TECHNIKA WYKONYWANIA ĆWICZEŃ LECZNICZYCH Prof. dr hab. med. Adam Rosławski Prof. dr hab.Tadeusz Skolimowski Wydanie VIII Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa (c) Copyright by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, 2000, 2003 (c) Copyright by Adam Roslawski i Tadeusz Skolimowski Warszawa 1973, 1975, 1979, 1987, 1992, 1997, 2000, 2003 Wszystkie prawa zastrzeżone. Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości iub części książki bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione. Redaktor: Teresa Leżańska, Renata Piotrowska Redaktor techniczny: Leszek Kornacki Korekta: Zespół Projekt okładki: Artur Lewandowski Od autorów Ukazanie się najnowszego wydania naszego podręcznika świadczy o jego przydatności w nauce poprawnego wykonywania ćwiczeń leczniczych będących istotnym elementem leczenia ruchem, W poprzednich wydaniach wprowadziliśmy poprawki i uzupełnienia w celu przekazania Czytelnikom aktualnych wiadomości dotyczących techniki wykonywania poszczególnych rodzajów ćwiczeń. Dlatego w tym wydaniu nie było konieczności dokonywania zmian treści ani rysunków. Mamy nadzieję, że opracowanie to będzie służyło fizjoterapeutom radą i pomocą w ich codziennej pracy, a także studentom wydziałów fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego. ISBN 83-200-2783-7 Wydanie VIII Wydawnictwo Lekarskie PZWL 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel. 0-prefiks (22) 695-40-32, http://www.pzwl.pl Księgarnia wysyłkowa tel. (O-prefiks-22) 831-21-81 infolinia O 801-142-080 www.pzwl.pl e-mail: [email protected] Skład: GABO, Milanówek Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa Wrocław, ul. Lelewela 4 Spis treści Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych 9 Pozycje wyjściowe do ćwiczeri i ogólna charakterystyka ruchów w stawach 10 Ćwiczenia rozluźniające 13 Ćwiczenia oddechowe 16 Ćwiczenia bierne 26 Stawy obręczy kończyny górnej i kończyny górnej wolnej 27 Stawy kończyny dolnej 39 Stawy głowy i kręgosłup 44 Ćwiczenia wspomagane - prowadzone 46 Ćwiczenia samowspomagane 47 Stawy kończyny górnej 48 Stawy kończyny dolnej 52 Rozciągania (redresje) 57 Stawy kończyny górnej 59 Stawy kończyny dolnej 69 Ćwiczenia izometryczne 80 Ćwiczenia czynne w odciążeniu 82 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 84 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 86 Mięśnie działające na kręgosłup 88 Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem 89 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 91 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 94 ćwiczenia czynne wolne 96 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 97 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 100 Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup 103 ćwiczenia czynne z oporem 105 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 108 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 124 Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup 132 ćwiczenia synergistyczne 134 Zasady prowadzenia ćwiczeri w wodzie 135 ćwiczenia poranne 137 Ćwiczenia ogólnie usprawniające 137 Piśmiennictwo 140 Wykaz skrótów używanych w tekście Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych m. = mięsień mm. = mięśnie pw. = pozycja wyjściowa stab.= stabilizacja kg. = kończyna górna kkg.= kończyny górne kd. = kończyna dolna kkd.= kończyny dolne Leczenie ruchem (kinezyterapia) jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym. Ćwiczenia zalecane chorym, a będące swoistym środkiem leczniczym, muszą bowiem być indywidualnie dobierane, dawkowane i poprawnie wykonywane. Konieczne jest więc nawiązanie ścisłej współpracy między chorym a kinezytera-peutą. Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych przedstawiają się w ogólnym zarysie następująco. - Nieodzownym warunkiem prawidłowego wykonywania wszelkich ćwiczeń jest opanowanie świadomego kontrolowanego zmniejszania nadmiernego napię cia mięśni, czyli ich "rozluźniania". - Ćwiczenia należy wykonywać w izolowanych pozycjach wyjściowych stwa rzających warunki dla stabilizacji nie ćwiczonych stawów oraz zapewniających choremu poczucie wygody sprzyjające rozluźnieniu mięśni. Najczęściej są to po zycje: leżenie lub siad, rzadziej inne. - W czasie wykonywania ćwiczeń konieczna jest stabilizacja odcinka bliższe go ćwiczonego stawu, której celem jest wyeliminowanie współruchów w sąsied nich stawach. Stabilizację uzyskuje się przez dobór odpowiedniej pozycji wyj ściowej, chwyt lub założenie pasa stabilizującego. - Ruch powinien się odbywać płynnie wokół fizjologicznej osi stawu i we wła ściwej dla danego ruchu płaszczyźnie. Zasadą jest ćwiczenie wszystkich ruchów w stawie w pełnym ich zakresie - jeżeli to jest możliwe. - Ćwiczenie prowadzi się w odpowiednim dla rodzaju ćwiczenia rytmie, uwzględniając fazę skurczu i rozkurczu mięśni oraz przerwę przed następnym skurczem. - Nasilenie ćwiczeń musi być takie, aby nie powodowały one odczynów zapal nych w stawach i nadmiernego zmęczenia słabych mięśni. Chory może odczu wać niewielkie bóle związane z ruchem tytko w czasie trwania ćwiczeń lub do 2 godzin po ich zakończeniu. Ćwiczenia nie powinny nigdy wywoływać silnych bólów utrzymujących się przez wiele godzin lub przeciągających się do następ nego dnia. - Ćwiczenia prowadzi się wg konspektu, którego treść ulega zmianom lub uzupełnieniom w zależności od wyników usprawniania. - Ćwiczenia należy tak zorganizować, aby zapewnić chorym pełne bezpie czeństwo. - 9 Wskazania i przeciwwskazania dotyczące określonego rodzaju ćwiczeń ustala zespół rehabilitacyjny, biorąc pod uwagę rodzaj choroby lub dysfunkcji oraz aktualną sprawność i wydolność fizyczną chorego. Najczęstszymi przeciwwskazaniami są: ostry stan zapalny stawu, tkanek okołostawowych, mięśni, ostry okres chorób układów krążenia i oddechowego, niewydolność krążenia i oddechowa, stany gorączkowe, ciężki ogólny stan chorego. Przeciwwskazania specjalne odnoszące się do ćwiczeń rozciągających oraz ćwiczeń w wodzie omówiliśmy w odnośnych rozdziałach. Pozycje wyjściowe do ćwiczeń i ogólna charakterystyka ruchów w stawach Pozycje wyjściowe do ćwiczeń Przy opisie pozycji wyjściowych do ćwiczeń używaliśmy określeń powszechnie znanych, a tylko niektóre zaczerpnęliśmy z podręczników gimnastyki. Podajemy poniżej objaśnienia dotyczące tych określeń oraz opis pozycji wyjściowych do ćwiczeń. Leżenie tyłem: chory leży na wznak na równym podłożu (stół do ćwiczeń, kozetka lekarska, materac do ćwiczeń, ewentualnie łóżko) mając kończyny górne i dolne wyprostowane w pozycji zerowej. Pod głowę podkładamy mu małą płaską poduszkę, a pod uda tuż powyżej stawów kolanowych cienki wałek z koca. Leżenie przodem: chory leży na brzuchu na równym podłożu, mając kończyny dolne wyprostowane. Stopy znajdują się poza brzegiem podłoża lub pod 1/3 dalszą goleni podkładamy wałek z koca o takiej grubości, aby palce stóp znajdowały się tuż nad podłożem. Kończyny górne są zgięte, a splecione palce rąk spoczywają pod brodą. Leżenie na boku: chory leży na boku lewym lub prawym mając kończynę dolną bliższą podłoża zgiętą w stawach biodrowym i kolanowym (lepsza stabilność ciała), a kończynę dolną dalszą od podłoża wyprostowaną. Kończyna górna bliższa podłoża jest zgięta, a jej ręka spoczywa pod głową, kończyna górna dalsza od podłoża jest wyprostowana wzdłuż tułowia. Wskazane jest umieszczenie między udami i goleniami płaskiej poduszki z mikrogumy w celu zapobiegania ustawianiu się kończyny dolnej w przywiedzeniu. Pod głowę podkładamy małą płaską poduszkę. Siad: chory siedzi na krześle lub taborecie z kończynami górnymi wyprostowanymi wzdłuż tułowia. Wysokość krzesła lub taboretu musi być taka, aby uda i golenie były zgięte pod kątem 90°, a podeszwy stóp spoczywały całą powierzchnią na podłożu. Dla uzyskania takiej pozycji przy zbyt wysokim krześle podkładamy deseczki pod podeszwy stóp. Stanie: chory stoi swobodnie w nieznacznym rozkroku, kończyny górne wyprostowane wzdłuż tułowia. Siad prosty, chory siedzi na podłożu (stół do ćwiczeń, materac do ćwiczeń, ewentualnie łóżko) z wyprostowanymi i złączonymi kończynami dolnymi. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Siad rozkroczny. chory siedzi na podłożu z kończynami dolnymi wyprostowanymi i odwiedzionymi. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Siad skrzyżny. chory siedzi na podłożu z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych oraz skrzyżowanymi goleniami i stopami opartymi o podłoże. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Klęk obunóż: chory klęczy na obu kolanach mając uda wyprostowane, podudzia zgięte pod kątem 90°, a stopy zgięte podeszwowo. Kończyny górne wyprostowane wzdłuż tułowia. Klęk podparty, chory klęczy na obu kolanach mając uda i golenie zgięte pod kątem 90°, a tułów ustawiony równolegle do podłoża. Ramiona są zgięte pod kątem ok. 90°, przedramiona wyprostowane, dłonie oparte o podłoże. Zwis przodem: chory zwrócony twarzą do drabinki trzyma oburącz jej szczebel na takiej wysokości, aby ramiona były zgięte pod kątem 180°, przedramiona wyprostowane, a stopy nie dotykały podłoża (ciało swobodnie zwisa). Zwis tyłem: chory zwrócony plecami do drabinki trzyma oburącz jej szczebel na takiej wysokości, aby ramiona były zgięte pod kątem 180°, przedramiona wyprostowane, a stopy nie dotykały podłoża (ciało swobodnie zwisa). Wszystkie zmiany ułożenia kończyn w wymienionych pozycjach wyjściowych uwzględniliśmy przy opisie poszczególnych ćwiczeń. Ogólna charakterystyka ruchów w stawach Ruchy w stawach odbywają się wokół osi stawu i w płaszczyźnie ruchu. Oś jest to linia, wokół której odbywa się ruch, a płaszczyzna jest to powierzchnia ustawiona pod kątem prostym w stosunku do osi. Osie i płaszczyzny ruchu wyznaczamy w anatomicznej pozycji stojącej człowieka. Odnoszą się one tylko do danego stawu, a więc nie ulegają zmianie w różnych pozycjach ciała. Na przykład oś, wokół której obraca się koło, pozostaje zawsze osią czołową niezależnie od tego, czy koło będzie się obracało ustawione równolegle, czy skośnie do podłoża. Os strzałkowa biegnie równolegle do szwu strzałkowego czaszki, w kierunku przednio-tylnym. Ruch wokół tej osi odbywa się w płaszczyźnie czołowej. Oś czołowa (zwana również poprzeczną) biegnie równolegle do szwu wieńcowego czaszki. Ruch wokół osi czołowej odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej. Oś podłużna (zwana również pionową) biegnie od szczytu sklepienia czaszki do środka czworoboku podparcia, tj. równolegle do linii ciężkości ciała. Ruch wokół osi podłużnej odbywa się w płaszczyźnie poprzecznej. Ruchy proste odbywają się wokół osi i w płaszczyznach opisanych niżej i przedstawionych na rycinie 2. Ruchy zginania kręgosłupa do boku oraz odwodzenia i przywodzenia w stawach kończyn odbywają się wokół osi strzałkowej w płaszczyźnie czołowej (ryć. 1 a). 10 11 l Ryć. 1. Osie i płaszczyzny prostych ruchów w stawach (objaśnienia w tekście). Ruchy zginania i prostowania w stawach kręgosłupa i kończyn odbywają się wokół osi czołowej w płaszczyźnie strzałkowej (ryć. 1 b). Ruchy rotacyjne kręgosłupa odbywają się wokół osi podłużnej ciała w płaszczyźnie poprzecznej, a ruchy rotacyjne w stawach kończyn wokół osi podłużnej kończyny w płaszczyźnie poprzecznej (ryć. 1 c). Ruch obwodzenia jest kombinacją wielu ruchów (zginanie i odwodzenie, a następnie zginanie i przywodzenie). Określanie rodzaju ruchu przez opisanie osi, płaszczyzny i kierunku nie zawsze jest łatwe w przypadkach złożonych ruchów fizjologicznych. Na przykład w czasie ruchów w stawie łokciowym oś obrotu stale się zmienia, ponieważ ruchy te nie przebiegają tak, jak w typowym stawie zawiasowym, lecz określają wydłużoną spiralę przypominającą skok śruby. Zakresem ruchu nazywamy drogę, którą przebywają względem siebie części ciała połączone stawem. Wielkość zakresu ruchu zależy od kształtu powierzchni stawowych, stanu tkanek okołostawowych, a więc od elastyczności torebki stawowej, długości i umiejscowienia wiązadeł oraz od oporu i masy mięśni działających na staw. W obrębie pełnego zakresu ruchu w stawie wyróżniamy sektory, wewnętrzny, środkowy i zewnętrzny (ryć. 2). Pełny zakres ruchu: ruch w stawie odbywa się od maksymalnego rozkurczu do maksymalnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ten zakres ruchu ma rzadko zastosowanie w życiu codziennym. Wewnętrzny sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od pełnego skurczu do połowy pełnego rozkurczu mięśni lub odwrotnie. Środkowy sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od niepełnego rozkurczu do niepełnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ruchy w tym sektorze są najczęściej wykonywane. maksymalnego i rozkurczu mięśni pozycja maksymalnego skurczu mięśni Ryć. 2. Pełny zakres ruchu w stawie i jego sektory {linią ciągłą oznaczono pełny zakres ruchu, linią kropkowaną - sektor wewnętrzny, znakami xx - sektor środkowy, linią przerywaną - sektor zewnętrzny zakresu ruchu). Zewnętrzny sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od pełnego roz-kurczu do potowy pełnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ćwiczenia rozluźniające Ćwiczenia rozluźniające powodują zmniejszenie napięcia mięśni na skutek odpowiedniego ułożenia ciała lub wykonywania określonych ruchów. Cel', możność świadomego i kontrolowanego zmniejszania napięcia mięśni, czyli ich "rozluźniania". Wskazania', ćwiczenia rozluźniające są konieczne przed rozpoczęciem i w czasie wykonywania ćwiczeń leczniczych. Rozpoczynając ćwiczenia mięśni bez uprzedniego uzyskania zmniejszenia ich napięcia napotyka się na duże trudności w przeprowadzaniu wszelkich ćwiczeń. Ćwiczenie napiętych mięśni powoduje bowiem ból, przed którym chory się broni, a występujący odruch na rozciąganie wzmaga jeszcze ich napięcie. Rozróżnia się rozluźnienie mięśni: a) ogólne, b) miejscowe. Wykonanie: a. Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się przez wygodne ułożenie chorego na wznak, w pozycji półsiedzącej, siedzącej, w leżeniu przodem, na boku lub przez podwieszenie całego ciała. Chcąc uzyskać rozluźnienie ogólne mięśni w pozycji leżącej tyłem, należy chorego ułożyć na materacu (najlepiej piankowym), podkładając mu poduszkę pod głowę i kark oraz poduszeczkę pod kolana. Stopy w pozycji zerowej są oparte podeszwami o woreczek z piaskiem. Ramiona w nieznacznym odwiedzeniu, a przedramiona w zgięciu spoczywają na poduszkach. W pozycji półsiedzącej i siedzącej chory powinien mieć wygodne oparcie dla tułowia i głowy. Ułożenie poduszek jest takie samo jak w pozycji leżącej tyłem. W pozycji leżącej przodem głowa jest zwrócona do boku i spoczywa na podu-szeczce. Pod biodra i brzuch podkłada się poduszki. Poduszkę podkłada się również pod golenie w celu uzyskania ich zgięcia i ustawienia stóp w pozycji zerowej. W tym ułożeniu patce stóp nie dotykają podłoża. Kończyny dolne powinny być ułożone w niewielkiej rotacji do wewnątrz. Kończyny górne spoczywają na podłożu w nieznacznym odwiedzeniu, a przedramiona w zgięciu. W pozycji leżącej na boku głowa spoczywa na poduszce, a pod kończynę górną i dolną dalszą od podłoża podkłada się poduszki. Kończyny górne są zgięte w stawach barkowych i łokciowych, kończyny dolne są zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem 30-40°. Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się również przez podwieszenie catego ciała chorego. Każda część ciała jest podwieszona za pomocą podwieszek i linek przymocowanych do ramy lub kraty stalowej. Podwieszki obejmują: głowę, klatkę piersiową, miednicę, stawy kolanowe, stawy skokowe i śródstopia oraz stawy łokciowe i śródręcza. Jeden ze sposobów całkowitego podwieszenia przedstawia rycina 3. Podwieszenie na sprężynach daje jeszcze większe uczucie wygody. 12 Ryć. 3. Ogólnemu rozluźnieniu mięśni sprzyjają: uspokajająca atmosfera, spokojne i ciche wydawanie poleceń oraz unikanie pośpiechu. Sprzyjają mu również ćwiczenia oddechowe, którymi należy rozpoczynać i kończyć ułożenie chorego w pozycji sprzyjającej rozluźnieniu mięśni, oraz cicha, spokojna muzyka. b. Rozluźnienie ogólne mięśni nie zawsze jest konieczne. Często wystarcza uzyskanie miejscowego rozluźnienia, np. w obrębie koriczyny górnej lub dolnej. Przy nauczaniu zmniejszania napięcia mięśni należy starać się, aby chory odczuł różnicę między skurczem a rozkurczem mięśni. Należy więc nauczyć go napinania mięśni, a następnie szybkiego ich rozluźniania. Sposób ten zaleca się we wstępnym okresie nauczania - z biegiem czasu chory nabywa umiejętności rozluźniania mięśni bez ich uprzedniego napinania. Można również uczyć zmniejszania napięcia mięśni następująco: kinezyterapeuta unosi kończynę chorego, który zachowuje się biernie, zezwalając, aby uniesiona kończyna opadła bezwładnie na podłoże. Rozluźnienie miejscowe mięśni można również uzyskać przez podwieszenie kończyny i wykonywanie nią rytmicznych ruchów czynnych lub biernych. Do trudniejszych ćwiczeń należy bierne poruszanie kończyną powodowane ruchami tułowia. Zmniejszenie napięcia określonych grup mięśni uzyskuje się również przez powodowanie silnego skurczu ich antagonistów. Na przykład przy wzmożonym napięciu mięśni kulszowo-goleniowych - poleca się choremu prostować goleń przeciw znacznemu oporowi stwarzanemu ręką kinezyterapeuty. Zarówno ogólnemu, jak i miejscowemu zmniejszeniu napięcia mięśni sprzyja stosowanie ciepła suchego lub wilgotnego oraz delikatnego masażu. Przykłady ćwiczeń rozluźniających Ćwiczenie 1 Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia, palce rąk rozwarte. Ruch: szybkie skręty i potrząsania przedramionami. Ćwiczenie 2 Pw.: stanie, opad tułowia w przód, kkg. swobodnie zwisają. Ruch; wymachy kkg. w lewo i prawo spowodowane rytmicznymi skrętami tułowia. Ćwiczenie 3 Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wymachy kkg. w lewo i w prawo spowodowane naprzemianstronnymi rytmicznymi skrętami tułowia i zginaniem kkd. Ćwiczenie 4 Pw.: stanie, kkg. w górę. Ruch: przejście do przysiadu rozluźniając kolejno mięśnie przedramion, ramion, karku i grzbietu. Ćwiczenie 5 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: szybkie skręty i potrząsania kd. nie obciążoną. Ćwiczenie 6 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: wymachy kd. spowodowane ruchami bioder w przód i w tył. Ćwiczenie 7 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: kreślenie kółek kd. nie obciążoną spowodowane krążeniem bioder. Ćwiczenie 8 Pw.: stanie, opad tułowia w przód, kkg. w bok. Ruch: skłon w przód spowodowany rozluźnieniem mm. grzbietu i kkd. Ćwiczenie 9 Pw.: leżenie tyłem, kkg. w przód. Ruch: szybkie skręty i potrząsania przedramionami. Ćwiczenie 10 Pw.: leżenie tyłem, kkd. odwiedzione i zgięte, stopy oparte o podłoże, kkg. w przód. Ruch: skręty przedramion i równoczesne delikatne uderzanie kolanami o siebie. Ćwiczenie 11 Pw.: leżenie tyłem. Ruch; krótkotrwałe napięcie mięśni kkd., kkg. oraz tułowia i następnie ich rozluźnienie. Ćwiczenie 12 Pw.: leżenie tyłem. Ruch: współćwiczący chwyta za kd. ćwiczącego w okolicy kostek i potrząsa nią. Ćwiczenie 13 Pw.: leżenie przodem, kkg. w górę. Ruch: swobodne przetaczanie się do leżenia tyłem, a następnie do leżenia przodem. 14 15 Ćwiczenie 14 Pw.: leżenie na boku. Współćwiczący klęcząc za ćwiczącym kładzie jedną rękę na barku, a drugą na biodrze ćwiczącego. Ruch: szybkie przetaczanie ćwiczącego w przód i w tył. ćwiczenia oddechowe wg własnego rytmu, a kinezyterapeuta sprawdza prawidłowość ich wykonywania. Sposób ten zaleca się chorym zaawansowanym w wykonywaniu ćwiczeń oddechowych i umiejącym odpowiednio regulować ich tempo. Liczba powtórzeń każdego ćwiczenia wynosi od 6 do 8. f Ćwiczenia oddechowe W niniejszym rozdziale omawiamy tylko ćwiczenia oddechowe "ogólne", tj. stosowane w codziennej praktyce. Opis ćwiczeń oddechowych mających zastosowanie w chorobach płuc i w torakochirurgii znajduje się w książce Jana Kochanowi-cza pt. "Lecznicza rehabilitacja oddechowa w chorobach płuc", wyd. II, PZWL, Warszawa 1972. Celem ćwiczeń oddechowych "ogólnych" jest nauczenie prawidłowego oddychania, zwiększenie wydolności narządu oddechowego, uzyskanie prawidłowego rozwoju klatki piersiowej. Wskazania: ćwiczenia oddechowe należy wykonywać podczas wszelkich ćwiczeń leczniczych, przed i po zabiegach chirurgicznych oraz w chorobach układu oddechowego. Przeciwwskazania: ostry okres chorób narządu oddechowego i narządu krążenia. Wykonanie: przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych trzeba nauczyć chorego prawidłowego oddychania. Najczęstszym błędem jest wciąganie brzucha w czasie głębokiego wdechu. Aby tego uniknąć chory powinien położyć dłoń na nadbrzuszu i starać się oddychać tak, aby w czasie wdechu brzuch się uwypuklał, a w czasie wydechu - zapadał. Wdech musi się odbywać zawsze przez nos, a wydech przez nos lub przez usta. Należy usilnie dążyć do uzyskania rozluźnienia mięśni klatki piersiowej w razie ich nadmiernego napięcia. Osiąga się to przez masaż klatki piersiowej połączony z jej "sprężynowaniem", oklepywanie klatki piersiowej opuszkami palców lub przez ćwiczenia rozluźniające, np. za pomocą ruchów wahadłowych kończyn górnych. W ćwiczeniach oddechowych duże znaczenie ma dobór pozycji wyjściowej, która wpływa zarówno na pracę przepony, jak i na ruchy klatki piersiowej. Pozycja stojąca, półsiedząca, siedząca ułatwiają pracę przepony. Pozycja siedząca z pochyleniem tułowia w przód, leżenie tyłem (zwłaszcza z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych) utrudniają pracę przepony. Zwiększa się wówczas amplituda ruchów klatki piersiowej. Fazy oddechowe można również utrudniać lub ułatwiać przez współruchy tułowia lub kończyn. Prowadząc ćwiczenia oddechowe posługujemy się zazwyczaj komendami regulującymi czas trwania poszczególnych faz oddychania. Ćwiczenia rozpoczyna się od głębokiego wydechu. Wdech wykonuje chory w rytmie na: raz, dwa, a wydech w rytmie na: trzy, cztery, pięć. Na szczycie wydechu następuje pauza, tj. bezdech trwający przeciętnie 3 sekundy. Chory może również wykonywać Przykłady ćwiczeń oddechowych Ćwiczenie 1 Pozycja połsiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia i kkg. Krótki wdech i długi wydech z wymawianiem spółgłoski. Ćwiczenie 2 Pozycja póteiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia i kkg. Wdech z uwypukleniem brzucha i skłonem głowy w tył - wydech z wciągnięciem brzucha i skłonem głowy w przód. Ćwiczenie 3 Pozycja połsiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia, ręce na karku (lub w górę w skos lub na biodrach). Wdech z uwypukleniem brzucha - wydech z wciągnięciem brzucha. Ćwiczenie 4 {ryć. 4) Pw.: leżenie tyłem, ręce na bokach klatki piersiowej. Ruch: wdech z lekkim skłonem tułowia w tył i z uwypukleniem klatki piersiowej - wydech ze skłonem głowy w przód i z naciskaniem rękami na ściany klatki piersiowej. Ryć. 4 Ćwiczenie 5 (ryć. 5) Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół. Ryć. 5 16 17 Ćwiczenie 6 (ryć. 6) Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę -wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół. Ryć. 9 Ćwiczenie W (ryć. 10) Ćwiczenie 7 (ryć. 7) Ryć. 6 Pw.: leżenie tyłem, ręce na karku, łokcie skierowane w przód. Ruch: wdech ze skierowaniem łokci w bok - wydech ze skłonem głowy w przód i skierowaniem łokci w przód. Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i przejściem do siadu skulonego. Ryć. 10. Ryć. 7. Ćwiczenie 8 (ryć. 8) Pw.: leżenie tyłem, kkg. w bok. Ruch: wdech z uwypukleniem klatki piersiowej - wydech ze skrętem tułowia w lewo i przeniesieniem kg. prawej przed sobą aż do dotknięcia prawą ręką lewej ręki. Zmiana kierunku ruchu. Ćwiczenie 11 (ryć. 11) Pw.: leżenie tyłem, kkg. skrzyżowane na klatce piersiowej, kkd. lekko zgięte, stopy oparte o podłoże. Ruch: wdech z wymachem kkg. w górę na zewnątrz - wydech z powrotem kkg. do pozycji wyjściowej. Ryć. 11. yL- Ćwiczenie 9 (ryć. 9) Ryć. 8 Ćwiczenie 12 (ryć. 12) Pw.: leżenie tyłem. kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół, zgięciem kkd. i ze zbliżeniem kolan do klatki piersiowej. Pw.: leżenie tyłem, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z przeniesieniem laski przodem w górę aż do dotknięcia rękami podłoża poza głową - wydech z opuszczeniem laski przodem w dół, zgięciem kd. prawej i ze zbliżeniem czoła do kolana. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. Ryć. 12. 18 Ćwiczenie 13 (ryć. 13) Pw.: leżenie na boku, kg. bliższa podłoża pod głową, kg. dalsza od podłoża wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kg. dalszej od podłoża bokiem w górę -wydech z opuszczeniem kg. bokiem w dół. Ćwiczenie 16 (ryć. 16) Pw.: siad prosty, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i skłonem tułowia w przód. •l Ryć. 13. Ryć. 16. Ćwiczenie 14 (ryć. 14) Pw.: leżenie na boku, kg. bliższa podłoża pod głową, kg. dalsza od podłoża wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kg. dalszej od podłoża bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kg. bokiem w dół, zgięciem kd. dalszej od podłoża (lub kkd.) i zbliżeniem kolana (lub kolan) do klatki piersiowej. Ćwiczenie 17 (ryć. 17) Pw.: siad prosty. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. tyłem w dół. Ryć. 14. Ryć. 17. Ćwiczenie 15 (ryć. 15) Pw.: siad prosty, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół, zgięciem kkd. i zbliżeniem kolan do klatki piersiowej. Ćwiczenie 18 (ryć. 18) Pw.: siad prosty, ręce na biodrach. Ruch: wdech z lekkim skłonem tułowia w tył, skierowaniem łokci do tyłu i ściągnięciem łopatek - wydech ze skłonem tułowia w przód t skierowaniem łokci w przód. Ryć. 18. Ćwiczenie 19 (ryć. 19) Pw.: siad skrzyżny, ręce na karku, łokcie skierowane do przodu. Ruch: wdech ze skierowaniem łokci do tyłu i z lekkim skłonem tułowia w tył -wydech ze skierowaniem łokci w przód i lekkim skłonem tułowia w przód. Ćwiczenie 22 (ryć. 22) Pw.: klęk podparty. Ruch: wdech z wymachem wyprostowanej kd. lewej i kg. prawej w tył - wydech z powrotem do klęku podpartego i skłonem tułowia i głowy w przód. L Ryć. 19. Ćwiczenie 20 (ryć. 20) Pw.: siad skrzyżny, dłonie na kolanach. Ruch: wdech ze skłonem tułowia w tył - wydech ze skłonem tułowia w przód. Ryć. 22. Ćwiczenie 23 (ryć. 23) Pw.: klęk obunóż, kkg. wyprostowane, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną przylegającą do ud. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę i skłonem głowy w tył - wydech z siadem na pięty i skłonem głowy i tułowia w przód. Ryć. 20. Ćwiczenie 21 (ryć. 21) Pw.: siad skrzyżny. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech ze skłonem tułowia w przód i opuszczeniem kkg. Ryć. 23. Ćwiczenie 24 {ryć. 24) Pw.: siad na taborecie, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę w skos - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i skłonem tułowia w przód aż do dotknięcia palcami rąk podłoża. Ryć. 24. 23 Ćwiczenie 25 (ryć. 25) Pw.: siad na taborecie, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół. Ćwiczenie 28 (ryć. 28) Pw.: siad na taborecie, ręce na karku. Ruch: wdech z niewielkim skłonem tułowia w tył - wydech ze skłonem tułowia w przód i z równoczesnym skrętem aż do dotknięcia prawym łokciem lewego kolana. Zmiana kierunku ruchu. Ćwiczenie 26 (ryć. 26) Pw.: siad na taborecie, przedramiona skrzyżowane na klatce piersiowej. Ruch: wdech ze skręceniem ramion na zewnątrz - wydech ze skręceniem ramion do wewnątrz, naciskiem dłoni na klatkę piersiową i niewielkim skłonem tułowia w przód. Ryć. 26. Ćwiczenie 27 (ryć. 27) Pw.: siad na taborecie, przedramiona skrzyżowane na podbrzuszu. Ruch: wdech z wymachem kkg. w bok - wydech z opuszczeniem kkg. w dół, zgięciem kd. i zbliżeniem kolana do klatki piersiowej. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. y Ryć. 28. Ćwiczenie 29 (ryć. 29) Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół, skłonem tułowia w przód i chwytem rękami okolicy kolan. Ryć. 29. Ćwiczenie 30 (ryć. 30) Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną. Ruch; wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół, skłonem tułowia w przód i zgięciem kd. aż do oparcia stopy o laskę. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. Ryć. 27. Ryć. 30. 24 25 Ćwiczenie 31 (ryć. 31) Pw.: stanie, ramiona odwiedzione pod kałem 90°, przedramiona maksymalnie zgięte ("skurcz poziomy"). r Ruch: wdech z wymachem kkg. bokiem w tył - wydech z powrotem kkg. do pozycji wyjściowej i z lekkim skłonem tułowia w przód. O a a T Ryć. 31. Ćwiczenia bierne W ćwiczeniach biernych ruchy w stawach pacjenta wykonuje kinezyterapeuta -stąd nazwa: ćwiczenia bierne. Współdziałanie pacjenta polega tylko na usiłowaniu jak największego rozluźnienia mięśni. Cel: niedopuszczenie do wytworzenia się zrostów w stawie, przykurczów torebki stawowej, mięśni, ścięgien, ułatwienie krążenia krwi i chłonki, zapobieganie odleżynom, zachowanie czucia proprioceptywnego i pamięci ruchowej. Wskazania: porażenia i niedowłady mięśni zarówno wiotkie, jak i spastyczne, stan po długotrwałym unieruchomieniu kończyny, początkowy okres uruchamiania stawu po zabiegu operacyjnym, choroby układu krążenia, w których wysiłek związany z samodzielnym wykonywaniem ćwiczeń nie jesl jeszcze wskazany (np. wczesny okres zawału mięśnia sercowego). Przeciwwskazania: ostry stan zapalny stawu i tkanek okołostawowych, żył, znacznie podwyższona temperatura ciała. Wykonanie: ruchy w stawach pacjenta wykonuje kinezyterapeuta. Dla ułatwienia pracy może on podwiesić ćwiczone części ciała chorego, np. ciężką kończynę dolną przy ruchach przywodzenia i odwodzenia uda. Pozycją wyjściową dla ćwiczeń biernych ruchów w stawach kończyn górnych jest pozycja siedząca na krześle z wygodnym oparciem dla tułowia, sprzyjająca rozluźnieniu mięśni. Oparcie krzesła nie może być zbyt szerokie, ponieważ utrudniałoby to niektóre ruchy w stawie ramiennym. Ćwiczenia bierne ruchów w stawach kończyn górnych wykonuje się w pozycji leżącej tylko wówczas, kiedy chory nie potrafi siedzieć lub gdy pozycja siedząca nie jest dla niego wskazana. Przy wykonywaniu ruchów biernych w stawie ramiennym pacjent leży w ten sposób, aby ramię kg. ćwiczonej znajdowało się poza brzegiem podłoża. Pozycją wyjściową dia ćwiczeń ruchów biernych w stawach kończyn dolnych, tułowia oraz głowy i szyi jest pozycja leżąca. Ćwiczenia bierne najwygodniej jest wówczas wykonywać na stole do ćwiczeń mającym uchwyty, a niekiedy i otwory do zamocowania pasów stabilizujących. Gdy nie ma takiego stołu, ćwiczenia bierne wykonuje się na kozetce lekarskiej. U chorych, których stan zdrowia stanowi przeciwwskazanie do opuszczenia łóżka, wykonuje się ćwiczenia bierne w łóżku, w pozycji leżącej lub półsiedzącej z wygodnym oparciem dla tułowia i głowy, sprzyjającej rozluźnieniu mięśni. Odcinek bliższy ćwiczonego stawu musi być ustabilizowany tak, aby ruch odbywał się tylko w tym stawie i nie był wspomagany przez ruch w innych stawach. Stabilizację uzyskuje się przez odpowiednio dobraną pozycję wyjściową lub przez zastosowanie pasów stabilizujących. Chwyt stosowany przy ćwiczeniach biernych musi być pewny - nie może jednak sprawiać choremu bólu. Ruch należy wykonywać płynnie we właściwej płaszczyźnie i wokół fizjologicznej osi stawu. Należy ćwiczyć wszystkie ruchy w stawie w pełnym zakresie, jeżeli jest to możliwe. W stawach bolesnych nie wolno nigdy przekraczać granicy bólu. Wykonując ruchy bierne w stawie trzeba odciągać od siebie kości tworzące staw, aby zmniejszyć nacisk i tarcie powierzchni stawowych o siebie. Wszystkie ruchy w ćwiczonym stawie powtarza się 20-30 razy w czasie jednego zabiegu, z uwzględnieniem fazy ruchu, powrotu do pozycji wyjściowej i krótkiej przerwy. Ternpo ćwiczeń jest wolne i rytmiczne. Ćwiczenia bierne wykonuje się 1-2 razy dziennie. Niżej podano przykłady ćwiczeń biernych. Stawy obręczy kończyny górnej i kończyny górnej wolnej Staw barkowo-obojczykowy i mostkowe-obojczykowy Unoszenie i obniżanie barków a. W leżeniu tyłem. Sposób 1 (ryć. 32). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: obejmujemy oba barki podchwytem w ten sposób, że kciuki znajdują się na bocznych powierzchniach barków, palce wskazujące są wsunięte w doły pachowe, a pozostałe palce znajdują się na łopatkach. Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: podchwytem w V3 dalszej ramion (kinezyterapeuta stoi od strony głowy chorego jak na ryć. 32). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. 26 27 Sposób 3. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: podchwytem w V3 bliższej przedramion, które są zgięte, podtrzymywane chwytem (kinezyterapeuta stoi od strony głowy chorego jak na ryć. 32). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Ryć. 34. Ryć. 35. b. W siadzie (ryć. 35). Ryć. 32. Widok z góry. Ryć. 33. b. Wsiądzie. Sposób 1 (ryć. 33). Pw.: siad. Chwyt: podchwytem w V2 przedramion (przedramiona chorego są zgięte, podtrzymywane chwytem). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Sposób 2. Pw.: siad. Chwyt: podchwytem wsuwając palce II-V do dołów pachowych tub obejmując nachwytem ramiona w ich V3 bliższej (kinezyterapeuta siedzi od strony pleców chorego jak na ryć. 33). Wysuwanie i cofanie barków a. W leżeniu przodem (ryć. 34). Pw.: leżenie przodem, pod głowę i klatkę piersiową podkładamy wałek z koca. Chwyt: jedną ręką w ten sposób, że palce II-V obejmują bark od przodu, a kciuk spoczywa na wyrostku barkowym łopatki, przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje klatkę piersiową w okolicy międzyłopatkowej. Ruch: wysuwanie i cofanie barku. Pw.: siad. Chwyt: nachwytem w ten sposób, że palce II-V spoczywają na bocznej powierzchni barków, a kciuki na grzebieniach łopatek. Ruch: wysuwanie i cofanie barków. Obwodzenie barków a. W leżeniu przodem (patrz ryć. 34). Pw.: leżenie przodem, pod głowę i klatkę piersiową podkładamy wałek z koca. Chwyt: jedną ręką w ten sposób, że palce ll-V obejmują bark od przodu, a kciuk spoczywa na wyrostku barkowym łopatki (ramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty), drugą ręką stabilizujemy klatkę piersiową w okolicy międzyłopatkowej. Ruch: krążenie barkiem. b. Wsiądzie. Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem w ten sposób, że palce II-V wsuwa się do dołu pachowego, a kciuk spoczywa na tylnej powierzchni barku. Drugą ręką obejmuje się bark od góry. Ruch: krążenie barkiem. Staw barkowy W klinice używa się powszechnie określenia: staw barkowy. Pod względem anatomicznym w skład stawu barkowego wchodzą: staw ramienny, barkowo-obojczy-kowy i mostkowo-obojczykowy, a ponadto powierzchnie poślizgowe: barkowo--ramienna oraz między łopatką a klatką piersiową. 28 29 a. Ćwiczenia wykonywane w pozycji siedzącej Zginanie i prostowanie ramienia Sposób 1 (ryć. 36). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący ki-nezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką stabilizuje się bark. Bark stabilizuje się przy zginaniu ramienia do kąta ok. 70°, ponieważ dalej ruch odbywa się wraz z łopatką i obojczykiem, oraz przy prostowaniu ramienia od pozycji zerowej do tyłu. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Ryć. 36. Podczas ruchu zginania ramienia przedramię chorego przylega do przedramienia kinezy-terapeuty po przekroczeniu pozycji zerowej, a przy prostowaniu aż do osiągnięcia pozycji zerowej. Sposób 2 {ryć- 37). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyte-rapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do kąta ok. 70°. Ruch: zginanie ramienia do kąta ok. 70° ze stabilizacją barku, a powyżej tego kąta ręka ki-nezyterapeuty spoczywa tylko na barku chorego. Tym samym chwytem wykonujemy ruch prostowania ramienia stabilizując bark od pozycji zerowej do tyłu. Ryć. 37. Sposób 3. Pw.: siad. Chwyt: jak w sposobie 2, z tym że po zgięciu ramienia do kąta ok. 70° chwytamy ręką stabilizującą bark za staw promieniowo-nadgarstkowy nachwytem i w miarę dalszego zginania podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy stopniowo na nachwyt. Po wykonaniu zgięcia tymże chwytem rozpoczynamy ruch prostowania ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania nachwyt w V3 dalszej ramienia na podchwyt w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę przenosi na bark chorego stabilizując bark w czasie prostowania ramienia od pozycji zerowej do tyłu. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Odwodzenie i przywodzenie ramienia Sposób 1 (ryć. 38). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Wyprostowane przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do chwili odwiedzenia ramienia do kąta 90°, ponieważ powyżej tego kąta odwodzenie ramienia odbywa się razem z łopatką i obojczykiem. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Ryć. 38. Sposób 2. Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwylem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do chwili odwiedzenia ramienia do kąta 90° (jak na ryć. 114, tylko bez pasów stabilizujących). Powyżej kąta 90° ręka kinezyterapeuty spoczywa tylko na barku chorego. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Sposób 3. Pw.: siad. Chwyt: jak w sposobie 2, z tym że po odwiedzeniu ramienia do kąta 90° chwytamy ręką stabilizującą bark za staw promieniowo-nadgarstkowy nachwytem, a w miarę odwodzenia podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy na nachwyt. Tymże chwytem rozpoczynamy przywodzenie ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania nachwyt w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę kładzie na barku chorego. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Zginanie i prostowanie poziome ramienia (ryć. 39) Ryć. 39. 30 Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte, podtrzymywane podchwytem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promień iowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark po stronie kg. nie ćwiczonej. Ruch: zginanie i prostowanie poziome ramienia. Skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 40) Pw.: siad, ramię odwiedzione lub zgięte pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane podchwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promień iowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz. Ryć. 40. Obwodzenie ramienia (ryć. 41) Chwyt: jedną ręką obejmu;i';:>;; podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką chwytamy podchwytem w V3 dalszej ramienia. Opisanym chwytem rozpoczynamy zginanie ramienia i w czasie wykonywania tego ruchu podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy stopniowo na na-chwyt. Tymże chwytem rozpoczynamy prostowanie ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania stopniowo nachwyt w V3 dalszej ramienia na podchwyt. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Ryć. 42. Odwodzenie i przywodzenie ramienia (ryć. 43) Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do kąta 90°. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Ryć. 43. Zginanie i prostowanie poziome ramienia Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem za staw łokciowy. Ruch: krążenie ramieniem przy zgiętym przedramieniu. Ryć. 41. b. Ćwiczenia wykonywane w pozycji leżącej Zginanie i prostowanie ramienia (ryć. 42) Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona poza brzegiem stołu. Ryć. 44. Pw.: leżenie tyłem, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką obejmujemy staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: zginanie i prostowanie poziome ramienia. 32 Skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 45) Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90° podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwy-tem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz. Ryć- 45. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że kciuk kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego między jego kciukiem a palcem wskazującym, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. b. W pozycji leżącej (patrz ryć. 47). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. Obwodzenie ramienia (patrz ryć. 44) Pw.: leżenie tyłem, ramię spoczywa wzdłuż tułowia, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem staw łokciowy. Ruch: krążenie ramieniem przy zgiętym przedramieniu. Staw łokciowy Zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. a. w pozycji siedzącej (ryć. 46). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię poza brzegiem stołu. Staw promieniowo-tokciowy bliższy i dalszy Odwracanie i nawracanie przedramienia a. W pozycji siedzącej (ryć. 48). Pw.: siad, ramię spoczywa wzdłuż tułowia, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem tuż poniżej stawu łokciowego. Ruch: nawracanie i odwracanie przedramienia. Ryć. 48. b. W pozycji leżącej. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt i ruchy jak przy nawracaniu i odwracaniu przedramienia w pozycji siedzącej. Ryć. 46. Ryć. 47. Stawy promieniowo-nadgarstkowy i śródnadgarstkowy Zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki a. W pozycji siedzącej. Sposób 1 (patrz ryć. 49). 34 35 Ryc. 50. Ryć. 49- Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia, drugą ręką za śródręcze w ten sposób, że kciuk znajduje się na dłoni, a pozostałe palce na grzbiecie ręki chorego. Ruch: zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki. Sposób 2 (ryć. 50). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię w pozycji zerowej, zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką za śródręcze w ten sposób, że palce II-V znajdują się po stronie dłoniowej, a kciuk po stronie grzbietowej ręki chorego, drugą ręką za przedramię w V3 jego dalszej. Ruch: zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki. b. W pozycji leżącej. Pw.: leżenie tyłem. Chwyty są takie same jak przy zginaniu dłoniowym i grzbietowym ręki w pozycji siedzącej. Odwodzenie łokciowe i promieniowe ręki a. W pozycji siedzącej (ryć. 51). Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia. Ruch: odwodzenie łokciowe i promieniowe ręki. Ryć. 51. b. W pozycji leżącej. Chwyty są takie same jak przy odwodzeniu łokciowym i promieniowym ręki w pozycji siedzącej. Obwodzenie ręki W pozycji siedzącej i leżącej chwyt jest taki sam jak przy zginaniu grzbietowym i dłoniowym ręki (patrz ryć. 49). Ruch: krążenie ręką. Stawy śródręczno-paliczkowe i międzypaliczkowe palców II-V przy wykonywaniu ćwiczeń biernych w stawach palców rąk pozycje wyjściowe i chwyty są takie same w pozycjach siedzącej i leżącej. Zginanie i prostowanie palców \\-V w stawach śródręczno-paliczkowych a. Jednoczesne ćwiczenie palców II-V (ryć. 52). Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca, palce ręki poza stołem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródręcze w ten sposób, że kciuk znajduje się po stronie dłoniowej, a pozostałe pafce po stronie grzbietowej ręki, drugą ręką nachwytem za palce II-V przy zginaniu, a podchwytem przy prostowaniu palców. Ruch: zginanie i prostowanie palców II-V w stawach śródręczno--paliczkowych i międzypaliczko-wych. Ryć. 52. b. Ćwiczenie każdego palca oddzielnie. Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca. Chwyt: jedną ręką nachwytem w ten sposób, że kciuk znajduje się po stronie dłoniowej, a pozostałe palce po stronie grzbietowej ręki, drugą ręką za boczną i przyśrodkową (lub dłoniową i grzbietową) powierzchnię paliczka bliższego palca. Ruch: zginanie i prostowanie palca w stawie śródręczno-paliczkowym. 36 37 Stawy międzypaliczkowe palców II-V Stawy śródręczno-pa liczkowy i m iędzypa liczkowy kciuka Ryć. 55. Zginanie i prostowanie palców w stawach międzypaliczkowych bliższych i dalszych Przy ruchach zginania i prostowania w stawie między pal iczkowy m chwytamy jedną ręką za paliczek bliższy (stabilizacja), drugą ręką za paliczek dalszy palca. Odwodzenie i przywodzenie palców II-V Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu. Chwyt: oburącz za boczne i przyśrodkowe powierzchnie palca II i V. Ruch: odwodzenie i przywodzenie palców. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka Odwodzenie i przywodzenie kciuka (ryć. 53) Zginanie i prostowanie kciuka (ryć. 55) Pw.: siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w pozycji zerowej. Chwyt i ruch: przy zginaniu i prostowaniu w stawie śródręczno-paliczkowym chwytamy jedną ręką za boczną i przyśrodkową (lub dłoniową i grzbietową) powierzch