EWA DUX-PRABUCKA Co ka�dy du�y ch�opiec wiedzie� powinien SPIS TRE�CI: Wst�p Rozdzia� I: Zawsze wiedz, co jesz Rozdzia� II: Pilnuj cholesterolu Rozdzia� III: Sprawdzaj ci�nienie Rozdzia� IV: Dbaj o serce Rozdzia� V: Nie lekcewa� objaw�w! Rozdzia� VI: Wstyd� si� wstydzi� Rozdzia� VII: Kochaj i b�d� kochany Rozdzia� VIII: Nie poddawaj si� stresom Rozdzia� IX: Zu�ywaj ruchu Rozdzia� X: Nie pal! Rozdzia� XI: Pij z umiarem! Rozdzia� XII: Nie nadu�ywaj! Postscriptum Kto jest kim WST�P My�l o napisaniu tej ksi��ki dojrzewa�a we mnie od lat. Kiedy organizowa�am kolejne programy profilaktyki prozdrowotnej dla kobiet, takie jak: "Mo�esz zd��y� przed rakiem", "Miej serce, dbaj o serce", m�czy�ni pytali, a kiedy co� dla nas. W�a�nie teraz, teraz Panowie Wy! M�czy�ni w Polsce �yj� kr�cej o 9 lat od kobiet, to straszna statystyka. Zajmujemy w niej niechlubne przedostatnie miejsce w Europie. Nie chcia�abym, jako statystyczna Polka, prze�y� jesieni mojego �ycia samotnie. St�d program "Co ka�dy du�y ch�opiec wiedzie� powinien". Zaprosi�am do udzia�u w nim wielu wybitnych znawc�w tematu. Po licznych rozmowach z luminarzami polskiej medycyny zrozumia�am, �e najwa�niejsz� spraw� jest nak�oni� polskich m�czyzn do odwiedzania gabinetu lekarza w�wczas, kiedy pojawiaj� si� pierwsze symptomy choroby. Kiedy pyta�am, przy r�nych okazjach znajomych m�czyzn, moich przyjaci�, czy badaj� si�, czy my�l� czasem o swoim zdrowiu, czy odwiedzaj� profilaktycznie lekarza odpowiadali - NIE! Nie, nie chodz� do lekarza, bo przecie� nic mi nie dolega. Inni za� m�wili: boj� si� p�j��, bo mog� si� dowiedzie�, �e co� jest nie w porz�dku. Wydaje mi si�, �e strach nie jest i w tym przypadku dobrym doradc�, �e powinni�my patrze� pozytywnie tak�e na wizyt� u lekarza. Odpowiadajcie sobie Panowie na to pytanie TAK: id� do lekarza aby dowiedzie� si�, �e nic mi nie dolega. To pozytywne my�lenie jest tym bardziej potrzebne wtedy, kiedy dowiadujemy si�, �e jednak nasze zdrowie zaczyna szwankowa�. I im wcze�niej si� o tym dowiadujemy, tym wcze�niej zaczynamy si� leczy�, a w�wczas mamy szans� wygra� z ka�d� chorob�. M�j program jest programem troszeczk� przewrotnym. Podesz�am bowiem do zagadnie� zwi�zanych ze zdrowiem m�czyzny z przymru�eniem oka, bo do Was Drodzy Panowie �atwiej w ten spos�b mo�na dotrze�. My�l�, �e ka�dy z Was do ko�ca �ycia, gdzie� tam w g��bi duszy, pozostaje odrobin� ma�ym ch�opcem, kt�remu si� wydaje, �e przyjdzie mama, we�mie za r�k� i zaprowadzi do lekarza. A tymczasem to Wy sami musicie zacz�� dba� o siebie, tak jak dbacie o swoje dzieci. Mnie zawsze troch� martwi�o, �e bardziej dbacie o wasze zabawki, zw�aszcza o te coraz dro�sze, kt�re zmieniaj� si� wraz z wiekiem, �e my�licie na przyk�ad o wiele wi�cej o w�asnym samochodzie ni� o w�asnym zdrowiu, o w�asnym �yciu. Co roku ka�dy z Was sprawdza ogumienie samochodu, czy z silnikiem wszystko jest w porz�dku, jak wygl�daj� ok�adziny hamulcowe, jaki jest stan karoserii, czy aby nie rdzewieje? St�d na wielu plakatach, kt�re zobaczycie m. in. w przychodniach, aptekach i zak�adach fryzjerskich widnieje �wietny rysunek pana Edwarda Lutczyna, kt�ry na moj� pro�b� m�czyzn� por�wna� do... samochodziku. Pomy�lcie, ile rzeczy w takim samochodzie mo�e si� zepsu�? Tymczasem z Waszym organizmem jest identycznie. Po okre�lonym przebiegu te� mo�e zacz�� si� psu�! Proponuj� zatem; kiedy wykonacie badanie techniczne samochodu, nast�pnego dnia, koniecznie, id�cie do lekarza sprawdzi� czy r�wnie� z waszym organizmem jest wszystko w porz�dku. A co mo�e szwankowa� b�dziecie wiedzieli po przeczytaniu tej ksi��ki. Jestem wdzi�czna wszystkim wspania�ym autorom kt�rzy zgodzili si�, mimo braku czasu na spotkania z pani� Ew� Dux, kt�ra z ogromn� umiej�tno�ci� prze�o�y�a zas�yszane od pan�w profesor�w informacje na zrozumia�y j�zyk. Jest to niezaprzeczalnym walorem tej ksi��ki. Celowo zrezygnowali�my w niej z j�zyka naukowego. Je�eli b�dziecie Pa�-siwo chcieli wiedzie� wi�cej o chorobach, kt�re b�d� Was dotyczy�y, /.najdziecie zawsze takie informacje w literaturze medycznej. Ta ksi��ka zosta�a napisana TV taki spos�b, aby ka�dy kto nie zna nazewnictwa medycznego, m�g� zrozumie� co si� z jego organizmem dzieje. Po lekturze tej ksi��ki b�dziecie Pa�stwo wiedzieli wi�cej o sobie. Najwa�niejsz� jednak rzecz� jest przezwyci�enie strachu. Nak�onienie swoich znajomych, ojc�w, braci, koleg�w, partner�w aby zacz�li dba� o zdrowie, zwraca� uwag� na siebie w�wczas, kiedy mo�na wygra� z ka�d� ze strasznych chor�b, a zw�aszcza z chorob� nowotworow�. Dzi� w�a�nie na choroby nowotworowe zaczynamy umiera� najcz�ciej. Patrz�c go�ym okiem na nasze ulice, a zw�aszcza na nasze pla�e widzimy jak wielu pan�w zapomina o przestrzeganiu podstawowych zasad, kt�re pozwalaj� cieszy� si� zdrowiem przez d�ugie lata, a kt�re prezentuje ta ksi��ka. Mam na my�li przede wszystkim zdrowe od�ywianie si� i za�ywanie ruchu. Ja wiem, �e ka�dy z nas jest zapracowany i dlatego stara si� usprawiedliwia�; nie �wicz�, bo nie mam na to czasu. Je�eli jednak znajdujecie Panowie czas na wypicie z przyjacielem szklaneczki ulubionego trunku, to mo�ecie spokojnie przeznaczy� go na d�ugi spacer, kt�ry zdecydowanie bardziej pos�u�y zdrowiu Was obu. Ta ksi��ka to takie kompendium podstawowej wiedzy o wielu schorzeniach oraz o tym, jak si� przed nimi chroni�. Je�eli zdecydujecie si� Panowie post�powa� wed�ug rad tej ksi��ki, jestem g��boko przekonana, �e �rednia Waszego �ycia, ku rado�ci Waszych Pa� zdecydowanie si� wyd�u�y. ROZDZIA� I: ZAWSZE WIEDZ, CO JESZ Twierdzi prof. drhab. n. med. Wiktor Szos�at, specjalista od spraw �ywienia RYS. piramida.jpg Polska piramida zdrowego �ywienia Codziennie jedz co najmniej pi�� porcji produkt�w zbo�owych. Zawarta w nich skrobia dostarcza energii mi�niom, a b�onnik reguluje prac� jelit. Cztery porcje warzyw i trzy owoc�w zaopatrz� Tw�j organizm w wystarczaj�ce ilo�ci witamin i sk�adnik�w mineralnych, a tak�e b�onnika. Dwie szklanki mleka dziennie, z kt�rych jedn� mo�na zast�pi� serem, zapewniaj� odpowiedni� ilo�� wapnia, a tak�e du�o bia�ka. Pozosta�� ilo�� potrzebnego bia�ka dostarczy jedna porcja ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mi�sa. Unikaj alkoholu. Ograniczaj s�odycze, podroby, jaja i t�uszcze zwierz�ce. Zalecane s� oleje ro�linne i mi�kkie margaryny. - Panie profesorze, czy to prawda, �e zdrowie zale�y g��wnie od... talerza, a w�a�ciwie od tego, co na nim le�y? - Prawda. - A jak dzi� od�ywia si� statystyczny Polak? - Je zbyt du�o i zbyt t�usto! Rzadko owoce i nie przepada za rybami oraz produktami zbo�owymi. Z prawdziw� przyjemno�ci� natomiast si�ga po t�uste, czerwone mi�so, tak� np. golonk� i popija j� piwem. - Golonk� i piwo lubi� tak�e Niemcy, Czesi... - Owszem i tak�e maj� problemy ze zdrowiem. S� otyli, cierpi� na nadci�nienie t�tnicze i maj� zbyt wysoki poziom cholesterolu. - Panie profesorze, jak wi�c powinien od�ywia� si� Polak, aby d�ugo cieszy� si� zdrowiem? - Powinien je�� 5 razy dziennie dostosowuj�c diet� do tzw. Piramidy Zdrowego �ywienia. Podstaw� tej piramidy stanowi� produkty zbo�owe: pieczywo, kasze, makarony. Nast�pnie, powinien je�� warzywa i owoce, (4 razy dziennie), raz dziennie co� z nabia�u, np. bia�ego lub - doprawdy niewiele - ��tego sera, jogurt albo kefir i 100-150 gram ryb, drobiu lub mi�sa - wliczaj�c w to i w�dliny. - Co� ten polski talerz ubogi? - Ani ubogi, ani skromny tylko umiarkowany. Aby by� zdrowym, nale�y od�ywia� si� umiarkowanie. RYS. srodziemnomorski talerz.jpg Produkty zbo�owe w ka�dym g��wnym posilku - pieczywo (najlepiej ciemne) lub kasza (najlepiej gryczana lub j�czmienna) lub p�atki zbo�owe, ry�, makarony czy kluski. W polskich warunkach do obiadu zamiast produkt�w zbo�owych cz�sto spo�ywamy ziemniaki. Warzywa spo�ywane do ka�dego posi�ku. Owoce, np. do drugiego �niadania, na podwieczorek, zamiast s�odyczy. Chude mleko, jogurt czy kefir, chude sery bia�e, sery ��te w ograniczo-nej ilo�ci. Ryby, dr�b, chude mi�so (przygotowywane bez t�uszczu lub na oleju), chude w�dliny, nasiona ro�lin str�czkowych. Tluszcze ro�linne, w szczeg�lno�ci oleje (najlepiej rzepakowy lub oli-wa z oliwek) jako g��wne �r�d�o t�uszcz�w (do sur�wek, do przygotowy-waania da� mi�snych, do duszenia warzyw). Oto 10 g��wnych zasad zdrowego �ywienia m�czyzny: 1. Dbaj o r�norodno�� spo�ywanych produkt�w 2. Strze� si� nadwagi i oty�o�ci 3. G��wnym �r�d�em kalorii powinny dla Ciebie by� produkty zbo�owe 4. Pij dziennie co najmniej 2 szklanki chudego mleka 5. Mi�so spo�ywaj z umiarem 6. Nie �a�uj sobie ani owoc�w, ani warzyw 7. Ograniczaj spo�ywanie t�uszcz�w, a zw�aszcza t�uszcz�w zwierz�cych, oraz tych produkt�w, kt�re zawieraj� cholesterol (w�troba, podroby, jajka, ��te sery) 8. Unikaj s�odyczy i cukru 9. U�ywaj ma�o soli 10. Ogranicz picie alkoholu - Zasady te �atwo wymienia�, ale trudno przestrzega� w �yciu codziennym. Jak to si� dzieje, �e im cz�owiek starszy, tym ma wi�ksze tendencje do tycia? Ta zasada dotyczy r�wnie� m�czyzn. M�j m��, na przyk�ad, je mniej wi�cej tyle samo co przed laty, kiedy� by� smuk�y, dzi� natomiast walczy z nadwag�. - Przyczyna jest prosta. M�� pani pope�nia ten sam b��d, co miliony Polak�w. Je tyle samo, co przed 15-25 laty, gdy tymczasem im cz�owiek jest starszy, tym powinien je�� mniej i codziennie si� wa�y�. - Zaleca Pan ka�demu polskiemu m�czy�nie, aby codziennie si� wa�y�? - Tak, zalecam, poniewa� to waga cia�a mi�dzy innymi wskazuje, ile powinni�my je�� na co dzie�, oczywi�cie z zachowaniem kanon�w zdrowego od�ywiania si�. - A sk�d my wiemy, �e kanonem zdrowego od�ywiania si� jest spo�ywanie ma�ych ilo�ci mi�sa, a du�ej ilo�ci warzyw i owoc�w? - Kilka lat temu sprawdzano w Stanach Zjednoczonych ten w�a�nie model �ywienia - jest to dieta �r�dziemnomorska - na ludziach, kt�rzy przeszli zawa� serca. Ponad 200 spo�r�d nich �ywi�o si� normalnie, czyli wed�ug swoich dotychczasowych przyzwyczaje� (du�o mi�sa, t�uszczu, soli, cukru), pozosta�ych 200 przesz�o na diet� �r�dziemnomorsk� (warzywa, owoce, chudy nabia�, t�uszcze sporadycznie i tylko ro�linne, eliminacja cukru i bardzo ma�o soli). Po up�ywie 27 miesi�cy okaza�o si�, �e liczba zgon�w w grupie drugiej by�a o 70% mniejsza. Eksperyment przerwano, wszystkich uczestnik�w badania skierowano na diet� �r�dziemnomorsk�, kt�ra okaza�a si� by� tak pomocna dla utrzymania zdrowia i �ycia. WITAMINA GDZIE WYST�PUJE CO DAJE OBJAWY NIEDOBORU witamina A i prowitamina A jajka, w�tr�bka, mleko, mas�o, marchew, pomidory, melony, zielone warzywa li�ciaste zapewnia zdrowy wzrok, zwalcza infekcje, wzmacnia sk�r� os�abiony wzrok, nawroty infekcji, �uszczenie si� sk�ry witamina B 1 produkty zbo�owe, zw�aszcza ziarna pszenicy, otr�by, chleb, p�atki owsiane, kasze, dro�d�e, nasiona ro�lin str�czkowych wp�ywa korzystnie na sk�r� i wzrok, wzmacnia system nerwowy i odporno�ciowy, reguluje metabolizm brak apetytu, os�abienie, dra�liwo��, niewydolno�� serca witamina B 2 nabia�, mi�so, kapusta, sa�ata, chleb, pszenica, nerki, ryby wp�ywa korzystnie na sk�r� i wzrok, wzmacnia system nerwowy i odporno�ciowy, reguluje metabolizm zajady, choroby sk�ry, �wiat�owstr�t witamina B6 mi�so, groch, otr�by, ziarna pszenicy, ryby, nerki, kapusta, banany odpowiada za funkcjonowanie systemu nerwowego drgawki, os�abienie, choroby sk�rne, zapalenie jamy ustnej witamina PP mi�so, ryby, brukselka, p�atki owsiane, chleb wp�ywa korzystnie na sk�r� i uk�ad nerwowy, uczestniczy w przemianie w�glowodan�w, og�lnie wzmacnia utrata wagi, zaburzenia trawienia, zapalenie sk�ry, zajady kwas foliowy natka pietruszki, ��tka, marchew, melony, morele, dynia, fasola, awokado niezb�dny przy tworzeniu krwinek czerwonych, wp�ywa na apetyt niedokrwisto��, os�abienie, zaburzenia pracy uk�adu pokarmowego witamina B12 ryby, nabia�, jaja, dr�b, w�tr�bka, nerki, serca uczestniczy w tworzeniu krwinek czerwonych, wzmaga apetyt, wzmacnia, wp�ywa na wzrost niedokrwisto��, nadpobudliwo�� witamina C owoce cytrusowe, kiwi, truskawki, papryka, natka pietruszki, ziemniaki, kapusta kwaszona dzia�a na sk�r�, goi rany, umo�liwia wch�anianie �elaza, podnosi odporno�� szkorbut, s�abe gojenie si� ran, siniaki, krwawi�ce dzi�s�a, anemia witamina D ryby, jajka, mas�o, margaryna, w�tr�bka umo�liwia wch�anianie wapnia i fosforu, niezb�dna w budowie ko�ci i z�b�w niedob�r prowadzi do krzywicy, s�abych ko�ci i z�b�w - To rzeczywi�cie bardzo mocny argument, tylko czy przem�wi do mi�o�nik�w schabowego z kapust�? - Musi, je�eli b�d� chcieli po�y� nieco d�u�ej. Dzisiaj polski m�czyzna �yje �rednio kr�cej o 8 do 10 lat ani�eli mieszkaniec Europy Zachodniej. I je�eli chce dogoni� Europ� i w tej materii, to musi zmieni� nawyki �ywieniowe i schabowym raczy� si� zdecydowanie rzadziej. Podstaw� diety �r�dziemnomorskiej, jak i polskiej piramidy zdrowego �ywienia s� produkty zbo�owe. Stanowi� one mocny fundament, g��wne �r�d�o energii dla pracy mi�ni i funkcjonowania ca�ego organizmu. Daj� one si��, pozostawiaj� uczucie syto�ci i na d�ugo zaspokajaj� g��d, dzi�ki zawartej w nich skrobi. Dostarczaj� b�onnika, kt�ry reguluje prac� przewodu pokarmowego, zapobiegaj� zaparciom i chroni� przed nowotworami jelita grubego. Poza tym s� �r�d�em wielu witamin z grupy B i sk�adnik�w mineralnych - �elaza, magnezu, cynku. Wbrew mitom, produkty zbo�owe nie tucz�, je�eli nie towarzysz� im t�uste dodatki takie jak mas�o, margaryna, w�dliny, sosy, t�uste dania mi�sne. W krajach �r�dziemnomorskich ry�, makaron i kasze zjadane s� z du�� ilo�ci� r�nych warzyw, przygotowywanych z du�� fantazj�. Mi�so jada si� chude i stanowi ono niewielki dodatek do da�, cz�sto obiady s� w og�le bezmi�sne. Do pieczywa, spo�ywanego w du�ych ilo�ciach, zjada si� du�e porcje r�norodnych sur�wek warzywnych. - My r�wnie� mamy na rynku sporo warzyw. - Powinni�my wi�c cz�ciej z nich korzysta�, rezygnuj�c na ich korzy�� z mi�sa. Kuchnia �r�dziemnomorska - to bogactwo warzy w, przyrz�dzanych z du�� ilo�ci� zi� i r�norodnych przypraw. My te� mo�emy korzysta� z ich dobroczynnego wp�ywu na organizm. Wystarczy poprosi� ma��onk�, aby si�gn�a po ksi��k� kucharsk� lub przejrza�a kolorowe tygodniki, w kt�rych a� roi si� od przepis�w kulinarnych na doskona�e dania z warzyw. - Czy owoce, zw�aszcza na wiosn�, kiedy jest ich ma�o i s� drogie, mo�na zast�pi� witaminami w tabletkach? - Witaminy w tabletkach te� s� drogie. Raczej zaleca�bym jab�ka, kt�rych nam nie brakuje. Tylko odchudzaj�cym si�, pozostaj�cym na diecie "1200 kalorii dziennie", doradza�bym przyjmowanie witamin. Witaminy i mikroelementy niezb�dne dla zachowania zdrowia znajduj� si� w naszym codziennym po�ywieniu. Niechaj wi�c ka�dy Polak je owoce co najmniej 3 razy dziennie. Zast�pienie czekoladki czy balonika jab�kiem na pewno korzystniej wp�ynie na jego zdrowie. Oczywi�cie, najlepiej je�� owoce surowe, bo zachowuj� one najwi�cej witamin. A w sezonie, aby naje�� si� do syta i zachowa� wspomnienia na d�ugie zimowe wieczory, warto je wykorzysta� w r�nych potrawach, zar�wno w sur�wkach, jak i w sa�atkach, a nawet w pierogach. Zim� za� mo�emy korzysta� z mro�onek. Mro�one owoce s� tak�e wspania�ym �r�d�em witamin. Nie zapominajmy tak�e o sokach owocowych, kt�rych na rynku nareszcie mamy dostatek. - Dalej jednak nie wiem, dlaczego owoce i warzywa to dla m�czyzny zdrowie? - Poniewa� codzienne spo�ywanie warzyw i owoc�w zmniejsza ryzyko choroby wie�cowej, zawa�u serca i nowotwor�w! Taki dobroczynny wp�yw na zdrowie maj� zawarte w owocach i warzywach przeciwutleniacze - witamina C, E, beta-karoten, likopen i flawonoidy, kt�re chroni� organizm przed atakiem tzw. wolnych rodnik�w, to jest szkodliwych dla zdrowia "wynaturzonych" drobin tlenu, kt�re przyspieszaj� procesy starzenia si�. W kuchni �r�dziemnomorskiej w�r�d warzyw kr�luj� pomidory i papryka. Nie brakuje ich tak�e na naszym rynku. Warto wiedzie�, �e mi�dzy innymi tym warzywom mieszka�cy W�och, Hiszpanii i Grecji zawdzi�czaj� ochron� przed chorob� niedokrwienn� serca i nowotworami. Pomidory uwa�ane s� obecnie przez dietetyk�w i lekarzy za jedne z najwarto�ciowszych warzyw. Zawieraj� najwi�cej spo�r�d wszystkich produkt�w spo�ywczych - likopenu (czerwonego barwnika), kt�ry jest jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy. Je�eli wi�c chce si� by� d�ugo silnym i zdrowym, nale�y je�� pomidory pod ka�d� postaci�. To w�a�nie likopenowi i beta-karotenowi pomidory zawdzi�czaj� sw�j pi�kny kolor. Likopen znajduje si� w wielu produktach, m.in. w papryce, arbuzach i czerwonych grejpfrutach, ale w pomidorach jest go najwi�cej. Lekarze zalecaj�, aby codziennie przynajmniej w jednym posi�ku znajdowa�o si� warzywo lub owoc bogaty w likopen. Cz�ste spo�ywanie pomidor�w lub przetwor�w pomidorowych zmniejsza ryzyko wielu typ�w nowotwor�w, zw�aszcza gruczo�u krokowego u m�czyzn oraz chor�b serca. Uwa�a si� na przyk�ad, �e: - codzienne jedzenie �wie�ej papryki jest jedn� z przyczyn d�ugowieczno�ci, albowiem papryka w�a�nie jest prawdziw� skarbnic� witamin i flawono�d�w, kt�re hamuj� wiele szkodliwych proces�w zachodz�cych w organizmie, - jedzenie warzyw i owoc�w sprzyja obni�eniu ci�nienia krwi, - wiele owoc�w (jab�ka, cytrusy, porzeczki, agrest, �urawiny) zawiera pektyny, kt�re zmniejszaj� ilo�� cholesterolu we krwi. - Wed�ug polskiej piramidy zdrowego �ywienia nale�y zjada� codziennie 4 porcje r�nych warzyw (ok. 60 dag, w tym 10-20 dag ziemniak�w) oraz 3 porcje owoc�w (czyli ok. 40 dag). Cz�ciowo mo�na je zast�pi� sokami. Wa�ne jest, aby warzywa i owoce je�� nie na raz, ale kilka razy dziennie, dzi�ki czemu przez ca�y dzie� organizm otrzymuje naturalne witaminy i sole mineralne. - Panie profesorze my�l�, �e na warzywa i owoce polski m�czyzna przystanie, ale na mleko? - A c� zdro�nego widzi Pani w mleku? To przecie� wa�ne �r�d�o bia�ka, witaminy B2 i B12. Poza tym polski m�czyzna mo�e z powodzeniem pi� jogurt. Zawiera on �ywe kultury bakterii, kt�re chroni� przew�d pokarmowy przed infekcjami. Pobudza do aktywno�ci system odporno�ciowy organizmu, zmniejsza procesy starzenia si� ka�dej kom�rki, zmniejsza zagro�enie nowotworami i chroni przed osteoporoz�. Jogurt to prawdziwa kopalnia zdrowia. Zreszt�, je�li chodzi o spo�ycie nabia�u, to nie jest u nas w Polsce z tym a� tak �le. Hiszpanie, Grecy czy W�osi zjadaj� mniej nabia�u ni� Polacy. Wynika to z faktu, �e mniej go potrzebuj�. U nich jest wi�cej s�o�ca, a s�o�ce w�a�nie tworzy w sk�rze witamin� D, kt�ra zwi�ksza przyswajalno�� wapnia w organizmie. My mamy mniej s�o�ca, jemy wi�c cz�ciej bia�e sery i pijemy jogurty lub kefiry. Ale zaleca si� spo�ywanie artyku��w chudych lub p�t�ustych. Nie nale�y dogadza� sobie serkami typu fromage lub topionymi z 60-procentow� zawarto�ci� t�uszczu. Zaraz nam skoczy cholesterol. - A po t�ustej rybce, np. w�dzonej makreli, nie? - Nie. Ryby, zawieraj� du�o mniej ni� mi�so nasyconych kwas�w t�uszczowych, a t�uste ryby morskie s� bogate w unikatowe wielonienasycone kwasy t�uszczowe omega-3, kt�re chroni� przed mia�d�yc� i wykazuj� dzia�anie obni�aj�ce ci�nienie. Zmniejszaj� tak�e krzepliwo�� krwi. Je�eli zamiast mi�sa przynajmniej 2 razy w tygodniu polski m�czyzna zje ryb�, jego organizm b�dzie znacznie lepiej chroniony przed chorob� niedokrwienn� serca. Co polski m�czyzna na temat zdrowej diety wiedzie� powinien? Przede wszystkim, �e: - aby d�ugo cieszy� si� zdrowiem, nale�y je�� chudo i z umiarem, - im m�czyzna starszy, tym jego dieta musi by� skromniejsza, -po uko�czeniu 50. roku �ycia, nale�y spo�ywa� wi�cej produkt�w zbo�owych, warzyw i owoc�w, nabia�u oraz ryb ani�eli mi�sa, - t�uszcz zwierz�cy nale�y zast�pi� ro�linnym, nie s�odzi�, ma�o soli�, ograniczy� do minimum alkohol i s�odycze, - nie dopuszcza� do przyrostu zb�dnych kilogram�w, - codziennie kontrolowa� swoj� wag�, - pami�ta�, �e zdrowie w du�ej mierze zale�y od tego, co i ile si� je! ROZDZIA� II PILNUJ CHOLESTEROLU zaleca prof. Wiktor Sz�stek - Dlaczego, panie profesorze, nale�y pilnowa� poziomu cholesterolu i co to w�a�ciwie jest ten cholesterol? - Cholesterol jest zwi�zkiem chemicznym wytwarzanym w naszym organizmie a s�u��cym, jako surowiec, do produkcji m.in. hormon�w p�ciowych, budowy systemu nerwowego, a wi�c do funkcjonowania naszych nerw�w i naszego m�zgu. Cholesterol kr��y we krwi i je�eli jest go za du�o, mo�e sta� si� najpowa�niejszym czynnikiem rozwoju chor�b uk�adu kr��enia, przede wszystkim mia�d�ycy. Gromadzi si� on bowiem w �ciankach t�tnic i im wi�cej jest cholesterolu w osoczu krwi, tym g�ciej przywiera do �cianek t�tnic tworz�c z czasem tzw. blaszki mia�d�ycowe, a nast�pnie skrzepliny krwi. Dochodzi w�wczas do zawa�u serca lub udaru m�zgu, w wyniku czego mo�na straci� �ycie. Mia�d�yca, je�eli rozwija si� w t�tnicach ko�czyn dolnych (czyli n�g), mo�e spowodowa� ogromnie bolesn�, gro��c� amputacj� stopy lub nogi chorob� Burgera. Nie nale�y wi�c cholesterolu bagatelizowa�. Nale�y natomiast wiedzie�, �e cholesterol, jak wszystko w �yciu, ma dwie strony: dobr� i z��. Drobinki dobrego cholesterolu HDL zbieraj� nadmiar cholesterolu ze �cianek t�tnic, transportuj� go do w�troby, gdzie ulega on przemianie i wydaleniu. Z�y cholesterol LDL przywiera do �cianek t�tnic, gdzie z czasem tworzy blaszki mia�d�ycowe, co mo�e doprowadzi� do "zatkania" t�tnicy. Badania poziomu cholesterolu w rozbiciu na cholesterol ca�kowity, dobry (HDL) i z�y (LDL) oraz tr�jglicerydy, czyli t�uszcze, s� w stanie wykaza� czy pacjent, w tym przypadku polski m�czyzna, jest zagro�ony mia�d�yc�. -A Jest? - Statystycznie rzecz ujmuj�c niestety tak. �wiadcz� o tym m.in. statystyki zgon�w i te 100 tysi�cy zawa��w serca oraz 70 tysi�cy udar�w m�zgu rocznie. - Czy wysoki poziom cholesterolu nie jest przekazywany genetycznie z rodzic�w na dzieci? - Hipercholesterolemia mo�e by� dziedziczna. Oko�o 20% pacjent�w z wysokim poziomem cholesterolu we krwi odziedziczy�o go po swoich rodzicach lub dziadkach. Dlatego tak wa�na jest wczesna profilaktyka. Je�eli w rodzinie ojciec lub dziadek przeszed� zawa� serca lub udar m�zgu, to ju� 20-letni syn lub wnuk powinien raz w roku bada� sobie poziom cholesterolu. W Polsce, podobnie jak i na �wiecie w wi�kszo�ci przypadk�w wysoki poziom cholesterolu spowodowany jest jednak niezdrowym stylem �ycia. Przede-wszystkim paleniem papieros�w, t�ust�, mi�sn� diet�, brakiem ruchu i oty�o�ci�. Badania przeprowadzone w ostatnich latach, w wielu krajach, dowiod�y, �e obni�enie st�enia cholesterolu we krwi zmniejsza zagro�enie zawa�em serca o 30-40%. Dlatego badania cholesterolu uznawane s� obecnie za podstawowy warunek profilaktyki kardiologicznej, to znaczy dzia�a� maj�cych za zadanie mi�dzy innymi ochron� serca przed zawa�em. Ka�dy m�czyzna powinien mie� st�enie cholesterolu ca�kowitego w osoczu krwi poni�ej 200 miligram�w na decylitr, co odpowiada st�eniu z�ego cholesterolu poni�ej 130 mg/dl. Ludzie chorzy na serce, na przyk�ad na chorob� wie�cow�, powinni obni�y� sw�j z�y cholesterol do warto�ci maksimum 100 mg/dl. A obni�aniu cholesterolu s�u�y dieta i odpowiednie leki, kt�rych w naszych aptekach nie brakuje. -Ju� wiemy, �e najzdrowsza jest dieta �r�dziemnomorska. Produkty �ywno�ciowe dziel� si� jednak na te o malej i du�ej zawarto�ci cholesterolu. Poprosz� o przyk�ady artyku��w spo�ywczych, po kt�re m�czyzna o wysokim poziomie cholesterolu (powy�ej 200 mg/dl) nie powinien absolutnie si�ga�. - Prosz� bardzo, oto one: rogaliki francuskie (s� bardzo t�uste), frytki oraz ziemniaki i warzywa sma�one na t�uszczu innym ni� ro�linny, mleko pe�ne (3,2%), �mietan�, mleko skondensowane, zabielacze do kawy, sery t�uste (powy�ej 40%), twar�g t�usty, jogurt pe�not�usty (3,2%), ryby sma�one (dozwolony tylko olej rzepakowy lub z oliwek), kawior, krewetki, mi�so z widocznym t�uszczem, kaczki, g�si, kie�basy, par�wki, salami, pasztety mi�sne i inne. Mi�sne wyroby garma�eryjne, no i wreszcie same t�uszcze: mas�o, smalec, s�onina, boczek, margaryny twarde, jak r�wnie� t�uste wywary mi�sne. Oczywi�cie, tak�e czekolada i kawa ze �mietank�. Nale�y z diety wykluczy� majonez i wszelkie sosy zawieraj�ce t�uszcz. Nie nale�y tak�e jada� lod�w, bitej �mietany, krem�w, budyniu na pe�nym mleku, tort�w, orzech�w solonych i wi�rk�w kokosowych. Wystarczy? - Bardzo smutne jest �ycie m�czyzny na diecie cholesterolowej! - Nieprawda. Nie jest smutne, jest zdrowe. Prawd� jest stare porzekad�o, �e przez �o��dek do serca... m�czyzny. Im zdrowsza jest jego dieta, tym zdrowsze jest jego serce. Z�y cholesterol bowiem mo�na udobrucha�. -Jak to? - LDL - czyli z�y cholesterol ma tendencje do �atwego utleniania si�, po tym procesie rozw�j mia�d�ycy nast�puje bardzo szybko i intensywnie. Zahamowa� go jednak mo�na przyjmuj�c witamin� C, E, beta-karoten i tzw. flawonoidy, czyli zwi�zki organiczne wyst�puj�ce w warzywach i owocach. - Wracamy do diety? - Tak to ju� jest, �e wszystkie �cie�ki prowadz� do Rzymu, a drogi do zdrowia poprzez zdrow� diet�. Dlatego m�czyzna, kt�ry dziennie zjada co najmniej p� kilograma warzyw i owoc�w, chroni sw�j organizm przed nadmiarem cholesterolu i mia�d�yc�. - Kiedy po raz pierwszy powinno si� wykona� badanie poziomu cholesterolu? - Kiedy uko�czy si� 20 lat, potem mo�na kontrolowa� poziom cholesterolu co 2-3 lata, o ile badanie wykazuje, �e cholesterol (zw�aszcza ten z�y) nam nie wzrasta. Natomiast, je�eli uko�czy�o si� lat 50, to badanie cholesterolu powinno by� badaniem podstawowym, o kt�re ka�dy zg�aszaj�cy si� do lekarza rodzinnego pacjent powinien zabiega�. Nie mo�na oceni� stanu zdrowia m�czyzny, nie badaj�c poziomu jego cholesterolu. Ka�dy m�czyzna na temat cholesterolu -wiedzie� powinien, �e: - cholesterol to naturalny sk�adnik krwi, - nale�y pilnowa� jego poziomu poni�ej 200 mg/dl, aby nie dopu�ci� do rozwoju mia�d�ycy, - wa�ne dla oceny zdrowia s� wska�niki tzw. dobrego i z�ego cholesterolu. Z�y cholesterol (LDL) nie powinien przekracza� granicy 130 mg/dl, a dobry (HDL) nie powinien by� mniejszy ni� 35 mg/dl, natomiast poziom tr�jgliceryd�w we krwi nie powinien przekracza� 180 mg/dl, -je�eli ma si� 50 lub wi�cej lat, badanie cholesterolu powinno by� rutynowe, przy ka�dej profilaktycznej kontroli lekarskiej, - cholesterol mo�na obni�y� rzucaj�c palenie, stosuj�c diet�, uprawiaj�c �wiczenia fizyczne i chudn�c, - w przypadku wyst�powania wysokiego poziomu cholesterolu we krwi nale�y przyjmowa� przepisane przez lekarza leki i przestrzega� diety! ROZDZIA� III: SPRAWDZAJ CI�NIENIE postuluje prof. drhab. med. Jan Krzysztof Podg�rski, specjalista neurochirurg - Dlaczego mierzenie ci�nienia krwi jest takie wa�ne? prof. Podg�rski: - Dlatego �e nieleczone nadci�nienie t�tnicze mo�e doprowadzi� do powstania niewydolno�ci serca. Nasze serce dzia�a jak pompa, z ka�dym skurczem wyrzuca pewn� obj�to�� krwi do aorty, sk�d p�ynie ona do wszystkich naczy� krwiono�nych organizmu. Poniewa� przep�yw krwi w du�ych t�tnicach ma charakter pulsacyjny, zatem w trakcie ka�dego skurczu serca ci�nienie w naczyniu cyklicznie si� zmienia. Jego najwy�sz� warto�� okre�la si� mianem ci�nienia skurczowego, a najni�sz� ci�nienia rozkurczowego. O tym, �e mamy normalne ci�nienie krwi, m�wimy w�wczas, kiedy pomiary wykazuj�, �e ci�nienie skurczowe wynosi lub nie przekracza 140 milimetr�w s�upka rt�ci, za� rozkurczowe 90 milimetr�w s�upka rt�ci, co jest zapisywane skr�tem 140/90 mm Hg. - A je�eli pomiar ci�nienia wskazuje wy�sze wska�niki, to co wtedy? - To wtedy chorujemy na nadci�nienie t�tnicze, kt�re nale�y leczy�. Mamy obecnie bardzo skuteczne leki obni�aj�ce ci�nienie. Jednak okazuje si�, �e zdecydowana wi�kszo�� pacjent�w kardiologicznych nigdy, przed ujawnieniem choroby serca, nie by�a leczona na nadci�nienie. Efekty da�y zna� o sobie w postaci np. przerostu mi�nia sercowego czy arytmii. Skoki ci�nienia i zaburzenia rytmu serca mog� przyczyni� si� do udaru m�zgu. Statystyki wykazuj�, �e na nadci�nienie t�tnicze choruje 5 milion�w Polak�w, jednak tylko po�owa z nich o tym wie, a zaledwie 500 tysi�cy leczy si� prawid�owo, to znaczy systematycznie. Nadci�nieniowiec, je�eli ju� zacznie przyjmowa� tabletki, zazwyczaj musi je �yka� do ko�ca �ycia. - Dlaczego nadci�nienie t�tnicze jest tak podst�pn� chorob�? - Poniewa� w wi�kszo�ci przypadk�w przez kilkana�cie - a nawet kilkadziesi�t lat - nie daje absolutnie �adnych objaw�w. Kiedy pojawiaj� si� dolegliwo�ci, np. b�le g�owy, zadysz-ka, gorsze widzenie, dochodzi do zawa�u serca lub udaru m�zgu, jest ju� zdecydowanie za p�no. Wiadomo wtedy, �e nadci�nienie dokona�o w organizmie cz�owieka ogromnego spustoszenia, �e pojawi�y si� zmiany mia�d�ycowo-zakrze-powe w naczyniach t�tniczych. Jednym z najgro�niejszych powik�a� nadci�nienia t�tniczego krwi jest choroba wie�cowa, pierwsza z przyczyn zgon�w m�czyzn w naszym kraju. - Kt�rzy m�czy�ni s� podatni na nadci�nienie? - Charakteryzuj�cy si� nadmiern� l�kliwo�ci�, sk�onno�ci� do gniewu i wrogo�ci� do otoczenia. Nadci�nienie t�tnicze mo�e tak�e wywo�ywa� nadmierny ha�as i brak snu. Cz�ciej choruj� mieszka�cy osiedli po�o�onych w pobli�u lotnisk oraz m�czy�ni, kt�rych warunki uleg�y nag�emu pogorszeniu, na przyk�ad z powodu utraty pracy. Wyra�ne predyspozycje do nadci�nienia maj� tak�e ci panowie, kt�rych praca wymaga wysokiej koncentracji i odpowiedzialno�ci, na przyk�ad dyrektorzy i szefowie sp�ek oraz... pracownicy fizyczni, kt�rzy d�ugo i ci�ko pracuj� - Czy to znaczy, �e stres mo�e by� przyczyn� nadci�nienia? - Nie tylko. Niebagatelny udzia� w powstawaniu nadci�nienia t�tniczego ma styl �ycia, "bia�a �mier�" - czyli s�l i cukier, kt�re na dobr� spraw� wszyscy Polacy powinni ograniczy� do niezb�dnego minimum, brak ruchu i oty�o��, na kt�r� cierpi co drugi m�czyzna po 50. roku �ycia, alkohol, no i wr�g publiczny numer l - palenie papieros�w. - Kiedy m�czyzna powinien systematycznie zacz�� sprawdza�, jakie ma ci�nienie? - Gdzie� oko�o 40. roku �ycia. Pomiar ci�nienia t�tniczego to jedno z nielicznych bada�, kt�re ka�dy, kiedy chce, mo�e sobie wykona� sam w domu. Natomiast koniecznie musz� si� tego nauczy� i wykonywa� przynajmniej raz dziennie chorzy z nadci�nieniem t�tniczym. Nie jest to badanie trudne. W naszych aptekach mo�na kupi� r�nego rodzaju aparaty, tak�e elektroniczne, nak�adane na nadgarstek. Najta�sze s� jednak takie z r�kawem i pompk� do jego zaciskania na ramieniu. Najdok�adniejsze za� s� manometry ze s�upkiem rt�ci. Mierz�c ci�nienie nie nale�y zapomina� o tym, �e badanie to nale�y wykona� przynajmniej p� godziny przed wypiciem porannej kawy, herbaty lub si�gni�ciem po pierwszego papierosa, kt�rego, oczywi�cie, najlepiej jest nie wypali�! Nale�y r�wnie� wiedzie�, �e warto�� ci�nienia t�tniczego zmienia si� w ci�gu doby, przej�ciowo wzrasta w trakcie wysi�ku fizycznego, stresu, natomiast ulega obni�eniu w czasie snu. Dlatego najskuteczniej jest mierzy� sobie ci�nienie bezpo�rednio po obudzeniu si� i odwiedzeniu �azienki, ale jeszcze przed �niadaniem. Dzisiaj tak�e lekarze zalecaj� do�� cz�sto dobowy pomiar warto�ci ci�nienia krwi. Chory dostaje specjalne urz�dzenie, kt�re przez ca�� dob� nosi na sobie. Zapis z takiego aparatu dostarcza lekarzowi cennych informacji pozwalaj�cych ustali� czy pacjent ten ju� ma powik�ania zwi�zane z nadci�nieniem t�tniczym, czy te�, na szcz�cie, jeszcze nie! - Czy nadci�nienie mo�e by� przyczyn� udaru m�zgu i dlaczego? Jak ju� m�wili�my, nadci�nienie jest jedn� z podstawowych przyczyn powstawania mia�d�ycy, kt�ra doprowadza do stwardnienia naczy� t�tniczych z powodu osadzania si� w ich �ciankach blaszek mia�d�ycowych. Zar�wno wi�c nadci�nienie, jak i zbyt niskie ci�nienie krwi, nier�wna praca serca, przy rozwijaj�cej si� mia�d�ycy, mog� spowodowa� udar m�zgu: niedokrwienny lub krwotoczny. - A czym si� te dwa udary od siebie r�ni�? - Udar niedokrwienny ma miejsce w�wczas, kiedy zmieniona przez mia�d�yc� t�tnica zostaje "zaczopowana" np. przez blaszk� mia�d�ycow� i przestaje przepuszcza� krew. Miejsce w m�zgu, do kt�rego krew nie dochodzi, staje si� niedotlenione i obumiera. Z kolei o udarze krwotocznym m�wimy wtedy, kiedy p�ka zmienione na skutek mia�d�ycy naczynie t�tnicze lub istniej�cy w m�zgu t�tniak czy naczy-niak. T�tniak jest w wi�kszo�ci przypadk�w spraw� wrodzon�. Po prostu cz�owiek rodzi si� z t�tniakiem m�zgu, kt�ry cz�sto ujawnia si� w�wczas, kiedy zaczynamy si� starze�, chorowa� na nadci�nienie czy mia�d�yc�. Na skutek udaru krwotocznego cz�� m�zgu zostaje zalana krwi�. -Jakie objawy poprzedzaj� udar m�zgu? - Skala objaw�w jest do�� du�a, pocz�wszy od np. przemijaj�cego dr�twienia r�ki, opadania k�cika ust lub powieki i przej�ciowe niedowidzenie - do np. niedow�adu jednej strony cia�a, zaburze� mowy czy zaburzenia �wiadomo�ci, a� do stanu niewydolno�ci kr��eniowo-oddechowej, kiedy to chory znajduje si� na pograniczu �ycia i �mierci. Chorzy cz�sto bagatelizuj�, zw�aszcza te "skromne" objawy choroby, nie zg�aszaj�c si� do lekarza. To jest b��d! Nie wolno nie zauwa�a�, �e z naszym organizmem dzieje si� co� dziwnego, co� niedobrego. Przy okazji warto tak�e wiedzie�, �e nie tylko mia�d�yca i nadci�nienie t�tnicze krwi, ale r�wnie� szereg innych chor�b takich jak np. cukrzyca czy nadmierna oty�o�� mog� by� przyczyn� udaru m�zgu. - A jakie skutki mo�e przynie�� udar? - Niestety, tylko cz�� objaw�w mija bez �ladu. S� one jednak dla lekarza sygna�em do dok�adnego zbadania chorego. -Jakie badania nale�y w tym wypadku wykona�? - Po pierwsze: -badanie neurologiczne polegaj�ce m.in. na badaniu odruch�w pacjenta, stukaniu specjalnym m�oteczkiem np. w kolano, na sprawdzeniu si�y i sprawno�ci mi�ni, czucia. W badaniu tym ocenia si� tak�e prac� narz�d�w zmys��w, bada si� dno oka itp. Nast�pnie wykonuje si�: - EEG, czyli elektroencefalografi�. Jest to zapis czynno�ci bioelektrycznych m�zgu. Na g�owie chorego umieszcza si� elektrody, przez kt�re przepuszcza si� pr�d. TO NIE BOLI. Pozwala natomiast wykry� nieprawid�owo�ci w m�zgu, g��wnie np. je�li chodzi o nag�e, niespodziewane zachowania naszego organizmu takie np. jak drgawki; - Doppler t�tnic, to nic innego jak ultrasonografia - nieinwazyjne badanie przep�yw�w krwi w t�tnicach szyjnych i kr�gowych. Do szyi przyk�ada si� specjaln� g�owic� - sond�, dzi�ki kt�rej na monitorze komputera wida�, jak nasza krew kr��y w t�tnicach. Wprawny lekarz mo�e stwierdzi�, czy te t�tnice s� zdrowe, czy te� mia�d�yca ju� je zaatakowa�a i w jakim stopniu oraz badania obrazowe: - tomografi� komputerow� pozwalaj�c�, dzi�ki prze�wietlaniu warstwa po warstwie, zajrze� np. do g�owy pacjenta. Jest to bardzo dok�adne badanie wykrywaj�ce wi�kszo�� nieprawid�owo�ci w m�zgowiu; - rezonans magnetyczny (MNR) jest jeszcze doskonalszy od tomografii komputerowej, poniewa� bez napromieniania pacjenta pozwala wykry� najdrobniejsze zmiany w jego organizmie. To bardzo skomplikowane urz�dzenie wykorzystuje zjawisko odbicia fal elektromagnetycznych. Na ekranie monitora otrzymujemy obraz badanych organ�w tak dok�adny, jak w ksi��ce o budowie anatomicznej cz�owieka. Opr�cz bada� przy wykorzystaniu skomplikowanej aparatury medycznej powinno si� tak�e -dokona� oceny psychologicznej pacjenta. To znaczy zbada� jego zdolno�� kojarzenia, stan emocjonalny, inteligencj�. Chory z udarem m�zgu i tzw. afazj� mo�e np. rozumie�, co si� do niego m�wi i nie m�c odpowiedzie�. A mo�e by� i tak, �e pacjent b�dzie m�wi�, tylko zupe�nie nie na temat. Zaburzeniu mowy s� jednym z cz�stych i wczesnych objaw�w niedokrwienia lewej p�kuli m�zgu u ludzi prawor�cznych. - Czy lekarz jest w stanie przewidzie�, znaj�c pacjenta, �e grozi mu udar m�zgu? - S�dz�, �e mo�e. Czynniki ryzyka s� przecie� znane. Je�eli m�czyzna pali papierosy od czasu, kiedy by� uczniem, cz�sto si�ga po kieliszek w�dki, je du�o i t�usto, ci�gle wszystkim denerwuje si�, porusza si�... ale g��wnie samochodem i ma nadci�nienie - to jest zagro�ony i to nie tylko udarem. Grozi mu r�wnie� zawa� serca oraz kilka innych powa�nych schorze�. Ten m�czyzna fatalnymi nawykami pracuje na to, aby �y� kr�cej. W Polsce takich m�czyzn jest wi�kszo��. Aby ograniczy� ryzyko udaru m�zgu, ka�dy m�czyzna powinien: -�wiadomie wyeliminowa� podstawowe czynniki ryzyka: przesta� pali�, stosowa� zdrow� diet�, �y� w ruchu, pracowa� w przyjaznej atmosferze. Jest to wa�ne zawsze, a szczeg�lnie w�wczas, kiedy w Twojej rodzinie kto� najbli�szy mia� udar m�zgu. W tej, podobnie jak w wielu innych chorobach, czynniki genetyczne odgrywaj� du�� rol�, -zawsze pami�ta�, �e �yczliwi i u�miechni�ci �yj� d�u�ej i lepiej, bo mniej nerwowo. Naucz si� wi�c "roz�adowywa�" w�asne napi�cia. Zamiast awantury w domu np. wycieczka do lasu po to, aby si� wykrzycze� i przy okazji pooddycha� �wie�ym powietrzem. �ycie jest zbyt pi�kne, aby prze�ywa� je w stresie, - dba� o sen. Sen to zdrowie. Staraj si� wi�c wysypia� w nocy. I walcz, aby szcz�cie zawsze go�ci�o w Twojej rodzinie. Nic tak nie pomaga d�ugo cieszy� si� zdrowiem, jak codzienna ch�� powrotu do w�asnego domu! ROZDZIA� IV DBAJ O SERCE radzi prof. drhab. med. Witold Ru�ytto - Czy serce rzeczywi�cie jest najwa�niejsze? - W ten spos�b nie mo�emy ocenia� poszczeg�lnych organ�w naszego organizmu. Stanowi on bowiem doskona�� maszyn�, kt�rej wszystkie tryby s� wa�ne, chocia� niekt�re spe�niaj� wa�niejsze zadania i do tych zaliczy�bym serce. Ten z pewno�ci� najbardziej symboliczny organ, jakim obdarzy�a nas natura, jest... pomp�, kt�ra w ci�gu godziny pompuje do naczy� krwiono�nych 360 litr�w krwi. Dzi�ki pracy serca krew dociera drog� wi�kszych, a potem coraz drobniejszych naczy�, do wszystkich kom�rek organizmu zaopatruj�c go w sk�adniki od�ywcze, m.in. w tlen i jednocze�nie oczyszczaj�c z substancji szkodliwych. Serce jest doskona�ym motorem, dzi�ki kt�remu funkcjonuj� wszystkie organy naszego cia�a. Sk�ada si� ono z czterech jam: dw�ch przedsionk�w (lewego i prawego) oraz dw�ch kom�r (lewej i prawej). Je�eli serce jest zdrowe, prawid�owo zbudowane jego prawa i lewa komora nie maj� bezpo�redniego po��czenia. Chodzi o to, aby krew, kt�ra wpada do lewego przedsionka, a stamt�d do lewej aorty, nie miesza�a si� z krwi� zbieran� z ca�ego organizmu. Ta krew sp�ywa do prawego przedsionka i prawej komory, a nast�pnie t�tnica p�ucna odprowadza j� do p�uc. Dzi�ki zastawkom, kt�re s� mi�dzy przedsionkami i komorami oraz t�tnicami, krew p�ynie w jednym kierunku i nie cofa si�. - Ten wspania�y motor mo�e jednak szwankowa�? -Jak ka�dy motor �le eksploatowany. O serce bowiem trzeba dba�, z czego wi�kszo�� Polak�w, a zw�aszcza m�czyzn, nie zdaje sobie sprawy. Medycyna potrafi ju� bardzo skutecznie wspiera� prac� serca, ale zanim udamy si� po pomoc do lekarza, warto zastanowi� si�, jak �y�, aby nie doprowadzi� do tej wizyty. - Co sercu szkodzi? - Lista zagro�e� jest d�uga. Ja na pierwszym miejscu stawiam palenie papieros�w i nadmiar cholesterolu, kt�re s� g��wnymi przyczynami choroby wie�cowej. Palenie papieros�w jest na�ogiem bardzo szkodliwym, poniewa� wp�ywa na brak prawid�owego rozkurcza t�tnic wie�cowych serca. Substancje zawarte w dymie papierosowym zwi�kszaj�, zwi�zany tak�e z wiekiem, przyrost grubo�ci b�ony wewn�trznej i �rodkowej t�tnic i w efekcie przyczyniaj� si� do sztywno�ci ich �cian. Zmiany te obserwuje si� g��wnie w�a�nie u m�czyzn! Podatno�� na wyst�powanie choroby wie�cowej u palaczy zale�y od cech indywidualnych uwarunkowanych genetycznie. W ocenie ryzyka zachorowania na chorob� wie�cow� nale�y bra� pod uwag� zar�wno fakt palenia tytoniu, jak i liczb� -wypalanych papieros�w. Nie tylko czynne, ale i bierne palenie (np. przebywanie w zadymionym pokoju przez d�ugie godziny) zwi�ksza zagro�enie wyst�pienia choroby wie�cowej. Palacze powinni tak�e -wiedzie�, �e dym papierosowy nie tylko przyspiesza rozw�j "wie�c�wki", ale tak�e utrudnia walk� ze skutkami choroby, zak��caj�c m.in. proces -wytwarzania przez organizm naturalnych czynnik�w, kt�re wp�ywaj� korzystnie na rozpuszczanie skrzepu w t�tnicy wie�cowej. Rzucenie palenia stosunkowo szybko zmniejsza ryzyko chor�b serca. Je�li za� chodzi o cholesterol... nadmiar z�ego cholesterolu (LDL) we krwi powoduje jego osiadanie w �cianach t�tnic, zaw�aj�c ich �wiat�o. W rezultacie dochodzi do utrudnienia przep�ywu krwi. Serce bez denu dop�ywaj�cego wraz z krwi� nie mo�e prawid�owo pracowa�. Najpierw pojawia si� b�l, a w nast�pstwie zatrzymania przep�ywu krwi nast�puje �mier� kom�rek mi�nia sercowego. Mamy w�wczas do czynienia z zawa�em serca. Ryzyko wyst�pienia choroby wie�cowej i zawa�u zale�y od obecno�ci, nasilenia i wsp�istnienia czynnik�w ryzyka. Aby te czynniki ograniczy�, nale�y przede wszystkim rzuci� palenie i zrezygnowa� z diety opartej o t�uszcze zwierz�ce oraz... wi�cej si� rusza�, to znaczy zwi�kszy� aktywno�� fizyczn�. - W Polsce dramatem jest przedwczesna �miertelno�� m�czyzn choruj�cych na serce. Rocznie zawa�om serca ulega oko�o 1OO ty�. os�b, w tym g��wnie m�czyzn. Co robi�, aby te statystyki ograniczy�? - Ka�dy m�czyzna po uko�czeniu 40. toku �yda powinien, nawet je�eli doskonale si� czuje, odwiedzi� profilaktycznie kardiologa i wy�ama� podstawowe badania serca. -Jakie to badania? - Przede wszystkim: -EKG, czyli e�ektrokardiogram. To najpopularniejsze badanie czynno�ci serca, znane w medycynie ju� od 90 lat. Jego zasad� jest rejestracja napi�cia elektrycznego mi�dzy poszczeg�lnymi kom�rkami mi�nia sercowego. R�nice potencja��w powstaj�cych w czasie pracy serca zbieraj� przymocowane do klatki piersiowej elektrody, a zapis rejestrowany jest na specjalnej ta�mie tzw. krzywej ekg. Bardziej dok�adnym badaniem pracy serca jest: - EKG -wysi�kowe. To odmiana klasycznego ekg, kt�re wykonywane jest w czasie wysi�ku. Pacjent poddany ekg wysi�kowemu albo idzie po specjalnej bie�ni z przymocowanymi do cia�a elektrodami, albo peda�uje na specjalnym rowerze. Zapis ekg jest rejestrowany podczas wzrastaj�cego wysi�ku fizycznego. Jednocze�nie dokonuje si� pomiaru ci�nienia krwi. Ponadto wykonuje si� -EKG metod� Holtera. To tak�e odmiana badania ekg - tym razem chodzi o wykonanie zapisu czynno�ci serca przez ca�� dob�. Pacjent ma przymocowane do klatki piersiowej ma�e elektrody, kt�re po��czone s� z aparatem wielko�ci walkmana przypi�tym np. do paska od spodni. Aparat rejestruje na ta�mie 24-godzinn� prac� serca. Wyniki odczytuje komputer, a analizuje lekarz. Mo�na te� wykona� ultrasonograficzne badanie serca. Jest to echo serca. Lekarz przyk�ada g�owic� specjalnego urz�dzenia do klatki piersiowej chorego po lewej stronie mostka lub w okolicy przedsercowej i na ekranie ocenia wielko�� serca, jego kurczliwo��, prac� zastawek, stan osierdzia. Jednak�e najpowa�niejszym badaniem w chorobie -wie�cowej jest: - koronarografia - badanie inwazyjne, kt�re musi by� wykonywane w szpitalu. Polega ono na wprowadzeniu przez specjalny cewnik kontrastu do t�tnic wie�cowych. Aby kontrast ten m�g� dosi�gn�� naczy�, trzeba najpierw nak�u� t�tnic� udow� w pachwinie i pod kontrol� monitora przeprowadzi� go a� do serca. Cho� to do�� gro�nie brzmi, badanie jest bezpieczne. Koronarografi� wykonuje si� prawie od 40 lat. -A na czym polegaj� wszczepienie bypassu i angioplastyka? - S� to zabiegi lecznicze stosowane u chorych z zaawansowan� chorob� niedokrwienn� serca. -Wszczepienie pomostu (bypassu) to skomplikowana operacja na sercu, polegaj�ca na omini�ciu w t�tnicy wie�cowej za pomoc� przeszczepu t�tniczego lub �ylnego pobranego z ko�czyny dolnej. W Polsce przeprowadza si� ok. 10 tysi�cy tego typu operacji rocznie. -Angioplastyka z kolei, to zabieg polegaj�cy na poszerzeniu lub udro�nieniu t�tnicy wie�cowej za pomoc� wprowadzonego do niej, a nast�pnie wype�nionego p�ynem balonika. Rocznie przeprowadza si� w naszym kraju ok. 20 tysi�cy takich zabieg�w. - Panie profesorze, a w jaki spos�b serce daje sygna�, �e grozi mu zawa� i co w�wczas nale�y robi�? Podstawowym sygna�em jest b�l; piek�cy, gniot�cy lub rozrywaj�cy; pojawiaj�cy na �rodku mostka klatki piersiowej lub ni�ej, tam gdzie zaczyna si� �o��dek. Dlatego pacjenci cz�sto myl� b�l zawa�owy z dolegliwo�ciami brzusznymi. Choremu mo�e tak�e dr�twie� lewa r�ka. B�l mo�e r�wnie� promieniowa� w kierunku �uchwy. W�WCZAS NATYCHMIAST NALE�Y WEZWA� LEKARZA! Choremu, bowiem, grozi zawa� serca. Nie nale�y czeka�, a� b�l sam ust�pi, nie nale�y wsiada� do samochodu i samemu jecha� do szpitala; nale�y po�o�y� si� i czeka� na przyjazd karetki pogotowia. W wielu miastach Polski: w Warszawie, Zabrzu, Krakowie, Lublinie, Bia�ymstoku i Katowicach dzia�a ju� b�yskawiczna pomoc kardiologiczna. Chorzy z zawa�em serca trafiaj� tam bezpo�rednio z izby przyj�� do sali zabiegowej w pracowni hemodynamicznej, gdzie przeprowadza si� zabieg udra�niania t�tnicy odpowiadaj�cej za zawa� za pomoc� angioplastyki. Skuteczno�� takich zabieg�w wynosi 96% W szpitalach nie dysponuj�cych mo�liwo�ci� wykonania takiego zabiegu podaje si� choremu leki rozpuszczaj�ce skrze-plin� zamykaj�ca �wiat�o t�tnicy. Aby ograniczy� ryzyko zawa�a serca, ka�dy m�czyzna powinien: -przede -wszystkim �y� spokojnie. Nie poddawa� si� stresom, nauczy� si� odpr�a�. Pami�taj, osoby sk�onne do ci�g�ej rywalizacji, agresywne, z poczuciem nadmiernych ambicji s� bardziej podatne na choroby serca ni� ludzie nie walcz�cy o wszystko za ka�d� cen�, -nie pali�. Wykre�l z codziennego jad�ospisu t�uszcze zwierz�ce: s�onin�, boczek, t�uste �mietany i sery. U�ywaj ma�o soli, nie s��d� wcale, jedz warzywa, owoce L., pilnuj cholesterolu oraz... wagi swojego cia�a. Pami�taj! Otyli �yj� kr�cej! -no i rusza� si�! Brak ruchu jest takim samym ryzykiem zachorowania na serce jak papierosy. Ze statystyk wynika, �e codzienny spacer na �wie�ym powietrzu trzykrotnie zmniejsza mo�liwo�� zachorowania na chorob� wie�cow�. Umiej�tnie dozowany wysi�ek trenuje Twoje serce, tak jak reszt� mi�ni! -a je�eli nagle odczujesz rozrywaj�cy, piek�cy lub gniot�cy. b�l za mostkiem nie zwlekaj, nie lekcewa� objaw�w, natychmiast wezwij pogotowie. Zawa� przychodzi nagle! B�d� tego �wiadomy. ROZDZIA� V NIE LEKCEWA� OBJAW�W! postuluj�: pmf. drhob. med. Marek Nowacki, chirurg onkolog prof. drhab. med. Cezary Szczylik, specjalista chor�b wewn�trznych oraz chemioterapii nowotwor�w - Czy mamy dzisiaj w Polsce epidemi� nowotwor�w? prof. Nowacki: - Nie. O epidemii nie mo�e by� mowy, chocia� liczba zachorowa� na nowotwory ro�nie. Rocznie odnotowujemy ok. 110 ty�. nowych przypadk�w i jest to druga z przyczyn zgon�w w naszym kraju. Poniewa� jednak ta choroba nie wybiera i atakuje ludzi r�nych zawod�w i �rodowisk, odnosimy wra�enie, �e choruje coraz wi�cej nas. prof. Szczylik: - Ludzie bardzo boj� si� choroby nowotworowej. W spo�ecznym odbiorze rak to wyrok �mierci. I cz�sto tak rzeczywi�cie jest, ale tylko dlatego, �e choroba zosta�a zbyt p�no rozpoznana. W Polsce a� 70% nowotwor�w jest wykrywanych w 3-4 stopniu zaawansowania, podczas gdy w Europie Zachodniej, w kt�rej raka leczy si� takimi samymi metodami jak u nas, rozpoznaje si� chorob� w l-2 stopniu zawansowania, kiedy jeszcze nie jest za p�no. - Dlaczego Polacy taft p�no zg�aszaj� si� do lekarza? prof. Nowacki: - Najcz�ciej z dwu powod�w: albo nie przywi�zuj� wagi do objaw�w s�dz�c, �e samo przejdzie, albo boj� si� i�� do lekarza. Wol� nie wiedzie�, co im jest, ani�eli pozna� prawd�. Wok� choroby nowotworowej naros�o wiele mit�w. Pokutuje w spo�ecze�stwie przekonanie, �e rak nie lubi no�a, �e rak musi bole�, �e w ka�dym przypadku jest to choroba �miertelna. Gdy tymczasem tak nie jest Wcze�nie wykryty i odpowiednio leczony jest ca�kowicie wyleczalny, nie daje przerzut�w i pozwala cz�owiekowi cieszy� si� �yciem do p�nej staro�ci. - Czy dzi� ju� wiemy dlaczego chorujemy na raka? - Nie do ko�ca. Nie wszystkie przyczyny powstawania kom�rek nowotworowych s� znane medycynie. Nie wiemy, np. jaki udzia� w powstawaniu raka maj� bakterie i wirusy. Znamy natomiast ca�y szereg czynnik�w, kt�re niew�tpliwie przyczyniaj� si� do rozwoju kom�rek rakowych. Np. palenie papieros�w, z�a dieta czy przebywanie -w �rodowisku zanieczyszczonym azbestem. Powodem do szczeg�lnej dba�o�ci o zdrowie powinien by� tak�e fakt wyst�powania chor�b nowotworowych w rodzinie. Dzi� ju� wiemy na pewno, �e istniej� tzw. predyspozycje rodzinne do choroby nowotworowej. Ma to miejsce m.�n. w raku jelita grubego, raku piersi, raku jajnika. - Rak jelita grubego to trudny rodzaj raka, bo wyj�tkowo wstydliwy... - Wstyd nie jest dobrym doradc�. Lekarza trzeba odwiedza� zawsze, kiedy z nami dzieje si� co� nienormalnego, kiedy np. krwawimy z odbytu. Ka�de takie krwawienie wymaga wyja�nienia przyczyny. Wbrew pozorom rak jelita grubego jest optymistyczn� chorob�. Mo�na si� przed ni� obroni�. Wiadomo, na przyk�ad, �e na raka jelita grubego zachoruje od kilku do kilkunastu os�b, u kt�rych stwierdzono tzw. polipy lub gruczolaki. Maj� one tendencje do zez�o�li-wiania. Nie wiemy tylko, kt�ry zez�o�liwieje, a kt�ry nie. Dlatego, je�eli ma si� polipy lub gruczolaki w jelicie grubym, nale�y si� ich operacyjnie pozby�. Warto te� wiedzie�, �e wi�kszo�� chor�b w obr�bie jelita grubego: od okr�nicy do odbytnicy - to nie rak. Takie np. hemoroidy, na kt�re cierpi co trzeci Polak po 50. roku �ycia - to te� nie jest choroba nowotworowa. Nie wstyd�my si� wi�c i nie b�jmy odwiedzi� lekarza specjalisty, aby sprawdzi�, co naprawd� z nami jest. Mo�e si� w�wczas okaza�, �e to nic gro�nego. Je�eli za� oka�e si�, �e jest to choroba nowotworowa, to fakt, �e tak wcze�nie wykryta pozwoli nam wr�ci� do zdrowia. -A jakie objawy, opr�cz krwi w stolcu, powinny zaniepokoi�? - Nag�a zmiana rytmu wypr�nie�, naprzemienne biegunki i zaparcia, d�ugotrwa�e biegunki, b�le w okolicach p�pka, brzucha, nawracaj�ce parcia bez wypr�nie� i o��wkowate stolce. - Radzi Pan, profesorze, aby�my sprawdzali, co po sobie zostawiamy w muszli klozetowej? - To, co po sobie zostawiamy, �wiadczy o naszym zdrowiu lub chorobie. Warto odwr�ci� si� i zobaczy�, czy wszystko w porz�dku. - M�czy�ni broni� si� tak�e przed wizyt� u urologa z powodu badania per rectum... - Badanie palcem przez odbytnic� jest bardzo wa�nym badaniem, poniewa� jedna trzecia zmian chorobowych umiejscawia si� w ostatnim odcinku jelita grubego i mo�na je w ten prosty spos�b wykry�. Mo�na tak�e zleci� wykonanie endoskopii, czyli badania jelita grubego od wewn�trz specjalnym wziernikiem. Pacjent podczas badania sam widzi na monitorze czy jego jelito jest w porz�dku. Ka�dy nieprawid�owy guzek, ka�da zmiana na sk�rze w okolicy odbytu wymaga konsultacji lekarza. Faktem jednak