1555
Szczegóły | |
---|---|
Tytuł | 1555 |
Rozszerzenie: |
1555 PDF Ebook podgląd online:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd 1555 pdf poniżej lub pobierz na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. 1555 Ebook podgląd za darmo w formacie PDF tylko na PDF-X.PL. Niektóre ebooki są ściśle chronione prawem autorskim i rozpowszechnianie ich jest zabronione, więc w takich wypadkach zamiast podglądu możesz jedynie przeczytać informacje, detale, opinie oraz sprawdzić okładkę.
1555 Ebook transkrypt - 20 pierwszych stron:
Gal Anonim
WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE
Gal ANONIM, Anonim tzw. Gall
Prof. dr hab. Edmund Kotarski
Autor Kroniki, najstarszego znacz�cego dzie�a polskiej historiografii
�redniowiecznej, napisanego po �acinie. Nieznany z imienia, zosta� przez
Marcina Kromera (1512-1589), historyka epoki renesansu, nazwany Gallem.
Kromer na podstawie analizy Kroniki doszed� do wniosku, �e jej autor by�
Francuzem i dlatego nazwa� go Gallusem (�ac. Gallus - Francuz). Od XVI
wieku - za spraw� Kromera - przydomek ten si� przyj��. Tw�rca Kroniki,
�yj�cy na prze�omie XI i XII wieku mnich benedykty�ski, by� pocz�tkowo -
prawdopodobnie - zwi�zany z klasztorem St. Gilles w Prowansji, po czym
przez W�gry dotar� do Polski. Tu - na dworze ksi�cia Boles�awa
Krzywoustego (1085-1138) - zach�cony przez kanclerza Micha�a Awda�ca,
pracowa�, przypuszczalnie w latach 1113-1116, nad swoj� Kronik�,
korzystaj�c ze skromnych �r�de� pisanych i - przede wszystkim - z
przekaz�w ustnych (g��wnym informatorem by� kanclerz).
Kronika sk�ada si� z trzech cz�ci czy ksi�g, przy czym ka�d� z nich
poprzedzaj� listy dedykacyjne i wiersze o charakterze g��wnie
panegirycznym, napisane wed�ug regu� retorycznych. W ksi�dze pierwszej w
porz�dku chronologicznym przedstawione zosta�y dzieje przodk�w Boles�awa
Krzywoustego (z uwzgl�dnieniem poda� o Popielu, Pia�cie i Simowicie oraz
historii panowania Boles�awa Chrobrego i Boles�awa �mia�ego), w ksi�dze
drugiej - pocz�tkowe lata jego �ycia, od narodzin (poprzedzonych cudownymi
wydarzeniami) do 1108 roku, trzecia za� ksi�ga przynosi obraz jego dokona�
po rok 1113, w szczeg�lno�ci zwyci�stw nad Pomorzanami, Czechami i
Prusami. Bohaterem dzie�a jest przede wszystkim Boles�aw Krzywousty, cho�
jego poprzednicy, kr�lowie i ksi���ta polscy, nie zostali tu pomini�ci.
Autor skupi� si� na czynach wojennych ksi�cia, stanowi�cych podstaw� jego
pochwa�y. Tak zaprojektowana opowie�� nawi�zywa�a do popularnej w
historiografii europejskiej - staro�ytnej i nowo�ytnej - formy wypowiedzi
zwanej gesta (czyny, dzieje). Nie bez powodu w jednym z r�kopis�w dzie�o
Galla nosi tytu�: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum (Kronika
i dzieje ksi���t czy w�adc�w polskich). Gesta nie koncentrowa�y si� na
odtwarzaniu biegu dziej�w w porz�dku chronologicznym, na ukazywaniu
zwi�zk�w mi�dzy wydarzeniami, lecz na kszta�towaniu wizerunku przede
wszystkim g��wnego bohatera, na kreowaniu obraz�w �ycia w�adc�w, stanu
rycerskiego. Nie inaczej jest w wypadku Galla. Z konwencj� tego gatunku
pisarskiego ��cz� jego dzie�o r�wnie� intencje panegiryczne. Ksi��� -
g��wny bohater - zosta� przedstawiony jako m�� "wojowniczy",
"niestrudzony", "roztropny".
Proza Galla wyr�nia si� wysokim kunsztem artystycznym, o czym �wiadcz�
liczne metafory, por�wnania, epitety i aliteracje (polegaj�ce na
powtarzaniu jednakowych g�osek lub zespo��w g�oskowych na pocz�tku wyraz�w
s�siaduj�cych z sob�). Posiada ona jeszcze jeden walor: jest zrytmizowana
(oczywi�cie w oryginale �aci�skim). Owo zrytmizowanie wynika z powtarzania
akcent�w na pocz�tku, w �rodku, przede wszystkim za� na ko�cu zdania lub
jego cz�on�w. Prowadzi ono niekiedy do wyodr�bnienia si� w Kronice partii
wierszowanych - z ustabilizowan� liczb� sylab, z sta�ymi akcentami i
dok�adnymi rymami. Autor czerpa� zapewne z do�wiadcze� poet�w
zachodnioeuropejskich, zw�aszcza francuskich, co mo�e wskazywa� na bliskie
zwi�zki ��cz�ce Galla z Francj� i jej kultur� literack�.
W Kronice doszuka� si� mo�na o�miu utwor�w poetyckich: miedzy innymi tzw.
epilog�w i pie�ni. Mianem epilogus (w �ac. �redniowiecznej tyle, co skr�t,
streszczenie) okre�la� Gall utwory poetyckie otwieraj�ce poszczeg�lne
ksi�gi Kroniki. I tak pierwsz� z nich poprzedza epicka pie�� o cudownym
pocz�ciu i narodzinach Boles�awa Krzywoustego. Epilog ksi�gi drugiej ma
posta� osobistej wypowiedzi, wype�nionej rozwa�aniami o tw�rczo�ci i
s�awie. Kolejny epilog jest najobszerniejszy; przynosi pochwa�� czyn�w
wojennych ksi�cia Boles�awa; stanowi wprowadzenie do lektury ksi�gi
trzeciej traktuj�cej o dokonaniach ksi�cia. Do utwor�w poetyckich
zaliczamy nadto - w��czon� do ksi�gi pierwszej - pie�� �a�obn� po�wi�con�
Boles�awowi Chrobremu. Bierzemy r�wnie� pod uwag� pie�� wyra�aj�c� rado��
z powodu zdobycia Ko�obrzegu przez Boles�awa Krzywoustego i uzyskania
dost�pu do morza oraz pie�� �piewan� - wed�ug Galla - na cze�� ksi�cia w
obozie niemieckim, co by�o miar� uznania dla niego.
Wiersze Galla wyrasta�y z tradycji antycznej i biblijnej, dor�wnywa�y
poziomem europejskiej, g��wnie francuskiej poezji tego czasu.
Gall stworzy� dzie�o o znacz�cych walorach literackich, ale i zarazem
wyj�tkowej warto�ci �r�d�owej. Mo�na si� niekiedy z�yma� na uj�cia zbyt
schematyczne i na niedostatek konkretnych danych; czy jednak mog�o by�
inaczej? Na podstawie sk�pych przekaz�w pisanych (w gr� wchodzi�y przede
wszystkim zapiski rocznikarskie czy kalendarzowe) i relacji ustnych zdoby�
si� autor na przedstawienie pierwszego zarysu dziej�w pa�stwa i dynastii.
W spos�b poprawny ustali� kolejno�� wydarze� i wyznaczy� im w�a�ciwe
miejsce w procesie dziejowym. Nie doceni� roli Mieszka I (wobec braku
�r�de� jest to zrozumia�e), natomiast trafnie scharakteryzowa� panowanie i
znaczenie takich w�adc�w, jak Boles�aw Chrobry, Kazimierz Odnowiciel,
Boles�aw �mia�y i Boles�aw Krzywousty. Nacisk po�o�y� na prezentacj�
osobowo�ci swoich bohater�w i dzia�a� wojennych; analogicznie post�powali
inni kronikarze �redniowiecznej Europy.
Z Kroniki Galla korzysta� mistrz Wincenty zwany Kad�ubkiem (ok.
1150-1223), cho� nie zawsze wiernie za nim pod��a�. On te� swoj� Kronik�
polsk� (Chronica Polonorum) wypar� w znacznej mierze dzie�o poprzednika.
Do Galla zagl�dali nieliczni; by� w�r�d nich Jan D�ugosz (1415-1480),
kt�ry jednak lektur� Kroniki uzupe�ni� studiami nad innymi �r�d�ami.
Spo�r�d historyk�w epoki renesansu dzie�o Galla zna� Marcin Kromer.
Do naszych czas�w zachowa�y si� trzy r�kopisy Kroniki. Pierwsze wydanie
ukaza�o si� w Gda�sku w roku 1749 z inicjatywy gda�skiego historyka,
Gotfryda Lengnicha (1689-1774). Dalsze edycje odnotowano w XIX i XX wieku.
Powsta�y te� przek�ady na j�zyk polski, z kt�rych najcenniejsze jest
t�umaczenie Romana Grodeckiego (1923).
Do motyw�w Kroniki Galla nawi�zuj� powie�ci Antoniego Go�ubiewa (cykl
Boles�aw Chrobry, 1947-1954) i Teodora Parnickiego (np. Srebrne or�y,
1944-1945). Ca�kowicie dzie�u kronikarza polskiego �redniowiecza
po�wi�cona jest trylogia Anieli Gruszeckiej Powie�� o kronice Galla
(1962).The author of The Chronicle, the oldest significant work of Polish
Medieval historiography written in Latin. Unknown by name, he was called
the Gaul by Marcin Kromer (1512 - 1589), a historian of the Renaissance
epoch. On the basis of an analysis of The Chronicle, Kromer reached the
conclusion that its author was French, hence he called him Gallus (Latin
Gallus - Frenchman). Since the 16th century, thanks to Kromer, this
nickname has been generally accepted. The author of The Chronicle, a
Benedictine monk living in the turn of the 11th century, was probably
initially connected with the St Gilles monastery in Provence, after which,
via Hungary, he reached Poland. Here, at the court of Prince Boles�aw
Krzywousty (1085-1138), and encouraged by the Chancellor, Micha� Awdaniec,
he worked probably between 1113-1116 on The Chronicle, using scarce
written sources and, above all, oral transmission (the main informer being
the chancellor).
The Chronicle consists of three parts or books, each of them preceded by
dedication letters and poems, mainly of a panegyric character, written
according to rhetorical principles. In the first book, the history of the
predecessors of Boles�aw Krzywousty is presented in chronological order
(including the legends of Popiel, Piast and Simowit and the history of the
reigns of Boles�aw Chrobry and Boles�aw �mia�y); the second book presents
the first years of Krzywousty’s life, from his birth (preceded by
miraculous events) up to 1108; the third book presents the picture of his
deeds after 1113, especially Krzywousty’s victories over the Pomeranians,
Czechs and Prussians. The hero of the work is mainly Boles�aw Krzywousty,
though his predecessors, Polish kings and princes, are not neglected. The
author concentrated on the war deeds of the prince as the basis for his
praise. A tale devised in this way corresponds to the form of gesta
(deeds, history), popular in European historiography, both ancient and
modern. Not surprisingly, in one of the manuscripts, Gall’s work is
entitled: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ("The Chronicle
and History of Polish Princes or Rulers"). Gesta did not concentrate on
reconstructing history in a chronological order or on presenting relations
among events but on creating an image, most importantly of the main hero,
and on creating pictures of the life of rulers and the knights. Gall’s
work is no exception. The convention of this genre is visible in his work,
also in his panegyric intentions. The prince - the main hero - is
presented as a "warlike", "tireless" and "wise" man.
Gall’s prose is characterised by high artistic skill, which is proved by
numerous metaphors, similes, epithets and alliterations (consisting in
repeating the same sounds or sound clusters at the beginning of
neighbouring words). It has yet another quality: it is rhythmised
(obviously in the Latin original). This rhythmical character results from
repeating stresses in the beginning, middle and mainly the end of a
sentence or its parts. This results in occasional isolation in The
Chronicle of verse parts with a regular number of syllables, regular
stresses and precise rhymes. The author must have drawn from the
experience of western European poets, mainly French, which may suggest the
close relations of Gall with France and her literary culture.
In The Chronicle, it is possible to find eight poetic compositions,
including the so-called epilogues and songs. Gall used the term epilogus
(in medieval Latin it meant a summary) to name the poetic compositions
opening the individual books of The Chronicle. The first is preceded by an
epic song about the miraculous conception and birth of Boles�aw
Krzywousty. The epilogue of the second book has the form of a personal
utterance consisting of reflections on artistic creation and fame. The
next epilogue is the broadest; it includes the praise of the war deeds of
Prince Boles�aw and forms an introduction to the third book dealing with
the prince’s achievements. Poetic compositions also include: the threnody
devoted to Boles�aw Chrobry, included in book one; the joyful song about
the conquest of Ko�obrzeg by Boles�aw Krzywousty and gaining access to the
sea, and the song sung, according to Gall, in praise of the prince in a
German camp, which was a proof of recognition.
Gall’s poems drew from the ancient and Biblical traditions and were on a
similar level to European, mainly French, poetry of that time.
Gall created a work of noteworthy literary quality and at the same time of
an outstanding source value. You can sometimes be irritated by the too
schematic treatment and a shortage of specific data; however, could it
possibly have been otherwise? On the basis of scarce written records
(including mainly annuals or calendars) and oral transmission, the author
undertook to present the first draft of the history of the kingdom and
dynasty. In a correct way he established the sequence of events and gave
them their appropriate position in the course of history. He undervalued
the role of Mieszko I (due to a lack of sources, it is understandable),
however, he aptly characterised the reign and significance of such rulers
as Boles�aw Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Boles�aw �mia�y and Boles�aw
Krzywousty. He emphasised the presentation of the personality of his
protagonists and warfare. Other chroniclers of medieval Europe did the
same.
Gall’s Chronicle was used by Master Wincenty called Kad�ubek (about
1150-1223), though he did not always follow it exactly. His Polish
Chronicle (Chronica Polonorum) superseded to a great extent the work of
his predecessor. Gall was read only by a few; including Jan D�ugosz
(1415-1480), who supplemented the information from The Chronicle with
studies on other sources. Among Renaissance historians Gall’s work was
known to Marcin Kromer.
Three manuscripts of The Chronicle have survived to the present day. The
first edition was issued in Gda�sk in 1749 thanks to the initiative of a
Gda�sk historian Gotfryd Lengnich (1689-1774). Further editions were noted
in the 19th and 20th century. There appeared also translations into
Polish, of which the most valuable is the one by Roman Grodecki (1923).
The motifs of Gall’s Chronicle were used in the novels of Antoni Go�ubiew
(the cycle Boles�aw Chrobry, 1947-1954) and Teodor Parnicki (e.g. Srebrne
or�y, 1944-1945). A work devoted fully to the masterpiece of the
chronicler of the Polish Middle Ages is the trilogy by Aniela Gruszecka,
Powie�� o kronice Galla (1962).
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
- Galli Anonimi Chronicon, ed. J. Krzy�anowski, Warszawa 1948 (fototypia
r�kopisu).
- Anonima tzw. Galla Kronika czyli dzieje ksi���t i w�adc�w polskich, wyd.
K. Maleczy�ski, Krak�w 1952, Monumenta Poloniae Historica. Series nova.
Pomniki dziejowe Polski, t.2.
- Anonim tzw. Gall, Kronika polska, t�um. R. Grodecki, oprac. M. Plezia,
Wroc�aw 1965, Biblioteka Narodowa I 59.
- Manitius M., Geschichte der lateinischen Literatur, Bd. 3, M�nchen 1931.
- David P, Les sources de l’histoire de Pologne a l’�poque des Piasts
(963-1386), Paris 1934.
- Plezia M., Kronika Galla na tle historiografii XII w., Krak�w 1947.
- D�browski J., Dawne dziejopisarstwo polskie, Wroc�aw 1964.
- Ganszyniec R., Liryka Galla Anonima, "Pami�tnik Literacki" 49 (1958), z.
4.
- Plezia M., Nowe studia nad Gallem Anonimem, w: Mente et litteris, Pozna�
1984.
KRONIKA - THE CHRONICLE
BIOGRAMY
WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE