3.3 oprogramowania JFW. Istniej� i inne Screen Readery, kt�re by� mo�e oka�� si� dla naszego czytelnika bardziej przydatne. Informacj� o nich mo�na znale�� w Module 4B niniejszej ksi��ki. Je�li u�ytkownik korzysta z innego Screen Readera, proponujemy zast�pi� wszystkie kombinacje klawiszowe programu JAWS odpowiednimi komendami u�ywanego Screen Readera. Komendy JAWS to przewa�nie kombinacje klawisza Insert z jakim� innym klawiszem lub klawiszami. Oto co powiedzia� nam m�ody niewidomy u�ytkownik komputera na temat pracy w Windows: "Rozpoczn� od por�wnania DOS i Windows. Moim zdaniem praca w Windows jest wygodniejsza, - jednak z drugiej strony - ka�da operacja wymaga wi�cej czasu, ni� to by�o w DOS'ie. W DOS'ie mo�na by�o pisa� komendy z odpowiednimi parametrami, natomiast w Windows trzeba ustawia� wi�kszo�� w�a�ciwo�ci poprzez r�ne menu. W wielu wypadkach mo�na tu skorzysta� z klawiszy gor�cych, ale nie zawsze. Zdarza si�, �e s� problemy z mow�. Je�li chodzi o programy pracuj�ce w trybie tekstowym - jak w DOS'ie - nie by�o problem�w w og�le. Teraz to ju� w�a�ciwie musz� korzysta� z Windows, bo i tak nie ma potrzebnych i ciekawych program�w, dzia�aj�cych w DOS'ie. No i jest jeszcze jedna rzecz, kt�rej brak mi w DOS'ie, a kt�r� ceni� w Windows - wielozadaniowo��". I jeszcze jedna opinia: "Nie mo�emy gani� Windows za braki, jakie stwierdzamy podczas korzystania z tego systemu operacyjnego. Rezultaty pracy zale�ne s� od programu, steruj�cego mow� syntetyczn�, poniewa� prawie wszystkie programy, obs�ugiwane przez posiadany przez nas Screen Reader mo�na obs�ugiwa� bez problem�w". Niniejszy modu� tego podr�cznika sk�ada si� z trzech cz�ci - "Windows 95 z JFW 3.3", "Word 97 z JFW 3.3" i "Excel 97 z JFW 3.3". W ka�dej z tych cz�ci znajdzie czytelnik informacj� o optymalnych dla niewidomego u�ytkownika ustawieniach �rodowiska, om�wienie podstawowych poj�� i czynno�ci, a tak�e liczne przyk�ady. Wyja�nienia podane s� w takiej kolejno�ci, w jakiej podawane by�y w czasie prowadzonych przez nas kurs�w. Na ko�cu poszczeg�lnych cz�ci zwracamy uwag� na znane problemy i wskazujemy mo�liwe ich rozwi�zania. Zwracamy uwag�, �e na niekt�re z naszych uwag mo�e mie� wp�yw rodzaj u�ywanego Screen Readera, aplikacji Windows i konfiguracja u�ywanych przez nas komputer�w, tote� mog� one nie mie� odniesienia do warunk�w, w jakich przyjdzie pracowa� czytelnikowi. Kolejn� istotn� kwesti� jest fakt, �e nasze kursy organizowane by�y dla starszych uczni�w i os�b doros�ych, dlatego nauczyciel, ucz�cy uczni�w m�odszych winien dokona� odpowiednich modyfikacji. Z organizacyjnego punktu widzenia sugerujemy, �eby skorzysta� z nast�puj�cej struktury kurs�w: Napocz�tku najefektywniej jest przeprowadzi� dwa intensywne kursy na nast�puj�ce tematy: 1. Podstawy Windows i MS Word. 2. Zaawansowane elementy Windows oraz MS Excel. Ka�dy z tych kurs�w winien mie� po ok. dwadzie�cia godzin (dwa i p� dnia lub pi�� dni po p� dnia). Po ka�dym kursie zalecane jest organizowanie wyk�ad�w (po dwie godziny dwa razy w tygodniu) dla u�ytkownik�w, korzystaj�cych ju� z program�w komputerowych w pracy, szkole czy w domu. Pomi�dzy obu wspomnianymi wy�ej kursami intensywnymiwinna by� co najmniej dwutygodniowa przerwa. Ka�dy kurs dzieli si� na pi�� sesji. Najpierw trzeba wyja�ni� przydatno�� i og�ln� koncepcj� oprogramowania (Windows 95, Worda, Excela) oraz podstawowe elementyjego �rodowiska (Pulpit, okno,menu aplikacji, najcz�ciej u�ywane okna dialogowe itd.), nast�pnie prze�wiczy� orientacj� na pulpicie (w oknie) i na koniec prze�wiczy� wykonywanie poszczeg�lnych czynno�ci. �wiczenia i zadania do wykonania samodzielnie r�wnie� stanowi� istotny element ka�dej sesji, podobnie jak powt�rzenie materia�u, nauczonego podczas poprzedniej sesji. Nale�y zdawa� sobie spraw� z faktu, �e ka�dy ucze� wymaga innego czasu na nauczenie si� materia�u. �atwiej jest pracowa� w Windows tym, kt�rzy ju� u�ywali podobnego rodzaju aplikacji w DOS'ie, ni� tym, kt�rzy nigdy przedtem nie korzystali z komputera. O wiele �atwiej jest nauczy� si� korzystania z kolejnej aplikacji Windows, ni� zacz�� pracowa� w Windows po raz pierwszy. Ogromn� zalet� Windows jest fakt, �e windowsowe aplikacje wykorzystuj� wsp�lny interfejs u�ytkownika, tak wi�c najtrudniej jest opanowa� pierwsz� aplikacj� Windows, a potem u�ywanie kolejnych program�w jest ju� �atwiejsze. �atwiej jest naucza� uczni�w, kt�rzy cz�sto korzystaj� z komputera, ni�osoby, kt�re maj� dost�p do komputera jedynie od czasu do czasu. Pragniemy na koniec podzi�kowa� serdecznie Panu Branislavowi Mamojce -Prezesowi S�owackiego Zwi�zku Niewidomych i Niedowidz�cych, za jego rady i pomoc. Bez niego modu� ten zapewne w og�le by nie powsta�. Autorzy Windows 95/98 z JAWS 3.3 dla Windows Podstawowe ustawienia Ustawienia Panelu Kontrolnego Zalecane jest zastosowanie nast�puj�cych ustawie� Panelu Kontrolnego: - Schemat kolor�w - ustawi� na standardowy Windows. - Pulpit - t�o ustawi� na Brak, wygaszacz ekranu ustawi� na Brak, schemat kolor�w ustawi� na Brak. - Schemat d�wi�kowy - ustawi� na bogaty schemat d�wi�kowy, pozwalaj�cy rozr�nia� r�ne sytuacje w oparciu o generowane d�wi�ki. Ustawienia JFW Zalecane jest pozostawienie domy�lnych ustawie� JFW, o ile nie jest wskazywane inaczej w konkretnej sytuacji. Wielom�wno�� - pocz�tkuj�cy NumLock - wy��czony Przydatne kombinacje klawiszy Oto pewne kombinacje klawiszy, kt�re mog� by� pomocne przy pracy z JAWS for Windows: - Aby przerwa� mow� w dowolnym momencie - wcisn�� Ctrl lub Shift. - Aby powt�rzy� wybrany element, nale�y wcisn�� Insert+strza�ka w g�r�. - Aby wybrane s�owo zosta�o przeliterowane nale�y wcisn�� Insert i dwukrotnie w kr�tkim odst�pie czasu uderzy� klawisz Center (jest to klawisz "5" na klawiaturze numerycznej). - Aby w dowolnym momencie od�wie�y� ekran dla JFW, nale�y wcisn�� Insert+Esc. - Aby uaktywni� Menu Kontekstowe JFW, nale�y wcisn�� Insert+F1. - Aby sprawdzi� aktywn� aplikacj�, nale�y wcisn�� Insert+T. �rodowisko Windows 95/98 Podstawowe cechy Windows 95/98 to system operacyjny - program, zarz�dzaj�cy wszystkimi operacjami, realizowanymi na naszym komputerze. Podstawowe cechy tego �rodowiska to: - Graficzny interfejs u�ytkownika (GUI), sk�adaj�cy si� z okien, menu, ikon, i okienek dialogowych, kt�re maj� za zadanie dopom�c u�ytkownikowi we wskazaniu komputerowi, co ma robi�. Windows przedstawia u�ytkownikowi opcje i komendy, przyjmuje reakcje u�ytkownika i przek�ada je na komendy dla komputera. Windows eliminuje konieczno�� pami�tania i wpisywania przez u�ytkownika z�o�onych komend, wymagaj�cych precyzyjnej sk�adni. - Wielozadaniowo�� - mo�liwo�� pracy na kilku r�wnocze�nie otwartych programach i dokumentach. Mo�na szybko prze��cza� si� pomi�dzy programami, uaktywniaj�c ten, kt�rego chcemy u�ywa� w danym momencie. - Wymiana danych - przy pomocy kilku prostych komend klawiszowych mo�emy wydoby� informacj� z jednego programu i umie�ci� j� w innym. - Standardowy system menu - wszystkie programy musz� korzysta�ze standardowego systemu menu. W rezultacie ten sam system menu i podobne elementy do wyboru znajdujemy we wszystkich programach. Uk�ad ekranu Ekran Windows zawiera dwa zasadnicze obiekty - Pulpit i Pasek Zada�. Pulpit i Pasek Zada� pe�ni� rol� g��wnego graficznego interfejsu (sposobu komunikowania si� u�ytkownika z komputerem). Do wszystkich program�w czy plik�w mo�na dotrze� albo poprzez Pulpit, albo poprzez Pasek Zada�. Pulpit zajmuje wi�kszo�� miejsca na ekranie. Zawiera on ikony program�w, z kt�rych mo�na korzysta� do uruchamiania program�w. Pulpit przypomina blat biurka. Pasek zada� zawiera przycisk Start, przyciski otwartych program�w oraz zegar. Pasek Zada� pozwala szybko uruchamia� programy, zarz�dza� zadaniami na Pulpicie i w komputerze, i zamkn�� Windows. Je�li kt�ry� z element�w - Pulpit, Pasek Zada�, przycisk Start jest pod�wietlony, mo�na przemieszcza� si� pomi�dzy nimi przy pomocy klawisza Tab. Je�li po wci�ni�ciu klawisza Tab JFW oznajmi jedynie "tab", oznacza to, �e �aden z element�w nie jest pod�wietlony. Mo�na wcisn�� Insert+F6, aby przenie�� pod�wietlenie na pulpit. Je�li u�ywamy klawiatury Windows 95, mo�emy skorzysta� z komenty Windows+M. Do wybierania ikon program�w na Pulpicie i przycisk�w program�w na Pasku Zada�, mo�emy skorzysta� ze strza�ek. Menu Start mo�na otworzy� wciskaj�c Ctrl+Esc. Je�li u�ywamy klawiatury Windows, mo�emy u�y� do tego celu jednego z klawiszy Windows, znajduj�cych si� po obu stronach Spacji. Przy pomocy klawisza Enter mo�emy otworzy� podmenu, je�li us�yszymy odczytan� przez JFW nazw� menu z informacj�, �e dana komenda ma podmenu. Podmenu mo�na zamkn�� wciskaj�c klawisz Esc. Klawisz gor�cy danej komendy menu mo�na okre�li� wciskaj�c klawisz Center. Komend� menu mo�na wykona� wciskaj�c jej klawisz gor�cy. �wiczenie 1: Przenie� kursor wyboru na Pulpit, Pasek zada� i przycisk Start na Pasku Zada�. Obejrzyj elementy Pulpitu, elementy Menu Start i elementy Paska Zada�. Kursor PC i Kursor JAWS Przy pomocy kursora wyboru, kursora wstawiania i kursora myszy, Windows wskazuje, gdzie na ekranie znajduje si� fokus komputera. Kursor PC odpowiada kursorowi wstawiania i kursorowi wyboru. Kursor JAWS odpowiada kursorowi myszki. Kursor JAWS uaktywniamy przez wci�ni�cie klawisza Minus. Us�yszymy komunikat "JAWS Cursor". Kursor PC uaktywniamy przez wci�ni�cie klawisza Plus. Us�yszymy komunikat "PC cursor". Przy pomocy kursora JAWS mo�na przegl�da� zawarto�� ekranu. Wciskaj�c klawisz PgUp przenosimy kursor JAWS w g�rny lewy r�g ekranu, a nast�pnie - wciskaj�c klawisz Home - przenosimy kursor myszki do lewej kraw�dzi ekranu, po czym wciskamy strza�k� w lewo do momentu, gdy JFW oznajmi "Top of window blank (g�rna kraw�d� okna pusty)". Zaczynamy ogl�danie Pulpitu i Paska Zada�. Ekran przegl�damy wciskaj�c Insert+strza�ka w d�. JFW automatycznie odczyta zawarto�� ca�ego ekranu, poczynaj�c od ikony M�j Komputer, a ko�cz�c na aktualnym czasie, wy�wietlonym na Pasku Zada�. Mo�na ekran ogl�da� element po elemencie, wciskaj�c Ctrl+strza�ka w prawo. Je�li chcemy czyta� znak po znaku, wciskamy strza�k� w prawo. Je�li chcemy czyta� wiersz po wierszu - korzystamy ze strza�ek w g�r� i w d�. �wiczenie 2: Obejrzyj Pulpit i Pasek Zada� przy pomocy kursora JAWS. Je�li mamy dotykowy obraz ekranu Windows, spr�bujmy por�wna� swoje wra�enia z obrazkiem. Uruchamianie i zamykanie program�w Program mo�na uruchomi� uaktywniaj�c jego ikon� na Pulpicie lub wybieraj�c dany program z podmenu Programy, b�d� wreszcie mo�na skorzysta� z okienka dialogowego Uruchom. W przypadku program�w, wyszczeg�lnionych w menu, mo�na je szybko otwiera� wciskaj�c pierwsz� liter� nazwy danego programu. Gdy program zostanie otwarty, JFW odczytuje pasek tytu�u. Za ka�dym razem przy otwarciu programu, Windows umieszcza jego przycisk na Pasku Zada�. Przy pomocy tych przycisk�w mo�na prze��cza� si� z jednego programu na inny otwarty program. Je�li pe�ny tytu� programu nie mie�ci si� na przycisku programu na Pasku Zada�, Windows podaje jedynie kilka pierwszych wyraz�w tytu�u oraz wielokropek, oznaczaj�cy, �e tytu� jest d�u�szy od napisu na przycisku. Pomi�dzy dzia�aj�cymi aplikacjami mo�na si� tak�e prze��cza� przy pomocy kombinacji klawiszowych Alt+Tab lub Shift+Alt+Tab. Okno programu mo�na zamkn��, wchodz�c do menu kontrolnego programu (patrz ni�ej) i wybieraj�c z niego komend� Zamknij lub wciskaj�c kombinacj� klawiszy Alt+F4. Mo�na tak�e u�y� komendy Wyj�cie z podmenu Plik menu aplikacyjnego (patrz ni�ej). Je�li u�ywamy Windows, ale nie dzia�a mowa, przyczyn� mo�e by� nie uruchomiony program JAWS. Nale�y w�wczas wcisn�� Ctrl+Esc, aby uaktywni� menu Start, nast�pnie wcisn�� "p", aby uaktywni� podmenu Programy, nast�pnie wcisn�� "j", aby otworzy� podmenu JAWS i wreszcie wcisn�� "j" jeszcze raz, aby uruchomi� program JAWS. Poza klawiszami wymienionymi powy�ej, mo�na tak�e u�ywa� specjalnych klawiszy programu JAWS: - Wci�ni�cie Insert+J prze��cza nas szybko do JAWS. - Insert+F4 pozwala od razu wy��czy� JAWS. �wiczenie 3: a) Uaktywnij menu Start, przejrzyj komendy menu Start, otw�rz jakie� podmenu (Programy, Dokumenty, Ustawienia) i odczytaj klawisze gor�ce dla komend otwartego menu. Spr�buj u�y� skr�t�w klawiszowych do wybierania i wykonywania komend menu. b) Otw�rz M�j Komputer przy pomocy ikony programu na Pulpicie. c) Uruchom Wordpad przy pomocy podmenu Programy. d) Uruchom Notatnik przy pomocy podmenu Programy. e) Prze��czaj si� pomi�dzy oknami Wordpada, Notatnika i Mojego Komputera, korzystaj�c ze skr�tu klawiaturowego i przycisk�w otwartych program�w na Pasku Zada�. f) Zamknij M�j Komputer, korzystaj�c ze skr�tu klawiaturowego Alt+F4. Okno aplikacji Ka�dy program dzia�a w oknie. Okno to po prostu obramowany obszar na Pulpicie. Liczba okien, jakie mog� by� wy�wietlane na Pulpicie, zale�na jest od pami�ci naszego komputera, u�ywanego programu Windows, ilo�ci pami�ci, wymaganej przez poszczeg�lne programy oraz wybranego przez u�ytkownika sposobu wy�wietlania program�w. Istniej� dwa rodzaje okien - okna program�w i okna dokument�w. Okno programu Program komputerowy to zestaw instrukcji, wykonuj�cych okre�lone zadanie, jak przetwarzanie tekstu czy zarz�dzanie danymi. Okno programu mo�e zawiera� kilka okien dokument�w. Komendy mog� by� wprowadzane wy��cznie poprzez okna program�w. Okno dokumentu Dokument to dowolna informacja, tworzona przy pomocy jakiego� programu, np., list, arkusz kalkulacyjny czy plik bazy danych. Gdy otwieramy lub tworzymy dokument w danym programie, otwieramy okno dokumentu. Ka�de okno dokumentu zawiera jeden dokument i wy�wietlane jest zawsze wewn�trz obszaru roboczego okna programu. Niekiedy tego rodzaju okno okre�lane jest terminem okna podrz�dnego. Ka�de okno mo�e znajdowa� si� w jednym z trzech stan�w - zminimalizowane - zmniejszone do postaci zaledwie przycisku, zmaksymalizowane - powi�kszone do obszaru ca�ego Pulpitu, przywr�cone - dowolnego rozmiaru pomi�dzy tymi skrajnymi warto�ciami. JFW jednak�e dzia�a najlepiej, gdy zar�wno okno programu jak i okno dokumentu jest zmaksymalizowane. Dlatego zawsze nale�y sprawdzi� czy okno, w kt�rym pracujemy jest zmaksymalizowane. Aby zminimalizowa�, zmaksymalizowa� czy przywr�ci� okno do poprzedniego rozmiaru, mo�na skorzysta� z menu kontrolnego programu lub dokumentu (patrz ni�ej). Menu kontrolne programu rozwijamy wciskaj�c Alt+Spacja. Teraz mo�na wybra� komend� Przywr��, Minimalizuj lub Maksymalizuj. Przy pomocy komendy JFW Insert+F6 mo�na zminimalizowa� wszystkie okna na raz. Ilustracja 1: Elementy okna Wordpada. Wi�kszo�� okien zawiera nast�puj�ce elementy: - kraw�dzie okna - kraw�dzie okna to cztery linie graniczne, okre�laj�ce dane okno. - Menu kontrolne - menu kontrolne pozwala na przemieszczanie, zamykanie lub zmienianie rozmiar�w okna. - Okienko menu kontrolnego - okienko menu kontrolnego to przycisk, zlokalizowany w g�rnym lewym rogu okna. Gdy przy pomocy komendy klawiszowej Alt+Spacja uaktywnimy przycisk menu kontrolnego, menu kontrolne pojawia si� naekranie. - Pasek tytu�u - pasek tytu�u to poziomy pasek, znajduj�cy si� bezpo�rednio poni�ej g�rnej kraw�dzi okna pomi�dzy okienkiem menu kontrolnego a przyciskiem Przywr��. Na pasku tytu�u podana jest nazwa okna. Wci�ni�cie Insert+T pozwala odczyta� pasek tytu�u. - Przyciski Przywr�� i Zamknij - przyciski Przywr�� i Zamknij znajduj� si� w g�rnym prawym rogu okna. Aby te przyciski uaktywni�, trzeba skorzysta� z kursora JAWS. Przycisk Przywr�� wykonuje dok�adnie to samo, co komendy Przywr��, Minimalizuj i Maksymalizuj w Menu Kontrolnym. Przycisk Zamknij realizuje t� sam� funkcj�, co komenda Zamknij. - Pasek menu - pasek Menu to poziomy pasek od lewej do prawej kraw�dzi okna. Jest on wy�wietlany u g�ry okna programu, tu� pod paskiem tytu�u. Pasek menu podaje wszystkie menu programu. Do paska menu w programie mo�na dosta� si� wciskaj�c klawisz Alt. Aby fokus usun�� z paska menu mo�na wcisn�� dwukrotnie klawisz Esc lub jednokrotnie klawisz Alt. Przy pomocy strza�ki w lewo i w prawo mo�na po uaktywnieniu paska menu, wybiera� kolejne menu. Przy pomocy strza�ek w g�r� i w d� mo�na wybiera� kolejne komendy poszczeg�lnych menu, gdy dane menu jest aktywne. Do szybkiego rozwijania menu mo�na u�y� klawiszy skr�t�w. Mo�liwe jest szybkie wykonanie niekt�rych komend z menu przy pomocy klawiszy skr�t�w. - Obszar roboczy - ka�de okno posiada obszar roboczy. To, co robimy w obszarze roboczym, zale�y od danego okna. Przewa�nie obszar roboczy okna zawiera informacje. Na przyk�ad, obszar roboczy okna programu zawiera okno dokumentu. - Ikony - ikony to ma�e, graficzne przedstawienia program�w, nap�d�w, folder�w i dokument�w. Uaktywniaj�c ikon� uruchamiamy program, otwieramy dokument lub docieramy do zawarto�ci nap�du lub folderu. - Pasek przewijania - pasek przewijania to pasek wzd�u� prawej kraw�dzi b�d� dolnej kraw�dzi okna, pozwalaj�cy na przewijanie zawarto�ci okna czy listy, aby ods�oni� informacj� aktualnie niewidoczn� na ekranie. - Pasek stanu - pasek stanu to poziomy pasek poni�ej okna dokumentu. Podaje on informacj� stanu - numer strony, dat�, godzin� czy stan zadania. Informacj� t� mo�na odczyta� wciskaj�c Insert+PgDn. �wiczenie 4: a) Wejd� do menu w Wordpadzie i zapoznaj si� z komendamimenu. Uruchom menu Plik przy pomocy skr�tu klawiszowego Alt+P, przy pomocy skr�tu klawiszowego Alt+F otw�rz podmenu Format. b) Zminimalizuj, zmaksymalizuj i przywr�� pierwotny rozmiar okna programu Wordpada. c) Zamknij program Notatnik i program Wordpad przy pomocy menu kontrolnego programu. Okna dialogowe Windows u�ywa okien dialogowych do wy�wietlania lub ��dania informacji. Okienko dialogowe mo�e by� bardzo proste, wy�wietlaj�ce kr�tki komunikat czy jedynie par� p�l z informacj�, ale s� i okna dialogowe zawieraj�ce wiele p�l i mog� zawiera� paski menu i paski z przyciskami. Mo�na albo akceptowa� informacje, wyszczeg�lnione w polach okna dialogowego albo je modyfikowa�. Pole okna dialogowego mo�e mie� posta� kratki do zaznaczenia, przycisku komendy, rozwijanego okienka z list� opcji, okienka z list� opcji, przycisku opcji, zestawienia warto�ci lub okienka tekstowego. Okno dialogowe mo�e r�wnie� zawiera� zak�adki. Aby sprawdzi� klawisze gor�ce w danym oknie dialogowym mo�na wcisn�� komend� Insert+H, natomiast Insert+B podaje og�lny obraz okna dialogowego. Przemieszczanie si� z jednego pola okna dialogowego na drugie mo�e odbywa� si� przy pomocy klawisza Tab. Mo�na te� u�ywa� Shift+Tab do przemieszczania si� w odwrotnym kierunku. Ctrl+Tab prze��cza nas mi�dzy poszczeg�lnymi zak�adkami okna dialogowego. Szybki wyb�r pola odbywa si� poprzez wci�ni�cie klawisza gor�cego tego pola wraz z klawiszem Alt. Zamykanie niekt�rych okien dialogowych bez wybierania jakiejkolwiek opcji, mo�liwe jest klawiszem Esc. W oknach dialogowych posiadaj�cych menu, komenda Alt+P otwiera menu Plik, nast�pnie wci�ni�cie "k" zamyka okno dialogowe. �wiczenie 5: a) Otw�rz okno dialogowe funkcji Wyszukaj i zapoznaj si� z nim. b) Otw�rz okno dialogowe Uruchom i zapoznaj si� z nim. c) Uruchom program Notatnik i otw�rz kolejno okna dialogowe Otw�rz oraz Zapisz, i zapoznaj si� z nimi. Opuszczanie windows Windows mo�na opu�ci� korzystaj�c z komendy zamykania z menu Start lub przej�� na Pulpit i wcisn�� Alt+F4. Nale�y zawsze upewni� si� czy wszystkie nasze dokumenty i programy (z wyj�tkiem JFW) zosta�y przed wyj�ciem z Windows zamkni�te. Zanim wy��czymy komputer winni�my zawsze najpierw opu�ci� Windows. �wiczenie 6: Wyjd� z Windows; przed wyj�ciem z windows nie zamykaj JFW. Korzystanie z okna M�j Komputer Okno M�j Komputer pozwala na dost�p do wszystkich informacji, zapisanych w naszym komputerze i na dyskietkach oraz na organizowanie ich. Przy pomocy okna M�j Komputer mo�na tworzy�, kopiowa�, przenosi�, otwiera�, przemianowywa� i usuwa� foldery oraz pliki na dyskach. Informacje og�lne Okno M�j Komputer sk�ada si� z nast�puj�cych element�w: - menu kontrolnego programu, - paska tytu�u, - przycisk�w Przywr�� i Zamknij programu, - paska menu, zawieraj�cego nast�puj�ce menu: Plik, Edycja, Widok i Pomoc; - paska narz�dzi ze skr�tami do cz�sto u�ywanych komend, - paska stanu - wi�ksza cz�� okna zarezerwowana jest na wyszczeg�lnienie nap�d�w, folder�w i plik�w, znajduj�cych si� w komputerze. Otwieranie i przegl�danie okna M�j Komputer Aby przegl�da� okno M�j Komputer nale�y: - przej�� na Pulpit, wybra� ikon� "M�j Komputer" i wcisn�� Enter - zmaksymalizowa� okno M�j Komputer (Alt+Spacja, m (komenda Maksymalizuj)), - wcisn�� klawisz Minus, aby uruchomi� kursor JAWS, - wcisn�� PgUp a nast�pnie Home, aby przenie�� kursor myszy do lewej kraw�dzi ekranu, - naciska� Insert+strza�ka w d� i przegl�da� zawarto�� ekranu. Aby powr�ci� do kursora PC, nale�y wcisn�� klawisz Plus. �wiczenie 7: Otw�rz okno M�j Komputer i odszukaj nast�puj�ce elementy: a) Tytu� okna programu (M�j Komputer), b) Przyciski Przywr�� i Zamknij (Minimalizuj, Maksymalizuj/Przywr�� oraz Zamknij), c) Menu programu M�j Komputer (Plik, Edycja, Widok, Pomoc) d) Przyciski Paska Narz�dzi (lista Combo z nap�dami i folderami, przycisk po��cze� sieciowych, przyciski widoku i przyciski edycji) e) Dyski i foldery (A:, C:, nap�d CD-ROM, dyski sieciowe (je�li s�), folder Panelu Kontrolnego oraz folder drukarki). f) Pasek Stanu (podaje liczb� element�w w oknie, ilo�� miejsca na dysku, pozosta�ego do wykorzystania na danym nap�dzie oraz ca�kowit� pojemno�� danego dysku). Poruszanie si� w oknie M�j Komputer Wci�ni�cie Insert+T pozwala zweryfikowa� czy M�j Komputer jest aktywnym oknem. Do odczytywania wszystkich element�w w oknie s�u�� strza�ki (w g�r�, w d�, w lewo i w prawo). Ka�de naci�ni�cie strza�ki powoduje wybranie kolejnego elementu. Insert+PgDn powoduje odczytanie Paska Stanu. Obejrzyjmy wszystkie elementy menu i poszczeg�lne komendy. Wci�ni�cie Alt+P otwiera menu Plik. Strza�k� w d� mo�emy teraz przejrze� komendy tego menu, nast�pnie strza�k� w prawo mo�emy przej�� do menu Edycja. Powt�rzmy t� sekwencj� dla wszystkich pozosta�ych menu. Zamykanie okna M�j Komputer Okno M�j Komputer mo�na zamkn�� przy pomocy kombinacji Alt+F4. Zmiana opcji Widoku Windows 95 pozwala na dostosowywanie sposobu wy�wietlania informacji w oknie M�j Komputer. Mo�na wybra� wy�wietlanie poszczeg�lnych element�w na poziomej lub pionowej li�cie. Mo�na wybra� du�e lub ma�e ikony. Mo�na, wreszcie, zdecydowa�, by wy�wietlane by�y jedynie nazwy dysk�w, folder�w i plik�w, albo mo�e by� podawana bardziej szczeg�owa informacja o ka�dym z tych element�w. Nie tylko mo�liwe jest okre�lenie sposobu, w jaki maj� by� wy�wietlane dyski, foldery i pliki, ale mo�na zadecydowa� o sposobie przegl�dania informacji w poszczeg�lnych folderach na poszczeg�lnych dyskach. Domy�lnie za ka�dym razem, gdy wybieramy nowy dysk czy folder, otwiera si� nowe okno. Mo�na to zmieni� w taki spos�b, by otwarte by�o zawsze tylko jedno okno, natomiast by zmienia�a si� jego zawarto��. Mo�emy stwierdzi�, �e nie chcemy �ledzi� wielu otwartych okien na pulpicie i �e �atwiej jest przeszukiwa� komputer, uzywaj�c w tym celu tylko jednego okna. Aby zmieni� opcje dla okna M�j Komputer, korzystamy z menu Widok. Poni�sze zestawienie omawia komendy menu Widok. - Komenda Paski Narz�dzi pozwala na wy�wietlanie pask�w narz�dzi w oknie lub ukrycie ich. Je�li Paski Narz�dzi znajduj� si� na ekranie, przy komendzie znajduje si� zaznaczenie. JFW informuje "paski narz�dzi checked" (zaznaczone), gdy komenda jest zaznaczona. Gor�cym klawiszem dla tej komendy jest "z". - Komenda Pasek Stanu pozwala na wy�wietlanie Paska Stanu w oknie lub ukrywanie go. Je�li Pasek Stanu wy�wietlany jest na ekranie, przy komendzie umieszczone jest zaznaczenie. Gdy komenda ta jest zaznaczona, JFW informuje "pasek stanu checked" (zaznaczone). Gor�cym klawiszem dla tej komendy jest klawisz "n". - Do wyboru jest jedna z czterech opcji widoku ikon: du�e ikony, ma�e ikony, lista i szczeg�y. - - Je�li wybierzemy komend� Du�e Ikony, elementy w oknie prezentowane s� jako du�e ikony (mniej wi�cej 13 mm) z etykiet� tekstow� pod ikon�. Ikony i podpisy u�o�one s� w oknie poziomo. W oknie mo�e znajdowa� si� kilka wierszy ikon. Klawiszem gor�cym dla tej komenty jest litera "e". - Je�li wybierzemy komend� Ma�e Ikony, elementy w oknie wy�wietlane s� jako ma�e ikony (mniej wi�cej 6,5 mm), z etykiet� tekstow� na prawo od ikony. Ikony i etykiety u�o�one s� w oknie poziomo. W oknie mo�e by� kilka wierszy ikon. Gor�cym klawiszem dla tej komendy jest litera "a". - Je�li wybierzemy komend� Lista, elementy w oknie wy�wietlane s� jako ma�e ikony (mniej wi�cej 6,5 mm), z etykiet� tekstow� obok ikony. Ikony i podpisy u�o�one s� w oknie pionowo. W oknie mo�e by� kilka kolumn ikon. Klawiszem gor�cym dla tej komendy jest litera "L". - Je�li wybierzemy komend� Szczeg�y, elementy w oknie wy�wietlane s� jako ma�e ikony (mniej wi�cej 6,5 mm), z etykiet� tekstow� obok ikony. W tym wypadku wy�wietlana jest dodatkowa informacja o poszczeg�lnych elementach, jak typ pliku, rozmiar pliku i data ostatniej modyfikacji. Ikony i etykiety u�o�one s� w oknie pionowo. W oknie mo�e znajdowa� si� kilka wierszy z kilkoma kolumnami informacji. Klawiszem gor�cym dla tej komendy jest litera "S". Komenda Rozmie�� Ikony otwiera podmenu, zawieraj�ce mo�liwo�ci szeregowania element�w wed�ug nazw, dat, typu pliku lub rozmiaru. Mo�na z tego menu wybra� tak�e opcj� rozmieszczenia automatycznego. Klawiszem gor�cym dla tej komendy jest litera "R". Komenda Szereguj Ikony pozwala na u�o�enie element�w rz�dami. Klawiszem gor�cym dla tej komendy jest litera "k". Komenda Od�wie� aktualizuje informacje w oknie, kt�re zosta�o zmienione. Je�li, na przyk�ad, przeniesiemy jaki� folder do innego folderu, komenda Od�wie� zaktualizuje okno w taki spos�b, by fakt przeniesienia by� odzwierciedlony. Gor�cym klawiszem dla tej komendy jest litera "d". Komenda Opcje Folder�w otwiera okno dialogowe Opcje. W tym oknie dialogowym mo�na zmieni� widok w taki spos�b, by wszystkie foldery by�y wy�wietlane w tym samym oknie, by okre�lone typy plik�w by�y wy�wietlane lub ukrywane. Mo�na tu te� zmienia� ikony, powi�zane z okre�lonymi typami plik�w. Jest to okno dialogowe, zawieraj�ce kilka zak�adek. Klawiszem gor�cym dla tej komendy jest litera "f". Zalecane ustawienia Widoku Zalecane ustawienia widoku zapewniaj� jednolity spos�b wy�wietlania informacji, co u�atwia u�ytkownikowi dotarcie do ��danej informacji. Oto ustawienia Widoku, zalecane dla Windows 95. Nale�y otworzy� menu Widok okna M�j Komputer. Nale�y zaznaczy� komend� Paski Narz�dzi, aby paski narz�dzi by�y wy�wietlane. Pow�d: je�li Pasek Narz�dzi nie jest wy�wietlany na ekranie, nie b�dzie si� da�o przej�� do innego folderu czy na inny dysk. Nale�y wybra� (zaznaczy�) komend� Lista, aby elementy w oknie wy�wietlane by�y jako pionowa lista z ma�ymi ikonami, albo komend� Szczeg�y, aby uszeregowa� elementy w postaci pionowej listy z podawanymi takimi w�a�ciwo�ciami pliku czy folderu, jak typ pliku, jego rozmiar, data ostatniej zmiany itp. Pow�d: Je�li stosujemy komendy Du�e Ikony lub Ma�e Ikony, Windows nie przenosi kursora automatycznie do nast�pnego wiersza, kiedy dojdziemy do ko�ca wiersza bie��cego. Aby przej�� do kolejnego wiersza trzeba w�wczas wcisn�� strza�k� w d�, a nast�pnie strza�kami w lewo lub w prawo odczytywa� kolejne elementy. Je�li korzystamy z komendy Lista, Windows automatycznie przechodzi do nast�pnej kolumny, gdy dojdziemy do ostatniej pozycji w danej kolumnie. Je�li korzystamy z komendy Szczeg�y, wszystkie elementy u�o�one s� tylko w jednej kolumnie, poniewa� w pozosta�ych kolumnach wy�wietlane s� w�a�ciwo�ci wskazywanego pliku czy folderu. Nale�y nast�pnie wybra� komend� Opcje. Wy�wietlone zostanie okno dialogowe Opcje, zawieraj�ce trzy zak�adki. Na zak�adce Folder, nale�y zaznaczy� opcj� Przegl�daj foldery w tym samym oknie. W�wczas w momencie otwarcia kolejnego folderu, otwarte okno ulega zmianie. Pow�d: Windows nie korzysta z tych samych ustawie� dla wszystkich otwieranych okien. Je�li zatem zdecydujemy, �e dla ka�dego folderu czy dysku otwierane b�dzie oddzielne okno, ka�de nowe otwierane okno trzeba b�dzie maksymalizowa� i zmienia� jego opcje widoku. Na zak�adce Widok nale�y ustawi� nast�puj�ce opcje: Wy�wietlaj pe�n� �cie�k� w pasku tytu�u - opcj� t� nale�y ustawi� na W��czone. Pow�d: Domy�lnie Windows wy�wietla na pasku tytu�u okna jedynie nazw� folderu i nie pokazuje pe�nej �cie�ki. Mo�e to sprawia� u�ytkownikowi problemy, je�li zdarzy si�, �e ma on wi�cej ni� jeden folder o tej samej nazwie. Je�li, na przyk�ad, mamy folder o nazwie Dokumenty na dyskietce i folder o nazwie Dokumenty na dysku C:, Windows nie informuje, kt�ry folder Dokumenty mamy otwarty, o ile opcja wy�wietlania pe�nej �cie�ki na pasku tytu�u nie jest w��czona. Ukrywaj przed�u�enia plik�w znanych typ�w - opcj� t� nale�y ustawi� na Wy��czone. Pow�d: Je�li korzystamy z przed�u�e� plik�w, nie musimy odczytywa� szczeg��w informacji o pliku, by orientowa� si�, z jakiego typu plikiem mamy do czynienia. Nale�y w��czy� komend� Maksymalizuj, aby okno M�j Komputer by�o maksymalizowane. Komenda ta znajduje si� w menu kontrolnym programu. Pow�d: JFW pracuje najlepiej, je�li okno jest zmaksymalizowane. Dla Windows 98 zalecane s� nast�puj�ce ustawienia Widoku: Nale�y otworzy� menu Widok okna M�j Komputer. Nale�y w podmenu Paski Narz�dzi zaznaczy� komend� Pasek Adresu, aby pasek adresu by� wy�wietlany. Pow�d: Je�li Pasek Adresu nie jest wy�wietlany na ekranie, nie da si� przechodzi� na inny dysk lub do innego folderu. Nale�y ustawi� Pasek Eksploratora na Brak. Pow�d: Widok okna M�j Komputer z Paskiem Eksploratora mo�e powodowa� problemy z nawigacj� w oknie. W menu Widok nale�y wy��czy� Widok taki jak strony Web. Pow�d: Widok okna M�j Komputer taki jak widok strony www, mo�e powodowa� problemy dla screen readera. Nale�y wybra� komend� Lista, aby elementy wewn�trz okna by�y porz�dkowane jako pionowa lista, z wykorzystaniem ma�ych ikon, albo komend� Szczeg�y, aby elementy by�y u�o�one w postaci pionowej listy, zawieraj�cej w�a�ciwo�ci plik�w i folder�w, takie jak typ czy rozmiar pliku, data ostatniej zmiany itp. Pow�d: Je�li korzystamy z komendy Du�e Ikony lub Ma�e Ikony, Windows nie przenosi kursora zaznaczenia automatycznie do kolejnego wiersza, gdy dojdziemy do ostatniej pozycji w bie��cym wierszu. Trzeba w�wczas wcisn�� strza�k� w d�, aby przej�� do kolejnego wiersza i przy pomocy strza�ek w lewo i w prawo przegl�da� elementy w tym wierszu. Je�li skorzystamy z komendy Lista, Windows automatycznie b�dzie przenosi� kursor do nast�pnej kolumny, gdy dojdziemy do ostatniego elementu w danej kolumnie. Je�li natomiast korzystamy z komendy Szczeg�y, wszystkie elementy wy�wietlone s� tylko w jednej kolumnie, bowiem w pozosta�ych kolumnach wy�wietlane s� w�a�ciwo�ci plik�w i folder�w dla ka�dego pliku czy folderu. Nale�y otworzy� podmenu Opcje Folder�wW zak�adce Og�lne okna dialogowego Opcje nale�y wybra� opcj� Niestandardowe, oparte na wybranych ustawieniach dla aktualizacji pulpitu Windows, a nast�pnie nale�y wcisn�� przycisk Ustawienia. Dla Aktywnego Pulpitu nale�y zaznaczy� opcj� "U�yj klasycznego pulpitu Windows". Pow�d: Ustawienie to wyklucza widok pulpitu jako strony web. Opcje Przegl�daj Foldery nale�y ustawi� w nast�puj�cy spos�b: nale�y zaznaczy� "Otwieraj wszystkie foldery w tym samym oknie", co pozwala na przegl�danie folder�w przy pomocy jednego okna, zmieniaj�cego si� wraz z otwarciem kolejnego folderu czy dysku. Pow�d: Windows nie korzysta z tych samych ustawie� dla ka�dego otwieranego okna. Je�li zatem zdecydujemy, �e dla ka�dego folderu czy dysku otwierane b�dzie oddzielne okno, trzeba b�dzie ka�de otwierane okno maksymalizowa� i zmienia� ustawienia jego widoku. Nale�y w��czy� zak�adk� Widok okna dialogowego Opcje, a nast�pnie sprawdzi� nast�puj�ce ustawienia: - Zapami�tuj ustawienia ka�dego folderu - t� opcj� nale�y ustawi� na Wy��czone. Pow�d: U�ytkownikowi jest wygodniej, je�li widok okna M�j Komputer jest taki sam dla wszystkich folder�w. - Wy�wietlaj pe�n� �cie�k� na Pasku Tytu�u - nale�y t� opcj� ustawi� na w��czone. Pow�d: Domy�lnie Windows wy�wietla na pasku tytu�u okna jedynie nazw� folderu i nie przedstawia pe�nej �cie�ki. Mo�e to powodowa� trudno�ci dla u�ytkownika, je�li ma wi�cej ni� jeden folder o tej samej nazwie. Je�li, na przyk�ad, mamy folder o nazwie Dokumenty na dyskietce A: i folder o nazwie Dokumenty na dysku C:, windows nie informuje, kt�ry folder Dokumenty jest aktualnie otwarty, je�li opcja wy�wietlania pe�nej �cie�ki na pasku tytu�u nie jest zaznaczona. - Ukrywanie przed�u�e� nazw plik�w znanych typ�w - nale�y t� opcj� ustawi� na Wy��czone. Pow�d: Je�li korzystamy zprzed�u�e� plik�w, nie musimy odczytywa� szczeg��w pliku, aby orientowa� si�, z jakiego typu plikiem mamy do czynienia. - Pokazuj wyskakuj�ce opisy dla folder�w na pulpicie - nale�y t� opcj� tak�e ustawi� na Wy��czone. - Wyg�ad� kraw�dzie czcionek - osoby niedowidz�ce winny ustawi� t� opcj� zgodnie z w�asnymi potrzebami. W przypadku os�b niewidomych zalecane jest ustawienie tej opcji na Wy��czone. Pow�d: Takie ustawienie mo�e odrobin� przyspieszy� prac� komputera, gdy� windows nie musi dorysowywa� wyg�adzonych kraw�dzi liter. Nast�pnie nale�y wcisn�� przycisk "Taki jak folder bie��cy" w Widoku Folder�w. Wy�wietlony zostanie komunikat "Czy ustawi� wszystkie foldery w twoim komputerze tak, jak widok folderu bie��cego (z wyj�tkiem pask�w narz�dzi)?". Nale�y wcisn�� Tak. Nale�y w��czy� komend� Maksymalizuj, aby okno M�j Komputer by�o maksymalizowane. Komenda ta znajduje si� w menu kontrolnym programu. Pow�d: JFW pracuje najlepiej, je�li okna s� maksymalizowane. �wiczenie 8: Zmie� ustawienia Widoku na podane powy�ej ustawienia zalecane. Dost�p do dysk�w W oknie M�j Komputer wyszczeg�lnione s� wszystkie dyski, dost�pne w danym komputerze. Ka�dy dysk zawiera indywidualne foldery i pliki. Aby pracowa� z r�nymi folderami i plikami na poszczeg�lnych dyskach w naszym komputerze, np. na dysku C:, A: czy D:, trzeba dotrze� do dysku, na kt�rym dane pliki czy foldery si� znajduj�. Uwaga: Windows zawsze podaje jako pierwszy nap�d dyskietk� A:. Uwaga: Domy�lnie Windows podaje dyski przed folderami, a foldery przed plikami. Aby stwierdzi� czy kursor wyboru znajduje si� na danym folderze czy pliku, nale�y wcisn�� Insert+Tab. JFW poinformuje czy wskazany jest folder, czyplik. �wiczenie 9: Wejd� na dysk twardy, wciskaj�c Tab w celu przemieszczenia fokusa na list� wyboru dysk�w i folder�w. Wci�nij strza�k� w d�, aby otworzy� list� wyboru. Wybierz dysk, wciskaj�c strza�k� w d�, nast�pnie wci�nij Enter, aby zmieni� zawarto�� okna. Uwaga: Na pasku tytu�u wy�wietlana jest zawsze bie��ca �cie�ka. Uwaga: Windows wy�wietla zawsze zawarto�� bie��cego dysku. Przy pomocy strza�ek w g�r� i w d� odczytaj nazwy plik�w i folder�w w wy�wietlonym oknie. Otwieranie folder�w Aby otworzy� folder nale�y wcisn�� strza�k� w g�r� lub w d�, a� pod�wietlony zostanie ��dany folder, a nast�pnie wcisn�� Enter. Je�li znamy nazw� szukanego folderu, mo�emy wciska� pierwsz� liter� tej nazwy dop�ty, a� ��dana nazwa zostanie pod�wietlona. Zaznaczanie i usuwanie zaznaczenia plik�w Je�li zamierzamy wykona� t� sam� czynno�� z wi�cej ni� jednym plikiem, Windows pozwala na wybranie w tym celu kilku plik�w jednocze�nie. Je�li kt�ry� z zaznaczonych plik�w postanowimy wykluczy� z planowanego dzia�ania, mo�na zaznaczenie takiego pliku usun��. Zaznaczanie kolejnych plik�w Nale�y wcisn�� spacj�, aby zaznaczy� pierwszy z plik�w, nast�pnie nale�y wcisn�� Shift i strza�k� w d�, aby zaznaczy� kolejny. Trzymaj�c Shift wci�ni�ty i wciskaj�c kolejne razy strza�k� w d�, zaznaczamy kolejne pliki. Uwaga: Je�li naci�niemy strza�k� w d� bez wci�ni�tego klawisza Shift, anulujemy ca�o�� zaznaczenia. Aby sprawdzi�, co zosta�o zaznaczone, wciskamy Shift+Insert+strza�ka w d�. Porada: Kombinacj� Shift+Insert+strza�ka w d� mo�emy stosowa� w dowolnym momencie do sprawdzania, na jakim pliku znajduje si� kursor (plik ten jest zaznaczony). Komenda ta nie ma �adnego wp�ywu na proces zaznaczania (wybierania) element�w. Wci�ni�cie samej strza�ki w d� powoduje wy��czenie zaznaczenia zaznaczonych plik�w. Zaznaczanie plik�w nie po kolei Mo�na w dowolnym momencie zaznaczy� pliki nie nast�puj�ce na li�cie kolejno po sobie. Nale�y w tym celu wcisn�� klawisz Ctrl i przytrzymuj�c go, wciska� strza�k� w g�r� lub w d�. Kiedy JFW odczyta nazw� pliku, kt�ry chcemy zaznaczy�, nale�y wcisn�� spacj�. W ten spos�b zaznaczamy pierwszy plik i przytrzymuj�c nadal Ctrl wci�ni�ty rozpoczynamy proces zaznaczania innych plik�w, nie s�siaduj�cych ze sob�. Naciskamy strza�k� w d�, przesuwaj�c kursor zaznaczenia na kolejne pliki i gdy dotrzemy do pliku, kt�ry chcemy, by zosta� zaznaczony, wciskamy spacj�. Przy pomocy komendy Shift+Insert+strza�ka w d� mo�emy zweryfikowa�, jakie pliki zosta�y zaznaczone. Strza�k� w d� mo�emy usun�� zaznaczenie wszystkich dotychczas zaznaczonych plik�w. Zaznaczanie wszystkich plik�w Je�li chcemy zaznaczy� wszystkie podfoldery oraz pliki, znajduj�ce si� w danym folderze, korzystamy z komendy Zaznacz Wszystko. Komend� t� mo�na znale�� w menu Edycja. Mo�na te� skorzysta� ze skr�tu klawiaturowego - Ctrl+A. Usuwanie zaznaczenia plik�w Zaznaczenie jednego spo�r�d szeregu wybranych plik�w realizuje si� komend� Ctrl+spacja. Tworzenie nowych folder�w W komputerze i na dyskietkach mo�na tworzy� nowe foldery. Nazwa folderu mo�e mie� od 1 do 255 znak�w. W nazwie nie mo�na stosowa� kropki oraz nast�puj�cych znak�w: * " ? : \ / | < >. W menu Plik znajduje si� komenda Nowy. Z kolei w podmenu Nowy znajduje si� komenda Folder. Windows nadaje nowym folderom tymczasow� nazw� Nowy Folder. Mo�na t� nazw� zmieni�, wpisuj�c now� ��dan� nazw�. Kopiowanie plik�w i folder�w Pliki i foldery, wyszczeg�lnione w jednym miejscu, mo�na kopiowa� w inne miejsce. W rezultacie zastosowania komend Kopiuj i Wklej sprawiamy, �e mamy po dwa egzemplarze zaznaczonych folder�w i plik�w. Skr�t klawiaturowy dla komendy Kopiuj to Ctrl+C. Skr�t klawiaturowy dla komendy Wklej to Ctrl+V. Przenoszenie plik�w i folder�w Pliki i foldery, wyszczeg�lnione w jednym miejscu w komputerze, mo�na przenosi� w inne miejsce. W rezultacie przeniesienia pliku lub folderu, wybrany (zaznaczony) plik lub folder znajdzie si� wy��cznie w nowym miejscu. Skr�t klawiaturowy dla komendy Wytnij to Ctrl+X. Skr�t klawiaturowy dla komendy Wklej to Ctrl+V. Zmiana nazwy plik�w i folder�w Pliki i foldery mo�na przemianowywa� przy pomocy komendy Zmie� Nazw� z menu Plik. Skr�t klawiaturowy dla komendy Zmie� Nazw� to klawisz F2. Nazwa pliku lub folderu mo�e mie� od 1 do 255 znak�w. Mo�na tu u�ywa� wi�kszo�ci znak�w, w tym spacji. Nie mo�na u�ywa� nast�puj�cych znak�w: * " ? : \ / | < >. Nie mo�na stosowa� kropki inaczej, jak tylko w funkcji oddzielenia nazwy pliku od jej przed�u�enia. W nazwach pliku mo�na opcjonalnie u�y� pod koniec kropki plus jednego do trzech znak�w w charakterze przed�u�enia nazwy. Przed�u�enie nazwy pliku ma charakter opcjonalny, gdy� wszystkie programy Windows automatycznie przydzielaj� przed�u�enia swoim plikom. Nie nale�y wpisywa� przed�u�enia do nazwy folderu. Usuwanie plik�w i folder�w Pliki i foldery, kt�rych ju� nie u�ywamy, mo�emy usun��. Usuwaj�c plik lub folder z komputera, powodujemy, �e Windows umieszcza skasowan� informacj� w Koszu. Usuwaj�c folder, usuwamy jednocze�nie wszystkie zawarte w nim foldery i znajduj�ce si� w nich pliki. Windows prosi o potwierdzenie usuni�cia plik�w i folder�w. Skr�t klawiaturowy dla komendy usuni�cia pliku lub folderu to klawisz Del. Mo�na dokonywa� usuwania bez przenoszenia do Kosza, co realizowane jest komend� Shift+Del. Formatowanie dyskietki Przy formatowaniu dysku nale�y zachowa� ostro�no��, poniewa� z dysku przypadkowo sformatowanego nie da si� ju� odzyska� znajduj�cej si� tam uprzednio informacji. Formatowanie dysku przygotowuje go do u�ytku i mo�e powodowa� usuni�cie wszelkich istniej�cych na nim danych. Je�li chcemy wykorzysta� u�ywan� dyskietk� lub chcemy pozby� si� dyskietki z zapisanymi na niej danymi, mo�emy zechcie� j� przeformatowa�. Komenda Format znajduje si� w menu Plik. Komenda ta jest dost�pna jedynie w�wczas, gdy fokus znajduje si� na g��wnym oknie M�j Komputer i zaznaczona jest Dyskietka A:. Aby anulowa� rozpocz�te formatowanie, nale�y wcisn�� Esc. Windows przerywa w�wczas operacj� formatowania. JFW odczytuje tytu� okna. Nale�y ponownie wcisn�� Esc, aby zamkn�� okno dialogowe. Kopiowanie dyskietki Zawarto�� jednej dyskietki (zwanej dyskietk� �r�d�ow�) mo�na skopiowa� na inn� dyskietk� o tej samej pojemno�ci (zwan� dyskietk� docelow�). Przy zastosowaniu komendy Kopiuj Dyskietk�, Windows zamazuje zawarto�� dyskietki docelowej. Aby korzysta� z komendy Kopiuj Dyskietk� nie ma potrzeby posiadania dw�ch stacji dyskietek. Windows wskazuje moment, kiedy nale�y przek�ada� dyskietki. Komenda Kopiuj Dyskietk� znajduje si� w menu Plik. Aby zadanie to wykona� wygodnie trzeba ustawi� echo ekranu na "All" (wszystko). �wiczenie 10: a) Utw�rz na dysku C: nowy folder i nazwij go Pierwszy. b) Utw�rz w folderze Pierwszy podfoldery Drugi i Trzeci. c) Skopiuj z folderu C:\worddata pliki letter.doc, mix.doc i format.doc do nowo utworzonego folderu Trzeci. (w powy�szym fragmencie autorzy powo�uj� si� na nie za��czone do podr�cznika konkretne materia�y, stosowane podczas prowadzonych przez siebie szkole�, przyp. T�um.). d) Zmie� nazw� pliku mix.doc w folderze Trzeci na mixed.doc. e) Skopiuj folder C:\worddata do nowo utworzonego folderu Drugi. f) Usu� pliki manually.doc, jumbled.doc i correct.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata. g) Przenie� pliki program.doc i format.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata do C:\pierwszy\trzeci. h) Przenie� folder Trzeci do C:\pierwszy\drugi. i) Zast�p plik letter.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata plikiem letter.doc z folderu C:\worddata. Pos�ugiwanie si� Koszem Otwieranie, przegl�danie i zamykanie okna Kosz Ikona programu Kosz znajduje si� na pulpicie. W momencie usuni�cia pliku z dysku twardego, Windows nie usuwa go automatycznie z komputera. Zamiast tego, plik przenoszony jest do Kosza, sk�d mo�na go w razie potrzeby przywr�ci�. Windows nie umieszcza w Koszu plik�w usuwanych z dyskietki, tote� plik�w usuwanych z dyskietek nie mo�na odzyska�. Kosz mo�na uruchomi�, post�puj�c zgodnie z poni�szymi krokami: - Wciskamy Insert+F6, aby zminimalizowa� wszystkie otwarte okna i przenie�� kursor na pulpit. - Wybieramy ikon� Kosz, wciskaj�c liter� "k", a� us�yszymy komunikat JFW "kosz", a nast�pnie wciskamy Enter, aby otworzy� okno programu Kosz. JFW powie "Kosz, list view, not selected" (kosz, widok listy, nie wybrane) z podaniem po tym komunikacie nazwy pierwszego pliku w koszu. - Maksymalizujemy okno Kosza wciskaj�c Alt+spacja, aby uaktywni� menu kontrolne programu, a nast�pnie "m", aby wybra� i wykona� komend� Maksymalizuj. Okno kosza jest podobne do okna programu M�j Komputer czy Eksplorator, jednak�e jego lista obejmuje wy��cznie pliki usuni�te. Mo�emy t� list� przegl�da� przy pomocy strza�ek, albo wciskaj�c pierwsz� liter� nazwy szukanego pliku. Aby zamkn�� okno Kosz: - Wciskamy Insert+t, aby sprawdzi� czy rzeczywi�cie Kosz jest oknem aktywnym. JFW powie "Title r�wna si� kosz" (Title - tytu�). - Wciskamy Alt+F4, aby zamkn�� okno. Po zamkni�ciu kosza, fokus przenosi si� na Pasek Zada�. Nie da si� przenie�� fokusa z Paska Zada�, dop�ki albo nie wci�niemy Ctrl+Esc, aby otworzy� menu Start, albo Insert+F6, aby przej�� na pulpit, albo wreszcie Alt+Tab, aby uaktywni� kt�ry� z przycisk�w program�w na Pasku Zada�. �wiczenie 11: Otw�rz, obejrzyj i zamknij okno Kosz. Przywracanie usuni�tych plik�w Pliki, kt�re chcemy odzyska�, mo�na zaznaczy�, a nast�pnie skorzysta� z komendy Przywr�� z menu Plik. Je�li usun�li�my folder, Kosz podaje na swojej li�cie jedynie zawarte w nim pliki. Kiedy odzyskujemy plik, kt�ry pierwotnie znajdowa� si� w usuni�tym folderze, Windows odtwarza ten folder, a nast�pnie przywraca do� wskazany plik. Je�li chcemy przenie�� pliki z Kosza do innego folderu, ni� ten, w kt�rym znajdowa�y si� pierwotnie, musimy skorzysta� z komend schowka - Wytnij (Ctrl+x), Kopiuj (Ctrl+c) i Wklej (Ctrl+v). �wiczenie 12: Usu� plik, kt�ry utworzy�e� w Notatniku, Wordpadzie czy Wordzie, a nast�pnie odzyskaj go. Opr�nianie kosza Usuni�te pliki pozostaj� w koszu do momentu, gdy je z kosza usuniemy, gdy opr�nimy kosz lub do chwili, gdy kosz osi�gnie swoj� maksymaln� pojemno��. Pliki z kosza mo�na usun��, gdy ma si� pewno��, �e nie b�d� one ju� wi�cej potrzebne. Mo�na otworzy� kosz i opr�ni� go zupe�nie lub usun�� wybrane pliki. Komenda Opr�nij Kosz znajduje si� w menu Plik. Je�li chcemy usun�� jedynie kilka plik�w z kosza, zaznaczam