TADEUSZ DO��GAMOSTOWICZ ZNACHOR Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 Rozdzia� I W sali operacyjnej panowa�a zupe�na cisza. Z rzadka przerywa� j � ostry, kr�tki brz�k metalowych narz�dzi chirurgicznych na szklanej p�ycie. Powietrze nagrzane do trzydziestu siedmiu stopni Celsjusza przenika� s�odkawy zapach chloroformu i surowa wo� krwi, kt�re przenikaj�c przez respiratory nape�nia�y p�uca niezno�n� mieszanin�. Jedna z sanitariuszek zemdla�a w k�cie sali, lecz nikt z pozosta�ych nie m�g� odej�� od sto�u operacyjnego, by j� ocuci�. Nie m�g� i nie chcia�. Trzej asystuj�cy lekarze nie spuszczali czujnego wzroku z otwartej czerwonej jamy, nad kt�r� porusza�y si� wolno i zdawa�o si� niezgrabnie wielkie, grube r�ce profesora Wilczura. Ka�dy najmniejszy ruch tych r�k trzeba by�o zrozumie� natychmiast. Ka�de mrukni�cie wydobywaj�ce si� od czasu do czasu spod maski zawiera�o dyspozycj� zrozumia�� dla asystent�w i wykonywan� w mgnieniu oka. Sz�o przecie nie tylko o �ycie pacjenta, lecz i o co� znacznie wa�niejszego, o udanie si� tej szale�czej, beznadziejnej operacji, kt�ra sta� si� mog�a nowym wielkim triumfem chirurgii i przynie�� jeszcze wi�ksz� s�aw� nie tylko profesorowi, nie tylko jego lecznicy i uczniom, lecz ca�ej nauce polskiej. Profesor Wilczur operowa� wrz�d na sercu. Trzyma� je oto w lewej d�oni i rytmicznym ruchem palc�w masowa� nieustannie, gdy� wci�� s�ab�o. Przez cienk� gumow� r�kawiczk� czu� ka�de drgni�cie, ka�dy lekki bulgot, gdy zastawki odmawia�y pos�usze�stwa i dr�twiej�cymi palcami zmusza� je do pracy. Operacja trwa�a ju� czterdzie�ci sze�� minut. Czuwaj�cy nad pulsem doktor Marczewski ju� po raz sz�sty zanurza� pod sk�r� pacjenta ig�� szprycki z kamfor� i atropin�. Prawa r�ka profesora Wilczura raz po raz po�yskiwa�a kr�tkimi ruchami lancet�w i �y�ek. Na szcz�cie wrz�d nie si�ga� g��boko w mi�sie� sercowy i ukszta�towa� si� p�ytkim, prawid�owym sto�kiem. �ycie tego cz�owieka by�o do uratowania. Oby wytrzyma� jeszcze osiem, dziewi�� minut. A jednak nikt z nich nie odwa�y� si�! - che�pliwie pomy�la� profesor. Tak, nikt, �aden chirurg ani w Londynie, ani w Pary�u, w Berlinie czy Wiedniu. Przywie�li go do Warszawy, wyrzekaj�c si� i s�awy, i kolosalnego honorarium. A to honorarium to dobudowanie nowego pawilonu lecznicy i co� wa�niejszego, bo podr� Beaty z ma�� na Wyspy Kanaryjskie. Na ca�� zim�. Ci�ko b�dzie bez nich, ale zrobi to im doskonale. Nerwy Beaty w ostatnich czasach. . . Sinawor�owawa poduszka p�uca wzd�a si� spazmatycznym oddechem i skurczy�a si� nagle. Raz, drugi, trzeci. Kawa�ek �ywego mi�sa w lewej d�oni profesora zadygota�. 2 ma�ej ranki na fioletow� b�on� sp�yn�o kilka kropli krwi. W oczach wszystkich obecnych zamigota�o przera�enie. Rozleg� si� cichy syk tlenu, a ig�a rekordu wnikn�a znowu pod sk�r� chorego. Grube palce profesora �ciska�y si� i otwiera�y rytmicznie. Jeszcze kilka sekund i ranka by�a oczyszczona. Cieniutka ni� chirurgiczna mia�a teraz dokona� dzie�a. Jeden, drugi, trzeci szew. To by�o wprost nie do uwierzenia, �e te ogromne r�ce zdolne s� do takiej precyzji. Ostro�nie z�o�y� serce i przez chwil� wpatrywa� si� w nie uwa�nie. P�cznia�o i wiotcza�o nier�wnym tempem, ale niebezpiecze�stwo ju� min�o. Wyprostowa� si� i da� znak. Z p�acht sterylizowanych p��cien doktor Sk�rze� wydoby� wypi�owan� cz�� klatki piersiowej. Jeszcze kilka niezb�dnych zabieg�w i profesor odetchn��. Reszta nale�a�a ju� do asystent�w. M�g� im w zupe�no�ci zaufa�. Wyda� kilka dyspozycji i przeszed� do ubieralni. Z rozkosz� odetchn�� tu normalnym powietrzem, zdj�� respirator, r�kawiczki, fartuch i kitel zabryzgane krwi� i przeci�gn�� si�. Zegar wskazywa� drug� trzydzie�ci pi��. Znowu sp�nia� si� na obiad. I to w taki dzie�. Beata wprawdzie wie, jak wa�n� ma dzi� operacj�, ale 5 niew�tpliwie sp�nienie w takim dniu sprawi jej du�� przykro��. Umy�lnie wychodz�c z rana Z domu niczym po sobie me da� pozna�, �e pami�ta t� dat�: �sma rocznica ich �lubu. Ale Beata wiedzia�a, �e zapomnie� nie m�g�. Co roku tego dnia otrzymywa�a jaki� pi�kny prezent, co roku pi�kniejszy i co roku dro�szy, w miar� jak ros�a jego s�awa i jego maj�tek. I teraz ju� na pewno w gabinecie na parterze jest nowy. Ku�nierz musia� ju� rano przys�a�. . . Profesor spieszy� si� i przebra� szybko. Musia� jednak zajrze� jeszcze do dw�ch chorych na drugim pi�trze i do pacjenta operowanego przed chwil�. Czuwaj�cy przy nim doktor Sk�rze� zaraportowa� kr�tko: - Temperatura trzydzie�ci pi�� i dziewi��, ci�nienie sto czterna�cie, puls bardzo s�aby z lekk� arytmi� sze��dziesi�t do sze��dziesi�t sze��. - Dzi�ki Bogu. . - Profesor u�miechn�� si� do�. . M�ody lekarz obrzuci� wzrokiem pe�nym uwielbienia ogromn�, nied�wiedziowat� posta� szefa. By� jego s�uchaczem na Uniwersytecie. Pomaga� mu w przygotowaniu materia��w do jego dzie� naukowych, p�ki jeszcze profesor pracowa� naukowo, odk�d za� otworzy� w�asn� lecznic�, doktor Sk�rze� znalaz� tu dobr� pensj� i du�e pole pracy. Mo�e �a�owa� w duchu, �e szef wyrzek� si� tak nagle ambicji uczonego, �e ograniczy� si� do belferki uniwersyteckiej i do robienia pieni�dzy, ale nie m�g� go z tej racji mniej ceni�. Wiedzia� przecie�, jak i wszyscy w Warszawie, �e profesor nie robi� tego dla siebie, �e pracowa� niczym niewolnik, �e nigdy nie zawaha� si� wzi�� na siebie odpowiedzialno�ci, a cz�sto dokazywa� takich cud�w ) jak dzi�. - Pan jest geniuszem, , profesorze - powiedzia� z przekonaniem. . Profesor Wilczur za�mia� si� swoim niskim, dobrodusznym �miechem, kt�ry takim spokojem i ufno�ci� nape�nia� jego pacjent�w. - Bez przesady, kolego, bez przesady! I wy do tego dojdziecie. Ale przyznam, �e jestem kontent. W razie czego ka�cie dzwoni� do mnie. Chocia� s�dz�, �e obejdzie si� bez tego. I wola�bym, bo mam dzi�. . . �wi�to domowe. Ju� tam pewno dzwonili, �e obiad si� przysmali. . . I profesor nie myli� si�. W jego gabinecie ju� kilka razy odzywa� si� telefon. - Prosz� zawiadomi� pana profesora - m�wi� lokaj - by jak najpr�dzej wraca� do domu. . - Pan profesor jest na sali operacyjnej - za ka�dym razem z jednakow� flegm� odpowia- da�a sekretarka, panna Janowicz�wna. - C� to tak szturmuj�, u licha? ! - odezwa� si� wchodz�c naczelny lekarz doktor Dobraniecki. Panna Janowicz�wna przekr�ci�a wa�ek w maszynie i wyjmuj�c gotowy list, powiedzia�a: - Dzi� rocznica �lubu profesorostwa. . Zapomnia� pan? Ma pan przecie� zaproszenie na bal. - Ach, prawda. Spodziewam si� niez�ej zabawy. . . Jak zawsze u nich b�dzie wy�mienita orkiestra, luksusowa kolacja i najlepsze towarzystwo. - Zapomnia� pan, , o dziwo, o pi�knych kobietach - zauwa�y�a ironicznie. . - Nie zapomnia�em. Skoro pani tam b�dzie. . . - odci�� si�. Na chude policzki sekretarki wyst�pi� rumieniec. - Niedowcipne. - Wzruszy�a ramionami. - Cho�bym by�a najpi�kniejsza, nie liczy�abym na pa�sk� uwag�. Panna Janowicz�wna nie lubi�a Dobranieckiego. Podoba� si� jej jako m�czyzna, bo istotnie by� bardzo przystojny z tym orlim nosem i wysokim, dumnym czo�em, wiedzia�a, �e jest �wietnym chirurgiem, bo sam profesor powierza� mu najtrudniejsze operacje i przeforsowa� go na stanowisko docenta, uwa�a�a go jednak za zimnego karierowicza, poluj�cego na bogate ma��e�stwo, a poza tym nie wierzy�a w jego wdzi�czno�� dla profesora, kt�remu przecie� wszystko zawdzi�cza�. Dobraniecki by� do�� subtelny, by wyczu� t� niech��. Poniewa� jednak mia� zwyczaj nie nara�a� sobie nikogo, kto m�g�by mu w czymkolwiek zaszkodzi�, odezwa� si� pojednawczo, wskazuj�c na stoj�ce przy biurku pud�o: 6 - Sprawi�a pani sobie ju� nowe futro? ? Widz� pud�o od Porajskiego. - Nie sta� mnie w og�le na Porajskiego, , a zw�aszcza na takie futro. - A� " takie" ? - Niech pan zajrzy. . Czarne sobole. - Fiu. . . . fiu. Dobrze si� powodzi pani Beacie. Pokiwa� g�ow� i doda�: - Przynajmniej materialnie. . - Co pan przez to rozumie? ? - Nic. . - Wstydzi�by si� pan - wybuch�a. - Takiego m�a i tak kochaj�cego mog�aby pozazdro- �ci� jej ka�da kobieta. - Zapewne. . Panna Janowicz�wna przeszy�a go gniewnym wzrokiem. - Ma wszystko, o czym kobieta mo�e marzy�! Ma m�odo��, urod�, cudn� c�reczk�, s�awnego i powszechnie uwielbianego m�a, kt�ry pracuje dniami, nocami, by zapewni� jej wygody, zbytki, znaczenie w �wiecie. I upewniam pana, doktorze, �e ona to umie doceni�! - I ja nie w�tpi� - skin�� lekko g�ow� - tylko wiem, , �e kobiety najwy�ej ceni�. . . Nie doko�czy�, gdy� do gabinetu wpad� doktor Bang i zawo�a�: - Zdumiewaj�ce! ! Uda�o si�! B�dzie �y�! Z entuzjazmem zacz�� opowiada� przebieg operacji, przy kt�rej asystowa�. - Jeden tylko nasz profesor m�g� si� porwa� na to! . . . Pokaza�, co umie - zawo�a�a panna Janowicz�wna. - No, nie przesadzajmy - odezwa� si� doktor Dobraniecki. - Moi pacjenci nie zawsze s� lordami i milionerami, mo�e nie zawsze maj� sze��dziesi�tk�, ale historia zna ca�y szereg pomy�lnych operacji serca. Nawet historia naszej medycyny. Warszawski chirurg doktor Krajewski tak� w�a�nie operacj� zdoby� �wiatowy rozg�os. A by�o to trzydzie�ci lat temu! W gabinecie zebra�o si� jeszcze kilka os�b z personelu lecznicy, i gdy po chwili zjawi� si� profesor, zasypano go gratulacjami. S�ucha� ich z u�miechem zadowolenia na swojej czerwonej, wielkiej twarzy, lecz wci�� rzuca� okiem na zegarek. Min�o jednak dobrych dwadzie�cia minut, zanim znalaz� si� na dole w swojej du�ej, czarnej limuzynie. - Do domu - rzuci� szoferowi i rozsiad� si� wygodnie. Znu�enie mija�o szybko. By� zdr�w i silny, a chocia� dzi�ki swojej tuszy wygl�da� nieco starze) , mia� przecie� tylko czterdzie�ci trzy lata, czu� si� jeszcze m�odszym. Czasami po prostu jak smarkacz. Przecie umia� z ma�� Mariol� kozio�kowa� na dywanie lub bawi� si� w chowanego nie tylko dla je) przyjemno�ci, ale i dla w�asnej. Beata nie chcia�a tego zrozumie� i gdy przygl�da�a si� mu w takich chwilach, mia�a w wyrazie oczu co� jakby za�enowanie i obaw�. - Rafale - m�wi�a - gdyby ci� tak zobaczono! - Mo�e zaanga�owano by mnie w�wczas na freblank� - odpowiada� ze �miechem. . A w gruncie rzeczy robi�o mu si� w takich chwilach troch� przykro. Beata niew�tpliwie by�a najlepsz� �on� na �wiecie. Na pewno go kocha�a. Dlaczego jednak odnosi�a si� do� z tym niepotrzebnym szacunkiem, z jak�� jakby czci�? W jej dba�o�ci i pieczo�owito�ci by�o co� z liturgii. W pierwszych latach przypuszcza�, �e si� go boi, i robi� wszystko, by to usun��. Opowiada� o sobie najkomiczniejsze rzeczy, zwierza� si� jej ze swoich omy�ek, niezaszczytnych przyg�d studenckich, stara� si� wyrugowa� z jej g��wki najmniejsz� my�l o tym, �e nie s� zupe�nie r�wni. Przeciwnie, na ka�dym kroku podkre�la�, �e �yje tylko dla niej, �e pracuje tylko dla niej i �e tylko przez ni� jest szcz�liwy. Zreszt� by�a to szczera prawda. Kocha� Beat� do szale�stwa i wiedzia�, �e ona odp�aca mu r�wn� mi�o�ci�, chocia� cich� i mniej impulsywn�. Zawsze by�a taka pastelowa i delikatna jak kwiat. Zawsze mia�a dla� u�miech i dobre s�owa. I my�la�by, �e me potrafi by� inna, gdyby nie to, �e widzia� j� nieraz 7 rozbawion�, wybuchaj�c� raz po raz g�o�nym �miechem, �artobliw� i zalotn�, ilekro� ota- cza�o j� towarzystwo m�odzie�y i ilekro� nie wiedzia�a, �e on na ni� patrzy. Na g�owie stawa�, by przekona� j�, �e jest bardziej od innych, od najm�odszych, got�w do takiej beztroskiej zabawy - na pr�no. Wreszcie z biegiem czasu pogodzi� si� z tym, wyperswadowa� sobie pretensje do dalszego spot�gowania i tak olbrzymiego swego szcz�cia. I tak przysz�a �sma rocznica ich �lubu, �sma rocznica wsp�lnego �ycia nie zak��conego ani razu najmniejsz� sprzeczk�, najdrobniejszym sporem czy bodaj cieniem nieufno�ci, za to ile� razy roz�wietlonego tysi�cem chwil i godzin rado�ci, pieszczot, zwierze�. . . Zwierze�. . . W�a�ciwie tylko on si� jej zwierza� ze swych uczu�, my�li, plan�w. Beata nie umia�a tego, lub te� jej �ycie wewn�trzne by�o zanadto jednolite, zanadto proste. . . Mo�e zanadto - Wilczur skarci� siebie za to okre�lenie - zanadto ubogie. Uwa�a�, �e uw�acza to Beacie, �e j� skrzywdzi�, tak o niej my�l�c. Je�eli jednak by�o tak naprawd�, tym wi�ksza tkliwo�� nape�nia�a jego serce. - Og�uszam j� - m�wi� do siebie - oszo�amiam sob�. Jest taka inteligentna i tak subtelna. St�d dra�liwo�� i obawa, by nie okaza� mi, �e jej sprawy s� drobne, codzienne, pospolite. Doszed�szy do takiego wniosku stara� si� wynagrodzi� je) t� krzywdz�c� dysproporcj�. Wnika� z najwi�ksz� uwag� i z przej�ciem w szczeg�hki domowe, interesowa� si� jej strojami, perfumami, podchwytywa� ka�de s��wko projekt�w towarzyskich czy dotycz�cych pokoju dziecinnego i rozwa�a� je z takim zaj�ciem, jakby chodzi�o o kwestie naprawd� wa�ne. Bo i by�y dla� wa�ne, wa�niejsze ponad wszystko, skoro wierzy�, �e szcz�cie nale�y piel�gnowa� z najwi�ksz� troskliwo�ci�, skoro rozumia�, �e te nieliczne, wyrwane z pracy godziny, kt�re mo�e Beacie po�wi�ci�, musi nape�ni� jak najintensywniejsz� tre�ci�, jak najwi�kszym ciep�em. . . Auto stan�o przed pi�kn�, bia�� will�, niew�tpliwie naj�adniejsz� w ca�ej Alei Bz�w, a jedn� z najelegantszych w Warszawie. Profesor Wilczur wyskoczy�, nie czekaj�c, a� szofer otworzy drzwiczki, wzi�� z jego r�k pud�o z futrem, szybko przebieg� chodnik i dr�k�, w�asnym kluczem otworzy� drzwi i zamkn�� je jak najciszej za sob�. Chcia� Beacie zrobi� niespodziank�, kt�r� u�o�y� sobie jeszcze przed godzin�, gdy pochylony nad otwart� klatk� piersiow� operowanego obserwowa� powik�any splot aort i wen. W hallu jednak zasta� Bronis�awa i star� gosposi� Micha�ow�. Widocznie Beata nie by�a w dobrym humorze z powodu jego sp�nienia, gdy� mieli miny przeci�gni�te i widocznie na� czekali. Profesorowi psu�o to plany i ruchem r�ki kaza� si� im wynosi�. Pomimo to Bronis�aw odezwa� si�: - Panie profesorze. . . . - Csss! ! . . . - przerwa� mu Wilczur i marszcz�c brwi doda� szeptem - we� palto! ! S�u��cy chcia� znowu co� powiedzie�, lecz tylko poruszy� ustami i pom�g� profesorowi rozebra� si�. Wilczur pr�dko otworzy� pud�o, wyj�� ze� pi�kne palto z czarnego, l�ni�cego futra o d�ugim, jedwabnym w�osie, narzuci� je sobie na ramiona, na g�ow� w�o�y� zawadiacko ko�paczek z dwoma filuternie zwisaj�cymi ogonkami, na r�k� wsun�� mufk� i z rozradowanym u�miechem przejrza� si� w lustrze: wygl�da� arcykomicznie. Rzuci� okiem na s�u�b�, by sprawdzi� wra�enie, lecz we wzroku gosposi i lokaja by�o tylko zgorszenie. - G�uptasy - pomy�la�. . - Panie profesorze. . . . - zacz�� znowu Bronis�aw, , a Micha�owa zadrepta�a na miejscu. - Milcze�, do licha - szepn�� i wymijaj�c ich, otworzy� drzwi do salonu. Spodziewa� si� zasta� Beat� z ma�� albo w r�owym pokoju, albo w buduarze. Przeszed� sypialni�, buduar, dziecinny. Nie by�o ich. Zawr�ci� i zajrza� do gabinetu. I tu by�o pusto. W jadalni, na ukwieconym stole, po�yskuj�cym z�oceniami porcelany i kryszta�a- 8 mi, by�y dwa nakrycia. Mariola z miss Tholereed jada�y razem wcze�niej. W otwartych drzwiach do kredensu sta�a pokoj�wka. Mia�a twarz zap�akan� i zapuchni�te oczy. - Gdzie jest pani? ? - zapyta� zaniepokojony. Dziewczyna w odpowiedzi wybuch�a �kaniem. - Co to jest? co si� sta�o? ! - zawo�a�, ju� nie hamuj�c g�osu. Przeczucie jakiego� nieszcz�cia chwyci�o go za gard�o. Gospodyni i Bronis�aw wsun�li si� cicho do jadalni i w milczeniu stali pod �cian�. Powi�d� po nich przera�onym spojrzeniem i krzykn�� rozpaczliwie: - Gdzie jest pani? ? ! Nagle wzrok jego zatrzyma� si� na stole. Przy jego nakryciu oparty o wysmuk�y kryszta�owy kieliszek sta� list. Bladoniebieska koperta z wysrebrzonymi brze�kami. Serce skurczy�o si� mu gwa�townie, w g�owie zawirowa�o. Jeszcze nie rozumia�, jeszcze nic nie wiedzia�. Wyci�gn�� r�k� i wzi�� list, kt�ry wyda� mu si� sztywny i martwy. Przez chwil� trzyma� go w palcach. Na kopercie adresowanej do niego pozna� charakter pisma Beaty. Du�e, kanciaste litery. Otworzy� i zacz�� czyta�: " Drogi Rafale! Nie wiem, czy zdo�asz wybaczy� mi kiedykolwiek to, �e odchodz�. . . " Wyrazy zacz�y drga� i wirowa� przed oczami. W p�ucach zabrak�o powietrza, na czole wyst�pi�y krople potu. - Gdzie ona jest - krzykn�� zd�awionym g�osem - gdzie ona jest? ? ! I potoczy� wzrokiem doko�a. - Pani odjecha�a z panienk� - wyb�ka�a cicho gosposia. - K�amiesz! ! - rykn�� Wilczur. . - To nieprawda! ! - Sam sprowadzi�em taks�wk� - przy�wiadczy� rzetelnym tonem Bronis�aw, a po pauzie doda�: - i walizki znosi�em. . Dwie walizki. . . Profesor zataczaj�c si� wyszed� do s�siedniego gabinetu, zamkn�� za sob� drzwi i opar� si� o nie. Pr�bowa� czyta� dalej list, lecz min�o sporo czasu, zanim potrafi� zmusi� si� do zrozumienia tre�ci. " Nie wiem, czy zdo�asz wybaczy� mi kiedykolwiek to, �e odchodz�. Post�puj� podle, wyp�acaj�c Ci si� t� krzywd� za Twoj� wielk� dobro�, kt�rej nigdy nie zapomn�. Ale d�u�ej zosta� nie mog�am. Przysi�gam Ci, �e mia�am tylko jedno inne wyj�cie: �mier�. Jestem jednak tylko s�ab� i biedn� kobiet�. Nie umia�am zdoby� si� na heroizm. Od wielu miesi�cy walczy�am z t� my�l�. Mo�e nigdy nie b�d� szcz�liwa, mo�e nigdy nie zaznam spokoju. Ale nie mia�am prawa odbiera� siebie naszej Marioli i - jemu. . " Pisz� chaotycznie, lecz trudno mi zebra� my�li. Dzi� rocznica naszego �lubu. Wiem, �e� przygotowa�, drogi Rafale, jaki� podarek dla mnie. By�oby to nieuczciwe, gdybym przyj�a go od Ciebie teraz, gdy ju� nieodwo�alnie postanowi�am odej��. " Pokocha�am, Rafale. I ta, mi�o�� silniejsza jest ode mnie. Silniejsza od wszystkich uczu�, jakie �ywi� i zawsze �ywi�am dla Ciebie, od bezgranicznej wdzi�czno�ci do najg��bszego szacunku i podziwu, od szczerej �yczliwo�ci do przywi�zania. Niestety, nie kocha�am Ci� nigdy, lecz dowiedzia�am si� o tym dopiero wtedy, gdy na swojej drodze spotka�am Janka. " Odje�d�am daleko i miej nade mn� mi�osierdzie: nie szukaj mnie! B�agam, ulituj si� nade mn�! Wiem, �e jeste� wielkoduszny i nadludzko dobry. Nie prosz� Ci�, Rafale, o przebaczenie. Nie zas�u�y�am na nie i zdaj� sobie spraw� z tego, �e masz prawo nienawidzi� i pogardza�. " Nigdy nie by�am godna Ciebie. Nigdy nie si�ga�am do Twego poziomu. Sam o tym wiesz a� nadto dobrze i jedynie Twojej dobroci przypisuj� to, �e� zawsze stara� si� nie okaza� mi tego, co jednak by�o ponad wszelk� miar� dla mnie poni�aj�ce i dr�cz�ce. Otoczy�e� mnie zbytkiem i lud�mi swego �wiata. Zasypywa�e� mnie cennymi prezentami. Ale ja widocznie nie by�am stworzona do takiego �ycia. M�czy� mnie i wielki �wiat, i bogactwo, i Twoja s�awa i - moja nico�� przy tobie. . 9 " Teraz �wiadomie id� w nowe �ycie, gdzie mo�e czeka mnie ostateczna bieda, a w ka�dym razie ci�ka walka o ka�dy kawa�ek chleba. Ale walk� t� toczy� b�d� obok i razem z cz�owiekiem, kt�rego bezbrze�nie kocham. Je�eli swoim czynem nie zabijam szlachetno�ci Twego serca, je�eli potrafisz, zaklinam Ci�, zapomnij o mnie. Na pewno wkr�tce odzyskasz spok�j, jeste� przecie taki m�dry, na pewno spotkasz inn�, stokro� lepsz� ode mnie. �ycz� Ci z ca�ej duszy szcz�cia, kt�re i ja w pe�ni odzyskam, gdy dowiem si�, �e Tobie dobrze. " Zabieram Mariol�, bo bez niej nie potrafi�abym prze�y� jednej godziny. Sam to wiesz najlepiej. Nie my�l, �e chc� ograbi� Ci� z tego najwi�kszego skarbu, kt�ry jest nasz� wsp�ln� w�asno�ci�. Po kilku latach, gdy ju� oboje spokojnie b�dziemy mogli spojrze� w przesz�o��, odezw� si� do Ciebie. " Zegnaj, Rafale. Nie pos�dzaj mnie o lekkomy�lno�� i nie �ud� si�, �e cokolwiek mo�e wp�yn�� na zmian� mojego post�powania. Nie odst�pi� od mego, gdy� wola�abym raczej �mier�. Nie umia�am Ci� ok�amywa� i wiedz, �e by�am Ci wierna do ko�ca. �egnaj, miej lito�� i nie staraj si� mnie odnale��. Beata Ps. Pieni�dze i ca�� bi�uteri� zostawiam w kasie. Klucz od kasy w�o�y�am do skrytki w Twoim biurku. Zabieram z sob� tylko rzeczy Marioli " . Profesor Wilczur opu�ci� r�k� z listem i przetar� oczy: w lustrze naprzeciw zobaczy� swoje odbicie w dziwacznym stroju. Zrzuci� z siebie to wszystko i zacz�� czyta� list od nowa. Cios spad� na� tak nieoczekiwanie, �e wci�� wydawa� mu si� czym� nierealnym, jak�� dopiero gro�b� czy ostrze�eniem. Czyta�: . . . niestety, nie kocha�am Ci� nigdy. . . A dalej: . . . m�czy� mnie i wielki �wiat, i bogactwo, i Twoja s�awa. . . - Jak�e to tak? ? - j�kn��. - Dlaczego? ? . . . Dlaczego? . . . Na pr�no usi�owa� zrozumie� wszystko. W jego �wiadomo�ci by�o to: odesz�a, porzuci�a go, zabra�a dziecko, kocha innego. �aden z motyw�w nie dociera� do jego m�zgu. Widzia� tylko nagi fakt, dziki, nieprawdopodobny, groteskowy. Na dworze zaczyna� si� wczesny, jesienny zmierzch. Zbli�y� si� do okna i czyta� list Beaty, ju� nie wiedzia� sam po raz kt�ry. Nagle rozleg�o si� pukanie do drzwi i Wilczur drgn��. Przez jedno mgnienie ogarn�a go nieprzytomna nadzieja. - To ona! ! Wr�ci�a! . . . Lecz ju� w nast�pnej chwili poj��, �e to niepodobie�stwo. - Prosz� - odezwa� si� ochryp�ym g�osem. . Do pokoju wszed� Zygmunt Wilczur, jego daleki krewny, prezes S�du Apelacyjnego. Utrzymywali do�� serdeczne stosunki i bywali u siebie do�� cz�sto. Zjawienie si� Zygmunta w tej chwili nie mog�o by� przypadkowe i profesor od razu domy�li� si�, �e musia�a go zawiadomi� telefonicznie Micha�owa. - Jak si� miewasz, , Rafale? - odezwa� si� Zygmunt tonem energicznym i przyjacielskim. - Jak si� masz. . - Profesor wyci�gn�� do� r�k�. . - C� tak siedzisz po ciemku? Pozwolisz? - I nie czekaj�c na odpowied�, przekr�ci� kontakt. - Zimno tu, pieska jesie�. Co widz�! Drzewo na kominku! Nie ma to jak kominek. Niech�e ten Bronis�aw zapali. . . Uchyli� drzwi i zawo�a�: 10 - Bronis�awie! Prosz� tu zapali� w kominku. S�u��cy wchodz�c zerkn�� z ukosa na swego pana, podni�s� z pod�ogi porzucone futro, roznieci� ogie� i wyszed�. Ogie� szybko obj�� suche drwa. Profesor sta� nieruchomo przy oknie. - Chod��e, si�dziemy tu, pogaw�dzimy. - Zygmunt poci�gn�� go na fotel przed kominkiem. - No, tak. Ciep�o to cudowna rzecz. Ty, jako m�ody, nie umiesz jeszcze tego oceni�. Ale na moje stare gnaty. . . C� to, nie w lecznicy? Pr�nujesz dzi�? - Tak. . . . Z�o�y�o si� tak. - A w�a�nie telefonowa�em - nadrabia� prezes swad� - telefonowa�em do lecznicy. Chcia�em wpa��, by zasi�gn�� twojej rady. Zaczyna mi dokucza� lewa noga. Obawiam si�, �e to ischias. . . Profesor s�ucha� w milczeniu, lecz tylko pojedyncze s�owa trafia�y do jego �wiadomo�ci. Jednak�e r�wny i pogodny g�os Zygmunta sprawi� to, �e my�li si� zaczyna�y skupia�, ��czy�, wi�za� w jaki� niemal ju� realny obraz rzeczywisto�ci. Drgn��, gdy kuzyn zmieni� ton i zapyta�: - A gdzie� Beata? ? Twarz profesora �ci�gn�a si� i odpowiedzia� z wysi�kiem: - Wyjecha�a. . . . Tak. . . Wyjecha�a. . . Wyjecha�a. . . za granic�. - Dzisiaj? ? - Dzisiaj. . - To do��, , zdaje si�, niespodziewany projekt? - od niechcenia zauwa�y� Zygmunt. - Tak. . . . tak. Wys�a�em j�. . . Rozumiesz. . . by�y pewne sprawy i w zwi�zku z tym. . . M�wi� z tak� trudno�ci�, a cierpienie tak wyra�nie rysowa�o si� na jego twarzy, �e Zygmunt po�piesznie potwierdzi� najcieplejszym tonem, na jaki umia� si� zdoby�: - Rozumiem. Naturalnie. Tylko widzisz, na dzisiaj rozes�ali�cie zaproszenia na wiecz�r. Nale�a�oby zatelefonowa� do wszystkich i odwo�a�. . . Czy pozwolisz, �e si� tym zajm�? . . . - Prosz�. . . . - No, to doskonale. S�dz�, �e Micha�owa ma list� zaproszonych. Wezm� to od niej. A ty zrobi�by� najlepiej, gdyby� po�o�y� si� spa�. Co? . . . Nie b�d� ci zawraca� d�u�ej g�owy. No, do widzenia. . . Wyci�gn�� r�k�, lecz profesor nie zauwa�y� tego. Zygmunt poklepa� go po ramieniu, zatrzyma� si� jeszcze przy drzwiach na chwil� i wyszed�. Wilczur ockn�� si�, gdy trzasn�a klamka. Zauwa�y�, �e �ciska w d�oni list Beaty. Zgni�t� go w ma�� kulk� i rzuci� w ogie�. P�omie� od razu otoczy� j�, zab�ys�a czerwonym p�kiem i spopiela�a. Ju� dawno i �ladu po niej nie zosta�o, ju� dawno drwa w kominku zmieni�y si� w kupk� czerwonych w�gli, gdy przetar� oczy i wsta�. Powolnym ruchem odsun�� fotel, obejrza� si�. - Nie mog�, , nie mog� tu wytrzyma� - szepn�� bezg�o�nie i wybieg� do przedpokoju. . Bronis�aw zerwa� si� z krzes�a. - Pan profesor wychodzi? ? . . . Jesionk� czy cieplejsze palto? - Wszystko jedno. . - Tylko pi�� stopni na dworze. Lepiej, s�dz�, cieplejsze - zadecydowa� s�u��cy i poda� palto. - R�kawiczki! - zawo�a�, wybiegaj�c za profesorem na ganek, lecz Wilczur musia� nie dos�ysze�. Ju� by� na ulicy. Koniec pa�dziernika w tym roku by� ch�odny i d�d�ysty. Ga��zie drzew obdziera� silny p�nocny wiatr z resztek przedwcze�nie z��k�ych li�ci. Na chodnikach chlupota�a woda. Nieliczni przechodnie szli z nastawionymi ko�nierzami pochylaj�c g�owy, by os�oni� twarz przed drobnymi, ostrymi kroplami deszczu, lub obur�cz trzymali parasole, kt�rymi targa�y raz 11 po raz gwa�towne porywy wiatru. Spod k� z rzadka przeje�d�aj�cych samochod�w tryska�y m�tne bryzgi wody, doro�karskie konie cz�apa�y leniwie, a podniesione budy ocieka�y deszczem, md�o po�yskuj�c w �wietle ��tych latarni. Doktor Rafa� Wilczur machinalnie zapi�� palto i szed� przed siebie. - Jak mog�a tak post�pi�! Jak mog�a! - powtarza� w my�li pytanie. Czy� nie zdawa�a sobie sprawy z tego, �e odbiera mu wszystko, �e pozbawia go racji i celu istnienia? I dlaczego? . . . Dlatego, �e spotka�a jakiego� cz�owieka. . . Gdyby go chocia� zna�, gdyby mia� pewno��, �e on j� potrafi oceni�, �e jej nie skrzywdzi, �e da jej to szcz�cie. Napisa�a tylko jego imi�: Janek. Wilczur zacz�� w pami�ci liczy� bli�szych i dalszych znajomych. �aden z nich. Mo�e to jaki� n�dznik, oszust, obie�y�wiat, kt�ry j� porzuci przy pierwszej sposobno�ci. Jaki� zawodowy uwodziciel, kt�ry Beat� otumani�, ok�ama�, zn�ci� fa�szywymi wyznaniami i przysi�gami. Liczy� zapewne na pieni�dze. Co si� stanie, gdy przekona si�, �e Beata nawet SWOJO) bi�uterii nie zabra�a? . . . To na pewno wyrafinowany �otr. Tak, trzeba go �ciga�, trzeba p�ki czas zapobiec �ajdactwu. Trzeba za��da� od w�adz, od policji, by ich szukano. Rozes�a� listy go�cze, detektyw�w. . . Pod wp�ywem tej my�li zatrzyma� si� i rozejrza�. By� w �r�dmie�ciu. Przypomnia� sobie, �e gdzie� w pobli�u, na drugiej czy na trzeciej przecznicy kiedy�, przeje�d�aj�c, widzia� szyld komisariatu policji. Ruszy� w tamtym kierunku, lecz ju� po kilkunastu krokach zawr�ci�. - I c� z tego, �e j� odnajd�? Nigdy nie zgodzi si� wr�ci� do mnie. Napisa�a wyra�nie, �e nie kocha, �e dr�czy�a j� jego rzekoma wy�szo��, jego bogactwo, jego s�awa. . . a na pewno i jego mi�o��. By�a o tyle delikatna, �e tego nie powiedzia�a wyra�nie. . . Jakim�e prawem on ma j� os�dzi�, zadecydowa� o jej losie? A je�eli ona woli nawet poniewierk� przy tamtym? . . . Jakich�e argument�w mo�na u�y�, chc�c przekona� kobiet�, by wr�ci�a do niekochanego, do. . . nienawidzonego m�a? . . . Zreszt� czy nie zbyt po�piesznie doszed� do przekonania, �e tamtem cz�owiek jest wyrzutkiem spo�ecze�stwa i chciwym �otrem? . . . Beata nigdy me lubi�a m�czyzn tego rodzaju, poci�gali j� zawsze ideali�ci, marzyciele. . . Nawet Marioli czytywa�a godzinami liryczne wiersze, kt�rych to siedmioletnie dziecko nie mog�o zrozumie�. Czyta�a dla siebie. Cz�owiek, za kt�rym posz�a, musi by� m�odym, niepraktycznym biedakiem. W jaki spos�b, kiedy go pozna�a? . . . Czemu nigdy s�owem nie wspomnia�a o nim? . . . I nagle uciek�a, post�pi�a z ca�� bezwzgl�dno�ci�, z ca�ym okrucie�stwem. Porzuci�a cz�owieka, kt�- ry dla niej wszystko. . . jak pies, jak niewolnik. . . - I za co? Za co? ! . . . Czy zgrzeszy� czymkolwiek przeciw niej, przeciw swojej mi�o�ci? . . . Nigdy! Nawet my�l�! W og�le by�a pierwsz� kobiet�, kt�r� pokocha�. By�o to niespe�na dziesi�� lat temu. Jak�e dobrze pami�ta� wszystko. Pozna� j� przypadkowo. I b�ogos�awi� ten przypadek jeszcze do dzisiejszego dnia, b�ogos�awi� rano i wiecz�r, o ka�dej godzinie, gdy patrzy� na ni� i gdy cieszy� si� my�l�, �e b�dzie na ni� patrzy�. Wtedy by� jeszcze docentem i mia� w�a�nie �wiczenia w prosektorium, gdy na ulicy w�z ci�arowy przejecha� jej dziadka. Udzieli� pierwszej pomocy. Powik�ane z�amanie obu n�g. Staruszek zaklina� go, by zawiadomi� w najbardziej ostro�ny spos�b jego �on�, chor� na serce, i wnuczk�. Drzwi ma�ego mieszkanka na Starym Mie�cie otworzy�a mu Beata. A w kilka miesi�cy p�niej byli ju� zar�czeni. Mia�a zaledwie siedemna�cie lat. By�a szczup�a i blada, nosi�a tanie pocerowane sukienki. W domu panowa�a bieda. Rodzice Beaty stracili podczas wojny ca�y sw�j maj�tek. Dziadek a� do dnia owego �miertelnego wypadku utrzymywa� �on�staruszk� l wnuczk� z lekcji obcych j�zyk�w, udzielanych po domach. Babka, p�ki nie przenios�a si� w �lad za m�em do rodzinnego grobu na Pow�zkach, do jedynej wspania�ej posiad�o�ci, jaka im po dawnym bogactwie zosta�a, godzinami opowiada�a wnuczce i jej narzeczonemu o minionej �wietno�ci rodu Gonty�skich, o pa�acach, polowaniach, balach, o tabunach koni i o klejnotach, o strojach sprowadzanych z Pary�a. . . Beata sie- 12 dzia�a zas�uchana, a w jej rozmarzonych oczach, zdawa�o si�, migota� �al za t� utracon� prze- sz�o�ci�, za t� bajk�, kt�ra ju� nie wr�ci. I w takich chwilach on �ciska� jej chud� r�czk� i m�wi�: - Wszystko to ci dam. Zobaczysz, Beato! I klejnoty, i stroje z Pary�a, i bale, i s�u�b�! Wszystko ci dam! A sam w�wczas nie mia� nic opr�cz paru walizek w kawalerskim pokoju, szafy fachowych ksi��ek i skromnego uposa�enia docenta. Ale mia� te� wol� ze stali i wiar� pot�n�, i pragnienie pal�ce jak ogie�, by przyrzeczenia Beacie dotrzyma�. Zacz�� walk�. O stanowiska, o praktyk�, o bogatych pacjent�w. Du�a wiedza, wrodzony talent, niez�omny charakter i praca, zawzi�ta, w�ciek�a praca zrobi�y swoje. A przy tym i szcz�cie sprzyja�o. Ros�a s�awa, ros�y dochody. W trzydziestym si�dmym roku �ycia otrzyma� katedr�, a w kilka tygodni p�niej jeszcze wi�ksze szcz�cie go spotka�o: Beata urodzi�a c�reczk�. W�a�nie na cze�� owej �wietnej prababki Gonty�skiej dano jej imiona: Maria Jolanta i tak samo w zdrobnieniu nazywano j� Mariol�. Wspomnienie c�rki nowym b�lem �cisn�o serce profesora Wilczura. Nieraz zastanawia� si� nad tym, kt�r� z nich bardziej kocha. . . Gdy zacz�a m�wi�, jednym z pierwszych s��w by�o: - Tapusiu. . . . Tak ju� i zosta�o. Zawsze nazywa�a go tapusiem. Gdy w drugim roku zapad�a na ci�k� szkarlatyn�, a w ko�cu wyzdrowia�a, �lubowa� sobie, �e odt�d wszystkie biedne dzieci b�dzie leczy� darmo. W jego drogiej lecznicy, gdzie zawsze miejsc brak�o, kilka pokoi zajmowa�y dzieci, bezp�atni pacjenci. Wszystko to przecie� by�o dla niej, na intencj� jej zdrowia. A teraz mu j� odebrano. To ju� by�o nieludzkie, to ju� przekracza�o wszelk� miar� egoizmu. - Musisz mi j� odda�. Musisz! - m�wi� g�o�no zaciskaj�c pi�ci. Przechodnie ogl�dali si� za nim, lecz nie spostrzega� tego. - Za mn� jest prawo! ! Porzuci�a� mnie, ale zmusz� ci�, by� mi Mariol� zwr�ci�a. Prawo jest za mn�. I moralne prawo te�. Sama to musisz przyzna�, ty, pod�a, pod�a, pod�a! . . . Nikczemna, czy� nie rozumiesz, �e pope�ni�a� zbrodni�! Jaka� mo�e by� ci�sza zbrodnia? . . . Jaka, powied� sama! . . . Mierzi�y ci� pieni�dze i wszystko. Dobrze, ale czego ci brakowa�o? Nie mi�o�ci przecie, bo nikt ci� tak kocha� nie potrafi jak ja! Nikt! Na ca�ym �wiecie! Potkn�� si� i omal nie upad�. Szed� nie zabrukowan� ulic� grz�zn�c w b�ocie po kostki. Tu i owdzie rozrzucone by�y du�e kamienie, po kt�rych mieszka�cy ma�ych domk�w tej dzielnicy usi�owali dosta� si� do siebie such� nog�. Okna by�y ju� ciemne. Rzadkie latarnie gazowe rozsiewa�y md�e niebieskawe �wiat�o. W prawo sz�a wi�ksza, g�ciej zabudowana ulica. Wilczur zawr�ci� w ni� i wl�k� si� coraz wolniej. Nie odczuwa� zm�czenia, lecz nogi sta�y si� ci�kie, niezno�nie ci�kie. Musia� by� przemoczony a� do koszuli, gdy� ka�dy podmuch wiatru czu� jak na go�ej sk�rze. Nagle kto� mu zast�pi� drog�. - Panie ozdobny - odezwa� si� ochryp�y g�os - po�ycz pan bez gwarancji bankowej pi�� " zet" na hipotek� Polskiego Monopolu Spirytusowego. Pewno�� i zaufanie. - Co? ? - Profesor nie zrozumia�. - Nie cokaj, bo obcokany b�dziesz, powiada Pismo �wi�te: jakim cokiem cokasz bli�niego twego, takim i ciebie obcokaj�, obywatelu stolicy trzydziestomilionowego pa�stwa z dost�pem do morza. - Czego pan sobie �yczy? ? - Zdrowia, szcz�cia i wszelkiej pomy�lno�ci. A nadto winszuj� sobie nape�ni� m�j, pusty �o��deczek czterdziestopi�cioprocentowym rozczynem alkoholu, przy �askawym wsp�udziale pewnej dozy wieprzowej padliny, zwanej kie�bas�. Obdartus chwia� si� lekko na no- 13 gach, a z jego twarzy poro�ni�tej nie golon� od wielu dni szczecin� zalatywa� od�r w�dki, Profesor si�gn�� do kieszeni i poda� mu kilka monet. - Prosz�. . - Bis dat, qui cito dat - sentencjonalnie orzek� pijak. - Thank you, my darling. Pozw�l jednak, hojny ofiarodawco, �e w zamian i ja ofiaruj� ci co� cennego. My�l� o swoim towarzystwie. Tak" . S�uch ci� nie my4, dobry cz�owieku. Mo�esz dost�pi� tego zaszczytu. Noblesse oblige! Ja stawiam! Zmok�e�, sir, i przemarz�e� na zimnie, p�jd� do mej chatki i rozgrzej si� przy mnie. Wprawdzie nie mam chatki, ale za to posiadam wiedz�. C� znaczy jakikolwiek budynek w por�wnaniu z wiedz�? . . . A ja si� ni� ch�tnie z panem, mon prince, podziel�. Wiedza moja jest rozleg�a. Na razie m�wi� tylko o jej cz�ci topograficznej. Wiem mianowicie, gdzie si� mie�ci jedyna knajpa, do kt�rej o tej porze cz�owiek dosta� si� mo�e bez wy�amywania zamk�w i krat. Jedno s�owo: Dro�d�yk. Tu na rogu Po�anieckiej i Witebskiej. Wilczur pomy�la�, �e istotnie alkohol dobrze mu zrobi. Rzeczywi�cie by� zzi�bni�ty. A poza tym monotonna gadatliwo�� spotkanego pijaka dzia�a�a og�uszaj�co. Mimo woli stara� si� z jego paplaniny co� zrozumie�, a to ju� t�umi�o t� jaskraw� �wiadomo�� doznanego nieszcz�cia, kt�ra rozp�ta�a pod czaszk� ca�e wiry najbole�niejszych my�li. Zaczyna�o ju� szarze� na wschodzie, gdy po d�ugim stukaniu w zamkni�te okiennice dostali si� wreszcie do ma�ego sklepiku przesi�kni�tego wyziewami beczek od �ledzi, odorem piwa i nafty. W izbie za sklepikiem, wi�kszej, lecz jeszcze bardziej cuchn�cej, pe�nej dymu z taniego kwa�nego tytoniu, siedzia�o w k�cie kilku m�czyzn doszcz�tnie pijanych. Gospodarz, kwadratowy drab o twarzy zaspanego buldoga, w brudnej koszuli i w rozpi�tej kamizelce, nie pytaj�c o nic postawi� na wolnym stoliku butelk� w�dki i wyszczerbiony talerz z obrzynkami jakich� w�dlin. Ale by�o tu ciep�o. Rozkosznie ciep�o i zgrabia�e r�ce zdawa�y si� rozkosznie, a� bole�nie taja�. Pierwsza szklaneczka w�dki rozgrza�a od razu gard�o i �o��dek. Przygodny towarzysz nie przestawa� m�wi�. Pijacy z k�ta nie zwracali na przyby�ych najmniejszej uwagi. Jeden chrapa� g�o�no, trzej pozostali wybuchali od czasu do czasu be�kotem niezrozumia�ych s��w. Zdawali si� o co� spiera�. Druga szklanka w�dki przynios�a Wilczurowi pewn� ulg�. - Jak to dobrze - pomy�la� - �e nikt tu na mnie nie patrzy, , �e nikt nic nie. . . - . . . bo, uwa�asz, hrabio - ci�gn�� sw�j monolog szczeciniasty towarzysz - Napoleona diabli wzi�li, Olesia Macedo�skiego ditto. A dlaczego, pytasz gromkim g�osem? Oto dlatego, �e nie sztuka by� kim�. Sztuka by� niczym. Niczym, drobnym insektem za ko�nierzem Opatrzno�ci - disce puer! Ja ci to m�wi�, ja. Samuel Obiedzi�ski, kt�ry nigdy z koturn�w nie zleci na zbity pysk, bo nigdy na nic nie wejdzie. Cok� jest podk�adk� dla durni�w, przyjacielu. A wiara to balon, z kt�rego wcze�niej czy p�niej gaz wyleci. Szansa? . . . Jest owszem: �e pr�dzej sam zdechniesz. Strze�cie si� balon�w, obywatele! Podni�s� w g�r� pust� butelk� i zawo�a�: - Panie Dro�d�yk, jeszcze jedn�! Szafarzu wszelkich rado�ci, opiekunie zb��kanych, dawco �wiadomo�ci i zapomnienia. Ponury szynkarz bez po�piechu przyni�s� w�dk�, szerok� d�oni� trzasn�� w dno i postawi� odk�rkowan� przed nimi. Profesor Wilczur w milczeniu wypi� i wzdrygn�� si�. Nigdy nie pi� i wstr�tny smak ordynarnej gorza�ki wywo�ywa� w nim obrzydzenie. Ale czu� ju� lekki szum w g�owie i chcia� oszo�omi� si� zupe�nie. - Ca�y sens posiadania szarej masy m�zgowej - m�wi� cz�owiek, kt�ry nazwa� siebie Samuelem Obiedzi�skim - polega na �onglowaniu mi�dzy �wiadomo�ci� a mrokiem. Bo czym�e pokry� dramat intelektu, kt�ry dochodzi do absurdalnego stwierdzenia, �e jest wybrykiem natury, zb�dnym balastem, p�cherzem przyczepionym do ogona naszej zwierz�cej excellencji? Co wiesz o �wiecie, o rzeczach, o celu istnienia? Tak, pyt am ci�, istoto obarczona dwoma 14 kilogramami substancji m�zgowej, co wiesz o celu? . . . Czy� nie paradoks? Nie potrafisz poru- sza� r�k�, nie potrafisz zrobi� kroku bez jasnego i zrozumia�ego celu. Prawda? . . . A tymczasem rodzisz si� i w ci�gu kilkudziesi�ciu lat wykonujesz miliony, miliardy r�nych czynno�ci, borykasz si�, pracujesz, uczysz si�, walczysz, padasz, wstajesz, cieszysz si�, rozpaczasz, my�lisz, zu�ywasz tyle energii, co elektrownia warszawska, i po jak� to wszystko choler�? Tak, przyjacielu, nie wiesz i wiedzie� nie mo�esz, w jakim celu to robisz. Jedyn� instancj�, do kt�rej mo�esz zwr�ci� si� o udzielenie miarodajnych informacji w tym wzgl�dzie, jest tw�j umys�, a ten, �e tak powiem, rozk�ada bezradnie r�ce. Wi�c gdzie� sens, gdzie� logika? Za�mia� si� g�o�no i duszkiem wychyli� szklank�. - Wi�c po c� istnieje umys�, skoro nie umie spe�ni� swego jedynego, w�a�ciwie jedynego zadania? . . . Wiem, co mi odpowie, ale to te� bzdura. Powie, �e jego zakres dzia�ania obejmuje tylko funkcje �ycia. Przyczyny i cele �ycia nie nale�� do jego departamentu. Zgoda. Ale zobaczysz, jak on sobie daje rad� z �yciem. Co nam tu mo�e wyja�ni�? I okazuje si�, �e nic. Nic poza najelementarniejszymi funkcjami zwierz�cymi. Wi�c po co wyr�s� nam pod czaszk� ten nowotw�r? Po kiego, zapytuj� ci�, czcigodny prezesie, licha? Bo c� on wie? Czy wie, co to jest my�l? ! Czy da� cz�owiekowi mo�no�� bodaj poznania samego siebie? Poznania chocia�by o tyle, by m�c o sobie z ca�� pewno�ci� powiedzie�: jestem �otrem, albo te�: jestem uczciwy. Jestem idealist�, lub: jestem materialist�. Nie, po stokro� nie! Powie tylko, czy wol� ciel�cin�, czy wieprzowin�. Ale na to wystarczy m�zg zwyk�ego Azorka. A je�eli chodzi o ludzi, o bli�nich? Nauczy nas czego? . . . Nie! Gwarantuj� ca�ym swoim maj�tkiem, �e pod pa�skim wysokim czo�em nie zrodzi� si� ani jeden pewnik co do mojej interesuj�cej osoby. Chocia� obcujemy z sob� ju� od dwu butelek. Zreszt� powiedzmy, czy ma pan jaki� pewnik nie o mnie, lecz o tych, kt�rych zna pan od lat? . . . Czy ja wiem, o braciach, o ojcu, o �onie, o przyjacielu? . . . Nie! Ludzie chodz� w impregnowanych skafandrach. I nie ma sposobu przenikni�cia do ich tre�ci. Nasze kawalerskie! Pij pan! Stukn�� w szklank� Wilczura i wypi� swoj�. - Je�eli zechcesz, , maestro, dowiedzie� si�, jak naprawd� wygl�da szykowna dama, mo�esz j� podpatrze� w �azience przez dziurk� od klucza. Sprawdzisz, powiedzmy, �e ma zdezelowany biust i cienkie uda. Dowiesz si� o niej czego� nowego. Ale o jej istocie nie b�dziesz w dalszym ci�gu nic wiedzia�. Bo nawet gdy jest sama i zdejmuje skafander, w kt�ry si� zawsze ubiera�a dla ciebie, ma pod spodem drugi, kt�rego nie zdejmuje nigdy i kt�ry dla niej samej jest czym� nieprzeniknionym. Prawda? Oczywi�cie, s� chwile, kiedy mo�na komu� zajrze� przez r�kaw czy za ko�nierz. S� to chwile katastrofy. Skafander si� rozdziera, p�ka, Zjawiaj� si� szczeliny i szparki. Ot. . . ot na przyk�ad w takiej sytuacji, w jakiej ty jeste� teraz, wodzu! Przetoczy�o si� po tobie co� ci�kiego. Pochyli� si� nad stolikiem i wlepi� w Wilczura swoje niebieskie, przekrwione ga�ki oczne. - Prawda? ? - zapyta� z naciskiem. - Tak. . - Profesor skin�� g�ow�. . - Oczywi�cie! - gniewnie krzykn�� Obiedzi�ski. - Oczywi�cie! Cz�owiek tak pragn�cy spokoju jak ja nie mo�e kroku zrobi�, by nie otrze� si� o g�upot� ludzk�! Bo dno ka�dej tragedii to g�upota! . . . Wi�c co? Balon czy koturny? . . . Zbankrutowa�e�, wylali ci� z jakiego� ministerialnego stolca czy rozczarowanie? Co? . . . Kobieta? . . . Zdradzi�a ci�? . . . Wilczur opu�ci� g�ow� i odpowiedzia� g�ucho: - Porzuci�a. . . . Oczy Obiedzi�skiegd b�ysn�y w�ciek�o�ci�. - No wi�c i co! ! - trzasn��. . - Wi�c c� to jest? ? ! - Co to jest? ? - Wilczur chwyci� go za r�k�. - Co to jest? ? . . . To jest wszystko. Wszystko! 15 W jego g�osie musia�o by� co�, co starczy�o za najmocniejszy argument, gdy� Obiedzi�ski uspokoi� si� od razu, skuli� si� i zamilk�. Dopiero po kilku minutach zacz�� m�wi� cicho jakim� narzekaj�cym tonem; - Pod�e jest �ycie, a ja mam pecha. Brzydz� si� wszelkimi sentymentami, to w�a�nie los musi wiecznie rozrzuca� na mojej drodze r�ne ofiary sentyment�w. Diabli nadali. . . Nie ulega w�tpliwo�ci, �e to rzecz wzgl�dna. Jednego maczuga z n�g nie zwali, drugi po�li�nie si� na pestce od wi�ni i �eb sobie roztrzaska. Nie ma �adnej miary, �adnego kryterium. Pij, bracie. W�dka to dobra rzecz. Sapristi! Nala� szklanki. - Pij - powt�rzy�, , wciskaj�c szklank� w palce Wilczura. - Hej, , Dro�d�yk, daj nast�pn�! Gospodarz zwl�k� si� ze swego legowiska w alkowie i przyni�s� butelk�, po czym zgasi� �wiat�o. Nie by�o ju� potrzebne. Przez okno z brudnego podw�rza zagl�da� pochmurny i d�d�ysty, ale ju� zupe�ny dzie�. Towarzystwo z k�ta, porzuciwszy chrapi�cego kompana, wysypa�o si� na ulic�. Obiedzi�ski opar� si� na �okciach i w pijackim zamy�leniu m�wi�: - Tak to jest z kobietami. . . Jedna przyssie si� do ciebie i wszystkie soki wyci�gnie, inna obedrze ci� z tego, co masz, trzecia oszuka na ka�dym kroku, albo i taka b�dzie, co ci� wci�- gnie w szarzyzn�, w powszednie b�oto. . . Pranie, sprz�tanie, pieluchy i takie rzeczy. Ot i �ycie. . . Ale to nieprawda, to wszystko od m�czyzny zale�y. Jaki jest! Po jednym sp�ynie g�adko, drugi jak postrzelony kot zakr�ci si�, zapiszczy i zdycha, a taki jak ty, amigo? . . . Twardy musisz by�. Jak wielkie drzewo. Gdyby ci� z kory ob�uskano, por�s�by� now�, gdyby ci ga��zie obci�to, wyros�yby nowe. . . Ale ot, wyrwa�o ci� z korzeniami z gruntu. . . Rzuci�o ci� na pustyni�. . . Wilczur pochyli� si� ku niemu i wybe�kota�: - Z korzeniami. . . . to prawda. . . - A widzisz. I si�a nie pomo�e, gdy oparcia nie ma. Grunt rozmi�k�, rozp�yn�� si�, przesta� istnie�. Ju� Archimedes powiedzia�. . . Co to on powiedzia�. . . Zreszt� pies z nim ta�cowa�. . . Aha! . . . O czym m�wi�em? Ze korzenie! Najsilniejsze korzenie nic nie pomog�, je�eli nie maj� czego trzyma� si�. O! . . . Pieskie niebieskie. . . takie �ycie. . . J�zyk mu si� pl�ta� coraz bardziej. Wreszcie kiwn�� si�, wspar� si� o �cian� i zasn��. Wilczur resztkami przytomno�ci powtarza� w my�li: - Jak drzewo wyrwane z korzeniami. . . Jak drzewo wyrwane z korzeniami. . . Nie spa� zapewne d�ugo, gdy� obudzony bezceremonialnymi szturcha�cami, z trudno�ci� otworzy� oczy i zatoczy� si�. Alkohol nie zd��y� wyparowa�. Na stole znowu sta�a w�dka, a pr�cz nocnego towarzysza by�o jeszcze trzech nieznajomych. Profesor Wilczur z trudem u�wiadomi� sobie, gdzie si� znajduje, i nag�ym ostrym b�lem odezwa�o si� w nim wspomnienie Beaty. Zerwa� si� i przewracaj�c po drodze krzes�a, skierowa� si� do drzwi. - Hej, , panie szanowny! - krzykn�� za nim gospodarz. . - Co? ? - A p�aci� to nie �aska? . . . Rachunek czterdzie�ci sze�� z�otych. Wilczur machinalnie wy- doby� z kieszeni portfel i poda� mu banknot. - Ale forsy! ! Fiu, fiu - zagwizda� cicho jeden z kompan�w. . - Stul mord� - warkn�� drugi. . - Dro�d�yk! - zawo�a� trzeci. - Co strugasz frajera! ! Oddaj go�ciowi reszt�! Widzisz go! Gospodarz spojrza� na� nienawistnie, odliczy� pieni�dze i poda� Wilczurowi. - A ty, , �obuzie - mrukn�� - pilnuj swego. . Wilczur nie zwr�ci� na to najmniejsze uwagi i wyszed� na ulic�. Pada� g�sty, mokry �nieg, lecz jezdnia i chodniki pozosta�y czarne, gdy� natychmiast taja�. �rodkiem jezdni ci�gn�y wozy na�adowane w�glem. 16 - Porzuci�a mnie. . . porzuci�a. . . - powtarza� Wilczur. Szed� przed siebie, zataczaj�c si�. - Jak drzewo wyrwane z korzeniami. . . - Szanowny pan na Groch�w? - us�ysza� obok siebie czyj� g�os. - To mo�e lepiej obej�� Rawsk�. B�oto mniejsze. Pozna� jednego z kompan�w. - Wszystko mi jedno. . - Machn�� r�k�. . - To i dobrze. Po drodze mi. P�jdziem razem. Zawsze weselej. A pana podobnie� zmartwienie spotka�o? Wilczur nie odpowiedzia�. - Wiadomo, , rzecz ludzka. A ja panu powiem, �e na zmartwienie to jeden jest tylko spos�b: zala� choler� na glanc. Wiadomo, nie w takiej norze jak u tego Dro�d�yka, kt�ren kanciarz jest i w�dlin� ze strychninami go�ciom daje. Ale tu niedaleko na Rawskiej ulicy jest porz�dna knajpa jak si� patrzy. I zabawi� si� mo�na, kielnerki go�ciom obs�uguj�. A cena ta sama. Szli znowu w milczeniu. Towarzysz, znacznie ni�szy i szczuplejszy od Wilczura, wzi�� go pod r�k� i raz po raz zadziera� g�ow�, by spojrze� na� spod daszka swojej cyklist�wki. Min�li kilka przecznic, gdy poci�gn�� go w bok. - No, , to wst�piem, czy jak? . . . Najlepiej zala�. To ju� tutaj. Na jednego. - Dobrze - zgodzi� si� . . Wilczur i weszli do knajpki. Pierwszy �yk w�dki nie przyni�s� ulgi. Przeciwnie, jakby otrze�wi� zamglony umys�, nast�pne jednak kolejki zrobi�y swoje. W s�siedniej izbie chrapliwie gra� orkiestron. Zapalono �wiat�a. Po jakim� czasie przy��czyli si� do nich jeszcze dwaj m�czy�ni, z wygl�du robotnicy. T�usta, mocno wymalowana kelnerka przysiad�a si� r�wnie�. Pili ju� trzeci� butelk�, gdy nagle z bocznego pokoiku rozleg� si� g�o�ny �miech kobiecy. Profesor Wilczur zerwa� si� na r�wne nogi. Krew uderzy�a mu do g�owy, przez sekund� sta� nieruchomy. By�by przysi�g�, �e pozna� g�os Beaty. Gwa�townym ruchem odepchn�� zagradzaj�cego mu drog� kompana i jednym skokiem znalaz� si� we drzwiach. Dwie gazowe lampy jasno o�wietla�y niedu�y pok�j. Przy stoliku siedzia� brzuchaty, kr�py cz�owiek i jaka� piegowata dziewczyna w zielonym kapeluszu. Z wolna zawr�ci�, ci�ko opad� na krzes�o i wybuchn�� �kaniem. - Nalej mu jeszcze - mrukn�� cz�owiek w cyklist�wce - ma �eb do w�dy. . Potrz�sn�� Wilczura za rami�. - Pij, , bracie! Co tam! Gdy o jedenastej knajp� zamykano, towarzysze musieli podtrzyma� Wilczura, gdy� nie m�g� ju� i�� o w�asnych si�ach. I tak, zataczaj�c si� swoim wielkim cia�em, chwia� nimi na wszystkie strony. Sapali z wysi�ku. Na szcz�cie nie mieli dalekiej drogi. Za rogiem, w ciemnej pustej uliczce, czeka�a doro�ka z nastawion� bud�. Bez s�owa w�adowali Wilczura do �rodka i wcisn�li si� z mm. Doro�karz zaci�� konia. Po kilkunastu minutach domy przerzedzi�y si�. Po obu stronach tu i �wdzie mi�dzy parkanami b�yska�o �wiate�ko naftowej lampy. Wreszcie i te znik�y. Natomiast w nozdrza uderzy� cuchn�cy od�r wielkich zwalisk �mieci. Doro�ka skr�ci�a w bok, usta�o od razu klaskanie kopyt ko�skich. Na mi�kkiej, gruntowej drodze nie by�o ich s�ycha�. Dojechali do pierwszej glinianki. - St�j, najlepiej tu - odezwa� si� cichy g�os. Nas�uchiwali przez chwil�. Z daleka jednostajnym g�osem hucza�o miasto. Tu doko�a panowa�a zupe�na cisza. - Wylewaj go - rozleg�a si� kr�tka komenda. . Trzy pary r�k wczepi�y si� w bezw�adne cia�o. Po chwili zawarto�� kieszeni zosta�a wyj�ta. Bez trudu zdj�li te� palto, marynark� i kamizelk�. Nagle, widocznie pod wp�ywem zimna, Wilczur oprzytomnia� i zawo�a�: - Co to, , co robicie? . . . Jednocze�nie usi�owa� poderwa� si� z ziemi. W chwili jednak, gdy ju� sta� na nogach, otrzyma� straszny cios w ty� g�owy. Bez j�ku zwali� si� niczym k�oda. Poniewa� za� padaj�c 17 zatoczy� si� a� na brzeg wielkiego do�u, do kt�rego zsypywano �mieci, cia�o po pochy�o�ci zsun�o si� na dno. - Cholera! ! - zakl�� jeden - nie mog�e� przytrzyma�? ? - A po co? ? - Durny szczeniak! ! Po co? Z�a� teraz do glinianki po buty i portki. - Sam z�a , , kiedy� taki chytry. - Co ty powiesz? ! - Pierwszy zbli�y� si� do� gro�nie. Zanosi�o si� na rozpraw�, gdy ozwa� si� flegmatyczny g�os doro�karza, kt�ry dotychczas w milczeniu pali� papierosa. - A ja m�wi�: : jadziem. Chcecie, �eby nas tu nakryli? . . . M�czy�ni opami�tali si� i wskoczyli do doro�ki. Ko� ruszy� z miejsca. Przed wjazdem na g��wn� szos� zatrzymali si�, doro�karz wyci�gn�� spod koz�a stary worek i dok�adnie obtar� wszystkie ko�a ze �mieci, kt�re si� do nich poprzylepia�y, po czym wskoczy�, cmokn�� na szkap� i wkr�tce na polach zapanowa�a dawna cisza. W ci�gu dnia nikt tu nie zagl�da�, a noc� tym bardziej. Nad ranem tylko zaczyna� si� przy gliniankach ruch. To ch�opi z wiosek, po�o�onych w promieniu kilkunastu kilometr�w od stolicy, trudni�cy si� wywo�eniem �mieci z miasta, przyje�d�ali ze swoim cuchn�cym �adunkiem. Przyje�d�ali, wysypywali z fur �mieci i z paruz�otowym zarobkiem wracali do domu. Sumienniejsi zwalali nieczysto�ci wprost do glinianek, tak jak by�o przykazane, inni, korzystaj�c z braku kontroli, wysypywali je wprost na pole. Stary Pawe� Ba�kowski, gospodarz z Brzozowej W�lki, lubi� jednak uczciw� robot�. Dlatego w�a�nie podjecha� nad gliniank� i systematycznie wypr�nia� swoj� fur�. Nie spieszy�, bo i kobyle trzeba by�o da� wypocz�� przed drog�, a i sam cierpia� ju� na zadyszk�, co w jego wieku by�o rzecz� zrozumia��. W�a�nie sko�czy� i mo�ci� sobie na pokrywie worek z resztkami siana, gdy z do�u pos�y- sza� wyra�ne st�kanie. Prze�egna� si� na wszelki wypadek i nastawi� uszu. St�kanie odezwa�o si� g�o�niej. - Ej tam! ! - zawo�a�. . - Co za licho? ? - Wody - zaj�cza� s�aby g�os. . G�os ten wyda� si� Paw�owi Ba�kowskiemu znajomy. W�a�nie wieczorem jecha� do miasta i widzia� Mateusza Piotrowskiego z Byczy�ca, kt�ry tak samo jecha� i te� na zw�zk� �mieci. Co� tkn�o Ba�kowskiego, �e to w�a�nie Piotrowski. I g�os ten sam, i zawsze do tej glinianki zsypywa�. A i wypi� lubi�. Po pijanemu wpad� do do�u, mo�e sobie co przetr�ci� i le�y. Rozejrza� si�. Ciemno jeszcze by�o, na wschodzie ledwie szarza�o. Je�eli Piotrowski swoj� furmank� tu zostawi�, ko� na pewno sam powl�k� si� do Byczy�ca. - A to wy, panie Piotrowski? - zapyta�. - Wpadli�cie czy jak? . . . Jedyn� odpowiedzi� by� cichy j�k. - A mo�e go te miejskie urz�dzi�y? - zastanowi� si� gospodarz. Po ludziach z miasta wszystkich najgorszych rzeczy zawsze si� spodziewa�. Pomaca� nog� pochy�o��, po namy�le wr�ci� do konia, odwi�za� postronki zast�puj�ce lejce, sczepi� je, mocnym sup�em przywi�za� do osi i trzymaj�c si� sznura zszed� na d�. - Panie Mateuszu, , a odezwijcie si�, bo ciemno - zawo�a�. . - Gdzie wy? ? - Wody! ! . . . - pos�ysza� g�os tu� przy sobie. . Pochyli� si� i namaca� rami�. - Nie mam wody, sk�d woda? Musicie wyle�� na wierzch. A gdzie wasz ko�? . . . Pewnikiem sam do domu poszed�? . . . No, nie d�wign� was, spr�bujcie wsta�. Ubi� nogami �miecie, zapar� si� i szarpn�� bezw�adnym ci�arem. - Ruszcie si�. . Dalej go! Sam nie dam rady. -