MICHAEL SHARON Zdrowo je�� (Nutrients A to Z A User�s guide to foods, herbs, vitamins, minerals & supplements) �ywno�� i substancje lecznicze od A do Z (t�umaczy�a Anna Tabaczy�ska) GDZIE ZNALE�� ZDROWE PO�YWIENIE Sk�adniki pokarmowe i produkty opisane na kartach tej ksi��ki - owoce, warzywa, oleje, zio�a, sk�adniki mineralne i preparaty od�ywcze - mo�na kupi� w bardzo r�nych, mniej lub bardziej oczywistych miejscach. Wiele rodzaj�w pokarm�w, zi� i przypraw, niegdy� uznawanych za rarytas, przy minimum wysi�ku �atwo znale�� w sklepach i supermarketach, kt�re obecnie gromadz� produkty z ca�ego �wiata. Kiedy zdrowie staje si� tak wa�ne, w sklepach spo�ywczych coraz cz�ciej pojawia si� �ywno�� o w�a�ciwo�ciach zdrowotnych. Aby kupi� specjalne produkty, wystarczy wyprawi� si� do pobliskiego sklepu ze zdrow� �ywno�ci�, gdzie ponadto mo�na znale�� pomoc i rad�. Poza po�ywnym jedzeniem s� tam te� rozmaite preparaty witaminowe, mineralne i od�ywcze w formie kapsu�ek, z�o�one z r�nych sk�adnik�w, skomponowane wed�ug r�nych formu�, cz�sto dostosowane do stanu zdrowia i zapotrzebowania. Tak�e apteki oferuj� coraz wi�cej produkt�w zdrowej �ywno�ci z zawarto�ci� witamin, sk�adnik�w mineralnych i dodatk�w od�ywczych. Sklepy ze zdrow� �ywno�ci� oczywi�cie r�ni� si� mi�dzy sob� wielko�ci� i niekt�re bardziej specjalistyczne produkty dost�pne s� tylko w tych wi�kszych. Trudniej znale�� niekt�re zio�a, w szczeg�lno�ci �wie�e. I chocia� sklepy ze zdrow� �ywno�ci� na naszych ulicach s� czym� ju� bardzo znajomym i proponuj� nam szerokie zestawy produkt�w zio�owych, miejsca, w kt�rych sprzedaje si� zio�a �wie�e, wci�� s� rzadko�ci�. Has�a zawieraj� informacj� o tym, w jaki spos�b dotrze� do danego sk�adnika, ziela itp. Aby zastosowa� w�a�ciwe dozowanie, zawsze trzeba dok�adnie przeczyta� instrukcj� na opakowaniu, a w szczeg�lnych sytuacjach - poprosi� o rad� znaj�cego si� na rzeczy lekarza. Wyt�uszczenia w tek�cie odsy�aj� do osobnych hase�. A AGAR Galaretowata substancja wyrabiana z pewnych gatunk�wjapo�skich wodorost�w*, g��wnie z rodzaju Gelidium. Poniewa� wodorosty s� bogatym �r�d�em minera��w i witamin, agar dostarcza du�ej porcji sk�adnik�w od�ywczych, a nie jest trawiony przez enzymy. Cz�sto u�ywa si� go jako �rodka stabilizuj�cego (E406) do produkcji lod�w i innych potraw. W Japonii stosowano go tradycyjnie zamiast �elatyny. Przewy�sza �elatyn� pochodzenia zwierz�cego, poniewa� jest niskokaloryczny, ma delikatniejsz� struktur� i nie zmienia konsystencji. Jest lekko strawny, dlatego zaleca si� go w szczeg�lno�ci ludziom chorym i dzieciom. Stosuje si� go te� jako �rodek przeczyszczaj�cy, poniewa� z �atwo�ci� ch�onie wod� i p�cznieje. Dost�pny w sklepach ze zdrow� �ywno�ci� w p�atkach lub tabliczkach; rozpuszcza si� �atwo we wrz�tku. AKACJA (ACACIA) Kolczaste drzewo lub krzew z rodziny mimozowatych, rosn�ce w strefie mi�dzy-zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Z soku drzew akacji rosn�cych w p�nocnej Afryce (Acacia senegal) otrzymuje si� substancj� znan� jako guma arabska. Tradycyjnie u�ywano jej do �agodzenia stan�w zapalnych dr�g oddechowych, pokarmowych i moczowych. Z gumy arabskiej rozpuszczonej w wodzie (1-4 �y�eczek na fili�ank� wody) otrzymuje si� kleik, kt�ry przynosi ulg� w b�lu gard�a, kaszlu, biegunce i czerwonce. Poza zastosowaniami medycznymi gumy arabskiej u�ywa si� te� w przemy�le do produkcji s�odyczy, zw�aszcza pochodz�cych z kraj�w �rodkowego Wschodu owoc�w kandyzowanych, oraz jako substancji zag�szczaj�cej (E414) do wyrobu niekt�rych potraw. Dost�pna w wi�kszych sklepach ze zdrow� �ywno�ci� oraz w sklepach zielarskich. W Polsce nazw� akacja okre�la si� b��dnie robini� (red.). ALERGIA POKARMOWA Jest to zaburzona reakcja uk�adu odporno�ciowego na substancje zawarte w po�ywieniu. Je�li do krwi przedostanie si� substancja szkodliwa, to uk�ad odporno�ciowy w zdrowym organizmie rozpoznaje j�jako obc� i natychmiast odpowiada wzmo�onym wytwarzaniem bia�ych cia�ek krwi oraz przeciwcia�, kt�rej� rozk�adaj� i niszcz�. W alergii uk�ad odporno�ciowy reaguje z tak� sam� wrogo�ci� na substancje nieszkodliwe, uwalniaj�c histamin�. Mo�e to spowodowa� wiele r�nych objaw�w, pocz�wszy od zwyk�ej wysypki czy b�lu g�owy na podwy�szonym ci�nieniu t�tniczym krwi sko�czywszy. Przyczyny alergii nie s� do ko�ca poznane przez nauk�, cho� wiadomo, �e odczyny alergiczne mog� wywo�ywa� zar�wno bia�ka zawarte w po�ywieniu, jak i py�ki ro�lin. Powszechn� przyczyn� alergii pokarmowych s�: niski poziom kwasu �o��dkowego i niedob�r pewnych enzym�w trawiennych trzustki. Trzustka wydziela enzymy, kt�re rozk�adaj� bia�ko na prostsze sk�adniki, tzn. aminokwasy. Niedob�r enzym�w powoduje, �e cz�ciowo strawione bia�ko i te jego fragmenty, kt�re prowokuj� alergi� pokarmow�, przedostaj� si� do jelit, co mo�e wywo�a� objawy nie tylko somatyczne, ale i psychiczne. Reakcje alergiczne u ludzi, szczeg�lnie u dzieci wywo�uj� niekt�re powszechnie stosowane w przemy�le spo�ywczym dodatki, jak kwas benzoesowy (E210), czy barwniki, jak tartrazyna (E102). Do najpowszechniejszych czynnik�w alergicznych, czyli alergen�w, nale�� mleko krowie, jaja, czekolada, pomara�cze, pszenica, ser, pomidory, wo�owina i kukurydza, natomiast najmniej uczula ry�, groch i awokado. Sygna�em alergii pokarmowej mo�e by� szczeg�lna ochota na pewne rodzaje po�ywienia, a wykrywaniu pokarm�w powoduj�cych uczulenie s�u�� specjalne testy. Niekt�re sk�adniki pokarm�w mog� leczy� b�d� �agodzi� alergie, a nale�� do nich witamina C i kwerce-tyna, dzia�aj�ce silnie przeciwhistaminowo, witamina B6, cynk, witamina E i wap�. Niekt�rzy specjali�ci w dziedzinie �ywienia uwa�aj�, �e alergie mog� by� powodowane niedoborem sk�adnik�w pokarmowych. ALKOHOL �ci�lej alkohol etylowy, jest to p�yn o charakterystycznej woni i smaku, uzyskiwany przez fermentacj� skrobi lub cukru albo syntetycznie; zaliczany do u�ywek. Mimo �e picie napoj�w alkoholowych od dawna nale�y do najwa�niejszych rytua��w rodzaju ludzkiego, o czym �wiadcz� zapisy historyczne, trudno poleca� alkohol ze wzgl�du na warto�ci od�ywcze. Picie wina i piwa w umiarkowanych ilo�ciach, w szczeg�lno�ci w sytuacjach towarzyskich, mo�e sprawia� przyjemno��, a tym samym zmniejsza� stres. Mo�e jednak tak�e przyczyni� si� do uzale�nienia. Intensywne picie alkoholu, zw�aszcza wysokoprocentowego, wp�ywa bardzo szkodliwie na procesy metaboliczne zachodz�ce w organizmie. Alkohol zawarty w napojach powstaje w trakcie fermentacji. W procesach przemiany materii rozk�adany jest do szkodliwej dla organizmu substancji chemicznej, nosz�cej nazw� aldehydu octowego. To jest ten sk�adnik, kt�ry powoduje dobrze znany efekt tzw. kaca, cz�sto wyst�puj�cy u os�b nadmiernie pij�cych. Alkohol mo�e zmniejsza� w organizmie ilo�ci najwa�niejszych witamin i minera��w: witamin B, C, K, cynku, magnezu i potasu. Nawet umiarkowana konsumpcja ogranicza zdolno�� w�troby do metabolizmu glukozy i eliminowania toksycznych produkt�w przemiany materii. Intensywne picie powoduje uszkodzenie w�troby i m�zgu, naczy� krwiono�nych, upo�ledza procesy krzepni�cia krwi, przyczynia si� do powstawania �ylak�w, hemoroid�w, zakrzep�w, uszkodzenia prostaty i powoduje bezp�odno��. Przyspiesza r�wnie� rozw�j chor�b i dolegliwo�ci zwi�zanych z wiekiem, takich jak zaburzenia pracy serca czy za�ma, a tak�e zmarszczki na sk�rze. Sprzyja zaburzeniom psychicznym, jak l�ki, depresje, zaburzeniom emocjonalnym i umys�owym. Witaminy B1, PP, C i aminokwas cysteina chroni� organizm przed niekt�rymi szkodliwymi skutkami spo�ywania alkoholu, a ich niedobory mo�na �agodzi� za pomoc� dodatk�w od�ywczych, takich jak dost�pne w sklepach ze zdrow� �ywno�ci� chi�skie ziele kudzu (opornik), a tak�e preparaty aminokwasu L-glutaminy. Niedobory sk�adnik�w mog� prowadzi� do hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi), co mo�na sprawdzi� za pomoc� testu tolerancji glukozy (GTT) i zastosowa� odpowiedni� diet� przepisan� przez lekarza. ALOES Ro�lina pochodz�ca z tropikalnych rejon�w Dalekiego Wschodu, po�udniowej Afryki i Indii Zachodnich (wyspy na Morzu Karaibskim). Obecnie uprawiana w stanach USA o suchym klimacie; sadzi si� j� tak�e w wielu miejscach jako ro�lin� ozdobn�. Je�li chodzi o sk�adniki od�ywcze i lecznicze, to najcenniejszy jest g�sty sok wyciskany z d�ugich li�ci, kt�ry ma w�a�ciwo�ci grzybob�jcze i bakteriob�jcze. Sok z aloesu zawiera wiele cennych witamin i minera��w, a tak�e beta-karoten, enzymy, aminokwasy i rodzaj z�o�onych w�glowodan�w nazywanych mukopolisa-charydami. Substancje te odpowiadaj� za lecznicze w�a�ciwo�ci aloesu. Ro�lina ta �agodzi zapalenia przewodu pokarmowego, przynosi ulg� w zaparciach, wzd�ciach i objawach nadwra�liwo�ci jelit. Galaretowatego soku ze �wie�ych li�ci mo�na te� u�ywa� zewn�trznie do smarowania ran, mo�na go wciera� w sk�r� w miejscach poparze� s�onecznych, zmarszczek, podra�nie� i mniejszych skalecze�. Napary nadaj� si� do przemywania ran i oczu. Sok ma nieco odstr�czaj�cy smak, tote� do u�ytku wewn�trznego najcz�ciej miesza si� go z sokiem owocowym, by by� �atwiejszy do prze�kni�cia. Czysty ameryka�ski sok z aloesu jest obecnie dost�pny w wi�kszo�ci sklep�w ze zdrow� �ywno�ci�. ALUMINIUM (AL) Lekki pierwiastek metaliczny znany tak�e jako glin, bardzo rozpowszechniony w przyrodzie, w organizmie ludzkim wyst�puje �ladowo. Powszechnym �r�d�em tego toksycznego sk�adnika s� sery topione, soda oczyszczona, tabletki reguluj�ce r�wnowag� kwasowo-zasadow�, s�l kuchenna i antyperspiranty (E173). Przyczyn� przenikania aluminium do organizmu mo�e te� by� u�ywanie sztu�c�w i naczy� zrobionych z tego metalu. Aluminium narusza r�wnowag� mi�dzy wapniem a fosforem, powoduje utrat� witaminy B1 i zwi�kszenie w organizmie ilo�ci soli aluminium, kt�rych gromadzenie si� w m�zgu prowadzi do ubytk�w pami�ci, demencji i choroby Alzheimera. Zalecanym �rodkiem przeciwdzia�aj�cym gromadzeniu si� tych soli w m�zgu s� preparaty witaminy C, a tak�e czosnek, wodorosty i siewki pszenicy. AMARANT - PATRZ SZAR�AT AMINEK (AMMI MSNAGA) Zio�o pochodz�ce z Bliskiego Wschodu; by�o u�ywane wjeme�skiej i arabskiej medycynie ludowej. Zawiera glikozyd kelin�, kt�ry przynosi ulg� w b�lach zwi�zanych z kamieniami nerkowymi (rozlu�nia skurcze mi�ni powsta�e wskutek ucisku kamieni). Rozszerza naczynia wie�cowe serca i �agodzi b�le w chorobie wie�cowej. Dost�pny w wi�kszych sklepach zielarskich. AMINOKWASY Zwi�zki wyst�puj�ce w organizmach zwierz�cych, ro�linach i drobnoustrojach, b�d�ce sk�adnikami bia�ek. Sk�adaj� si� z w�gla, wodoru, tlenu, siarki i azotu. ��cz� si� w r�ne struktury �a�cuchowe (�a�cuchy peptydowe), kt�re nadaj� danemu rodzajowi bia�ka - czy to b�dzie bia�ko zawarte w ko�ciach, czy we w�osach lub pa�- nokciach -jego specyficzne cechy. Formowaniem si� tych r�nych bia�ek zarz�dzaj� kwasy nukleinowe DNA i RNA, cz�sto zwane tak�e matrycami bia�ek. DNA -kwas dezoksyrybonukleinowy - zawiera kod g��wny; RNA - kwas rybonukleinowy - t�umaczy informacj� niezb�dn� do syntezy bia�ek w kom�rkach. Synteza jest niezwykle wa�na dla podtrzymania �ycia, poniewa� kom�rki organizmu bezustannie obumieraj� i musz� powstawa� nowe. Spo�r�d ponad dwudziestu znanych aminokwas�w, formuj�cych tysi�ce kombinacji bia�ek, dziewi�� - leucyna, izoleucyna, walina, metionina, treonina, lizyna, fenyloalanina, tryptofan i histydyna - uznaje si� za aminokwasy niezb�dne w ludzkiej diecie we w�a�ciwych proporcjach, gdy� to one tworz� to, co nazywa si� bia�kiem o pe�nych walorach od�ywczych. �aden nie mo�e by� syntezowany w organizmie cz�owieka, musz� by� zatem pobierane wraz z pokarmem. Brak nawet jednego z wymienionych aminokwas�w lub zbyt niski jego poziom w organizmie w por�wnaniu z innymi wstrzymuje lub spowalnia syntez� bia�ek. Zdarza si� to przy �cis�ej diecie wegetaria�skiej, opartej na niepe�nowarto�ciowych bia�kach ro�linnych. Pokarm oparty na produktach zwierz�cych - mi�sie, rybach, jajach i przetworach mleczarskich - zawiera wszystkie potrzebne aminokwasy, dostarczaj�c pe�nowarto�ciowego bia�ka. Stwierdzono, �e pojedyncze aminokwasy maj� specyficzne, dobroczynne w�a�ciwo�ci: wspomagaj� spalanie t�uszczu, wspieraj� leczenie �ysienia, przyczyniaj� si� do rozwoju mi�ni oraz uwalniania stresu. Mo�na je stosowa� jako dodatki do po�ywienia. Poza wymienionymi dziewi�cioma s� aminokwasy uznane za �wa�ne" (cho� nie niezb�dne). Nale�y do nich aminokwas arginina, kt�rej organizm wielu ludzi nie wytwarza w odpowiedniej ilo�ci. AMINOKWASY O ROZGA��ZIONYM �A�CUCHU (BCAA) S� to: leucyna, izoleucyna i walina. S� one niezb�dne dla wzrostu mi�ni i proces�w odnowy; pomagaj� w przywracaniu zdrowia uszkodzonym, naci�gni�tym i zm�czonym mi�niom i dlatego stosowane s� przez sportowc�w i osoby trenuj�ce cia�o. Wzmacniaj� tak�e mi�nie os�abione d�ugim le�eniem w czasie choroby, pomagaj� w uwalnianiu stresu. Preparaty zawieraj�ce aminokwasy tej grupy dost�pne s� w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. ANANASY Owoce byliny pochodz�cej z Ameryki Po�udniowej, uprawiane w strefie tropikalnej. S� zasobnym �r�d�em witaminy C i potasu, niewiele jest w nich innych sk�adnik�w od�ywczych. Zawieraj� jednak�e bromelain� - enzym rozszczepiaj�cy bia�- ko, kt�ry poprawia trawienie. Dlatego dobrze je�� ananasy po posi�kach mi�snych. Ananasy dzia�aj� moczop�dnie, ponadto poprawiaj� apetyt, lecz� biegunki, niszcz� paso�yty uk�adu pokarmowego i zmniejszaj� ilo�� p�yn�w w organizmie. Bromelain� mo�na kupi� w kapsu�kach jako dodatek pokarmowy, u�atwiaj�cy trawienie. Uwaga: Poniewa� niedojrza�e ananasy dzia�aj� zakwaszaj�ce, nie powinny ich je�� osoby z owrzodzeniem �o��dka lub dwunastnicy. Z tego samego powodu niedojrza�e ananasy mog� szkodzi� z�bom. ANTACYDY S� to �rodki neutralizuj�ce kwas solny w �o��dku, pe�ni�ce rol� regulator�w kwasowo�ci. Przynosz� tylko czasow� ulg�, �agodz�c objawy nadkwasoty, a nie zupe�ne wyleczenie. Ka�dy, kto u�ywa tych lek�w bez recepty, powinien zdawa� sobie spraw� z tego, �e objawy nadmiernego zakwaszenia �o��dka s� podobne do objaw�w niedoboru kwas�w trawiennych. Ponadto niekt�re antacydy zawieraj� glin, pierwiastek toksyczny, kt�ry wbudowuje si� w ludzkie cia�o i powoduje szereg zaburze�. Chlorowodorek betainy przynosi ulg� w zgadze spowodowanej niedoborem kwas�w trawiennych w �o��dku. Poniewa� wydzielanie �o��dkowe zmniejsza si� wraz z wiekiem, niekt�rzy lekarze zalecaj� profilaktyczne przyjmowanie chlorowodorku betainy oraz niezb�dnych dla organizmu metali wszystkim osobom po czterdziestce. Przyjmowanie enzym�w trawiennych, takich jak pankreatyna, daje dobre efekty w niekt�rych przypadkach, ale najprostsz� i najskuteczniejsz� metod� poradzenia sobie z problemem nadkwasoty, zgagi i dyspepsji jest w�a�ciwa dieta. Szybk� ulg� przynosi za�ywanie 2-3 tabletek dolomitu przed ka�dym posi�kiem. Z w�asnych do�wiadcze� autora wynika, �e szklanka zimnego mleka lub kilka surowych migda��w zjedzonych na czczo skutecznie likwiduje zgag�. Poniewa� p�yny pite przed posi�kiem rozcie�czaj� kwasy �o��dkowe, zaleca si� picie ich raczej na czczo ni� po jedzeniu. ANTYBIOTYKI Naturalne, wytwarzane przez �ywe organizmy, a tak�e uzyskiwane w drodze syntezy substancje o dzia�aniu bakteriob�jczym i bakteriostatycznym, hamuj�cym zdolno�� rozmna�ania si� bakterii. Kiedy� uwa�ano, �e antybiotyki przyczyni� si� do wyeliminowania wszelkich chor�b, obecnie za� ich stosowanie zacz�to nieco ogranicza�. Wzrasta bowiem wra�liwo�� na leki, ale ich rzeczywista skuteczno�� spada. Wiele szczep�w bakterii uodporni�o si� na dzia�anie antybiotyk�w i staj� si� one oporne na leczenie. Jak si� obecnie ocenia, oko�o 20% zaka�e� szpitalnych nie poddaje si� leczeniu antybiotykami; w samych Stanach Zjednoczonych z powodu takich zaka�e� umiera co roku ponad 10 tysi�cy os�b. Pocz�tkowo antybiotyki stanowi�y bardzo siln� bro� przeciw wielu chorobom i ocali�y wiele ludzkich istnie�. Niestety, lekarze nabrali sk�onno�ci do stosowania ich w spos�b nieograniczony i w rezultacie wiele bakterii wytworzy�o oporno�� na leki, kt�re w tej sytuacji trzeba przepisywa� w coraz wi�kszych dawkach, co powoduje zwykle silne skutki uboczne. Poniewa� antybiotyki nie s� w stanie odr�ni� �z�ych", chorobotw�rczych bakterii od �dobrych" - �yj�cych z nami w symbiozie, zabijaj� wszystkie, tak�e te bakterie jelitowe, kt�re s� potrzebne w procesie wch�aniania sk�adnik�w pokarmowych. Jednym ze skutk�w jest rozpowszechnienie dro�d�ycy pochwy u kobiet, kt�rym zalecono przyjmowanie tetracykliny. Antybiotyki mog� tak�e neutralizowa� dzia�anie pigu�ek antykoncepcyjnych. Dlatego lekarze obecnie ograniczaj� stosowanie antybiotyk�w do przypadk�w niezb�dnych. Pojawia si� tak�e tendencja, by przygotowywa� pacjent�w do zabieg�w chirurgicznych, wzmacniaj�c ich odporno�� za pomoc� zr�wnowa�onej, bogatej w dodatki pokarmowe diety. ANTYDEPRESYJNE �RODKI ZAWARTE W POKARMIE Leczenie depresji, stresu i l�ku za pomoc� sk�adnik�w po�ywienia dotyczy dw�ch aminokwas�w: DOPA (dihydroksyfenyloalaniny), kt�ra podnosi poziom noradre-naliny - hormonu rdzenia nadnerczy - i dopaminy w m�zgu, oraz GABA (kwasu gammaaminomas�owego), kt�ry staje si� coraz bardziej popularnyjako lek przedwiekowy. Ten drugi pochodzi z kwasu glutaminowego, syntezowanego przez organizm ludzki, i dzia�a jako przeka�nik nerwowy o w�a�ciwo�ciach hamuj�cych. Oznacza to, �e GABA spowolnia aktywno�� kom�rek nerwowych uk�adu limbicznego, kt�ry dla organizmu ludzkiego jest czym� w rodzaju emocjonalnego dzwonka alarmowego. Dobrze znanym minera�em o w�a�ciwo�ciach uspokajaj�cych jest wap�, kt�ry podany przed snem w dawce 500 mg mo�e nawet z�agodzi� bezsenno��. W leczeniu stresu i depresji pomagaj� witaminy i zio�a: witamina C, witaminy z grupy B, szczeg�lnie B1, niacyna (witamina PP), kwas pantotenowy (witamina z grupy B) oraz g��g, kava-kava, lipa, dziurawiec i kozlek. Do pokarm�w, kt�re mog� pog��bia� depresje i l�k, a kt�rych warto unika�, nale��: cukier bia�y, bia�a m�ka, kofeina oraz wszystkie produkty z du�� zawarto�ci� t�uszczu. Powinno si� tak�e ca�kowicie zrezygnowa� z alkoholu i papieros�w. ANTYKONCEPCYJNE PIGU�KI Wykazano, �e pigu�ki te powoduj� niedobory w organizmie takich witamin, jak: Bg, kwas foliowy i witamina B12- D�ugotrwa�e ich za�ywanie mo�e spowodowa� typowe objawy niedobor�w tych wa�nych sk�adnik�w, takie jak: nadmierny przyrost wagi, zatrzymanie wody w organizmie, alergia, anemia, zm�czenie, depresja, a nawet utrata pop�du seksualnego. Aby zapobiec tym objawom, nale�y uzupe�nia� niedobory, stosuj�c odpowiedni� diet�. ANY� PATRZ BIEDRZENIEC ANY� APETYT Apetyt czyli ch��jedzenia, jest zazwyczaj jedn� z wa�nych przyczyn nadwagi. Ka�dy, kto pragnie zmniejszy� wag� cia�a lub z innych powod�w powstrzyma� ch��jedzenia albo nad ni� zapanowa�, powinien w��czy� do swojej diety nast�puj�ce pokarmy: awokado, otr�by i dania bogate w b�onnik, �odygi selera, gum� guar, kwas cytrynowy (HCA) w postaci tabletek (Citrimax) wraz z aminokwasem L-fenyloalani-n�, a tak�e �wie�y sok z cytryny. Dla tych, kt�rzy pragn� pobudzi� apetyt, zaleca si� kie�ki lucerny, jab�ka, sok z marchwi, pieprz cayenne, li�� selera, kurcz�ta, ocet jab�kowy, kukurydz�, gra-pefruity, w�trob�, grzyby, pomara�cze, truskawki i pomidory. Poza tym takie zio�a, jak rzepik, any� i rumianek wraz z witamin� B complex, preparatami cynku i dro�d�ami piwnymi. ARCYDZI�GIEL (ANGELICA ARCHANGELICA) Du�a ro�lina o przyjemnym zapachu, pochodz�ca z p�nocy Europy i z Azji. Bylina lub ro�lina dwuletnia, wyst�puje w miejscach wilgotnych, takich jak brzegi rzek; jest tak�e uprawiana. Surowcem leczniczym i �r�d�em sk�adnik�w od�ywczych s� korzenie i nasiona. Herbatka z nasion lub korzeni arcydzi�gla u�atwia trawienie, likwiduje wzd�cia i pobudza apetyt. U�ywa si� jej w wielu dolegliwo�ciach uk�adu pokarmowego, mi�dzy innymi w chorobie wrzodowej, wymiotach i kolce. U�ywana zewn�trznie pomaga w b�lach reumatycznych i podagrze. Wywar z korzenia �agodzi �wierzb i sw�dzenie sk�ry. Napar przyrz�dza si� zaparzaj�c �y�eczk� pokruszonych nasion w fili�ance wrz�tku. Wywar z korzenia sporz�dza si� gotuj�c �y�eczk� pokruszonego korzenia w 3/4 fili�anki wrz�tku. Po zagotowaniu nale�y pozwoli� osiada� nasionom przez 5 minut. Arcydzi�giel dost�pny jest w sklepach zielarskich i wi�kszych sklepach ze zdrow� �ywno�ci� tak�e w postaci p�ynnego ekstraktu. Nale�y go stosowa� wed�ug przepisu na opakowaniu. Uwaga: Cukrzycy nie powinni przyjmowa� arcydzi�gla, poniewa� podnosi on poziom cukru we krwi. ARGININA Nale�y do wa�nych aminokwas�w, gdy� jej pochodna ornityna pobudza wydzielanie hormonu wzrostu w m�zgu. Jest to istotne nie tylko w przypadku dzieci, ale tak�e doros�ych, poniewa� ornityna przyczynia si� do odbudowy tkanek i gojenia si� ran. Substancja ta pobudza r�wnie� wzrost limfocyt�w T - kom�rek uk�adu odporno�ciowego, kt�re rozpoznaj�, rozk�adaj� i niszcz� bakterie chorobotw�rcze i rakotw�rcze sk�adniki chemiczne. Dlatego arginina, obficie wyst�puj�ca w domowym rosole z kury, okazuje si� bardzo u�yteczna w leczeniu chor�b z autoagresji, takich jak zapalenie staw�w czy stwardnienie rozsiane. Istniej� dowody wskazuj�ce, �e arginina i ornityna pobudzaj� spadek wagi cia�a i zwi�kszaj� produkcj� spermy oraz ruchliwo�� plemnik�w. Arginin� przyjmuje si� na pusty �o��dek w dawce 2 g, najlepiej przed snem, gdy� hormon wzrostu w spos�b naturalny uwalnia si� w godzinach wieczornych, a szczyt przypada na 90 minut po zapadni�ciu w sen. Preparat mo�na tak�e za�ywa� godzin� przed forsownym zaj�ciem. Je�li stosuje si� ornityn�, to jej dawka stanowi po�ow� stosowanej dawki argininy. Uwaga: Argininy i ornityny nie powinny przyjmowa� dzieci oraz kobiety w ci��y i karmi�ce matki. Arginina jest przeciwwskazana w przypadku zaka�enia wirusem herpes (opryszczki). ARNIKA (ARNICA MONTANA) Bylina nazywana te� kupalnikiem i g�rskim tytoniem. Ro�nie w g�rach Europy, Syberii, p�nocnej Azji, zachodnich Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Od wiek�w u�ywano jej do leczenia siniak�w i st�ucze�. Nie wolno jej stosowa� na skaleczon� sk�r� czy otwarte rany. Napar z korzenia dzia�a napotnie i obni�a temperatur�, �agodzi te� zapalenia b�on �luzowych nosa oraz pobudza wydzielanie moczu i dzia�a og�lnie wzmacniaj�co. Napary mo�na te� stosowa� zewn�trznie jako �rodek wzmacniaj�cy w�osy. Dost�pna w wi�kszych sklepach ze zdrow� �ywno�ci� i w sklepach zielarskich. AROMATERAPIA Jest to staro�ytna sztuka pos�ugiwania si� esencjami aromat�w ro�linnych, kt�re znane s� pod nazw� olejk�w zapachowych, cho� ze wzgl�du na sw� struktur� olejkami nie s�. Mog� to by� wyci�gi z kwiat�w, li�ci, �odyg, owoc�w, nasion i korzeni ro�lin. Wp�yw tych substancji na organizm jest bardzo zr�nicowany. Inhalacje i ok�ady mog� przynosi� ulg� w wielu dolegliwo�ciach somatycznych i psychicznych, przywracaj�c r�wnowag� psychofizyczn� i poprawiaj�c samopoczucie. Zio�a aromatyczne stosuje si� od tysi�cy lat zar�wno w medycynie, jak do cel�w kosmetycznych. Na przyk�ad wzmianki o leczniczych w�a�ciwo�ciach aromat�w ro�lin znajdujemy w staro�ytnym tek�cie indyjskim Ayurweda. Aromaterapi� ponownie odkry� w latach dwudziestych XX wieku Rene-Maurice Gattefosse, francuski chemik, kt�ry bada� leczniczy wp�yw olejk�w zapachowych po tym, jak przypadkowo odkry� dobroczynny skutek stosowania olejku lawendowego w leczeniu oparze�. W dzisiejszych czasach, kiedy wzrasta zainteresowanie zdrowym �yciem i medycyn� alternatywn�, tak�e aromaterapia staje si� coraz bardziej popularna. Wyszkoleni aromaterapeuci stosuj� oko�o trzech tysi�cy olejk�w. Ten spos�b leczenia charakteryzuje podej�cie holistyczne, to znaczy, �e terapia nie dotyczy wy��cznie objaw�w, lecz traktuje stan fizyczny i emocjonalny jednostki jako ca�o��. Olejki zawieraj� wiele r�nych sk�adnik�w, kt�rych korzystne dzia�anie wynika z ich wsp�oddzia�ywania. Mieszaniny stosowane w aromaterapii s� odpowiednio zr�wnowa�one, dzi�ki czemu przynosz� dobroczynne skutki w postaci uspokojenia, wzmo�enia wra�liwo�ci zmys��w, jasno�ci my�li i odczu�; dzia�aj� inspiruj�co. Na przyk�ad, mikstur� pobudzaj�c� wra�liwo�� zmys��w mo�na sporz�dzi� ��cz�c esencje pochodz�ce z ylang ylang - ro�liny z rodziny magnoliowatych z po�ud-niowo-wschodniej Azji, lawendy i drzewa sanda�owego. Natomiast ulg� w przypadku napi�cia miesi�czkowego przynosi mieszanina esencji sza�wi i geranium. Esencje szybko si� wch�aniaj�, a podczas inhalacji aktywne sk�adniki skutecznie przedostaj� si� do krwiobiegu. Wiele olejk�w ma dzia�anie przeciwbakteryjne i przeciw-grzybicze. ASKORBINIAN WAPNIA Forma witaminy C, w kt�rej kwas askorbinowy zosta� zoboj�tniony wapniem. ASPARAGINA Aminokwas nie nale��cy do niezb�dnych, kt�ry wraz z kwasem glutaminowym obficie wyst�puje w tkance m�zgowej. Uwa�a si�, �e asparagina reguluje procesy metaboliczne w m�zgu i uk�adzie nerwowym. Stosuje si� j� w leczeniu zaburze� umys�owych i emocjonalnych. Dost�pna w aptekach i sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. ASPIRYNA Nale�y do niesteroidowych �rodk�w przeciwzapalnych, dost�pnych bez recepty. Ma szerokie zastosowanie jako niezbyt kosztowny lek przeciwb�lowy. Jest powszechnie u�ywana w leczeniu dolegliwo�ci b�lowych zwi�zanych z migrenami i zapaleniem staw�w. Aspiryna nie leczy, mo�e jedynie z�agodzi� objawy. Bardzo popularna i dowolnie stosowana, nie jest jednak ca�kiem nieszkodliwa. Nie tylko uszczupla zapasy witaminy C w organizmie, ale tak�e cz�ste jej przyjmowanie powoduje podra�nienie �o��dka, co na d�u�sz� met� mo�e doprowadzi� do krwawienia i choroby wrzodowej. W ostatnich latach aspiryna jest powszechnie zalecana w leczeniu zapalenia staw�w i jako �rodek zapobiegaj�cy chorobom serca, gdy� znane jest jej dzia�anie blokuj�ce powstawanie prostaglandyny PGE2. Nadmiar tej hormonopodobnej substancji mo�e zwi�kszy� agregacj� (skupianie si�) p�ytek krwi, co prowadzi do zawa��w serca. Aspiryna hamuje jednak tak�e dzia�anie PGE1 i PGE3 - prostaglandyn, kt�re neutralizuj� dzia�anie PGE2. Wydaje si� zatem, �e lepszym post�powaniem jest zwi�kszanie poziomu w organizmie PGE1 - substancji o naturalnym dzia�aniu przeciwzapalnym - za pomoc� odpowiednich dodatk�w pokarmowych, jak olejek z wiesio�ka, i rezygnacja ze spo�ywania produkt�w zwierz�cych. AWOKADO - PATRZ SMACZLIWKA AZOTANY I AZOTYNY S� to substancje chemiczne, stosowane do preparowania i konserwowania bekonu i innych w�dlin, by nada� im atrakcyjny czerwony kolor i zapobiec zaka�eniu mi�sa jadem kie�basianym i toksynami z ple�ni. Azotany s� toksyczne, gdy� reaguj�c z bia�kiem tworz� nitrozaminy, kt�re s� substancjami rakotw�rczymi. Ryzyko mo�na ograniczy� przyjmuj�c witamin� C. B BABKA (PLANTAGO) Bylina, uprawiana w Azji Plantago ovata, w Europie dziko rosn�ca jak chwast babka zwyczajna (Plantago maior). Nasiona bogate s� w �luz i b�onnik, babka zwyczajna zawiera te� taniny. Dzia�a nawil�aj�ce i �agodz�co na przew�d pokarmowy, stosowana w leczeniu wewn�trznych infekcji i wrzod�w. Dzia�a te� �ci�gaj�ce, napary u�atwiaj� krzepni�cie krwi, goj� rany i lecz� hemoroidy. Babk� stosuje si� najcz�ciej do leczenia zapar�. Zmielone nasiona zmieszane z wod� s� �wietnym �rodkiem na przeczyszczenie. Podobnie jak otr�by ch�on� wod� i p�czniej� wjelicie, pobudzaj�c ruch robaczkowy. Proszek z �uskanych nasion babki dost�pny jest w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�, na wag� lub w kapsu�kach. BAK�A�AN - PATRZ OBER�YNA BAKTERIE MLEKOWE (LACTOBACILLUS) Og�lna nazwa grupy bakterii, kt�re bytuj� w jelitach, wchodz�c w sk�ad ich flory bakteryjnej. Nie maj� wici, nie wytwarzaj� form przetrwalnych, s� kwasoodporne. Nale�� do �dobrych", gdy� s� niezwykle wa�ne dla prawid�owego przebiegu procesu wch�aniania sk�adnik�w pokarmowych. Bior� udzia� w przemianie w�glowodan�w w jelitach w kwas mlekowy. Hamuj� tak�e wzrost dro�d�aka candida albicans (powoduj�cego grzybice). Dzia�anie flory jelit wzmacniaj� bakterie mlekowe obficie wyst�puj�ce w jogurtach. Mog� one �agodzi� wiele dolegliwo�ci, takich jak gnicie pokarm�w w jelitach, zaka�enie dro�d�akami pochwy u kobiet, zaparcia czy wzd�cia, a nawet im zapobiega�. G��wnym ich wrogiem s� antybiotyki, kt�re zabijaj� wszystkie bakterie, zar�wno �z�e", chorobotw�rcze, jak i �dobre". Dlatego te� jest bardzo wa�ne, by w czasie leczenia antybiotykiem uzupe�nia� flor� bakteryjn�, spo�ywaj�c jak najwi�cej jogurtu i przyjmuj�c specjalne kapsu�ki zawieraj�ce �ywe kultury bakterii. BANANY Wonny owoc, pochodz�cy z Azji, obecnie ro�nie w tropikalnych obszarach obu p�kul. Banany bogate s� w potas i stosowane w leczeniu nadci�nienia, a tak�e do odtruwania organizmu. Zawieraj� du�� ilo�� tryptofanu - aminokwasu, kt�ry przekszta�ca si� w serotonin�, hamuj�cy przeka�nik nerwowy, obni�aj�cy aktywno�� nerwow�. St�d banany s� pokarmem uspokajaj�cym, szczeg�lnie kiedy spo�yje si� je z mlekiem przed snem. Dzia�aj� �agodz�co na wy�ci�k� jelit, nawil�aj�c j�, i chocia� zwykle stanowi� pokarm dzieci, s� bardzo dobrym po�ywieniem dla ludzi starszych, cierpi�cych na nadci�nienie, niestrawno�� i og�lne os�abienie. Banany nie w pe�ni dojrza�e maj� w�a�ciwo�ci �ci�gaj�ce i mo�na je stosowa� w leczeniu biegunek i hemoroid�w. Dojrza�e owoce pomagaj� w zaparciach i chorobie wrzodowej. BATATY Warzywo o du�ych m�czystych jadalnych korzeniach, znane tak�e jako s�odkie ziemniaki. Uwa�a si�, �e bataty pochodz� z Ameryki Po�udniowej. Dzisiaj uprawia sieje na ca�ym �wiecie, w wielu krajach s� wa�nym sk�adnikiem diety. Oko�o 85% �wiatowej produkcji batat�w pochodzi z Chin. S� wyj�tkowo bogate w witamin� A (znacznie bardziej ni� zwyk�e ziemniaki), tak�e w witamin� C, wap�, �elazo, potas, fosfor i s�d. Aby zachowa� te cenne sk�adniki od�ywcze, trzeba je gotowa� lub piec ze sk�rk�. Dzi�ki wyj�tkowo wysokiej zawarto�ci witaminy A s�odkie ziemniaki poprawiaj� widzenie w ciemno�ciach. Uwa�a si� tak�e, �e zwi�kszaj� wydzielanie mleka u karmi�cych piersi�, usuwaj� trucizny z organizmu, pomagaj� przyty� i lecz� biegunk�. Najlepiej wybiera� bataty wygl�daj�ce �wie�o, g�adkie w dotyku, z ciemnoszar� (jamy) albo czerwon� (bataty) sk�rk�. Warzywa tego nie powinno si� zamra�a�, bo powoduje to uszkodzenia mi��szu. Mo�na je przechowywa� nawet przez kilka miesi�cy w ch�odnym, suchym miejscu. S� powszechnie dost�pne. Uwaga: Zaleca si� spo�ywanie batat�w w umiarkowanych ilo�ciach, poniewa� mog� powodowa� niestrawno�� i b�le brzucha. BAZYLIA (OCIMUM BASILICUM} Ro�linajednoroczna o silnym zapachu, pochodzi z Indii, ale od tysi�cleci jest uprawiana nad Morzem �r�dziemnym, u�ywana jako przyprawa. Jej plantacje znajduj� si� w po�udniowej i zachodniej Europie. Li�cie pobudzaj� apetyt i znakomicie poprawiaj� smak potraw. Napary z li�ci przynosz� ulg� w zaparciach, skurczach �o��dka, wzd�ciach i fermentacji, a tak�e �agodz� nudno�ci. Dost�pna w sklepach spo�ywczych, zielarskich, ze zdrow� �ywno�ci�. BERBERYS (BERBERIS VULGARIS) Krzew zrzucaj�cy li�cie na zim�, kt�ry ro�nie dziko w Europie i wschodnich Stanach Zjednoczonych. Napary mo�na przyrz�dza� z jag�d i korzeni. Napar z korzeni pobudza wydzielanie ��ci i ma zbawienne dzia�anie w chorobach w�troby. Rozszerza te� naczynia krwiono�ne i w ten spos�b przyczynia si� do obni�enia ci�nienia krwi. Kora korzenia dzia�a przeczyszczaj�ce. Wywary z kory i korzeni s� znakomit� p�u-kank� w stanach zapalnych jamy ustnej i gard�a. Dost�pny w sklepach zielarskich. Uwaga: Berberysu nie wolno stosowa� u os�b z wysokim ani z niskim ci�nieniem. BETA-KAROTEN Jest prekursorem witaminy A (nazywany tak�e prowitamin� A) i jednym z wielu pigment�w ro�linnych znanych og�lnie jako karotenoidy. Jest to karotenoid najcz�ciej wyst�puj�cy w ro�linach. Karotenoidy s� silnymi przeciwutleniaczami, chroni�cymi ro�liny przed zniszczeniem przez wolne rodniki powstaj�ce pod wp�ywem szkodliwego promieniowania s�onecznego; bez os�ony karotenoid�w ro�liny szybko by usycha�y. Ludzie mog� korzysta� z takiej samej ochrony, jedz�c po�ywienie zawieraj�ce du�� ilo�� beta--karotenu: marchew, bataty, kantalup�, dyni� i warzywa li�ciowe. Do najbardziej zasobnych �r�de� beta-karotenu nale�� glony - spirulina i dunaliella. Chocia� beta-karoten ulega w organizmie przemianie w witamin� A, ma w�asne cechy biologiczne. Jest silniejszym przeciwutleniaczem ni� witamina A, a badania wykaza�y, �e chroni organizm przed kilkoma rodzajami nowotwor�w, przede wszystkim nowotworami p�uc. Dzia�a tak�e jako filtr, chroni�c soczewki oczu przed za�m�. Wzmacnia ponadto system odporno�ciowy organizmu i pobudza kom�rki grasicy do produkcji limfocyt�w zapewniaj�cych organizmowi skuteczn� ochron�. BIA�KO Jest to sk�adnik od�ywczy, po wodzie najobficiej wyst�puj�cy we wszystkich organizmach �ywych. Nie tylko buduje struktury organizmu, a wi�c kom�rki, tkanki i szkie- let, ale tak�e tworzy inne czynniki funkcjonowania cia�a, jak hormony, przeciwcia�a, DNA i substancje trawienne. Bia�ko umo�liwia wzrost dziecka, a kiedy cz�owiek przestaje rosn��, dostarcza �cz�ci zamiennych", odtwarzaj�c zu�yte kom�rki. R�ne bia�ka, na przyk�ad znajduj�ce si� w czerwonych krwinkach czy kom�rkach uk�adu odporno�ciowego, ulegaj� ci�g�emu rozk�adowi i musz� by� odbudowywane. Bia�ka s�u�� tak�e jako �r�d�o energii i ciep�a - l g bia�ka dostarcza organizmowi 4 kalorie. Najbogatszym dietetycznym �r�d�em bia�kajest po�ywienie pochodzenia zwierz�cego: jaja, mi�so, produkty mleczne, ryby. Bia�ko sk�ada si� z aminokwas�w, podobnie jak �ciana z cegie�, a w czasie procesu trawienia jest rozk�adane w organizmie na owe podstawowe cegie�ki, czyli aminokwasy, wch�aniane nast�pnie do krwiobiegu i ponownie �uk�adane" w nowej syntezie bia�ka. Ponad dwadzie�cia aminokwas�w ��czy si� w r�ne formy, tworz�c wiele r�nych rodzaj�w bia�ek, np. w�osy, paznokcie, ko�ci, a proces ten nadzorowany jest przez kwasy nukleinowe RNA i DNA, kt�re zawieraj� nasz kod genetyczny. Dziewi�� aminokwas�w nie mo�e by� produkowanych w organizmie i musz� by� dostarczane z po�ywieniem; s� to aminokwasy nazywane �niezb�dnymi". Odpowiednia ilo�� bia�ka w diecie jest spraw� najwy�szej wagi. Zale�y od niej zdrowie, rozw�j, funkcjonowanie i odnawianie si� struktur organizmu. Objawy niedoboru s� bardzo r�ne, od wypadania w�os�w, �amliwo�ci paznokci i rogowacenia sk�ry - do zm�czenia, niedokrwisto�ci i os�abienia pop�du seksualnego. Stwierdzono, i� r�ne aminokwasy, zar�wno te niezb�dne, jak i pozosta�e, opr�cz tego, �e tworz� bia�ka, przynosz� organizmowi specyficzne korzy�ci. Preparaty aminokwas�w dost�pne s� w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. BIEDRZENIEC ANY� (PIMPINELLA ANISUM) Jest silnie pachn�c� ro�lin� pochodz�c� znad Morza �r�dziemnego, rosn�c� dziko, ale tak�e uprawian�. Jego s�odkawe nasiona s� przypraw� w kuchni �r�dziemnomorskiej, u�ywan� g��wnie do wydobycia smaku potraw. Napar z any�u u�atwia trawienie, likwiduje wzd�cia, poprawia apetyt, �agodzi skurcze �o��dka, nudno�ci i kolki u dzieci. Kleik z any�u wzmaga wytwarzanie mleka u karmi�cych, uwa�a si� te�, �e napar przyspiesza op�nione krwawienie miesi�czkowe. Kleik przyrz�dza si� gotuj�c �y�eczk� pokruszonych nasion w p�l litra wrz�tku i odcedzaj�c nasiona po zaparzeniu. Napar zaparza si� przez dziesi�� minut, zalewaj�c �y�eczk� pokruszonych nasion fili�ank� wrz�tku. Any�u u�ywa si� w zio�owych kuracjach odchudzaj�cych, poniewa� przyspiesza przemian� materii i wyzwala energi�. Dost�pny w wi�kszych sklepach ze zdrow� �ywno�ci� i sklepach zielarskich. BIOFLAWONOIDY (WITAMINA P) Grupa sk�adnik�w blisko powi�zanych z witamin� C i wyst�puj�cych w wielu r�nych ro�linach, przede wszystkim w owocach cytrus�w. Wszystkie bioflawonoidy maj� w�a�ciwo�ci przeciwutleniaj�ce i zwi�kszaj� skuteczno�� witaminy C. Wraz z ni� wzmacniaj� naczynia w�osowate i zapobiegaj� nadmiernym krwawieniom w czasie miesi�czki. Dzia�aj� tak�e przeciwwirusowo i przeciwzapalnie, chroni�c organizm przed dzia�aniem wolnych rodnik�w i hamuj�c wydzielanie histaminy. Dlatego bioflawonoidy wskazane s� w stanach zapalnych i odczynach alergicznych. Kilkaset flawonoid�w zidentyfikowano w owocach, warzywach, orzechach, ziarnach, li�ciach i kwiatach. Cebula i czosnek okaza�y si� bogatym �r�d�em kwercety-ny - bioflawonoidu o dzia�aniu przeciwnowotworowym, kt�ry, jak wykazano, hamuje wzrost kilku rodzaj�w kom�rek nowotworowych, mi�dzy innymi nowotworu piersi, jajnik�w i krwi. Kwercetyna okaza�a si� tak�e skuteczna w przypadku wzd�cia, w zapobieganiu za�my na de cukrzycy i w leczeniu opryszczki wargowej. Czere�nie, owoce g�ogu, czarne i inne jagody zasobne s� w antocyjany i proan-tocyjany, a wi�c flawonoidy, kt�re daj� owocom ich ciemnofioletowy kolor i kt�re s� silnymi przeciwutleniaczami, zapobiegaj�cymi uszkodzeniom powodowanym przez wolne rodniki i pomagaj�cymi w zachowaniu zdrowych naczy� i ko�ci. Gryka zawiera bogactwo rutyny, bioflawonoidu chemicznie podobnego do hesperydyny zawartej w owocach cytrusowych, dobrze znanej jako lek stosowany w przypadku hemoroid�w, �ylak�w i nadci�nienia. Poniewa� bioflawonoidy wzmacniaj� naczynia w�osowate, pomagaj� w leczeniu wrzod�w dwunastnicy i wylew�w krwawych do siatk�wki oka. BIOTYNA (WITAMINA H) Rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B, kt�ra nie rozk�ada si� pod wp�ywem ciep�a. Bierze udzia� w przemianie glukozy, poniewa� wzmaga dzia�anie insuliny i dlatego mo�naj� stosowa� do kontrolowania poziomu cukru w cukrzycy. Pomaga tak�e w wykorzystywaniu przez organizm bia�ek, kwasu foliowego i witaminy B^. Biotyna syntezowana jest w organizmie przez flor� bakteryjn� jelit, a wi�c prawid�owa flora jest wa�nym czynnikiem w utrzymaniu w�a�ciwego poziomu biotyny i zapobieganiu objawom jej niedoboru. Dlatego najlepiej je�� jaja ugotowane, poniewa� ich surowe bia�ko zawiera du�o awidyny, kt�ra wi��e biotyn� i tym samym uniemo�liwia jej wch�anianie. Biotyna pomaga w utrzymaniu dobrego stanu sk�ry i �agodzi jej dolegliwo�ci - egzem� oraz stany zapalne. �agodzi tak�e b�le mi�ni i wiele wskazuje na to, �e zapobiega siwieniu w�os�w. Niedob�r biotyny objawia si� wyst�pieniem egzemy i stan�w zapalnych sk�ry, brakiem apetytu, zm�czeniem i b�lem mi�ni. Biotyna jest u�yteczna w leczeniu w�os�w i sk�ry g�owy. Czasami na przyk�ad stosuje si� jej preparaty w przypadku �ysienia i �ojotokowego zapalenia sk�ry g�owy u dzieci. Najlepszym naturalnym �r�d�em biotyny s� dro�d�e piwne, w�troba, br�zowy ry�, orzechy, ��tko jaj, mleko i owoce. Dziennie zaleca si� dawk� 150-300 mikrogram�w. Zapotrzebowanie organizmu na biotyn� wzrasta w okresie ci��y i karmienia piersi�. B�ONNIK Inaczej celuloza -jest sk�adnikiem �cian kom�rkowych ro�lin, nierozpuszczalnym w wodzie � nie poddaj�cym si� procesowi trawienia. Ma jednak zdolno�� wi�zania wody, dzi�ki czemu zwi�ksza si� masa i ci�ar trawionego pokarmu, co pobudza ruchjelit i wydalanie. B�onnik przyspiesza przechodzenie pokarmu przez uk�ad trawienny, skracaj�c czas jego przej�cia od jamy ustnej do odbytu, dzi�ki czemu pomaga zapobiega� ostrym stanom jelit, np. zaparciem, zapaleniom i nowotworom. Niewielka cz�� b�onnika ulega fermentacji i degradacji, co prowadzi do wytworzenia kwas�w organicznych o kr�tkim �a�cuchu w�glowym, spe�niaj�cych istotn� rol� w procesie metabolizmu. G��wnym �r�d�em b�onnika s� otr�by pszenicy. B�ONNIK DIETETYCZNY Znajduje si� w wielu pokarmach ro�linnych, takich jak: otr�by, cale ziarna, fasola, br�zowy ry�, nasiona babki, owoce i warzywa. Wyst�puje w kilku postaciach, m.in. celulozy, hemicelulozy i ligniny, nierozpuszczalnych w wodzie, oraz pektyny, �ywic i �luz�w, kt�re s� substancjami b�onnikowymi �eluj�cymi, rozpuszczalnymi w wodzie. B�onnik zwi�ksza mas� pokarmu, zwi�kszaj�c mas� stolca i pobudzaj�c ruchy robaczkowe j elit. Dieta z wysok� zawarto�ci� b�onnika zapobiega wielu dolegliwo�ciom: zaparciem, nadci�nieniu, wysokiemu poziomowi cholesterolu, chorobom serca, owrzodzeniu dwunastnicy, zaleganiu stolca, cukrzycy, nowotworom jelita grubego, hemoroidom, podra�nieniu jelit i oty�o�ci, a tak�e leczy je. B�onnik w po�ywieniu �agodzi uczucie g�odu, co sprzyja zrzucaniu zb�dnych kilogram�w. Guma guar, babka i otr�by owsiane to tylko kilka przyk�ad�w dietetycznego b�onnika, dost�pnego w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. Ka�dy rodzaj b�onnika w po�ywieniu ma niepowtarzalne cechy. Celuloza i he-miceluloza, wyst�puj�ce w obfito�ci w jab�kach, gruszkach, ziarnie zb� i fasoli, nie ulegaj� strawieniu, pomagaj�c w przypadkach zapar�, hemoroid�w i zapalenia jelita grubego. Lignina znajduj�ca si� w ziarnie zb�, marchwi, pomidorach i ziemniakach tak�e nie ulega strawieniu i przyczynia si� do obni�enia poziomu cholesterolu, zapobiega kamicy ��ciowej i nowotworom jelita grubego. Pektyna zawarta w jab�kach s�u�y osobom z cukrzyc�, obni�a poziom cholesterolu i zmniejsza ryzyko kamicy ��ciowej i chor�b serca. �ywice i �ele wyst�puj�ce w m�ce owsianej, otr�bach owsianych i fasoli pomagaj� w usuwaniu toksyn, reguluj� poziom cukru we krwi i tak�e obni�aj� poziom cholesterolu. BOR (B) Pierwiastek niemetaliczny, bardzo aktywny biologicznie, �ladowy, wzmacnia proces wch�aniania przez organizm wapnia i magnezu. Bor wsp�oddzia�uje tak�e z potasem, witamin� D i metionin�, a ponadto, jak si� okazuje, podnosi u kobiet poziom estradiolu, najbardziej aktywnego z estrogen�w. Dzi�ki tej ostatniej w�a�ciwo�ci bor mo�e korzystnie dzia�a� na organizm kobiecy w okresie menopauzy, kiedy to spada poziom estrogen�w i upo�ledzone jest wch�anianie wapnia. Stwierdzono r�wnie�, �e bor skutecznie �agodzi objawy artretyzmu, w szczeg�lno�ci w m�odym wieku. Objawy niedoboru tego pierwiastka obejmuj� demineralizacj� i krucho�� ko�ci, artretyzm, niski poziom estrogen�w podczas menopauzy i spowolnienie wzrostu. Najlepszym naturalnym �r�d�em boru s� owoce i warzywa. Dawka uzupe�niaj�ca w formie preparatu wynosi 3 mg dziennie. BOR�WKA CZARNA (YACCINIUM MYRTILLUS) Ma�a krzewinka - zwana tak�e czarn� jagod� - rosn�ca na ubogich, piaszczystych glebach, a tak�e na torfowiskach. Surowcem leczniczym s�jagody i li�cie. Bor�wka jest bogata we flawonoidy, przede wszystkim w proantocyjanidyny i antocyjanidy-ny, kt�re s� silnymi przeciwutleniaczami, a tak�e dzia�aj� przeciwzapalnie, wzmacniaj� naczynia w�osowate i kolagen. Wyci�g�w z bor�wki bogatych w antocyjani-dyny u�ywa si� coraz cz�ciej w leczeniu chor�b oczu, np. kr�tkowzroczno�ci; poprawiaj� one te� widzenie w ciemno�ci i mog� cz�ciowo odwr�ci� zwyrodnienie siatk�wki spowodowane cukrzyc�. Napary z li�ci dzia�aj� odka�aj�co, u�ywa si� ich w leczeniu biegunki i czerwonki, s� te� �rodkiem moczop�dnym. Kapsu�ki i mieszanki zio�owe na popraw� wzroku dost�pne s� w wi�kszych sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. BROKU�Y Zielone warzywo z rodziny kapustnych (Brassica), spo�ywane na surowo b�d� ugotowane, wyj�tkowo bogate w sk�adniki od�ywcze. Zawiera w du�ych ilo�ciach siark�, �elazo i chlorofil, kt�re oczyszczaj� krew; zasobne jest tak�e w witaminy A, B complex, a przede wszystkim w witamin� C. Broku�y zawieraj� wi�cej witaminy C ni� pomara�cze - w jednej szklance znajduje si� jej 70 mg, gotowej do natychmiastowego przyswojenia i wykorzystania przez organizm, co si� nie zdarza, gdy przyjmujemy syntetyczne witaminy. Uwaga: Nale�y unika� broku��w w przypadku niedoczynno�ci tarczycy, gdy� warzywo to zawiera substancje blokuj�ce przyswajanie jodu. BROMELAINA Enzym, trawi�cy bia�ka, zawarty w ananasie. Wiadomo, �e w obszarze Karaib�w ananas stosuje si� tradycyjnie do zmi�kczania mi�s, tote� dania mi�sne cz�sto ��czone s� z tym owocem. Jako dodatek u�atwiaj�cy trawienie bromelaina dost�pnajest w formie kapsu�ek i tabletek w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. BRUKSELKA Warzywo z rodziny kapustnych (Brassica), pod wzgl�dem zawarto�ci sk�adnik�w od�ywczych i walor�w smakowych podobna jest do kapusty. Jest wi�c nies�ychanie bogatym �r�d�em witaminy C, Bj i beta-karotenu. Podobnie te� zasobnajest w potas, wap� i siark�, jednak�e w odr�nieniu od kapusty i broku��w, kt�re ch�tnie spo�ywa si� na surowo, brukselk� podaje si� jako warzywo gotowane. BRZOSKWINIA Zrzucaj�ce li�cie drzewo, ro�nie na obszarach klimatu umiarkowanego. Panuje przekonanie, �e pochodzi z Chin, gdzie hoduje sieje od kilku tysi�cy lat. Brzoskwinia rozprzestrzeni�a si� w Europie dzi�ki Rzymianom, a do Ameryki P�nocnej przywie�li j� Hiszpanie w XVI wieku. Drzewo brzoskwiniowe ma pyszne owoce, bogate w beta-karoten, �elazo, wap�, a tak�e pewn� ilo�� witaminy C i B3 (niacyny). Owoc ma w�a�ciwo�ci �ci�gaj�ce i zmniejsza pocenie si�. Mo�na go tak�e stosowa� dla �agodzenia kaszlu i stan�w zapalnych uk�adu trawiennego. BRZOZA BRODAWKOWATA (BETULA VERRUCOSA) Znana jest tak�e jako brzoza papierowa, poniewa� jej kora rozdziela si� na kawa�ki podobne do kawa�k�w papieru. Jest to wysokie, smuk�e drzewo, rosn�ce na p�nocy Europy i w Ameryce P�nocnej. Kora i li�cie maj� w�a�ciwo�ci �ci�gaj�ce, moczop�dne i napotne, a wywary i napary z li�ci stosowane s� do rozpuszczania kamieni nerkowych i oczyszczania nerek z tzw. piasku. Brzoza pobudza tak�e czynno�� nerek i wspomaga usuwanie kwasu moczowego. Wywar z li�ci u�ywany przed za�ni�ciem �agodnie uspokaja. Sporz�dza si� go z �y�ki sto�owej �wie�ych li�ci, gotowanych w p� szklanki wody. Po zagotowaniu nale�y go odstawi� na dwie godziny, po czym doda� p� �y�eczki do herbaty sody oczyszczanej. Napar natomiast sporz�dza si� z jednej �y�ki sto�owej li�ci zalanych p� szklanki wrz�tku. BUCCO, BUCHO (BOROSMA BETULINUM) Ma�y krzew pochodz�cy z po�udniowej Afryki. Z suszonych li�ci przyrz�dza si� wzmacniaj�c� herbatk�. Eksportowany do Wielkiej Brytanii i Stan�w Zjednoczonych, gdzie uwa�a si� go za �wietny �rodek zio�owy na zapalenie p�cherza, piasek nerkowy i inne schorzenia uk�adu moczowego. Dost�pny w sklepach ze zdrow� �ywno�ci�. BU�AWINKA PURPUROWA (CLAVICEPS PURPUREA) Jest grzybem paso�ytuj�cym na ziarnach pszenicy i �yta. Jej przetrwalnik to sporysz. Wyci�gi z bu�awinki zawieraj� szereg wa�nych alkaloid�w, mi�dzy innymi ergomet-ryn�, kt�ra pobudza skurcze macicy w trakcie porodu, ergotamin�, kt�ra zatrzymuje krwotoki i zapobiega atakom migreny, oraz bromokryptyn�, u�ywan� do leczenia kobiecej bezp�odno�ci. Ostatni z wymienionych alkaloid�w hamuje nadmierne wydzielanie mleka u karmi�cych piersi� oraz u�ywany jest w leczeniu przerostu gruczo�u krokowego i choroby Parkinsona. Uwaga: Sporysz jest bardzo toksyczny. Zawiera pochodne kwasu lyserginowego, sk�adnika czynnego LSD. Mo�e powodowa� gro�ne halucynacje i omamy. Mo�e by� u�ywany tylko pod �cis�� kontrol� lekarza. BURAK (BETA VULGARIS) Jest to warzywo, kt�re w stanie dzikim ro�nie w rejonie �r�dziemnomorskim. Bogaty w �elazo, zawiera tak�e witaminy B1, B2 i C oraz minera�y: potas, magnez, fosfor i krzem. Chocia� zwykle do sporz�dzania potraw u�ywa si� tylko cz�ci korzeniowej, to w�a�nie li�cie s� bogatym �r�d�em beta-karotenu. Burak ma r�ne w�a�ciwo�ci lecznicze. Na przyk�ad dzia�a oczyszczaj�ce na krew, poprawia kr��enie, wywo�uje menstruacj� i pobudza prac� jelit. Wspomaga tak�e leczenie w�troby i zapar�. Niekt�rzy zalecaj� buraki jako �rodek oczyszczaj�cy jelita z paso�yt�w. Poza tym burak dzia�a uspokajaj�co na system nerwowy i jest wskazany osobom, kt�re maj� problemy z naczyniami krwiono�nymi. Jedzenie burak�w pomaga przezwyci�y� wzmo�ony apetyt na s�odycze. Uwaga: Zielone buraki s� bogate w kwas szczawiowy. Mo�e on zaburzy� metabolizm wapnia w organizmie i przyczyni� si� do powstania kamieni nerkowych, kt�re s� kryszta�ami szczawianu wapnia. C CALGAM PATRZ WITAMINA B15 CEBULA Prawdopodobnie pochodzi z centralnej lub po�udniowo-zachodniej Azji, obecnie uprawiana jest na ca�ym �wiecie, g��wnie ze wzgl�du na przydatno�� w kuchni. W wielu kraj ach jednak�e uznaje si� walory lecznicze cebuli. Jej zdrowotne w�a�ciwo�ci s� naukowo potwierdzone. Zawiera ona wiele wa�nych sk�adnik�w, takich jak: kwercetyna, oleje gorczycowe, siarka. Cebula zmniejsza lepko�� krwi, zapobiega zakrzepom i zawa�om. Wykazano, �e ekstrakty z cebuli obni�aj� zbyt wysokie ci�nienie krwi i poziom cholesterolu. Cebuli u�ywa si� tak�e jako �rodka u�atwiaj�cego odkrztuszanie flegmy i �agodz�cego kaszel, przezi�bienie, stany zapalne nosa i gard�a. Herbatka z cebuli dzia�a og�lnie uspokajaj�co. CELULOZA - PATRZ B�ONNIK CENTURIA (CENTAURIUM ERYTHRAEA) Ma�a jednoroczna ro�lina - zwana tak�e tysi�cznikiem - rosn�ca dziko na kredowych zboczach i piaszczystych glebach w ca�ej Europie. Napar przyrz�dzany z drobnych bia�ych lub r�owych kwiatk�w, pity przed posi�kami, pobudza apetyt i u�atwia trawienie dzia�aj�c ��ciop�dnie. Oczyszcza tak�e krew i obni�a gor�czk�. Zewn�trznie u�ywa si� centurii przeciw pch�om i wszom. Dost�pna w sklepach ze zdrow� �ywno�ci� i sklepach zielarskich. CERATONIA - PATRZ SZARA�CZYN STRAKOWY CHELATYZACJA Oznacza tworzenie zwi�zk�w chelatowych. S�owo �chelaty" pochodzi od greckiego chele - �szpon", �pazur", �kleszcze", a chelatyzacja polega na tym, �e s�abo wch�aniane minera�y, takie jak �elazo, chrom, cynk i magnez, kt�rych jony zawieraj� �adunki elektryczne odpychane przez b�on� kom�rkow�jelit, s� wi�zane, jak gdyby �zakleszczane" przez inne zwi�zki chemiczne, zazwyczaj aminokwasy, kt�re neutralizuj� �adunek jon�w. W efekcie pozbawione �adunku elektrycznego minera�y swobodnie przechodz� przez �ciany jelit do krwiobiegu. Obecnie wi�kszo�� minera��w sprzedaje si� w postaci kompleks�w z aminokwasami. Na przyk�ad chrom tworzy kompleks z kwasem pikolinowym i zazwyczaj wyst�puje w handlu jako �pikolinian chromu". CHLORELLA Jest to s�odkowodny glon z typu zielenic. Oko�o 60% tego glonu stanowi wysokiej jako�ci bia�ko, oko�o 20% to w�glowodany, a 10% to t�uszcze. Poza tym chlorella zawiera ponad 20 r�nych witamin i minera��w, stanowi bogate �r�d�o beta-karo-tenu, a tak�e witaminy B12, kt�rej ma wi�cej ni� w�troba wo�owa. W jej sk�ad wchodz� te� znacz�ce ilo�ci �elaza, jodu, cynku i kobaltu. Jest to r�wnie� jedno z bogatszych �r�de� chlorofilu i DNA. Dzi�ki niezwyk�emu bogactwu sk�adnik�w od�ywczych przypisuje si� chlorelli korzystne oddzia�ywanie na wiele r�nych schorze�. Pobudza system obronny organizmu i zmniejsza ryzyko zachorowania na pewne rodzaje nowotwor�w. Z jej pomoc� leczy si� anemi�, przem�czenie, nadci�nienie, cukrzyc� i zaparcia. Wysoka zawarto�� chlorofilu sprawia, �e chlorella jest skutecznym �rodkiem oczy