piotr cielesz anatomie Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 4 Wszelka liryka og�lnie bior�c musi by� bardzo rozumna, w szczeg�ach za� - troch� nierozumna. Johann Wolfgang Goethe 5 anatomie haga mauritshuis m�ody niemiec przychodzi tu ju� trzeci dzie� z rz�du staje zawsze przed tym samym obrazem trzeciego dnia przestaj� mu dr�e� mi�nie lewej r�ki z duszy wylatuje og�upia�y nietoperz m�ody niemiec zadaje sobie pytanie: �dlaczego jeden z siedmiu uczni�w doktora tulpa ten stoj�cy najwy�ej nie patrzy ma cia�o trupa oni w wielk� medyczn� ksi�g� lecz prosto na mnie a prawd� m�wi�c przeze mnie� podr�cznik anatomii le��cy w nogach zmar�ego jest otwarty na stronicy sto pi��dziesi�tej dziewi�tej amsterdam rijksmuseum m�ody niemiec d�ugo patrzy na m�zg jana zwarte z�odzieja skazanego na �mier� w styczniu 1656 roku powoli przenosi wzrok na sklepienie czaszki skaza�ca trzymane w d�oni przez asystenta doktora deymana my�li: �sklepienie czaszki jest jak miska brakuje jedynie po�ywienia dla psa� asystent patrzy na sprawne r�ce mistrza w jego spojrzeniu r�wnie� nie ma �ycia m�ody niemiec przypomina sobie �e po�ar zniszczy� na pocz�tku osiemnastego stulecia trzy czwarte dzie�a potem uporczywie spogl�da w czelu�� otwartego cia�a jana zwarte w jego wyobra�ni pojawia si� na chwil� spalona g�owa doktora deymana wzrasta gor�czka z duszy czmychaj� senne zmory 6 monachium m�ody niemiec siedzi w starym bujanym fotelu opuszczony przez �ydowsk� narzeczon� s�ucha salieriego po ustaniu muzyki powoli si�ga po rodzinny album ojciec-lekarz w czarnym mundurze u�miechni�ty prezentuje si� znakomicie w otoczeniu asystent�w obok na stylowym sekretarzyku le�y ksi��ka o eksperymentach medycznych przeprowadzanych w III rzeszy fotografie du�o fotografii �mier� du�o �mierci �mier� prezentuje si� znakomicie szczeg�lnie na stronicy sto pi��dziesi�tej dziewi�tej m�ody niemiec zadaje sobie nast�pne pytanie: �czy moment �ycia w jakim si� znalaz�em nie przypomina sytuacji nietzschego w�wczas kiedy wyje�d�a� z triebschen w poszukiwaniu otch�ani niemieckiej filozofii oraz bezmiaru w�asnego rozumu i wyobra�ni� nazajutrz m�ody niemiec podejmuje decyzj� o wyje�dzie do w�och turyn w pierwszym li�cie do matki pisze: �mamo moja dusza zmieni�a kolor niekiedy wydaje mi si� �e jest brunatna innym razem �e czarna zdarza si� �e przypomina barw� cia�o niejakiego jana zwarte mamo sprawd� kt� to taki kto zacz ten jan zwarte i napisz co oznacza� mo�e �ni�cy mi si� pisk nietoperzy� �W co wierzysz? - W to: �e wag� wszystkich rzeczy trzeba oznaczy� na nowo�. Friedrich Nietzsche 7 caspar david friedrich � noc w porcie . . . �Friedrich nie pozostawi� do�� informacji co do tego, jak nale�y jego obrazy odczytywa� a nieraz w�asne s�owa artysty dalekie s� w tym wzgl�dzie od jednoznaczno�ci!�. Jan Bia�ostocki jasna noc dwie kobiety odwr�cone ty�em do nas stoj� na tarasie przy balustradzie bez grzechu gestu dostojna obecno�� kamiennego krzy�a z pracowitymi p�aczkami dwie siostry nieznacznie r�ni�ce si� wzrostem ubrane w jednakowego kroju d�ugie suknie jedna trzyma d�o� na ramieniu drugiej �bywaj� dotkni�cia �wi�te wa�niejsze od sztuki� dwie damy ich wysmuk�a krucha czer� sprawia �e na chwil� trze�wieje odurzony rumem marynarz kt�rego zreszt� na obrazie nie ma dwie kobiety siostry damy c� robi� tak blisko portu o tej porze w miejscu kt�re nawet w dzie� nie nale�y do bezpiecznych dlaczego tu przysz�y co je zaciekawi�o w tej przestrzeni a mo�e one w og�le nie patrz� na port mo�e maj� lekko przymkni�te oczy i cicho modl� si� do maszt�w las maszt�w z opuszczonymi zm�czonymi �aglami to las wypoczywaj�cych po podr�y krzy�y 8 mo�e to miejsce jest kresem drogi krzy�em na zawsze marktkirche czy�by dwie damy chcia�y by� tak blisko nieba jak wie�e ko�cio�a rote turm czy�by dwie siostry przypuszcza�y �e wiara jest tak�e w dalekiej ledwie rozpoznawalnej czerwieni cegie� cz�ciej s�u��cych zamkni�ciu ani�eli otwarciu odyseusz nie przyp�ywa urodziwy m�odzieniec maj�cy w ma�ym palcu law� melancholii pozosta� gdzie� w halle rzucone kotwice nadzieja na zbawienie czy�by ten port by� portem wieczno�ci �Friedrich przekracza� nieraz granic� dziel�c� malarstwo od poezji� Johan Christian CIaussen Dahl 9 dwie kobiety dwie siostry dwie damy niemal sto lat p�niej odwr�cone twarzami do nas ubrane w jednakowe �achmany jedna ma zamkni�te (czy�by zobaczy�a wszystko) druga otwarte oczy przygarbione bose los nie by� dla nich �askawy s� obecne tylko niebieskim b�lem cichym pi�knym gdzie w jaki spos�b dlaczego odnalaz� je pablo picasso w roku 1902 i ile przesady pr�no�ci jest w tym wierszu 10 friedrich wilhelm murnau friedrich wilhelm murnau siedzia� w niewielkim re�yserskim fotelu na planie swojego najnowszego filmu �nosferatu � eine symphonie des grauens� nosferatu sta� w drzwiach lekko pochylony jedna z kobiet obecnych na planie powiedzia�a: �twarz nosferatu wyra�a bezbronny smutek� (czy musia�a cokolwiek m�wi�) pewien m�czyzna rzek�: .Jego oczy maj� niecodzienny wyraz jedno wygl�da tak jakby by�o w�o�one w ogie� a drugie jakby by�o stuletnim popio�em� (czy kto� go prosi� o zdanie) operatorowi najbardziej podoba�y si� r�ce d�ugie blade r�ce one rzeczywi�cie budzi�y ascetyczny l�k kontrastowa�y z mrokiem komnaty w�a�nie one nie twarz murnau nie ukrywa� swojego zadowolenia byt nawet lekko podniecony gdy nagle na plan wbieg� ma�y cz�owiek bardzo mocno uderzy� nosferatu w brzuch i uciek� scen� musiano powtarza� murnau nie by� zadowolony z efekt�w uwa�a� �e �adna z powt�rek nie dor�wnuje tamtemu pierwszemu zak��conemu przez incydent obrazowi do ko�ca swojego �ycia � zgin�� w wypadku samochodowym w roku 1931 zastanawia� si� nad tym kim by� ten cz�owiek kt�ry uderzy� nosferatu 11 strzelista gotycka tajemnica ros�a w jego duszy jego przyjaciel utrzymywa� p�niej �e murnau kilka tygodni przed �mierci� powiedzia� mu �e wie ju� prawie wszystko o tym ma�ym cz�owieku . . . 12 w weimarskiej willi stara niezno�na dla otoczenia siostro spogl�daj�c od czasu do czasu na fotografi� brata oczyma trzaskaj�cymi z mro�nej zazdro�ci z mozo�em popijanym mocn� herbat� podrabia kolejny jego list turyn bazylea jena naumburg stacje m�ki korespondencja z wulkanicznym augustem strindbergiem z franzem overbackiem peterem gastem s�owo �antychryst� w li�cie do cesarza ci�nienie przesz�o�ci rozsadza kruche naczynie pedantycznych my�li elisabeth f�rster nietzsche rzetelnie do p�nej nocy przy �wiecach pracuje nad k�amstwem przez czterdzie�ci lat d�bowe biurko �askawie przyjmuje zimny pot umar�y brat do dzi� bez po�piechu przechadzaj�cy si� po szpitalu europy wybacza jej te dopiski w orygina�ach wysy�anie do samej siebie lu�nych notatek kt�re poczyni� jedynie z nudy friedrich nietzsche wybacza wszystkim �W Weimarze spocz�y wielkie czarne oczy Nietzschego na bia�e; poduszce nim rzuci�y ostatnie spojrzenie� Gottfried Benn friedrich nietzsche wybacza wielu niemieckim poetom kt�rzy bez nale�ytego przygotowania nieudolnie pr�buj� podrobi� doskona�e narz�dzia gottfrieda benna 13 wybacza tak�e m�odym poetom polskim kt�rzy zapatrzeni w wile�ski rytm czes�awa mi�osza podgl�daj�cy oszcz�dne gesty tadeusza r�ewicza rozbrojeni z pychy m�dr� ironi� zbigniewa herberta ju� nie bardzo wiedz� na co si� zdecydowa� kogo podrabia� wybacza im cho� staj� si� coraz bardziej niezno�ni dla otoczenia friedrich nietzsche nie mo�e wybaczy� tylko sobie na bia�ej aksamitnej poduszce delikatnie uk�ada male�k� g��wk� falsyfikat�w swojej siostry tuli j� d�ugo �Eilsabeth Forster Nietzsche - to istna ku�nia epistolarnych falsyfikat�w. Powodowana chorobliw� zazdro�ci�, przeinacza orygina�y, kre�l�c i poprawiaj�c. Posuwa si� nawet do wysy�ania do samej siebie list�w znalezionych w notesach Nietzschego w formie lu�nych szkic�w�. Mazzimo Montinari 14 kaspar paul verlaine georg trakl hans arp kt� by pomy�la� polscy poeci a tak�e ten dziwak peter handke by wymieni� tylko nielicznych za du�o tego tych wierszy zapis�w pr�b biografii powie�ci film�w tysi�ce prac po�wi�conych mojej skromnej osobie jestem tym wszystkim znu�ony c� za rozrzutno�� intelektu a ju� na pewno wyobra�ni nie mog� w to uwierzy� przecie� ja jedynie przyszed�em w maju 1828 roku i zobaczy�em tak niewiele w rzeczywisto�ci norymberga ansbach zacny georg friedrich daumer m�j naiwny nauczyciel i ten nienaganny w manierach oraz pospolity w marzeniach lord stanhope kt�ry tak szybko si� zreszt� zniech�ci� us�ysza�em tyle k�amstw ach ci niepoprawni europejczycy do tego tak pewni siebie wspaniale mijaj�cy si� z ruchem prawdy pocz�tkowo nie zaprzeczam osadzony w wie�y m�wi�em najcz�ciej ,,nie wiem� to by�a po prostu moja prawda 15 wszyscy rzecz jasna wiedzieli wi�cej cho� powinni siedzie� wraz ze mn� w tych zimnych m�drych murach i powtarza� �nie wiemy nie wiemy nic nie wiemy� rozumiem w�tpliwo�ci pa�dziernik czarny cz�owiek pierwszy zamach na mnie dopiero teraz pragn� wyjawi� �e to by�o ukartowane tylko po to by jeszcze wi�cej gadali ju� samo s�owo �zamach� d�u�ej si� zatrzymuje w europejskiej g�owie ni� na przyk�ad s�owo ��ycie� do tego tajemnicza posta� w czerni no i by�o o czym rozprawia� wieczorami a cztery lata p�niej w parku grudniowy lodowaty sztylet c� mia�em ju� do�� europejskiej g�upoty niezliczonych fantazmat�w zaurocze� objawie� nie mog�em spokojnie spa� i nie chcia�em ju� by� je�d�cem romantyzym mnie rozczarowa� zosta�em zamordowany to prawda jedna z niewielu zreszt� w�r�d pe�nych przepychu zamk�w fa�szu lecz jak wielu innych ja nie umar�em o nie to by�oby zbyt trywialne postanowi�em zaczeka� koniec europy beze mnie to by�by ma�o uczciwy spektakl zn�w b�d� nieodzowny w tej grze na kt�rej przebieg nie mam przecie� wp�ywu taki jest jednak wym�g kolejnego schy�ku 16 kiedy ju� b�dzie szczelnie otula� nas p�noc nie zadawajcie �adnych pyta� nie r�bcie notatek nie u�ywajcie fotograficznych aparat�w i magnetofon�w zda si� to psu na bud� gdy po raz ostatni zaczn� gra� wiede�scy filharmonicy . . . tak jedyny d�wi�k nadziei wyda fletnia pana 17 nieznane glosy milcz�co nas otaczaj�, s�yszycie je? nisko ko�uje kruk niewidzialny, widzicie go? Hans Arp (t�um. Ryszard Krynicki) 18 Spis utwor�w anatomie caspar david friedrich � noc w porcie friedrich wilhelm murnau. w weimarskiej willi kaspar