tytu�: "Podr�cznik U�ytkownika outSPOKEN for Windows wersja 3.0" Prawa autorskie outSPOKEN for Windows wersja 3.0 i Podr�cznik U�ytkownika: (c) ALVA B.V., 1999, Wszystkie Prawa Zastrze�one. T�umaczenie wykonane przez Harpo Sp. z o. o., 1999 Speech Synthesizer Drivers (SSIL): (c) Arkenstone Inc., 1992-1999 Wszystkie Prawa Zastrze�one. outSPOKEN jest znakiem towarowym firmy ALVA B.V. Windows jest zastrze�onym znakiem towarowym Microsoft Corporation. Nazwy produkt�w wymienione w niniejszej dokumentacji s� znakami towarowymi lub zastrze�onymi znakami towarowymi ich producent�w. Informacje o kontaktach ALVA B.V. i ALVA Access Group, Inc. dystrybuuj� outSPOKEN for Windows poprzez sie� dealer�w. Je�li po przejrzeniu instrukcji obs�ugi masz nadal pytania zwi�zane z tym produktem, skontaktuj si� z: Harpo Sp. z o. o. ul. 27 Grudnia 7 61-737 Pozna� tel. 0-61-8531425 fax 0-61-8531419 e-mail: [email protected]. dodatkowych informacji mo�esz zasi�gn�� te� przesy�aj�c zapytanie bezpo�rednio pod adres poczty elektronicznej: [email protected] Umowa licencyjna ALVA B.V. udziela nie-wy��cznej licencji na u�ywanie outSPOKEN for Windows bez prawa jej odst�powania. outSPOKEN for Windows w dalszych punktach zwany jest "outSPOKEN" lub "programem". Mo�esz u�ywa� Programu na jednym komputerze. Mo�esz skopiowa� program na inne dyskietki dla w�asnego u�ytku ale nie mo�esz przekazywa� programu z jednego komputera na drugi poprzez sie�. Mo�esz wykona� jedn� kopi� dyskietek z programem w celu zabezpieczenia ich. Kopia ta musi zawiera� notatk� o prawach autorskich outSPOKEN for Windows. Program, jego wygl�d i dokumentacja ma zastrze�one prawa autorskie. Nie wolno: wydzier�awia�, dystrybuowa� i przekazywa� kopii programu i dokumentacji innym; t�umaczy� Programu ani dokumentacji bez pisemnej zgody ALVY B.V.; u�ywa� Programu na wi�cej ni� jednym komputerze w sieci komputerowej, wielodost�pnym komputerze, biurze us�ugowym lub jakimkolwiek innym systemie, gdzie outSPOKEN m�g� by� u�yty przez wi�cej ni� jedn� osob� jednocze�nie. Niniejsza licencja jest wi���ca do momentu jej rozwi�zania. Mo�esz j� rozwi�za� w ka�dej chwili niszcz�c wszystkie kopie Programu. Licencja zostanie rozwi�zana automatycznie je�li nie b�dziesz stosowa� si� do jej postanowie�. Licencja stanowi jedyne porozumienie i umow� pomi�dzy stronami i uniewa�nia wszelkie poprzednie umowy, porozumienia, tak pisemne jak ustne, dotycz�ce Programu. Gwarancja ALVA B.V. gwarantuje, �e Podr�cznik U�ytkownika i oryginalne dyskietki outSPOKEN for Windows wersja 3.0 b�d� wolne od wad fizycznych przez okres 60 dni od daty nabycia. Je�li w czasie okresu gwarancji odkryjesz, �e Podr�cznik U�ytkownika lub dyskietki outSPOKEN for Windows wersja 3.0 zawieraj� wady fizyczne, powiniene� dostarczy� wadliw� rzecz razem z dowodem zakupu do Sprzedawcy (Dealera). Zwrot rzeczy pozbawionej wad nast�pi na koszt Sprzedawcy. Jest to jedyna i wy��czna mo�liwo�� dochodzenia praw wynikaj�cych z gwarancji. GWARANCJA OPISANA POWY�EJ JEST JEDYN� GWARANCJ� I UNIEWA�NIA WSZYSTKIE INNE, PISEMNE LUB USTNE GWARANCJE DANE WPROST LUB PO�REDNIO. ALVA B.V. NIE DAJE �ADNEJ GWARANCJI ANI ZAPEWNIENIA WPROST, PO�REDNIO LUB STATUTOWO CO DO PROGRAMU, JEGO JAKO�CI, SPRZEDAWALNO�CI LUB ZDOLNO�CI DO WYKONANIA OKRE�LONEGO ZADANIA. PROGRAM TEN JEST SPRZEDAWANY W STANIE, W JAKIM JEST I LICENCJOBIORCA BIERZE NA SIEBIE RYZYKO CO DO JEGO JAKO�CI I W�A�CIWEGO DZIA�ANIA. W �ADNYM WYPADKU ALVA B.V. NIE MO�E BY� ODPOWIEDZIALNA ZA BEZPO�REDNIE, PO�REDNIE LUB PRZYPADKOWE STRATY WYNIKAJ�CE Z U�YTKOWANIA PROGRAMU LUB JAKIEGOKOLWIEK DEFEKTU PROGRAMU LUB JEGO DOKUMENTACJI. STRATY TAKIE TO NA PRZYK�AD UTRATA ZYSKU, UTRATA PROGRAM�W LUB DANYCH I USZKODZENIE SPRZ�TU. W �ADNYM WYPADKU ODPOWIEDZIALNO�� ALVA B.V. NIE MO�E PRZEKROCZY� WARTO�CI CENY ZAP�ACONEJ ZA PROGRAM. SPIS TRE�CI SPIS TRE�CI 4 ROZDZIA� 1 - WPROWADZENIE DO OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 8 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 8 1.1 CZYM JEST OUTSPOKEN FOR WINDOWS? 8 1.2 O NINIEJSZYM PODR�CZNIKU 9 1.3 KONWENCJE U�YTE W NINIEJSZYM PODR�CZNIKU 9 1.3.1 KN 9 1.3.2 Klawisz ENTER 10 1.3.3 Odno�niki 10 1.3.4 Klawisz Insert 10 1.3.5 Wielkimi literami 10 1.3.6 Klik 10 1.3.7 Przytrzymanie 10 ROZDZIA� 2 - INSTALACJA OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 11 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 11 2.1 NIEZB�DNY SPRZ�T 11 2.1.1 Syntezatory mowy 11 2.1.2 Linijki brajlowskie 11 2.2 PRZED INSTALACJ� OUTSPOKEN 11 2.3 INSTALACJA OUTSPOKEN 11 2.3.1 Instalacja za pomoc� m�wi�cego instalatora 11 2.3.2 De-instalacja outSPOKEN 14 2.4 URUCHAMIANIE OUTSPOKEN 14 2.4.1 Uruchamianie outSPOKEN z u�yciem Menu Start 14 2.4.2. U�ywanie outSPOKEN 3.0 z opcj� "tylko mowa" lub "tylko Braille"14 2.5ZWIEDZANIE OUTSPOKEN15 ROZDZIA� 3 - KOMENDY CZYTANIA I NAWIGACJI 16 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 16 3.1 G�OSY 16 3.2 WSKAZYWANIE I KLIKANIE 16 3.2.1 Lewy przycisk myszy 17 3.2.2 Prawy przycisk myszy 17 3.3 KOMENDY CZYTANIA 17 3.3.1 Czytaj wierszami 17 3.3.2 Czytaj wyrazami 18 3.3.3 Czytaj znakami 18 3.3.4 Czytaj kolumnami 19 3.3.5 Czytaj okno 19 3.4 KOMENDY PORUSZANIA 19 3.4.1 Przesu� do g�ry i do do�u 19 3.4.2 Przenie� do paska menu 20 3.4.3 Przenie� do menu sterowania 20 3.4.4 Przenie� do paska tytu�u 20 3.4.5 Przenie� do kraw�dzi okna 20 3.4.6 Przenie� do paska zada� Windows 95/98 20 3.4.7 Przenie� ma�ymi skokami 20 3.5 KOMENDY WYSZUKIWANIA 21 3.5.1 Szukaj tekstu 21 3.5.2 Szukaj grafiki 21 3.5.3 Kierunek szukania 21 3.5.4 Szukaj atrybut�w 21 3.5.5 Tekst pod�wietlony 22 3.5.6 Niekompatybilno�� atrybut�w 22 3.5.7 Wyszukiwanie kursora tekstowego 23 3.6 KOMENDY INFORMACYJNE 23 3.6.1 Czytaj opis / wymawiaj skr�t 23 3.6.2 Nazwa okna / pasek statusu 23 3.6.3 Informacja o czcionce i grafice 23 3.6.4 Lokalizacja kursora myszy 24 3.6.5 Liczba element�w steruj�cych i element�w listy 24 3.7 PORUSZANIE SI� PO OKNACH (PRZE��CZANIE OKIEN)24 3.8 KOMENDY DODATKOWE 25 3.9 U�YWANIE KOMEND WBUDOWANYCH W MICROSOFT WINDOWS(tm) 26 3.9.1 Pod�wietlenie i fokus26 3.9.2 Klawisz ALT 26 3.9.3 Klawisze kursora 27 3.9.4 Klawisz TAB 27 3.9.5 Inne komendy klawiaturowe 27 ROZDZIA� 4 - DOSTOSOWYWANIE PROGRAMU DO TWOICH POTRZEB 29 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U29 4.1 G�OSY 30 4.1.1 G�os podstawowy 30 4.1.2 G�os tekstowy 31 4.1.3 G�os grafiki 31 4.1.4 G�os systemowy 31 4.1.5 G�os fokusa 31 4.2 INFORMOWANIE 31 4.2.1 Poinformuj gdy 32 4.2.2 Anonsuj 32 4.3 WERBALIZACJA 33 4.3.1 Ruch korektora i fokusa 33 4.3.2 Automatycznie czytaj 34 4.4 KLAWIATURA 35 4.5 INTERPUNKCJA 36 4.5.1 Poziom interpunkcji 36 4.5.2 Wymow� znak�w steruje 36 4.6 �LEDZENIE 37 4.6.1 �ledzenie mow� fokusa 37 4.6.2 �ledzenie mow� korektora 37 ROZDZIA� 5 - DOSTOSOWYWANIE USTAWIE� OG�LNYCH PROGRAMU OUTSPOKEN38 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U38 5.1 TONY 38 5.2 ECHO GRAFIKI 38 5.3 OPCJE SYSTEMOWE 39 5.3.1 J�zyk komunikacyjny 39 5.3.2 Opcje 40 ROZDZIA� 6 - NAZYWANIE GRAFIK 41 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 41 6.1 POLE DIALOGOWE ZMIENIAJ NAZWY GRAFIKI 41 6.2 EDYCJA S�OWNIK�W GRAFIK 42 ROZDZIA� 7 - OBSZARY AKTYWNE 45 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 45 7.1 WST�P 45 7.2 PROSTOK�T OBSZARU AKTYWNEGO 46 7.2.1 Definiowanie obszaru aktywnego komendami outSPOKEN 46 7.2.2 Definiowanie obszaru aktywnego z pomoc� linijki brajlowskiej47 7.2.3 Dialog "Wybierz wielko�� obszaru aktywnego"47 7.2.4 U�ycie myszy komputerowej 48 7.2.5 Rezygnacja z definicji obszaru aktywnego 48 7.3 EDYTOR OBSZARU AKTYWNEGO 48 7.3.1 Dialog edycji obszar�w aktywnych 49 7.3.2 Prze��czniki i dzia�anie 50 7.3.3 Definicja par prze��cznik-dzia�anie 52 7.3.4 Modyfikacja par prze��cznik-dzia�anie 54 7.3.5 Usuwanie par prze��cznik-dzia�anie 54 7.3.6 Kolejno�� par prze��cznik-dzia�anie 54 7.3.7 Ustawienia obszar�w aktywnych 54 7.4 ZARZ�DZANIE OBSZARAMI AKTYWNYMI 55 7.5 PRZYK�ADY OBSZAR�W AKTYWNYCH 56 Prosty obszar aktywny 56 Wielko�� czcionki w Wordpadzie 57 ROZDZIA� 8 - OUTSPOKEN ENSEMBLE 59 ROZDZIA� 9 FUNKCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA 60 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 60 9.1 NAWIGACJA PO WINDOWS Z LINIJK� BRAJLOWSK� 60 9.2 LINIJKI ALVA ABT3, ALVA DELPHI I ALVA SATELLITE 60 9.2.1 Klawisze na kraw�dzi linijek Alva ABT3, Alva Delphi i Alva Satellite60 9.2.2 Rozszerzone przyporz�dkowanie klawiszy serii ABT3 i Alva Delphi61 9.2.3 Satelity - zestawy klawiszy na linijkach serii Alva Satellite62 9.2.4 Kursory dotykowe i podw�jne kursory dotykowe63 9.2.5 Klawisze kursora dotykowego powy�ej kom�rek statusu.64 ROZDZIA� 10 - ZNACZNIKI BRAJLOWSKIE65 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 65 10.1 GRAFIKA, PRZYCISKI I ZNAK NOWEJ LINII 65 10.1.1. Grafika 65 10.1.2 Nowe linie 65 10.1.3 Przyciski i graficzne elementy steruj�ce 65 10.2 CZCIONKA I ATRYBUTY TEKSTU 66 10.3 REPREZENTACJA KURSORA MYSZY I KURSORA KLAWIATURY (KOREKTORA)66 ROZDZIA� 11 - KOM�RKI STATUSU67 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 67 11.1 INFORMACJE KOM�REK STATUSU 67 11.2 PO�O�ENIE I ATRYBUTY 67 11.3 POZYCJA W POZIOMIE I ATRYBUTY TEKSTU 68 11.4 PRZYCISKI I POZYCJE Z LISTY 68 11.4.1 Informacja o elementach steruj�cych 68 11.4.2 Lista i Menu 69 11.5 WYPE�NIENIE WIERSZA I OKNA 69 ROZDZIA� 12 - PREFERENCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA 71 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 71 12.1 PREZENTACJA BRAILLE'A 71 12.1.1 Wyj�cie brajlowskie: Tablica brajlowska, tablica konwersji Braille'a, Braille 8-punktowy i Rozwini�te s�owa71 12.1.2 Uk�ad Braille'a: Przestrzenny, Skompresowane puste miejsca, Pomi� �amanie wierszy71 12.1.3 Kom�rki statusu pokazuj�: Po�o�enie i atrybuty, Przyciski i pozycje z listy72 12.2 WSKA�NIKI BRAILLE'A72 12.3 ��CZENIE BRAILLE'A 73 12.3.1 �ledzenie linijki 73 12.3.2 Po��czone z linijk� 73 12.3.3 Kursory dotykowe: wskazuj� lub klikaj� 73 12.4 NAWIASY BRAJLOWSKIE 74 ROZDZIA� 13 - OPTYMALIZACJA MOWY I BRAILLE'A 75 PODSUMOWANIE ROZDZIA�U 75 13.1 ZINTEGROWANE FUNKCJE MOWY I BRAILLE'A 75 13.2 DOSTOSOWYWANIE MOWY I BRAILLE'A 75 DODATEK A - KOMENDY MOWY OUTSPOKENA 77 DODATEK B - WBUDOWANE KOMENDY WINDOWS 82 Cz�� 1: Wprowadzenie i instalacja ROZDZIA� 1 - WPROWADZENIE DO OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 Podsumowanie rozdzia�u W niniejszym rozdziale znajdziesz przegl�d programu outSPOKEN for Windows 3.0 i jego dokumentacji. Rozdzia� 1.1 zawiera kr�tki opis mo�liwo�ci i funkcji programu. Rozdzia�y 1.2 i 1.3 skupiaj� si� na Podr�czniku U�ytkownika, opisuj�c jego struktur� i informuj�c o istotnych konwencjach u�ytych w podr�czniku. 1.1Czym jest outSPOKEN for Windows? outSPOKEN for Windows 3.0, przeznaczony dla Windows 95 i Windows 98, jest programem, kt�ry umo�liwia niewidomym u�ytkownikom komputera dost�p do �rodowiska Windows(tm). outSPOKEN jest dost�pny w dw�ch wersjach: * outSPOKEN Solo 3.0, pakiet do obs�ugi mowy syntetycznej, * outSPOKEN Ensemble 3.0, pakiet do obs�ugi Braille'a i mowy syntetycznej. U�ywa komend zlokalizowanych na klawiaturze numerycznej i na linijce brajlowskiej, je�li jest pod��czona do komputera, do czytania menu, p�l dialogowych, ikon, pask�w narz�dzi, tekstu standardowego i innych. outSPOKEN za pomoc� mowy syntetycznej i Braille'a pozwala u�ywa� wszystkich wbudowanych funkcji Windows takich, jak klawisze skr�tu, komendy TAB i klawisze kursor�w oraz specjalnych funkcji dla inteligentnego przegl�dania zawarto�ci ekranu. outSPOKEN jest kompletnym interfejsem do program�w takich, jak bazy danych, arkusze kalkulacyjne, edytory tekstu i przegl�darki internetowe. Nowe mo�liwo�ci programu zawieraj� Obszary aktywne automatyzuj�ce dzia�anie programu, naturalne czytanie dokument�w i okien oraz umieszczony w pakiecie syntezator programowy Lernout & Hauspie dla j�zyk�w: ameryka�skiego angielskiego, brytyjskiego angielskiego, holenderskiego, francuskiego, niemieckiego, w�oskiego, japo�skiego i hiszpa�skiego. outSPOKEN automatycznie czyta pojawiaj�ce si� okna i pola dialogowe, posiada bardzo wygodn� funkcj� SZUKAJ, czytanie kolumn i tytu��w p�l, informowanie o poruszaniu si� po pustych obszarach, anonsowanie klawiszy skr�tu i zestawy r�nych g�os�w w celu odr�nienia grafiki, bie��cego fokusa i tekstu. Funkcje brajlowskie outSPOKEN zawieraj� t�umaczenie skr�t�w brajlowskich (dla j�zyka angielskiego), wy�wietlanie skompresowane, poruszanie si� po ekranie z pomoc� klawiszy na linijce brajlowskiej, definiowalne kod�w atrybut�w i wiele wi�cej. Aby dopasowa� ustawienia programu do siebie mo�esz szybko i �atwo je zmodyfikowa�. 1.2O niniejszym podr�czniku Niniejszy podr�cznik jest dostarczany w formie drukowanej i jako plik tekstowy w formacie Worda na CD programu outSPOKEN. Wraz z programem dostarczany jest arkusz z rysunkami rozmieszczenia komend na klawiaturze numerycznej. Wszystkie komendy s� podsumowane w zestawie arkuszy komend, dostarczonym wraz z pakietem. Podr�cznik U�ytkownika outSPOKEN for Windows wersja 3.0 jest przygotowany dla u�ytkownik�w o dowolnej wiedzy o u�ywaniu komputera. Aby przyspieszy� instalacj� i proces uczenia dla zaawansowanych u�ytkownik�w komputer�w, ka�dy rozdzia� rozpoczyna si� jego podsumowaniem. Podr�cznik podzielony jest na trzy cz�ci: * cz�� 1 i 2 dotycz�ca outSPOKEN Solo 3.0, * cz�� 3 dotycz�ca wy��cznie outSPOKEN Ensemble 3.0. Okre�lenia i opisy procedur s� przedstawione w logicznej kolejno�ci dla tych, kt�rzy chcieliby przeczyta� podr�cznik w ca�o�ci. Kolejne zagadnienia s� opisywane w zwartych blokach, umo�liwiaj�c dzi�ki temu u�ycie podr�cznika do wyszukiwania informacji o programie. Cz�� 1: zawiera wprowadzenie do programu outSPOKEN i Podr�cznika, wyja�nienie procesu instalacji, w��czaj�c w to sprz�t, wymagania, instalacj� z instalatorem i bez, odinstalowywanie outSPOKENa oraz przegl�d programu, z jego r�nymi sposobami uruchamiania. Cz�� 2: przedstawia ca�� struktur� komend outSPOKEN, wspieraj�c si� na poprzednio opisanych poj�ciach. Pocz�tkuj�cy u�ytkownicy Windows powinni przeczyta� Cz�� 1 przez pr�bami u�ywania komend. Cz�� ta wyja�nia jak dostosowa� program do swoich wymaga�. Znajdziesz tam szczeg�owe informacje o tym, jak ustawia� preferencje mowy i Braille'a, informacj� zwrotn�, ustawienia systemowe i dopasowanie grafiki, czcionek i atrybut�w. Ponadto zawiera opis Obszar�w Aktywnych, kt�re mo�na u�y� aby zoptymalizowa� outSPOKENa dla r�nych aplikacji. Cz�� 3: dotyczy outSPOKENa Ensemble. Przedstawia funkcje brajlowskie i struktur� komend. Wyja�nia te� jak dostosowa� program do linijek brajlowskich i jak zgra� mow� i Braille'a. Zmiany dokonane po wydrukowaniu podr�cznika s� opisane w pliku README.TXT znajduj�cym si� na kr��ku CD programu. 1.3Konwencje u�yte w niniejszym podr�czniku 1.3.1 KN Wi�kszo�� komend outSPOKEN jest ulokowanych na klawiaturze numerycznej, kt�ra znajduje si� po prawej stronie standardowej klawiatury PC. Lokalizacje komend opisane s� w niniejszym podr�czniku w formie "KN" poprzedzaj�cego standardow� nazw� klawisza. Na przyk�ad, klawisz WYBIERZ jest klawiszem 5 na klawiaturze numerycznej, co b�dzie okre�lane za pomoc�: "KN 5". Pami�taj, �e komendy te MUSZ� by� wydawane z klawiatury numerycznej, nie z g��wnej, alfanumerycznej jej cz�ci. 1.3.2 Klawisz ENTER Standardowa klawiatura PC zawiera dwa klawisze opisane "ENTER". Jeden jest zlokalizowany po prawej stronie g��wnej, alfanumerycznej cz�ci klawiatury, a drugi w prawym dolnym rogu klawiatury numerycznej. Rozr�nienie obu tych klawiszy jest bardzo istotne. ENTER z klawiatury numerycznej jest klawiszem STOP outSPOKEN i jest opisywany jako "KN ENTER". ENTER z g��wnej cz�ci klawiatury jest z regu�y u�ywany do wykonywania funkcji nie-outSPOKEN (na przyk�ad do utworzenia nowego akapitu w plikach tekstowych lub do wybierania pod�wietlonego przycisku w polach dialogowych Windows). Ten klawisz jest opisywany jako "?ENTER". 1.3.3 Odno�niki Je�li mowa jest o zagadnieniu, kt�re b�dzie opisywane p�niej, jest ono opisywane w nast�puj�cy spos�b: (patrz rozdzia� x.x.x). 1.3.4 Klawisz Insert Klawisz "Insert", znajduj�cy si� na klawiaturze pomi�dzy g��wn� jej cz�ci� - alfanumeryczn� - a klawiatur� numeryczn�, jest u�ywany w kombinacji z klawiszami liter A....Z. Kombinacje Insert - Litera s�u�� do uaktywniania Obszar�w Aktywnych. 1.3.5 Wielkimi literami S�owa, kt�re ukazuj� si� napisane wielkimi literami s� nazwami klawiszy i komend outSPOKEN. W ten spos�b unikamy nieporozumie� w sytuacjach, kiedy nazwa komendy mog�aby by� u�yta jako jej opis. Na przyk�ad: "Komenda W G�R� umieszcza kursor myszy w g�rnym lewym rogu bie��cego okna." 1.3.6 Klik "Klik" jest komend� Windows polegaj�c� na umieszczeniu kursora myszy na pewnym obiekcie na ekranie lub obszarze okna, a nast�pnie na kr�tkim wci�ni�ciu klawisza myszy. 1.3.7 Przytrzymanie "Przytrzymanie" - dotyczy dw�ch sytuacji: po pierwsze - niekt�re komendy s� uaktywniane po przytrzymaniu klawisza d�u�ej ni� 1 s; po drugie - niekt�re informacje s� widoczne tak d�ugo, jak klawisz jest wci�ni�ty. ROZDZIA� 2 - INSTALACJA OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 Podsumowanie rozdzia�u Niniejszy rozdzia� wyja�nia krok po kroku jak zainstalowa� i usuwa� instalacj� outSPOKEN for Windows 3.0, uaktualni� elementy outSPOKENa, uruchamia� program i u�y� pliku "Podr� po outSPOKEN". 2.1Niezb�dny sprz�t 2.1.1 Syntezatory mowy Aby u�ywa� outSPOKENa z mow� syntetyczn�, powiniene� zaopatrzy� si� w syntezator mowy lub kart� d�wi�kow� SoundBlaster lub kompatybiln� i oprogramowanie syntezatora mowy. Plik README.TXT zawiera list� syntezator�w wsp�pracuj�cych z outSPOKENem. 2.1.2 Linijki brajlowskie outSPOKEN Ensemble 3.0 integruje w pe�ni obs�ug� komputera za pomoc� mowy syntetycznej i Braille'a. Plik README.TXT zawiera list� linijek brajlowskich, wsp�pracuj�cych z outSPOKENem. 2.2Przed instalacj� outSPOKEN Przed instalacj� programu outSPOKEN nale�y wykona� nast�puj�ce kroki: 1. Zainstaluj Windows 95(tm) lub Windows 98(tm) na swoim komputerze (oprogramowanie to musisz zakupi� osobno o ile nie wchodzi w sk�ad pakietu dostarczanego z komputerem). 2. Zainstaluj wewn�trzny lub zewn�trzny syntezator mowy i jego oprogramowanie (sterowniki) o ile s� takie dostarczone - zgodnie z instrukcj� producenta - o ile planujesz u�y� syntezy mowy. 3. Pod��cz linijk� brajlowsk� do komputera, o ile zamierzasz u�ywa� Braille'a (dotyczy outSPOKEN Ensemble). 2.3Instalacja outSPOKEN outSPOKEN mo�na zainstalowa� przy u�yciu "m�wi�cego" programu instalacyjnego lub programu instalacyjnego bez mowy. M�wi�cy instalator m�wi jedynie po angielsku. 2.3.1 Instalacja za pomoc� m�wi�cego instalatora Je�li Tw�j komputer uruchamia automatycznie programy na CD (tzw. "Autorun"), instalator m�wi�cy zostanie uruchomiony automatycznie po umieszczeniu p�yty instalacyjnej w nap�dzie CD komputera. W przeciwnym wypadku nale�y uruchomi� instalator m�wi�cy r�cznie: 1. Wybierz Uruchom z Menu Start. 2. Wpisz komend� z odpowiedni� liter� nap�du CD: d:\spkinst\setup.exe Instalator poprowadzi Ci� przez reszt� procesu instalacji. Je�li w komputerze jest ju� zainstalowany program czytaj�cy ekran za pomoc� mowy syntetycznej lub Braille'a, wystarczy w odpowiednim miejscu nacisn�� klawisz Esc. Proces instalacji Pola dialogowe programu instalacyjnego wyja�niaj� wszystkie kroki. W prz�d nale�y porusza� si� za pomoc� przycisku "Nast�pny", a w ty� za pomoc� przycisku "Poprzedni". Zako�czenie i rezygnacja z instalacji jest mo�liwa w ka�dej chwili, poprzez naci�ni�cie klawisza ESC. Poni�ej znajdziesz opis p�l dialogowych i podsumowanie ich mo�liwo�ci wyboru i komunikat�w: WITAJ: Rozpoczyna proces instalacji i prosi o zamkni�cie wszystkich program�w Windows przed instalacj� outSPOKEN. Nale�y wy��czy� inne programy podczas instalacji outSPOKEN. Powt�rzenie informacji m�wionych nast�puje po przyci�ni�ciu F1. INSTALACJA M�WI�CA: Wci�nij Tak aby kontynuowa� instalacj� z angielsk� mow�. Je�li u�ywasz programu czytaj�cego ekran, lub nie chcesz s�ysze� angielskich komunikat�w, wci�nij klawisz Nie. INSTALATOR M�WI�CY URUCHOMIONY: Informuje, �e ograniczona wersja outSPOKENa zosta�a uruchomiona na czas instalacji. Klawisz F1 wyja�ni znaczenie klawiszy steruj�cych programem. TYP INSTALACJI: Pozwala zdecydowa�, jak� wersj� outSPOKENa 3.0 zainstalowa�: 1000-klawiszowe demo, outSPOKEN Ensemble lub outSPOKEN Solo. Instalacja OutSPOKEN Solo i outSPOKEN Ensemble wymaga odpowiedniej dyskietki zabezpieczaj�cej. WYB�R J�ZYKA: Pozwala wybra� domy�lny j�zyk outSPOKENa. Je�li wybrano instalacj� bez komunikat�w m�wionych, pozosta�a cz�� instalacji przebiega� b�dzie w tym j�zyku. WYBIERZ MIEJSCE INSTALACJI: Pozwala wpisa� liter� nap�du i nazw� katalogu, w kt�rym zostanie zainstalowany outSPOKEN. Domy�lnym miejscem instalacji jest C:\OSW\. Je�li wci�niesz klawisz "Nast�pny" program zostanie zainstalowany w tym katalogu. Mo�na wpisa� inne miejsce na dysku i dopiero wtedy wcisn�� klawisz "Nast�pny". WYBIERZ SYNTEZATOR MOWY: Daje do wyboru jeden z listy syntezator�w, jakie mog� pracowa� z outSPOKEN. Je�li nie ma na ekranie Twojego syntezatora - u�yj klawisza kursora w d� aby zobaczy� pozosta�e z listy. Je�li nie chcesz instalowa� mowy syntetycznej - u�yj pierwszej pozycji "Bez mowy". WYBIERZ PORT SYNTEZATORA: Wy�wietla list� dost�pnych port�w komputera i pozwala na wyb�r jednego z nich. Nale�y przy tym zwr�ci� uwag� na informacje zawarte w instrukcji syntezatora. WYBIERZ LINIJK� BRAJLOWSK�: Wy�wietla list� wytw�rc�w i modeli linijek brajlowskich i pozwala wybra� jedn� z nich. Je�li nie chcesz instalowa� linijki brajlowskiej - u�yj pierwszej pozycji "Bez Braille'a". (Dotyczy outSPOKEN Ensemble). WYBIERZ PORT LINIJKI: Wy�wietla list� dost�pnych port�w komputera i pozwala na wyb�r jednego z nich. WYBIERZ METOD� URUCHAMIANIA outSPOKEN: Pozwala na wyb�r jednej z trzech mo�liwo�ci uruchamiania: * r�czn� - kombinacj� klawiszy CTRL-SHIFT-O, wtedy kiedy nie chcemy aby outSPOKEN by� �adowany przy ka�dym uruchomieniu Windows. Po wyborze tej opcji mo�na uruchamia� i ko�czy� dzia�anie outSPOKEN w ka�dej chwili. Zmiana kombinacji klawiszy do uruchamiania outSPOKEN jest mo�liwa poprzez edycj� w�a�ciwo�ci ikony outSPOKEN. Zatrzymanie dzia�ania outSPOKEN odbywa za pomoc� CTRL-SHIFT-O i nie mo�na tego zmieni�. * automatyczn� - uruchamia outSPOKEN podczas uruchamiania Windows. Odpowiedni wpis jest umieszczony w linii "LOAD=" w pliku WIN.INI. U�ycie tej metody powoduje, �e okna logowania do sieci nie s� czytane. * automatyczn� z odczytem okien logowania - przeznaczona dla u�ytkownik�w sieci, kt�rzy chc�, aby okna logowania by�y odczytywane. DODATKOWE J�ZYKI: Pozwala wybra� z listy i oznaczy� j�zyki, kt�re maj� by� zainstalowane. Je�li �adne dodatkowe j�zyki nie maj� by� zainstalowane, wci�nij klawisz "Nast�pny" bez oznaczania �adnego j�zyka. URUCHOM WINDOWS: Przed tym, nim outSPOKEN b�dzie m�g� by� uruchomiony po raz pierwszy, nale�y zrestartowa� komputer. Je�li chcesz to wykona� samodzielnie, zaznacz Nie, w przeciwnym wypadku komputer zostanie zrestartowany automatycznie. POTWIERDZENIE PARAMETR�W INSTALACJI: To okno pokazuje ustawione parametry. Je�li chcesz zmieni� kt�r�kolwiek opcj�, wci�nij klawisz "Poprzedni" odpowiedni� liczb� razy i zmodyfikuj ��dan� opcj�. Wci�ni�cie klawisza "Tak" w polu potwierdzenia parametr�w instalacji rozpoczyna instalacj� i transfer wszystkich plik�w z CD na dysk twardy. Przeniesienie klucza zabezpieczaj�cego OutSPOKEN wymaga klucza zabezpieczaj�cego. Program instalacyjny po wyemitowaniu serii d�wi�k�w otworzy pole dialogowe z pro�b� o umieszczenie dyskietki-klucza w nap�dzie. Masz teraz dwie mo�liwo�ci: * Umie�� dyskietk�-klucz w nap�dzie i wci�nij Enter, co spowoduje przeniesienie klucza zabezpieczaj�cego do komputera. Program instalacyjny sprawdza, czy klucz nie jest ju� zainstalowany - nigdy nie instaluje dw�ch kluczy w jednym komputerze. * Nie umieszczaj dyskietki-klucza w nap�dzie i wci�nij Esc. Jest to rekomendowana opcja, o ile w Twoim komputerze CD i nap�d dyskietek s� wzajemnie wymienne (np. w notebooku) lub kiedy outSPOKEN jest instalowany ponownie. W takim wypadku wy�wietlone zostanie ostrze�enie o tym, �e klucz powinien by� zainstalowany p�niej, kt�ra to procedura jest opisana w pliku README. Zako�czenie instalacji program sygnalizuje pojedynczym d�wi�kiem. Je�li za��da�e� restartu Windows, zostanie on wykonany. 2.3.2 De-instalacja outSPOKEN Program de-instalacyjny s�u�y do usuwania plik�w outSPOKEN i odtworzenia poprzedniej konfiguracji komputera. Program de-instalacyjny nie usuwa plik�w, kt�re mog� by� u�ywane przez inne aplikacje. Dotyczy to na przyk�ad sterownik�w linijek brajlowskich ALVA, opisanych w sekcji ABTW w pliku SYSTEM.INI. Dodatkowo - pliki, kt�re zamieni�y ich poprzedni� wersj� - nie b�d� usuni�te. Nie nale�y ich usuwa� r�cznie, o ile nie masz pewno�ci, czy nie b�d� u�ywane przez jaki� program. Je�li zainstalowa�e� outSPOKEN, a poprzednia jego wersja by�a ju� zainstalowana, niekt�re pliki nie b�d� usuni�te. Je�li wybra�e� "Rozpocznij outSPOKEN przed logowaniem Windows" i nie chcesz u�y� programu de-instalacyjnego aby zmieni� to ustawienie - najpierw u�yj programu instalacyjnego i ustaw t� opcj� inaczej. 2.4Uruchamianie outSPOKEN Zale�nie od metody uruchamiania outSPOKEN wybranej przy instalacji, outSPOKEN rozpoczyna dzia�anie po uruchomieniu Windows lub po naci�ni�ciu CTRL-SHIFT-O. 2.4.1 Uruchamianie outSPOKEN z u�yciem Menu Start Program instalacyjny outSPOKEN tworzy menu outSPOKEN 3.0 wewn�trz menu Programy. Wci�ni�cie kombinacji CTRL-ESC otwiera Menu Start, nast�pnie nale�y rozwin�� menu Programy a p�niej menu outSPOKEN 3.0. Do rozwijania mo�na u�y� klawisza strza�ki w prawo lub Enter. W zale�no�ci od parametr�w instalacji mo�esz mie� teraz do wyboru nast�puj�ce mo�liwo�ci: * OutSPOKEN - tylko Braille * OutSPOKEN - tylko mowa * OutSPOKEN * OutSPOKEN z Lernout & Haspie Po wybraniu pozycji z menu outSPOKEN nale�y wcisn�� Enter. 2.4.2. U�ywanie outSPOKEN 3.0 z opcj� "tylko mowa" lub "tylko Braille" Bie��cy rozdzia� przeznaczony jest wy��cznie dla u�ytkownik�w, kt�rzy zainstalowali outSPOKEN z mow� i Braille'em, ale podczas uruchomienia outSPOKENa chc� zrezygnowa� z jednego z nich. Po zainstalowaniu outSPOKEN z mow� i Braille'em, do grupy outSPOKEN V3.0 dodane s� dwie dodatkowe ikony: "outSPOKEN tylko mowa" i "outSPOKEN tylko Braille". Wybranie pierwszej z nich spowoduje uruchomienie outSPOKEN tylko z mow�, a drugiej - tylko z Braille'em. Nie mo�na dokona� tego wyboru, je�li outSPOKEN jest ju� uruchomiony. Ikony te zaopatrzone s� w skr�ty: CTRL-SHIFT-S dla mowy i CTRL-SHIFT-B dla Braille'a. Skr�t CTRL-SHIFT-L uruchamia outSPOKENa z syntezatorem Lernout & Hauspie. 2.5Zwiedzanie outSPOKEN Zwiedzanie outSPOKEN, czyli "outSPOKEN Tour", jest kr�tk�, og�ln� instrukcj� dla nowych u�ytkownik�w, opisuj�c� najbardziej podstawowe komendy nawigacji. Nie jest to jednak zamiennik dla instrukcji obs�ugi lub listy komend. Aby uruchomi� zwiedzanie outSPOKEN wystarczy wcisn�� CTRL-SHIFT-T. Po opisanych czynno�ciach mo�esz zwiedza� outSPOKEN. Naci�ni�cie CTRL-SHIFT-KN 3 spowoduje odczytanie zawarto�ci dokumentu mow�. Klawisz KN-ENTER zatrzymuje czytanie w dowolnym momencie. Przy u�yciu linijki brajlowskiej mo�na si� pos�u�y� klawiszami nawigacyjnymi na kraw�dzi linijki, aby przeczyta� ten sam dokument. Cz�� 2: KOMENDY MOWY I PREFERENCJE outSPOKEN ROZDZIA� 3 - KOMENDY CZYTANIA I NAWIGACJI Podsumowanie rozdzia�u Niniejszy rozdzia� informuje szczeg�owo o komendach czytania i nawigacji outSPOKEN. Wyja�nia jak u�ywa� komend do czytania tekstu lub grafiki mow� syntetyczn� lub Braille'em i jak porusza� si� w �rodowisku Windows. Z paroma wyj�tkami, komendy g�osu syntetycznego outSPOKEN s� osi�galne za pomoc� klawiatury numerycznej komputera. Komendy klawiatury numerycznej s� przedstawione na rysunku do��czonym do pakietu outSPOKEN. 3.1G�osy Przed dalszymi wyja�nieniami wa�ne jest, aby zrozumie� jak outSPOKEN przekazuje informacj�. Bardziej szczeg�ow� informacj� o g�osach oraz sposobach przystosowania ich do w�asnych potrzeb mo�na znale�� w rozdziale 4. outSPOKEN u�ywa czterech r�nych g�os�w, aby rozr�ni� rodzaje informacji, jakie przekazuje: G�os Tekstowy, G�os Grafiki, G�os Systemowy i G�os Fokusa. G�os Tekstowy u�ywany jest do czytania tekstu, kt�ry ukazuje si� na ekranie. G�os Grafiki czyta nazwy grafik, zwykle ikon i symboli. Opisy te zachowane s� w plikach s�ownik�w (patrz rozdzia� 6). G�os Systemowy u�ywany jest do czytania informacji o zdarzeniach, kt�re nie s� pokazywane bezpo�rednio na ekranie, jak na przyk�ad rodzaj okna lub przycisku, zmiany wska�nik�w i puste linie przeskakiwane podczas nawigacji. G�os Fokusa u�ywany jest kiedy, na przyk�ad, nowo wybrany obiekt, okno, element menu, lub steruj�cy otrzymuj� fokus lub kiedy tekst jest pod�wietlony. Wi�cej informacji na temat g�os�w mo�na znale�� w rozdziale 4.1. 3.2Wskazywanie i klikanie Wska�nik (kursor) myszy pe�ni wa�n� rol� w czytaniu i nawigacji po ekranie przy u�yciu outSPOKEN. Widz�cy u�ytkownicy Windows mog� u�ywa� myszy do przesuwania wska�nika, a u�ytkownicy outSPOKEN poruszaj� nim za pomoc� klawiatury numerycznej po prawej stronie klawiatury komputera. Podczas, gdy outSPOKEN czyta ekran, wska�nik myszy przesuwa si� do elementu, kt�ry w�a�nie zosta� przeczytany. Po przeczytaniu wiersza wska�nik przesuwa si� do ko�ca tego wiersza, w oczekiwaniu dalszych komend. Podobnie, po przeczytaniu wyrazu lub znaku, wska�nik przesuwa si� po tek�cie zaraz po tym, jak jest on czytany. Je�li do czytania u�ywamy komend outSPOKEN, ruch wska�nika jest ograniczony do aktywnego okna. Zapobiega to mieszaniu tekstu i grafiki z innych okien z w�a�ciwym. outSPOKEN daje te� mo�liwo�ci prze��czania pomi�dzy oknami w razie potrzeby. 3.2.1 Lewy przycisk myszy Synchronizacja g�osu i ruch�w wska�nika pozwala u�ytkownikowi outSPOKEN klikn�� element w�a�nie wypowiedziany. Klawisz WYBIERZ (KN 5) symuluje klikni�cie lewego klawisza myszy. Klawisz ten jest w �rodku klawiatury numerycznej i zwykle jest oznaczony wystaj�cym punktem. Do przenoszenia element�w nale�y u�y� komendy PRZENIE� (przytrzymanie KN 5), kt�ra powoduje wci�ni�cie i przytrzymanie lub puszczenie lewego klawisza myszy. Pojedyncze klikni�cie klawisza PRZENIE� symuluje przyci�ni�cie i przytrzymanie klawisza myszy, a outSPOKEN wypowie "Mysz wci�ni�ta". Kursor myszy mo�e by� w�wczas przesuwany komendami outSPOKEN, aby pod�wietla� tekst lub przenie�� element do innego miejsca. Kiedy kursor myszy osi�gnie po��dane miejsce, mo�na pu�ci� klawisz myszy przez ponowne wci�ni�cie klawisza PRZENIE�. outSPOKEN wypowie w�wczas "Mysz w g�r�", wskazuj�c, �e akcja zosta�a zako�czona. Wszystkie opisane tutaj klawisze myszy dzia�aj� te� w kombinacji z CTRL i SHIFT aby symulowa� operacje mysz� z tymi klawiszami wci�ni�tymi. 3.2.2 Prawy przycisk myszy Klawisz KN 9 symuluje klikni�cie prawym klawiszem myszy. Przenoszenie prawym klawiszem symulowane jest przez przytrzymanie KN 9. OutSPOKEN wypowie "Prawy klawisz wci�ni�ty". Kursor myszy mo�e by� w�wczas przesuwany komendami outSPOKEN, aby przenie�� element do innego miejsca. Kiedy kursor myszy osi�gnie po��dane miejsce, mo�na pu�ci� klawisz myszy przez ponowne wci�ni�cie klawisza PRZENIE�. outSPOKEN wypowie w�wczas "Mysz w g�r�", wskazuj�c, �e akcja zosta�a zako�czona. Wszystkie opisane tutaj klawisze myszy dzia�aj� te� w kombinacji z CTRL i SHIFT aby symulowa� operacje mysz� z tymi klawiszami wci�ni�tymi. Przyk�adem sytuacji, w kt�rej mo�na u�y� kombinacji CTRL PRAWY KLIK jest Eksplorator Windows, gdzie taka akcja spowoduje wywo�anie menu kontekstowego, bez przenoszenia pod�wietlenia w to miejsce. 3.3Komendy czytania Wszystkie komendy czytania g�osem programu outSPOKEN s� wykonywane za pomoc� klawiatury numerycznej. Najwa�niejsze z tych klawiszy, to W G�R� (KN 8), W Dӣ (KN 2), W LEWO (KN 4) i W PRAWO (KN 6). Klawisze te s� roz�o�one wok� klawisza WYBIERZ (KN 5) w kszta�cie znaku plusa. Klawisz CZYTAJ (KN 0) r�wnie� jest u�ywany do czytania. Le�y on w lewym, dolnym rogu klawiatury numerycznej i ma podw�jn� szeroko��. 3.3.1 Czytaj wierszami Czytanie wierszy tekstu lub grafiki nale�y wykonywa� klawiszami W G�R� (KN 8), W Dӣ (KN 2) i CZYTAJ (KN 0). Naci�ni�cie W G�R� czyta poprzedni wiersz i przesuwa kursor myszy do pocz�tku tego wiersza. Naci�ni�cie CZYTAJ powoduje przeczytanie wiersza bez przesuwania kursora myszy. Koncepcja "nast�pnego" i "poprzedniego" elementu jest oparta na lokalizacji kursora myszy. Je�li kursor ten jest na pocz�tku wiersza, nast�pnym wierszem jest jego cz�� na prawo od kursora - czyli ca�y wiersz. Je�li kursor jest w �rodku wiersza, "nast�pnym" wierszem jest cz�� wiersza po prawej od kursora do nast�pnego znaku nowej linii. Naci�ni�cie W Dӣ w tej sytuacji spowoduje czytanie od pozycji kursora do ko�ca linii. Ta sama zasada obowi�zuje dla klawisza W G�R�. Je�li kursor znajduje si� na ko�cu wiersza, "poprzednim" wierszem jest tekst pomi�dzy pozycj� kursora a pocz�tkiem linii. Je�li naci�niemy W G�R� kiedy kursor jest w �rodku linii, czytana jest cz�� na lewo od kursora. Klawisz CZYTAJ czyta bie��cy wiersz bez przesuwania kursora myszy. Lokalizacja kursora w wierszu nie ma znaczenia. "Bie��cym" wierszem tekstu jest cokolwiek, na czym znajduje si� kursor i po naci�ni�ciu "CZYTAJ" wiersz ten jest czytany od pocz�tku do ko�ca. 3.3.2 Czytaj wyrazami Czytanie poszczeg�lnych wyraz�w lub grafik odbywa si� po naci�ni�ciu klawiszy W PRAWO (KN 6) i W LEWO (KN 4). W PRAWO czyta wyraz lub grafik� na prawo od kursora, a W LEWO czyta wyraz lub grafik� na lewo. Kiedy outSPOKEN czyta w prawo, kursor jest umieszczany na ko�cu przeczytanego wyrazu; kiedy czyta w lewo, kursor jest umieszczany na jego pocz�tku. Je�li kursor jest w �rodku wyrazu, kiedy naci�ni�to W LEWO lub W PRAWO, przeczytane zostanie ca�e s�owo a kursor zostanie umieszczony na jego pocz�tku lub ko�cu - odpowiednio. Je�li kursor znajduje si� na ko�cu wiersza kiedy naci�ni�to W PRAWO, outSPOKEN czyta pierwszy wyraz nast�pnego wiersza. Je�li kursor jest na pocz�tku wiersza kiedy naci�ni�to W LEWO, outSPOKEN czyta ostatni wyraz poprzedniego wiersza. Aby przeczyta� bie��cy wyraz bez przesuwania kursora, nale�y u�y� klawisza SHIFT wraz z CZYTAJ (SHIFT-KN 0). Powoduje to przeczytanie wyrazu pod kursorem. Je�li kursor znajduje si� na ikonie lub symbolu, wypowiedziana zostaje jego nazwa. LITERUJ WYRAZ (CTRL-KN 0) wymawia bie��ce s�owo. Komenda ta nie zmienia pozycji kursora. LITERUJ IMIONAMI (CTRL-SHIFT-KN 0) pozwala us�ysze� kolejne litery bie��cego wyrazu z pomoc� imion zaczynaj�cych si� od tych liter. Komenda ta nie zmienia pozycji kursora. Czytanie wyrazami pozwala r�wnie� przesuwa� kursor na ikony i symbole. Ka�da grafika jest traktowana jako pojedynczy wyraz. U�ywaj�c klawiszy W PRAWO i W LEWO, mo�na �atwo przenie�� kursor na grafik�. Poniewa� ikony i symbole nie maj� pocz�tku ani ko�ca, kursor jest umieszczany w ich �rodku. Kiedy kursor jest umieszczony na grafice, nazwa elementu jest wymawiana G�osem Grafiki, kt�ry jest zwykle wy�szy ni� G�os Tekstu. Funkcja ta pozwala u�ytkownikowi programu outSPOKEN na �atwy dost�p do grafik (patrz Rozdzia� 4.1.3). 3.3.3 Czytaj znakami Czytanie znaku po prawej lub po lewej osi�ga si� kombinacj� klawisza SHIFT i W PRAWO (SHIFT-KN 6) lub W LEWO (SHIFT-KN 4). Je�li klawisz W PRAWO jest wci�ni�ty, kiedy jednocze�nie jest wci�ni�ty SHIFT, wymawiany jest znak po prawej od kursora myszy, a kursor jest przesuwany w prawo o jeden znak. Je�li klawisz W LEWO jest wci�ni�ty, kiedy jednocze�nie jest wci�ni�ty SHIFT, wymawiany jest znak po lewej od kursora myszy, a kursor jest przesuwany w lewo o jeden znak. Je�li poprzednim lub nast�pnym znakiem jest spacja, u�ycie odpowiednio SHIFT-W LEWO lub SHIFT-W PRAWO spowoduje wypowiedzenie s�owa "spacja". 3.3.4 Czytaj kolumnami Dwie komendy CZYTAJ KOLUMNAMI to SHIFT-KN 2 (W Dӣ) i SHIFT-KN 8 (W G�R�). Je�li na stronie jest wi�cej ni� jedna kolumna, komendy te dzia�aj� w bie��cej kolumnie. Je�li na stronie jest tylko jedna kolumna, komendy te czytaj� ca�y wiersz jako kolumn�. Komendy tej u�ywa si� w Eksploratorze Windows lub w kolumnach arkusza kalkulacyjnego. 3.3.5 Czytaj okno CZYTAJ BIE��CE OKNO (KN PLUS) czyta zawarto�� bie��cego okna bez przesuwania kursora. CZYTAJ RESZT� OKNA (CTRL-KN 3) czyta zawarto�� bie��cego okna pocz�wszy od pozycji kursora do do�u okna. Kursor jest przesuwany na koniec okna. CZYTAJ RESZT� DOKUMENTU (CTRL-SHIFT-KN 3) czyta ca�y bie��cy dokument, od wiersza z kursorem tekstowym, do ko�ca. Kursor przesuwa si� w d� co lini�. Kiedy dokument si� ko�czy, kursor tekstowy znajduje si� w ostatnim wierszu okna dokumentu. Klawisz kursora w d� mo�e by� u�yty do przeskoczenia kilku wierszy w trakcie czytania. Naci�ni�cie dowolnego innego klawisza zatrzymuje t� komend�. 3.4Komendy poruszania Czytanie wierszy, wyraz�w i znak�w nie jest jedynym sposobem przesuwania kursora. Komendy poruszania programu outSPOKEN pozwalaj� przesuwa� kursor w r�ne miejsca wewn�trz okna bez czytania tekstu. Niniejszy rozdzia� opisuje komendy nawigacji programu outSPOKEN. 3.4.1 Przesu� do g�ry i do do�u Do lewego, g�rnego i do dolnego, prawego rogu bie��cego okna mo�na �atwo i szybko dosta� si� u�ywaj�c komend G�RA (KN 7) i Dӣ (KN 3). Te dwa miejsca s� u�yteczne, kiedy rozpoznaje si� nieznane sobie okna. Komenda G�RA (KN 7) umieszcza kursor myszy w g�rnym, lewym rogu okna, bez wzgl�du na to, czy jest to dokument, pole dialogowe lub menu. Kiedy wciska si� klawisz G�RA, outSPOKEN wymawia "G�ra" G�osem Systemowym i umieszcza kursor poni�ej tytu�u lub paska menu. Je�li te elementy nie istniej� w oknie, G�RA umieszcza kursor w g�rnym, lewym rogu okna. W edytorze tekstu na przyk�ad, naci�ni�cie G�RA umieszcza kursor myszy na g�rze widocznej cz�ci tekstu w oknie edycyjnym, poni�ej paska menu. Komenda Dӣ (KN 3) r�wnie� dzia�a w dowolnym oknie, polu dialogowym lub menu. Kiedy naci�ni�ty jest klawisz W Dӣ, outSPOKEN wymawia "d�" G�osem Systemowym i umieszcza kursor w dolnym, prawym rogu okna. Aby przeczyta� dolny wiersz okna, wci�nij Dӣ, a potem W G�R� (KN 8). 3.4.2 Przenie� do paska menu Wci�ni�cie SHIFT wraz z klawiszem G�RA (SHIFT-KN 7) umieszcza kursor myszy na lewo od pierwszej, lewej pozycji na pasku menu. Klawisz W PRAWO (KN 6) mo�e przesun�� kursor do dowolnego tytu�u menu. 3.4.3 Przenie� do menu sterowania Komenda PODOKNO MENU STEROWANIA (CTRL-KN 7) umieszcza kursor na menu sterowania bie��cego podokna. Je�li okno bie��ce nie jest podoknem, pozycja kursora nie zmieni si�. Je�li kursor by� wewn�trz podokna, jest on umieszczany na lewym, g�rnym rogu tego podokna i outSPOKEN wymawia "Menu sterowania". Je�li kursor znajduje si� w oknie (nie b�d�cym podoknem), u�ycie komendy PODOKNO MENU STEROWANIA nie spowoduje �adnego efektu. Komenda OKNO NADRZ�DNE MENU STEROWANIA (CTRL-SHIFT-KN 7) umieszcza kursor na menu sterowania nadrz�dnego menu. Je�li kursor znajduje si� wewn�trz podokna, komenda ta powoduje przemieszczenie go do menu sterowania okna nadrz�dnego, a outSPOKEN wymawia "Menu sterowania". 3.4.4 Przenie� do paska tytu�u Aby przenie�� kursor do paska tytu�u bie��cego okna, mo�esz u�y� komendy MENU STEROWANIA (CTRL-SHIFT-KN 7). 3.4.5 Przenie� do kraw�dzi okna Kursor mo�na przenie�� do ka�dej z czterech kraw�dzi okna przez u�ycie klawiszy kierunkowych outSPOKEN w kombinacji z CTRL (CTRL-KN 2, CTRL-KN 4, CTRL-KN 6, CTRL-KN 8). Ten zestaw komend przesuwa kursor do kraw�dzi bie��cego okna, odpowiednio do kierunku naci�ni�tego klawisza. Kiedy kursor jest przesuwany w poziomie, pionowa pozycja nie ulega zmianie; kursor jest jedynie poziomo przesuwany do kraw�dzi. Podobnie, kiedy kursor jest przesuwany w pionie, tylko jego pionowa pozycja si� zmienia. 3.4.6 Przenie� do paska zada� Windows 95/98 Komenda SHIFT-KN 3 przenosi kursor do paska zada� Windows 95/98, z regu�y umieszczonego u do�u ekranu. 3.4.7 Przenie� ma�ymi skokami Wi�kszo�� komend outSPOKEN przenosi kursor z jednego obiektu do drugiego wewn�trz okna. Komendy KURSOR W G�R�, KURSOR W Dӣ, KURSOR W LEWO i KURSOR W PRAWO s� unikalne, z tego wzgl�du, �e przesuwaj� kursor myszy bez wzgl�du na to, czy jest w danym kierunku obiekt, do kt�rego mo�na kursor przesun��. Przytrzymanie klawiszy CTRL i SHIFT podczas naciskania jednego z klawiszy kierunkowych outSPOKEN (CTRL-SHIFT-KN 2, CTRL-SHIFT-KN 4, CTRL-SHIFT-KN 6, CTRL-SHIFT-KN 8) przesuwa kursor o siedem pikseli w odpowiednim kierunku. Daje to u�ytkownikowi programu outSPOKEN mo�liwo�� dok�adnego sterowania kursorem. Pozwala te� na przenoszenie kursora myszy do pustych przestrzeni ekranu pomi�dzy obiektami. Komendy te r�ni� si� od komend czytania r�wnie� tym, �e pozwalaj� przesuwa� kursor poza granice okna. 3.5 Komendy wyszukiwania Komenda SZUKAJ TEKSTU/GRAFIKI (KN 1) przeszukuje bie��ce okno i umieszcza kursor na wyszukanym �a�cuchu tekstowym lub grafice. Po komendzie SZUKAJ musi nast�pi� wyszukiwany tekst, a zako�czona powinna by� znakiem ?ENTER, lub znakiem CTRL. Niniejszy rozdzia� wyja�nia szczeg�owo funkcj� SZUKAJ i wszystkie jej mo�liwo�ci. 3.5.1 Szukaj tekstu Po naci�ni�ciu klawisza SZUKAJ outSPOKEN wypowiada "Szukaj", aby Ci� poinformowa� o tym, �e jest got�w do wyszukiwania. Nast�pnie nale�y wpisa� tekst i wcisn�� ?ENTER. outSPOKEN rozpoczyna wyszukiwanie w miejscu kursora myszy i szuka w d�. Je�li do do�u ekranu nie znajdzie nic, rozpoczyna od g�ry. Kiedy outSPOKEN odnajduje pasuj�cy tekst, jest on wymawiany, a kursor jest umieszczany na ko�cu odnalezionego tekstu. Je�li odnaleziony tekst jest cz�ci� innego - d�u�szego wyrazu, outSPOKEN czyta ca�y ten wyraz ale umieszcza kursor na ko�cu wyszukiwanego �a�cucha. Na przyk�ad je�li w oknie znajduje si� s�owo "krokodyl", a wyszukiwanym �a�cuchem jest "kod", s�owo "krokodyl" zostanie odnalezione i wym�wione, ale kursor zostanie umieszczony pomi�dzy literami "d" oraz "y" s�owa "krokodyl". 3.5.2 Szukaj grafiki SZUKAJ (KN 1) mo�e te� lokalizowa� ikony i symbole wed�ug ich nazw. Po naci�ni�ciu SZUKAJ, wpisz po prostu nazw� grafiki lub cz�� nazwy i wci�nij ?ENTER. outSPOKEN przeszuka ca�e okno w poszukiwaniu grafiki o nazwie zawieraj�cej poszukiwany tekst. Po znalezieniu takiej ikony lub symbolu, outSPOKEN przeczyta nazw� tej grafiki G�osem Grafiki i umie�ci na niej kursor. Jak wida� - jest to dzia�anie identyczne do tego, jakie ju� opisywali�my w przypadku wyszukiwania tekstu. Dlatego te�, je�li w oknie znajduje si� tekst zawieraj�cy poszukiwany przez nas fragment, mo�e on zosta� odnaleziony, w miejsce nazwy grafiki. Aby wykluczy� odnalezienie tekstu w miejsce nazwy grafiki, po naci�ni�ciu klawisza SZUKAJ wci�nij CTRL-G, a nast�pnie wprowad� nazw� grafiki do odszukania i wci�nij ?ENTER. 3.5.3 Kierunek szukania SZUKAJ mo�e wyszukiwa� tekst lub grafik� w okre�lonym kierunku. Aby wykona� wyszukiwanie kierunkowe, zako�cz komend� SZUKAJ jednym z klawiszy kierunkowych outSPOKEN zamiast klawisza ?ENTER. Zako�czenie SZUKAJ klawiszem W PRAWO (KN 6) lub W Dӣ powoduje wyszukiwanie od miejsca kursora ku do�owi okna. Zako�czenie SZUKAJ klawiszem W LEWO (KN 4) lub W G�R� (KN 8), powoduje wyszukiwanie od miejsca kursora ku g�rze okna. Nale�y zwr�ci� uwag�, �e przeszukiwanie w ty� powoduje, �e kursor jest ustawiany na pocz�tku odnalezionego tekstu. W naszym przyk�adzie z krokodylem, kt�ry znalaz� si� na ekranie, na kt�rym poszukiwali�my ci�gu "kod", kursor znalaz�by si� pomi�dzy "o" i "k" przed �a�cuchem "kod". 3.5.4 Szukaj atrybut�w Wyszukiwanie atrybut�w wykonuje si� przez naci�ni�cie klawisza SZUKAJ, a nast�pnie kombinacji klawiszy CTRL i odpowiedniej litery reprezentuj�cej atrybut (patrz tabelka poni�ej). Aby rozpocz�� wyszukiwanie atrybut�w, nale�y wcisn�� ?ENTER, je�li chcemy przeszukiwa� ca�y ekran, albo te� jeden z klawiszy kierunkowych - je�li tylko w d� lub tylko w g�r� od kursora. Kiedy zostanie odnaleziony tekst z podanym atrybutem, outSPOKEN czyta ca�y tekst, jaki jest napisany tym atrybutem. Klawisze atrybut�w CTRL-B tekst pogrubiony CTRL-C uwzgl�dnianie wielko�ci liter CTRL-D szary tekst CTRL-G grafika CTRL-H tekst pod�wietlony CTRL-I tekst kursyw� CTRL-P czysty tekst CTRL-T tekst przekre�lony CTRL-U tekst podkre�lony Komenda SZUKAJ mo�e by� u�yta do wyszukiwania kombinacji atrybut�w z pomoc� kombinacji CTRL z literami atrybut�w. Na przyk�ad, mo�na przeszuka� ca�e okno w poszukiwaniu pod�wietlonego i podkre�lonego tekstu naciskaj�c SZUKAJ, nast�pnie CTRL-H, nast�pnie CTRL-U, a potem ?ENTER. Aby ograniczy� zakres wyszukiwania jeszcze bardziej mo�na nawet poda� tekst. Je�li wyszukuje si� wielu atrybut�w, kolejno�� naciskania klawiszy atrybut�w nie jest istotna, o ile nie s� one niekompatybilne (patrz ni�ej). Uwzgl�dnianie wielko�ci liter UWZGL�DNIANIE WIELKO�CI LITER (CTRL-C) nie jest atrybutem tekstu, mo�e jednak by� istotnym wyr�nikiem przy wyszukiwaniu. Przy wi�kszo�ci poszukiwa� lepiej jest, aby outSPOKEN ignorowa� wielko�� liter. Pozwala to �atwiej znale�� s�owo, o ile nie znamy jego pisowni. Je�li jednak szukamy nazwy lub innego s�owa o znanej pisowni, u�ycie CTRL-C pozwala ograniczy� wyszukiwanie do s��w napisanych w dok�adnie taki spos�b, jak podamy. Czysty tekst SZUKAJ CZYSTEGO TEKSTU (CTRL-P) powoduje wyszukiwanie tekstu bez �adnych atrybut�w. Oznacza to, �e po naci�ni�ciu SZUKAJ CTRL-P zostanie odnaleziony tylko tekst bez �adnych atrybut�w. 3.5.5 Tekst pod�wietlony TEKST POD�WIETLONY (CTRL-H) jest u�ywany przez Windows do oznaczenia wybranych element�w. Pod�wietlenia mo�na szuka� r�wnie� za pomoc� komendy programu outSPOKEN SZUKAJ POD�WIETLENIA (CTRL-KN 1). 3.5.6 Niekompatybilno�� atrybut�w Niekt�re rodzaje wyszukiwania atrybut�w nie s� nawzajem kompatybilne. Nie mo�na wyszukiwa� tekstu czystego i pogrubionego, poniewa� czysty oznacza brak pogrubienia (jak i innego atrybutu). Podobnie, nie mo�na wyszukiwa� podkre�lonej grafiki, poniewa� podkre�lenie jest atrybutem tekstu i nie ma zastosowania dla ikon lub symboli. Dlatego, je�li jest jakikolwiek konflikt pomi�dzy klawiszami atrybut�w, u�ytymi po komendzie SZUKAJ, nast�puj�cy klawisz atrybutu jest wa�niejszy od poprzednich i je�li jest z nimi niekompatybilny (sprzeczny) - usuwa ich dzia�anie. Na przyk�ad, je�li naci�ni�to SZUKAJ CTRL-B CTRL-P (szukaj pogrubionego, czystego tekstu), outSPOKEN zignoruje CTRL-B, bo jest sprzeczne z CTRL-P i wykona poszukiwanie czystego tekstu. 3.5.7 Wyszukiwanie kursora tekstowego Komenda SZUKAJ mo�e by� wykorzystana do odnalezienia kursora tekstowego, o ile u�yjemy kombinacji SHIFT KN1. Po naci�ni�ciu tej kombinacji klawiszy kursor myszy jest umieszczany w miejscu kursora tekstowego. Je�li nie ma kursora tekstowego, kursor myszy pozostaje w swoim miejscu. 3.6 Komendy informacyjne 3.6.1 Czytaj opis / wymawiaj skr�t Komenda CZYTAJ OPIS (KN MINUS) powoduje przeczytanie opisu zwi�zanego z polem edycyjnym, list� lub list� rozwijaln�, kt�re pojawiaj� si� przed lub nad nim. Naci�ni�cie tego klawisza powoduje r�wnie� odczytanie opisu przycisku lub prze��cznika. Je�li jaki� element steruj�cy jest cz�ci� pola grupowego, wymawiany jest te� opis pola grupowego. Je�li, przyk�adowo, przycisk jest cz�ci� pola grupowego, naci�ni�cie komendy CZYTAJ OPIS spowoduje odczytanie nazwy przycisku a potem opisu grupy. Kursor pozostaje na swym miejscu. Komenda WYMAWIAJ SKR�T (CTRL-KN MINUS) powoduje odczytanie (podkre�lonej) litery, b�d�cej skr�tem do bie��cego elementu menu lub elementu steruj�cego. 3.6.2 Nazwa okna / pasek statusu NAZWA OKNA (CTRL-KN UKO�NIK) informuje o nazwie bie��cego okna bez przesuwania kursora. W menu, komenda ta informuje o tym, �e kursor znajduje si� w menu, ale nie podaje nazwy tego menu. Komenda PASEK STATUSU (SHIFT-CTRL-KN UKOSNIK) oznajmia zawarto�� paska statusu. Pasek statusu zawiera wa�ne informacje, np. opis pozycji menu lub - w przegl�darkach internetowych - adres strony internetowej. Je�li w bie��cym oknie nie ma paska statusu, wypowiadany jest komunikat "brak paska statusu". 3.6.3 Informacja o czcionce i grafice Ka�da litera na ekranie ma sw�j kr�j czcionki, wielko�� i atrybut. Naci�ni�cie klawisza INFO (KN KROPKA) informuje o atrybutach, czcionce i wielko�ci bie��cego tekstu (znaku na prawo od kursora) oraz o nazwie tego znaku. Informuj�c o wielko�ci, outSPOKEN czyta wysoko�� czcionki w pikselach, nie w punktach. Na przyk�ad, czcionka 12-punktowa na ekranie o wysokiej rozdzielczo�ci mo�e mie� wysoko�� 15 pikseli. Je�li kursor znajduje si� na ikonie lub symbolu, kiedy naci�ni�ty jest klawisz INFO, outSPOKEN informuje o wielko�ci grafiki, a nie o stylu tekstu. Jest tak dlatego, �e informacja o czcionce i jej atrybutach nie odnosi si� do grafiki. Wielko�� grafiki jest podawana w formie "Grafika X na Y pikseli", gdzie X jest miar� poziom� w pikselach, a Y pionow�. Daje to og�lne poj�cie o wielko�ci i kszta�cie grafiki. 3.6.4 Lokalizacja kursora myszy Komenda GDZIE programu outSPOKEN mo�e by� u�yta do dotarcia do dok�adniejszej informacji o lokalizacji kursora: GDZIE W OKNIE (CTRL-KN KROPKA) informuje o lokalizacji kursora w stosunku do g�rnego, lewego rogu bie��cego okna w procentach, a GDZIE NA EKRANIE (CTRL-SHIFT-KN KROPKA) informuje o lokalizacji kursora w stosunku do lewego, g�rnego rogu ekranu w procentach. Lokalizacja kursora podana jest w procentach w poziomie i w procentach w d� od g�rnego, lewego rogu bie��cego okna lub ekranu. Na przyk�ad, je�li kursor jest w g�rnym, lewym rogu okna, kt�re jest umieszczone w dolnym, prawym rogu ekranu, naci�ni�cie komendy GDZIE W OKNIE mo�e spowodowa� podanie "zero na pi�tna�cie". Oznacza to, �e kursor jest zero procent w poziomie (po lewej) i pi�tna�cie procent w pionie (prawdopodobnie tu� pod paskiem tytu�u). Naci�ni�cie klawisza GDZIE NA EKRANIE mo�e spowodowa� wypowiedzenie "pi��dziesi�t na sze��dziesi�t trzy". Oznacza to, �e kursor znajduje si� pi��dziesi�t procent w poziomie (w po�owie ekranu pomi�dzy jego lew� i praw� kraw�dzi�) i troch� wi�cej ni� w po�owie, w pionie w d� ekranu 3.6.5 Liczba element�w steruj�cych i element�w listy Czasem wygodnie jest wiedzie� ile element�w zawiera dialog Windows, aby okre�li� np. niezb�dn� liczb� wci�ni�� klawisza TAB aby doj�� do okre�lonego elementu pola dialogowego. Komenda LICZBA ELEMENT�W STERUJ�CYCH, KN GWIAZDKA (*) powoduje wypowiedzenie ca�kowitej liczby element�w steruj�cych pola dialogowego oraz elementu z fokusem. Komend� t� warto u�y�, aby szybko dowiedzie� si� o zawarto�ci pola dialogowego. Komenda LICZBA ELEMENT�W LISTY - SHIFT-KN GWIAZDKA (*) - powoduje wypowiedzenie liczby element�w listy lub menu oraz wybrany element. Przyk�adem u�ycia tej komendy mo�e by� pr�ba dowiedzenia si� liczby plik�w w li�cie Eksploratora Windows w dialogu Otw�rz Plik. Je�li podczas u�ycia komendy kursor nie znajduje si� na