Moduł 4 - Podręcznik Windows Ludmila Jaskova, Zuzana Kubincova Wstęp Nie ulega wątpliwości, że w okresie ostatnich kilku lat system operacyjny Windows stał się systemem powszechnie używanym w większości biur, firm, przedsiębiorstw i szkół. Jest to niemal standardowy system dla komputerów osobistych na całym świecie, a programy DOS'owe są używane w coraz mniejszym stopniu. Dlatego też bardzo istotne jest, aby Windows stał się dostępny dla osób niewidomych i niedowidzących, po to, by dać im do rąk nowe możliwości kształcenia i zatrudnienia. Bez dostępu do Windows niejeden niewidomy czy słabowidzący pracownik może wkrótce utracić swoje zatrudnienie, a możliwości kształcenia tych osób będą w istotny sposób ograniczone. Przejście do Windows jest konieczne, ale dla osób niewidomych - niełatwe. Niemożliwe jest dla niewidomego użytkownika komputera nauczenie się Windows na ogólnodostępnym kursie czy z normalnych podręczników i poradników, gdyż wiele czynności opisanych jest tam na przykład tak: "Jeśli chcesz... kliknij przycisk...". Istnieją również specjalne podręczniki dla niewidomych, gdzie poszczególne działania opisane są krok po kroku. Podręczniki te są bardzo przydatne i nadają się sczególnie dobrze do samodzielnej nauki. Natomiast ciągle jeszcze brakuje podręczników dla widzących nauczycieli niewidomych dzieci. Właśnie dlatego postanowiliśmy napisać tę książkę - podręcznik metodyczny, mówiący o tym, jak nauczać niewidomego użytkownika korzystania z Windows i niektórych przydatnych aplikacji, jak MS Word czy MS Excel. W okresie minionych dwóch lat przygotowaliśmy i poprowadziliśmy kilka kursów dla niewidomych i dla nauczycieli niewidomych. Chcielibyśmy podzielić się zdobytymi podczas tych kursów doświadczeniami z nauczycielami informatyki ze szkół, kształcących dzieci widzące, w których uczą się również dzieci niewidome. Książka przydać może się też instruktorom, pracującym w specjalnych ośrodkach komputerowych dla kursantów z wadami wzroku, nie zawiera ona jednakże wystarczającej informacji dla specjalistów w zakresie pedagogiki specjalnej, nie zajmujących się komputerami i nie orientujących się, jak używać oprogramowania, o którym tu wspomnieliśmy (Windows, Word, Excel). Niniejsza książka nie jest ani podręcznikiem użytkownika, ani podręcznikiem do nauki Windows - to podręcznik dla nauczycieli. Czytelnik znajdzie tu informację o tym, w jaki sposób przygotować program szkolenia dla niewidomych uczniów - informacje o treściach i wymaganym czasie, zalecenia odnośnie specjalnego sprzętu i oprogramowania, informacje o materiałach do uczenia się, ćwiczenia, optymalne ustawienia środowiska, znane problemy i jak ich unikać. Podczas naszych kursów korzystaliśmy z podręczników, napisanych przez Sarę Morley (3, 4), podręczników z Wydziału ds. Niewidomych Stanu Iowa (2) oraz e strony www firmy Henter-Joyce (1). Sugerujemy zapoznanie się z nimi, gdyż są to doskonałe podręczniki, zawierające szczegółowe instrukcje i wypukłe obrazy istotnych obiektów, i sytuacji na ekranie. Obrazy takie dopomogą waszym uczniom w rozumieniu znaczenia i funkcji poszczególnych obiektów. Najskuteczniejszym sposobem uczenia się jest uczenie się aktywne, toteż zalecamy nauczanie uczniów w ten sposób, że podczas szkolenia zasiadają oni przy komputerach. Nauczanie niewidomych użytkowników komputerów jest niemożliwe, jeśli jest jeden nauczyciel w klasie, w której znajduje się wiele komputerów, ponieważ uczniowie nie są w stanie nadążać za poleceniami nauczyciela i wypróbowywać omawianych procedur, a nauczyciel nie jest w stanie kontrolować czy uczeń nadąża za pozostałymi, i to wszystko równocześnie. Najlepszym sposobem jest podać najpierw wyjaśnienie czy omówić daną procedurę, a następnie pozwolić użytkownikowi wypróbować omawianą procedurę. Nieprawdopodobne jest, iż wszyscy uczniowie wypróbują daną procedurę równocześnie i bardzo często jest tak, że niektórzy będą znudzeni, musząc czekać na innych, inni natomiast zupełnie się zgubią, nie nadążając za tamtymi. Sytuacją optymalną jest jeden komputer na jednego ucznia i jednego nauczyciela, jednakże nie zawsze jest to możliwe. Nie powinno być więcej, aniżeli dwóch uczniów przy jednym komputerze i z jednym nauczycielem. Niewidomy użytkownik może korzystać z komputera, jeśli jest on wyposażony w monitor brajlowski lub syntezator mowy bądź kartę muzyczną oraz program typu Screen Reader (program do obsługi syntezatorów mowy). Monitor brajlowski to urządzenie dość kosztowne, natomiast karta muzyczna znajduje się już niemal w każdym komputerze. Podczas naszych kursów korzystaliśmy z komputerów z kartami muzycznymi (lub syntezatorami mowy Apollo) i oprogramowaniem JFW do sterowania syntezą mowy, zawierającym oprogramowanie "Eloquence for JFW" (syntezator mowy, generujące mowę syntetyczną w siedmiu językach), a także system generowania mowy o nazwie Microsoft Text-to-Speech Engine.. JFW to akronim nazwy JAWS for Windows. Jest to specjalny program, stworzony przez firmę Henter-Joyce, Inc. Program ten obsługuje wszelkiego rodzaju aplikacje Windows (procesory tekstu, arkusze kalkulacyjne, przeglądarki www, klientów poczty elektronicznej, oprogramowanie do rozpoznawania druku i wiele innych, a także zewnętrzne syntezatory mowy oraz monitory brajlowskie. Więcej informacji na temat tego programu można znaleźć na witrynie internetowej firmy Henter-Joyce (http://www.hj.com. Korzystaliśmy z wersji 3.3 oprogramowania JFW. Istnieją i inne Screen Readery, które być może okażą się dla naszego czytelnika bardziej przydatne. Informację o nich można znaleźć w Module 4B niniejszej książki. Jeśli użytkownik korzysta z innego Screen Readera, proponujemy zastąpić wszystkie kombinacje klawiszowe programu JAWS odpowiednimi komendami używanego Screen Readera. Komendy JAWS to przeważnie kombinacje klawisza Insert z jakimś innym klawiszem lub klawiszami. Oto co powiedział nam młody niewidomy użytkownik komputera na temat pracy w Windows: "Rozpocznę od porównania DOS i Windows. Moim zdaniem praca w Windows jest wygodniejsza, - jednak z drugiej strony - każda operacja wymaga więcej czasu, niż to było w DOS'ie. W DOS'ie można było pisać komendy z odpowiednimi parametrami, natomiast w Windows trzeba ustawiać większość właściwości poprzez różne menu. W wielu wypadkach można tu skorzystać z klawiszy gorących, ale nie zawsze. Zdarza się, że są problemy z mową. Jeśli chodzi o programy pracujące w trybie tekstowym - jak w DOS'ie - nie było problemów w ogóle. Teraz to już właściwie muszę korzystać z Windows, bo i tak nie ma potrzebnych i ciekawych programów, działających w DOS'ie. No i jest jeszcze jedna rzecz, której brak mi w DOS'ie, a którą cenię w Windows - wielozadaniowość". I jeszcze jedna opinia: "Nie możemy ganić Windows za braki, jakie stwierdzamy podczas korzystania z tego systemu operacyjnego. Rezultaty pracy zależne są od programu, sterującego mową syntetyczną, ponieważ prawie wszystkie programy, obsługiwane przez posiadany przez nas Screen Reader można obsługiwać bez problemów". Niniejszy moduł tego podręcznika składa się z trzech części - "Windows 95 z JFW 3.3", "Word 97 z JFW 3.3" i "Excel 97 z JFW 3.3". W każdej z tych części znajdzie czytelnik informację o optymalnych dla niewidomego użytkownika ustawieniach środowiska, omówienie podstawowych pojęć i czynności, a także liczne przykłady. Wyjaśnienia podane są w takiej kolejności, w jakiej podawane były w czasie prowadzonych przez nas kursów. Na końcu poszczególnych części zwracamy uwagę na znane problemy i wskazujemy możliwe ich rozwiązania. Zwracamy uwagę, że na niektóre z naszych uwag może mieć wpływ rodzaj używanego Screen Readera, aplikacji Windows i konfiguracja używanych przez nas komputerów, toteż mogą one nie mieć odniesienia do warunków, w jakich przyjdzie pracować czytelnikowi. Kolejną istotną kwestią jest fakt, że nasze kursy organizowane były dla starszych uczniów i osób dorosłych, dlatego nauczyciel, uczący uczniów młodszych winien dokonać odpowiednich modyfikacji. Z organizacyjnego punktu widzenia sugerujemy, żeby skorzystać z następującej struktury kursów: Napoczątku najefektywniej jest przeprowadzić dwa intensywne kursy na następujące tematy: 1. Podstawy Windows i MS Word. 2. Zaawansowane elementy Windows oraz MS Excel. Każdy z tych kursów winien mieć po ok. dwadzieścia godzin (dwa i pół dnia lub pięć dni po pół dnia). Po każdym kursie zalecane jest organizowanie wykładów (po dwie godziny dwa razy w tygodniu) dla użytkowników, korzystających już z programów komputerowych w pracy, szkole czy w domu. Pomiędzy obu wspomnianymi wyżej kursami intensywnymiwinna być co najmniej dwutygodniowa przerwa. Każdy kurs dzieli się na pięć sesji. Najpierw trzeba wyjaśnić przydatność i ogólną koncepcję oprogramowania (Windows 95, Worda, Excela) oraz podstawowe elementyjego środowiska (Pulpit, okno,menu aplikacji, najczęściej używane okna dialogowe itd.), następnie przećwiczyć orientację na pulpicie (w oknie) i na koniec przećwiczyć wykonywanie poszczególnych czynności. Ćwiczenia i zadania do wykonania samodzielnie również stanowią istotny element każdej sesji, podobnie jak powtórzenie materiału, nauczonego podczas poprzedniej sesji. Należy zdawać sobie sprawę z faktu, że każdy uczeń wymaga innego czasu na nauczenie się materiału. Łatwiej jest pracować w Windows tym, którzy już używali podobnego rodzaju aplikacji w DOS'ie, niż tym, którzy nigdy przedtem nie korzystali z komputera. O wiele łatwiej jest nauczyć się korzystania z kolejnej aplikacji Windows, niż zacząć pracować w Windows po raz pierwszy. Ogromną zaletą Windows jest fakt, że windowsowe aplikacje wykorzystują wspólny interfejs użytkownika, tak więc najtrudniej jest opanować pierwszą aplikację Windows, a potem używanie kolejnych programów jest już łatwiejsze. Łatwiej jest nauczać uczniów, którzy często korzystają z komputera, niżosoby, które mają dostęp do komputera jedynie od czasu do czasu. Pragniemy na koniec podziękować serdecznie Panu Branislavowi Mamojce -Prezesowi Słowackiego Związku Niewidomych i Niedowidzących, za jego rady i pomoc. Bez niego moduł ten zapewne w ogóle by nie powstał. Autorzy Windows 95/98 z JAWS 3.3 dla Windows Podstawowe ustawienia Ustawienia Panelu Kontrolnego Zalecane jest zastosowanie następujących ustawień Panelu Kontrolnego: - Schemat kolorów - ustawić na standardowy Windows. - Pulpit - tło ustawić na Brak, wygaszacz ekranu ustawić na Brak, schemat kolorów ustawić na Brak. - Schemat dźwiękowy - ustawić na bogaty schemat dźwiękowy, pozwalający rozróżniać różne sytuacje w oparciu o generowane dźwięki. Ustawienia JFW Zalecane jest pozostawienie domyślnych ustawień JFW, o ile nie jest wskazywane inaczej w konkretnej sytuacji. Wielomówność - początkujący NumLock - wyłączony Przydatne kombinacje klawiszy Oto pewne kombinacje klawiszy, które mogą być pomocne przy pracy z JAWS for Windows: - Aby przerwać mowę w dowolnym momencie - wcisnąć Ctrl lub Shift. - Aby powtórzyć wybrany element, należy wcisnąć Insert+strzałka w górę. - Aby wybrane słowo zostało przeliterowane należy wcisnąć Insert i dwukrotnie w krótkim odstępie czasu uderzyć klawisz Center (jest to klawisz "5" na klawiaturze numerycznej). - Aby w dowolnym momencie odświeżyć ekran dla JFW, należy wcisnąć Insert+Esc. - Aby uaktywnić Menu Kontekstowe JFW, należy wcisnąć Insert+F1. - Aby sprawdzić aktywną aplikację, należy wcisnąć Insert+T. Środowisko Windows 95/98 Podstawowe cechy Windows 95/98 to system operacyjny - program, zarządzający wszystkimi operacjami, realizowanymi na naszym komputerze. Podstawowe cechy tego środowiska to: - Graficzny interfejs użytkownika (GUI), składający się z okien, menu, ikon, i okienek dialogowych, które mają za zadanie dopomóc użytkownikowi we wskazaniu komputerowi, co ma robić. Windows przedstawia użytkownikowi opcje i komendy, przyjmuje reakcje użytkownika i przekłada je na komendy dla komputera. Windows eliminuje konieczność pamiętania i wpisywania przez użytkownika złożonych komend, wymagających precyzyjnej składni. - Wielozadaniowość - możliwość pracy na kilku równocześnie otwartych programach i dokumentach. Można szybko przełączać się pomiędzy programami, uaktywniając ten, którego chcemy używać w danym momencie. - Wymiana danych - przy pomocy kilku prostych komend klawiszowych możemy wydobyć informację z jednego programu i umieścić ją w innym. - Standardowy system menu - wszystkie programy muszą korzystaćze standardowego systemu menu. W rezultacie ten sam system menu i podobne elementy do wyboru znajdujemy we wszystkich programach. Układ ekranu Ekran Windows zawiera dwa zasadnicze obiekty - Pulpit i Pasek Zadań. Pulpit i Pasek Zadań pełnią rolę głównego graficznego interfejsu (sposobu komunikowania się użytkownika z komputerem). Do wszystkich programów czy plików można dotrzeć albo poprzez Pulpit, albo poprzez Pasek Zadań. Pulpit zajmuje większość miejsca na ekranie. Zawiera on ikony programów, z których można korzystać do uruchamiania programów. Pulpit przypomina blat biurka. Pasek zadań zawiera przycisk Start, przyciski otwartych programów oraz zegar. Pasek Zadań pozwala szybko uruchamiać programy, zarządzać zadaniami na Pulpicie i w komputerze, i zamknąć Windows. Jeśli któryś z elementów - Pulpit, Pasek Zadań, przycisk Start jest podświetlony, można przemieszczać się pomiędzy nimi przy pomocy klawisza Tab. Jeśli po wciśnięciu klawisza Tab JFW oznajmi jedynie "tab", oznacza to, że żaden z elementów nie jest podświetlony. Można wcisnąć Insert+F6, aby przenieść podświetlenie na pulpit. Jeśli używamy klawiatury Windows 95, możemy skorzystać z komenty Windows+M. Do wybierania ikon programów na Pulpicie i przycisków programów na Pasku Zadań, możemy skorzystać ze strzałek. Menu Start można otworzyć wciskając Ctrl+Esc. Jeśli używamy klawiatury Windows, możemy użyć do tego celu jednego z klawiszy Windows, znajdujących się po obu stronach Spacji. Przy pomocy klawisza Enter możemy otworzyć podmenu, jeśli usłyszymy odczytaną przez JFW nazwę menu z informacją, że dana komenda ma podmenu. Podmenu można zamknąć wciskając klawisz Esc. Klawisz gorący danej komendy menu można określić wciskając klawisz Center. Komendę menu można wykonać wciskając jej klawisz gorący. Ćwiczenie 1: Przenieś kursor wyboru na Pulpit, Pasek zadań i przycisk Start na Pasku Zadań. Obejrzyj elementy Pulpitu, elementy Menu Start i elementy Paska Zadań. Kursor PC i Kursor JAWS Przy pomocy kursora wyboru, kursora wstawiania i kursora myszy, Windows wskazuje, gdzie na ekranie znajduje się fokus komputera. Kursor PC odpowiada kursorowi wstawiania i kursorowi wyboru. Kursor JAWS odpowiada kursorowi myszki. Kursor JAWS uaktywniamy przez wciśnięcie klawisza Minus. Usłyszymy komunikat "JAWS Cursor". Kursor PC uaktywniamy przez wciśnięcie klawisza Plus. Usłyszymy komunikat "PC cursor". Przy pomocy kursora JAWS można przeglądać zawartość ekranu. Wciskając klawisz PgUp przenosimy kursor JAWS w górny lewy róg ekranu, a następnie - wciskając klawisz Home - przenosimy kursor myszki do lewej krawędzi ekranu, po czym wciskamy strzałkę w lewo do momentu, gdy JFW oznajmi "Top of window blank (górna krawędź okna pusty)". Zaczynamy oglądanie Pulpitu i Paska Zadań. Ekran przeglądamy wciskając Insert+strzałka w dół. JFW automatycznie odczyta zawartość całego ekranu, poczynając od ikony Mój Komputer, a kończąc na aktualnym czasie, wyświetlonym na Pasku Zadań. Można ekran oglądać element po elemencie, wciskając Ctrl+strzałka w prawo. Jeśli chcemy czytać znak po znaku, wciskamy strzałkę w prawo. Jeśli chcemy czytać wiersz po wierszu - korzystamy ze strzałek w górę i w dół. Ćwiczenie 2: Obejrzyj Pulpit i Pasek Zadań przy pomocy kursora JAWS. Jeśli mamy dotykowy obraz ekranu Windows, spróbujmy porównać swoje wrażenia z obrazkiem. Uruchamianie i zamykanie programów Program można uruchomić uaktywniając jego ikonę na Pulpicie lub wybierając dany program z podmenu Programy, bądź wreszcie można skorzystać z okienka dialogowego Uruchom. W przypadku programów, wyszczególnionych w menu, można je szybko otwierać wciskając pierwszą literę nazwy danego programu. Gdy program zostanie otwarty, JFW odczytuje pasek tytułu. Za każdym razem przy otwarciu programu, Windows umieszcza jego przycisk na Pasku Zadań. Przy pomocy tych przycisków można przełączać się z jednego programu na inny otwarty program. Jeśli pełny tytuł programu nie mieści się na przycisku programu na Pasku Zadań, Windows podaje jedynie kilka pierwszych wyrazów tytułu oraz wielokropek, oznaczający, że tytuł jest dłuższy od napisu na przycisku. Pomiędzy działającymi aplikacjami można się także przełączać przy pomocy kombinacji klawiszowych Alt+Tab lub Shift+Alt+Tab. Okno programu można zamknąć, wchodząc do menu kontrolnego programu (patrz niżej) i wybierając z niego komendę Zamknij lub wciskając kombinację klawiszy Alt+F4. Można także użyć komendy Wyjście z podmenu Plik menu aplikacyjnego (patrz niżej). Jeśli używamy Windows, ale nie działa mowa, przyczyną może być nie uruchomiony program JAWS. Należy wówczas wcisnąć Ctrl+Esc, aby uaktywnić menu Start, następnie wcisnąć "p", aby uaktywnić podmenu Programy, następnie wcisnąć "j", aby otworzyć podmenu JAWS i wreszcie wcisnąć "j" jeszcze raz, aby uruchomić program JAWS. Poza klawiszami wymienionymi powyżej, można także używać specjalnych klawiszy programu JAWS: - Wciśnięcie Insert+J przełącza nas szybko do JAWS. - Insert+F4 pozwala od razu wyłączyć JAWS. Ćwiczenie 3: a) Uaktywnij menu Start, przejrzyj komendy menu Start, otwórz jakieś podmenu (Programy, Dokumenty, Ustawienia) i odczytaj klawisze gorące dla komend otwartego menu. Spróbuj użyć skrótów klawiszowych do wybierania i wykonywania komend menu. b) Otwórz Mój Komputer przy pomocy ikony programu na Pulpicie. c) Uruchom Wordpad przy pomocy podmenu Programy. d) Uruchom Notatnik przy pomocy podmenu Programy. e) Przełączaj się pomiędzy oknami Wordpada, Notatnika i Mojego Komputera, korzystając ze skrótu klawiaturowego i przycisków otwartych programów na Pasku Zadań. f) Zamknij Mój Komputer, korzystając ze skrótu klawiaturowego Alt+F4. Okno aplikacji Każdy program działa w oknie. Okno to po prostu obramowany obszar na Pulpicie. Liczba okien, jakie mogą być wyświetlane na Pulpicie, zależna jest od pamięci naszego komputera, używanego programu Windows, ilości pamięci, wymaganej przez poszczególne programy oraz wybranego przez użytkownika sposobu wyświetlania programów. Istnieją dwa rodzaje okien - okna programów i okna dokumentów. Okno programu Program komputerowy to zestaw instrukcji, wykonujących określone zadanie, jak przetwarzanie tekstu czy zarządzanie danymi. Okno programu może zawierać kilka okien dokumentów. Komendy mogą być wprowadzane wyłącznie poprzez okna programów. Okno dokumentu Dokument to dowolna informacja, tworzona przy pomocy jakiegoś programu, np., list, arkusz kalkulacyjny czy plik bazy danych. Gdy otwieramy lub tworzymy dokument w danym programie, otwieramy okno dokumentu. Każde okno dokumentu zawiera jeden dokument i wyświetlane jest zawsze wewnątrz obszaru roboczego okna programu. Niekiedy tego rodzaju okno określane jest terminem okna podrzędnego. Każde okno może znajdować się w jednym z trzech stanów - zminimalizowane - zmniejszone do postaci zaledwie przycisku, zmaksymalizowane - powiększone do obszaru całego Pulpitu, przywrócone - dowolnego rozmiaru pomiędzy tymi skrajnymi wartościami. JFW jednakże działa najlepiej, gdy zarówno okno programu jak i okno dokumentu jest zmaksymalizowane. Dlatego zawsze należy sprawdzić czy okno, w którym pracujemy jest zmaksymalizowane. Aby zminimalizować, zmaksymalizować czy przywrócić okno do poprzedniego rozmiaru, można skorzystać z menu kontrolnego programu lub dokumentu (patrz niżej). Menu kontrolne programu rozwijamy wciskając Alt+Spacja. Teraz można wybrać komendę Przywróć, Minimalizuj lub Maksymalizuj. Przy pomocy komendy JFW Insert+F6 można zminimalizować wszystkie okna na raz. Ilustracja 1: Elementy okna Wordpada. Większość okien zawiera następujące elementy: - krawędzie okna - krawędzie okna to cztery linie graniczne, określające dane okno. - Menu kontrolne - menu kontrolne pozwala na przemieszczanie, zamykanie lub zmienianie rozmiarów okna. - Okienko menu kontrolnego - okienko menu kontrolnego to przycisk, zlokalizowany w górnym lewym rogu okna. Gdy przy pomocy komendy klawiszowej Alt+Spacja uaktywnimy przycisk menu kontrolnego, menu kontrolne pojawia się naekranie. - Pasek tytułu - pasek tytułu to poziomy pasek, znajdujący się bezpośrednio poniżej górnej krawędzi okna pomiędzy okienkiem menu kontrolnego a przyciskiem Przywróć. Na pasku tytułu podana jest nazwa okna. Wciśnięcie Insert+T pozwala odczytać pasek tytułu. - Przyciski Przywróć i Zamknij - przyciski Przywróć i Zamknij znajdują się w górnym prawym rogu okna. Aby te przyciski uaktywnić, trzeba skorzystać z kursora JAWS. Przycisk Przywróć wykonuje dokładnie to samo, co komendy Przywróć, Minimalizuj i Maksymalizuj w Menu Kontrolnym. Przycisk Zamknij realizuje tę samą funkcję, co komenda Zamknij. - Pasek menu - pasek Menu to poziomy pasek od lewej do prawej krawędzi okna. Jest on wyświetlany u góry okna programu, tuż pod paskiem tytułu. Pasek menu podaje wszystkie menu programu. Do paska menu w programie można dostać się wciskając klawisz Alt. Aby fokus usunąć z paska menu można wcisnąć dwukrotnie klawisz Esc lub jednokrotnie klawisz Alt. Przy pomocy strzałki w lewo i w prawo można po uaktywnieniu paska menu, wybierać kolejne menu. Przy pomocy strzałek w górę i w dół można wybierać kolejne komendy poszczególnych menu, gdy dane menu jest aktywne. Do szybkiego rozwijania menu można użyć klawiszy skrótów. Możliwe jest szybkie wykonanie niektórych komend z menu przy pomocy klawiszy skrótów. - Obszar roboczy - każde okno posiada obszar roboczy. To, co robimy w obszarze roboczym, zależy od danego okna. Przeważnie obszar roboczy okna zawiera informacje. Na przykład, obszar roboczy okna programu zawiera okno dokumentu. - Ikony - ikony to małe, graficzne przedstawienia programów, napędów, folderów i dokumentów. Uaktywniając ikonę uruchamiamy program, otwieramy dokument lub docieramy do zawartości napędu lub folderu. - Pasek przewijania - pasek przewijania to pasek wzdłuż prawej krawędzi bądź dolnej krawędzi okna, pozwalający na przewijanie zawartości okna czy listy, aby odsłonić informację aktualnie niewidoczną na ekranie. - Pasek stanu - pasek stanu to poziomy pasek poniżej okna dokumentu. Podaje on informację stanu - numer strony, datę, godzinę czy stan zadania. Informację tę można odczytać wciskając Insert+PgDn. Ćwiczenie 4: a) Wejdź do menu w Wordpadzie i zapoznaj się z komendamimenu. Uruchom menu Plik przy pomocy skrótu klawiszowego Alt+P, przy pomocy skrótu klawiszowego Alt+F otwórz podmenu Format. b) Zminimalizuj, zmaksymalizuj i przywróć pierwotny rozmiar okna programu Wordpada. c) Zamknij program Notatnik i program Wordpad przy pomocy menu kontrolnego programu. Okna dialogowe Windows używa okien dialogowych do wyświetlania lub żądania informacji. Okienko dialogowe może być bardzo proste, wyświetlające krótki komunikat czy jedynie parę pól z informacją, ale są i okna dialogowe zawierające wiele pól i mogą zawierać paski menu i paski z przyciskami. Można albo akceptować informacje, wyszczególnione w polach okna dialogowego albo je modyfikować. Pole okna dialogowego może mieć postać kratki do zaznaczenia, przycisku komendy, rozwijanego okienka z listą opcji, okienka z listą opcji, przycisku opcji, zestawienia wartości lub okienka tekstowego. Okno dialogowe może również zawierać zakładki. Aby sprawdzić klawisze gorące w danym oknie dialogowym można wcisnąć komendę Insert+H, natomiast Insert+B podaje ogólny obraz okna dialogowego. Przemieszczanie się z jednego pola okna dialogowego na drugie może odbywać się przy pomocy klawisza Tab. Można też używać Shift+Tab do przemieszczania się w odwrotnym kierunku. Ctrl+Tab przełącza nas między poszczególnymi zakładkami okna dialogowego. Szybki wybór pola odbywa się poprzez wciśnięcie klawisza gorącego tego pola wraz z klawiszem Alt. Zamykanie niektórych okien dialogowych bez wybierania jakiejkolwiek opcji, możliwe jest klawiszem Esc. W oknach dialogowych posiadających menu, komenda Alt+P otwiera menu Plik, następnie wciśnięcie "k" zamyka okno dialogowe. Ćwiczenie 5: a) Otwórz okno dialogowe funkcji Wyszukaj i zapoznaj się z nim. b) Otwórz okno dialogowe Uruchom i zapoznaj się z nim. c) Uruchom program Notatnik i otwórz kolejno okna dialogowe Otwórz oraz Zapisz, i zapoznaj się z nimi. Opuszczanie windows Windows można opuścić korzystając z komendy zamykania z menu Start lub przejść na Pulpit i wcisnąć Alt+F4. Należy zawsze upewnić się czy wszystkie nasze dokumenty i programy (z wyjątkiem JFW) zostały przed wyjściem z Windows zamknięte. Zanim wyłączymy komputer winniśmy zawsze najpierw opuścić Windows. Ćwiczenie 6: Wyjdź z Windows; przed wyjściem z windows nie zamykaj JFW. Korzystanie z okna Mój Komputer Okno Mój Komputer pozwala na dostęp do wszystkich informacji, zapisanych w naszym komputerze i na dyskietkach oraz na organizowanie ich. Przy pomocy okna Mój Komputer można tworzyć, kopiować, przenosić, otwierać, przemianowywać i usuwać foldery oraz pliki na dyskach. Informacje ogólne Okno Mój Komputer składa się z następujących elementów: - menu kontrolnego programu, - paska tytułu, - przycisków Przywróć i Zamknij programu, - paska menu, zawierającego następujące menu: Plik, Edycja, Widok i Pomoc; - paska narzędzi ze skrótami do często używanych komend, - paska stanu - większa część okna zarezerwowana jest na wyszczególnienie napędów, folderów i plików, znajdujących się w komputerze. Otwieranie i przeglądanie okna Mój Komputer Aby przeglądać okno Mój Komputer należy: - przejść na Pulpit, wybrać ikonę "Mój Komputer" i wcisnąć Enter - zmaksymalizować okno Mój Komputer (Alt+Spacja, m (komenda Maksymalizuj)), - wcisnąć klawisz Minus, aby uruchomić kursor JAWS, - wcisnąć PgUp a następnie Home, aby przenieść kursor myszy do lewej krawędzi ekranu, - naciskać Insert+strzałka w dół i przeglądać zawartość ekranu. Aby powrócić do kursora PC, należy wcisnąć klawisz Plus. Ćwiczenie 7: Otwórz okno Mój Komputer i odszukaj następujące elementy: a) Tytuł okna programu (Mój Komputer), b) Przyciski Przywróć i Zamknij (Minimalizuj, Maksymalizuj/Przywróć oraz Zamknij), c) Menu programu Mój Komputer (Plik, Edycja, Widok, Pomoc) d) Przyciski Paska Narzędzi (lista Combo z napędami i folderami, przycisk połączeń sieciowych, przyciski widoku i przyciski edycji) e) Dyski i foldery (A:, C:, napęd CD-ROM, dyski sieciowe (jeśli są), folder Panelu Kontrolnego oraz folder drukarki). f) Pasek Stanu (podaje liczbę elementów w oknie, ilość miejsca na dysku, pozostałego do wykorzystania na danym napędzie oraz całkowitą pojemność danego dysku). Poruszanie się w oknie Mój Komputer Wciśnięcie Insert+T pozwala zweryfikować czy Mój Komputer jest aktywnym oknem. Do odczytywania wszystkich elementów w oknie służą strzałki (w górę, w dół, w lewo i w prawo). Każde naciśnięcie strzałki powoduje wybranie kolejnego elementu. Insert+PgDn powoduje odczytanie Paska Stanu. Obejrzyjmy wszystkie elementy menu i poszczególne komendy. Wciśnięcie Alt+P otwiera menu Plik. Strzałką w dół możemy teraz przejrzeć komendy tego menu, następnie strzałką w prawo możemy przejść do menu Edycja. Powtórzmy tę sekwencję dla wszystkich pozostałych menu. Zamykanie okna Mój Komputer Okno Mój Komputer można zamknąć przy pomocy kombinacji Alt+F4. Zmiana opcji Widoku Windows 95 pozwala na dostosowywanie sposobu wyświetlania informacji w oknie Mój Komputer. Można wybrać wyświetlanie poszczególnych elementów na poziomej lub pionowej liście. Można wybrać duże lub małe ikony. Można, wreszcie, zdecydować, by wyświetlane były jedynie nazwy dysków, folderów i plików, albo może być podawana bardziej szczegółowa informacja o każdym z tych elementów. Nie tylko możliwe jest określenie sposobu, w jaki mają być wyświetlane dyski, foldery i pliki, ale można zadecydować o sposobie przeglądania informacji w poszczególnych folderach na poszczególnych dyskach. Domyślnie za każdym razem, gdy wybieramy nowy dysk czy folder, otwiera się nowe okno. Można to zmienić w taki sposób, by otwarte było zawsze tylko jedno okno, natomiast by zmieniała się jego zawartość. Możemy stwierdzić, że nie chcemy śledzić wielu otwartych okien na pulpicie i że łatwiej jest przeszukiwać komputer, uzywając w tym celu tylko jednego okna. Aby zmienić opcje dla okna Mój Komputer, korzystamy z menu Widok. Poniższe zestawienie omawia komendy menu Widok. - Komenda Paski Narzędzi pozwala na wyświetlanie pasków narzędzi w oknie lub ukrycie ich. Jeśli Paski Narzędzi znajdują się na ekranie, przy komendzie znajduje się zaznaczenie. JFW informuje "paski narzędzi checked" (zaznaczone), gdy komenda jest zaznaczona. Gorącym klawiszem dla tej komendy jest "z". - Komenda Pasek Stanu pozwala na wyświetlanie Paska Stanu w oknie lub ukrywanie go. Jeśli Pasek Stanu wyświetlany jest na ekranie, przy komendzie umieszczone jest zaznaczenie. Gdy komenda ta jest zaznaczona, JFW informuje "pasek stanu checked" (zaznaczone). Gorącym klawiszem dla tej komendy jest klawisz "n". - Do wyboru jest jedna z czterech opcji widoku ikon: duże ikony, małe ikony, lista i szczegóły. - - Jeśli wybierzemy komendę Duże Ikony, elementy w oknie prezentowane są jako duże ikony (mniej więcej 13 mm) z etykietą tekstową pod ikoną. Ikony i podpisy ułożone są w oknie poziomo. W oknie może znajdować się kilka wierszy ikon. Klawiszem gorącym dla tej komenty jest litera "e". - Jeśli wybierzemy komendę Małe Ikony, elementy w oknie wyświetlane są jako małe ikony (mniej więcej 6,5 mm), z etykietą tekstową na prawo od ikony. Ikony i etykiety ułożone są w oknie poziomo. W oknie może być kilka wierszy ikon. Gorącym klawiszem dla tej komendy jest litera "a". - Jeśli wybierzemy komendę Lista, elementy w oknie wyświetlane są jako małe ikony (mniej więcej 6,5 mm), z etykietą tekstową obok ikony. Ikony i podpisy ułożone są w oknie pionowo. W oknie może być kilka kolumn ikon. Klawiszem gorącym dla tej komendy jest litera "L". - Jeśli wybierzemy komendę Szczegóły, elementy w oknie wyświetlane są jako małe ikony (mniej więcej 6,5 mm), z etykietą tekstową obok ikony. W tym wypadku wyświetlana jest dodatkowa informacja o poszczególnych elementach, jak typ pliku, rozmiar pliku i data ostatniej modyfikacji. Ikony i etykiety ułożone są w oknie pionowo. W oknie może znajdować się kilka wierszy z kilkoma kolumnami informacji. Klawiszem gorącym dla tej komendy jest litera "S". Komenda Rozmieść Ikony otwiera podmenu, zawierające możliwości szeregowania elementów według nazw, dat, typu pliku lub rozmiaru. Można z tego menu wybrać także opcję rozmieszczenia automatycznego. Klawiszem gorącym dla tej komendy jest litera "R". Komenda Szereguj Ikony pozwala na ułożenie elementów rzędami. Klawiszem gorącym dla tej komendy jest litera "k". Komenda Odśwież aktualizuje informacje w oknie, które zostało zmienione. Jeśli, na przykład, przeniesiemy jakiś folder do innego folderu, komenda Odśwież zaktualizuje okno w taki sposób, by fakt przeniesienia był odzwierciedlony. Gorącym klawiszem dla tej komendy jest litera "d". Komenda Opcje Folderów otwiera okno dialogowe Opcje. W tym oknie dialogowym można zmienić widok w taki sposób, by wszystkie foldery były wyświetlane w tym samym oknie, by określone typy plików były wyświetlane lub ukrywane. Można tu też zmieniać ikony, powiązane z określonymi typami plików. Jest to okno dialogowe, zawierające kilka zakładek. Klawiszem gorącym dla tej komendy jest litera "f". Zalecane ustawienia Widoku Zalecane ustawienia widoku zapewniają jednolity sposób wyświetlania informacji, co ułatwia użytkownikowi dotarcie do żądanej informacji. Oto ustawienia Widoku, zalecane dla Windows 95. Należy otworzyć menu Widok okna Mój Komputer. Należy zaznaczyć komendę Paski Narzędzi, aby paski narzędzi były wyświetlane. Powód: jeśli Pasek Narzędzi nie jest wyświetlany na ekranie, nie będzie się dało przejść do innego folderu czy na inny dysk. Należy wybrać (zaznaczyć) komendę Lista, aby elementy w oknie wyświetlane były jako pionowa lista z małymi ikonami, albo komendę Szczegóły, aby uszeregować elementy w postaci pionowej listy z podawanymi takimi właściwościami pliku czy folderu, jak typ pliku, jego rozmiar, data ostatniej zmiany itp. Powód: Jeśli stosujemy komendy Duże Ikony lub Małe Ikony, Windows nie przenosi kursora automatycznie do następnego wiersza, kiedy dojdziemy do końca wiersza bieżącego. Aby przejść do kolejnego wiersza trzeba wówczas wcisnąć strzałkę w dół, a następnie strzałkami w lewo lub w prawo odczytywać kolejne elementy. Jeśli korzystamy z komendy Lista, Windows automatycznie przechodzi do następnej kolumny, gdy dojdziemy do ostatniej pozycji w danej kolumnie. Jeśli korzystamy z komendy Szczegóły, wszystkie elementy ułożone są tylko w jednej kolumnie, ponieważ w pozostałych kolumnach wyświetlane są właściwości wskazywanego pliku czy folderu. Należy następnie wybrać komendę Opcje. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Opcje, zawierające trzy zakładki. Na zakładce Folder, należy zaznaczyć opcję Przeglądaj foldery w tym samym oknie. Wówczas w momencie otwarcia kolejnego folderu, otwarte okno ulega zmianie. Powód: Windows nie korzysta z tych samych ustawień dla wszystkich otwieranych okien. Jeśli zatem zdecydujemy, że dla każdego folderu czy dysku otwierane będzie oddzielne okno, każde nowe otwierane okno trzeba będzie maksymalizować i zmieniać jego opcje widoku. Na zakładce Widok należy ustawić następujące opcje: Wyświetlaj pełną ścieżkę w pasku tytułu - opcję tę należy ustawić na Włączone. Powód: Domyślnie Windows wyświetla na pasku tytułu okna jedynie nazwę folderu i nie pokazuje pełnej ścieżki. Może to sprawiać użytkownikowi problemy, jeśli zdarzy się, że ma on więcej niż jeden folder o tej samej nazwie. Jeśli, na przykład, mamy folder o nazwie Dokumenty na dyskietce i folder o nazwie Dokumenty na dysku C:, Windows nie informuje, który folder Dokumenty mamy otwarty, o ile opcja wyświetlania pełnej ścieżki na pasku tytułu nie jest włączona. Ukrywaj przedłużenia plików znanych typów - opcję tę należy ustawić na Wyłączone. Powód: Jeśli korzystamy z przedłużeń plików, nie musimy odczytywać szczegółów informacji o pliku, by orientować się, z jakiego typu plikiem mamy do czynienia. Należy włączyć komendę Maksymalizuj, aby okno Mój Komputer było maksymalizowane. Komenda ta znajduje się w menu kontrolnym programu. Powód: JFW pracuje najlepiej, jeśli okno jest zmaksymalizowane. Dla Windows 98 zalecane są następujące ustawienia Widoku: Należy otworzyć menu Widok okna Mój Komputer. Należy w podmenu Paski Narzędzi zaznaczyć komendę Pasek Adresu, aby pasek adresu był wyświetlany. Powód: Jeśli Pasek Adresu nie jest wyświetlany na ekranie, nie da się przechodzić na inny dysk lub do innego folderu. Należy ustawić Pasek Eksploratora na Brak. Powód: Widok okna Mój Komputer z Paskiem Eksploratora może powodować problemy z nawigacją w oknie. W menu Widok należy wyłączyć Widok taki jak strony Web. Powód: Widok okna Mój Komputer taki jak widok strony www, może powodować problemy dla screen readera. Należy wybrać komendę Lista, aby elementy wewnątrz okna były porządkowane jako pionowa lista, z wykorzystaniem małych ikon, albo komendę Szczegóły, aby elementy były ułożone w postaci pionowej listy, zawierającej właściwości plików i folderów, takie jak typ czy rozmiar pliku, data ostatniej zmiany itp. Powód: Jeśli korzystamy z komendy Duże Ikony lub Małe Ikony, Windows nie przenosi kursora zaznaczenia automatycznie do kolejnego wiersza, gdy dojdziemy do ostatniej pozycji w bieżącym wierszu. Trzeba wówczas wcisnąć strzałkę w dół, aby przejść do kolejnego wiersza i przy pomocy strzałek w lewo i w prawo przeglądać elementy w tym wierszu. Jeśli skorzystamy z komendy Lista, Windows automatycznie będzie przenosić kursor do następnej kolumny, gdy dojdziemy do ostatniego elementu w danej kolumnie. Jeśli natomiast korzystamy z komendy Szczegóły, wszystkie elementy wyświetlone są tylko w jednej kolumnie, bowiem w pozostałych kolumnach wyświetlane są właściwości plików i folderów dla każdego pliku czy folderu. Należy otworzyć podmenu Opcje FolderówW zakładce Ogólne okna dialogowego Opcje należy wybrać opcję Niestandardowe, oparte na wybranych ustawieniach dla aktualizacji pulpitu Windows, a następnie należy wcisnąć przycisk Ustawienia. Dla Aktywnego Pulpitu należy zaznaczyć opcję "Użyj klasycznego pulpitu Windows". Powód: Ustawienie to wyklucza widok pulpitu jako strony web. Opcje Przeglądaj Foldery należy ustawić w następujący sposób: należy zaznaczyć "Otwieraj wszystkie foldery w tym samym oknie", co pozwala na przeglądanie folderów przy pomocy jednego okna, zmieniającego się wraz z otwarciem kolejnego folderu czy dysku. Powód: Windows nie korzysta z tych samych ustawień dla każdego otwieranego okna. Jeśli zatem zdecydujemy, że dla każdego folderu czy dysku otwierane będzie oddzielne okno, trzeba będzie każde otwierane okno maksymalizować i zmieniać ustawienia jego widoku. Należy włączyć zakładkę Widok okna dialogowego Opcje, a następnie sprawdzić następujące ustawienia: - Zapamiętuj ustawienia każdego folderu - tę opcję należy ustawić na Wyłączone. Powód: Użytkownikowi jest wygodniej, jeśli widok okna Mój Komputer jest taki sam dla wszystkich folderów. - Wyświetlaj pełną ścieżkę na Pasku Tytułu - należy tę opcję ustawić na włączone. Powód: Domyślnie Windows wyświetla na pasku tytułu okna jedynie nazwę folderu i nie przedstawia pełnej ścieżki. Może to powodować trudności dla użytkownika, jeśli ma więcej niż jeden folder o tej samej nazwie. Jeśli, na przykład, mamy folder o nazwie Dokumenty na dyskietce A: i folder o nazwie Dokumenty na dysku C:, windows nie informuje, który folder Dokumenty jest aktualnie otwarty, jeśli opcja wyświetlania pełnej ścieżki na pasku tytułu nie jest zaznaczona. - Ukrywanie przedłużeń nazw plików znanych typów - należy tę opcję ustawić na Wyłączone. Powód: Jeśli korzystamy zprzedłużeń plików, nie musimy odczytywać szczegółów pliku, aby orientować się, z jakiego typu plikiem mamy do czynienia. - Pokazuj wyskakujące opisy dla folderów na pulpicie - należy tę opcję także ustawić na Wyłączone. - Wygładź krawędzie czcionek - osoby niedowidzące winny ustawić tę opcję zgodnie z własnymi potrzebami. W przypadku osób niewidomych zalecane jest ustawienie tej opcji na Wyłączone. Powód: Takie ustawienie może odrobinę przyspieszyć pracę komputera, gdyż windows nie musi dorysowywać wygładzonych krawędzi liter. Następnie należy wcisnąć przycisk "Taki jak folder bieżący" w Widoku Folderów. Wyświetlony zostanie komunikat "Czy ustawić wszystkie foldery w twoim komputerze tak, jak widok folderu bieżącego (z wyjątkiem pasków narzędzi)?". Należy wcisnąć Tak. Należy włączyć komendę Maksymalizuj, aby okno Mój Komputer było maksymalizowane. Komenda ta znajduje się w menu kontrolnym programu. Powód: JFW pracuje najlepiej, jeśli okna są maksymalizowane. Ćwiczenie 8: Zmień ustawienia Widoku na podane powyżej ustawienia zalecane. Dostęp do dysków W oknie Mój Komputer wyszczególnione są wszystkie dyski, dostępne w danym komputerze. Każdy dysk zawiera indywidualne foldery i pliki. Aby pracować z różnymi folderami i plikami na poszczególnych dyskach w naszym komputerze, np. na dysku C:, A: czy D:, trzeba dotrzeć do dysku, na którym dane pliki czy foldery się znajdują. Uwaga: Windows zawsze podaje jako pierwszy napęd dyskietkę A:. Uwaga: Domyślnie Windows podaje dyski przed folderami, a foldery przed plikami. Aby stwierdzić czy kursor wyboru znajduje się na danym folderze czy pliku, należy wcisnąć Insert+Tab. JFW poinformuje czy wskazany jest folder, czyplik. Ćwiczenie 9: Wejdź na dysk twardy, wciskając Tab w celu przemieszczenia fokusa na listę wyboru dysków i folderów. Wciśnij strzałkę w dół, aby otworzyć listę wyboru. Wybierz dysk, wciskając strzałkę w dół, następnie wciśnij Enter, aby zmienić zawartość okna. Uwaga: Na pasku tytułu wyświetlana jest zawsze bieżąca ścieżka. Uwaga: Windows wyświetla zawsze zawartość bieżącego dysku. Przy pomocy strzałek w górę i w dół odczytaj nazwy plików i folderów w wyświetlonym oknie. Otwieranie folderów Aby otworzyć folder należy wcisnąć strzałkę w górę lub w dół, aż podświetlony zostanie żądany folder, a następnie wcisnąć Enter. Jeśli znamy nazwę szukanego folderu, możemy wciskać pierwszą literę tej nazwy dopóty, aż żądana nazwa zostanie podświetlona. Zaznaczanie i usuwanie zaznaczenia plików Jeśli zamierzamy wykonać tę samą czynność z więcej niż jednym plikiem, Windows pozwala na wybranie w tym celu kilku plików jednocześnie. Jeśli któryś z zaznaczonych plików postanowimy wykluczyć z planowanego działania, można zaznaczenie takiego pliku usunąć. Zaznaczanie kolejnych plików Należy wcisnąć spację, aby zaznaczyć pierwszy z plików, następnie należy wcisnąć Shift i strzałkę w dół, aby zaznaczyć kolejny. Trzymając Shift wciśnięty i wciskając kolejne razy strzałkę w dół, zaznaczamy kolejne pliki. Uwaga: Jeśli naciśniemy strzałkę w dół bez wciśniętego klawisza Shift, anulujemy całość zaznaczenia. Aby sprawdzić, co zostało zaznaczone, wciskamy Shift+Insert+strzałka w dół. Porada: Kombinację Shift+Insert+strzałka w dół możemy stosować w dowolnym momencie do sprawdzania, na jakim pliku znajduje się kursor (plik ten jest zaznaczony). Komenda ta nie ma żadnego wpływu na proces zaznaczania (wybierania) elementów. Wciśnięcie samej strzałki w dół powoduje wyłączenie zaznaczenia zaznaczonych plików. Zaznaczanie plików nie po kolei Można w dowolnym momencie zaznaczyć pliki nie następujące na liście kolejno po sobie. Należy w tym celu wcisnąć klawisz Ctrl i przytrzymując go, wciskać strzałkę w górę lub w dół. Kiedy JFW odczyta nazwę pliku, który chcemy zaznaczyć, należy wcisnąć spację. W ten sposób zaznaczamy pierwszy plik i przytrzymując nadal Ctrl wciśnięty rozpoczynamy proces zaznaczania innych plików, nie sąsiadujących ze sobą. Naciskamy strzałkę w dół, przesuwając kursor zaznaczenia na kolejne pliki i gdy dotrzemy do pliku, który chcemy, by został zaznaczony, wciskamy spację. Przy pomocy komendy Shift+Insert+strzałka w dół możemy zweryfikować, jakie pliki zostały zaznaczone. Strzałką w dół możemy usunąć zaznaczenie wszystkich dotychczas zaznaczonych plików. Zaznaczanie wszystkich plików Jeśli chcemy zaznaczyć wszystkie podfoldery oraz pliki, znajdujące się w danym folderze, korzystamy z komendy Zaznacz Wszystko. Komendę tę można znaleźć w menu Edycja. Można też skorzystać ze skrótu klawiaturowego - Ctrl+A. Usuwanie zaznaczenia plików Zaznaczenie jednego spośród szeregu wybranych plików realizuje się komendą Ctrl+spacja. Tworzenie nowych folderów W komputerze i na dyskietkach można tworzyć nowe foldery. Nazwa folderu może mieć od 1 do 255 znaków. W nazwie nie można stosować kropki oraz następujących znaków: * " ? : \ / | < >. W menu Plik znajduje się komenda Nowy. Z kolei w podmenu Nowy znajduje się komenda Folder. Windows nadaje nowym folderom tymczasową nazwę Nowy Folder. Można tę nazwę zmienić, wpisując nową żądaną nazwę. Kopiowanie plików i folderów Pliki i foldery, wyszczególnione w jednym miejscu, można kopiować w inne miejsce. W rezultacie zastosowania komend Kopiuj i Wklej sprawiamy, że mamy po dwa egzemplarze zaznaczonych folderów i plików. Skrót klawiaturowy dla komendy Kopiuj to Ctrl+C. Skrót klawiaturowy dla komendy Wklej to Ctrl+V. Przenoszenie plików i folderów Pliki i foldery, wyszczególnione w jednym miejscu w komputerze, można przenosić w inne miejsce. W rezultacie przeniesienia pliku lub folderu, wybrany (zaznaczony) plik lub folder znajdzie się wyłącznie w nowym miejscu. Skrót klawiaturowy dla komendy Wytnij to Ctrl+X. Skrót klawiaturowy dla komendy Wklej to Ctrl+V. Zmiana nazwy plików i folderów Pliki i foldery można przemianowywać przy pomocy komendy Zmień Nazwę z menu Plik. Skrót klawiaturowy dla komendy Zmień Nazwę to klawisz F2. Nazwa pliku lub folderu może mieć od 1 do 255 znaków. Można tu używać większości znaków, w tym spacji. Nie można używać następujących znaków: * " ? : \ / | < >. Nie można stosować kropki inaczej, jak tylko w funkcji oddzielenia nazwy pliku od jej przedłużenia. W nazwach pliku można opcjonalnie użyć pod koniec kropki plus jednego do trzech znaków w charakterze przedłużenia nazwy. Przedłużenie nazwy pliku ma charakter opcjonalny, gdyż wszystkie programy Windows automatycznie przydzielają przedłużenia swoim plikom. Nie należy wpisywać przedłużenia do nazwy folderu. Usuwanie plików i folderów Pliki i foldery, których już nie używamy, możemy usunąć. Usuwając plik lub folder z komputera, powodujemy, że Windows umieszcza skasowaną informację w Koszu. Usuwając folder, usuwamy jednocześnie wszystkie zawarte w nim foldery i znajdujące się w nich pliki. Windows prosi o potwierdzenie usunięcia plików i folderów. Skrót klawiaturowy dla komendy usunięcia pliku lub folderu to klawisz Del. Można dokonywać usuwania bez przenoszenia do Kosza, co realizowane jest komendą Shift+Del. Formatowanie dyskietki Przy formatowaniu dysku należy zachować ostrożność, ponieważ z dysku przypadkowo sformatowanego nie da się już odzyskać znajdującej się tam uprzednio informacji. Formatowanie dysku przygotowuje go do użytku i może powodować usunięcie wszelkich istniejących na nim danych. Jeśli chcemy wykorzystać używaną dyskietkę lub chcemy pozbyć się dyskietki z zapisanymi na niej danymi, możemy zechcieć ją przeformatować. Komenda Format znajduje się w menu Plik. Komenda ta jest dostępna jedynie wówczas, gdy fokus znajduje się na głównym oknie Mój Komputer i zaznaczona jest Dyskietka A:. Aby anulować rozpoczęte formatowanie, należy wcisnąć Esc. Windows przerywa wówczas operację formatowania. JFW odczytuje tytuł okna. Należy ponownie wcisnąć Esc, aby zamknąć okno dialogowe. Kopiowanie dyskietki Zawartość jednej dyskietki (zwanej dyskietką źródłową) można skopiować na inną dyskietkę o tej samej pojemności (zwaną dyskietką docelową). Przy zastosowaniu komendy Kopiuj Dyskietkę, Windows zamazuje zawartość dyskietki docelowej. Aby korzystać z komendy Kopiuj Dyskietkę nie ma potrzeby posiadania dwóch stacji dyskietek. Windows wskazuje moment, kiedy należy przekładać dyskietki. Komenda Kopiuj Dyskietkę znajduje się w menu Plik. Aby zadanie to wykonać wygodnie trzeba ustawić echo ekranu na "All" (wszystko). Ćwiczenie 10: a) Utwórz na dysku C: nowy folder i nazwij go Pierwszy. b) Utwórz w folderze Pierwszy podfoldery Drugi i Trzeci. c) Skopiuj z folderu C:\worddata pliki letter.doc, mix.doc i format.doc do nowo utworzonego folderu Trzeci. (w powyższym fragmencie autorzy powołują się na nie załączone do podręcznika konkretne materiały, stosowane podczas prowadzonych przez siebie szkoleń, przyp. Tłum.). d) Zmień nazwę pliku mix.doc w folderze Trzeci na mixed.doc. e) Skopiuj folder C:\worddata do nowo utworzonego folderu Drugi. f) Usuń pliki manually.doc, jumbled.doc i correct.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata. g) Przenieś pliki program.doc i format.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata do C:\pierwszy\trzeci. h) Przenieś folder Trzeci do C:\pierwszy\drugi. i) Zastąp plik letter.doc z C:\pierwszy\drugi\worddata plikiem letter.doc z folderu C:\worddata. Posługiwanie się Koszem Otwieranie, przeglądanie i zamykanie okna Kosz Ikona programu Kosz znajduje się na pulpicie. W momencie usunięcia pliku z dysku twardego, Windows nie usuwa go automatycznie z komputera. Zamiast tego, plik przenoszony jest do Kosza, skąd można go w razie potrzeby przywrócić. Windows nie umieszcza w Koszu plików usuwanych z dyskietki, toteż plików usuwanych z dyskietek nie można odzyskać. Kosz można uruchomić, postępując zgodnie z poniższymi krokami: - Wciskamy Insert+F6, aby zminimalizować wszystkie otwarte okna i przenieść kursor na pulpit. - Wybieramy ikonę Kosz, wciskając literę "k", aż usłyszymy komunikat JFW "kosz", a następnie wciskamy Enter, aby otworzyć okno programu Kosz. JFW powie "Kosz, list view, not selected" (kosz, widok listy, nie wybrane) z podaniem po tym komunikacie nazwy pierwszego pliku w koszu. - Maksymalizujemy okno Kosza wciskając Alt+spacja, aby uaktywnić menu kontrolne programu, a następnie "m", aby wybrać i wykonać komendę Maksymalizuj. Okno kosza jest podobne do okna programu Mój Komputer czy Eksplorator, jednakże jego lista obejmuje wyłącznie pliki usunięte. Możemy tę listę przeglądać przy pomocy strzałek, albo wciskając pierwszą literę nazwy szukanego pliku. Aby zamknąć okno Kosz: - Wciskamy Insert+t, aby sprawdzić czy rzeczywiście Kosz jest oknem aktywnym. JFW powie "Title równa się kosz" (Title - tytuł). - Wciskamy Alt+F4, aby zamknąć okno. Po zamknięciu kosza, fokus przenosi się na Pasek Zadań. Nie da się przenieść fokusa z Paska Zadań, dopóki albo nie wciśniemy Ctrl+Esc, aby otworzyć menu Start, albo Insert+F6, aby przejść na pulpit, albo wreszcie Alt+Tab, aby uaktywnić któryś z przycisków programów na Pasku Zadań. Ćwiczenie 11: Otwórz, obejrzyj i zamknij okno Kosz. Przywracanie usuniętych plików Pliki, które chcemy odzyskać, można zaznaczyć, a następnie skorzystać z komendy Przywróć z menu Plik. Jeśli usunęliśmy folder, Kosz podaje na swojej liście jedynie zawarte w nim pliki. Kiedy odzyskujemy plik, który pierwotnie znajdował się w usuniętym folderze, Windows odtwarza ten folder, a następnie przywraca doń wskazany plik. Jeśli chcemy przenieść pliki z Kosza do innego folderu, niż ten, w którym znajdowały się pierwotnie, musimy skorzystać z komend schowka - Wytnij (Ctrl+x), Kopiuj (Ctrl+c) i Wklej (Ctrl+v). Ćwiczenie 12: Usuń plik, który utworzyłeś w Notatniku, Wordpadzie czy Wordzie, a następnie odzyskaj go. Opróżnianie kosza Usunięte pliki pozostają w koszu do momentu, gdy je z kosza usuniemy, gdy opróżnimy kosz lub do chwili, gdy kosz osiągnie swoją maksymalną pojemność. Pliki z kosza można usunąć, gdy ma się pewność, że nie będą one już więcej potrzebne. Można otworzyć kosz i opróżnić go zupełnie lub usunąć wybrane pliki. Komenda Opróżnij Kosz znajduje się w menu Plik. Jeśli chcemy usunąć jedynie kilka plików z kosza, zaznaczamy te pliki i wciskamy klawisz Del. Jeśli w ogóle nie chcemy przechowywać usuwanych plików w koszu, możemy usuwać je kombinacją klawiszy Shift+Del, nie samym klawiszem Del. Można również w oknie dialogowym Właściwości programu Kosz zaznaczyć komendę "Nie przenoś plików do kosza". Okno dialogowe właściwości otwiera komenda Właściwości w menu Plik. Ćwiczenie 13: Upewnij się czy znajdujące się w koszu pliki nie są ci już potrzebne i opróżnij kosz. Odszukiwanie plików i folderów w komputerze Aby odnaleźć potrzebne pliki czy foldery, korzystamy z okna dialogowego Wyszukaj. Okno dialogowe Wyszukaj pozwala na poszukiwanie przy pomocy nazwy pliku lub folderu, daty stworzenia lub modyfikacji, rozmiaru pliku, typu pliku i zawartego w pliku tekstu. Przeszukiwania można dokonywać także posługując się tylko fragmentem nazwy pliku lub folderu. Z okna dialogowego Wyszukaj można skorzystać w dowolnym momencie. Korzystamy z niego, gdy chcemy, by Windows odnalazł konkretny plik. Okno dialogowe Wyszukaj otwieramy przy pomocy komendy Pliki i foldery w podmenu Wyszukaj. Podmenu Wyszukaj wywołujemy poprzez wybranie komendy Wyszukaj z menu Start. Rezultaty wyszukiwania są podawane przez Windows w oknie z zestawieniem, pojawiającym się u dołu okna dialogowego Wyszukaj Wszystkie Pliki. Lista ta podaje wyniki wyszukiwania w postaci tabeli, zawierającej cztery kolumny informacji. Jeśli pełna ścieżka do pliku lub folderu nie mieści się w kolumnie W Folderze, Windows podaje jedynie kilka pierwszych folderów w obrębie ścieżki, następnie wielokropek, wskazujący, że ścieżka w rzeczywistości jest dłuższa. Aby sprawdzić dokładnie, gdzie dany plik się znajduje, można skorzystać z kilku opcji. Ćwiczenie 14: Przy pomocy okna dialogowego Wyszukaj znajdź plik Notepad.exe. Tworzenie skrótów Do często używanych programów, folderów i plików, można utworzyć skróty. Skróty mogą mieć postać ikon na pulpicie lub opcji w menu Start. Aby utworzyć skrót, trzeba najpierw odnaleźć plik programu. Wybieramy z menu kontekstowego komendę Utwórz Skrót (przechodzimy do pliku danego programu i wciskamy Shift+F10). Wycinamy skrót do schowka i wklejamy go na pulpicie lub we właściwym miejscu w folderze C:\windows\menu Start, jeśli chcemy, by skrót znalazł się w menu startowym. Innym sposobem utworzenia skrótu jest skorzystanie z opcji na zakładce Programy menu Start w oknie dialogowym Właściwości Paska Zadań. Do tego okna dialogowego wchodzimy wybierając komendę Pasek Zadań z podmenu Ustawienia. Otwieramy podmenu Ustawienia, wybierając komendę Ustawienia z menu Start. Ten drugi sposób jest trudniejszy, szczególnie dla użytkowników niewidomych. Korzystnie jest skrótowi przypisać klawisz skrótu (klawisz gorący). Dokonujemy tego przy pomocy menu kontekstowego. Należy przenieść kursor wyboru na skrót na pulpicie. Przy pomocy kombinacji Shift+F10 otwieramy menu kontekstowe i wybieramy komendę Właściwości. Otwiera się okno dialogowe Właściwości. Przechodzimy do zakładki Skrót, a następnie do pola edycyjnego klawisza skrótu. Wciśnięty teraz dowolny klawisz wprowadzany jest jako klawisz gorący z dodanymi klawiszami Ctrl i Alt. Ćwiczenie 15: a) Dodaj programy Wordpad i Paint(brush).exe do menu Start. b) Dodaj ikonę programu Notatnik do pulpitu. c) Dodaj do skrótu Notatnika klawisz gorący (np. Ctrl+Alt+n). Usuwanie skrótów Skrót można usunąć z pulpitu, wybierając ikonę skrótu, a następnie wciskając klawisz Del. Należy przejść na pulpit, wciskając Insert+F6. Teraz przechodzimy do skrótu, wciskając pierwszą literę jego nazwy. Wciskamy klawisz Del. Skróty z menu Start można usuwać, usuwając je z folderu C:\windows\menu Start albo przy pomocy okna dialogowego Usuń Pliki/Foldery. Okno dialogowe usuń Pliki/Foldery otwieramy uaktywniając przycisk Usuń w oknie dialogowym Właściwości Paska Zadań. Ćwiczenie 16: a) usuń z pulpitu skrót do programu Notatnik. b) Usuń z menu Start ikonę programu Paint. Panel Kontrolny Panel Kontrolny pozwala na dokonywanie zmian ustawień komputera. Poprzez Panel Kontrolny można dodawać oraz usuwać programy i czcionki, można ustawiać datę i godzinę, można dodawać nowy sprzęt, ustawiać obsługę drukarki itp. Aby zmienić ustawienia komputera Wciskamy klawisz Windows, aby otworzyć menu Start. Odszukujemy komendę Ustawienia lub wciskamy "u", aby otworzyć menu Ustawienia. Z menu Ustawienia wybieramy Panel Kontrolny lub wciskamy "p", aby otworzyć folder Panel Kontrolny. Odnajdujemy element, reprezentujący ustawienie, którego zmiany chcemy dokonać, a następnie wciskamy Enter. Data/Godzina/Strefa czasowa Windows korzysta z ustawienia daty i godziny w celu identyfikowania czasu stworzenia i modyfikacji plików. Aby zmienić datę czy godzinę zegara systemowego komputera, należy: - Znaleźć pozycję Data/Godzina na liście elementów Panelu Kontrolnego i wcisnąć Enter. - Wyświetlone zostanie okno dialogowe Właściwości Data/Godzina, zawierające dwie zakładki (Data/Godzina i Strefa czasowa). Przy pomocy klawiszy Tab i Ctrl+Tab można przeglądać poszczególne pozycje. - Wybieramy na zakładce Data/Godzina pozycję, którą chcemy zmienić - aby zmienić miesiąc, otwieramy listę Miesiąc i wybieramy właściwy miesiąc; aby zmienić rok, wybieramy strzałkami właściwy rok na liście lat albo wpisujemy właściwy rok z klawiatury; aby zmienić datę, tabulatorem przechodzimy do kalendarza, a następnie przy pomocy strzałek wybieramy właściwą datę. W sekcji Godzina wybieramy element, który chcemy zmieniać: aby zmienić godzinę, wybieramy pozycję Godzina, a następnie wpisujemy z klawiatury odpowiednią wartość. Aby zmienić minuty, wybieramy Minuty i wpisujemy właściwą wartość. Aby zmienić sekundy, wybieramy Sekundy i wpisujemy właściwą wartość. Aby zmienić strefę czasową pracy komputera: Odnajdujemy na liście zakładki Strefa Czasowa aktualną strefę czasową, w jakiej się znajdujemy. Jeśli chcemy, żeby zegar komputera automatycznie przestawiał się wraz ze zmianami czasu letniego na zimowy i odwrotnie, sprawdzamy czy zaznaczone jest okienko Automatycznie Uwzględniaj Zmiany czasu. Czcionki Aby dodać do komputera nową czcionkę: - Otwieramy Panel Kontrolny, znajdujemy pozycję Czcionki i wciskamy Enter, aby otworzyć folder Czcionki. - Wybieramy z menu Plik komendę Zainstaluj nową czcionkę. - Wybieramy dysk i folder, zawierający czcionkę, którą chcemy dodać, a następnie wybieramy żądaną czcionkę. Aby usunąć czcionkę z komputera: - Otwieramy Panel Kontrolny, odnajdujemy Czcionki i wciskamy Enter, aby otworzyć folder Czcionki. - Wyszukujemy nazwę czcionki, którą chcemy usunąć. - Wybieramy z menu Plik komendę Usuń. Klawiatura Aby zmienić układ klawiatury dla zainstalowanego języka klawiatury: - Otwieramy Panel Kontrolny i odnajdujemy pozycję Klawiatura, aby otworzyć okno dialogowe Właściwości klawiatury. - Na zakładce Język umieszczamy kursor na liście dostępnych języków. - Odnajdujemy język, dla którego chcemy zmienić układ klawiatury, a następnie wciskamy przycisk Właściwości. - Wybieramy układ klawiatury, którego chcemy używać, a następnie wciskamy OK. Drukarka Przy pomocy Panelu kontrolnego można zainstalować obsługę drukarki, zmienić ustawienia drukarki, zezwolić na współużytkowanie drukarki z innymi użytkownikami itp. Aby zainstalować drukarkę: - należy wybrać z listy pozycji Panelu Kontrolnego pozycję Drukarka i wcisnąć Enter. - Teraz należy wybrać pozycję Dodaj Drukarkę. - Dalej postępować zgodnie z instrukcjami na ekranie. Jeśli chcemy korzystać ze współużytkowanej drukarki sieciowej, możemy to szytko ustawić, wyszukując drukarkę w Otoczeniu Sieci, wybierając ikonę Drukarki, a następnie wybierając z menu Plik pozycję Zainstaluj. Zmiana ustawień drukarki: Poprzez Panel Kontrolny można dokonać zmiany ustawień drukarki (nieco szybciej poprzez komendę Drukarki w Ustawieniach w menu Start): - Wybieramy komendę Ustawienia w menu Start, następnie odszukujemy Drukarki, po czym wciskamy Enter. - Wybieramy używaną przez nas drukarkę, a następnie wciskamy Shift+F10, aby otworzyć menu kontekstowe. - Z menu kontekstowego drukarki wybieramy komendę Właściwości. Ustawienia, które można zmieniać, zależne są od rodzaju używanej drukarki. Należy obejrzeć wszystkie zakładki, aby zapoznać się ze wszystkimi opcjami, które mogą być zmieniane. Dokonane zmiany właściwości drukarki odnoszą się do wszystkich dokumentów, drukowanych przy pomocy tej drukarki. Aby ustawienia zmienić tylko dla jednego dokumentu, należy z menu Plik w danym dokumencie wybrać Ustawienia Drukarki lub ustawienia Strony. Aby udostępnić drukarkę do wspólnego użytkowania: - Wybieramy z menu Start komendę Ustawienia, odnajdujemy Drukarki i wciskamy Enter. - Wybieramy drukarkę, którą chcemy współużytkować. - Odnajdujemy Właściwości w menu Plik, a następnie wciskamy Enter. - Przechodzimy na zakładkę Współużytkowanie i wybieramy Współużytkowana jako. Wskazówki odnośnie lepszej komunikacji pomiędzy niewidomym lub niedowidzącym użytkownikiem a komputerem z systemem operacyjnym windows 95/98 Poniżej przedstawiamy zalecenia, które mogą uczynić środowisko Windows bardziej przyjaznym dla użytkowników z wadami wzroku i mogą uczynić ich komunikowanie się z komputerem łatwiejszym i szybszym. 1. Należy wyłączyć pasek narzędzi Szybki Start oraz inne paski narzędzi Paska Zadań. Dokonujemy tego w menu Paski Narzędzi menu kontekstowego Paska Zadań. Spowoduje to istotne uproszczenie ekranu i pulpitu. Wszystkie działania, realizowane poprzez te paski narzędzi, można wykonać przy pomocy różnych menu iklawiszy gorących. 2. Jeśli chodzi o okno Mój Komputer, należy korzystać z ustawień widoku, zalecanych w części niniejszego podręcznika, zatytułowanej Mój Komputer. 3. Należy zawsze maksymalizować każde okno. 4. Jeśli konieczne jest korzystanie jednocześnie ze screen readera i programu powiększającego, należy wybierać produkty, które są w stanie ze sobą współdziałać. Najkorzystniej jest używać obu programów tego samego producenta, który potwierdza i gwarantuje ich prawidłowe współdziałanie. Niektórzy producenci oferują nawet produkty zintegrowane, umożliwiające realizację obu funkcji w jednym programie. Przykłady to JAWS i Magic firmy Henter-Joyce, Supernova (HAL i Lunar) firmy Dolphin Computer Systems, Zoomtext firmy AiSquared. Screen Reader o nazwie Wintaker pozwala na powiększanie znaków oraz zmianę kolorów tła i znaków w swoim oknie wirtualnym (tryb przypominający tryb off-line). 5. W przypadku użytkowników niedowidzących należy odpowiednio dobierać kursory myszy - wielkość, kształt, kolor, śledzenie, szybkość ruchu. 6. Należy wyłączyć funkcje multimedialne w przeglądarkach internetowych, gdyż użytkownicy niewidomi i niedowidzący nie mogą z nich korzystać. Przyspieszy to pracę komputera, którego szybkość spowalniana jest wskutek sposobów komunikowania się z komputerem, stosowanych przez użytkowników z problemami wzrokowymi. 7. Należy wyłączyć Asystenta programu Office poprzez przemianowanie folderu Actors (np., jako Actors0) lub skorzystanie z odpowiedniego klawisza gorącego programu JFW. 8. Warto korzystać z bogatego schematu dźwiękowego, który może dopomagać w identyfikowaniu sytuacji na ekranie poprzez generowanie różnych sygnałów dźwiękowych. 9. Należy pamiętać, że: - adaptacje, które są korzystne przy jednego rodzaju problemach ze wzrokiem, mogą być niekorzystne przy innego rodzaju problemach; - ustawienia, które są właściwe w przypadku osób normalnie widzących, nie koniecznie są właściwe w przypadku osób z wadami wzroku; - pewne zmiany ustawień mogą uniemożliwiać dostęp osób z wadami wzroku do komputera, a przywrócenie pierwotnych ustawień może nie być możliwe bez pomocy osoby widzącej. 10. W sytuacji wykorzystywania komputera przez różne osoby z wadami wzroku, gdy jakieś wykonywane w danym momencie zadanie wymaga dokonania zmian ustawień, należy przywrócić pierwotne ustawienia po zakończeniu realizacji tego zadania. Dokonywanie tymczasowych zmian, jak włączanie i wyłączanie wysokiego kontrastu, lepiej jest wprowadzać przy pomocy odpowiednich standardowych klawiszy gorących Windows, zamiast dokonywania trwałych zmian ustawień. Wszelkie zmiany ustawień, które mają być dokonywane na stałe, należy przedyskutować z niewidomymi i niedowidzącymi użytkownikami danego komputera. Doświadczenie z przeprowadzanych kursów Nie prowadziliśmy specjalnego szkolenia, poświęconego wyłącznie windows, ale prowadziliśmy kursy Windows i MS Worda. Poniżej informujemy o zawartości programowej prowadzonych szkoleń wraz z omówieniem pewnych problemów, jakie zaistniały podczas szkolenia oraz wskazaniem możliwych rozwiązań. Należy zdawać sobie sprawę, że niektóre nasze uwagi mogą wynikać z wersji stosowanego Screen Readera, stosowanych aplikacji Windows oraz konfiguracji wykorzystywanych komputerów i mogą nie odnosić się do sytuacji czytelnika. Treści szkoleń Podczas prowadzonych przez nas szkoleń, korzystaliśmy z następującej struktury kursu: - Poruszanie się pomiędzy pulpitem, Paskiem Zadań, Menu Start i po ich elementach. - Obszar okna programu, jego części - menu główne, menu kontrolne. - Notatnik lub Word. - Otwieranie pliku. - Komendy czytania. - Praca na blokach. - Okno Eksploratora. - Podstawowe elementy. - Kopiowanie, przenoszenie, usuwanie plików i folderów, korzystanie z dwóch okien Eksploratora i ze schowka. - Tworzenie skrótu i przenoszenie go na pulpit, przydzielanie klawiszy gorących. - Ustawianie atrybutów pliku. - Menu kontekstowe. - Panel kontrolny - czcionki, dźwięki, dodawanie/usuwanie sprzętu i oprogramowania, ustawienia dla osób z wadami wzroku, data i godzina. - Menu Start oraz dodawanie, usuwanie jego elementów. Liczba uczestników Bardzo istotną kwestią jest niezbyt duża liczba uczestników szkolenia. Pozwala nam to na zindywidualizowaną pracę z uczestnikami i uzyskiwanie szybszych postępów. Komendy klawiszowe Nowy użytkownik uczy się komend klawiszowych Windows, danej aplikacji i Screen Readera równocześnie. Oznacza to, że w krótkim czasie musi opanować ogromną ilość komend. Może to powodować problemy. Sugerujemy korzystanie z oprogramowania dostępu z wykorzystaniemfunkcji, podobnych do stosowanych już przez użytkownika . Orientacja na ekranie Niewidomi użytkownicy nie są w stanie zapoznać się z całym ekranem od razu i z tej przyczyny często mają problem z orientacją na ekranie, stwierdzeniem, co się na ekranie znajduje i gdzie na ekranie znajduje się fokus. Jeśli ikona skrótu na ekranie przykryta jest jakimś oknem, JAWS nie może jej odczytać i konieczne jest skorzystanie z opcji minimalizacji wszystkich okien, zanim zaczniemy się poruszać po pulpicie (komenda Insert+F6). Jeśli blok tekstu przekracza rozmiary okna, JAWS jest w stanie odczytać jedynie tę jego część, która jest widoczna w oknie (widzący użytkownik łatwiej zauważa, że trzeba przewinąć okno, a niewidomy użytkownik może mieć z tym problem). Możemy tego rodzaju sytuacji uniknąć, gdy okno jest zmaksymalizowane, a przełącznik przewijania słów jest włączony. Niewidomemu użytkownikowi trudno jest pamiętać, jak poruszać się w danej sytuacji, kiedy korzystać ze strzałek, kiedy z klawisza Tab, Alt+Tab, Ctrl+F6 itd. Radą na to jest wyłącznie wprawa. Konieczne jest przeprowadzanie wielu ćwiczeń. Zdarza się, że JAWS nie informuje, iż fokus znajduje się na Pasku Zadań, kiedy wciśniemy klawisz Tab - mówi jedynie "Tab". Okna dialogowe Należy zwrócić uwagę na orientowanie się w oknach dialogowych. Kiedy użytkownik spowoduje odczytanie przez Screen Reader zawartości całego okna dialogowego, może bez trudu pogubić się w ilości wygenerowanego przez syntezator mowy tekstu. Często nie może zorientować się czy lepiej byłoby skorzystać z klawisza Tab, czy może Shift+Tab, a niekiedy nawet jeśli fokus ustawiony jest na poszukiwanym elemencie, nie zdaje sobie z tego sprawy i nie może tego elementu zmienić. Bardzo przydatnymi pomocami do radzenia sobie z tego rodzaju problemami są diagramy dotykowe. Strategia polega na nauczeniu się klawiszy gorących, szczególnie w często używanych oknach dialogowych. Elementy menu Dla niewidomego początkującego użytkownika, problemem może być zdanie sobie sprawy, że pierwszy element menu jest już bieżącym elementem i nie ma potrzeby wyszukiwania go przy pomocy strzałek. Kolejnym problemem może być zdanie sobie sprawy, że jeśli naciśniemy strzałkę w lewo lub w prawo, reakcja będzie zależna od rodzaju elementu, na którym spoczywa fokus (komendy czy podmenu). Konieczne jest właściwe wyjaśnienie tego zachowania się systemu już na samym początku. Syntezator mowy Aby możliwa była samodzielna praca z tym systemem, niezbędne jest korzystanie z wysokiej jakości syntezatora mowy, konieczna też jest pełna narodowa obsługa mowy syntetycznej lub dobra znajomość języka angielskiego. Korzystanie z monitora brajlowskiego zamiast mowy bądź korzystanie z obu możliwości równocześnie, może uczynić pracę z komputerem prostszą. Notatnik Jeśli do nauczania komend JAWS korzystamy z programu Notatnik, pojawia się kilka problemów. Niektórzy użytkownicy, za każdym razem, kiedy zamierzali otworzyć jakiś plik tekstowy, otwierali Notatnik. Po niedługim czasie mieli zbyt wiele okien Notatnika na ekranie i nie pamiętali, jaki plik znajduje się w którym oknie Notatnika. Nie jest możliwe stwierdzenie bieżącego wiersza i kolumny w oknie Notatnika. Aby uniknąć obu wspomnianych wyżej problemów, korzystaliśmy zamiast z Notatnika, z MS Worda. Mój Komputer Jeśli do porządkowania elementów w oknie, wyświetlanym jako lista, wybierzemy komendę Inne, JFW nie informuje czy element, na którym spoczywa kursor jest plikiem, czy folderem. Funkcja Announce (powiedz) (Insert+Tab) nie działała na naszych komputerach. Jeśli chcemy tę informację uzyskiwać, musimy zmienić opcje widoku okna Mój Komputer, każąc elementom okna układać się według komendy Szczegóły. Usuwanie plików i folderów Jeśli omyłkowo usuniemy plik lub folder, możemy skorzystać z komendy Przywróć. JFW winno podać nazwę przywróconego elementu, natomiast podaje jedynie komunikat "Undo Delete" (Przywróć Usuń). Word 97 z JAWS 3.3 dla Windows Ustawienia początkowe Ustawienia Panelu Kontrolnego Ustawienia w Panelu Kontrolnym winny być takie, jak opisane w poprzednim rozdziale (dotyczącym Windows). Ustawienia JFW Zalecane jest stosowanie domyślnych ustawień JFW dla Worda tam, gdzie nie wskazujemy inaczej. Verbosity (wielomówność) - beginner (początkujący) Screen echo (echo ekranu) - highlighted (podświetlenie) Pomocne komendy klawiszowe Należy korzystać także z tzw. pomocnych komend klawiszowych, omówionych w poprzednim rozdziale. Wyłączenie Asystenta Microsoft Office Asystent Microsoft Office to zautomatyzowany znacznik graficzny. Choć został on zaprojektowany, aby dopomagać użytkownikowi (kliknięcie Asystenta wywołuje okno Pomocy), nie jest on przyjazny dla mowy i może przeszkadzać we współpracy z JFW. Jeśli przed rozpoczęciem pracy z Wordem 97 nie zostanie on wyłączony, można go zamknąć kombinacją klawiszy Ctrl+Insert+F4. Rozkład i elementy ekranu Worda MS Word MS Word to program do przetwarzania tekstu, pozwalający na tworzenie dokumentów, zapamiętywanie ich w komputerze lub na dyskietce, edytowanie ich i drukowanie na drukarce. Procesory tekstu upraszczają proces edycji, ponieważ użytkownik nie musi przepisywać całego dokumentu, gdy chce dokonywać w nim jakichkolwiek zmian. Można z łatwością poprawiać literówki, wstawiać i usuwać akapity, wyrazy i zdania, zmieniać uporządkowanie tekstu, zmieniać wygląd czy format tekstu. Procesory tekstu to jedne z najpowszechniej stosowanych programów komputerowych. Otwieranie Worda Worda można otwierać na kilka różnych sposobów. Po pierwsze, można wybrać właściwą komendę z menu Start (zwykle z podmenu Programy). Kolejne możliwości to uaktywnienie ikony programu Word na pulpicie lub wciśnięcie klawisza gorącego (po uprzednim jego ustaleniu). Gdy otworzymy Worda, w oknie dokumentu pojawia się zawsze nowy, pusty dokument, a kursor wstawiania wyświetlony jest w pierwszym wierszu wyświetlonego dokumentu. Po uruchomieniu programu, warto zawsze sprawdzić czy okno programu i okno dokumentu są zmaksymalizowane (przy pomocy menu kontrolnego programu i dokumentu). Ekran Worda Otwórz Worda (jeśli Word już działa, ale okno Worda nie jest aktywne, wciśnij klawisz Alt i uderzaj klawisz Tab, póki JFW nie zakomunikuje "Microsoft Word, Dokument 1"). Wciśnij Insert+4, aby ustawić tryb graficzny na Aktywny (Graphics Mode Active). Jeśli nie przestawimy trybu graficznego na aktywny, JFW nie czyta wszystkich przycisków na paskach narzędzi. Ekran Worda można przeglądać przy pomocy kursora JAWS (aby go włączyć, należy wcisnąć minus na klawiaturze numerycznej). Wciskając kolejno PgUp i Home, przenosimy kursor JAWS do górnego lewego rogu ekranu, a następnie wciskamy Insert+strzałka w dół, aby zapoznać się z zawartością ekranu. JFW odczytuje automatycznie zawartość całego ekranu, poczynając od okienka menu kontrolnego programu a kończąc na Pasku Stanu. Aby przejrzeć ekran element po elemencie, należy przenieść kursor JAWS do górnego lewego rogu i wciskać Ctrl+strzałka w prawo. Po zakończeniu zapoznawania się z ekranem, ponownie wciskamy Insert+4, aby powrócić do standardowego sposobu odczytywania ekranu. JFW powie "Standard graphics mode" (tryb graficzny standardowy). Należy pamiętać zawsze o włączeniu kursora PC, wciskając plus na klawiaturze numerycznej, kiedy zakończymy korzystanie z kursora JAWS. Ilustracja 2.1: Ekran Worda z pustym dokumentem Dokument 1 Innym sposobem przeglądania ekranu jest korzystanie z kursora PC. Pomiędzy najważniejszymi częściami ekranu można przemieszczać się przy pomocy następujących komend klawiszowych: - Insert+t - aby odczytać Pasek Tytułu - Insert+End - aby odczytać całość informacji, zawartej w pierwszym wierszu okna (ikonę menu kontrolnego, pasek tytułu, ikonę Minimalizuj, ikonę Maksymalizuj) - Klawisz Alt - uaktywnianie pasek menu (fokus spoczywa na pierwszym elemencie), a następnie strzałki, aby poruszać się pomiędzy poszczególnymi elementami - Ctrl+Tab (gdy pasek menu jest aktywny) - przełączanie się pomiędzy paskami narzędzi Przy pomocy przycisków i okienek typu Combo Box na paskach narzędzi, Word daje użytkownikowi szybki dostęp do najczęściej używanych komend. Większość komend na paskach narzędzi znajduje się także w różnych menu. Paski narzędzi można wyświetlać lub ukrywać, jednakże paski Standardowy i Formatowanie muszą być wyświetlone na ekranie, aby można było korzystać z pewnych skrótów klawiszowych, oferowanych przez JFW. Paski narzędzi, które można wyświetlać lub ukrywać, znajdują się w menu Widok w podmenu Paski Narzędzi. (Sprawdź czy paski narzędzi są wyświetlone na ekranie). - Alt+spacja - aktywacja menu kontrolnego programu, a następnie strzałki, aby przemieszczać się pomiędzy poszczególnymi elementami menu - Alt+- - uaktywnienie menu kontrolnego dokumentu - Insert+PgDn - odczytanie paska stanu; informacja na pasku stanu zależna jest od tego czy pracujemy w dokumencie, czy wybieramy bądź wykonujemy komendy. Aby poszczególne elementy paska stanu móc odczytać osobno, trzeba włączyć kursor JAWS. Wychodzenie z Worda Komenda Zakończ znajduje się w menu Plik, a także w menu kontrolnym programu. Szybszym sposobem opuszczenia Worda jest wciśnięcie kombinacji alt+F4. Jeśli od ostatniego zapisu dokumentu dokonaliśmy w nim jakichś zmian, pojawi się okno dialogowe MS Worda, proponujące zapisanie dokumentu przed opuszczeniem programu. Aby zapobiec ewentualnym przykrym sytuacjom, należy zawsze przed uruchomieniem komendy Zakończ, zapisać edytowany plik. Ćwiczenie 1: Otwórz Worda, obejrzyj ekran programu i zamknij okno programu. Praca z dokumentami Tworzenie nowego dokumentu W momencie otwarcia Worda, automatycznie wyświetlany jest nowy dokument, zatytułowany Dokument 1. Można jednakże w dowolnym czasie w trakcie pracy w Wordzie, stworzyć nowy dokument. Word do definiowania domyślnych ustawień, takich jak marginesy, czcionka i jej rozmiar dla dokumentu, korzysta z szablonów. Jeśli nie zostanie wskazane inaczej, dla wszystkich dokumentów otwieranych stosowany jest szablon standardowy, reprezentujący najpowszechniej stosowane ustawienia. Komenda Nowy znajduje się w menu Plik, ale nowy dokument można także utworzyć wciskając Ctrl+n. Wprowadzanie tekstu Gdy mamy już otwarty nowy dokument, możemy rozpocząć wpisywanie tekstu. Nie jest istotne, kiedy tekst dojdzie do marginesu strony - Word automatycznie "przewija" tekst do nowego wiersza, gdy dojdzie on do marginesu. Nie należy też kilkakrotnie wciskać klawisza Tab czy spacji, w celu wcinania wierszy w tekście. W takim wypadku tekst na wydruku może nie wyglądać prawidłowo (więcej informacji podaje podrozdział Formatowanie Tekstu). Jeśli chcemy wstawić pusty wiersz, wciskamy dwukrotnie Enter. Nie należy wymuszać przejścia na nową stronę przez wielokrotne wciskanie klawisza Enter. Jeśli chcemy wymusić przejście na nową stronę, wciskamy Ctrl+Enter. Wprowadzony tekst odczytujemy wciskając strzałki w górę i w dół. Aby sprawdzić czy wprowadziliśmy znak nowej strony, wciskamy Insert+PgDn. Ctrl+Home przenosi kursor wstawiania na początek dokumentu. Ćwiczenie 2: Utwórz nowy plik i wpisz w jego pierwszym wierszu następujący tekst: "To jest pierwszy wiersz tekstu". Następnie napisz drugi i trzeci wiersz tekstu: "To jest drugi wiersz tekstu". "To jest trzeci wiersz tekstu". Zapisywanie dokumentu Komenda Zapisz znajduje się w menu Plik, ale można także skorzystać ze skrótu klawiaturowego Ctrl+s. Jeśli chcemy zapisać istniejący dokument pod nową nazwą, korzystamy z komendy Zapisz Jako. Gdy korzystamy z komendy Zapisz Jako, istniejący dokument pozostaje nie zmieniony, a wszelkie zmiany, dokonane w dokumencie, widoczne są w pliku, stworzonym przy pomocy komendy Zapisz Jako. Kiedy po raz pierwszy zapisujemy dany dokument, a także wówczas, gdy korzystamy z komendy Zapisz Jako, wyświetlane jest okno dialogowe Zapisz Jako. Okno to pozwala użytkownikowi wprowadzić nazwę oraz określić napęd i katalog, w którym chcemy dokument zapamiętać. Korzystając z okienka Zapisz Jako, należy upewniać się czy wybraliśmy właściwy napęd (na liście Zapisz W:", czy wybraliśmy z listy właściwy folder i czy w polu Nazwa Pliku wpisaliśmy prawidłową nazwę. Jeśli wiemy, w jakim folderze i na jakim dysku chcemy zapisać dany plik, możemy wpisać pełną ścieżkę, wskazując dysk i folder docelowy dla zapisu pliku. Ilustracja 2.2: Okno dialogowe Zapisz Jako Należy często zapisywać edytowane dokumenty, w przeciwnym razie ryzykujemy utratą informacji, wprowadzonej od czasu ostatniego zapisu dokumentu. Ćwiczenie 3: Zapisz edytowany w poprzednim ćwiczeniu dokument pod nazwą mojdok1.doc, a następnie zapisz go ponownie pod nazwą mojdok2.doc (użyj w tym celu komendy Zapisz Jako). Zamykanie dokumentu Po zakończeniu pracy z dokumentem, należy go zamknąć. Dokument można zamknąć nie opuszczając Worda. Jeśli zechcemy zamknąć dokument nie zapisawszy go uprzednio, wyświetlone zostanie okno dialogowe z pytaniem czy chcemy dokument zapamiętać. Komenda Zamknij znajduje się w menu Plik. Skrót klawiszowy dla zamknięcia dokumentu to Ctrl+F4. Ćwiczenie 4: Zamknij dokumenty mojdok1.doc i mojdok2.doc, zapisane podczas wykonywania poprzedniego ćwicenia. Otwieranie istniejącego dokumentu Dokumenty w Wordzie można otwierać kilkoma sposobami. Sposób, którego użyjemy w danej sytuacji, zależny jest od tego czy znamy ścieżkę do pliku, czy znamy jego nazwę oraz jak dawno pracowaliśmy nad danym dokumentem. Komenda Otwórz znajduje się w menu Plik. Można także korzystać ze skrótu klawiaturowego Ctrl+o. Word wyświetla okno dialogowe, pozwalające wprowadzić nazwę i lokalizację pliku, który ma zostać otworzony. Należy wskazać katalog oraz dysk, na którym znajduje się żądany plik. Okno dialogowe Otwórz wygląda dość podobnie do okna dialogowego Zapisz Jako. Przy pomocy klawisza Tab przechodzimy na kolejne elementy okna dialogowego. Aby zaznaczony element odczytać jeszcze raz, wciskamy Insert+Shift+strzałka w dół. Ilustracja 2.3: Okno dialogowe Otwórz Okno, wyszczególniające nazwy plików, podaje jedynie te dokumenty, które znajdują się w katalogu, w którym ostatnio zapisywaliśmy dokumenty lub z którego ostatnio dokumenty otwieraliśmy. Ponadto, wyszczególnione są tu tylko te dokumenty, które mają przedłużenie nazwy .doc. Aby upewnić się czy Word wskazuje właściwy dysk i katalog, należy sprawdzić pola Dysk i Katalog. Jeśli wiemy już, na jakim dysku i w jakim katalogu znajduje się dany plik, możemy wpisać z klawiatury pełną ścieżkę i nazwę pliku w polu edycyjnym nazwy pliku. Może to przyspieszyć otwarcie żądanego pliku. W celu umożliwienia szybkiego dostępu do dokumentów, Word wyszczególnia ostatnio wykorzystywane cztery dokumenty w menu Plik. Jeśli dokument, który chcemy otworzyć, nie znajduje się w menu Plik, możemy otworzyć go przy pomocy okna dialogowego Otwórz. Ćwiczenie 5: Otwórz dokument letter.doc i odczytaj jego treść. Praca z kilkoma dokumentami na raz Word pozwala na to, by jednocześnie otwartych było kilka dokumentów. Gdy otwartych jest kilka dokumentów, na ekranie widać wyłącznie dokument aktywny. Pomiędzy otwartymi dokumentami można przełączać się na dwa sposoby. Pierwszy sposób posługuje się menu Okno. Metoda druga korzysta ze skrótu klawiaturowego Ctrl+F6. Ćwiczenie 6: Otwórz dokumenty mojdok1.doc i mojdok2.doc (plik letter.doc również pozostaje otwarty), spróbuj przełączać się między nimi, posługując się menu Okno oraz przy pomocy skrótu klawiaturowego. Porównaj treść dokumentów i pozamykaj je. Poruszanie się w dokumencie i odczytywanie jego zawartości Po dokumencie można się poruszać i odczytywać jego zawartość nakilka różnych sposobów - znakami, wyrazami, wierszami, zdaniami, akapitami, ekranami i stronami. Jeśli chcemy poruszać się po tekście i odczytywać go po literze: - aby odczytać bieżący znak, należy wcisnąć klawisz Center - aby przesunąć się o jeden znak w prawo lub w lewo i odczytać go, należy wcisnąć strzałkę w prawo lub w lewo - aby przesunąć się o jeden wiersz w dół lub w górę i odczytać całą zawartość wiersza, należy wcisnąć strzałkę w górę lub w dół - aby przejść do trybu specjalnego, w którym słowa są literowane, a każdy znak wypowiadany jest jako wyraz, rozpoczynający się od wskazywanych liter (wyraz "dom" odczytywany jest "delta, oscar,mike"), należy dwukrotnie wcisnąć klawisz Center (5 na klawiaturze cyfrowej). Gdy chcemy przełączyć się z powrotem do trybu normalnego, należy ponownie (jeden raz) wcisnąć klawisz Center. Jeśli chcemy poruszać się i czytać tekst po wyrazie: - aby odczytać bieżące słowo, należy wcisnąć Insert+Center - aby przejść do następnego lub poprzedniego słowa i odczytać go, należy wcisnąć Insert+strzałka w prawo lub Insert+strzałka w lewo - aby przejść do trybu literowania, należy wcisnąć Insert i dwukrotnie uderzyć Center Jeśli chcemy przemieszczać się po tekście wierszami i odczytywać ich zawartość: - aby odczytać bieżący wiersz, wciskamy Insert+strzałka w górę - aby wierszami przejść do końca dokumentu, odczytując każdy wiersz kolejno (ostatni wiersz dwukrotnie), wciskamy Insert+strzałka w dół - aby przejść do początku dokumentu z odczytaniem pierwszego wiersza, wciskamy Ctrl+Home - aby przerwać czytanie i przenieść kursor przed ostatnie odczytane słowo, wciskamy Ctrl - aby przejść do ostatniego wiersza dokumentu z odczytaniem jego treści, wciskamy Ctrl+End - aby odczytać zawartość wiersza od jego początku do kursora, wciskamy Insert+Home - aby odczytać zawartość wiersza od kursora do końca wiersza, wciskamy Insert+PgUp Komendy do odczytywania wierszy specjalnych - aby odczytać wiersz tytułowy, wciskamy Insert+End - aby odczytać Pasek Stanu, wciskamy Insert+PgDn - aby przełączyć się na kursor JAWS, wciskamy klawisz minus (na klawiaturze numerycznej) - gdy aktywny jest kursor JAWS, możemy przejść na pasek stanu przy pomocy klawisza PgDn - aby przełączyć się na kursor PC, należy wcisnąć plus (na klawiaturze numerycznej) Jeśli chcemy poruszać się po tekście zdaniami: - aby odczytać bieżące zdanie, wciskamy Alt+Center - aby odczytać poprzednie zdanie i przenieść kursor na jego początek, wciskamy Alt+strzałka w górę - aby odczytać następne zdanie i przenieść kursor na jego początek, wciskamy Alt+strzałka w dół Jeśli chcemy przemieszczać się po tekście akapitami: - aby przejść do poprzedniego akapitu i odczytać jego treść, wciskamy Ctrl+strzałka w górę - aby przejść do następnego akapitu i odczytać jego treść, wciskamy Ctrl+strzałka w dół - przy poruszaniu się akapitami, kursor ustawia się przed pierwszym znakiem akapitu Jeśli chcemy przemieszczać się stronami: - aby przejść do następnej strony i odczytać jej pierwszy wiersz, wciskamy Ctrl+PgDn - aby przejść do poprzedniej strony i odczytać jej pierwszy wiersz, wciskamy Ctrl+PgUp Należy zwracać uwagę na różnicę pomiędzy poruszaniem się ekranami (PgUp, PgDn) a stronami. Zmiana widoku dokumentu Word pozwala na zastosowanie jednego z sześciu różnych opcji widoku. Każda z tych opcji wpływa na wygląd dokumentu i jego stronic na ekranie. Widok normalny jest domyślnym widokiem dokumentu. Widok ten winien zawsze być stosowany przy pisaniu, edycji i formatowaniu dokumentu. W tym widoku JFW lepiej odczytuje informacje o formacie dokumentu. Jeśli chcemy sprawdzać informację o nagłówkach i stopkach lub sprawdzić, na której stronie dana informacja zostanie wydrukowana, winniśmy użyć widoku Strony. Komendy Widoku znajdują się w menu Widok. Ćwiczenie 7: Otwórz dokument mobydi.doc i odczytaj jego treść. Spróbuj poruszać się w ramach tego +pliku literami, słowami, wierszami, zdaniami, akapitami, ekranami i stronami. Na koniec zamknij dokument, nie zapamiętując go. Edycja dokumentu Zaznaczanie tekstu Aby móc dokonywać zmian w napisanym tekście, trzeba dany tekst zaznaczyć. Zaznaczenie tekstu mówi komputerowi, na jakim fragmencie tekstu ma się skupić. Aby w dowolnym momencie sprawdzić, jaki fragment jest zaznaczony, należy wcisnąć Insert+Shift+strzałka w dół. Aby zaznaczyć pojedynczą literę, wciskamy Shift i przytrzymując go, wciskamy strzałkę w lewo lub w prawo. Wciskając strzałkę w górę lub w dół przy wciśniętym klawiszu Shift, zaznaczamy wiersz dokumentu. Przytrzymując Ctrl+Shift i uderzając strzałkę w prawo lub w lewo, zaznaczamy słowo. Shift+End lub Shift+Home zaznacza tekst w wierszu od kursora do końca (lub początku) wiersza. Wciskając Ctrl+a zaznaczamy tekst całego dokumentu. Wokół wybranego tekstu pojawia się kursor zaznaczenia. Aby zaznaczenie anulować, należy wcisnąć dowolny klawisz strzałki, aby przesunąć kursor wstawiania. Korygowanie i usuwanie tekstu Aby kasować tekst po jednej literze, wciskamy albo klawisz Del, albo Backspace. Klawisz Del usuwa znak na prawo od kursora wstawiania, natomiast klawisz Backspace usuwa znak na lewo od kursora wstawiania. JFW odczytuje znaki kasowane jedynie przy pomocy klawisza Backspace - przy korzystaniu z klawisza Del, JFW odczytuje znak, na którym zatrzymuje się kursor wstawiania po usunięciu kasowanego znaku. Aby usunąć jeden wyraz na lewo od kursora, wciskamy Ctrl+Backspace. Aby usunąć jeden wyraz na prawo od kursora wstawiania, wciskamy Ctrl+Del. Aby za jednym zamachem usunąć więcej niż jeden znak, zaznaczamy fragment tekstu, który chcemy skasować, a następnie wciskamy klawisz Del. Aby dany fragment tekstu zastąpić innym tekstem, zaznaczamy fragment, który chcemy zamienić i wpisujemy nowy tekst. Wpisywany tekst zastępuje tekst zaznaczony. Uwaga: JFW nie informuje czy tekst został skasowany, czy zastąpiony nowym. Musimy tekst ponownie odczytać przy pomocy komend czytania, jak Insert+strzałka w górę. Kopiowanie, wycinanie i wklejanie tekstu Komendy Kopiuj, Wytnij i Wklej znajdują się w menu Edycja. Klawiaturowy skrót dla Kopiuj to Ctrl+C, dla Wytnij - Ctrl+x, natomiast dla Wklej - Ctrl+v. Komenda Wklej nie usuwa tekstu, zapamiętanego w schowku, toteż jeśli chcemy wkleić ten sam fragment tekstu w kilku różnych miejscach, możemy przenieść kursor wstawiania do miejsca, w którym chcemy, by pojawił się tekst i wciskamy Ctrl+v. Komendę wklejania możemy powtórzyć dowolną ilość razy. Korzystanie z komend Przywróć, Cofnij i Powtórz Komenda Cofnij Worda pozwala cofnąć dokonane zmiany edycyjne lub związane z formatowaniem. Przy pomocy komendy Przywróć i Powtórz można anulować komendę Cofnij. Komendy Cofnij i Przywróć znajdują się w menu Edycja, a ich nazwy zależne są od ostatnio dokonanych czynności. Skróty klawiaturowe dla komend Cofnij i Przywróć to Ctrl+z i Ctrl+y. Ćwiczenie 8: Otwórz plik Manually.doc, odczytaj jego treść i ręcznie popraw odnalezione błędy: a) wstaw brakujący przecinek b) połącz ze sobą dwa słowa, usuwając spację c) Usuń powtórzone słowa (po literze, przy pomocy Ctrl+Backspace, Ctrl+Del). Wstaw tekst do przedostatniego zdania. Winien to być następujący tekst: "Koncentruję się na takich elementach edycji jak wstawianie tekstu do dokumentu, usuwanie tekstu z dokumentu czy poprawianie błędów". Ćwiczenie 9: Otwórz plik Jumbled.doc. a) Upewnij się czy otworzyłeś właściwy plik, odczytując wiersz tytułowy i zapisz dokument pod nową nazwą (np. jumbled1.doc). b) Poprzestawiaj wiersze pliku w taki sposób, by uzyskać właściwą kolejność wierszy. c) Poprzestawiaj słowa w zdaniu "This is the text of line nineth" (to jest dziewiątego tekst wiersza) w taki sposób, by powstało poprawne zdanie. d) Wreszcie zapisz i zamknij plik. Ćwiczenie 10: Otwórz plik Mixed.doc. Znajdują się w nim dwa pomieszane ze sobą dokumenty. Utwórz dwa nowe pliki i podziel tekst z pliku Mixed .doc, wstawiając rozdzielone fragmenty do dwóch, nowo utworzonych plików. Używanie komend Wyszukaj, Wymień i Idź Do Komendy Wyszukaj, Wymień i Idź Do, to bardzo pomocne komendy edycyjne. Komend Wyszukaj i Idź do można użyć w celu przejścia do określonych miejsc w dokumencie. Komendy Wyszukaj używamy do przechodzenia do konkretnego wyrazu czy specjalnego znaku w dokumencie. Jeśli chcemy przejść na określoną stronę dokumentu, korzystamy z komendy Idź do. Komenda Wymień pozwala na przeszukiwanie dokumentu pod kątem określonego tekstu, elementów formatu, znaków specjalnych i innych elementów, i zamienianie tej informacji innymi, podanymi przez użytkownika informacjami. Komenda Wyszukaj znajduje się w menu Edycja, a skrót klawiaturowy to Ctrl+f. W momencie wciśnięcia kombinacji Ctrl+f, wyświetlane jest okno dialogowe Wyszukaj. Należy wprowadzić tu fragment tekstu, którego chcemy poszukiwać. Gdy word znajdzie pierwsze wystąpienie poszukiwanego wyrazu, umieszcza wokół niego kursor zaznaczenia. Okno dialogowe Wyszukaj pozostaje otwarte i aktywne. Insert+c pozwala sprawdzić czy to wystąpienie żądanego fragmentu w tekście jest wystąpieniem, o które nam chodzi. JFW informuje "Say word in context" (podaję wyraz w kontekście), po czym następuje odczytanie wiersza tekstu, w którym znaleziony fragment tekstu się znajduje. Fokus pozostaje w oknie dialogowym Wyszukaj. Jeśli JFW nie odczyta słowa w kontekście, może to oznaczać, że okno dialogowe Wyszukaj przykrywa wiersz, w którym dany wyraz występuje. W takiej sytuacji dobrze jest zmaksymalizować zarówno okno programu jak i okno dokumentu. Jeśli mamy pewność, że oba okna są zmaksymalizowane, w celu odczytania wiersza, w którym zawiera się poszukiwane słowo, konieczne jest zamknięcie okna dialogowego Wyszukaj. Następnie trzeba ponownie wcisnąć Ctrl+f, aby ponownie rozpocząć przeszukiwanie dokumentu. Okno Wyszukaj można zamknąć wciskając Esc. Komenda Wymień znajduje sięw menu Edycja. Można ją uaktywnić korzystając ze skrótu klawiszowego Ctrl+h. Po uaktywnieniu komendy Wymień, wyświetlone zostaje okno dialogowe Wymień, w którym najpierw należy wpisać fragment tekstu, który chcemy wymieniać, a następnie fragment tekstu, który ma wskazany fragment zastąpić. W momencie odnalezienia przez Word pierwszego wystąpienia danego fragmentu, program umieszcza wokół tego tekstu kursor zaznaczenia. Okno dialogowe Wymień pozostaje otwarte i aktywne. Aby sprawdzić czy zaznaczony fragment jest tym jego wystąpieniem, o którego wymienienie chodzi, wciskamy Insert+c. Fokus Windows pozostaje w oknie dialogowym Wymień. Jeśli mamy pewność, że chcemy wymienić wszystkie wystąpienia danego fragmentu w tekście, winniśmy uaktywnićprzycisk Wymień Wszystko. Komenda Idź Do znajduje się w menu Edycja. Klawiaturowy skrót do tej komendy to F5 lub Ctrl+g. Wyświetlane jest okno dialogowe, w którym należy wprowadzić numer strony, do której chcemy przejść. Ćwiczenie 11: Otwórz plik fnd&replace.doc. a) Znajdź wszystkie wystąpienia słowa "press" i znajdź kontekst odnalezionych słów (Insert+c). b) Znajdź słowo "press" (zaznacz przycisk "Uwzględniaj duże litery") i znajdź kontekst. c) Wymień niektóre ze słów "search" słowem "find", odpowiednio do kontekstu (zaznacz przycisk "Znajdź tylko całe wyrazy"). d) Wymień wszystkie słowa "Word" na sformułowanie "MS Word" (zaznacz przyciski Uwzględniaj duże litery, Znajdź tylko całe słowa i użyj przycisku Wymień Wszystko). e) Znajdź wszystkie fragmenty tekstu w tym dokumencie, które są sformatowane jako napisane czcionką Arial, wytłuszczone i wycentrowane. f) Znajdź format wyszukiwanego tekstu. Zamknij plik fnd&replace.doc bez zapisu. Formatowanie dokumentu I. Formatowanie znaków O formatowaniu znaków Każdy wpisywany w komputerze znak posiada atrybuty, takie jak krój i rozmiar czcionki. Wszystkie atrybuty znaków określane są wspólnie jako format znaków. Format znaków wpływa na postać, w jakiej znaki wyświetlane są na ekranie i na ich wygląd na drukowanej stronie. W momencie, gdy rozpoczynamy pisanie nowego dokumentu, Word zastosowuje domyślny format dla dowolnego wprowadzanego tekstu. Aby zmienić wygląd - czyli sposób formatowania - naszego tekstu, musimy podać nowe atrybuty. Formatowanie można zmieniać, korzystając ze skrótów klawiaturowych albo przy pomocy okna dialogowego czcionka. Należy pamiętać, że wygląd dokumentu często ma wpływ na sposób oceny jakości dokumentu przez czytelnika. Atrybuty Czcionka, Rozmiar czcionki, Pogrubienie, Kursywa i Podkreślenie znajdują się na pasku narzędzi formatowania. Przy korzystaniu z JFW, pasek narzędzi formatowania musi być widoczny na ekranie, aby możliwe było skorzystanie ze skrótów klawiaturowych formatu. Czcionka to zbiór znaków, charakteryzujących się określonym wyglądem. Rozmiar czcionki określa, jak małe czy jak duże będą poszczególne znaki. Czcionki i rozmiary czcionek, jakich można używać do formatowania tekstu w naszym dokumencie, zależne są od czcionek, jakie zostały zainstalowane w używanym przez nas komputerze oraz w drukarce. Większość profesjonalnych dokumentów wydawanych jest z zastosowaniem czcionki Times New Roman, Helvetica lub Arial o rozmiarze 12 punktów, należy jednakże dobierać taki krój i rozmiar czcionki, jaki najlepiej odpowiada wymaganiom przygotowywanego przez nas dokumentu. Tekst do formatowania można zaznaczać na dwa sposoby. Jeśli chcemy zmienić format tekstu, który został już wprowadzony, musimy dany tekst zaznaczyć, aby następnie móc skorzystać z komend formatowania. Jeśli chcemy zdefiniować format tekstu, zanim zaczniemy go wprowadzać, wybieramy odpowiednie komendy stylu formatowania przed rozpoczęciem wpisywania tekstu. Word stosuje ustalony format od miejsca, gdzie znajduje się kursor wstawiania. Tekst, który od tego miejsca będzie wprowadzany, pojawia się w nowym sposobie formatowania do czasu, gdy dokonamy kolejnej zmiany formatowania. Ta druga metoda zwykle jest stosowana wówczas, gdy wcześniej zdecydujemy, jak ma wyglądać nasz tekst. Sprawdzanie atrybutów tekstu Po dokonaniu zmiany formatu najlepiej jest sprawdzić atrybuty tekstu, aby sprawdzić czy tekst rzeczywiście wygląda tak, jak zamierzyliśmy. Sprawdzanie atrybutów stanowi element edycji dokumentu pod kątem jego spójności i prawidłowego wyglądu. Uwaga: Aby przy pomocy programu JFW móc sprawdzić atrybuty, widok dokumentu musi być ustawiony na Normalny a powiększenie na 75 procent. Jeśli ustawienia będą inne, JFW może odczytać rozmiar czcionki błędnie. Aby ustawić widok dokumentu na normalny, należy: - otworzyć menu Widok i sprawdzić czy komenda widok Normalny jest zaznaczona. Jeśli nie jest, należy wcisnąć Enter, co przełącza widok na Normalny. Jeśli komenda jest ustawiona, należy wcisnąć klawisz Alt, aby wyjść z menu bez zmieniania stanu komendy. Aby ustawić powiększenie na 75 procent, należy: - otworzyć menu Widok i wcisnąć "p", aby wybrać i wykonać komendę Powiększenie. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Powiększenie. Opcje Zmień Rozmiar mają postać przycisków radiowych. Wciskamy strzałkę w dół do momentu, gdy JFW oznajmi "75 procent, radio button checked" (75 procent, zaznaczony przycisk radiowy). Teraz wciskamy Enter, aby zatwierdzić podaną w oknie dialogowym informację. Teraz można zaznaczyć tekst w dokumencie i sprawdzić jego atrybuty czcionki, wciskając Insert+f. Zmienianie kroju i rozmiaru czcionki oraz innych atrybutów formatowania Format tekstu można zmieniać na dwa sposoby. Pierwszy sposób wiąże się z wykorzystaniem okna dialogowego czcionka. Okno dialogowe czcionka pozwala użytkownikowi na dokonywanie zmian kilku atrybutów równocześnie. Druga metoda polega na wykorzystaniu skrótów klawiszowych do dokonywania zmian. Z tej metody należy korzystać wówczas, gdy chcemy dokonywać pojedynczych zmian. Jeśli chcemy zmieniać formatowanie czcionki przy pomocy okna dialogowego, wciskamy Alt+f, aby otworzyć menu Format, a następnie Enter, aby wykonać komendę czcionka. Wyświetlone zostanie okno dialogowe czcionka. Okno to zawiera dwie zakładki - czcionka i Rozmieszczenie Znaków. Okno dialogowe Czcionka można także otworzyć przy pomocy skrótu klawiszowego - Ctrl+d. Na kolejne pole okna dialogowego Czcionka przemieszczamy się, wciskając klawisz Tab. Pole czcionki jest jednocześnie polem edycyjnym i listą. Należy wpisać z klawiatury nazwę czcionki w polu edycyjnym lub wciskać strzałkę w górę i w dół, aż zostanie wybrana żądana czcionka. Skrót klawiaturowy dla tego pola to Alt+c. Pole Styl czcionki jest zarówno polem edycyjnym jak i listą. W polu edycyjnym wpisujemy styl czcionki lub wciskamy strzałki w górę i/lub w dół, aż wybierzemy żądany styl. Skrót klawiaturowy dla tego pola to Alt+s. Pole rozmiar czcionki jest zarówno polem edycyjnym jak i listą. Jeśli wpisany rozmiar nie jest dostępny dla aktualnej drukarki, Word wybiera najbliższy dostępny. W polu edycyjnym wpisujemy właściwy rozmiar czcionki, podając odpowiednią liczbę lub wciskamy strzałki w górę i/lub w dół, aż wybierzemy żądany rozmiar. Skrót klawiaturowy dla tego pola to Alt+r. Pole Podkreślenie do lista typu combo. Wpisujemy tu żądany rodzaj podkreślenia lub przy pomocy strzałek w górę i w dół wybieramy odpowiedni rodzaj (pojedyncze, tylko wyrazy, podwójne, linia kropkowana, itd.). Skrót klawiaturowy dla tego pola to Alt+p. Pole Kolor to pole listy typu Combo. Wpisujemy tu żądany kolor lub wybieramy odpowiedni przy pomocy strzałek w górę i w dół. Aby przejść do tego pola wciskamy Alt+k. Pole Przekreślenie to pole zaznaczenia. Ustawienie tego atrybutu powoduje rysowanie linii, przekreślającej zaznaczony tekst. Aby wybrać tę opcję, wciskamy Alt+l. Pole Indeks Górny to pole zaznaczenia. Atrybut ten powoduje zmniejszenie rozmiaru czcionki, a następnie podniesienie zaznaczonego tekstu powyżej linii bazowej - wyobrażonej linii poziomej, znajdującej się tuż pod wierszem tekstu. Aby zaznaczyć tę opcję, wciskamy Alt+g. Pole Indeks Dolny to pole zaznaczenia. Atrybut ten powoduje zmniejszenie rozmiaru czcionki, a następnie opuszczenie zaznaczonego tekstu poniżej linii bazowej - wyobrażonej linii poziomej, znajdującej się tuż pod wierszem tekstu. Aby zaznaczyć tę opcję, wciskamy Alt+i. Pole Ukrycie to pole zaznaczenia. Atrybut ten ukrywa tekst, który ma nie być widoczny na ekranie czy na wydruku, np., notatki czy komentarze. Komenda Opcje w menu Narzędzia pozwala wyświetlać tekst ukryty na ekranie. Skrót klawiaturowy dla tej opcji to Alt+u. Pole Wersaliki to pole zaznaczenia. Atrybut ten powoduje pisanie małych liter jako liter dużych o zmniejszonej wielkości. Opcja Wersaliki nie wpływa na wielkość cyfr, znaków przestankowych, znaków nie-alfabetycznych oraz tekstu, wpisywanego dużymi literami. Opcję tę zaznaczamy, wciskając Alt+w. Pole Kapitaliki to pole zaznaczenia. Atrybut ten powoduje pisanie małych liter jako liter dużych. Opcja Kapitaliki nie wpływa na wielkość cyfr, znaków przestankowych, znaków nie-alfabetycznych oraz tekstu, wpisywanego dużymi literami. Opcję tę zaznaczamy, wciskając Alt+t. Przycisku Domyślnie używamy, jeśli chcemy zmienić domyślne ustawienia formatu. (Kiedy dokonamy zmiany domyślnych ustawień formatowania, Word zapisze nowe ustawienia w bieżącym szablonie i zastąpi nimi ustawienia dotychczasowe). Zaznaczanie i usuwanie zaznaczenia pól do zaznaczania odbywa się poprzez wciśnięcie klawisza spacji. Aby sprawdzić czy dane okienko jest zaznaczone, czy nie, wciskamy Insert+Center. Gdy chcemy dokonać nielicznych zmian za jednym razem, wygodniej jest korzystać ze skrótów klawiszowych. Skrót klawiszowy Ctrl+u jest przełącznikiem, włączającym lub wyłączającym podkreślenie, zależnie od aktualnego stanu formatowania. Word zawsze stosuje pojedyncze podkreślenie, gdy korzystamy z tego skrótu klawiszowego. Skrót klawiszowy Ctrl+b to również przełącznik, włączający i wyłączający pogrubienie, zależnie od aktualnego formatu. Skrót klawiszowy Ctrl+i to przełącznik, włączający i wyłączający kursywę, zależnie od aktualnego ustawienia tego przełącznika. Możliwe jest dokonywanie zmiany czcionki przy pomocy skrótu klawiszowego Ctrl+Shift+f. Możliwe jest zmienianie rozmiaru czcionki poprzez skrót klawiszowy Ctrl+Shift+p. Aby tekst pisany był czcionką o jeden rozmiar większą, należy wcisnąć Ctrl+znak większości (>). Aby tekst pisany był czcionką o jeden rozmiar mniejszą, należy wcisnąć Ctrl+znak mniejszości (<). Aby tekst pisany był czcionką o jeden punkt większą, należy wcisnąć Ctrl+prawy nawias kwadratowy (]). Aby tekst pisany był czcionką o jeden punkt mniejszą, należy wcisnąć Ctrl+lewy nawias kwadratowy ([). Uwaga: JFW nie informuje o zmianach rozmiaru czcionki w punktach. Aby sprawdzić aktualny rozmiar ccionki w punktach, należy wcisnąć Insert+f. Ilustracja 2.4: Okno dialogowe Czcionka Kopiowanie, wklejanie i usuwanie formatu tekstu Jeśli chcemy ten sam styl formatowania zastosować do kilku znaków, wyrazów czy dłuższego tekstu, możemy zaoszczędzić sobie nieco klawiszologii, korzystając z komend Kopiuj Format (Ctrl+Shift+c) i Wklej Format (Ctrl+Shift+v). Jeśli chcemy szybko usunąć atrybuty, jakie wprowadziliżmy do tekstu, z wyłączeniem czcionki i rozmiaru czcionki, korzystamy z komendy usuwania formatowania (Ctrl+spacja). Gdy usuniemy elementy formatowania, Word zastosuje domyślne ustawienia formatu, zapisane w szablonie Normalny. Ćwiczenie 12: Otwórz dokument mojdok1.doc i spróbuj sprawdzić atrybuty formatu tekstu. Następnie zmodyfikuj tekst zgodnie z poniższymi wskazówkami: a) Zmień format dla pierwszego wiersza, korzystając w tym celu z zakładki Czcionka w oknie dialogowym Format. Zmień czcionkę na Desdemona, styl czcionki na Normalny, a rozmiar czcionki na 14. Dodaj pojedyncze podkreślenie. Wreszcie, sprawdź atrybuty formatu, korzystając z okna dialogowego Format. b) Zmień format wiersza drugiego, korzystając ze skrótów klawiszowych. Zmień czcionkę na Courier New, stl czcionki na Normalny i rozmiar czcionki na 12. Dodaj pojedyncze podkreślenie. Na koniec sprawdź atrybuty formatowania przy pomocy skrótu klawiszowego. 3. formatowanie akapitu O formatowaniu akapitów Podobnie jak znaki charakteryzują się określonymi atrybutami formatu, tak poszczególne akapity mają określone cechy formatu. Typowe atrybuty formatowania akapitów to odstępy międzywierszowe, wyrównywanie oraz odstęp od poprzedniego i następnego akapitu. Format akapitu wpływa na to, w jaki sposób akapity wyglądają na ekranie i na wydruku. W chwili, gdy zaczynamy wprowadzanie nowego dokumentu, Word korzysta z domyślnych ustawień formatowania akapitu. Aby zmienić sposób formatowania akapitu, należy podać nowe atrybuty przy pomocy skrótów klawiszowych lub korzystając z okna dialogowego Akapit. Uwaga: W momencie zmiany atrybutów formatowania akapitu, zmianie ulega całość tekstu w tym akapicie (nawet wówczas, gdy zaznaczymy część tekstu danego akapitu). Atrybuty Wyrównanie, Numerowanie i Wypunktowanie oraz Wcięcie znajdują się na pasku narzędzi formatowania. W przypadku korzystania z JFW, pasek narzędzi formatowania musi znajdować się na ekranie, aby możliwe było skorzystanie ze skrótów klawiszowych formatowania. Termin "akapit" w Wordzie odnosi się do dowolnego bloku tekstu, grafiki, obiektu czy jakiegokolwiek innego elementu, po którym wprowadzony jest znak akapitu. Znak akapitu wprowadzamy za każdym razem, gdy wciskamy Enter. Akapit do formatowania można zaznaczyć na dwa sposoby. Jeśli chcemy zmienić atrybuty formatu dla akapitu, który znajduje się już w naszym dokumencie, przed skorzystaniem z komendy Format musimy zaznaczyć ten akapit. Jeśli chcemy zdefiniować formatowanie akapitu, zanim zaczniemy wprowadzać tekst, musimy upewnić się czy jesteśmy w pustym wierszu, a następnie wybrać komendy dla stylu formatowania, o który nam chodzi i dopiero wówczas zaczynamy pisać. Word zastosowuje atrybuty formatowania od kursora wstawiania. Akapity od tego miejsca formatowane są zgodnie z nowymi ustawieniami do momentu dokonania kolejnych zmian ustawień formatowania. Pamiętaj: - Nie stawiaj Entera na końcu każdego wiersza. Wciskając Enter wprowadzasz znak nowego akapitu. Co więcej - jeśli postępując w ten sposób będziesz później chciał dodać lub usunąć jakiś tekst, będziesz zmuszony ręcznie rekonstruować wszystkie wiersze po kolei. Word automatycznie przewija słowa do nowego wiersza, gdy dojdzie do marginesu. - Nie wciskaj wielokrotnie tabulatora czy spacji w celu robienia wcięcia w nowym wierszu tekstu. W takim wypadku drukowany tekst może nie wyglądać poprawnie. Można sobie też przysporzyć zbędnej pracy, w sytuacji gdy zechcemy później dodać lub usunąć jakiś fragment tekstu. Należy zamiast tego korzystać z komendy Wcięcie. Zmienianie wyrównania, odstępu międzywierszowego i innych atrybutów formatowania Formatowanie akapitu można zmieniać na dwa sposoby. Pierwszy sposób korzysta z okna dialogowego Akapit. Okno dialogowe Akapit pozwala na dokonywanie zmiany kilku atrybutów równocześnie. Metoda druga korzysta ze skrótów klawiszowych do dokonywania zmian. Ze skrótów klawiszowych warto korzystać wówczas, gdy chcemy dokonywać pojedynczych zmian atrybutów formatowania akapitu. Aby zmienić formatowanie wybranych akapitów korzystając z okna dialogowego Akapit, wciskamy Alt+f, aby wyświetlić i uaktywnić menu Format, po czym wciskamy kropkę, aby wybrać i wykonać komendę Akapit. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Akapit. Okno to składa się z dwóch zakładek - Wcięcia i Odstępy oraz Podziały wiersza i strony. Po poszczególnych polach okna dialogowego poruszamy się wciskając klawisz Tab lub Shift+Tab. Pola Wcięcie Lewe i Wcięcie Prawe to listy wyboru. Mamy tu podaną aktualną odległość w calach lewego i prawego brzegu akapitu od lewego i prawego marginesu. Można wpisać odległość w calach, albo można wybrać ją, wciskając strzałki w górę lub w dół. Jeśli chcemy, aby tekst pojawił się na marginesie, wpisujemy liczbę ujemną. Do pola wcięcia lewego przechodzimy skrótem Alt+l, do pola wcięcia prawego - skrótem Alt+z. Pole Specjalne to lista typu Combo. Pole to określa rodzaj wcięcia dla pierwszego wiersza akapitu. Aby przejść do tego pola, wciskamy Alt+s. Teraz wpisujemy rodzaj wcięcia - Brak, Pierwszy Wiersz lub Wysunięty, albo przy pomocy strzałek w górę lub w dół wybieramy żądany rodzaj. Pole Wielkość jest listą wyboru (pole typu Combo). Pole to podaje wielkość wcięcia dla pierwszego wiersza bądź wielkość wysunięcia. Aby przejść do tego pola, wciskamy Alt+i. Odstęp Przed i Odstęp Po to listy wyboru. Pola te określają wielkość przestrzeni nad i pod pierwszym wierszem akapitu. Alt+e przenosi nas do pola Przed, Alt+ł - do pola Po. Pole Odstępy Między wierszami to lista wyboru. Pole to określa odstęp pionowy pomiędzy poszczególnymi wierszami tekstu. Do tego pola przechodzimy wciskając Alt+o. Możemy wpisać rodzaj odstępów (pojedyncze, 1,5, podwójne, Przynajmniej, Dokładnie, wielokrotne) lub wciskamy strzałkę w górę lub w dół, aż wybierzemy żądany rodzaj. Pole Na jest listą wyboru. W polu tym określamy wielkość odstępu międzywierszowego. Z pola tego można skorzystać tylko wówczas, gdy określimy w odstępie międzywierszowym parametr Przynajmniej, dokładnie lub Wielokrotnie. Alt+n przenosi nas do tego pola. Pole Wyrównanie jest listą wyboru. Określane jest tu położenie akapitu na stronie. Aby przejść do tego pola, wciskamy Alt+r. Możemy wpisać rodzaj wyrównania (do lewej, do środka, do prawej, do lewej i do prawej), albo wciskamy strzałki w górę lub w dół, aby wybrać żądany rodzaj. Aby wybrane pole odczytać ponownie, wciskamy Insert+strzałka w górę. Formatowanie akapitu może odbywać się także przy pomocy skrótów klawiaturowych: - Aby wyrównywanie bieżącego akapitu ustawić na Do Lewej, wciskamy Ctrl+l. - Aby wyrównywanie bieżącego akapitu ustawić na do Prawej, wciskamy Ctrl+r. - Aby wyrównywanie bieżącego akapitu ustawić na Do Środka, wciskamy Ctrl+e. - Aby wyrównywanie bieżącego akapitu ustawić na Do Lewej i Do Prawej, wciskamy Ctrl+j. Ilustracja 2.5: Okno dialogowe Akapit Ustawianie tabulatorów Word pozwala na ustawienie liczby spacji o jaką klawisz Tab i ustawienia wcięcia będą przemieszczały pisany tekst od lewego czy prawego marginesu. Ustawienie stopów tabulatora wpływa wyłącznie na wskazany akapit, na akapit, w którym znajduje się kursor wstawiania, lub na akapity, wprowadzone po dokonaniu zmian. Jeśli chcemy zmienić ustawienia stopów tabulatora dla kilku akapitów, musimy przed dokonaniem jakichkolwiek zmian najpierw zaznaczyć żądane akapity. Dla zaoszczędzenia czasu należałoby zdecydować o ustawieniach stopów tabulatora przed rozpoczęciem wprowadzania tekstu w dokumencie. Gdy wciśniemy Enter, ustawienia stopów tabulatora zostają przeniesione do następnego akapitu. Tabulacja a wcięcie Wciskając klawisz Tab, powodujemy wcięcie jedynie pierwszego wiersza akapitu. Jeśli chcemy, by wszystkie wiersze akapitu były wcięte z lewej czy z prawej strony, bądź z obu stron - korzystamy z funkcji wcięcie. Aby wprowadzić wcięcie akapitu, korzystamy z okna dialogowego Akapit. Aby poustawiać stopy tabulacji, przemieszczamy kursor wstawiania do początku dokumentu (Ctrl+Home). Teraz wciskamy Alt+f, aby otworzyć menu Format. Z kolei wciskamy literę "b", aby zaznaczyć i wykonać komendę Tabulatory. Okno dialogowe, które zostanie wyświetlone, informuje, że należy wprowadzić ustawienia stopów tabulacji dla bieżącego akapitu. Przy pomocy klawisza Tab przechodzimy do kolejnych pól okna dialogowego. Pole pozycji stopów tabulatora jest listą. Na liście wyszczególnione są stopy tabulacji, ustawione w zaznaczonych akapitach. Jeśli pracujemy w nowym dokumencie czy akapicie, w którym nie zostały ustawione żadne stopy tabulatora, pole to będzie puste. Skrót przejścia do tego pola to Alt+p. Aby ustawić nowy stop tabulatora należy wpisać żądaną odległość. Aby zmienić stop tabulatora, należy wciskać strzałkę w górę lub w dół, aż dany tabulator zostanie zaznaczony, a następnie wpisać nową wartość. Pole domyślnych ustawień tabulatorów jest listą wyboru. Pole to zawiera domyślne ustawienia odległości stopów tabulatora. Aby przejść skrótem do tego pola, wciskamy Alt+m. Można tu wpisywać nowe wartości lub wybierać je strzałkami w górę i w dół. Przyciski wyrównywania wskazują sposób wyrównywania tekstu do stopu tabulatora. Word pozwala na ustawienie innego sposobu wyrównywania tekstu dla każdego stopu tabulacji. Do wyboru są następujące opcje wyrównywania: - do lewej, do środka, do prawej, dziesiętne, pasek. Przyciski radiowe Znaki Wiodące wskazują rodzaj znaku, który będzie wypełniał pustą przestrzeń na lewo od stopu tabulatora. Do wyboru są następujące opcje: brak, kropki, linia przerywana i linia ciągła. Przycisk Ustaw akceptuje nowe lub zmienione stopy tabulacji, zdefiniowane na liście położenia stopów tabulatora. Przycisk Usuń pozwala na wybór żądanych stopów tabulatora i usunięcie ich. Aby usunąć stop tabulacji należy wybrać (wskazać) stop tabulatora na liście położenia stopów tabulacji, następnie wcisnąć Alt+, aby uaktywnić przycisk Usuń. Pole Stopy Tabulatora do usunięcia wyszczególnia stopy tabulacji, które zostaną usunięte z zaznaczonych akapitów, gdy zostanie wciśnięty przycisk OK. Aby odczytać stopy tabulatora w tym polu, trzeba skorzystać z kursora JAWS. Przycisk Usuń Wszystkie usuwa wszystkie stopy tabulatora, podane na liście Położenia Stopów Tabulatora. Uwaga! Zanim przyciśniemy ten przycisk, trzeba skorzystać ze skrótu Insert+s, aby ustawić echo ekranu JAWS na odczytywanie wszystkiego. Jeśli echa ekranu nie ustawimy na odczytywanie wszystkiego, JFW nie odczytuje tego przycisku. Aby uaktywnić ten przycisk, wciskamy Alt+w. Wciśnięcie klawisza Esc zamyka okno dialogowe Tabulatory. Weryfikacja ustawienia tabulatorów Niestety, aby stwierdzić czy tabulowany tekst jest prawidłowo wyrównywany, niezbędna jest pomoc osoby widzącej. Znaku tabulatora można szukać, korzystając z okna dialogowego Wyszukaj. Znajdziemy go pod specjalnym przyciskiem. Tworzenie list numerowanych i wypunktowań Wypunktowanie i numerowanie stosowane jest często przy wyszczególnianiu elementów w tekście, podzielonym na wyraźnie wyróżnione fragmenty. Gdy wybierzemy opcję Wypunktowanie i Numerowanie, word w momencie wciśnięcia Enter, robi wcięcie akapitu i umieszcza przy nim numer lub znak wypunktowania. Opcja Wypunktowanie i Numerowanie jest składnikiem formatu akapitu, toteż wypunktowanie i numerowanie dotyczy wyłącznie zaznaczonych akapitów lub akapitów, które następują po dokonaniu zmian w tym względzie. Aby utworzyć wypunktowaną listę, należy: - zaznaczyć wiersze, które mają zostać przekształcone na wypunktowaną listę - wcisnąć Alt+f, aby otworzyć menu Format - wcisnąć "p", aby otworzyć okno dialogowe Wypunktowanie i Numerowanie. Okno dialogowe Wypunktowanie i Numerowanie podzielone jest na trzy zakładki - Wypunktowane, Numerowane oraz Konspekty Numerowane. Sprawdzamy czy jesteśmy na zakładce Wypunktowane (Insert+t). Jeśli nie - wciskamy Ctrl+Tab do chwili, gdy JFW nie zakomunikuje "Wypunktowane". Strona Wypunktowane podaje sześć rodzajów wypunktowania. Elementy do wyboru wyświetlone są w dwóch wierszach po trzy opcje w wierszu. Aby wybrać dany rodzaj wypunktowania, należy przenieść kursor JAWS do kursora PC (Insert+minus). Teraz kursor JAWS i kursor PC znajdują się równocześnie na pierwszym rodzaju wypunktowania w pierwszym wierszu opcji. Uwaga: JFW odczytuje tylko ostatnie cztery spośród dostępnych opcji wypunktowania. Pierwszych dwóch opcji w górnym wierszu nie czyta prawidłowo (określa je jako "space markers" [znaczniki spacji]). Zwykle opcja pierwsza to małe, zacieniowane kółko, natomiast opcja druga to większe zacieniowane kółko. Przy pomocy wszystkich klawiszy strzałek szukamy właściwej opcji wypunktowania. Odpowiedni element wybieramy poprzez przemieszczenia kursora JAWS na daną opcję. Teraz wciskamy klawisz Slash na klawiaturze numerycznej, aby emulować kliknięcie lewym klawiszem myszki. Word przenosi kursor wyboru na wskazaną opcję wypunktowania informując, że ta opcja została wybrana. Teraz wciskamy Enter, aby uaktywnić przycisk OK. Aby sprawdzić czy wybrany rodzaj wypunktowania pojawia się przy wyszczególnianych punktach, korzystamy z kursora JAWS. Aby utworzyć listę numerowaną, należy: Zaznaczyć wiersze, które mają być numerowane. Komendą Alt+f otwieramy menu Format. Wciskamy literę "p", otwierając okno dialogowe Wypunktowanie i Numerowanie. Przy pomocy kombinacji klawiszy Ctrl+Tab wybieramy zakładkę Numerowane. Wciskamy Tab, aby wybrać pierwszą z dostępnych opcji, a następnie przy pomocy strzałki w prawo przeglądamy wszystkie dostępne opcje. Wybieramy żądany schemat i wciskamy Enter, aby uaktywnić przycisk OK. Sprawdzanie atrybutów akapitu Metoda, z jakiej korzystamy przy sprawdzaniu atrybutów formatowania akapitu jest różna, w zależności od atrybutu, który chcemy zweryfikować. Komenda JFW Insert+f podaje atrybuty czcionki oraz wyrównywanie akapitu w oparciu o umiejscowienie kursora wstawiania. Aby sprawdzić wcięcie i odstępy wierszowe w akapicie, w którym znajduje się kursor wstawiania, konieczne jest sprawdzenie tej informacji w oknie dialogowym Format. Ćwiczenie 13: Otwórz plik Format.doc i spróbuj stwierdzić, jak wygląda rozkład informacji w dokumencie. Następnie zmodyfikuj dane zgodnie z poniższymi wskazówkami: a) Zmień format pierwszego akapitu, korzystając w tym celu z zakładki Czcionka okna dialogowego Format. Zmień formatowania akapitu: wyrównywanie na Do Środka, wcięcie na Wysunięty, a odstęp międzywierszowy na 1,5. Na koniec sprawdź formatowanie i zapisz plik Format.doc. b) Zmień format całego dokumentu, korzystając ze skrótów klawiaturowych. Zmień formatowanie akapitu: wyrównywanie na Do Prawej, odstęp międzywierszowy na Podwójny. Na koniec sprawdź atrybuty formatowania przy pomocy skrótu klawiszowego. 4. Układ strony O układzie strony Układ strony to atrybuty, wpływające na wygląd stron w przygotowywanym dokumencie, tj. ustawienia marginesów, rozmiar i ułożenie papieru czy nagłówki i stopki. W momencie otwarcia nowego dokumentu, word zastosowuje domyślny układ strony. Zwykle układ strony definiuje się przed rozpoczęciem pisania w dokumencie, jednakże ustawienia można zmieniać w dowolnym momencie, zarówno korzystając ze skrótów klawiszowych jak i z okna dialogowego Ustawienia Strony. Określanie rozmiaru i orientacji papieru Rozmiar papieru oznacza wymiary arkuszy papieru, na których będzie drukowany dokument. Z kolei orientacja papieru wpływa na sposób, w jaki tekst będzie na papierze drukowany. Orientację można ustawić na Pionową lub Poziomą. Rozmiar papieru i orientacja wpływają na wygląd oraz ilość tekstu, jaka zmieści się na każdym arkuszu papieru. Ustawianie rozmiarów i orientacji papieru Wciskamy Alt+p, aby otworzyć menu Plik, a następnie "i", aby wybrać i wykonać komendę Ustawienia Strony. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Ustawienia Strony. Okno dialogowe Ustawienia Strony podzielone jest na cztery zakładki - Marginesy, rozmiar Papieru, Źródło Papieru i Układ. Pola Rozmiar Papieru i Orientacja znajdują się na zakładce Rozmiar Papieru. (Insert+t pozwala zorientować się, jaka zakładka jest aktywna). Jeśli strona Rozmiar Papieru nie jest aktywna, wciskamy Ctrl+Tab, aż JFW poinformuje "Rozmiar Papieru". Alt+r przenosi nas do listy Rozmiar papieru, a następnie strzałki w górę i w dół pozwalają zapoznać się z różnymi opcjami rozmiaru. Wybór orientacji papieru Alt+i wybiera przycisk Pionowa (portretowa), Alt+o wybiera orientację poziomą (pejzażową). Alt+z przenosi nas do listy Zastosuj. Strzałkami w górę i w dół możemy zmieniać opcje (Cały Dokument lub Od Tego Miejsca). Ćwiczenie 14: Sprawdź ustawienia rozmiaru papieru i orientacji dla dokumentu Mobydi.doc. Ustaw rozmiar papieru na A4 i zmień orientację na pionową. Sprawdź, ile będzie miał ten dokument stron na wydruku. Ustawianie marginesów Marginesy określają ilość miejsca pomiędzy pisanym tekstem a krawędzią papieru. Marginesy można ustawić na taki odstęp, jaki najlepiej odpowiada potrzebom określonego dokumentu. Aby ustawić marginesy: - Otwórz okno dialogowe ustawień strony i wciskaj Ctrl+Tab, póki JFW nie poinformuje "Marginesy". - Wciskaj Insert+s, póki JFW nie powie "All" (wszystko). Echo ekranu musi zostać ustawione na czytanie wszystkiego, w przeciwnym razie JFW nie czyta pola ustawień marginesów w prawidłowy sposób. - Dokonaj zmian w następujących polach: Górny (Alt+g), Dolny (Alt+n), Prawy (Alt+r), Lewy (Alt+l) to listy wyboru. Pola te podają marginesy górny, dolny, prawy i lewy w calach. Aby sprawdzić aktualne ustawienie, wciskamy Home, aby przenieść kursor wstawiania na początek liczby, a następnie Insert+Center. Wciskamy Insert+s, aż usłyszymy "highlighted" (podświetlone). Klawiszem Enter przyciskamy przycisk OK. i akceptujemy dokonane zmiany. Ćwiczenie 15: Ustaw marginesy dla dokumentu Mobydi.doc. górny margines ustaw na 1,5 cala, dolny na 1,25 cala, lewy na 1 cal oraz prawy na 1 cal. Sprawdzanie ustawień marginesów Jedynym sposobem na sprawdzenie ustawień marginesów jest otwarcie okna dialogowego Ustawienia Strony i przejrzenie informacji w polach marginesów. Ćwiczenie 16: Sprawdź marginesy w swoim dokumencie. Tworzenie nagłówków i stopek Nagłówki i stopki pozwalają na umieszczanie tej samej informacji, np., tytułu dokumentu, na każdej stronie. Word automatycznie dokonuje niezbędnych zmian, aby zapewnić pojawianie się nagłówka i stopki na każdej stronie. Aby utworzyć nagłówek i stopkę: Wciśnij Alt+w, aby otworzyć menu Widok, a następnie wciśnij "w", aby wybrać i wykonać komendę Nagłówek i Stopka. Na ekranie pojawi się pasek narzędzi Nagłówek i Stopka. Nie ma potrzeby korzystania z tego paska. Word tworzy otoczony kropkowaną linią prostokąt, pokazujący obszar nagłówka. Obszar ten pojawia się u góry strony w obrębie marginesu. Word umieszcza kursor wstawiania wewnątrz tego prostokąta. Należy wpisać tekst nagłówka. Można dla nagłówka ustawić odrębne atrybuty formatu. Należy w tym celu zaznaczyć tekst nabłówka (Home, Shift+End), wcisnąć Ctrl+d, aby otworzyć okno dialogowe Czcionka i zmienić atrybuty. Insert+f pozwala zweryfikować aktualne atrybuty. Wciskamy strzałkę w dół, aby przenieść kursor wstawiania do stopki. Word określa obszar stopki, tworząc wokół niego kropkowaną ramkę. Ten prostokątny obszar pojawia się na dole strony dokumentu w obrębie marginesu. Word umieszcza wewnątrz tego prostokąta kursor wstawiania. Uwaga: JFW nie informuje, że kursor wstawiania przeniósł się do stopki. Aby stwierdzić czy kursor wstawiania znajduje się w nagłówku, czy w stopce, należy wcisnąć Ctrl+Shift+s, aby przenieść się do listy wyboru Styl na pasku narzędzi formatu. Jeśli kursor wstawiania znajduje się w stopce, JFW powie "edit combo footer" (edytowana lista wyboru, stopka), jeśli kursor wstawiania znajduje się w nagłówku, JFW powie "edit combo header" (edytowana lista wyboru, nagłówek). Klawiszem Esc przenosimy fokus z powrotem do stopki czy nagłówka. Wpisujemy teraz tekst stopki. Formatowanie stopki można zmieniać w taki sam sposób, jak atrybuty nagłówka. Po zakończeniu wpisywania informacji dla nagłówka i stopki, wciskamy Alt+w, aby otworzyć menu Widok, a następnie literę "w", aby wybrać i wykonać komendę Nagłówek i Stopka. Pasek narzędzi Nagłówek i Stopka znika, a kursor wstawiania powraca do swego poprzedniego położenia. Nagłówki i stopki pojawiają się na każdej stronie, jednakże informacja jest wyświetlona na szaro (niedostępna). Nagłówki i stopki widoczne są na ekranie jedynie wówczas, gdy dokument oglądany jest w widoku Układ Strony. Ze względu na to, że informacja wyświetlana jest na szaro, aby móc ją odczytać trzeba włączyć kursor JAWS. Aby edytować tekst w nagłówku lub w stopce, należy wejść do nagłówka czy stopki, korzystając w tym celu z komendy Nagłówek i Stopka z menu Widok. Ilustracja 2.6: Tworzenie nagłówka Wstawianie numerów stron Numeracja stron pomaga czytelnikowi orientować się w dokumencie, szczególnie wówczas, gdy jest to dokument długi. Numeracja stron ułatwia też odnoszenie się do określonej informacji w dokumencie. Word automatycznie aktualizuje numery stron, gdy długość dokumentu ulegnie zmianie. Word uznaje numerację stron za składnik nagłówka lub stopki, zależnie od wyboru sposobu numerowania stron. Pole numeracji stron jest dostępne wyłączniepoprzez komendę Nabłówek i Stopka w menu Widok. Podobnie jak to jest w przypadku nagłówków i stopek, pole to jest niewidoczne na ekranie, o ile nie korzystamy z widoku Układ Strony. Aby wstawić numerację stron: Wciskamy Alt+s, aby otworzyć menu Wstaw, a następnie "n", aby wybrać i wykonać komendę Numery Stron. Na ekranie pojawi się okno dialogowe Numery Stron. Pole Położenie (Alt+p) wskazuje, gdzie (u góry czy u dołu strony), będzie się pojawiała numeracja stron na każdej stronie dokumentu. Aby przejść do pola Wyrównanie, wciskamy Alt+w, po czym możemy strzałkami w górę i w dół wskazywać opcje wyrównania (do lewej, do środka, do prawej, do wewnątrz, na zewnątrz). Klawisz Enter uaktywnia przycisk OK. i akceptuje wybrany format numeracji stron. Wstawianie daty i godziny Jeśli czytelnik winien wiedzieć, kiedy dany dokument został stworzony (np., w przypadku listów czy opracowań firmowych), trzeba umieścić w nim informację o dacie i czasie stworzenia. Do wyboru jest kilka formatów daty i godziny. Jeśli chcemy, aby Word automatycznie aktualizował datę w danym dokumencie, wstawiamy datę i godzinę jako pole. Pola daty i godziny Word uważa za element nagłówka lub stopki, w zależności od sposobu, wskazanego przez użytkownika. Word umieszcza te pola w ramkach. Dostęp do nich jest możliwy wyłącznie poprzez komendę Nagłówek i Stopka w menu Widok. Podobnie jak to jest w przypadku nagłówka i stopki, pola te nie są widoczne na stronie, o ile widok dokumentu nie jest ustawiony na Układ Strony. Aby wstawić datę i/lub godzinę: Wciskamy Alt+s, aby otworzyć menu Wstaw, a następnie wciskamy "g", aby wybrać i wykonać komendę Data i Godzina. Na ekranie wyświetlone zostanie okno dialogowe Data i Godzina. Przy pomocy strzałek w górę i w dół wybieramy żądany format z listy dostępnych formatów daty i godziny. Komenda Alt+a przełącza pomiędzy zaznaczeniem i nie zaznaczeniem pole Aktualizuj Automatycznie. Klawiszem Enter zatwierdzamy dokonane w oknie dialogowym zmiany, wciskając przycisk OK. Po zdefiniowaniu formatu daty i/lub godziny, można wciskając Alt+Shift+d wstawiać datę i/lub godzinę w dokumencie. Word korzysta z formatu, zdefiniowanego w oknie dialogowym Data i Godzina. Ćwiczenie 17: Zdefiniuj informację nagłówka i stopki w dokumencie Fnd&replace.doc. W nagłówku umieść informację "Korzystanie z funkcji Wyszukaj", pojawiającą się w górnym prawym rogu strony. W stopce umieść słowo "Strona", a po nim numer strony. Informacja w stopce ma być umieszczana na środku w dole strony. Sprawdź informację w nagłówku i stopce. Ćwiczenie 18: Otwórz plik Program.doc. Znajdują się tam programy kilku stacji telewizyjnych. Programy nie są ułożone stacjami ani chronologicznie. Należy stworzyć nowy plik o nazwie Program1.doc i ułożyć w nim programy stacjami telewizyjnymi. Programy dla poszczególnych stacji telewizyjnych winny być spisane chronologicznie. Tekst w pliku Program1.doc należy sformatować w następujący sposób: a) Nazwy stacji telewizyjnych mają być napisane czcionką Arial, wytłuszczoną, o rozmiarze 14 i być wyśrodkowane w wierszu. b) Pozostały tekst ma być pisany czcionką Times New Roman, o wielkości 12 punktów i ma być wyrównywany do lewej. c) Czasy emisji mają być podawane kursywą. d) Odstęp wierszowy w całym tekście winien być ustawiony na 1,5 wiersza. e) Należy wstawić numerację strony u góry stron. f) Należy dla tego dokumentu stworzyć stopkę, w której ma znaleźć się tekst "zaktualizowane", po którym należy wstawić datę. Sprawdzanie i drukowanie dokumentu Sprawdzanie dokumentu Należy zawsze przed wydrukowaniem, sprawdzić dokument pod względem ewentualnych błędów. Może to zaoszczędzić nam dodatkowej pracy w przyszłości. Należy sprawdzić atrybuty tekstu, aby upewnić się czy krój i wielkość czcionki oraz inne atrybuty są właściwe. Elementy formatowania warto sprawdzić, przenosząc kursor wstawiania w te miejsca w tekście, gdzie - jak wiemy - występują specjalne atrybuty formatu, a następnie wciskając Insert+f, aby sprawdzić te atrybuty. Można też skorzystać z okna dialogowego Wyszukaj Czcionkę, aby przeszukać dokument pod kątem określonego stylu czy stylów formatowania znaku. Ta metoda jest lepsza, gdyż pozwala znaleźć wszystkie wystąpienia w dokumencie takich elementów formatowania, jak wytłuszczenia czy kursywa. Korzystając z okna dialogowego Wyszukaj, można znaleźć i te fragmenty, które miały być wytłuszczone, i te, które zostały wytłuszczone przez pomyłkę. Ćwiczenie 19: Sprawdź, jakich elementów formatowania Word może poszukiwać. Wciśnij Insert+minus, aby przenieść kursor JAWS do kursora PC, a następnie wciśnij jednokrotnie strzałkę w dół. JFW automatycznie odczyta cały wiersz. Należy sprawdzić atrybuty akapitu, aby upewnić się czy akapity, które są wcięte, wyśrodkowane, wyrównywane do prawej czy justowane, rzeczywiście w taki sposób są formatowane. Atrybuty akapitu można sprawdzić, przenosząc kursor wstawiania do akapitów o specjalnych atrybutach formatowania, a następnie otwierając okno dialogowe Akapit. Można też skorzystać z okna dialogowego Wyszukaj Akapity do wyszukiwania atrybutów akapitu, co pozwala upewnić się, że akapity wyglądają tak, jak się spodziewamy. (Pamiętajmy, że Word zatrzymuje kryteria wyszukiwania z poprzedniej operacji wyszukiwania). Należy sprawdzić układ strony i marginesy, aby upewnić się czy przygotowany dokument zostanie wydrukowany w prawidłowy sposób. Układ strony i marginesy można sprawdzić, otwierając okno dialogowe Układ Strony. Przy pomocy zakładki marginesy sprawdźmy ustawienia marginesu. Przy pomocy zakładki rozmiar Papieru, sprawdźmy ustawienia papieru. Zawsze należy sprawdzać dokument pod kątem poprawności ortograficznej i błędów literowych. Sprawdzenia takiego należy dokonać przed samym wydrukowaniem dokumentu. Wykonanie sprawdzenia błędów ortograficznych i literowych na końcu pozwoli na wyłapanie tych błędów, które można zrobić jeszcze podczas sprawdzania dokumentu pod kątem innych elementów. Sprawdzanie ortografii w dokumencie Word pozwala na sprawdzanie poprawności ortograficznej zaznaczonego tekstu lub całego dokumentu. Jeśli chcemy sprawdzić poprawność ortograficzną określonego akapitu czy słowa, zaznaczamy tekst, który ma zostać sprawdzony i dopiero wówczas włączamy komendę Pisownia. Komenda Pisownia znajduje się w menu Narzędzia. Skrót klawiszowy do niej to F7. Po wciśnięciu F7, word przystępuje natychmiast do sprawdzania dokumentu pod kątem błędnie napisanych wyrazów. Gdy Word znajdzie wyraz, który uzna za napisany błędnie, otwiera okno dialogowe Pisownia. Wyraz napisany z błędem pojawia się w polu Nie Ma w Słowniku. Kursor wyboru wyświetlony jest w polu edycyjnym Wymień Na, zakreślając wyraz, proponowany przez Worda jako substytut błędnie napisanego wyrazu. Jeśli to nowe słowo jest właściwe, wciskamy Alt+i, aby uaktywnić przycisk Zamień. Word zastępuje błędnie napisane słowo nowym, po czym kontynuuje sprawdzanie dokumentu. Jeśli zaproponowane przez Worda wyrazy nie odpowiadają nam, wciskamy Tab, aby przejść do okna listy propozycji. Okno listy propozycji zawiera dodatkowe możliwe propozycje wyrazów. Jeśli żaden z nich nie odpowiada naszym potrzebom, wciskamy Alt+n, aby przejść do pola Zamień Na, a następnie wpisujemy właściwy wyraz i wciskamy Alt+i, aby uaktywnić przycisk Zamień. Word kontynuuje sprawdzanie dokumentu. Jeśli Word nie znajdzie żadnych innych błędów literowych czy ortograficznych, JFW powie "Microsoft Word Dialog sprawdzanie dokumentu zostało zakończone OK. button (przycisk)". Wciskamy Enter, aby uaktywnić przycisk OK., zamykając okno dialogowe. Kursor wstawiania powraca do swego poprzedniego miejsca. Poniższa lista omawia pozostałe pola, znajdujące się w oknie dialogowym Pisownia. Dodaj wyrazy do - jest to lista wyboru, pozwalająca na dodanie wyrazu, uznanego przez Worda za napisany błędnie, do osobistego słownika. Przechodzimy do tego pola, gdy słowo w polu edycyjnym Nie Ma w Słowniku jest napisane poprawnie, lecz nie zostało znalezione w słowniku podstawowym, a jest wyrazem często przez nas używanym, po czym wciskamy strzałkę w dół, aby wybrać słownik. Zignoruj - komenda ta powoduje zignorowanie wyrazu, wyświetlonego w polu edycyjnym Nie Ma w słowniku. Word kontynuuje sprawdzanie dokumentu. Aby uaktywnić tę komendę, wciskamy Alt+z. Zignoruj Wszystkie - ta komenda ignoruje słowo, znajdujące się w polu edycyjnym Nie Ma w Słowniku. Word kontynuuje sprawdzanie dokumentu i nie będzie pytał o korektę, jeśli natrafi ponownie na to słowo podczas sprawdzania poprawności ortograficznej w tej sesji. Skrót klawiszowy to Alt+k. Zamień/usuń - komenda ta zmienia (poprawia) wyraz, wyświetlony w polu edycyjnym Nie Ma W Słowniku na wyraz, wyświetlony w polu edycyjnym Wymień Na. Jeśli nie wybierzemy lub nie wpiszemy wyrazu, który ma zastąpić wyraz błędny, Word zmienia nazwą przycisku na Usuń. Alt+i/Alt+u uaktywnia przycisk Zamień/Usuń. Wymień wszystkie/usuń wszystkie - komenda ta automatycznie poprawia wyraz w polu Nie Ma W Słowniku, zamieniając go na wyraz, wyświetlony w polu edycyjnym Wymień Na, dokonując tej zmiany we wszystkich wystąpieniach tego wyrazu w całym dokumencie. Word nie pyta więcej o zatwierdzenie zmiany podczas dowolnego sprawdzania poprawności ortograficznej w trakcie bieżącej sesji Worda. Jeśli nie zostanie wybrana lub wpisana żadna propozycja zmiany, przycisk Wymień Wszystkie zmieni się na Usuń Wszystkie. Przycisk Wymień Wszystkie lub Usuń Wszystkie uaktywniamy skrótem Alt+k. Dodaj - komenda ta dodaje wyświetlony w polu edycyjnym Nie Ma w Słowniku wyraz do słownika, wybranego w polu listy Dodaj Wyrazy Do. Przycisk ten można uaktywnić skrótem klawiaturowym. Ćwiczenie 20: Sprawdź plik Correct.doc pod kątem błędów ortograficznych i literowych i popraw wszystkie błędy, posługując się oknem dialogowym Pisownia. Ilustracja 2.7: Okno dialogowe Pisownia i Gramatyka Drukowanie dokumentu Po zakończeniu pracy z dokumentem można go wydrukować. Word pozwala na określenie zakresu dokumentu, jaki ma zostać wydrukowany. Komenda Drukuj znajduje się w menu Plik. Można skorzystać ze skrótu klawiszowego Ctrl+p. Po uaktywnieniu komendy Drukuj, pojawi się okno dialogowe Drukuj. Przy pomocy klawiszy Tab i Shift+Tab poruszamy się pomiędzy poszczególnymi polami okna dialogowego. (Aby odczytać ponownie wskazany element, należy wcisnąćShift+Insert+strzałka w dół). Pole Drukuj Co jest listą wyboru. Wyszczególnione w nim są rodzaje informacji, jakie mogą zostać wydrukowane (dokument, podsumowanie, komentarze, style, pozycje autotekstu lub przypisania klawiszy). Domyślnym ustawieniem jest dokument. Korzystamy z tego ustawienia, gdy chcemy wydrukować strony naszego dokumentu. Aby przejść do pola Drukuj Co, wciskamy Alt+d. Pole Liczba Kopii to pole listy wyboru. Podane są tu ilości egzemplarzy, jakie mogą zostać wydrukowane. Domyślną ilością jest 1. Alt+l przenosi nas do tego pola. Wpisujemy liczbę kopii, jaka ma zostać wydrukowana. Przyciski radiowe Zakres pozwalają na podanie określenie zakresu stron, które mają zostać wydrukowane. Do wyboru są następujące opcje: wszystkie (Alt+w) - drukowanie wszystkich stron dokumentu; bieżąca strona (Alt+b) - drukowanie zaznaczonej strony lub strony, na której spoczywa kursor wstawiania; zaznaczony fragment (Alt+z) - drukuje wyłącznie zaznaczony tekst. Przeznaczony do wydrukowania fragment należy zaznaczyć przed otwarciem okna dialogowego Drukuj i wybraniem tej komendy; strony (Alt+s) - drukuje wyłącznie strony, określone przez użytkownika; należy wpisać stronę (lub strony), które mają zostać wydrukowane; numery oddzielamy przecinkami, a dla zakresu stron - łącznikiem. Pole Drukuj to pole wyboru. W polu tym podany jest sposób, w jaki strony zostaną wydrukowane (wszystkie strony z zakresu, strony nieparzyste, strony parzyste). Domyślnie są to wszystkie strony ze wskazanego zakresu. Wciśnij Alt+n, aby przejść do pola Drukarka, gdzie podana jest nazwa aktualnie aktywnej drukarki oraz połączenia drukarki, Alt+c uaktywnia przycisk Właściwości drukarki. W polu Nazwa Drukarki można strzałką w dół odczytać nazwy zainstalowanych drukarek. Pierwsza zaznaczona pozycja to aktualna drukarka. Esc lub Enter zamyka okno dialogowe Ustawień Drukarki. Ćwiczenie 21: a) Wydrukuj cały plik Letter.doc. b) Wydrukuj wybrany fragment tekstu z pliku Letter.doc. Ilustracja 2.8: Okno dialogowe Drukuj Korzystanie z Pomocy Worda Program Pomocy Worda można otworzyć zawsze wówczas, gdy mamy jakieś pytanie odnośnie korzystania z Worda. Po zakończeniu zapoznawania się z informacją, należy opuścić program Pomocy Worda. Każdy program Windows wyposażony jest we własny plik pomocy. Wskutek tego tematy pomocy i uzyskiwana informacja zależne są od tego, jaki program w danym momencie jest aktywny. Tematy i zakres informacji mogą być różne, jednakże sposoby korzystania z pomocy są takie same, niezależnie od aplikacji, w której aktualnie pracujemy. Pomoc można uaktywnić poprzez menu Pomoc (skrót klawiszowy to Alt+c), bądź wciskając F1. W pierwszym przypadku można wybrać jedną z komend menu Pomoc. Komenda Pomoc programu Microsoft Word otwiera Asystenta programu Office (o ile nie jest wyłączony). Jeśli Asystent programu Office jest wyłączony, komenda ta działa jako komenda wywołania spisu treści i indeksu. Komenda wywołania spisu treści i indeksu otwiera okno dialogowe Tematy Pomocy, wyposażone w trzy zakładki - strona Spis Treści to podana poszczególnymi kategoriami lista wszystkich tematów Pomocy Worda. Strona Indeks podaje obszerny indeks informacji, zawartej w systemie pomocy Worda. Strona Znajdź to okno dialogowe, pomagające użytkownikowi w znalezieniu określonej informacji poprzez poszukiwanie przy pomocy słów kluczowych. Komenda Co To Jest? Uruchamia pomoc kontekstową. Poprzez podmenu Microsoft w Sieci WWW można połączyć się z serwerami internetowymi firmy Microsoft i innymi, oferującymi informację na dany temat. Komenda Pomoc programu WordPerfect otwiera okno dialogowe, zawierające informację i przykłady porównawcze cech Worda i WordPerfecta. Klawiszem gorącym tej komendy jest litera "w". Jest to komenda, której celem jest dopomóc użytkownikom WordPerfecta w nauczeniu się posługiwania się Wordem. Komenda Microsoft Word - Informacje otwiera okno dialogowe, zawierające informację o programie Word, tj. o prawach autorskich, wersji, nazwie użytkownika i firmy czy informację o systemie. Klawiszem gorącym jest klawisz n. Jeśli Pomoc włączymy używając klawisza F1, pojawi się Asystent pakietu Office. Jeśli Asystent pakietu Office jest wyłączony (rozwiązanie takie jest zalecane), otwierane jest okno dialogowe Tematy Pomocy. Wyszukiwanie informacji w Pomocy programu Word Jeśli chcemy znaleźć w Pomocy programu Word jakąś informację na określony temat, korzystamy z okna dialogowego Tematy Pomocy. Wciskamy Alt+p, aby otworzyć menu Pomoc. Uaktywniamy komendę Spis Treści i Indeks. Otwiera się okno dialogowe Tematy Pomocy ze stroną Spis Treści, oferującą podzieloną na różne kategorie listą wszystkich tematów pomocy Worda. Klawiszem Tab przechodzimy na tę listę, a następnie strzałką w dół szukamy żądanego tematu, póki JFW nie wypowie go. Wówczas wciskamy Enter lub strzałkę w prawo. Jeśli wybrany temat ma podtematy z nim związane, wyświetlona zostanie kolejna lista, wyszczególniająca te tematy szczegółowe. JFW odczytuje tytuł głównego tematu z komentarzem "opened" (otwarty). Jeśli w ramach danego tematu nie ma podtematów, pojawia się okno z pomocą na wskazany temat. Na wszystkich listach możemy poruszać się strzałkami w górę i w dół. Wciskając strzałkę w górę lub w dół przenosimy się na kolejny lub poprzedni element na tym samym poziomie. Jeśli wciśniemy strzałkę w prawo lub w lewo, przenosimy kursor o jeden poziom wgłąb lub z powrotem. Ilustracja 2.9: Okno Tematy Pomocy z wybraną stroną Spis Treści Wciskając dwukrotnie Ctrl+Tab, aby przenieść się na stronę Znajdź. Kursor znajdzie się w polu edycyjnym - jest to pierwsze pole w tym oknie dialogowym. Okno dialogowe czeka na wpisanie słowa kluczowego, które ma być poszukiwane. Wciskając Tab przechodzimy na środkowe okno z listą tematów, gdzie możemy sprawdzić czy zaznaczone słowa kluczowe odnoszą się do tematu, na który chcemy uzyskać więcej informacji. Tematy, odnoszące się do słowa kluczowego wyświetlane są w dolnym oknie z listą tematów. Wciskamy Tab, aby przejść do tego dolnego okna, a następnie wybieramy temat. Teraz uaktywniamy przycisk Pokaż Tematy. Ilustracja 2.10: Okno Tematy Pomocy z wybraną stroną Indeks Ćwiczenie 22: Sporządź informację, zawierającą twoją opinię na temat tego kursu: a) Upewnij się, że Word jest aplikacją aktywną. b) Stwórz nowy dokument. c) Sprawdź czy okno dokumentu jest zmaksymalizowane, czy Widok ustawiony jest na Normalny, a powiększenie na 75 procent. d) Ustaw krój czcionki na Arial, a rozmiar ccionki na 14 punktów. e) Napisz tytuł Informacja, następnie wciśnij Enter. f) Wytłuść i wycentruj tytuł. g) Napisz - w oddzielnych wierszach każdy - następujące elementy: - Data: - Do: - Od: - Dot.: h) Umieść kursor wstawiania po dwukropku za wyrazem "data", następnie wciśnij Tab; skorzystaj z komendy Data/Godzina w celu wstawienia aktualnej daty i czasu. Data winna być w następującym formacie: miesiąc dzień, rok. i) Wpisz następującą informację: - po Do: wpisz imię swojego wykładowcy - po Od: napisz własne imię - i wreszcie po Dot.: wpisz "Moja ocena tego kursu". - Przy pomocy klawisza Tab odpowiednio wyrównaj wpisane informacje. j) Wstaw po informacji Dot.: dwa wiersze puste. k) Ustaw podwójny odstęp wierszowy dla fragmentu, zawierającego informacje Do:, Od: i Dot.:. l) Otwórz dokument Assess.doc. Skorzystaj do znaleienia i otwarcia tego pliku z okna dialogowego Otwórz. m) Przeczytaj i skopiuj informację w pliku Assess.doc n) Przejdź do dokumentu Informacja. o) Wklej informację z pliku Assess.doc do dokumentu z informacją. Informacja z Assess.doc winna zostać wstawiona w ostatnim wierszu dokumentu Informacja. p) Znajdź następujący fragment: "Word 97 z JAWS for Windows 3.3" i zmień go na kursywę. q) Sprawdź czy informacja rzeczywiście jest napisana kursywą. r) Napisz, co podobało ci się w tym kursie po zdaniu: "Podobały mi się następujące aspekty tego szkiolenia". Zrób wcięcie dla swoich uwag, wynoszące 1 cal od lewego marginesu. s) Napisz problemy, z jakimi się zetknąłeś po zdaniu "Miałem problemy z następującymi aspektami tego kursu". Niech twoje uwagi będą wcięte na jeden cal od lewego marginesu. t) Napisz, jakie masz pomysły na ulepszenie szkolenia po zdaniu "Chciałbym zaproponować następujące zmiany i udoskonalenia". u) Zapamiętaj swoją pracę. Możesz ją zapisać albo na dyskietce, albo na dysku C:. Nazwij dokument Info.doc v) Przy pomocy komendy Numeracja Stron, wstaw numerację stron do swego dokumentu. Numery stron winny pojawiać się na środku u dołu każdej strony twojego dokumentu. w) Sprawdź swój dokument pod względem poprawności jego przygotowania. Sprawdź następujące elementy formatowaniastylu: - tytuł dokumentu jest wycentrowany i wytłuszczony - tekst napisany jest czcionką Arial o rozmiarze 14 punktów. - Tytuł kursu napisany jest kursywą - Numery stron drukowane są na środku strony u dołu. x) Sprawdź swój dokument pod kątem poprawności ortograficznej i popraw wszelkie błędy. y) Zapisz swój dokument. z) Wydrukuj swój dokument, a następnie zamknij Info.doc oraz Assess.doc. Doświadczenia podczas przeprowadzanych kursów Podczas szkoleń posługiwaliśmy się materiałami [2] i [5] oraz materiałami własnymi. Prowadzone przez nas kursy miały charakter szkoleń podstawowych, a ich tematyka była taka, jak omawiana w ramach niniejszego podręcznika. W zależności od wiedzy i umiejętności uczestników, niektóre elementy były omawiane bardziej lub mniej szczegółowo. Zwracamy uwagę, że niektóre nasze spostrzeżenia mogą nie być adekwatne do państwa konkretnej sytuacji, bowiem mogły mieć na nie wpływ takie elementy, jak zastosowany program do obsługi mowy syntetycznej, użyte aplikacje Windows czy konfiguracja wykorzystywanych komputerów. Układ i elementy ekranu Worda Dla użytkownika, który umie już poruszać się nieco w środowisku Windows (nie koniecznie w Wordzie), nie ma problemu z poruszaniem się po Wordowskim ekranie, gdyż niemal wszystkie aplikacje Windows mają taki sam układ okna. Dla użytkowników mniej doświadczonych, pracujących z pomocą screen-readera, należy pamiętać, że jedną z pierwszych rzeczy, jakie koniecznie należy zrobić po otwarciu każdej aplikacji, jest maksymalizowanie okna aplikacji. Jeśli się tego nie uczyni, program do sterowania mową syntetyczną może nie działać prawidłowo. Kolejne zalecenie to maksymalizowanie również okna dokumentu. Nazwa dokumentu pojawia się na pasku tytułu jedynie wówczas, gdy pracujemy w Wordzie ze zmaksymalizowanym oknem dokumentu. Jeśli okno dokumentu nie jest zmaksymalizowane, a chcemy co jakiś czas sprawdzać elementy na pasku menu, po wciśnięciu strzałki w prawo, gdy jesteśmy na pozycji Pomoc lub strzałki w lewo, gdy jesteśmy na pozycji Plik, otwiera się menu kontrolne aplikacji lub okna dokumentu. Jeśli nadal będziemy wciskali strzałki, otwierają się podmenu menu głównego i odczytywane są nazwy pierwszych pozycji w poszczególnych podmenu, a nie nazwy elementów menu głównego. Może to powodować problemy dla użytkownika niewidomego, który może stracić orientację na ekranie. Otwieranie i zapamiętywanie dokumentu Okna dialogowe Otwórz i zapisz jako to pierwsze okna dialogowe, z jakimi użytkownik pracuje. Ich struktura jest nieco złożona. Prawdopodobnie to jest przyczyną, że niewidomi użytkownicy mają często problemy z ich używaniem. Stwierdziliśmy podczas prowadzonych przez nas szkoleń, że użytkownikom nie było łatwo zapamiętać, w jaki sposób w ogóle przeglądać okna dialogowe - jakie klawisze należy wciskać (Tab, Ctrl+Tab, strzałki, spacja, Enter), aby poruszać się po elementach okna dialogowego, aby przechodzić z jednej zakładki na drugą, aby wybierać określone opcje (okienka do zaznaczania, przyciski radiowe, listy), itp. Naszym zdaniem, wypracowanie tej umiejętności jest bardzo istotne. Kolejny problem to fakt, że niewidomy użytkownik musi obejrzeć wszystkie elementy w oknie dialogowym, nim dojdzie do tego, którego chce faktycznie użyć. Jedną z możliwości rozwiązania tego problemu jest korzystanie ze skrótów klawiszowych. Wadą tego podejścia jest to, że użytkownik musi zapamiętać wiele kombinacji skrótów. Dlatego uważamy, że rozsądnie jest nauczyć się jedynie najczęściej stosowanych klawiszy gorących dla okien dialogowych, z którymi często się stykamy, ucząc się jednocześnie sposobu poruszania się po oknach dialogowych, odczytywania całej zawartości okna dialogowego i znajdowania skrótów klawiszowych dla poszczególnych elementów w ramach okna dialogowego. Jakie były najczęstsze błędy przy uczeniu się okien dialogowych Otwórz oraz zapisz Jako? W momencie otwarcia któregoś z tych okien, kursor znajduje się w polu edycyjnym nazwy pliku. Uczestnicy kursów często nie sprawdzali lokalizacji pliku, który zamierzali otworzyć czy zapamiętać - po prostu wpisywali nazwę pliku i wciskając przycisk OK. - opuszczali okno dialogowe. Trzeba im było przypominać, że powinni najpierw sprawdzić, jaki folder został wybrany. Inna możliwość to wpisywanie w polu edycyjnym nazwy pliku, nazw wraz z całą ścieżką dostępu. Obie te możliwości mają wady. Kiedy użytkownicy próbowali ustalić właściwy folder, do którego chcieliby zapisać plik lub z którego chcieliby plik otworzyć, często nie wiedzieli kiedy i w jaki sposób należy przechodzić z listy wyboru Szukaj W: do listy pozycji. Z drugiej strony, jeśli chce się podać całą ścieżkę do pliku, trzeba ją pamiętać. Poruszanie się po dokumencie i odczytywanie zawartości Odnośnie poruszania się po dokumencie i odczytywania jego zawartości zauważyliśmy kilka niedoskonałości JFW, które w późniejszych wersjach programu zostały już usunięte. Na przykład, jeśli w dokumencie jest tabela, JFW nie informuje o tym. Nie robi tego nawet wówczas, gdy kursor znajduje się wewnątrz tabeli. Funkcja JFW Alt+przecinek, służąca do odczytywania bieżącego zdania, nie działa prawidłowo. Zamiast niej korzystaliśmy z funkcji Alt+Center. Niektórzy nasi kursanci byli z następujących niedociągnięć niezadowoleni: - JFW nie czyta apostrofów, - JFW powtarza słowo przed kropką, - JFW nie odczytuje kropek i przecinków pomiędzy liczbami, - Przy czytaniu tekstu zdaniami, JFW nie odczytuje całego zdania, jeśli jest ono podzielone twardymi podziałami wiersza, - Występowały problemy z diakrytykami w środowiskach języka narodowego. Zgodnie z potrzebami użytkownika (zależnie od tego czy chce słyszeć znaki przestankowe, czy nie, ...), można wybrać odpowiednie ustawienia programu JFW. Każdemu dokumentowi można przypisać powiększenie. Zawsze w momencie otwarcia dokumentu, jest on wyświetlany w oknie dokumentu z określonym powiększeniem. Jeśli powiększenie to jest zbyt duże, na ekranie nie są widoczne całe wiersze tekstu. W takich wypadkach konieczne jest dostosowanie powiększenia dokumentu, ponieważ screen reader jest w stanie odczytywać jedynie widoczne fragmenty dokumentu. Najlepszym sposobem dokonania tego jest następujący: - otworzyć menu Widok, wciskając Alt+w lub Alt, a następnie strzałkę w prawo, - wybrać komendę Powiększenie, - w oknie dialogowym Powiększenie zaznaczyć przycisk radiowy Szerokość Strony. Zaznaczanie tekstu Jeśli wciśniemy Insert'Shift'strzałka w dół, JFW odzytuje całość zaznaczonego tekstu. Stwierdziliśmy, że ta kombinacja klawiszy nie działa zawsze. Wciskać należy lewy Shift, klawisz Insert i strzałkę w dół. Należy pamiętać o przypominaniu, że wciśnięcie dowolnego klawisza po zaznaczeniu fragmentu tekstu powoduje, że: - zaznaczenie znika, jeśli wciśnięty został klawisz, służący do poruszania się po tekście (strzałki, PgUp, PgDn, Home, End) lub Esc, - zaznaczony fragment zostaje usunięty, jeśli wciśnięty zostanie klawisz Del lub Backspace, - zaznaczony tekst zostaje zastąpiony literą, odpowiadającą wciśniętemu klawiszowi. Należy o tym pamiętać, jeśli - na przykład - tekst zostanie zaznaczony, a użytkownik przełącza się pomiędzy dwoma lub kilkoma dokumentami. Przy przechodzeniu z dokumentu do dokumentu, JFW nie informuje o zaznaczeniu tekstu, o ile nie zostanie wciśnięta kombinacja Shift+Insert+strzałka w dół. Jeśli użytkownik nie jest dość ostrożny (lub jeśli zapomni, że w jednym z dokumentów znajduje się zaznaczony tekst), może ten fragment utracić wskutek wciśnięcia niewłaściwego klawisza. Korzystanie z komend Wyszukaj, Wymień i Idź Do W oknie dialogowym Wyszukaj i Wymień znajdują się trzy zakładki - dla komendy Wyszukaj, dla komendy Zamień i dla komendy Idź DO. Przechodzenie między nimi przy pomocy kombinacji Ctrl+Tab nie działa prawidłowo. Jest jeden tylko sposób dla niewidomego użytkownika rozwiązania tego problemu - wchodzenie do każdej z tych zakładek poprzez ich własne komendy w menu edycyjnym lub poprzez ich własne skróty klawiszowe: - Ctrl+f lub komendę Wyszukaj w menu Edycja, aby znaleźć się w oknie dialogowym Wyszukaj, - Ctrl+h lub komendę Wymień w menu Edycja, aby znaleźćń się w oknie dialogowym Wymień, - Ctrl+g lub komendę Idź Do z menu Edycja, aby znaleźć się w oknie dialogowym Idź DO. Kolejny problem to fakt, że - na przykład -przy zastępowaniu jednego fragmentu tekstu innym, musimy odczytywać znaleziony tekst w kontekście. Funkcja JFW Insert+c nie działa prawidłowo, jeśli znaleziony tekst przykryty jest oknem dialogowym Wymień. W takim wypadku konieczne jest wciśnięcie klawisza Esc i opuszczenie okna dialogowego Wyszukaj. Teraz dopiero można odczytać wiersz, w którym wystąpiło dane słowo. (Należy wcisnąć strzałkę w prawo, następnie Insert+strzałka w górę, aby odczytać wiersz). Po odczytaniu interesującego nas wiersza, wciskamy Ctrl+f, aby rozpocząć poszukiwanie od nowa. Formatowanie dokumentu JFW nie odczytuje prawidłowo nazw zakładek w oknie dialogowym Akapit. Funkcja Ctrl+Shift+f, służąca do uruchamiania listy wyboru Czcionka, nie działa w niektórych komputerach. Word wyposażony jest w funkcje Ctrl+Shift+c oraz Ctrl+Shift+v, służące do kopiowania i wstawiania informacji o formatowaniu. Funkcje te nie działają poprawnie na niektórych komputerach. Drukowanie dokumentu W części Zakres Stron okna dialogowego Drukuj znajdują się przyciski radiowe. Przechodzenie od przycisków radiowych do przypisanych pól edycyjnych i z powrotem, nie działa prawidłowo na niektórych komputerach. Jeśli wciśniemy przycisk Właściwości w oknie dialogowym Drukuj, pojawia się okno dialogowe właściwości drukarki. Na zakładce Papier, można przy pomocy przycisków radiowych przestawiać orientację papieru na pionową lub poziomą (portretową lub pejzażową). Przełączanie się pomiędzy obu tymi przyciskami radiowymi przy pomocy wyłącznie klawiatury nie działa poprawnie. Korzystanie z pomocy Worda Okno dialogowe Pomoc zawiera zakładki, ale nie są one dostępne poprzez kombinację Ctrl+Tab. Inne problemy z oknami dialogowymi Jeśli dane okno dialogowe zawiera kilka opcji, należących do tej samej komendy, opcje te znajdują się w części komendowej okna dialogowego, a wówczas taka część okna (czy grupa opcji) ma własną nazwę. W ten sposób użytkownik widzący może rozróżniać, do jakiej grupy należą poszczególne opcje. Zdawanie sobie z tego sprawy jest istotne, gdy dwie (czy kilka) opcji w różnych grupach komend tego samego okna dialogowego, ma taką samą bądź podobną nazwę. Może być dla niewidomego użytkownika problemem stwierdzenie, co należy ustawić w danej opcji czy do jakiej grupy dana opcja należy, ponieważ JFW nie zawsze odczytuje nazwę wskazanej grupy. Na przykład, w oknie dialogowym Akapit na zakładce Wcięcie i Odstępy, znajdują się grupy Wcięcie oraz Odstępy. JFW winno informować "Wcięcie", a następnie podawać nazwę opcji ("Lewostronne", "prawostronne", "specjalne" czy "na") w miejscu, gdzie znajduje się kursor. W rzeczywistości JFW odczytuje wyłącznie nazwę opcji.