Gal Anonim WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE Gal ANONIM, Anonim tzw. Gall Prof. dr hab. Edmund Kotarski Autor Kroniki, najstarszego znaczącego dzieła polskiej historiografii średniowiecznej, napisanego po łacinie. Nieznany z imienia, został przez Marcina Kromera (1512-1589), historyka epoki renesansu, nazwany Gallem. Kromer na podstawie analizy Kroniki doszedł do wniosku, że jej autor był Francuzem i dlatego nazwał go Gallusem (łac. Gallus - Francuz). Od XVI wieku - za sprawą Kromera - przydomek ten się przyjął. Twórca Kroniki, żyjący na przełomie XI i XII wieku mnich benedyktyński, był początkowo - prawdopodobnie - związany z klasztorem St. Gilles w Prowansji, po czym przez Węgry dotarł do Polski. Tu - na dworze księcia Bolesława Krzywoustego (1085-1138) - zachęcony przez kanclerza Michała Awdańca, pracował, przypuszczalnie w latach 1113-1116, nad swoją Kroniką, korzystając ze skromnych źródeł pisanych i - przede wszystkim - z przekazów ustnych (głównym informatorem był kanclerz). Kronika składa się z trzech części czy ksiąg, przy czym każdą z nich poprzedzają listy dedykacyjne i wiersze o charakterze głównie panegirycznym, napisane według reguł retorycznych. W księdze pierwszej w porządku chronologicznym przedstawione zostały dzieje przodków Bolesława Krzywoustego (z uwzględnieniem podań o Popielu, Piaście i Simowicie oraz historii panowania Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego), w księdze drugiej - początkowe lata jego życia, od narodzin (poprzedzonych cudownymi wydarzeniami) do 1108 roku, trzecia zaś księga przynosi obraz jego dokonań po rok 1113, w szczególności zwycięstw nad Pomorzanami, Czechami i Prusami. Bohaterem dzieła jest przede wszystkim Bolesław Krzywousty, choć jego poprzednicy, królowie i książęta polscy, nie zostali tu pominięci. Autor skupił się na czynach wojennych księcia, stanowiących podstawę jego pochwały. Tak zaprojektowana opowieść nawiązywała do popularnej w historiografii europejskiej - starożytnej i nowożytnej - formy wypowiedzi zwanej gesta (czyny, dzieje). Nie bez powodu w jednym z rękopisów dzieło Galla nosi tytuł: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum (Kronika i dzieje książąt czy władców polskich). Gesta nie koncentrowały się na odtwarzaniu biegu dziejów w porządku chronologicznym, na ukazywaniu związków między wydarzeniami, lecz na kształtowaniu wizerunku przede wszystkim głównego bohatera, na kreowaniu obrazów życia władców, stanu rycerskiego. Nie inaczej jest w wypadku Galla. Z konwencją tego gatunku pisarskiego łączą jego dzieło również intencje panegiryczne. Książę - główny bohater - został przedstawiony jako mąż "wojowniczy", "niestrudzony", "roztropny". Proza Galla wyróżnia się wysokim kunsztem artystycznym, o czym świadczą liczne metafory, porównania, epitety i aliteracje (polegające na powtarzaniu jednakowych głosek lub zespołów głoskowych na początku wyrazów sąsiadujących z sobą). Posiada ona jeszcze jeden walor: jest zrytmizowana (oczywiście w oryginale łacińskim). Owo zrytmizowanie wynika z powtarzania akcentów na początku, w środku, przede wszystkim zaś na końcu zdania lub jego członów. Prowadzi ono niekiedy do wyodrębnienia się w Kronice partii wierszowanych - z ustabilizowaną liczbą sylab, z stałymi akcentami i dokładnymi rymami. Autor czerpał zapewne z doświadczeń poetów zachodnioeuropejskich, zwłaszcza francuskich, co może wskazywać na bliskie związki łączące Galla z Francją i jej kulturą literacką. W Kronice doszukać się można ośmiu utworów poetyckich: miedzy innymi tzw. epilogów i pieśni. Mianem epilogus (w łac. średniowiecznej tyle, co skrót, streszczenie) określał Gall utwory poetyckie otwierające poszczególne księgi Kroniki. I tak pierwszą z nich poprzedza epicka pieśń o cudownym poczęciu i narodzinach Bolesława Krzywoustego. Epilog księgi drugiej ma postać osobistej wypowiedzi, wypełnionej rozważaniami o twórczości i sławie. Kolejny epilog jest najobszerniejszy; przynosi pochwałę czynów wojennych księcia Bolesława; stanowi wprowadzenie do lektury księgi trzeciej traktującej o dokonaniach księcia. Do utworów poetyckich zaliczamy nadto - włączoną do księgi pierwszej - pieśń żałobną poświęconą Bolesławowi Chrobremu. Bierzemy również pod uwagę pieśń wyrażającą radość z powodu zdobycia Kołobrzegu przez Bolesława Krzywoustego i uzyskania dostępu do morza oraz pieśń śpiewaną - według Galla - na cześć księcia w obozie niemieckim, co było miarą uznania dla niego. Wiersze Galla wyrastały z tradycji antycznej i biblijnej, dorównywały poziomem europejskiej, głównie francuskiej poezji tego czasu. Gall stworzył dzieło o znaczących walorach literackich, ale i zarazem wyjątkowej wartości źródłowej. Można się niekiedy zżymać na ujęcia zbyt schematyczne i na niedostatek konkretnych danych; czy jednak mogło być inaczej? Na podstawie skąpych przekazów pisanych (w grę wchodziły przede wszystkim zapiski rocznikarskie czy kalendarzowe) i relacji ustnych zdobył się autor na przedstawienie pierwszego zarysu dziejów państwa i dynastii. W sposób poprawny ustalił kolejność wydarzeń i wyznaczył im właściwe miejsce w procesie dziejowym. Nie docenił roli Mieszka I (wobec braku źródeł jest to zrozumiałe), natomiast trafnie scharakteryzował panowanie i znaczenie takich władców, jak Bolesław Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały i Bolesław Krzywousty. Nacisk położył na prezentację osobowości swoich bohaterów i działań wojennych; analogicznie postępowali inni kronikarze średniowiecznej Europy. Z Kroniki Galla korzystał mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (ok. 1150-1223), choć nie zawsze wiernie za nim podążał. On też swoją Kroniką polską (Chronica Polonorum) wyparł w znacznej mierze dzieło poprzednika. Do Galla zaglądali nieliczni; był wśród nich Jan Długosz (1415-1480), który jednak lekturę Kroniki uzupełnił studiami nad innymi źródłami. Spośród historyków epoki renesansu dzieło Galla znał Marcin Kromer. Do naszych czasów zachowały się trzy rękopisy Kroniki. Pierwsze wydanie ukazało się w Gdańsku w roku 1749 z inicjatywy gdańskiego historyka, Gotfryda Lengnicha (1689-1774). Dalsze edycje odnotowano w XIX i XX wieku. Powstały też przekłady na język polski, z których najcenniejsze jest tłumaczenie Romana Grodeckiego (1923). Do motywów Kroniki Galla nawiązują powieści Antoniego Gołubiewa (cykl Bolesław Chrobry, 1947-1954) i Teodora Parnickiego (np. Srebrne orły, 1944-1945). Całkowicie dziełu kronikarza polskiego średniowiecza poświęcona jest trylogia Anieli Gruszeckiej Powieść o kronice Galla (1962).The author of The Chronicle, the oldest significant work of Polish Medieval historiography written in Latin. Unknown by name, he was called the Gaul by Marcin Kromer (1512 - 1589), a historian of the Renaissance epoch. On the basis of an analysis of The Chronicle, Kromer reached the conclusion that its author was French, hence he called him Gallus (Latin Gallus - Frenchman). Since the 16th century, thanks to Kromer, this nickname has been generally accepted. The author of The Chronicle, a Benedictine monk living in the turn of the 11th century, was probably initially connected with the St Gilles monastery in Provence, after which, via Hungary, he reached Poland. Here, at the court of Prince Bolesław Krzywousty (1085-1138), and encouraged by the Chancellor, Michał Awdaniec, he worked probably between 1113-1116 on The Chronicle, using scarce written sources and, above all, oral transmission (the main informer being the chancellor). The Chronicle consists of three parts or books, each of them preceded by dedication letters and poems, mainly of a panegyric character, written according to rhetorical principles. In the first book, the history of the predecessors of Bolesław Krzywousty is presented in chronological order (including the legends of Popiel, Piast and Simowit and the history of the reigns of Bolesław Chrobry and Bolesław Śmiały); the second book presents the first years of Krzywousty’s life, from his birth (preceded by miraculous events) up to 1108; the third book presents the picture of his deeds after 1113, especially Krzywousty’s victories over the Pomeranians, Czechs and Prussians. The hero of the work is mainly Bolesław Krzywousty, though his predecessors, Polish kings and princes, are not neglected. The author concentrated on the war deeds of the prince as the basis for his praise. A tale devised in this way corresponds to the form of gesta (deeds, history), popular in European historiography, both ancient and modern. Not surprisingly, in one of the manuscripts, Gall’s work is entitled: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ("The Chronicle and History of Polish Princes or Rulers"). Gesta did not concentrate on reconstructing history in a chronological order or on presenting relations among events but on creating an image, most importantly of the main hero, and on creating pictures of the life of rulers and the knights. Gall’s work is no exception. The convention of this genre is visible in his work, also in his panegyric intentions. The prince - the main hero - is presented as a "warlike", "tireless" and "wise" man. Gall’s prose is characterised by high artistic skill, which is proved by numerous metaphors, similes, epithets and alliterations (consisting in repeating the same sounds or sound clusters at the beginning of neighbouring words). It has yet another quality: it is rhythmised (obviously in the Latin original). This rhythmical character results from repeating stresses in the beginning, middle and mainly the end of a sentence or its parts. This results in occasional isolation in The Chronicle of verse parts with a regular number of syllables, regular stresses and precise rhymes. The author must have drawn from the experience of western European poets, mainly French, which may suggest the close relations of Gall with France and her literary culture. In The Chronicle, it is possible to find eight poetic compositions, including the so-called epilogues and songs. Gall used the term epilogus (in medieval Latin it meant a summary) to name the poetic compositions opening the individual books of The Chronicle. The first is preceded by an epic song about the miraculous conception and birth of Bolesław Krzywousty. The epilogue of the second book has the form of a personal utterance consisting of reflections on artistic creation and fame. The next epilogue is the broadest; it includes the praise of the war deeds of Prince Bolesław and forms an introduction to the third book dealing with the prince’s achievements. Poetic compositions also include: the threnody devoted to Bolesław Chrobry, included in book one; the joyful song about the conquest of Kołobrzeg by Bolesław Krzywousty and gaining access to the sea, and the song sung, according to Gall, in praise of the prince in a German camp, which was a proof of recognition. Gall’s poems drew from the ancient and Biblical traditions and were on a similar level to European, mainly French, poetry of that time. Gall created a work of noteworthy literary quality and at the same time of an outstanding source value. You can sometimes be irritated by the too schematic treatment and a shortage of specific data; however, could it possibly have been otherwise? On the basis of scarce written records (including mainly annuals or calendars) and oral transmission, the author undertook to present the first draft of the history of the kingdom and dynasty. In a correct way he established the sequence of events and gave them their appropriate position in the course of history. He undervalued the role of Mieszko I (due to a lack of sources, it is understandable), however, he aptly characterised the reign and significance of such rulers as Bolesław Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały and Bolesław Krzywousty. He emphasised the presentation of the personality of his protagonists and warfare. Other chroniclers of medieval Europe did the same. Gall’s Chronicle was used by Master Wincenty called Kadłubek (about 1150-1223), though he did not always follow it exactly. His Polish Chronicle (Chronica Polonorum) superseded to a great extent the work of his predecessor. Gall was read only by a few; including Jan Długosz (1415-1480), who supplemented the information from The Chronicle with studies on other sources. Among Renaissance historians Gall’s work was known to Marcin Kromer. Three manuscripts of The Chronicle have survived to the present day. The first edition was issued in Gdańsk in 1749 thanks to the initiative of a Gdańsk historian Gotfryd Lengnich (1689-1774). Further editions were noted in the 19th and 20th century. There appeared also translations into Polish, of which the most valuable is the one by Roman Grodecki (1923). The motifs of Gall’s Chronicle were used in the novels of Antoni Gołubiew (the cycle Bolesław Chrobry, 1947-1954) and Teodor Parnicki (e.g. Srebrne orły, 1944-1945). A work devoted fully to the masterpiece of the chronicler of the Polish Middle Ages is the trilogy by Aniela Gruszecka, Powieść o kronice Galla (1962). BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY - Galli Anonimi Chronicon, ed. J. Krzyżanowski, Warszawa 1948 (fototypia rękopisu). - Anonima tzw. Galla Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952, Monumenta Poloniae Historica. Series nova. Pomniki dziejowe Polski, t.2. - Anonim tzw. Gall, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, Wrocław 1965, Biblioteka Narodowa I 59. - Manitius M., Geschichte der lateinischen Literatur, Bd. 3, München 1931. - David P, Les sources de l’histoire de Pologne a l’époque des Piasts (963-1386), Paris 1934. - Plezia M., Kronika Galla na tle historiografii XII w., Kraków 1947. - Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie, Wrocław 1964. - Ganszyniec R., Liryka Galla Anonima, "Pamiętnik Literacki" 49 (1958), z. 4. - Plezia M., Nowe studia nad Gallem Anonimem, w: Mente et litteris, Poznań 1984. KRONIKA - THE CHRONICLE BIOGRAMY WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE