Bruce Fogle 101 PYTA�, KT�RE TW�J PIES ZADA�BY WETERYNARZOWI, GDYBY UMIA� M�WI� Prze�o�y�a Zofia Domaniewska Tytu� orygina�u 101 OUESTIONS YOUR DOG WOULD ASKITS VET IF YOUR DOG COULD TALK Bruce Fogle Prze�o�y�a z j. angielskiego Zofia Domaniewska Ilustracje: Lalla Ward Zdj�cie na ok�adce: David Ward Copyright (c) Dr Bruce Fogle, 1993 lllustrations (c) Lalla Ward, 1993 Ali rights reserved The mora� right of the author has been asserted Pierwsze wydanie angielskie przez Michael Joseph Ltd (Penguin Group) w 1993 Lemur is na imprint of Puls Publications Ltd (London) ISBN1 859170463 Printed and bound in Great Britain by Cox and Wyman, Reading, Berkshire Czym niniejsza ksi��ka n j e j e s t? Nie jest z pewno�ci� kolejnym poradni^j^ zawieraj�cym lepsze lub gorsze rady dotycz�ce �ywieniaj hodow|i j piel�gnacji ps�w. Ksi��ka ta - to przed^ wszystkim kr�tki, pe�en humoru, lecz bardzo rzetelny ^kfc,d psychologii psa domowego. Bruce Fogle wprowadz� nas w �wiat; kt�ry okre�laj� nie obrazy, lecz zapachy. W jwiat; gdzie sprawy uwa�ane przez nas, ludzi, za intymne lub wstydliwe traktuje si� bez zb�dnej pruderii, a punktem odniesienia d)a jednostki jest zawsze stado i zajmowana w n|m pozycja. W�wiat niby obc a jednocze�nie bardzo znajc^ bo cje� r�wn[*� n,es,emy w sobie dziedzictw, �yj�cych stadnie przodk�w Czytaj�c 101 pyta� matty okazj� przyjrze� si� bli�ej mieszka�c�w Eufopy Zachodniej do psa. Dzi� nnr, K asP'ruJe do cz�o�ostwa w Unii Europejskiej pora by nasze psy pozna�y pattuj�ce F J J' W i win, udaje arabskie Je�li nat " "�"" ""aaJuzie najpi�kniejsze konie � J CMI natomiast rzeC7 tVC7v <:ip n<:�w �/�7vett,-� drogi wiod� do \Vi IL-- � n . y � P ~ wszystkie znawstwem hnrt f J rytuiii- To tutaJ prowadzona ze znana jest ze sw ^ P5$j� kr�l�w: JKM El�bieta ~ kich owczark�w. -w-aiKow upo^�Va do kr�tkonogich walijs-1 kr�lewskich i C�rgie' Coz>powie kto�, wszak i w Polsce mc"�"�'> 'cl dworach roi�o si� od ps�w,.. OD T�UMACZA 101 PYTA�... W Wielkiej Brytanii jedna� pi^e psy rodzi�y si� nie tylko w pa�acach, lecz i w robotoic^ izbach. S�ynna Lassie -bohaterka powie�ci Erica Kjjghta - by�a wychowank� bezrobotnego g�rnika z fotbhire. Poza niezliczonymi rasami rodzimymi - jak cb�by wielka grupa terier�w -brytyjscy hodowcy doprowadzili^ ustalenia wzorc�w wielu ras egzotycznych. Psy prz)K%0 z zamorskich podr�y, zewsz�d gdzie dociera�y ofo?%ty Imperium. Tak w�a�nie trafi�y do naszych dom�w peki�czyki czy nowofundla .idy. S�owem, mimo �e Niemcy, Skandynawowie oraz hodowcy z kraj�w Beneluksu dzielnie \vaicz� o paim� pierwsze�stwa - stolic� europejskiej lyna|ogjj pozostaje Londyn, czy raczej Birmingham, gdzie co ^u na srynnej wystawie Crufta spotykaj� si� najpi�kniejsze psy �wiata. Przy ca�ej swej olbrzymiej kulturze hodowlanej Brytyjczycy maj� do zwierz�t stosunek szalenie zdroworozs�dkowy. Dostrzegaj�c to, co je 2 cz�owiekiem ��czy, widz� r�wnie� ich odmienno��. Ponie^� za� sami s� legalistami, tak�e od swoich ulubie�c�vivytogaj� bezwzgl�dnego podporz�dkowania si� ustalonym normom. Mo�e nam si� wydawa� okrutne, �e pies, kt�ry zaatakuje i zrani cz�owieka bezbardzowyra�nego powodu, wydaje na siebie wyrok �mierci. Pami�tajmy]ednak, �e to w�a�nie dzi�ki tym drako�skim przepisom brfljsltje psy mog� korzysta� na spacerach ze swobodnego nichu bez smyczy i kaga�ca -bo po prostu nie gryz�, Mto przecie� nie b�dzie podsyca� w swoim pupilu �resjj wiedz�c, �e nara�a go w ten spos�b na utrat� �ycia. Sterylizacja ps�w nierasowych _ a tak�e rasowych, lecz nie nadaj�cych si� do hodo�lUjest od dawna norm� w Europie Zachodniej, podczasjdy u nas nadal budzi dreszcz grozy. Godzimy si� natomiast bez Oporu na kopiowanie uszu, skazuj�ce psa na d�ufl i bolesn� rekonwalescencj�. Pokutuje przes�d, �e sukapo\vjnna mie� szczeni�ta cho� raz w �yciu. Mno�� si� wi�cniedjczone mioty kundelk�w, kt�re z regu�y via "dobre r�ce" trafiaj� do przepe�nionych schronisk, lub - na ulic�. Gdyby psy umia�y pisa�, z pewno�ci� podpisa�yby si� wszystkimi czterema �apami pod apelem, kt�ry wiele lat temu sformu�owa� w ich imieniu znawca, hodowca i mi�o�nik zwierz�t, wieloletni dyrektor warszawskiego ogrodu zoologicznego - dr Jan �abi�ski: Przesta�cie nas ci�gle tak bardzo "kocha�", a raczej do��cie cho� troch� stara�, aby pozna� nasz� natur�, i je�li ju� jeste�cie tak �askawi, by si� nami zajmowa�, to nie czy�cie tego wedle swojego widzimisi�, lecz zgodnie z naszymi potrzebami zaspokajajcie nasze wymagania! Ksi��ka Bruce'a Fogle z ca�� pewno�ci� pomo�e nam na powy�szy apel odpowiedzie�. Zofia Domaniewska ^Us^^fc lr�i wi�cej czasu sp�dzam z psami -a je�li m�wimy o kontaktach zawodowych, jest to ju� z g�r� dwadzie�cia lat - tym bardziej je lubi�. Szacuj� je, cho� czasem mnie �miesz�. Popi^f^wsze wi�c, przepraszam wszystkie psy i ich pan�W kt�rzy po przeczytaniu niekt�rych pyta� mog�f^ny�te�, �e nie traktuj� ich powa�nie. Odpowiedzi, ^^ wdziej� przekonaj� ich, �e tak nie jest. po drugie, dzi�kuj� i jestem wdzi�czny rf "�aScicieli, kt�rzy zadawali mi pytania, ttrnieszczone w niniejszej ksi��ce. Dzi�kuj� tak�e psom. PRZEDMOWA W moim domu pyta�em zazwyczaj po prostu: ,>Kto chcia�by zabra� psy na spacer do parku?" Pr�dko z tego zrezygnowa�em, poniewa� nasze psy, nawet gdy wydawa�y si� pogr��one w g��bokim �nie, ukradkiem pods�uchiwa�y ludzkie rozmowy. Przerzuci�em si� na literowanie -P-A-R-K, S-P-A-C-E-R - i dowiedzia�em si�, �e ka�dy inteligentny pies potrafi tak�e literowa�. Pr�bowa�em eufemizm�w. Spyta�em dzieci: "Kto chce zabra� czworonogi na przechadzk� w�r�d drzew?" i natychmiast dwa niewinnie wygl�daj�ce retrievery siedzia�y u moich st�p, wbijaj�c we mnie wzrok i zdaj�c si� m�wi�: "My, my zabierzemy dzieciaki". Niesamowite! Psy umiej� r�wnie� odczytywa� godziny. Karmi� moje psy ka�dego wieczoru o 18.30. Je�li zapomn�, o 18.31 siadaj� naprzeciwko, hipnotyzuj� mnie wzrokiem, by zwr�ci� na siebie uwag�, a gdy pochwyc� moje spojrzenie, wstaj�, id� do kuchni, wracaj� i milcz�co, lecz wyra�nie prosz�, bym pod��y� za nimi. Znam cocker spaniela, kt�ry przemawia jeszcze bardziej wprost. Gdy jest g�odny bierze w z�by misk�, przynosi swemu panu i upuszcza mu prosto pod nogi. Najbardziej zdumiewaj�ce s� psy wieloj�zyczne, zw�aszcza te, kt�re rozumiej� zdania warunkowe w r�nych j�zykach. W wieku zaledwie kilku miesi�cy ci b�yskotliwi lingwi�ci rozumiej� zdanie: "Je�eli zrobisz to jeszcze 12 101 PYTA�... 13 PRZEDMOWA raz, naprawd� si� rozz�oszcz�!" wypowiedziane w dowolnym j�zyku. Zgoda, przesadzi�em. Psy nie potrafi� literowa�, nie znaj� si� na zegarze i nie rozumiej� zda� warunkowych. Rozumiej� spory, lecz ograniczony zakres d�wi�k�w wydawanych przez ludzi i szybko ucz� si�, �e gdy us�ysz� "spacer" lub "chod�" - wydarzy si� co� przyjemnego. Maj� wspania�y dwudziestoczterogodzinny zegar biologiczny, kt�ry pomaga im zapami�tywa� pory wa�nych wydarze�, takich jak posi�ek. Rozpoznaj� ludzkie nastroje raczej po modulacji g�osu, ni� tre�ci wypowiadanych s��w. My�l�, �e nie tylko ja z przyjemno�ci� odnajduj� w psach "cz�owiecze�stwo" i lubi� czasem my�le�, �e one naprawd� rozumiej�. Je�eli wydaj� polecenie mojemu kotu, ten czyni obra�liwy gest przedni� �ap� i nonszalancko odchodzi. Tymczasem wystarczy tylko szepn�� imiona moich ps�w i ju� s� przy mnie, patrz� mi w oczy i m�wi�, �e jestem najwa�niejsz� osob� na �wiecie - nie�le to wp�ywa na samoocen�. Gdy na dworze rozlegnie si� ha�as i psy szczekaj�c biegn� do okna lub drzwi, cieszy mnie uczucie, �e b�d� mnie chroni�. Gdy wracam do domu wieczorem, a one witaj� mnie jakbym wr�ci� z podr�y dooko�a �wiata, daj� mi odczucie wierno�ci, jakiego rzadko mog� dostarczy� kontakty z lud�mi. A gdy uk�adaj� si� do g�askania, ja za� zasiadam, by je g�aska�, jest niezwykle pokrzepiaj�ce, �e w zmieniaj�cym si� �wiecie istnieje tak�e niezmienno��, pewno�� i sta�o��. Z wielu powod�w jest nam �atwiej porozumie� si� z psem, ni� z jakimkolwiek innym zwierz�ciem domowym. Rozumiemy go, poniewa� dzielimy z nim zdumiewaj�co du�� liczb� zachowa�. To dlatego pies by� pierwszym zwierz�ciem, kt�re udomowili�my i dlatego tak przys�owiowo, jak i dos�ownie jest "najlepszym przyjacielem cz�owieka". Pewien nauczyciel zada� swym dwunastoletnim uczniom pytanie: "Widzicie, �e wasz pies i nieznajomy cz�owiek wpadaj� do rzeki. Kt�rego uratujecie najpierw?" Wi�kszo�� wychowank�w ratowa�aby najpierw swojego ulubie�ca. Ich odpowiedzi s� ilustracj� faktu, �e - tak w p�nocnoameryka�skiej, jak w zachodnioeuropejskiej kulturze - pies jest uwa�any za jednego z cz�onk�w rodziny, kt�rego prawa i przywileje s� takie jak pozosta�ych. Zaakceptowanie ps�w jako jednostek posiadaj�cych r�ne osobowo�ci (a czasami nawet obdarzanie ich ludzkimi cechami) mo�e pom�c nam zrozumie� ich potrzeby i cierpienia i wzmocni� poczucie odpowiedzialno�ci wobec nich. W�a�nie dlatego to psy zadaj� w niniejszej ksi��ce pytania. Chcia�bym podkre�li�, �e je�li trzymamy je jako towarzyszy, mamy obowi�zek rozumie� je, dba� o nie i czyni� ich �ycie przyjemnym, nawet je�li nie zawsze musimy ratowa� je najpierw. Drugi pow�d, aby w�o�y� pytania "w psie usta", jest taki, �e nie uwa�am, aby by�o rzecz� tak strasznie z�� troch� psy "ucz�owieczy�". Mo�e nam to przypomnie�, �e zdolne s� one odczuwa� zazdro��, okazywa� zniecierpliwienie, do�wiadcza� rado�ci i prze�ywa� smutek. Mam nadziej�, �e rozumiecie tak�e, i� psy n i e s � lud�mi. Wi�kszo�� obyczaj�w przej�y od swego bezpo�redniego przodka, wilka. Udomowienie st�umi�o jedynie pewne wilcze cechy, a wzmocni�o inne. B�d�c cz�onkami naszych rodzin, psy zawsze pozostaj� "wilkami w psiej sk�rze". Mimo poloni ludzkiej cywilizacji, gdy zabraknie kontroli, mog� powr�ci� do pierwotnych zachowa�. Pytania zawarte w ksi��ce mog�aby zada� wi�kszo�� PS�W. Jednak�e ze wzgl�du na ograniczon� zdolno�� ps�w do skupiania uwagi i niski pr�g znudzenia, odpowiedzi by�y Pisane z my�l� zar�wno o psich, jak ludzkich rodzinach -bo w ko�cu to ludziom przydadz� si� one najbardziej. ROZDZIA� l 101 PYTA�... 14 Je�li tw�j pi-il pies wydadz� ci si� on^^one Bruce Foe jakie� pytania, to nawet je�li " Prosz^ przy�lij mi je: u�K yues&u*estio' , c/o Micha �thael <�"SePhLtd INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� do r Spr�buj� w��czy<9^y� j^ Przys%ch wyda�. 17 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� Chcia�bym zosta� przewodnikiem ludzkiego stada. Jak si� do tego zabra�? B�d� niepos�uszny. Ludzie s� tak �atwymi przeciwnikami, �e nawet najmniejszy, najbardziej niepozorny pies mo�e zosta� przewodnikiem stada. Ludzie cz�sto nie zauwa�aj� pierwszych sygna��w rozpocz�cia przez psa walki o przyw�dztwo. Uwa�aj�, �e to milutkie, gdy b�d�c szczeniakiem, warczy na nich. Nie zwracaj� uwagi, gdy po raz pierwszy zlekcewa�y komend� "do nogi" i nadal zajmuje si� tym, co robi� do tej pory. Ch�tnie podsuwaj� mu inny posi�ek, gdy odmawia zjedzenia tego, kt�ry mu podano. Przyw�dztwo w stadzie mo�na osi�gn�� bez okazywania otwartej agresji. Ma�e psy, na przyk�ad, mog� naprzykrza� si�, p�ki nie zostan� wzi�te na r�ce, mog� spr�bowa� wskakiwania na meble lub nawet wczo�giwa� si� pod ko�dr� na ��ku cz�owieka. Robi�c to wszystko staj� si� decydentami. Poniewa� sprawiaj� wra�enie delikatnych, mo�na po prostu przeoczy� ich "zakulisowe machinacje", lecz podst�p bywa tak skuteczny, �e niekt�rzy ludzie ca�kowicie zmieniaj� sw�j styl �ycia, wynajmuj� opiekun�w, gdy wychodz� gdzie� wieczorem, i ca�kowicie rezygnuj� z wakacyj- 18 101 PYTA�... 19 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� nych wyjazd�w, aby ich ulubieniec nie musia� przebywa� w psim hotelu. Jako zwierz�ta stadne wszystkie psy czuj� si� najlepiej wiedz�c, jakie jest ich miejsce w hierarchii. Mimo �e p�e�, wielko�� i rasa s� znacz�cymi czynnikami, ka�dy pies mo�e zosta� przewodnikiem stada. Ludzie s� cz�sto psychicznie przygotowani do obrony swojej pozycji przed wyra�nymi pretendentami, takimi jak muskularny samiec akita*, lecz czujno�� ich zawodzi, gdy maj� do czynienia z rywalem mniej oczywistym. Odczuwam przymus obw�chiwania drzew i wtykania nosa w odchody innych ps�w. Nie mog� si� tak�e powstrzyma� przed obw�chiwaniem okolicy krocza nowo poznanych ludzi. Czy jestem zboczony? Akita inu - du�y pies z grupy szpic�w, pochodz�cy z Wysp Japo�skich. (Przyp. t�um.) Odczuwam przymus obw�chiwania drzew i wtykania nosa w odchody innych ps�w. Nie mog� si� tak�e powstrzyma� przed obw�chiwaniem okolicy krocza nowo poznanych ludzi. Czy jestem zboczony? W�chanie zapach�w przypomina czytanie gazety, lecz jest o wiele przyjemniejsze. Wonie nios� z sob� najnowsze wiadomo�ci. Obw�chuj�c odchody pies mo�e ustali�, jak dawno deponent t�dy przechodzi� i jaka by�a jego p�e�, oraz - je�li by� to pies - okre�li� jak bardzo "m�ski", a je�li suka - czy jest lub b�dzie w stanie rui. Czasami mo�liwe jest nawet rozpoznanie jego lub jej stanu emocjonalnego. Przy oddawaniu ka�u pies "perfumuje" go dwiema kroplami z zatok oko�oodbytowych, specjalnych gruczo��w zapachowych zlokalizowanych po obu stronach odbytu. Wydzielina tych gruczo��w zawiera dziesi�tki aromatycznych zwi�zk�w chemicznych; ka�dy z nich niesie prawdopodobnie specyficzn� informacj� dla w�chaj�cego. Po-obnie mocz, sam w sobie jest prawie bezwonny, lecz hor-(tm)�ny nadaj� mu specyficzny zapach, kt�ry przekazuje gactwo informacji o seksualnym i emocjonalnym statusie ^� ucenta. Zapachy te nie s� odbierane przez zwyk�y na-Zw- w�chowy: psy posiadaj� specjalny analizator woni p021Zanycr| z p�ci�, narz�d lemieszowo-nosowy, kt�rego 2apa ,^len' sa- ^dzie. Badaj�c nieznane osoby, wdychaj� z okolicy krocza do tego w�a�nie narz�du. Co ci�- 21 20 101 PYTA�... INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� kaw�, psy zachowuj� si� tak tylko wobec nieznajomych. Tym, kt�rych znaj�, obw�chuj� r�ce i nogi, poszukuj�c w ka�dym przypadku specyficznych informacji zapachowych. Ludziom trudno jest poj��, jak wspaniale psy mog� si� porozumiewa� za pomoc� zapach�w, po prostu dlatego, �e ich w�asne zdolno�ci w tej dziedzinie s� bardzo ograniczone. Dlaczego grzebi� nogami po oddaniu ka�u lub moczu? Chcia�bym zosta� przewodnikiem ludzkiego stada. Jak si� do tego zabra�? Dlaczego grzebi� nogami po oddaniu ka�u lub moczu? Ludzie nie musz� uczy� ps�w grzebania nogami po oddaniu ka�u lub moczu. Nakazuje im to pierwotny instynkt. Jednak�e zwierz�ta, kt�re nie grzebi�, mog� si� tego nauczy�, obserwuj�c inne psy. Zw�aszcza szczeni�ta -podobnie jak ludzkie dzieci - maj� zdolno�� uczenia si� przez obserwacj�, lecz sk�onno�� do na�ladowania na og� zanika z wiekiem. Produkty przemiany materii dobrze nadaj� si� do znakowania terytorium, wi�c zamiast po prostu je pozostawia� "na chybi� trafi�", psy u�ywaj� ich do przekazywania informacji. Same odchody s� jednak do�� niepozorne, wi�c niekt�re psy dodatkowo je podkre�laj�, roz-grzebuj�c ziemi� obok lub nawet nad nimi. S� ku temu dwa powody: grzebanie czyni miejsce bardziej widocznym i uwalnia zapach ziemi, kt�ry mo�e podchwyci� inny pies. Gdy ten zapach zostanie zauwa�ony, jest bardziej prawdopodobne, �e mocz lub ka� zostan� zauwa�one r�wnie�. Psy grzebi� po wypr�nieniu cz�ciej ni� suki po prostu dlatego, �e maj� silniejsz� potrzeb� oznaczania terenu. Suki, kt�re poddano sterylizacji grzebi� ch�tniej ni� 23 22 101 PYTA�... INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� ich p�odne kole�anki. Grzebanie to do�� przypadkowe wymachy ko�czyn w ty�, a wi�c co� zupe�nie innego ni� kopanie, kt�re polega na celowym, precyzyjnym i starannym pos�ugiwaniu si� �apami przednimi. Dlaczego odczuwam gwa�town� potrzeb� tarzania si� w gnij�cych rybach, lisich odchodach i wszystkich innych rzeczach, kt�re ludzie uwa�aj� za odra�aj�ce? Odczuwam przymus obw�chiwania drzew i wtykania nosa w odchody innych ps�w. Nie mog� si� tak�e powstrzyma� przed obw�chiwaniem okolicy krocza nowo poznanych ludzi. Czy jestem zboczony? Dlaczego odczuwam gwa�town� potrzeb� tarzania si� w gnij�cych rybach, lisich odchodach i wszystkich innych rzeczach, kt�re ludzie uwa�aj� za odra�aj�ce? Wiele ludzi lubi naturalne zapachy swego cia�a zast�powa� sztucznymi. Podobnie psy. Uwa�aj� one pewne wonie za poci�gaj�ce i zazwyczaj bywa to od�r rozk�adaj�cych si� materia��w organicznych takich, jak butwiej�ce li�cie, gnij�ca ryba lub obornik. U�ycie psich perfum prawie zawsze odbywa si� zgodnie z okre�lonym rytua�em. Gdy pies po prostu chce si� pobawi� na trawie, przewraca si� beztrosko na grzbiet -czasem nawet podskakuj�c - i wyginaj�c si� w lewo i w prawo, kopie nogami w powietrzu. Potem wstaje i odbiega. Przy aplikacji "perfum", pies jest o wiele bardziej drobiazgowy. Dok�adnie obw�chuje wybran� substancj�. Je�eli jest to "flakon", czyli na przyk�ad zdech�a ryba, potrafi przenie�� j� z pla�y na trawnik i u�o�y� tam starannie. Potem z uwag�, jak dama k�ad�ca kropl� perfum za ka�dym uchem, wciera pachnid�o w jeden i drugi bark. Nie ma na razie mowy o przewracaniu si� na grzbiet. Zamiast tego ponownie obw�chuje "perfumy" i zach�cony ich woni�, nak�ada je raz jeszcze na barki, a w ko�cu tarza si�, by nama�ci� grzbiet. Post�puje nieg�upio jak na drapie�-nika, kt�ry w stanie dzikim musi skrada� si� i zabija� in- 24 25 101 PYTA�... INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� ne istoty, aby prze�y�. Je�eli maskuje on sw�j naturalny zapach i podchodzi pod wiatr, potencjalny posi�ek z pewno�ci� nie zaniepokoi si� zbytnio my�l�c, �e zbli�a si� do niego zdech�a ryba. Czasami mocz� si� z podniecenia, gdy ludzie wracaj� do domu. Jak mog� nauczy� si� kontrolowa� p�cherz? Dlaczego grzebi� nogami po oddaniu ka�u lub moczu? Czasami mocz� si� z podniecenia, gdy ludzie wracaj� do domu. Jak mog� nauczy� si� kontrolowa� p�cherz? Psom, kt�re mocz� si� witaj�c ludzi, brakuje po prostu poczucia w�asnej warto�ci. Aby przesta�, musz� nabra� pewno�ci siebie. Oczywi�cie, ka�dy pies powinien okaza� podleg�o��, gdy cz�owiek wraca do domu, jednak przyjazne machanie ogonem ca�kowicie wystarczy. Bardziej otwarte okazywanie wierno�ci ludzkiemu przyw�dcy - skomlenie, pe�zanie u jego n�g, przewracanie si� na grzbiet lub, co gorsza, oddawanie moczu - nie jest ani potrzebne, ani mile widziane. Cz�sto ludzie bezwiednie podkre�laj� swoj� dominacj� schylaj�c si� nad ulubie�cem, by poklepa� go po g�owie. Je�li post�pi� tak z psem niepewnym siebie, ten prawdopodobnie si� zmoczy. Lepiej go w og�le nie dotyka� zaraz po wej�ciu do domu, a nawet stara� si� nie patrze� na niego. Po kilku minutach nale�y przykucn��, aby "zredukowa� sw�j wzrost" i wyci�gn�wszy otwart� d�o� poczeka�, a� pies si� zbli�y. Gdy to nast�pi, mo�na podrapa� go pod brod�, wci�� nie nawi�zuj�c kontaktu wzrokowego i nic nie m�wi�c. Zwyczajowe ludzkie powitanie: spojrzenie w oczy i pozdro- 26 27 101 PYTA�... INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� wierne g�osem, jest przez psy odbierane jako demonstracja si�y dominuj�cego osobnika. Je�li ludzie b�d� tego unika�, dadz� psu szans� nabrania pewno�ci siebie. A wtedy nauczy si� tak�e kontrolowa� p�cherz. Czemu tak og�uszaj�co szczekam za ka�dym razem, gdy do domu zbli�aj� si� obcy? Straszono mnie operacj�. Czemu tak og�uszaj�co szczekam za ka�dym razem, gdy do domu zbli�aj� si� obcy? Straszono mnie operacj�. Dlaczego odczuwam gwa�town� potrzeb� tarzania si� w gnij�cych rybach, lisich odchodach i wszystkich innych rzeczach, kt�re ludzie uwa�aj� za odra�aj�ce? Ka�dy rozs�dny pies uwa�a siebie za cz�onka rodziny--stada, a dom - za najwa�niejsz� cz�� terytorium. Mimo �e rola przyw�dcy przypada zawsze cz�owiekowi, ka�dy cz�onek stada jest obowi�zany ostrzec innych, gdy terytorium zostaje naruszone. A najlepszym ostrze�eniem jest w�a�nie szczekanie. Przez tysi�ce lat, w drodze hodowlanej selekcji, ludzie zmienili "milcz�cego" wilka w ujadaj�cego psa. Poniewa� s�uch psa jest czterokrotnie czulszy ni� ludzki, psy s� doskona�ymi str�ami. Dzisiaj, po celowym rozwini�ciu i utrwaleniu szczekania, ludzie nagle uznali, �e nie jest to szczeg�lnie po��dane zachowanie. Psy niekt�rych ras szczekaj� cz�ciej ni� inne. Bardziej "gadatliwe" s� ma�e psy, zw�aszcza teriery celuj� w jazgotliwym ujadaniu. Rasy du�e, na przyk�ad my�liwskie, s� stosunkowo ciche. Przeci�cie strun g�osowych, a dok�ad-nieJ naci�cie ich w celu unieczynnienia, czyni zwierz� nie-%ni. Poza Japoni�, gdzie szczekanie stanowi psi grzech miertelny, weterynarze niezmiernie rzadko godz� si� na o�!l0nan'e takiego zabiegu. Zalecane jest poznanie przy-szczekania i przeprowadzenie odpowiedniej tresury. 28 101 PYTA�... 29 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� Gdy oka�e si� nieskuteczna, mo�na spr�bowa� ciekawej metody wynalezionej we Francji. Psu zak�ada si� specjaln� obro��, w kt�rej umieszczona jest ampu�ka z olejkiem cytrynowym. Gdy pies szczeka, nast�puje samoczynne w��czenie urz�dzenia mikroprocesorowego i ob�ok cytrusowej woni otacza winowajc�. Delikatny zapach powoduje rozproszenie uwagi psa. Ju� po kr�tkim treningu wi�kszo�� ps�w unika szczekania, gdy nosz� sw�j osobisty znacznik zapachowy. Czemu wyj�, gdy s�ysz� Beethovena? Czasami mocz� si� z podniecenia, gdy ludzie wracaj� do domu. Jak mog� nauczy� si� kontrolowa� p�cherz? Czemu wyj�, gdy s�ysz� Beethovena? Wycie to spos�b porozumiewania si�. Psy wyj�, by oznajmi� pobratymcom swoj� obecno��. W�tpliwe jednak, czy pr�buj� "dogada� si�" tak�e z Beethovenem. "Rozmawiaj�ce" wilki u�ywaj� wycia do przekazywania wiadomo�ci. Gdy stado rozproszy si� w lesie i osamotniony szczeniak skomli, dopytuj�c si�, gdzie s� wszyscy, odpowiada mu natychmiast niesamowite, pierwotne, pos�pne, lecz jak�e wspania�e wycie. I wilczek natychmiast si� uspokaja. Psie szczeni�ta tak�e piszcz�, gdy matka znika z pola widzenia. Niekt�re psy, zw�aszcza ogary 1 d�bermany, s� szczeg�lnie uzdolnionymi "�piewakami". Gdy tylko zostan� same, zadzieraj� pyski ku niebu, �ci�gaj� wargi i wszem i wobec rozlega si� dono�ne "echo ich grania". Nie tylko samotno�� sprawia, �e psy wyj�. Niekt�re Psy wyciem witaj� ludzi. Niekt�re wyj� z rado�ci, a inne -" muzyce. Zakres psiego s�uchu odpowiada z grubsza obejmuj�c oko�o osiem i p� oktawy, lecz psa wewn�trz tej skali jest o wiele wi�ksza, ni� n f 8� cz��wieka. Pies potrafi, na przyk�ad, rozr�-utV, kt�re dzieli zaledwie 1/8 tonu. W�a�nie dzi�ki temu 31 30 101 PYTA�... INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� tak �atwo nauczy� owczarki reagowa� prawid�owo na pasterskie komendy gwizdkiem. G��boko, w najstarszych partiach ludzkiego m�zgu mie�ci si� "o�rodek muzyczny". Prawdopodobnie maj� go tak�e psy. Muzyka �agodzi obyczaje. Mo�e by� dla zwierz�cia uspokajaj�ca i o�mielaj�ca. Gdy pies s�yszy Beet-hovena - lub jak�kolwiek inn� muzyk� - w��cza si�, bo to lubi i chce wzi�� udzia� w koncercie. Gdyby d�wi�ki by�y nieprzyjemne, po prostu wsta�by i odszed�. 8 Ludzie cz�sto si� u�miechaj�. Czy m�g�bym si� tego nauczy�? Czemu tak og�uszaj�co szczekam za ka�dym razem, gdy do domu zbli�aj� si� obcy? Straszono mnie operacj�. Ludzie cz�sto si� u�miechaj�. Czy m�g�bym si� tego nauczy�? Psy na og� nie wyra�aj� rado�ci w ten pos�b. �miech jest w�a�ciwy naczelnym. �miej� si� szympansy. �miej� si� orangutany. Podobnie jak ludziom - tak�e naczelnym -nie jest im obcy poca�unek w usta, cz�sto skojarzony z radosnym u�miechem. Mimo �e psy cz�sto li�� wargi swoich wsp�plemie�c�w, a nawet ludzi, nie jest to dok�adnie, to samo. Oznacza wprawdzie przyja��, lecz bez zabarwienia seksualnego. Jest deklaracj� uleg�o�ci. Podczas wizyty u weterynarza - a przewa�nie nie jest to okazja do �miechu - wiele ps�w szczerzy z�by, jednocze�nie dr��c i chowaj�c si� za swojego pana. Niekt�re psy "�miej� si�" z rado�ci, zdaj�c si� na�ladowa� ludzi. Cho� najbardziej celuj�cymi uczniami bywaj� teriery, ka�dy pies mo�e posi��� t� sztuk�. W tym celu powinien od pierwszych dni �ycia stale obserwowa� u�miechaj�cych si� ludzi. Zamiast uk�ada� wargi w grymas �miechu, na�laduj�cy pies zazwyczaj unosi g�rn� warg� i ods�ania z�by. Prezentowanie broni z regu�y oznacza agresj�, lecz �dy chodzi o u�miech, pies jednocze�nie rozci�ga wargi. Niestety, psy po prostu nie s� stworzone do �miechu, gdy unosi si� g�rna warga, jednocze�nie marszczy si� 32 101 PYTA�... 33 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� nos i prawie nieodmiennie rezultatem jest kichni�cie. Ukazaniu z�b�w z zamiarem agresji towarzyszy warczenie ukazuj�c z�by w u�miechu, pies macha ogonem i g�upkowato parska. Bardzo lubi� towarzystwo domowego kota, czemu wi�c odczuwam zawsze potrzeb� pogoni za ka�dym innym kotem, kt�rego widz�? Czemu, wyj�, gdy s�ysz� Beethovena? Bardzo lubi� towarzystwo domowego kota, czemu wi�c odczuwam zawsze potrzeb� pogoni za ka�dym innym kotem, kt�rego widz�? Psy instynktownie goni� ka�dy szybko poruszaj�cy si� obiekt, zw�aszcza gdy jest niedu�y i kosmaty, lecz je�eli nawi��� osobiste kontakty, zwykle zaprzestaj� prze�ladowa�. Je�li w domu jest i pies, i kot, dominuje zwykle ten ostatni. Gdy pies staje si� zbyt w�cibski i natarczywy, zadomowiony kot syczy, parska i jednym trzepni�ciem �apy przywo�uje towarzysza do porz�dku. Gdy wzajemne stosunki s� dobre, kot i pies mog� spa� na jednym pos�aniu lub je�� tu� obok siebie. Kot u�ywa wachluj�cego psiego ogona jako wspania�ej zabawki i ostrzy pazury na psich bokach. Psy zazwyczaj s� zafascynowane kotami i pozwalaj� im na wszystko. Obce koty traktowane s� zupe�nie inaczej. Gdy nie zosta�a nawi�zana znajomo��, psy poluj� na nie tak, jak poluj� na wiewi�rki. Jest to zachowanie bardzo pierwotne, niezale�ne od p�ci, wieku czy g�odu. Szybki ruch wyzwala mstynkt pogoni. Mo�e to sta� si� gro�ne dla domowego K�ta, zw�aszcza je�li w domu jest kilka ps�w. Nawet gdy s� Kotem bardzo zaprzyja�nione, mo�e odezwa� si� w nich Zevv krwi, je�li zobacz� go w biegu. Prawdopodobie�stwo Jest mniejsze, gdy pies jest "jedynakiem". I: 34 101 PYTA�... Pogo� to �wietna zabawa, ryzyko polega jednak na tym, �e prowadzi nieodmiennie do eskalacji. Pogo� wzmaga wydzielanie adrenaliny, co daje psu poczucie przyjemnego pobudzenia, wi�c - je�li trafi si� okazja - powt�rzy j� znowu. Im cz�ciej to robi, tym wi�ksze jest prawdopodobie�stwo, �e uda mu si� kota schwyta�, a mo�e nawet zabi�. 35 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� 10 Ludzie sadz�, �e jestem �le wychowany, i chc� przenie�� mnie do budy tylko dlatego, �e spodziewaj� si� nowego dziecka. Czy to w porz�dku? Ludzie cz�sto si� u�miechaj�. Czy m�glbym si� tego nauczy�? Ludzie s�dz�, �e jestem �le wychowany, i chc� przenie�� mnie do budy tylko dlatego, �e spodziewaj� si� nowego dziecka. Czy to w porz�dku? Je�li trzymamy psa w domu, jest zazwyczaj zupe�nie niepotrzebne, a nawet niewskazane, usuwanie go na dw�r, gdy pojawia si� niemowl�. Reakcja psa na nowego przybysza jest uwarunkowana jego stadn� natur� i przywi�zaniem do miejsca w hierarchii grupy. Psy nie lubi� zmian. Czuj� si� najbezpieczniej, gdy �ycie toczy si� zgodnie z przyjemn� rutyn�. Ludzkie dziecko burzy ustalony porz�dek, wi�c powinno si� przygotowa� psa na jego przybycie, stopniowo zmieniaj�c stare przyzwyczajenia, dop�ki jeszcze mamy do�� energii, by temu podo�a�. Je�li pies do tej pory zast�powa� ludziom dziecko, je�li nie szcz�dzono mu czasu i uczucia, bawi�c si� z nim, m�wi�c do niego bez przerwy, g�aszcz�c i przytulaj�c, kontakty te powinny stopniowo sta� si� rzadsze. Zamiast pozwala� PSU inicjowa� posi�ek, spacer czy pieszczoty, ludzie musz� przej�� inicjatyw� w swoje r�ce. Je�li trzeba przenie�� w mn� miejsce psie pos�anie, w�a�nie teraz jest czas na przeprowadzk�. Wszystko to ograniczy psie poczucie wy�szo�ci. Gdy zjawi si� niemowl�, mo�liwo�� wdychania wszystkich nowych zapach�w stanie si� dla psa cenn� nagrod�. Teraz 36 101 PYTA�... nie pow go po�v czuwa� si�cach, szczeni� upuszcz �� pewn 4 inno si� ju� wprowadza� dalszych zmian. Jak d�u-/i�camy psu dostatecznie du�o uwagi, b�dzie od-najwy�ej lekk� bratersk� zazdro��. Po kilku mie-gdy pies odkryje, �e dzieci - w odr�nieniu od [t - do�� niefrasobliwie traktuj� jedzenie, �e cz�sto aj� lub nawet rzucaj� na ziemi� smaczne k�ski, z ca-o�ci� doceni obecno�� nowego cz�onka rodziny. Bardzo lubi� towarzystwo domowego kota, czemu wi�c odczuwam zawsze potrzeb� pogoni za ka�dym innym kotem, kt�rego widz�? t Gdy mieszka�em w Europie, ch�tnie ogl�da�em telewizj�, teraz - po przeprowadzce do USA - widz� na ekranie same plamy. Co si� dzieje z moimi oczami? 37 INSTYNKT f POROZUMIEWANIE SI� 11 Gdy mieszka�em w Europie, ch�tnie ogl�da�em telewizj�, teraz - po przeprowadzce do USA - widz� na ekranie same plamy. Co si� dzieje z moimi oczami? Europejska telewizja jest odpowiedniejsza dla ps�w. Pomijaj�c fakt, �e w Europie cz�ciej mog� ogl�da� swoje ulubione punkty programu - pr�by ps�w pasterskich, zawody je�dzieckie czy filmy przyrodnicze - r�nice w systemie nadawania sprawiaj�, �e europejskie psy dostrzegaj� na ekranie obrazy, podczas gdy ich koledzy zza oceanu pozbawieni s� tej mo�liwo�ci. Przetwarzanie obrazu w ameryka�skich urz�dzeniach telewizyjnych zachodzi tak wolno, �e psy dostrzec mog� jedynie plamy i smugi. O ile ich ludzie nie mog� sobie pozwoli� na, niezbyt jeszcze popularny, sprz�t wysokiej rozdzielczo�ci, te nieszcz�liwe zwierz�ta s�ysz�c Lassie, Benjiego lub Rin Tin Tina szczekaj�cych z ekranu zazwy- czaj zagl�daj� za odbiornik, aby zobaczy�, gdzie ukry� si� idol. Europejskie psy nie maj� takich trudno�ci. Oba syste-y (PAL i SECAM) u�ywane na naszym kontynencie pra- uja. szybciej ni� ameryka�ski - do�� szybko, by tworzy� cierazy widzialne dla psa. Oznacza to, �e je�li jest co� awego w programie, psy usadowi� si�, by popatrze�. warto jednak inwestowa� w odbiornik kolorowy. Psy 38 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� 39 posiadaj� wprawdzie kom�rki wzrokowe pozwalaj�ce im widzie� kolory, jednak barwy zupe�nie ich nie interesuj� a wi�c obraz czarno-bia�y dostarczy im tej samej przyjemno�ci. 12 Czemu kopi� tyle do��w w ziemi, a potem po prostuje zostawiam? Ludzie s�dz�, �e jestem �le wychowany, i chc� przenie�� mnie do budy tylko dlatego, �e spodziewaj� si� nowego dziecka. Czy to w porz�dku? Kopanie dostarcza podniet tak fizycznych, jak umy- s�owych. "G�rnictwo odkrywkowe", praktykowane przez W1^kszo�� ps�w, jest odleg�ym echem dawnych zachowa�. sy kopi� jamy, poniewa� na swobodzie s�u�y�o to u�y- tecznym celom. Czemu kopi� tyle do��w w ziemi, a potem po prostu je zostawiam? tak- wilki poluj� zazwyczaj na du�ych ro�lino�erc�w, lch Jak jele�, zjadaj� tak�e zadziwiaj�co wiele drobnych urn20"-' Podobnie do kot�w, gwa�townym susem dopadaj� cie^ka^C� mysz czy nornice.- Zamiast jednak czatowa� wiii?liwie na wy�onienie s*$ potencjalnego posi�ku z nory, znju Uzywa swych przednich �ap, kopi�c w miejscu, gdzie S^200' a� wreszcie odnajdzie �up. Oto jeden z po- w, dla kt�rych psy kopi� dziury. p �L �niewa� na swobodzie zdarzaj� si� okresy, gdy �yw-tQJes^ �atw� dost�pna, i takie, gdy jej brakuje, wilki . ukryw�j� nadmiar pokarmu. Gdy nape�ni� �o��dki, Z w dzisiejszych czasach ma�o kt�ry z nich aZiVVe ko�ci ^� �Sryzania- Mimo wszystko po-gazyno,wanja pokarmu wci�� istnieje, wi�c za- 41 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� 101 PYTA�... 40 spokcniwszyg��d wiele ps�w przyst�puje do przygotowania kryj�y-^ki. Potem, nie maj�c nic, co mog�yby w niej umie�ci�, po pr~ostu j� pozostawiaj�. �-"sy kopi� tak�e z nud�w lub pr�buj� podkop�w z zamiarem ucieczki, jednak generalnie czynno�� ta dostarcza bod��=2�w ich zmys�om. Niezale�nie od treningu mi�ni, d� w zierani stanowi istny r�g obfito�ci z najwspanialszymi za-pach^ami, kt�rych wi�kszo�� jest pochodzenia organicznego. I-.arwy, owady, gnij�ca �ci�ka i wilgo� to poezja dla wycz�-ilonego psiego nosa. 13 Mimo �e jestem zupe�nie doros�y, nie potrafi� podnosi� nogi przy siusianiu. Czy mam si� czym martwi�? Gdy mieszka�em w Europie, ch�tnie ogl�da�em telewizj�, teraz - po przeprowadzce do USA - widz� na ekranie same plamy. Co si� dzieje z moimi oczami? Mimo �e jestem zupe�nie doros�y, nie potrafi� podnosi� nogi przy siusianiu. Czy mam si� czym martwi�? Powiniene� martwi� si� tylko tym, �e moczysz sw�j w�asny brzuch za ka�dym razem, gdy siusiasz. Podnoszenie nogi rozwija si� pod wp�ywem hormon�w, w�chu i obserwacji. Je�eli, na przyk�ad, suczka wychowuje si� w otoczeniu samych samc�w i ma okazj� w�cha� jedynie ich mocz, mo�e nauczy� si� podnosi� nog�, cho� nie ma ku temu �adnych anatomicznych powod�w. Je�eli zostanie wysterylizowana przed osi�gni�ciem dojrza�o�ci, nawyk utrwali si�. Psy podnosz� nog�, aby pozostawi� mocz na wysoko�ci nosa innych osobnik�w. Umieszczaj� znaki zapachowe na ca�ym swoim terytorium, �eby przypomina�y, do kogo nale�y. Wi�kszo�� szczeni�t przykuca, by odda� mocz, lecz nawet w bardzo m�odym wieku niekt�re samce pr�buj� pod-osie nog�. Dzieje si� tak, poniewa� ju� w �yciu p�odowym c organizmy wytwarza�y pewn� ilo�� m�skiego hormo-- testosteronu - co sprawi�o, �e ich m�zgi wykszta�ci�y 2? .."m^ski spos�b. W wyniku tej "umys�owej maskulini-;�cjl m�8a. �ne r�wnie� wspina� si� na inne psy, wykonu-tygod1 � � k�PulacyJne> mimo �e maj� zaledwie po kilka P�cio n' � * miesia-ce dziel� je od osi�gni�cia dojrza�o�ci 43 42 Na drugim biegunie znajduj� si� te psy, kt�re mimo osi�gni�cia pe�nej dojrza�o�ci przykucaj�, by odda� mocz Poziom m�skiego hormonu jest u nich normalny, sperma zawiera zdrowe plemniki - s� tak samo p�odne, jak inne samce. Rozwini�cie m�skiego nawyku podnoszenia nogi trwa u nich jednak d�u�ej lub nawet nie nast�puje wcale. Nie ma w tym niczego z�ego, jednak je�li pies chcia�by mimo wszystko posi��� umiej�tno�� podnoszenia nogi, powinien sp�dza� wi�cej czasu z kolegami tej samej p�ci. 14 M�wiono mi, �e czasem podczas snu robi� miny i m��c� nogami w powietrzu. Zdarza si�, �e skoml� lub wjj�. Co si� dzieje? Czemu kopi� tyle do��w w ziemi, a potem po prostu je zostawiam ? M�wiono mi, �e czasem podczas snu robi� miny i m��c� nogami w powietrzu. Zdarza si�, �e skoml� lub wyj�. Co si� dzieje? Psy �pi� bardziej niespokojnie ni� ludzie. Zazwyczaj odpoczywaj� wielokrotnie w ci�gu dnia, zapadaj�c w lekki, czujny sen, z kt�rego budzi je ka�dy szmer. Nudz�ce si� psy sypiaj� w ci�gu dnia mocniej i do�wiadczaj� okres�w snu g��bokiego, podczas kt�rych �ni�. Jako lojalni cz�onkowie stada, psy dostosowuj� zachowania do obyczaj�w swoich pan�w. Poniewa� ludzie preferuj� d�ugi, nocny sen, wi�kszo�� ps�w sypia r�wnie d�ugo, mimo �e gdyby dano im tak� mo�liwo��, wola�yby wstawa� o wschodzie s�o�ca. Gdy pies wchodzi w faz� snu g��bokiego, jego ga�ki oczne zaczynaj� gwa�townie porusza� si� pod zamkni�tymi Powiekami. Zmienia si� aktywno�� elektryczna m�zgu. .�adnieto samo dzieje si� u cz�owieka. Podczas jednak Sy wi�kszo�� ludzi �ni spokojnie, psie sny s� bardziej � ttowne. Najpierw zaczynaj� drga� w�sy, potem poru- ^ W si� wargi, szcz�ki zaczynaj� �u�, a j�zyk liza�. W tym ytn czasie napr�aj� si� mi�nie ko�czyn i �apy wios- do iT Pow'etrzu> wyci�gaj�c si� w groteskowym "biegu nie� Niekiedy Pies wydaje kr�tki j�k lub szczek- 44 Sny Judzi trwaj� okn�r, ^ , --- �, Mimo �e jestem Potrafi.podnosi Czy mam si� / u martwi�? cudzie tak s,^ � �" "v'lciynarza Gdy jestem gdzie� z wizvta " ^yczaj0bSikiWa�c^^mam %2^*^ZLL mL^^�zaPrOWadzi�LPf- , mog� Q7T\t>r<^..' 47 INSTYNKT I POROZUMIEWANIE SI� 101 PYTA�... S^C7& w l z pomies^mb!3' Sdzie dosz�o do przewinienia i odizolowa� je n s J' nitna-mmute.- Taka kara zazwyczaj skut-^uJe. je�li /as/inie^J6 rezu'tat�w, z pewno�ci� skuteczne b�dzieobniz^<Dsis'loz'omu testosteronu, hormonu m�skiego. Mo�na to rzasf^ zar�wno poprzez podawanie, w pokarmie ii.j,,., ^. Vku, hormon�w �e�skich, jak poprzez 16 Dlaczego zdarza mi si� odczuwa� potrzeb� chwytania ludzi za kostki u n�g w�a�nie wtedy, gdy maj� zamiar wyj�� z pokoju? r, *11' �e czasem podczas snu J*116^ n�8ami ^powietrzu. ^ si�, �e skoml� lub wyj�. Co si� dzieje? Jest to ciekawy przyk�ad zachowania wyuczonego, stanowi�cego prosty i skuteczny spos�b pokazania "kto tu rz�dzi". Ludzie mog� uwa�a� psa za zgo�a nieistotnego cz�onka zgromadzenia, lecz pies s�dzi, �e to on jest tu najwa�niejszy. Lubi my�le�, �e znajduje si� w centrum wydarze� i �e ludzie zebrali si� wy��cznie dla jego przyjem- no�ci. cfiarza mi si? odczuwa� ntwytania ludziza kostki n!e wtedy>gdy. ""9* zamiar vj�� z pokoju? Mo�e zachowywa� si� ca�kiem konwencjonalnie: wita� si� z ka�dym, gaw�dzi� o pogodzie, wypytywa� o dzieci i - je�li le�y to w jego charakterze - pozwala� si� g�aska� lub wr�cz domaga� si� pieszczot. S�owem, gospodarz doskona�y. Gdy jednak go�cie zbieraj� si� do wyj�cia, jego zachowanie ulega kompletnej zmianie. Przyj�cie by�o przyjemne i pies wcale nie chce, aby si� sko�czy�o, a tu tymczasem ludzie rozchodz� si�, nie pytaj�c go o zdanie. Chwyta wi�c za kostki. Nawyk utrwala si�, poniewa� jest szalenie skuteczny: wystarczy ugry�� go�cia w kostk� i natychmiast jeste� w centrum uwagi, umacniasz sw�j autorytet i odwlekasz odej�cie go�ci. W�a�nie dlatego psy b�d� robi� to samo przy ka�dej nast�pnej wizycie. Ludzie mog� zapobiec "psiemu ROZDZIA� 2 48 101 PYTA�... EMOCJE I ZACHOWANIE terrorowi nie pozwalaj�c psu uczestniczy� w spotkaniach towarzyskich lub - ca�kiem po prostu - zamykaj�c go w innym pomieszczeniu, gdy go�cie zaczynaj� szykowa� si� do wyj�cia. Gdy jestem gdzie� z wizyt�, mam zwyczaj obsikiwa� �ciany, zw�aszcza je�li wyczuwam zapach innego psa. Ludzie chc� zaprowadzi� mnie do psychiatry. Czy to naprawd� konieczne? Wiem, �e jestem kochany, a mimo to czuj� zazdro��, gdy ludzie g�aszcz� starszego psa, kt�ry z nami mieszka. Wi�c gryz�. Jak m�g�bym zapanowa� nad egoistyczn� stron� mojej natury? l 51 EMOCJZI ZACHCENIE 17 , �e jestem kochany, a mimo to c/uje zazdro��, gdy ludzie g�aszcz� starszego psa, kt�ry z nami mieszka. WiLc gryz� Jak m�g�bym zapanowa� nad egoistyczn� stron� mojej natury? Rywalizacja nie powinna sta� si� problemem, o ile ludzie b�d� zaws& w pierwszej kolejno�ci zajmowa� si� psem dominuj�cy^ a dopiero potem innymi cz�onkami stada. Niestety lufeje zazwyczaj czuj� si� w obowi�zku wynagrodzi� s�abszemu jego ni�sz� pozycj� i przysparzaj� mu tyifl jeszcze wi^szych k�opot�w. zdarzg si�, �e szczeniak trafia do domu, gdzie jest ju� jeden pies, i pocz�tku to stary domownik dominuje, prawem wielko�ci i starsze�stwa. Z czasem, gdy szczeni� dorasta, a senior sj� starzeje, mo�e si� zdarzy�, �e przybysz poczuj6) iz nadesz�a jego kolej, aby sta� si� przyw�dc�. Ludzie oczywi�cie nadal poklepuj� najpierw starszego, co dra�ni m�odszego j prowadzi do b�jek. Je�eli psy walcz� tylko * obecno�ci ludzi, nigdy za� pod ich nieobecno�� -prawi� na Pewno tywalizuj� o uwag� swoich pan�w. gy przezwyci�y� tego rodzaju rywalizacj�, ludzie powinni obserwowa� naturalne zmiany zachodz�ce w hierarchii p$ieJ grupy i respektowa� je, zawsze zajmuj�c si� w pierw#zeJ kolejno�ci przyw�dc�. Cho� czasem bywa to trudne, a jiawet bolesi^ - natychmiast eliminuje dalsze przejawy za^dro�ci. 53 52 EMOCJE I ZACHOWANIE 707 PYTA�.. 18 Czemu kocham moj� pani�, a nienawidz� pana? chwytaj�c intruza za nogawk� pi�amy. Niech�� psa powinna si� zmniejszy�, je�li m�czyzna przejmie cz�� mi�ych obowi�zk�w wobec niego, takich jak karmienie czy wsp�lne spacery. Mo�liwe, �e ona po prostu przyjemniej pachnie. Psy bywaj� zazdrosne i staraj� si� chroni� to, co uwa�aj� za swoj� w�asno��. W kontaktach mi�dzy psami a lud�mi zwykle jedna osoba uwa�ana jest za "najwy�szego zwierzchnika". Wyb�r bywa r�ny. W niekt�rych domach psy wybior� osob�, kt�ra je karmi i wyprowadza na spacer, najcz�ciej jest to kobieta. W innych, przyw�dc� stanie si� osoba o najni�szym i najdobitniejszym g�osie, zazwyczaj m�czyzna. M�czyzn wybieraj� zwykle te psy, kt�re s� urodzonymi przyw�dcami i lubi� dominowa�. Seks i zazdro�� s� istotnymi czynnikami sympatii do pani i nienawi�ci do pana. Pies wychowuj�cy si� w�r�d kobiet przyzwyczaja si� do �e�skich g�os�w i zapach�w. Czuje si� bezpiecznie w obecno�ci kobiet, poniewa� ich zachowanie, wygl�d, wo� i wydawane przez nie d�wi�ki s� znajome. Je�li jest samcem, mo�e poczu� si� "w�a�cicielem" ludzkich samic i niepokoi� si�, gdy tylko poczuje od nich wo� m�czyzny. Psia zazdro�� nie jest niczym niezwyk�ym. Niekt�re psy posuwaj� si� do tego, �e pr�buj� nie wpuszcza� swych pan�w do ma��e�skiego ��ka. "Ona jest moja!" -warcz�, Wiem, �e jestem kochany, a mimo to czuj� zazdro��, gdy ludzie paszcz� starszego psa, kt�ry z nami mieszka. Wi�c gryz�. Jak m�g�bym zapanowa� nad egoistyczn� stron� mojej natury? Ilekro� widz� naszych s�siad�w, odczuwam l�k i warcz�. Po prostu co� mi si� w nich nie podoba. Moi ludzie s� temu przeciwni. Jak mam nad tym zapanowa�? 55 19 Ilekro� widz� naszych s�siad�w, odczuwam l�k i warcz�. Po prostu co� mi si� w nich nie podoba. Moi ludzie s� temu przeciwni. Jak mam nad tym zapanowa�? Niekt�re psy s� wysoce podejrzliwe wobec wszystkiego, co nowe. Zw�aszcza s�siedzi mog� sta� si� powodem k�opot�w, bo przebywaj� stale na granicy psiego terytorium. S� nieustannym �r�d�em niepokoju. Je�li maj� psa, niepok�j mo�e by� jeszcze silniejszy. Tego rodzaju problemy s� w zasadzie �atwe do rozwi�zania. Trzeba tylko przekona� psa, �e nowi przybysze i ich pies s� po prostu cz�onkami "rozszerzonego stada". Pierwsze spotkanie powinno odby� si� na neutralnym gruncie, na przyk�ad w miejscowym parku. Nasz pies szybko przekona si�, �e ci nowi ludzie i ich zwierzak nie stanowi� zagro�enia dla jego rodziny. S�siedzi mog� ofiarowa� naszemu psu ma�y pocz�stunek, a przy najl�ejszych objawach agresji powinni�my zwierz� stanowczo skarci�. Gdy spotkania w parku odbywaj� si� bez zatarg�w, nale�y przenie�� je na w�asne terytorium psa, do ogr�dka, a nast�pnie do domu. Pies bardzo szybko przekona si�, �e "nowi" nie maj� z�ych intencji wobec jego pa�stwa. Niewiele d�u�ej potrwa, nim zrozumie, �e tak�e pies s�siad�w nie stanowi powodu do niepokoju. EMOCJE I ZACHOWANIE 20 Jestem agresywny, po prostu gryz�. Jakiego kaga�ca powinienem u�ywa�? Kaganiec powinien pozwala� psu na swobodne ziaja-nie oraz picie, a jednocze�nie uniemo�liwia� mu gryzienie. Ka�dy pies powinien nosi� kaganiec w sytuacji, gdy mo�e ugry��. Naj�agodniejszy pies mo�e zachowa� si� w nieoczekiwany spos�b, gdy cierpi. Je�li ulegnie wypadkowi, powinien mie� kaganiec podczas wizyty w przychodni weterynaryjnej. Psy powinny nosi� kaganiec podczas pierwszego spotkania z raczkuj�cym niemowl�ciem. Dzieci nie chc� sprawi� psu b�lu, lecz szarpanie sier�ci nie nale�y przecie� do przyjemno�ci i typow� reakcj� takiego na przyk�ad teriera jest k�apni�cie z�bami. Pies bez kaga�ca mo�e bawi� si� z ma�ymi dzie�mi jedynie wtedy, gdy pewni jeste�my jego reakcji i tylko w obecno�ci os�b doros�ych. Bywaj� psy nieobliczalne i te powinny nosi� kaganiec przy ka�dym wyj�ciu z domu. U weterynarza, podczas tresury, na spacerze i zawsze wtedy, gdy spuszczane s� ze smyczy. Niekt�rzy ludzie lubi� stroi� swoich podopiecznych w ci�kie, skomplikowane, sk�rzane konstrukcje. S� �ne niewygodne i niepotrzebne. Lepsze s� tradycyjne ko-z pr�t�w metalowych czy plastikowych, pozwalaj�- 57 EMOCJE I ZACHOWANIE 56 1O1 PYTA�... ce na swobodny przep�yw powietrza, lub wykonane z nylonowej tkaniny sto�ki, kt�re dobrze przylegaj� do grzbietu nosa, a jednocze�nie pozwalaj� psu swobodnie wywiesi� j�zyk. Z pocz�tku psy niech�tnie akceptuj� kaganiec, lecz je�li przyzwyczai si� je do tego �agodnie, ju� wkr�tce nosz� go z pe�n� nonszalancj�. 21 Ostatnio prze�y�em tragedi� i mojego pana nie ma ju� w�r�d nas. Straci�em ochot� do wszystkiego, po prostu le�� i cierpi�. Czy to psia depresja? Ilekro� widz� naszych s�siad�w, odczuwam l�k i warcz�. Po prostu co� mi si� w nich nie podoba. Moi ludzie s� temu przeciwni. Jak mam nad tym zapanowa�? Ostatnio prze�y�em tragedi� i mojego pana nie ma ju� w�r�d nas. Straci�em ochot� do wszystkiego, po prostu le�� i cierpi�. Czy to psia depresja? Owszem, to depresja. Psy do�wiadczaj� uczu� i cierpi� na depresj� podobnie jak ludzie. Najwa�niejsza w psim �yciu jest sta�o��. Przywi�zuje si� on trwale do ludzi i innych ps�w i mo�e za�ama� si�, gdy wi�zy ulegn� zerwaniu. Nie oznacza to, �e wszystkie psy zareaguj� depresj� na istotne zmiany w ich �yciu. Podobnie jak to bywa u ludzi, niekt�re z nich przystosowuj� si� �atwiej ni� inne. Bardziej podatne na depresj� b�d� te psy, kt�re pozostaj� w szczeg�lnie silnym zwi�zku podleg�o�ci wobec cz�owieka lub zwierz�cia. Innymi s�owy, "podw�adni" �atwiej si� za�amuj� po utracie "szefa" ni� przyw�dcy po stracie wasala. Problem zmniejsza si�, gdy pies traktuje wszystkich cz�onk�w ludzkiej rodziny jako przyw�dc�w, wi�c gdy jeden z nich ubywa, inni mog� go �atwo zast�pi�. Je�li roz��ka jest chwilowa, depresja ust�puje wraz z powrotem przyjaciela. Trudniej pogodzi� si� z nieodwo�aln� strat�. Mimo �e trudno by�oby udowodni� celowo�� takiego post�powania, nie ma przeszk�d, aby pies m�g� obejrze� i obw�cha� martwe cia�o innego domowego zwierzaka. Gdy pan umiera lub wyje�d�a na sta�e, kto� inny powinien natychmiast przej�� rol� przyw�dcy, 58 59 101 PYTA�... EMOCJE I ZACHOWANIE zapewniaj�c psu mi�o��, pieszczoty, po�ywienie i dyscyplin�. Je�eli tak w�a�nie si� stanie, depresja potrwa kr�tko i interwencja medyczna z pewno�ci� nie b�dzie potrzebna. 22 Nie cierpi� zostawa� sam, wi�c kiedy tak si� zdarzy, szalej� po domu, szukaj�c jakiego� zaj�cia. Nie wiem, czemu lubi� wtedy po�era� doniczkowe ro�liny, obgryza� meble i siusia� na ��ka? Jestem agresywny, po prostu gryz�. Jakiego kaga�ca powinienem u�ywa�? Nie cierpi� zostawa� sam, wi�c kiedy tak si� zdarzy, szalej� po domu, szukaj�c jakiego� zaj�cia. Nie wiem, czemu lubi� wtedy po�era� doniczkowe ro�liny, obgryza� meble i siusia� na ��ka? Psy s� zwierz�tami szalenie towarzyskimi. Uwielbiaj� wszelk� aktywno��, nie dlatego nawet, by chcia�y w niej bra� udzia�, sama obserwacja dzia�a stymuluj�ce. Je�eli pies jest m�ody i zdrowy, zawsze chce znajdowa� si� w centrum wypadk�w. Je�eli ludzie zapraszaj� go�ci, pies chce ich powita� i obw�cha�, przy��czy� si� do nich przy drinkach i pom�c przy rozpalaniu grilla. Nie lubi pozostawa� na uboczu. Samotno�� jest nienaturalna i nudna. Psy mieszkaj�ce z lud�mi pr�dko si� ucz�, �e gdy s� znudzone, wystarczy odszuka� kt�rego� z cz�onk�w rodziny i mog� liczy� na pieszczoty, rozmow�, zabaw� lub cho�by skarcenie - to te� jest rodzaj uwagi. A wi�kszo�� ps�w w�a�nie uwagi potrzebuje najbardziej. Gdy wszyscy ludzie opuszczaj� dom, pozostawiaj�c je same, niepokoj� si�, wpadaj� w podniecenie i odczuwaj� siln� frustracj�. Mog� wtedy zachowy-wa� si� destrukcyjnie. Ich zachowanie nie jest zemst� za pozostawienie w sa-niotno�ci. Siusiaj�c na ��ko, nie m�wi� sobie w duchu: �Kobi� to, bo wiem, �e oni tego nie znosz�". Robi� rze-> jakich nie robi�y nigdy przedtem, z powodu niepokoju i 101 PYTA�... 60 61 EMOCJE I ZACHOWANIE 23 Jestem szcz�liwym i zadowolonym z �ycia czternastolatkiem. Moi ludzie zdecydowali ostatnio, �e dostan� szczeniaka do towarzystwa. Czy to naprawd� potrzebne? Ostatnio prze�y�em tragedi� i mojego P�(tm)��(tm) ju� w�r�d nas. Strac/em ochot� do wszystkiego, po prostu le�� i cierpi�. Czy to psia depresja? Jestem szcz�liwym i zadowolonym 2 Wia czternastolatkiem. Moi ludzie zdecydowali ostatnio, �e dostan� szczeniaka do towarzystwa. Czy to naprawd� potrzebne? W wi�kszo�ci przypadk�w nowy szczeniak stanowi atrakcj� dla starszego psa i dla rodziny r�wnie�. Wszystkie psy - nawet te najg��biej przekonane o swoim "cz�owiecze�stwie", dla kt�rych pozosta�e psy s� przybyszami z innego wymiaru - w ostatecznym rozrachunku lubi� towarzystwo swoich pobratymc�w. Z wyj�tkiem ps�w, kt�re wykazuj� wyra�ne zmiany starcze i cierpi� na dolegliwo�ci podesz�ego wieku, nawet te, kt�re nigdy nie do�wiadczy�y towarzystwa przedstawicieli w�asnego gatunku, ju� po kilku dniach czy tygodniach podzi�kuj� ludziom za wprowadzenie do stada kogo�, kogo rozumiej� tak dobrze. Starzej�cemu si� psu z pocz�tku nie spodoba si�, gdy szczeni� zacznie w�azi� mu na g�ow�, liza�, ssa�, szturcha�, popycha� i obgryza�. B�dzie karci� niesfornego m�odzieniaszka, kt�ry szybko zrozumie, �e siwej g�owie nale�y si� szacunek. Z drugiej strony, szczeni�ta pachn� tak rozkosznie, m�wi� psim j�zykiem o wiele lepiej ni� jakikolwiek cz�owiek i tryskaj� energi� m�odo�ci, wnosz�c w �ycie staruszka ducha rywalizacji i zabawy. Poniewa� naszemu "emerytowi" pozosta�o ju� niewiele �ycia, obecno�� innego psa pozwoli ludziom szybciej 62 63 EMOCJE I ZACHOWANIE 101 PYTA�... przebole� jego �mier�. Je�eli jednak pies przekroczy punkt krytyczny i wykazuje nieodwracalne ubytki psychiczne lub fizyczne zwi�zane z podesz�ym wiekiem, m�drzej b�dzie poczeka� na jego odej�cie i dopiero potem wprowadzi� do domu nowego lokatora. 24 Ostatnio sta�em si� bardzo dra�liwy. Czy wraz z wiekiem psuje mi si� charakter? Nie cierpi� zostawa� sam, wi�c kiedy tak si� zdarzy, szalej� po domu, szukaj�c jakiego� zaj�cia. Nie wiem, czemu lubi� wtedy po�era� doniczkowe ro�liny, obgryza� meble i siusia� na ��ka? Ostatnio sta�em si� bardzo dra�liwy. Czy wraz z wiekiem psuje mi si� charakter? Dra�liwo�� wzrasta wprawdzie wraz z wiekiem, lecz cz�sto istnieje inny pow�d, mo�liwy do usuni�cia. Z biegiem lat psy coraz bardziej przyzwyczajaj� si� do ustalonego biegu wypadk�w. Coraz wa�niejsza staje si� codzienna rutyna. W ko�cu psy robi� wiele rzeczy wcale nie dlatego, �e maj� na nie ochot�, lecz dlatego, �e zawsze je robi�y. Pies mo�e gwa�townie domaga� si� wyj�cia na dw�r, poniewa� zawsze wyprowadzano go o tej w�a�nie porze. Gdy ju� znajdzie si� na zewn�trz, zapomina, dlaczego tak mu na tym zale�a�o. Z wiekiem s�abn� psie zmys�y. Podobnie jak ludzie, wiekowe psy s�ysz� s�abiej, a ich wzrok staje si� mniej os