TECHNIKA WYKONYWANIA ĆWICZEŃ LECZNICZYCH Prof. dr hab. med. Adam Rosławski Prof. dr hab.Tadeusz Skolimowski Wydanie VIII Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa (c) Copyright by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, 2000, 2003 (c) Copyright by Adam Roslawski i Tadeusz Skolimowski Warszawa 1973, 1975, 1979, 1987, 1992, 1997, 2000, 2003 Wszystkie prawa zastrzeżone. Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości iub części książki bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione. Redaktor: Teresa Leżańska, Renata Piotrowska Redaktor techniczny: Leszek Kornacki Korekta: Zespół Projekt okładki: Artur Lewandowski Od autorów Ukazanie się najnowszego wydania naszego podręcznika świadczy o jego przydatności w nauce poprawnego wykonywania ćwiczeń leczniczych będących istotnym elementem leczenia ruchem, W poprzednich wydaniach wprowadziliśmy poprawki i uzupełnienia w celu przekazania Czytelnikom aktualnych wiadomości dotyczących techniki wykonywania poszczególnych rodzajów ćwiczeń. Dlatego w tym wydaniu nie było konieczności dokonywania zmian treści ani rysunków. Mamy nadzieję, że opracowanie to będzie służyło fizjoterapeutom radą i pomocą w ich codziennej pracy, a także studentom wydziałów fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego. ISBN 83-200-2783-7 Wydanie VIII Wydawnictwo Lekarskie PZWL 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel. 0-prefiks (22) 695-40-32, http://www.pzwl.pl Księgarnia wysyłkowa tel. (O-prefiks-22) 831-21-81 infolinia O 801-142-080 www.pzwl.pl e-mail: promocja@pzwl.pl Skład: GABO, Milanówek Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa Wrocław, ul. Lelewela 4 Spis treści Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych 9 Pozycje wyjściowe do ćwiczeri i ogólna charakterystyka ruchów w stawach 10 Ćwiczenia rozluźniające 13 Ćwiczenia oddechowe 16 Ćwiczenia bierne 26 Stawy obręczy kończyny górnej i kończyny górnej wolnej 27 Stawy kończyny dolnej 39 Stawy głowy i kręgosłup 44 Ćwiczenia wspomagane - prowadzone 46 Ćwiczenia samowspomagane 47 Stawy kończyny górnej 48 Stawy kończyny dolnej 52 Rozciągania (redresje) 57 Stawy kończyny górnej 59 Stawy kończyny dolnej 69 Ćwiczenia izometryczne 80 Ćwiczenia czynne w odciążeniu 82 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 84 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 86 Mięśnie działające na kręgosłup 88 Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem 89 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 91 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 94 ćwiczenia czynne wolne 96 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 97 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 100 Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup 103 ćwiczenia czynne z oporem 105 Mięśnie działające na stawy kończyny górnej 108 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej 124 Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup 132 ćwiczenia synergistyczne 134 Zasady prowadzenia ćwiczeri w wodzie 135 ćwiczenia poranne 137 Ćwiczenia ogólnie usprawniające 137 Piśmiennictwo 140 Wykaz skrótów używanych w tekście Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych m. = mięsień mm. = mięśnie pw. = pozycja wyjściowa stab.= stabilizacja kg. = kończyna górna kkg.= kończyny górne kd. = kończyna dolna kkd.= kończyny dolne Leczenie ruchem (kinezyterapia) jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym. Ćwiczenia zalecane chorym, a będące swoistym środkiem leczniczym, muszą bowiem być indywidualnie dobierane, dawkowane i poprawnie wykonywane. Konieczne jest więc nawiązanie ścisłej współpracy między chorym a kinezytera-peutą. Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych przedstawiają się w ogólnym zarysie następująco. - Nieodzownym warunkiem prawidłowego wykonywania wszelkich ćwiczeń jest opanowanie świadomego kontrolowanego zmniejszania nadmiernego napię cia mięśni, czyli ich "rozluźniania". - Ćwiczenia należy wykonywać w izolowanych pozycjach wyjściowych stwa rzających warunki dla stabilizacji nie ćwiczonych stawów oraz zapewniających choremu poczucie wygody sprzyjające rozluźnieniu mięśni. Najczęściej są to po zycje: leżenie lub siad, rzadziej inne. - W czasie wykonywania ćwiczeń konieczna jest stabilizacja odcinka bliższe go ćwiczonego stawu, której celem jest wyeliminowanie współruchów w sąsied nich stawach. Stabilizację uzyskuje się przez dobór odpowiedniej pozycji wyj ściowej, chwyt lub założenie pasa stabilizującego. - Ruch powinien się odbywać płynnie wokół fizjologicznej osi stawu i we wła ściwej dla danego ruchu płaszczyźnie. Zasadą jest ćwiczenie wszystkich ruchów w stawie w pełnym ich zakresie - jeżeli to jest możliwe. - Ćwiczenie prowadzi się w odpowiednim dla rodzaju ćwiczenia rytmie, uwzględniając fazę skurczu i rozkurczu mięśni oraz przerwę przed następnym skurczem. - Nasilenie ćwiczeń musi być takie, aby nie powodowały one odczynów zapal nych w stawach i nadmiernego zmęczenia słabych mięśni. Chory może odczu wać niewielkie bóle związane z ruchem tytko w czasie trwania ćwiczeń lub do 2 godzin po ich zakończeniu. Ćwiczenia nie powinny nigdy wywoływać silnych bólów utrzymujących się przez wiele godzin lub przeciągających się do następ nego dnia. - Ćwiczenia prowadzi się wg konspektu, którego treść ulega zmianom lub uzupełnieniom w zależności od wyników usprawniania. - Ćwiczenia należy tak zorganizować, aby zapewnić chorym pełne bezpie czeństwo. - 9 Wskazania i przeciwwskazania dotyczące określonego rodzaju ćwiczeń ustala zespół rehabilitacyjny, biorąc pod uwagę rodzaj choroby lub dysfunkcji oraz aktualną sprawność i wydolność fizyczną chorego. Najczęstszymi przeciwwskazaniami są: ostry stan zapalny stawu, tkanek okołostawowych, mięśni, ostry okres chorób układów krążenia i oddechowego, niewydolność krążenia i oddechowa, stany gorączkowe, ciężki ogólny stan chorego. Przeciwwskazania specjalne odnoszące się do ćwiczeń rozciągających oraz ćwiczeń w wodzie omówiliśmy w odnośnych rozdziałach. Pozycje wyjściowe do ćwiczeń i ogólna charakterystyka ruchów w stawach Pozycje wyjściowe do ćwiczeń Przy opisie pozycji wyjściowych do ćwiczeń używaliśmy określeń powszechnie znanych, a tylko niektóre zaczerpnęliśmy z podręczników gimnastyki. Podajemy poniżej objaśnienia dotyczące tych określeń oraz opis pozycji wyjściowych do ćwiczeń. Leżenie tyłem: chory leży na wznak na równym podłożu (stół do ćwiczeń, kozetka lekarska, materac do ćwiczeń, ewentualnie łóżko) mając kończyny górne i dolne wyprostowane w pozycji zerowej. Pod głowę podkładamy mu małą płaską poduszkę, a pod uda tuż powyżej stawów kolanowych cienki wałek z koca. Leżenie przodem: chory leży na brzuchu na równym podłożu, mając kończyny dolne wyprostowane. Stopy znajdują się poza brzegiem podłoża lub pod 1/3 dalszą goleni podkładamy wałek z koca o takiej grubości, aby palce stóp znajdowały się tuż nad podłożem. Kończyny górne są zgięte, a splecione palce rąk spoczywają pod brodą. Leżenie na boku: chory leży na boku lewym lub prawym mając kończynę dolną bliższą podłoża zgiętą w stawach biodrowym i kolanowym (lepsza stabilność ciała), a kończynę dolną dalszą od podłoża wyprostowaną. Kończyna górna bliższa podłoża jest zgięta, a jej ręka spoczywa pod głową, kończyna górna dalsza od podłoża jest wyprostowana wzdłuż tułowia. Wskazane jest umieszczenie między udami i goleniami płaskiej poduszki z mikrogumy w celu zapobiegania ustawianiu się kończyny dolnej w przywiedzeniu. Pod głowę podkładamy małą płaską poduszkę. Siad: chory siedzi na krześle lub taborecie z kończynami górnymi wyprostowanymi wzdłuż tułowia. Wysokość krzesła lub taboretu musi być taka, aby uda i golenie były zgięte pod kątem 90°, a podeszwy stóp spoczywały całą powierzchnią na podłożu. Dla uzyskania takiej pozycji przy zbyt wysokim krześle podkładamy deseczki pod podeszwy stóp. Stanie: chory stoi swobodnie w nieznacznym rozkroku, kończyny górne wyprostowane wzdłuż tułowia. Siad prosty, chory siedzi na podłożu (stół do ćwiczeń, materac do ćwiczeń, ewentualnie łóżko) z wyprostowanymi i złączonymi kończynami dolnymi. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Siad rozkroczny. chory siedzi na podłożu z kończynami dolnymi wyprostowanymi i odwiedzionymi. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Siad skrzyżny. chory siedzi na podłożu z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych oraz skrzyżowanymi goleniami i stopami opartymi o podłoże. Kończyny górne są wyprostowane wzdłuż tułowia, dłonie oparte o podłoże. Klęk obunóż: chory klęczy na obu kolanach mając uda wyprostowane, podudzia zgięte pod kątem 90°, a stopy zgięte podeszwowo. Kończyny górne wyprostowane wzdłuż tułowia. Klęk podparty, chory klęczy na obu kolanach mając uda i golenie zgięte pod kątem 90°, a tułów ustawiony równolegle do podłoża. Ramiona są zgięte pod kątem ok. 90°, przedramiona wyprostowane, dłonie oparte o podłoże. Zwis przodem: chory zwrócony twarzą do drabinki trzyma oburącz jej szczebel na takiej wysokości, aby ramiona były zgięte pod kątem 180°, przedramiona wyprostowane, a stopy nie dotykały podłoża (ciało swobodnie zwisa). Zwis tyłem: chory zwrócony plecami do drabinki trzyma oburącz jej szczebel na takiej wysokości, aby ramiona były zgięte pod kątem 180°, przedramiona wyprostowane, a stopy nie dotykały podłoża (ciało swobodnie zwisa). Wszystkie zmiany ułożenia kończyn w wymienionych pozycjach wyjściowych uwzględniliśmy przy opisie poszczególnych ćwiczeń. Ogólna charakterystyka ruchów w stawach Ruchy w stawach odbywają się wokół osi stawu i w płaszczyźnie ruchu. Oś jest to linia, wokół której odbywa się ruch, a płaszczyzna jest to powierzchnia ustawiona pod kątem prostym w stosunku do osi. Osie i płaszczyzny ruchu wyznaczamy w anatomicznej pozycji stojącej człowieka. Odnoszą się one tylko do danego stawu, a więc nie ulegają zmianie w różnych pozycjach ciała. Na przykład oś, wokół której obraca się koło, pozostaje zawsze osią czołową niezależnie od tego, czy koło będzie się obracało ustawione równolegle, czy skośnie do podłoża. Os strzałkowa biegnie równolegle do szwu strzałkowego czaszki, w kierunku przednio-tylnym. Ruch wokół tej osi odbywa się w płaszczyźnie czołowej. Oś czołowa (zwana również poprzeczną) biegnie równolegle do szwu wieńcowego czaszki. Ruch wokół osi czołowej odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej. Oś podłużna (zwana również pionową) biegnie od szczytu sklepienia czaszki do środka czworoboku podparcia, tj. równolegle do linii ciężkości ciała. Ruch wokół osi podłużnej odbywa się w płaszczyźnie poprzecznej. Ruchy proste odbywają się wokół osi i w płaszczyznach opisanych niżej i przedstawionych na rycinie 2. Ruchy zginania kręgosłupa do boku oraz odwodzenia i przywodzenia w stawach kończyn odbywają się wokół osi strzałkowej w płaszczyźnie czołowej (ryć. 1 a). 10 11 l Ryć. 1. Osie i płaszczyzny prostych ruchów w stawach (objaśnienia w tekście). Ruchy zginania i prostowania w stawach kręgosłupa i kończyn odbywają się wokół osi czołowej w płaszczyźnie strzałkowej (ryć. 1 b). Ruchy rotacyjne kręgosłupa odbywają się wokół osi podłużnej ciała w płaszczyźnie poprzecznej, a ruchy rotacyjne w stawach kończyn wokół osi podłużnej kończyny w płaszczyźnie poprzecznej (ryć. 1 c). Ruch obwodzenia jest kombinacją wielu ruchów (zginanie i odwodzenie, a następnie zginanie i przywodzenie). Określanie rodzaju ruchu przez opisanie osi, płaszczyzny i kierunku nie zawsze jest łatwe w przypadkach złożonych ruchów fizjologicznych. Na przykład w czasie ruchów w stawie łokciowym oś obrotu stale się zmienia, ponieważ ruchy te nie przebiegają tak, jak w typowym stawie zawiasowym, lecz określają wydłużoną spiralę przypominającą skok śruby. Zakresem ruchu nazywamy drogę, którą przebywają względem siebie części ciała połączone stawem. Wielkość zakresu ruchu zależy od kształtu powierzchni stawowych, stanu tkanek okołostawowych, a więc od elastyczności torebki stawowej, długości i umiejscowienia wiązadeł oraz od oporu i masy mięśni działających na staw. W obrębie pełnego zakresu ruchu w stawie wyróżniamy sektory, wewnętrzny, środkowy i zewnętrzny (ryć. 2). Pełny zakres ruchu: ruch w stawie odbywa się od maksymalnego rozkurczu do maksymalnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ten zakres ruchu ma rzadko zastosowanie w życiu codziennym. Wewnętrzny sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od pełnego skurczu do połowy pełnego rozkurczu mięśni lub odwrotnie. Środkowy sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od niepełnego rozkurczu do niepełnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ruchy w tym sektorze są najczęściej wykonywane. maksymalnego i rozkurczu mięśni pozycja maksymalnego skurczu mięśni Ryć. 2. Pełny zakres ruchu w stawie i jego sektory {linią ciągłą oznaczono pełny zakres ruchu, linią kropkowaną - sektor wewnętrzny, znakami xx - sektor środkowy, linią przerywaną - sektor zewnętrzny zakresu ruchu). Zewnętrzny sektor zakresu ruchu: ruch w stawie odbywa się od pełnego roz-kurczu do potowy pełnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ćwiczenia rozluźniające Ćwiczenia rozluźniające powodują zmniejszenie napięcia mięśni na skutek odpowiedniego ułożenia ciała lub wykonywania określonych ruchów. Cel', możność świadomego i kontrolowanego zmniejszania napięcia mięśni, czyli ich "rozluźniania". Wskazania', ćwiczenia rozluźniające są konieczne przed rozpoczęciem i w czasie wykonywania ćwiczeń leczniczych. Rozpoczynając ćwiczenia mięśni bez uprzedniego uzyskania zmniejszenia ich napięcia napotyka się na duże trudności w przeprowadzaniu wszelkich ćwiczeń. Ćwiczenie napiętych mięśni powoduje bowiem ból, przed którym chory się broni, a występujący odruch na rozciąganie wzmaga jeszcze ich napięcie. Rozróżnia się rozluźnienie mięśni: a) ogólne, b) miejscowe. Wykonanie: a. Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się przez wygodne ułożenie chorego na wznak, w pozycji półsiedzącej, siedzącej, w leżeniu przodem, na boku lub przez podwieszenie całego ciała. Chcąc uzyskać rozluźnienie ogólne mięśni w pozycji leżącej tyłem, należy chorego ułożyć na materacu (najlepiej piankowym), podkładając mu poduszkę pod głowę i kark oraz poduszeczkę pod kolana. Stopy w pozycji zerowej są oparte podeszwami o woreczek z piaskiem. Ramiona w nieznacznym odwiedzeniu, a przedramiona w zgięciu spoczywają na poduszkach. W pozycji półsiedzącej i siedzącej chory powinien mieć wygodne oparcie dla tułowia i głowy. Ułożenie poduszek jest takie samo jak w pozycji leżącej tyłem. W pozycji leżącej przodem głowa jest zwrócona do boku i spoczywa na podu-szeczce. Pod biodra i brzuch podkłada się poduszki. Poduszkę podkłada się również pod golenie w celu uzyskania ich zgięcia i ustawienia stóp w pozycji zerowej. W tym ułożeniu patce stóp nie dotykają podłoża. Kończyny dolne powinny być ułożone w niewielkiej rotacji do wewnątrz. Kończyny górne spoczywają na podłożu w nieznacznym odwiedzeniu, a przedramiona w zgięciu. W pozycji leżącej na boku głowa spoczywa na poduszce, a pod kończynę górną i dolną dalszą od podłoża podkłada się poduszki. Kończyny górne są zgięte w stawach barkowych i łokciowych, kończyny dolne są zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem 30-40°. Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się również przez podwieszenie catego ciała chorego. Każda część ciała jest podwieszona za pomocą podwieszek i linek przymocowanych do ramy lub kraty stalowej. Podwieszki obejmują: głowę, klatkę piersiową, miednicę, stawy kolanowe, stawy skokowe i śródstopia oraz stawy łokciowe i śródręcza. Jeden ze sposobów całkowitego podwieszenia przedstawia rycina 3. Podwieszenie na sprężynach daje jeszcze większe uczucie wygody. 12 Ryć. 3. Ogólnemu rozluźnieniu mięśni sprzyjają: uspokajająca atmosfera, spokojne i ciche wydawanie poleceń oraz unikanie pośpiechu. Sprzyjają mu również ćwiczenia oddechowe, którymi należy rozpoczynać i kończyć ułożenie chorego w pozycji sprzyjającej rozluźnieniu mięśni, oraz cicha, spokojna muzyka. b. Rozluźnienie ogólne mięśni nie zawsze jest konieczne. Często wystarcza uzyskanie miejscowego rozluźnienia, np. w obrębie koriczyny górnej lub dolnej. Przy nauczaniu zmniejszania napięcia mięśni należy starać się, aby chory odczuł różnicę między skurczem a rozkurczem mięśni. Należy więc nauczyć go napinania mięśni, a następnie szybkiego ich rozluźniania. Sposób ten zaleca się we wstępnym okresie nauczania - z biegiem czasu chory nabywa umiejętności rozluźniania mięśni bez ich uprzedniego napinania. Można również uczyć zmniejszania napięcia mięśni następująco: kinezyterapeuta unosi kończynę chorego, który zachowuje się biernie, zezwalając, aby uniesiona kończyna opadła bezwładnie na podłoże. Rozluźnienie miejscowe mięśni można również uzyskać przez podwieszenie kończyny i wykonywanie nią rytmicznych ruchów czynnych lub biernych. Do trudniejszych ćwiczeń należy bierne poruszanie kończyną powodowane ruchami tułowia. Zmniejszenie napięcia określonych grup mięśni uzyskuje się również przez powodowanie silnego skurczu ich antagonistów. Na przykład przy wzmożonym napięciu mięśni kulszowo-goleniowych - poleca się choremu prostować goleń przeciw znacznemu oporowi stwarzanemu ręką kinezyterapeuty. Zarówno ogólnemu, jak i miejscowemu zmniejszeniu napięcia mięśni sprzyja stosowanie ciepła suchego lub wilgotnego oraz delikatnego masażu. Przykłady ćwiczeń rozluźniających Ćwiczenie 1 Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia, palce rąk rozwarte. Ruch: szybkie skręty i potrząsania przedramionami. Ćwiczenie 2 Pw.: stanie, opad tułowia w przód, kkg. swobodnie zwisają. Ruch; wymachy kkg. w lewo i prawo spowodowane rytmicznymi skrętami tułowia. Ćwiczenie 3 Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wymachy kkg. w lewo i w prawo spowodowane naprzemianstronnymi rytmicznymi skrętami tułowia i zginaniem kkd. Ćwiczenie 4 Pw.: stanie, kkg. w górę. Ruch: przejście do przysiadu rozluźniając kolejno mięśnie przedramion, ramion, karku i grzbietu. Ćwiczenie 5 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: szybkie skręty i potrząsania kd. nie obciążoną. Ćwiczenie 6 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: wymachy kd. spowodowane ruchami bioder w przód i w tył. Ćwiczenie 7 Pw.: stanie na jednej kd. na podwyższeniu. Ruch: kreślenie kółek kd. nie obciążoną spowodowane krążeniem bioder. Ćwiczenie 8 Pw.: stanie, opad tułowia w przód, kkg. w bok. Ruch: skłon w przód spowodowany rozluźnieniem mm. grzbietu i kkd. Ćwiczenie 9 Pw.: leżenie tyłem, kkg. w przód. Ruch: szybkie skręty i potrząsania przedramionami. Ćwiczenie 10 Pw.: leżenie tyłem, kkd. odwiedzione i zgięte, stopy oparte o podłoże, kkg. w przód. Ruch: skręty przedramion i równoczesne delikatne uderzanie kolanami o siebie. Ćwiczenie 11 Pw.: leżenie tyłem. Ruch; krótkotrwałe napięcie mięśni kkd., kkg. oraz tułowia i następnie ich rozluźnienie. Ćwiczenie 12 Pw.: leżenie tyłem. Ruch: współćwiczący chwyta za kd. ćwiczącego w okolicy kostek i potrząsa nią. Ćwiczenie 13 Pw.: leżenie przodem, kkg. w górę. Ruch: swobodne przetaczanie się do leżenia tyłem, a następnie do leżenia przodem. 14 15 Ćwiczenie 14 Pw.: leżenie na boku. Współćwiczący klęcząc za ćwiczącym kładzie jedną rękę na barku, a drugą na biodrze ćwiczącego. Ruch: szybkie przetaczanie ćwiczącego w przód i w tył. ćwiczenia oddechowe wg własnego rytmu, a kinezyterapeuta sprawdza prawidłowość ich wykonywania. Sposób ten zaleca się chorym zaawansowanym w wykonywaniu ćwiczeń oddechowych i umiejącym odpowiednio regulować ich tempo. Liczba powtórzeń każdego ćwiczenia wynosi od 6 do 8. f Ćwiczenia oddechowe W niniejszym rozdziale omawiamy tylko ćwiczenia oddechowe "ogólne", tj. stosowane w codziennej praktyce. Opis ćwiczeń oddechowych mających zastosowanie w chorobach płuc i w torakochirurgii znajduje się w książce Jana Kochanowi-cza pt. "Lecznicza rehabilitacja oddechowa w chorobach płuc", wyd. II, PZWL, Warszawa 1972. Celem ćwiczeń oddechowych "ogólnych" jest nauczenie prawidłowego oddychania, zwiększenie wydolności narządu oddechowego, uzyskanie prawidłowego rozwoju klatki piersiowej. Wskazania: ćwiczenia oddechowe należy wykonywać podczas wszelkich ćwiczeń leczniczych, przed i po zabiegach chirurgicznych oraz w chorobach układu oddechowego. Przeciwwskazania: ostry okres chorób narządu oddechowego i narządu krążenia. Wykonanie: przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych trzeba nauczyć chorego prawidłowego oddychania. Najczęstszym błędem jest wciąganie brzucha w czasie głębokiego wdechu. Aby tego uniknąć chory powinien położyć dłoń na nadbrzuszu i starać się oddychać tak, aby w czasie wdechu brzuch się uwypuklał, a w czasie wydechu - zapadał. Wdech musi się odbywać zawsze przez nos, a wydech przez nos lub przez usta. Należy usilnie dążyć do uzyskania rozluźnienia mięśni klatki piersiowej w razie ich nadmiernego napięcia. Osiąga się to przez masaż klatki piersiowej połączony z jej "sprężynowaniem", oklepywanie klatki piersiowej opuszkami palców lub przez ćwiczenia rozluźniające, np. za pomocą ruchów wahadłowych kończyn górnych. W ćwiczeniach oddechowych duże znaczenie ma dobór pozycji wyjściowej, która wpływa zarówno na pracę przepony, jak i na ruchy klatki piersiowej. Pozycja stojąca, półsiedząca, siedząca ułatwiają pracę przepony. Pozycja siedząca z pochyleniem tułowia w przód, leżenie tyłem (zwłaszcza z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych) utrudniają pracę przepony. Zwiększa się wówczas amplituda ruchów klatki piersiowej. Fazy oddechowe można również utrudniać lub ułatwiać przez współruchy tułowia lub kończyn. Prowadząc ćwiczenia oddechowe posługujemy się zazwyczaj komendami regulującymi czas trwania poszczególnych faz oddychania. Ćwiczenia rozpoczyna się od głębokiego wydechu. Wdech wykonuje chory w rytmie na: raz, dwa, a wydech w rytmie na: trzy, cztery, pięć. Na szczycie wydechu następuje pauza, tj. bezdech trwający przeciętnie 3 sekundy. Chory może również wykonywać Przykłady ćwiczeń oddechowych Ćwiczenie 1 Pozycja połsiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia i kkg. Krótki wdech i długi wydech z wymawianiem spółgłoski. Ćwiczenie 2 Pozycja póteiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia i kkg. Wdech z uwypukleniem brzucha i skłonem głowy w tył - wydech z wciągnięciem brzucha i skłonem głowy w przód. Ćwiczenie 3 Pozycja połsiedząca z wygodnym oparciem dla tułowia, ręce na karku (lub w górę w skos lub na biodrach). Wdech z uwypukleniem brzucha - wydech z wciągnięciem brzucha. Ćwiczenie 4 {ryć. 4) Pw.: leżenie tyłem, ręce na bokach klatki piersiowej. Ruch: wdech z lekkim skłonem tułowia w tył i z uwypukleniem klatki piersiowej - wydech ze skłonem głowy w przód i z naciskaniem rękami na ściany klatki piersiowej. Ryć. 4 Ćwiczenie 5 (ryć. 5) Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół. Ryć. 5 16 17 Ćwiczenie 6 (ryć. 6) Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę -wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół. Ryć. 9 Ćwiczenie W (ryć. 10) Ćwiczenie 7 (ryć. 7) Ryć. 6 Pw.: leżenie tyłem, ręce na karku, łokcie skierowane w przód. Ruch: wdech ze skierowaniem łokci w bok - wydech ze skłonem głowy w przód i skierowaniem łokci w przód. Pw.: leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i przejściem do siadu skulonego. Ryć. 10. Ryć. 7. Ćwiczenie 8 (ryć. 8) Pw.: leżenie tyłem, kkg. w bok. Ruch: wdech z uwypukleniem klatki piersiowej - wydech ze skrętem tułowia w lewo i przeniesieniem kg. prawej przed sobą aż do dotknięcia prawą ręką lewej ręki. Zmiana kierunku ruchu. Ćwiczenie 11 (ryć. 11) Pw.: leżenie tyłem, kkg. skrzyżowane na klatce piersiowej, kkd. lekko zgięte, stopy oparte o podłoże. Ruch: wdech z wymachem kkg. w górę na zewnątrz - wydech z powrotem kkg. do pozycji wyjściowej. Ryć. 11. yL- Ćwiczenie 9 (ryć. 9) Ryć. 8 Ćwiczenie 12 (ryć. 12) Pw.: leżenie tyłem. kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół, zgięciem kkd. i ze zbliżeniem kolan do klatki piersiowej. Pw.: leżenie tyłem, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z przeniesieniem laski przodem w górę aż do dotknięcia rękami podłoża poza głową - wydech z opuszczeniem laski przodem w dół, zgięciem kd. prawej i ze zbliżeniem czoła do kolana. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. Ryć. 12. 18 Ćwiczenie 13 (ryć. 13) Pw.: leżenie na boku, kg. bliższa podłoża pod głową, kg. dalsza od podłoża wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kg. dalszej od podłoża bokiem w górę -wydech z opuszczeniem kg. bokiem w dół. Ćwiczenie 16 (ryć. 16) Pw.: siad prosty, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i skłonem tułowia w przód. •l Ryć. 13. Ryć. 16. Ćwiczenie 14 (ryć. 14) Pw.: leżenie na boku, kg. bliższa podłoża pod głową, kg. dalsza od podłoża wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kg. dalszej od podłoża bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kg. bokiem w dół, zgięciem kd. dalszej od podłoża (lub kkd.) i zbliżeniem kolana (lub kolan) do klatki piersiowej. Ćwiczenie 17 (ryć. 17) Pw.: siad prosty. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. tyłem w dół. Ryć. 14. Ryć. 17. Ćwiczenie 15 (ryć. 15) Pw.: siad prosty, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną leżącą na udach. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół, zgięciem kkd. i zbliżeniem kolan do klatki piersiowej. Ćwiczenie 18 (ryć. 18) Pw.: siad prosty, ręce na biodrach. Ruch: wdech z lekkim skłonem tułowia w tył, skierowaniem łokci do tyłu i ściągnięciem łopatek - wydech ze skłonem tułowia w przód t skierowaniem łokci w przód. Ryć. 18. Ćwiczenie 19 (ryć. 19) Pw.: siad skrzyżny, ręce na karku, łokcie skierowane do przodu. Ruch: wdech ze skierowaniem łokci do tyłu i z lekkim skłonem tułowia w tył -wydech ze skierowaniem łokci w przód i lekkim skłonem tułowia w przód. Ćwiczenie 22 (ryć. 22) Pw.: klęk podparty. Ruch: wdech z wymachem wyprostowanej kd. lewej i kg. prawej w tył - wydech z powrotem do klęku podpartego i skłonem tułowia i głowy w przód. L Ryć. 19. Ćwiczenie 20 (ryć. 20) Pw.: siad skrzyżny, dłonie na kolanach. Ruch: wdech ze skłonem tułowia w tył - wydech ze skłonem tułowia w przód. Ryć. 22. Ćwiczenie 23 (ryć. 23) Pw.: klęk obunóż, kkg. wyprostowane, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną przylegającą do ud. Ruch: wdech z wymachem kkg. przodem w górę i skłonem głowy w tył - wydech z siadem na pięty i skłonem głowy i tułowia w przód. Ryć. 20. Ćwiczenie 21 (ryć. 21) Pw.: siad skrzyżny. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech ze skłonem tułowia w przód i opuszczeniem kkg. Ryć. 23. Ćwiczenie 24 {ryć. 24) Pw.: siad na taborecie, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę w skos - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół i skłonem tułowia w przód aż do dotknięcia palcami rąk podłoża. Ryć. 24. 23 Ćwiczenie 25 (ryć. 25) Pw.: siad na taborecie, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół. Ćwiczenie 28 (ryć. 28) Pw.: siad na taborecie, ręce na karku. Ruch: wdech z niewielkim skłonem tułowia w tył - wydech ze skłonem tułowia w przód i z równoczesnym skrętem aż do dotknięcia prawym łokciem lewego kolana. Zmiana kierunku ruchu. Ćwiczenie 26 (ryć. 26) Pw.: siad na taborecie, przedramiona skrzyżowane na klatce piersiowej. Ruch: wdech ze skręceniem ramion na zewnątrz - wydech ze skręceniem ramion do wewnątrz, naciskiem dłoni na klatkę piersiową i niewielkim skłonem tułowia w przód. Ryć. 26. Ćwiczenie 27 (ryć. 27) Pw.: siad na taborecie, przedramiona skrzyżowane na podbrzuszu. Ruch: wdech z wymachem kkg. w bok - wydech z opuszczeniem kkg. w dół, zgięciem kd. i zbliżeniem kolana do klatki piersiowej. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. y Ryć. 28. Ćwiczenie 29 (ryć. 29) Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia. Ruch: wdech ze wzniesieniem kkg. bokiem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. bokiem w dół, skłonem tułowia w przód i chwytem rękami okolicy kolan. Ryć. 29. Ćwiczenie 30 (ryć. 30) Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia, szeroki chwyt oburącz za laskę gimnastyczną. Ruch; wdech ze wzniesieniem kkg. przodem w górę - wydech z opuszczeniem kkg. przodem w dół, skłonem tułowia w przód i zgięciem kd. aż do oparcia stopy o laskę. Ćwiczyć kd. lewą i prawą. Ryć. 27. Ryć. 30. 24 25 Ćwiczenie 31 (ryć. 31) Pw.: stanie, ramiona odwiedzione pod kałem 90°, przedramiona maksymalnie zgięte ("skurcz poziomy"). r Ruch: wdech z wymachem kkg. bokiem w tył - wydech z powrotem kkg. do pozycji wyjściowej i z lekkim skłonem tułowia w przód. O a a T Ryć. 31. Ćwiczenia bierne W ćwiczeniach biernych ruchy w stawach pacjenta wykonuje kinezyterapeuta -stąd nazwa: ćwiczenia bierne. Współdziałanie pacjenta polega tylko na usiłowaniu jak największego rozluźnienia mięśni. Cel: niedopuszczenie do wytworzenia się zrostów w stawie, przykurczów torebki stawowej, mięśni, ścięgien, ułatwienie krążenia krwi i chłonki, zapobieganie odleżynom, zachowanie czucia proprioceptywnego i pamięci ruchowej. Wskazania: porażenia i niedowłady mięśni zarówno wiotkie, jak i spastyczne, stan po długotrwałym unieruchomieniu kończyny, początkowy okres uruchamiania stawu po zabiegu operacyjnym, choroby układu krążenia, w których wysiłek związany z samodzielnym wykonywaniem ćwiczeń nie jesl jeszcze wskazany (np. wczesny okres zawału mięśnia sercowego). Przeciwwskazania: ostry stan zapalny stawu i tkanek okołostawowych, żył, znacznie podwyższona temperatura ciała. Wykonanie: ruchy w stawach pacjenta wykonuje kinezyterapeuta. Dla ułatwienia pracy może on podwiesić ćwiczone części ciała chorego, np. ciężką kończynę dolną przy ruchach przywodzenia i odwodzenia uda. Pozycją wyjściową dla ćwiczeń biernych ruchów w stawach kończyn górnych jest pozycja siedząca na krześle z wygodnym oparciem dla tułowia, sprzyjająca rozluźnieniu mięśni. Oparcie krzesła nie może być zbyt szerokie, ponieważ utrudniałoby to niektóre ruchy w stawie ramiennym. Ćwiczenia bierne ruchów w stawach kończyn górnych wykonuje się w pozycji leżącej tylko wówczas, kiedy chory nie potrafi siedzieć lub gdy pozycja siedząca nie jest dla niego wskazana. Przy wykonywaniu ruchów biernych w stawie ramiennym pacjent leży w ten sposób, aby ramię kg. ćwiczonej znajdowało się poza brzegiem podłoża. Pozycją wyjściową dia ćwiczeń ruchów biernych w stawach kończyn dolnych, tułowia oraz głowy i szyi jest pozycja leżąca. Ćwiczenia bierne najwygodniej jest wówczas wykonywać na stole do ćwiczeń mającym uchwyty, a niekiedy i otwory do zamocowania pasów stabilizujących. Gdy nie ma takiego stołu, ćwiczenia bierne wykonuje się na kozetce lekarskiej. U chorych, których stan zdrowia stanowi przeciwwskazanie do opuszczenia łóżka, wykonuje się ćwiczenia bierne w łóżku, w pozycji leżącej lub półsiedzącej z wygodnym oparciem dla tułowia i głowy, sprzyjającej rozluźnieniu mięśni. Odcinek bliższy ćwiczonego stawu musi być ustabilizowany tak, aby ruch odbywał się tylko w tym stawie i nie był wspomagany przez ruch w innych stawach. Stabilizację uzyskuje się przez odpowiednio dobraną pozycję wyjściową lub przez zastosowanie pasów stabilizujących. Chwyt stosowany przy ćwiczeniach biernych musi być pewny - nie może jednak sprawiać choremu bólu. Ruch należy wykonywać płynnie we właściwej płaszczyźnie i wokół fizjologicznej osi stawu. Należy ćwiczyć wszystkie ruchy w stawie w pełnym zakresie, jeżeli jest to możliwe. W stawach bolesnych nie wolno nigdy przekraczać granicy bólu. Wykonując ruchy bierne w stawie trzeba odciągać od siebie kości tworzące staw, aby zmniejszyć nacisk i tarcie powierzchni stawowych o siebie. Wszystkie ruchy w ćwiczonym stawie powtarza się 20-30 razy w czasie jednego zabiegu, z uwzględnieniem fazy ruchu, powrotu do pozycji wyjściowej i krótkiej przerwy. Ternpo ćwiczeń jest wolne i rytmiczne. Ćwiczenia bierne wykonuje się 1-2 razy dziennie. Niżej podano przykłady ćwiczeń biernych. Stawy obręczy kończyny górnej i kończyny górnej wolnej Staw barkowo-obojczykowy i mostkowe-obojczykowy Unoszenie i obniżanie barków a. W leżeniu tyłem. Sposób 1 (ryć. 32). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: obejmujemy oba barki podchwytem w ten sposób, że kciuki znajdują się na bocznych powierzchniach barków, palce wskazujące są wsunięte w doły pachowe, a pozostałe palce znajdują się na łopatkach. Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: podchwytem w V3 dalszej ramion (kinezyterapeuta stoi od strony głowy chorego jak na ryć. 32). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. 26 27 Sposób 3. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: podchwytem w V3 bliższej przedramion, które są zgięte, podtrzymywane chwytem (kinezyterapeuta stoi od strony głowy chorego jak na ryć. 32). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Ryć. 34. Ryć. 35. b. W siadzie (ryć. 35). Ryć. 32. Widok z góry. Ryć. 33. b. Wsiądzie. Sposób 1 (ryć. 33). Pw.: siad. Chwyt: podchwytem w V2 przedramion (przedramiona chorego są zgięte, podtrzymywane chwytem). Ruch: unoszenie i obniżanie barków. Sposób 2. Pw.: siad. Chwyt: podchwytem wsuwając palce II-V do dołów pachowych tub obejmując nachwytem ramiona w ich V3 bliższej (kinezyterapeuta siedzi od strony pleców chorego jak na ryć. 33). Wysuwanie i cofanie barków a. W leżeniu przodem (ryć. 34). Pw.: leżenie przodem, pod głowę i klatkę piersiową podkładamy wałek z koca. Chwyt: jedną ręką w ten sposób, że palce II-V obejmują bark od przodu, a kciuk spoczywa na wyrostku barkowym łopatki, przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje klatkę piersiową w okolicy międzyłopatkowej. Ruch: wysuwanie i cofanie barku. Pw.: siad. Chwyt: nachwytem w ten sposób, że palce II-V spoczywają na bocznej powierzchni barków, a kciuki na grzebieniach łopatek. Ruch: wysuwanie i cofanie barków. Obwodzenie barków a. W leżeniu przodem (patrz ryć. 34). Pw.: leżenie przodem, pod głowę i klatkę piersiową podkładamy wałek z koca. Chwyt: jedną ręką w ten sposób, że palce ll-V obejmują bark od przodu, a kciuk spoczywa na wyrostku barkowym łopatki (ramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty), drugą ręką stabilizujemy klatkę piersiową w okolicy międzyłopatkowej. Ruch: krążenie barkiem. b. Wsiądzie. Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem w ten sposób, że palce II-V wsuwa się do dołu pachowego, a kciuk spoczywa na tylnej powierzchni barku. Drugą ręką obejmuje się bark od góry. Ruch: krążenie barkiem. Staw barkowy W klinice używa się powszechnie określenia: staw barkowy. Pod względem anatomicznym w skład stawu barkowego wchodzą: staw ramienny, barkowo-obojczy-kowy i mostkowo-obojczykowy, a ponadto powierzchnie poślizgowe: barkowo--ramienna oraz między łopatką a klatką piersiową. 28 29 a. Ćwiczenia wykonywane w pozycji siedzącej Zginanie i prostowanie ramienia Sposób 1 (ryć. 36). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący ki-nezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką stabilizuje się bark. Bark stabilizuje się przy zginaniu ramienia do kąta ok. 70°, ponieważ dalej ruch odbywa się wraz z łopatką i obojczykiem, oraz przy prostowaniu ramienia od pozycji zerowej do tyłu. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Ryć. 36. Podczas ruchu zginania ramienia przedramię chorego przylega do przedramienia kinezy-terapeuty po przekroczeniu pozycji zerowej, a przy prostowaniu aż do osiągnięcia pozycji zerowej. Sposób 2 {ryć- 37). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyte-rapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do kąta ok. 70°. Ruch: zginanie ramienia do kąta ok. 70° ze stabilizacją barku, a powyżej tego kąta ręka ki-nezyterapeuty spoczywa tylko na barku chorego. Tym samym chwytem wykonujemy ruch prostowania ramienia stabilizując bark od pozycji zerowej do tyłu. Ryć. 37. Sposób 3. Pw.: siad. Chwyt: jak w sposobie 2, z tym że po zgięciu ramienia do kąta ok. 70° chwytamy ręką stabilizującą bark za staw promieniowo-nadgarstkowy nachwytem i w miarę dalszego zginania podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy stopniowo na nachwyt. Po wykonaniu zgięcia tymże chwytem rozpoczynamy ruch prostowania ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania nachwyt w V3 dalszej ramienia na podchwyt w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę przenosi na bark chorego stabilizując bark w czasie prostowania ramienia od pozycji zerowej do tyłu. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Odwodzenie i przywodzenie ramienia Sposób 1 (ryć. 38). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Wyprostowane przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do chwili odwiedzenia ramienia do kąta 90°, ponieważ powyżej tego kąta odwodzenie ramienia odbywa się razem z łopatką i obojczykiem. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Ryć. 38. Sposób 2. Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwylem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do chwili odwiedzenia ramienia do kąta 90° (jak na ryć. 114, tylko bez pasów stabilizujących). Powyżej kąta 90° ręka kinezyterapeuty spoczywa tylko na barku chorego. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Sposób 3. Pw.: siad. Chwyt: jak w sposobie 2, z tym że po odwiedzeniu ramienia do kąta 90° chwytamy ręką stabilizującą bark za staw promieniowo-nadgarstkowy nachwytem, a w miarę odwodzenia podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy na nachwyt. Tymże chwytem rozpoczynamy przywodzenie ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania nachwyt w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę kładzie na barku chorego. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Zginanie i prostowanie poziome ramienia (ryć. 39) Ryć. 39. 30 Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte, podtrzymywane podchwytem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promień iowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark po stronie kg. nie ćwiczonej. Ruch: zginanie i prostowanie poziome ramienia. Skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 40) Pw.: siad, ramię odwiedzione lub zgięte pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane podchwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promień iowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz. Ryć. 40. Obwodzenie ramienia (ryć. 41) Chwyt: jedną ręką obejmu;i';:>;; podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką chwytamy podchwytem w V3 dalszej ramienia. Opisanym chwytem rozpoczynamy zginanie ramienia i w czasie wykonywania tego ruchu podchwyt w V3 dalszej ramienia zmieniamy stopniowo na na-chwyt. Tymże chwytem rozpoczynamy prostowanie ramienia zmieniając w czasie jego wykonywania stopniowo nachwyt w V3 dalszej ramienia na podchwyt. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Ryć. 42. Odwodzenie i przywodzenie ramienia (ryć. 43) Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark do kąta 90°. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Ryć. 43. Zginanie i prostowanie poziome ramienia Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem za staw łokciowy. Ruch: krążenie ramieniem przy zgiętym przedramieniu. Ryć. 41. b. Ćwiczenia wykonywane w pozycji leżącej Zginanie i prostowanie ramienia (ryć. 42) Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona poza brzegiem stołu. Ryć. 44. Pw.: leżenie tyłem, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką obejmujemy staw promieniowo-nadgarstkowy i rękę w ten sposób, że palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: zginanie i prostowanie poziome ramienia. 32 Skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 45) Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90° podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwy-tem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz. Ryć- 45. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że kciuk kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego między jego kciukiem a palcem wskazującym, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. b. W pozycji leżącej (patrz ryć. 47). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. Obwodzenie ramienia (patrz ryć. 44) Pw.: leżenie tyłem, ramię spoczywa wzdłuż tułowia, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy podchwytem staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego, drugą ręką podchwytem staw łokciowy. Ruch: krążenie ramieniem przy zgiętym przedramieniu. Staw łokciowy Zginanie przedramienia z równoczesnym jego odwracaniem oraz prostowanie przedramienia z równoczesnym jego nawracaniem. a. w pozycji siedzącej (ryć. 46). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię poza brzegiem stołu. Staw promieniowo-tokciowy bliższy i dalszy Odwracanie i nawracanie przedramienia a. W pozycji siedzącej (ryć. 48). Pw.: siad, ramię spoczywa wzdłuż tułowia, przedramię zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem tuż poniżej stawu łokciowego. Ruch: nawracanie i odwracanie przedramienia. Ryć. 48. b. W pozycji leżącej. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt i ruchy jak przy nawracaniu i odwracaniu przedramienia w pozycji siedzącej. Ryć. 46. Ryć. 47. Stawy promieniowo-nadgarstkowy i śródnadgarstkowy Zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki a. W pozycji siedzącej. Sposób 1 (patrz ryć. 49). 34 35 Ryc. 50. Ryć. 49- Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia, drugą ręką za śródręcze w ten sposób, że kciuk znajduje się na dłoni, a pozostałe palce na grzbiecie ręki chorego. Ruch: zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki. Sposób 2 (ryć. 50). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię w pozycji zerowej, zgięte pod kątem 90°, podtrzymywane chwytem. Chwyt: jedną ręką za śródręcze w ten sposób, że palce II-V znajdują się po stronie dłoniowej, a kciuk po stronie grzbietowej ręki chorego, drugą ręką za przedramię w V3 jego dalszej. Ruch: zginanie dłoniowe i grzbietowe ręki. b. W pozycji leżącej. Pw.: leżenie tyłem. Chwyty są takie same jak przy zginaniu dłoniowym i grzbietowym ręki w pozycji siedzącej. Odwodzenie łokciowe i promieniowe ręki a. W pozycji siedzącej (ryć. 51). Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia. Ruch: odwodzenie łokciowe i promieniowe ręki. Ryć. 51. b. W pozycji leżącej. Chwyty są takie same jak przy odwodzeniu łokciowym i promieniowym ręki w pozycji siedzącej. Obwodzenie ręki W pozycji siedzącej i leżącej chwyt jest taki sam jak przy zginaniu grzbietowym i dłoniowym ręki (patrz ryć. 49). Ruch: krążenie ręką. Stawy śródręczno-paliczkowe i międzypaliczkowe palców II-V przy wykonywaniu ćwiczeń biernych w stawach palców rąk pozycje wyjściowe i chwyty są takie same w pozycjach siedzącej i leżącej. Zginanie i prostowanie palców \\-V w stawach śródręczno-paliczkowych a. Jednoczesne ćwiczenie palców II-V (ryć. 52). Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca, palce ręki poza stołem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródręcze w ten sposób, że kciuk znajduje się po stronie dłoniowej, a pozostałe pafce po stronie grzbietowej ręki, drugą ręką nachwytem za palce II-V przy zginaniu, a podchwytem przy prostowaniu palców. Ruch: zginanie i prostowanie palców II-V w stawach śródręczno--paliczkowych i międzypaliczko-wych. Ryć. 52. b. Ćwiczenie każdego palca oddzielnie. Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, na wałku z koca. Chwyt: jedną ręką nachwytem w ten sposób, że kciuk znajduje się po stronie dłoniowej, a pozostałe palce po stronie grzbietowej ręki, drugą ręką za boczną i przyśrodkową (lub dłoniową i grzbietową) powierzchnię paliczka bliższego palca. Ruch: zginanie i prostowanie palca w stawie śródręczno-paliczkowym. 36 37 Stawy międzypaliczkowe palców II-V Stawy śródręczno-pa liczkowy i m iędzypa liczkowy kciuka Ryć. 55. Zginanie i prostowanie palców w stawach międzypaliczkowych bliższych i dalszych Przy ruchach zginania i prostowania w stawie między pal iczkowy m chwytamy jedną ręką za paliczek bliższy (stabilizacja), drugą ręką za paliczek dalszy palca. Odwodzenie i przywodzenie palców II-V Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu. Chwyt: oburącz za boczne i przyśrodkowe powierzchnie palca II i V. Ruch: odwodzenie i przywodzenie palców. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka Odwodzenie i przywodzenie kciuka (ryć. 53) Zginanie i prostowanie kciuka (ryć. 55) Pw.: siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w pozycji zerowej. Chwyt i ruch: przy zginaniu i prostowaniu w stawie śródręczno-paliczkowym chwytamy jedną ręką za boczną i przyśrodkową (lub dłoniową i grzbietową) powierzchnię paliczka bliższego kciuka, drugą ręką za l kość śródręcza. Przy zginaniu i prostowaniu w stawie mię-dzypaliczkowym chwytamy jedną ręką za paliczek dalszy, drugą ręką za paliczek bliższy kciuka. Pw.: siad, ręka spoczywa na stole w pozycji zerowej. Chwyt: jedną ręką podchwytem za śródręcze, drugą ręką za boczną i przyśrodkową powierzchnię l kości śród ręczą. Ruch: odwodzenie i przywodzenie kciuka równolegle i prostopadle do płaszczyzny dłoni. Ryć. 53. Przeciwstawianie i odprowadzanie kciuka (ryć. 54) Stawy kończyny dolnej Staw biodrowy Zginanie uda Sposób 1 (ryć. 56). Pw.; leżenie tyłem, stab. pasami miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Chwyt: jedną ręką podchwytem w dole podkolanowym, drugą ręką podchwytem za piętę, podeszwa stopy chorego przylega do przedramienia kinezytera-peuty. Ruch: równoczesne zginanie uda i goleni. W końcowej fazie zginania uda podchwyt w okolicy stawu kolanowego zmieniamy na nachwyt, wywierając lekki nacisk na przednią powierzchnię kolana. Pw.: siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w odwróceniu. Chwyt: jedną ręką podchwytem za l koso śródręcza, drugą ręką podchwytem za V kość śródręcza. Ruch: zbliżanie i oddalanie od siebie l i V kości śródręcza. Ryć- 54. Obwodzenie kciuka (patrz ryć. 53) Pw.: siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w pozycji zerowej. Chwyt: jedną ręką podchwytem za śródręcze, drugą ręką za boczną i przyśrodkową powierzchnię l kości śródręcza. Ruch: obwodzenie kciuka. Ryć. 56. Ryć. 57. 38 Sposób 2 (ryć. 57). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej uda w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę kładzie tuż nad stawem kolanowym, zapobiegając zginaniu goleni w tym stawie. Ruch: zginanie uda przy wyprostowanej goleni. Prostowanie uda (ryć. 58) Skręcanie uda na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 60). Pw.: leżenie tyłem, kd. nie ćwiczona nieznacznie odwiedziona, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką nachwytem tuż powyżej stawu kolanowego, drugą ręką nachwytem tuż powyżej stawu skokowo-goleniowego. Ruch: skręcanie uda na zewnątrz i do wewnątrz. Ryć. 58. Odwodzenie i przywodzenie uda Pw.: leżenie przodem, stopy poza stołem, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż powyżej stawu kolanowego w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo miednicę. Ryć. 60. Obwodzenie uda (ryć. 61) Pw.: leżenie tyłem, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w dole podkolanowym, drugą ręką podchwytem za piętę. W czasie zginania uda ręka przesuwa się z dołu pod kolanowego na przednią powierzchnię kolana, a przy prostowaniu uda przesuwa się z powrotem do dołu podkolanowego. Sposób 1 (ryć. 59). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Ryć. 59. Chwyt: jedną ręką podchwytem za udo tuż powyżej stawu kolanowego - po stronie przyśrodkowej przy odwodzeniu, a po stronie bocznej przy przywodzeniu uda. Goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo miednicę po stronie kd. ćwiczonej przy odwodzeniu, a po stronie kd. nie ćwiczonej przy przywodzeniu uda. Ruch: odwodzenie i przywodzenie uda. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Chwyt: jedną ręką nachwytem tuż powyżej stawu skokowo-goleniowego, drugą ręką nachwytem za staw kolanowy od strony przyśrodkowej. Ruch: odwodzenie i przywodzenie uda Ruch: krążenie udem. Fazy ruchu: skręcenie uda do wewnątrz, częściowe zgięcie i przywiedzenie - zgięcie w pełnym zakresie ruchu, odwiedzenie i skręcenie na zewnątrz - wyprost i przywiedzenie, czyli powrót do pozycji wyjściowej. Krążenie wykonujemy tylko udem. Piętę przesuwamy w początkowej i końcowej fazie ruchu ponad podłożem po linii równoległej do linii pośrodkowej ciała. Ryć. 61. Staw kolanowy Zginanie i prostowanie goleni Zasadniczą pozycją wyjściową przy wykonywaniu ruchów zginania i prostowania goleni jest leżenie przodem. Ruchy te wykonujemy w leżeniu tyłem wówczas, kiedy pacjent nie może leżeć przodem. 40 41 Sposób 1 (ryć. 62). Pw.: leżenie przodem, stopy poza stołem. Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż powyżej stawu skokowo-goleniowego, drugą rękę kładziemy na pośladku. Ruch: zginanie i prostowanie goleni. Stawy międzystępowe Odwracanie i nawracanie stopy Pw.: leżenie tyłem, pięta poza stołem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za przodostopie od strony brzegu bocznego przy odwracaniu, a od strony brzegu przyśrodkowego przy nawracaniu stopy, drugą ręką stabilizujemy nachwytem dalszą część goleni. Ruch: odwracanie stopy z równoczesnym przywodzeniem i zginaniem podeszwowym oraz nawracanie stopy z równoczesnym odwodzeniem i zginaniem grzbietowym. Odwracanie i nawracanie przodostopia (ryć. 65) Ryć. 62. Ryć. 63. Sposób 2 (ryć. 63). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w dole podkolanowym, drugą ręką podchwytem za piętę w ten sposób, że podeszwa stopy przylega do przedramienia kine-zyterapeuty. W czasie zginania goleni ręka przesuwa się z dołu podkolanowego na przednią powierzchnię kolana, a pięta chorego przesuwa się po podłożu. Ruch: zginanie i prostowanie goleni z równoczesnym zginaniem i prostowaniem uda. Stawy stopy Staw skokowo-goleniowy Zginanie grzbietowe i podeszwowe stopy (ryć. 64) i Pw.: leżenie tyłem, kd. nie ćwiczona wyprostowana, goleń kd. ćwiczonej zgięta (wałek z koca pod kolanem). Chwyt: jedną ręką nachwytem tuż powyżej stawu skokowo-goleniowego, nie uciskając ścięgien, drugą ręką podchwytem za przodostopie. Ruch: zginanie grzbietowe i podeszwowe stopy. Przy zginaniu podeszwowym podchwyt za przodostopie można zmienić na nachwyt. Ryć. 64. Pw.: leżenie tyłem, pięta poza stołem. Chwyt: jedną ręką stabilizujemy piętę podchwytem, drugą ręką chwytamy nachwytem za przodostopie od strony bocznego brzegu stopy przy odwracaniu, a od strony przyśrodkowego brzegu przy nawracaniu przodostopia. Ruch: nawracanie i odwracanie przodostopia. Ryć. 65. Odwracanie i nawracanie stepu Pw.: leżenie tyłem, pięta poza stołem. Chwyt: obejmujemy oburącz piętę podchwytem. Ruch: odwracanie i nawracanie stepu. Staw skokowo-goleniowy i stawy międzystępowe Obwodzenie stopy Pw.: leżenie tyłem, goleń kd. ćwiczonej zgięta {wałek z koca pod kolanem). Chwyt: jedną ręką nachwytem tuż powyżej stawu skokowo-goieniowego, nie uciskając ścięgien, drugą ręką podchwytem za przodostopie. Ruch: krążenie stopą na zewnątrz i do wewnątrz. 42 43 Stawy śródstopno-paliczkowe i międzypaliczkowe Zginanie grzbietowe i podeszwowe palców stopy w stawach śródstopno-paliczkowych i międzypaliczkowych Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za palce stopy przy zginaniu grzbietowym (ryć. 66), a nachwytem przy zginaniu podeszwowym palców, drugą ręką nachwytem za śródstopie. Ruch: zginanie grzbietowe i podeszwowe palców. Ryć. 67. Ryć. 66. Można ćwiczyć również każdy palec oddzielnie. Przy zginaniu grzbietowym i podeszwowym w stawie śródstopno--paliczkowym chwytamy jedną ręką za paliczek bliższy palca, drugą ręką nachwytem za odpowiednią kość śródstopia. Przy ruchach zginania grzbietowego i podeszwowego w stawie mię-dzypaliczkowym chwytamy jedną ręką za paliczek dalszy, drugą ręką za paliczek bliższy stawu międzypaliczko-wego. Uwaga: bardzo ważne jest staranne wykonywanie ruchów w stawach palucha. Ryć. 68. Zginanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym do tyłu (ryć. 68) Pw.: leżenie przodem. Chwyt: jedną rękę wsuwamy pod klatkę piersiową, drugą rękę pod uda chorego. Ruch: naprzemienne unoszenie kiatki piersiowej oraz kkd. z oderwaniem miednicy od podłoża. Zginanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym do przodu (ryć. 69) Pw.: leżenie tyiem, stab. pasem ud. Chwyt: jedną ręką obejmuje się klatkę piersiową od tyłu na wysokości barków wsuwając rękę do dołu pachowego, drugą ręką stabilizuje się dodatkowo uda. Odwodzenie i przywodzenie palców stopy Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: oburącz za boczne i przyśrodkowe powierzchnie palca l i V. Ruch: odwodzenie i przywodzenie palców. Stawy głowy i kręgosłup Ruch: zginanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym do przodu. Uwaga: Jeżeli pacjent ma wystarczającą siłę chwytu, to może on trzymać oburącz laskę gimnastyczną, a kinezyterapeuta ciągnąc laskę w przód powoduje zgięcie kręgosłupa pacjenta do przodu. Zginanie głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym do przodu, do tyłu, do boku oraz skręcanie (ryć. 67) Pw.: leżenie tyłem, głowa i szyja poza stołem, podtrzymywane chwytem. Chwyt: obejmuje się oburącz głowę w ten sposób, że kciuki znajdują się nad małżowinami usznymi, a pozostałe palce obejmują potylicę. Ruch: zginanie głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym do przodu, do tyłu, do boku oraz skręcanie w lewo i w prawo. Ryć. 69. Zginanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym do boku (ryć. 70) Pw.: leżenie tyłem, stab. pasem ud. Chwyt: jedną ręką obejmuje się klatkę piersiową od tyłu na wysokości barków, wsuwając rękę do dołu pachowego, drugą ręką stabilizuje się dodatkowo uda. 44 Ruch: zginanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym do boku w lewo (stojąc po lewej stronie chorego), zginanie w prawo (stojąc po prawej stronie chorego). Wykonanie: choremu należy dokładnie objaśnić ruch, który ma on wykonać. przy niedowładach jednostronnych przykładem mogą być ruchy wykonywane kończyną zdrową. Siła wspomagająca powinna być tak dawkowana, aby umożliwiała wykonanie ruchu, a nie zastępowała pracy ćwiczonych mięśni, jak to ma miejsce w ćwiczeniach biernych. Ćwiczone mięśnie muszą bowiem maksymalnie pracować, aby nastąpił przyrost ich siły. Kinezyterapeuta prowadzi ruch w całym jego zakresie w ten sposób, że wspomaganie jest największe w początkowej fazie ruchu (pokonanie bezwładności) i w końcowej fazie (pokonanie oporu mięśni antagonistów). Rozciąganie mięśni przed rozpoczęciem ruchu sprzyja uzyskaniu silniejszego ich skurczu. Liczba powtórzeń oraz tempo ćwiczenia zależą od aktualnej siły mięśni. Ćwiczenia dawkuje się tak, aby nie doprowadzić do nadmiernego zmęczenia słabych mięśni. Ćwiczenia samowspomagane Ryć. 70. Ryć. 71. Uwaga: opisane ćwiczenie można wykonać łatwiej i dogodniej w podwieszeniu lub podkładając pod okolicę łopatek wrotki. Skręcanie kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym (ryć. 71) Pw.: leżenie tyłem, stab. ud pasem. Chwyt: jedną ręką obejmuje się klatkę piersiową od tyłu na wysokości barków, wsuwając rękę do dołu pachowego, drugą ręką stabilizuje się dodatkowo uda. Ruch: skręcanie tułowia w lewo (stojąc po lewej stronie chorego), skręcanie w prawo (stojąc po prawej stronie chorego). Uwaga: ćwiczenie to można wykonywać również w ten sposób, że chory trzyma oburącz laskę gimnastyczną, jak to opisano przy zginaniu kręgosłupa do przodu. f Ćwiczenia wspomagane - prowadzone W ćwiczeniach wspomaganych - prowadzonych kinezyterapeuta prowadzi ruch odciążając ćwiczoną kończynę, a chory współdziała w wykonywaniu ruchu w miarę swoich możliwości. Cel: wzmacnianie mięśni przez umożliwienie im pracy, której nie mogłyby wykonać bez pomocy, odtwarzanie i utrwalanie w pamięci wzorców ruchowych w przypadkach niedowładów. Wskazania: osłabienie siły mięśni. W ćwiczeniach samowspomaganych chory wykonując ruch jedną kończyną wspomaga wykonanie ruchu w stawach drugiej kończyny, zwiększając równocześnie jego zakres. Jest to rodzaj redresji, którą chory sam wykonuje, zwanej "auto red resją". Cet zwiększenie zakresu ruchów w stawach, uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni. Wskazania: ograniczenie zakresu ruchów w stawach, przygotowanie do redresji wykonywanych przy współudziale kinezyterapeuty, przygotowanie do ćwiczeń czynnych wolnych. Wykonanie: ćwiczenia samowspomagane najdogodniej jest wykonywać w urządzeniu opisanym na stronie 83, ponieważ na jego ścianach i suficie zbudowanych z metalowej siatki można zawiesić bloczek kierunkowy na pożądanej wysokości. Pozycja wyjściowa i odpowiednie umocowanie bloczka umożliwiają przebieg ruchu we właściwej płaszczyźnie. Na ćwiczoną kończynę zakłada się podwieszki połączone z linką, która biegnie przez bloczek kierunkowy, a drugi jej koniec trzyma chory w ręce. Pociąganie za linkę ręką kończyny górnej nie ćwiczonej powoduje ruch w stawach kończyny ćwiczonej. Podwieszki zakłada się również na obie kończyny (górne lub dolne), łącząc je linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Ruch jednej kończyny powoduje wówczas ruch drugiej kończyny. Liczba powtórzeń jednego ćwiczenia wynosi przeciętnie 30. Ćwiczenia samowspomagane może chory również wykonywać za pomocą laski gimnastycznej o długości ok. 1 m. Laskę trzyma się oburącz, a szerokość chwytu powinna być większa od szerokości barków ćwiczącego. Niżej podano przykłady ćwiczeń samowspomaganych. 46 Stawy kończyny górnej Staw barkowy Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje prostowanie ramienia kg. ćwiczonej. Zginanie ramienia Sposób 1 (ryć. 72 i ryć. 73). Pw.: siad lub leżenie tyłem. Podwieszka dwustawowa obejmująca V3 dals2 ramienia i przedramienia kg. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bit czek kierunkowy A przy zginaniu ramienia do kąta 90°, a przez bloczek B pr zginaniu ramienia powyżej kąta 90°. Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kg. nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje zginanie ramienia kc ćwiczonej. 0R e! Ryc. 73. Ryć. 72. Sposób 2 (ryć. 74). Pw.: stanie w niewielkim rozkroku. Szeroki] chwyt oburącz za laskę gimnastyczną ustawioną pionowo w ten sposób, że ręką kg. ćwiczonejj (znajdującą się wyżej) chwyta się nachwytem, j a ręką kg. nie ćwiczonej - podchwytem. Ruch: wypychanie laski w górę ręką kg. nie ćwi-j czonej powoduje zginanie ramienia kg. ćwiczonej. II Ryc. 74. i Ju Prostowanie ramienia Sposób 1 (ryć. 75 i ryć. 76). Pw.: siad lub leżenie przodem. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia kg. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kg. nie ćwiczonej. Ryc. 75. 4 JL Ryc. 77. Ryc.76. Sposób 2 (ryć. 77). Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, kkg. wyprostowane i opuszczone. Szeroki chwyt oburącz nachwytem za laskę gimnastyczną i ustawienie jej w płaszczyźnie strzałkowej po stronie kg. ćwiczonej. Ruch: wypychanie laski do tyłu ręką kg. nie ćwiczonej powoduje prostowanie ramienia kg. ćwiczonej. Odwodzenie ramienia Sposób 1 (ryć. 78 i ryć. 79). Pw.: siad lub leżenie tyłem. Podwieszka dwustawowa obejmująca V3 dalszą ramienia i przedramienia kg. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy A przy odwodzeniu ramienia do kąta 90°, a przez bloczek B przy odwodzeniu ramienia powyżej kąta 90°. Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kg. nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje odwodzenie ramienia kg. ćwiczonej. Ryć. 79. Ryc. 78. 48 Ryć. 80. Sposób 2 (ryć. 80). Pw.: stanie w niewielkim rozkroku, Kkg. wyprostowane, opuszczone. Chwyt za laskę gimnastyczną oburącz nachwyfem po obu jej końcach. Ruch; wypychanie faski gimnastycznej w bok ręką kg. nie ćwiczonej powoduje odwodzenie ra-j mienia kg. ćwiczonej. Prostowanie poziome ramienia Sposób 1 {ryć. 84 i ryć. 85). pw.: siad, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90° (kg. ćwiczona podwieszona) lub leżenie przodem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90° znajduje się poza stołem. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia kg. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kg. nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje prostowanie poziome ramienia kg. ćwiczonej. Zginanie poziome ramienia Sposób 1 (ryć. 81 i ryć. 82). Pw.: siad lub [eżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem W siadzie kg. ćwiczona jest podwieszona. Mankiet obejmujący V3 dalszą rarnit Ą Ryć. 82. nią kg. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkov A przy zginaniu poziomym ramienia do kąta 90°, a przez bloczek B przy zginanii poziomym ramienia powyżej kąta 90". Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kgJ nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje zginanie poziome ramienia kg. ćwiczonej. Sposób 2 (ryć. 83). Pw.: stanie w niewielkim rozkro-| ku lub siad, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, a ramię nie ćwiczonej w zgięciu poziomym. Szeroki chwyt oburącz na-chwytem za laskę gimnastyczną. Ruch: prostowanie poziome ramienia kg. nie ćwiczonej powoduje zginanie poziome ramienia kg. ćwiczonej. Ryc. 83. Ryć. 84. Ryć. 85. Ryć. 86. Sposób 2 (ryć. 86). Pw.: stanie w niewielkim rozkroku lub siad, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, a ramię kg. nie ćwiczonej w zgięciu poziomym. Szeroki chwyt oburącz nachwylem za laskę gimnastyczną. Ruch: zginanie poziome ramienia kg. nie ćwiczonej powoduje prostowanie poziome ramienia kg. ćwiczonej. Staw łokciowy Zginanie przedramienia (ryć, 87 i ryć. 88) Sposób 1. Pw,: siad, ramię kg. ćwiczonej wzdłuż tułowia przylega do oparcia krzesła, przedramię zgięte, lub leżenie przodem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione, przed- 87. Ryć. 88. 50 ramię zgięte poza brzegiem stołu. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia kg. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki trzyma chory w ręce kg. nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje zginanie przedramienia kg. ćwiczonej. Prostowanie przedramienia (ryć. 89 i ryć. 90) Pw.: siad, ramię kg. ćwiczonej wzdłuż tułowia przylega do oparcia krzesła, lubj leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, przedramię poza stołem. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia kg. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki trzyma chory j w ręce kg. nie ćwiczonej. Ruch: pociąganie linki ręką kg. nie ćwiczonej powoduje prostowanie przedramienia kg. ćwiczonej. Pw.: siad lub leżenie tyłem. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda kd. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki trzyma chory w rękach. Stab. miednicy i uda kd. nie ćwiczonej pasami. Ruch: pociąganie linki rękami powoduje zginanie uda kd. ćwiczonej. Sposób 2 (ryć. 93). Pw.: leżenie tyłem, udo kd. nie ćwiczonej zgięte. Podwieszki dwustawowe obejmujące V3 dalszą ud i podudzi połączone są z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Stab. miednicy pasem. Ruch: prostowanie uda kd. nie ćwiczonej powoduje zginanie uda kd. ćwiczonej. Ryć. 93. Prostowanie uda Ryć, 89. Ryć. 90. Ryć. 94. Sposób 1 (ryć. 94). Pw.: leżenie przodem, goleń kd. nie ćwiczonej zgięta. Podwieszka dwustawowa obejmująca V3 dalszą uda i goleń kd. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki przymocowany jest do mankietu obejmującego V3 dalszą goleni kd. nie ćwiczonej. Stab. miednicy pasem. Ruch: prostowanie goleni kd. nie ćwiczonej powoduje prostowanie uda kd. ćwiczonej. Stawy kończyny dolnej Staw biodrowy Zginanie uda Sposób 1 (ryć. 91 i ryć. 92). Sposób 2 (ryć. 95). Pw.: leżenie przodem. Podwieszka dwustawowa obejmująca V3 dalszą uda i goleni kd. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki chory trzyma w ręce. Stab. miednicy i uda kd. nie ćwiczonej pasami. Ruch: pociąganie linki ręką wywołuje prostowanie uda. Ryć. 91. E" Ryć. 92. Ryć. 95. Ryć. 96. 52 Sposób 3 (ryć. 96). Pw.: leżenie przodem, udo kd. nie ćwiczonej w maksymalnym wyproście. Pod-wieszki dwustawowe obejmujące V3 dalszą ud i goleni są połączone z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Stab. miednicy pasem. Ruch: zginanie uda kd. nie ćwiczonej powoduje prostowanie uda kd. ćwiczonej. Odwodzenie uda Sposób 1(ryc. 97). Pw.: leżenie tyłem. Podwieszka dwustawowa obejmująca Vg dalszą goleni i uda kd. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkov umieszczony na wysokości pfyty stołu. Drugi koniec linki chory trzyma w ręce.j Stab. miednicy i uda kd. nie ćwiczonej pasami. Kd. ćwiczoną można podwiesić. Ruch: pociąganie linki ręką powoduje odwodzenie uda. Ryć. 99. Ryć. 100. Sposób 2 (ryć. 100). Pw.: leżenie tyłem, kkd. odwiedzione w podwieszeniu. Mankiet obejmujący Vg dalszą uda kd. ćwiczonej jest połączony z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy umieszczony na wysokości płyty stołu. Drugi koniec linki jest przymocowany do mankietu obejmującego V3 dalszą uda kd. nie ćwiczonej. Ruch: przywodzenie uda kd. nie ćwiczonej powoduje przywodzenie uda kd. ćwiczonej. Staw kolanowy Zginanie goleni Ryć. 97. Ryć. 98. Sposób 2 (ryć. 98). Pw.: leżenie na boku, na kd. nie ćwiczonej zgiętej w stawach biodrowym i kc łanowym, kd. ćwiczona wyprostowana. Podwieszka dwustawowa obejmująca V| dalszą uda i goleni kd. ćwiczonej połączona jest z linką biegnącą przez bloczeh kierunkowy. Drugi koniec linki chory trzyma w ręce. Ruch: pociąganie linki powoduje odwodzenie uda. Przywodzenie uda Sposób 1 (ryć. 99). Pw.: leżenie tyłem, udo i goleń kd. nie ćwiczonej zgięte, stopa oparta o stół,] kd. ćwiczona wyprostowana. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda kd. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy umieszczony na wyso-1 kości płyty stołu. Drugi koniec linki chory trzyma w ręce. Stab. miednicy. Ruch: pociąganie linki ręką powoduje przywodzenie uda kd. ćwiczonej. Ryć. 101. Sposób 1 (ryć. 101). Pw.: siad na krześle. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni kd. ćwiczonej jest połączony z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki jest przymocowany do mankietu obejmującego V3 dalszą goleni kd. nie ćwiczonej. Ruch: prostowanie goleni kd. nie ćwiczonej powoduje zginanie goleni kd. ćwiczonej. Sposób 2 (ryć. 102). Pw.: siad na krześle. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni kd. ćwiczonej jest połączony z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy i odprowadzający. Drugi koniec linki chory trzyma w ręce. Ruch: pociąganie linki ręką powoduje zginanie goleni. Ryć. 102. 54 55 Sposób 3 (ryć. 103). Pw.: leżenie przodem, goleń kd. nie ćwiczonej zgięta. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni kd. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki jest przymocowany do mankietu obejmującego V3 dalszą' goleni kd. nie ćwiczonej. Ruch: prostowanie goleni kd. nie ćwiczonej powoduje zginanie goleni kd. ćwiczonej. Ryć. 106. Sposób 3 (ryć. 106). Pw.: leżenie przodem. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni kd. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki jest przymocowany do mankietu obejmującego V3 dalszą goleni kd. nie ćwiczonej. Stab. miednicy i uda kd. nie ćwiczonej pasem. Ruch: zginanie podudzia kd. nie ćwiczonej powoduje prostowanie goleni kd. ćwiczonej. Ryć. 103. Rozciągania (redresje) Prostowanie goleni Sposób 1 (ryć. 104). Pw.: siad na krześle. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni kd. ćwiczonej jeśli połączony z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki chonj trzyma w ręce. Stab. uda kd. ćwiczonej pasem. Ruch: pociąganie linki ręką powoduje prostowanie goleni kd. ćwiczonej. Ryć. 104. Ryć. 105. Sposób 2 (ryć. 105). Pw.: siad na krześle lub leżenie tyłem, golenie poza stołem. Mankiet obejmujący V3 dalszą podudzia kd. ćwiczonej połączony jest z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy. Drugi koniec linki jest przymocowany do mankietu obejmującego V3 dalszą goieni kd. nie ćwiczonej. Stab. uda kd. ćwiczonej pasem. Ruch: zginanie goleni kd. nie ćwiczonej powoduje prostowanie goleni kd. ćwiczonej. Rozciągania - zwane powszechnie redresjami - są to zarówno ćwiczenia, jak i inne sposoby służące do zniesienia przykurczu tkanek miękkich okołostawowych lub mięśni. Dla uzyskania rozciągnięcia wymienionych tkanek używa się odpowiednio dawkowanej siły. Cel; zniesienie ograniczenia zakresu ruchów w stawie spowodowanego przykurczeni tkanek miękkich. Wskazania: ograniczenie ruchomości stawu na skutek przykurczu tkanek miękkich. Przeciwwskazania: wymienione na stronie 10, a ponadto znaczne odwapnienie kości, morfologiczne zmiany w kościach. Nie wolno wykonywać redresji przy ograniczeniu ruchomości stawu łokciowego powstałej w następstwie złamania w obrębie stawu. Istnieją jednak przypadki, w których redresje stawu łokciowego są wskazane. Kinezyterapeuta wykonuje je wówczas na wyraźne zlecenie lekarza i w jego obecności. Redresje są przeciwwskazane wówczas, kiedy przywrócenie prawidłowego zakresu ruchów w stawie można uzyskać przez ćwiczenia czynne, wolne, ćwiczenia czynne z oporem ora? stałe posługiwanie się chorą kończyną przy wykonywaniu codziennych czynności. Wykonanie: przy redresjach wykorzystuje się działanie dźwigni. Im dłuższe jest ramię dźwigni, tym mniejszej siły trzeba użyć do wykonania pracy. Użycie zbyt długiej dźwigni i zbyt dużej siły może spowodować uszkodzenie stawu, a nawet złamanie kości, zwłaszcza słabo uwapnionych. Przez skrócenie ramienia dźwigni i rozłożenie punktu przyłożenia siły na jak największą powierzchnię ćwiczonego dalszego odcinka stawu maleje ryzyko wymienionych powikłań. Przed rozpoczęciem redresji korzystnie działają nagrzewania tkanek (np. okłady parafinowe, lampa Sollux), blokady nowokainowe, ćwiczenia czynne lub masaż. Przyczynią się one do uzyskania rozluźnienia mięśni, lepszego ukrwienia tkanek i zmniejszenia bólu w czasie redresji. Cel ten uzyskuje się również wykonując redresje w ciepłej wodzie. Redresje wykonuje przede wszystkim kinezyterapeuta rozciągając przykurczone tkanki miękkie siłą własnych mięśni. Konieczna jest przy tym stabilizacja odcinka bliższego stawu. Odcinek dalszy chwyta się przeważnie blisko stawu, odległość chwytu od stawu może być jednak różna i zależy od siły potrzebnej do 56 57 wykonania redresji. Siłę należy dawkować indywidualnie, przekraczając granicę bólu i obserwując bacznie zachowanie się chorego. W 'przypadku wystąpienia nagłego, silnego bólu w czasie redresji należy ją natychmiast przerwać i porozumieć się z lekarzem. Wystąpienie miejscowego odczynu zapalnego nakazuje zaniechanie redresji. Długotrwałe utrzymywanie się bólów po redresjach wymaga zmniejszenia siły używanej w czasie następnych ćwiczeń bądź skrócenia czasu ich trwania. Szczególną ostrożność należy zachować przy redresjach wykonywanych u osób młodych przed zakończeniem wzrostu kośćca. W czasie redresji należy odciągać od siebie kości tworzące staw. Po każdorazowym wykonaniu ruchu redresującego trzeba sprowadzić kończynę do pozycji wyjściowej, w której następuje przerwa dla rozluźnienia mięśni. Należy dążyć do pozyskania czynnej współpracy chorego w czasie wykonywania redresji. Na przykład, kiedy kinezyterapeuta rozciąga mięśnie kulszowo--goleniowe, chory powinien wspomagać ten ruch prostując goleń. Duże znaczenie ma wzmacnianie antagonistów mięśni przykurczonych, ponieważ wzrost ich siły pomaga wydatnie w utrwalaniu zwiększonego zakresu ruchów uzyskanego redresjami. Redresje wykonuje kinezyterapeuta przez 20-30 minut. Nie należy dążyć do uzyskania znacznej poprawy w krótkim czasie. Poprawę uzyskuje się bowiem tylko dzięki systematycznym i długotrwałym ćwiczeniom redresującym. W niektórych przypadkach chory może sam wykonywać redresje przez czynne napinanie mięśni działających antagonistycznie w stosunku do mięśni przykurczonych oraz wykonując ćwiczenia czynne w odpowiednio dobranych pozycjach wyjściowych (autoredresja). Uzyskane w czasie redresji zwiększenie zakresu ruchu należy utrwalić za pomocą odpowiedniego ułożenia chorego, szyn stabilizujących, wyciągów i innych przyborów. Wyciągi mogą być używane jako przygotowanie do redresji, jako re-j dresja, bądź też służyć do utrwalania wyników redresji. Obciążenie należy stopniować dobierając jego wielkość w zależności od masy ciała, siły mięśni pacjenta, jego wieku i stanu ogólnego. Dla uzyskania działania redresującego wielkość obciążenia wynosi co najmniej 5 kg u dorosłych. Mniejsze obciążenia mają na celu utrwalenie wyników redresji lub uzyskanie rozluźnienia mięśni. Wyciągi i obciążenia muszą działać z przerwami, w czasie których wskazane jest wykonywanie ćwiczeń czynnych. Przy wykonywaniu redresji w pozycji siedzącej chory siedzi na krześle z wygodnym oparciem dla tułowia, co sprzyja rozluźnieniu mięśni. Oparcie krzesła nie może być zbyt wysokie i szerokie, ponieważ utrudnia wówczas niektóre ruchy w stawie barkowym. Ćwiczenia redresujące w pozycji leżącej najwygodniej jest wykonywać na stole do ćwiczeń mającym uchwyty, a niekiedy i otwory dla zamocowania pasów stabilizujących. Przytoczone niżej sposoby redresji przy użyciu przyborów oraz za pomocą ćwiczeń czynnych, które wykonuje chory, służą jako przykłady i nie wyczerpują wszystkich możliwości. Przykurcz mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego Wykonuje kinezyterapeuta. pw.: leżenie tyłem, głowa i szyja poza stołem, podtrzymywane chwytem. Chory chwyta rękami za brzegi stołu lub druga osoba stabilizuje jego barki. Chwyt: obejmuje się oburącz głowę chorego w ten sposób, że kciuki znajdują się przed małżowinami usznymi, a pozostałe palce obejmują potylicę (patrz ryć. 67). Ruch: przy przykurczu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego prawego pochyla się głowę chorego w lewo z równoczesnym skręceniem w prawo i ku górze. Przy przykurczu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego lewego kierunek ruchu jest odwrotny. Stawy kończyny górnej Staw barkowy Ograniczenie zginania ramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej. 1. Zginanie ramienia do kąta ok. 70° (ryć. 107). Pw.: siad, stab. barków skrzyżnie pasami. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo bark do chwili zgięcia ramienia do kąta ok. 70°, ponieważ powyżej tego kąta zginanie ramienia odbywa się razem z łopatką i obojczykiem. Ruch: zginanie ramienia do kąta ok. 70°. Ryć. 107. 2. Zginanie ramienia powyżej kąta ok. 70°. Pw.: siad, kd. po stronie kg. nie ćwiczonej maksymalnie zgięta w stawach biodrowym i kolanowym, pięta oparta na płycie krzesła. Pozycja ta uniemożliwia pozorne zwiększanie zakresu ruchu zginania ramienia przez pogłębianie lordozy lędźwiowej kręgosłupa. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie ramienia powyżej kąta ok. 70°. 58 59 > b. W pozycji leżącej. 1. Zginanie ramienia do kąta ok. 70°. Pw.: leżenie tyłem, kkd, zgięte maksymalnie w stawach biodrowych i kolanowych, ustabilizowane pasem w tej pozycji. Jest to pozycja uniemożliwiająca pozorne zwiększanie zakresu ruchu zginania ramienia przez powiększanie lordozy lędźwiowej kręgosłupa. Stab. klatki piersiowej pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promień iowo-nadgarstkowy, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie ramienia do kąta ok. 70°. Ograniczenie prostowania ramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a, W pozycji siedzącej (ryć. 110). Pw.: siad, stab. barków skrzyżnie pasami. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo bark. Ruch: prostowanie ramienia. Ryć. 108. 2. Zginanie ramienia powyżej kąta ok. 70° (ryć. 108. Pw.: jak wyżej. Chwyt: jedną ręką nachwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy, drugą rę-j ką nachwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: zginanie ramienia powyżej kąta ok. 70°. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. m Siad, stab. barków skrzyżnie pasami, lub leżenie tyłem, stab. klatki piersiowej] pasem. Podwieszkę dwustawową obejmującą V3 dalszą ramienia oraz przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek znajdujący się w siadzie nad stawem barkowym, a w leżeniu tyłem na szczycie łóżka - dogłowowo. Wykonuje chory (ryć. 109). fl Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości odpowiedniej do stopnia przykurczu. Wykonywanie jak najgłębszego przysiadu, dążąc do przyjęcia zwisu (ryć. 109). Ryć. 109. Ryć. 110. Ryć. 111. b. W pozycji leżącej {ryć. 111). Pw.: leżenie przodem, stab. klatki piersiowej pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark. Ruch: prostowanie ramienia. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego Pw.: siad, stab. barków skrzyżnie pasami, lub leżenie przodem, stab. klatki piersiowej pasem. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy znajdujący się w siadzie od strony pleców chorego na wysokości stawu barkowego, a w leżeniu przodem na szczycie łóżka - dogłowowo. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 112). Stanie tyłem blisko drabinki, kkg. wzdłuż tułowia. Chwyt oburącz za szczebel na zmianę nachwytem i podchwytem. Wypad w przód bez zwalniania chwytu rąk. 4 Ryć. 112. 60 Sposób 2 (ryć. 113). Stanie przodem do drabinki w odległości 50-60 cm od niej. Chwyt oburącz za szczebel na wysokości klatki piersiowej. Zbliżanie klatki piersiowej do drabinki z równoczesnym zginanier ramion. W czasie ruchu należy trzymać ramior jak najbliżej klatki piersiowej. Ryć. 113. Ograniczenie odwodzenia ramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej {ryć. 114). 2. Odwodzenie ramienia powyżej kąta 90° (ryć. 116). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami klatki piersiowej i miednicy. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy, drugą ręką podchwytem w 1/3 dalszej ramienia. Ruch: odwodzenie ramienia powyżej kąta 90°. Przy użyciu przyborów. - Założenie szyny odwodzącej. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Podwieszkę dwustawową obejmującą V3 daiszą ramienia oraz przedramienia tączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy znajdujący się nad stawem barkowym w siadzie, a w leżeniu tyłern dogłowowo na szczycie łóżka. Wykonuje chory. Ryć. 114. Pw.: siad, stab, barków skrzyżnie pasami. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej mienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo bark. Bark stabilizuje się tylko przy redresji ograniczenia odwodzenia ramienia do kąta 90°, ponieważ ruch ten odbywa się dalej wraz z łopatką i obojczykiem. Ruch: odwodzenie ramienia. Ryć. 117. Sposób 1 (ryć. 117). Stanie bokiem do drabinki, oparcie łokcia, przedramienia i ręki kg. ćwiczonej o szczebel na wysokości uzależnionej od stopnia ograniczenia odwodzenia ramienia. W tej pozycji chory wykonuje przysiady w aktualnie możliwym stopniu. b. W pozycji leżącej. 1. Odwodzenie ramienia do kąta 90° (ryć. 115). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami klatki piersiowej i miednicy. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark. Ruch: odwodzenie ramienia do kąta 90°. ! < 5 ^J > \^ \ ^^^ \ 1 \ ; j [ Sposób 2 (ryć. 118). Stanie bokiem do drabinki na odległość wyprostowanej kg. ćwiczonej. Przechwytywanie za coraz wyższy szczebel z równoczesnymi przysiadami lub bez nich. Ryć. na. Ryć. 116. Ograniczenie zginania poziomego ramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej (ryć. 119). Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°, stab. barków skrzyżnie pasami. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo bark. * 63 Ruch: zginanie poziome ramienia, b. W pozycji leżącej (jak na ryć. 116). Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°. Ryć. 119. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką podchwytem za staw promień iowo-nadgarstkowy. Opisanym chwytem. wykonujemy redresję ograniczenia zginania poziomego ramienia do kąta ok. 90°. Przy redresji powyżej tego kąta jedną ręką chwytamy nachwytem w '/3 dalszej ramienia, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch: zginanie poziome ramienia. Ograniczenie prostowania poziomego ramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej (ryć. 120). Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°., stab. barków skrzyżnie pasami. Chwyt: jedną; ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką i biodrem stabilizuje dodatkowo bark. Ruch: prostowanie poziome ramienia. b. W pozycji leżącej. Hyc. 120. Pw.: leżenie przodem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°, podtrzymywanej chwytem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje okolicę międzylopatkową. Ruch: prostowanie poziome ramienia. Ograniczenie skręcania ramienia na zewnątrz lub do wewnątrz Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej (ryć. 121). Pw.: siad, ramię kg. ćwiczonej spoczywa na stole zgięte lub odwiedzione pod kątem 90", stab. barku pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz lub do wewnątrz. b. W pozycji leżącej. Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione. Chwyty i ruchy jak przy redresji ograniczenia skręcania ramienia na zewnątrz lub do wewnątrz wykonywanej w pozycji siedzącej. Ryć. 121. Staw łokciowy Redresję w stawie łokciowym wykonuje się tylko w wyjątkowych przypadkach na wyraźne zlecenie lekarza. Zwiększenie zakresu ruchów w stawie łokciowym uzyskuje się przeważnie przez wykonywanie ćwiczeń czynnych. Ograniczenie zginania lub prostowania przedramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W pozycji siedzącej. Pw.: siad lub leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką w V3 dalszej przedramienia (nachwytem przy redresji ograniczenia prostowania przedramienia). Ruch: zginanie lub prostowanie przedramienia. Ograniczenie nawracania lub odwracania przedramienia Wykonuje kinezyterapeuta. a. W siadzie. Pw. i chwyt: jak na rycinie 48. Ruch: nawracanie lub odwracanie przedramienia. b. W leżeniu tyłem (ryć. 122). Pw.: leżenie tyłem, przedramię kg. ćwiczonej zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: nawracanie lub odwracanie przedramienia. Ryć. 122. 64 65 Stawy ręki Stawy prom ien iowo-nadgarstkowy i śród nadgarstkowy Ograniczenia zginania dłoniowego lub grzbietowego ręki Wykonuje kinezyterapeuta (patrz ryć. 49). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię kg. ćwiczonej spoczywa na podłożu, i ręka poza podłożem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia, drugą ręką śródręcze (podchwytem przy redresji ograniczenia zginania grzbietowego, a nachwytem przy redresji ograniczenia zginania dłoniowego ręki). Ruch: zginanie dłoniowe lub grzbietowe ręki. Przy użyciu przyborów. Przedramię i rękę przymocowuje się opaską elastyczną do łuski redresujacs Wykonuje chory (ryć. 123). Siad, łokcie oparte o stół, przedramiona prostopadle do stołu, palce rąk splecione, dłonie przylegające do siebie. Zginanie dłoniowe lub grzbietowe ręki ćwiczonej wspomagane ręką zdrową. Stawy śródręczno-paliczkowe i międzypaliczkowe palców II-V Ograniczenie prostowania lub zginania palców II-V w stawach śródręczno-paliczkowych lub międzypaliczkowych Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 125). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię spoczywa na podłożu w odwróceniu, ręka poza podłożem. Chwyty i ruchy: przy ruchach zginania lub prostowania w stawach śródręczno--palicztowych chwytamy jedną ręką za odpowiednią kość śródręcza (stabilizacja), drugą ręką za paliczek bliższy palca. Przy ruchach zginania lub prostowania w stawie międzypaliczkowym bliższym chwytamy jedną ręką za paficzek bliższy (stabilizacja), drugą ręką za paliczek dalszy stawu międzypaliczkowego. Przy ruchach w stawie międzypaliczkowym dalszym chwytamy jedną ręką za paliczek środkowy (stabilizacja), drugą ręką za paliczek dalszy stawu międzypaliczkowego. Przy użyciu przyborów. Przedramię i rękę przymocowuje się opaską elastyczną do iuski redresującej. Ryć. 123. Ograniczenie odwodzenia łokciowego lub promieniowego ręki Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 124). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię spoczywa na podłożu w pozycji pośredniej, ręka poza podłożem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej' przedramienia, drugą ręką za rękę chorego jak przy powitaniu. Ruch: odwodzenie łokciowe lub promienio-] we ręki. Ryć- 124. Przy użyciu przyborów. Przedramię i rękę przymocowuje się opaską elastyczną do łuski redresującej. Wykonuje chory. Siad, przedramię oparte na stole w pozycji pośredniej, ręka poza stołem. Odwodzenie promieniowe lub łokciowe ręki wspomagane ręką zdrową. Ryć. 125. Ryć. 126. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 126). Stanie przed stołem, opuszki palców oparte o stół. Prostowanie palców wywierając nacisk na stół. Sposób 2. Chory wspomaga zginanie lub prostowanie w stawach śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych ręką zdrową. 66 67 Stawy śródręczno-paliczkowy i międzypaliczkowy kciuka Ograniczenie zginania lub prostowania w stawie śródręczno-paliczkowym lub miedzypaliczkowym kciuka Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 129). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię i ręka spoczywają na stole w pozycji pośredniej. Chwyty i ruchy: przy ruchach zginania lub prostowania w stawie śródręczno-paliczkowym chwytamy jedną ręką za l kość śródręcza (stabilizacja), drugą ręką za paliczek bliższy kciuka. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka Ograniczenie odwodzenia lub przywodzenia kciuka Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 127). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię i ręka spoczywają na podłożu w pozycji po- < średniej. Chwyt: jedną ręką podchwytem za śródrę-cze (stabilizacja), drugą ręką za l kość śród-j ręczą. Ruch: odwodzenie (równolegle i prostopa-; dle do płaszczyzny dłoni) lub przywodzenie kciuka. Ryć. 127. Przy użyciu przyborów. Między kości śródręcza a kciuk wkłada watek z waty przymocowując go opaską ręki. Wykonuje chory. Sposób 1. Palce l i II obu rąk stykają się opuszkami. Naciskając na opuszki chory oddalaj kciuki od wskazicieli. Sposób 2. Przywodzenie kciuka za pomocą ręki zdrowej. Ograniczenie odprowadzania kciuka Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 128). Ryć. 129. Stawy kończyny dolnej Staw biodrowy Ograniczenie zginania uda Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1 (ryć. 130). Przy ruchach zginania lub prostowania w stawie miedzypaliczkowym chwytamy jedną ręką za paliczek bliższy (stabilizacja), drugą ręką za paliczek dalszy stawu międzypaficzkowego kciuka. Wykonuje chory. Zginanie i prostowanie kciuka za pomocą zdrowej ręki. Ryć. 128. Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramif spoczywa na podłożu w odwróceniu, ręka za podłożem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za l koi śródręcza, drugą ręką podchwytem za V kc śródręcza. Ruch: oddalanie od siebie l i V kości śrt ręczą. Wykonuje chory. Pw.: siad, ręka oparta o stół w nawróceniu,! kciuk poza stołem. Odciąganie ręką zdrową! kłębu kciuka bez odrywania ręki od stołu. Ryć. 130. Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy oraz kd. nie ćwiczonej w V2 uda. Chwyt: jedną ręką podchwytem za piętę (podeszwa stopy chorego przylega do przedramienia kinezyterapeuty), drugą ręką podchwytem w dole podkolanowym. Opisanym chwytem wykonujemy re-dresję ograniczenia zginania uda do kąta ok. 90°. Przy redresji powyżej tego kąta chwytamy jedną ręką podchwytem za piętę, drugą ręką nachwytem za staw kolanowy. Ruch: zginanie uda. 68 69 Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy oraz kd. nie ćwiczonej w V2 uda. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej uda w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą rękę kładzie tuż nad stawem kolanowym, zapobiegając zginaniu goleni w tym stawie (jak ryć. 57). Ruch: zginanie uda przy wyprostowanej goleni. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 131). Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości biodt Przechodzenie do przysiadu. Sposób 2 (ryć. 132). Skłony w przód w pozycji stojącej lub siedzącej. w tej pozycji pasem lub podwieszką obejmującą staw kolanowy, połączoną z linką umocowaną do drabinki lub kraty poza głową chorego. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej uda, drugą ręką podchwytem podtrzymuje się goleń. Ruch: prostowanie uda. Sposób 2. Pw.: tułów chorego leży na stole przodem, kkd. znajdują się poza stołem, stab. miednicy pasem. Chwyt i ruch: jak na rycinie 134. Sposób 3 (ryć. 134). Pw.: leżenie przodem, stopy poza podłożem, stab. pasami miednicy oraz uda kd. nie ćwiczonej. Ryć. 134. Ryć. 131. Ryć. 132. Sposób 3 (ryć. 133). Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel. Stawianie stopy kd. ćwiczonej na coraz wyższym szczeblu z równoczesnym usiłowaniem wykonywania przysiadu na kd. nie ćwiczonej. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej uda w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo miednicę. Ruch: prostowanie uda. Przy użyciu przyborów. Leżenie przodem, pod kolana podkłada się wałek z koca, a na pośladki kładzie się worek z piaskiem. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Leżenie przodem, stopy poza stołem, stab. miednicy pasem. Podwieszkę obejmującą V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek umieszczony nad stawem biodrowym. Wykonuje chory (ryć. 135). Ryć. 133. Ograniczenie prostowania uda Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1. Pw.: tułów chorego leży na stole tyłem, kd. ćwiczona poza stołem, kd. nie ćwiczona zgięta maksymalnie w stawach biodrowym i kolanowym, ustabilizowana =2= 135. Leżenie przodem, chwyt za pierwszy szczebel drabinki i kolejne przechwyty-wanie za wyższe szczeble, z równoczesnym wymachem kd. ćwiczonej do tyłu. W czasie ćwiczenia chory stara się nie odrywać miednicy od podłoża. 70 71 Ograniczenie odwodzenia uda Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 136). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy, kd. nie ćwiczonej w okolicy; pachwiny (kontrwyciąg) oraz w V2 uda. Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż powyżej stawu kolanowego od strony przyśrodkowej w ten sposób, że goleń; chorego spoczywa na przedramieniu ki-. nezyterapeuty, który drugą ręką stabrli-J żuje dodatkowo miednicę od strony kd. ćwiczonej. Ruch: odwodzenie uda. Ryć. 136. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Sposób 1. Leżenie na boku na kd. nie ćwiczonej, kkd. wyprostowane, stab. miednicy sem. Podwieszkę obejmującą V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnąc przez bloczek umieszczony nad stawem biodrowym. Sposób 2. Leżenie tyłem. Podwieszki obejmujące obie kkd. na wysokości V3 dalszej uc łączy się z ciężarami linkami biegnącymi przez bloczki umocowane po obu strc nach łóżka lub stołu do ćwiczeń. Wykonuje chory (ryć. 137). Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż powyżej stawu kolanowego od strony bocznej w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyte-rapeuty, który drugą ręką stabilizuje dodatkowo miednicę, stojąc od strony kd. nie ćwiczonej. Ruch: przywodzenie uda. przy użyciu przyborów. Leżenie na boku na kd. nie ćwiczonej; w okolicy V3 dalszej uda kd. ćwiczonej kładzie się woreczek z piaskiem. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Leżenie tyłem, kd. nie ćwiczona zgięta w stawach biodrowym i kolanowym, siopa spoczywa na podłożu, stab. miednicy pasem. Podwieszkę obejmującą V, dalszą uda kd. ćwiczonej łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek umieszczony z boku łóżka od strony kd. nie ćwiczonej. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 138). Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości barków. Naprzemienne wypychanie bioder w bok. Ryć. 138. Ryć. 137. Stanie w rozkroku przodem do dr binki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości barków. Przenoszenie masy cia-j ła na kd. nie ćwiczoną z równoczesnym] jej zginaniem w stawach biodrowym i kolanowym. Kd. ćwiczona pozostaje] wyprostowana. -3 "a V \ "}/ ft * A Sposób 2 (ryć. 139). Stanie bokiem do drabinki od strony kd. nie ćwiczonej. Chwyt jedną ręką podchwytem za szczebel tuż nad głową, drugą ręką nachwytem na wysokości barków. Wypychanie biodra po stronie kd. ćwiczonej w bok. Ograniczenie przywodzenia uda Wykonuje kinezyterapeuta. Pw.: jak przy ograniczeniu odwodzenia uda, z tym że kontrwyciąg zakładamy; od strony kd. ćwiczonej, a kinezyterapeuta stoi od strony kd. nie ćwiczonej. Ryć. 139. 72 73 Ograniczenie skręcania uda na zewnątrz lub do wewnątrz Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1 (ryć. 140). Pw.; leżenie przodem, goleń kd. ćwiczonej zgięta pod kątem ok. 90°, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką obejmujemy udo w V3 jego dalszej w ten sposób, że cała przedramię kinezyterapeuty przylega do goleni chorego (stopa chorego pod pachą kinezyterapeuty), drugą ręką kinezyterapeuta stabilizuje dodatkowo miednicę. Ruch: kierowanie goleni do wewnątrz (stojąc od strony kd. nie ćwiczonej) lubi kierowanie goleni na zewnątrz (stojąc od strony kd. ćwiczonej). Siad prosty. Przechodzenie do siadu o kkd. zgiętych z maksymalnym oddaleniem kolan od siebie. Chory wspomaga ten ruch obejmując rękami kolana od strony przyśrodkowej. b. Przy ograniczeniu skręcania uda do wewnątrz (ryć. 143). Leżenie tyłem, kkd. odwiedzione, zgięte w stawach biodrowych i kolanowych, stopy spoczywają na podłożu. Zbliżanie kolan do siebie wspomagając ten ruch rękami. W czasie ruchu stopy nie zmieniają położenia. Staw kolanowy Przy ograniczeniu zakresu ruchów w stawie kolanowym konieczne jest uruchamianie rzepki, które wykonuje kinezyterapeuta. Zwiększanie ruchów rzepki w górę i w dół (ryć. 144) Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: kciukiem i palcem wskazującym jednej ręki za podstawę rzepki oraz tymi samymi palcami drugiej ręki za wierzchołek rzepki. Ruch: przesuwanie rzepki w górę i w dół. Ryć. 140- Ryc. 141. Ryć. 144. Sposób 2 (ryć. 141). Pw.: leżenie tyłem, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za staw kolanowy, drugą ręką nachwylem zai kostkę boczną i przyśrodkową. Ruch: skręcanie uda na zewnątrz lub do wewnątrz. Przy użyciu przyborów. Ułożenie kd. chorej w łusce derotacyjnej. Wykonuje chory. a. Przy ograniczeniu skręcania uda na zewnątrz (ryć. 142). Ryć. 145. Zwiększanie ruchów rzepki do boku (ryć. 145) Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: kciukami i palcami wskazującymi obejmujemy boczny i przyśrodkowy brzeg rzepki. Ruch: przesuwanie rzepki do boku w lewo i w prawo. Ograniczenie prostowania podudzia Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1 (ryć. 146). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż poniżej stawu kolanowego w ten sposób, że goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, drugą ręką nachwytem tuż powyżej stawu kolanowego. Ruch: prostowanie goleni z równoczesnym odciąganiem od siebie powierzchni stawowych. 75 Ryć. 146. Ryć. 147. Ryć. 149. Chwyt: kinezyterapeuta obejmuje oburącz goleń w jej V3 bliższej, goleń chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty. Ruch: zginanie goleni z równoczesnym odciąganiem od siebie powierzchni stawowych. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, golenie poza stołem, stab. pasem miednicy i uda kd. ćwiczonej w jego V3 dalszej. Chwyt i ruch: jak w sposobie 1. Sposób 2 (ryć. 147). Pw.: leżenie tyłem, stab. miednicy pasem. Kd. ćwiczona zgięta w stawie bio-| drowym, goleń oparta o bark kinezyterapeuty, który barkiem i głową przytrzymuje goleń. Chwyt: kinezyterapeuta obejmuje oburącz staw kolanowy. Ruch: prostowanie goleni z równoczesnym odciąganiem od siebie powierzcł ni stawowych przez odchylanie tułowia kinezyterapeuty do tyłu. Przy użyciu przyborów. Leżenie tyłem, stab. miednicy pasem. Na udzie kd. ćwiczonej, tuż powyże stawu kolanowego kładzie się woreczek z piaskiem. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Leżenie tyłem, stab. uda i miednicy pasem. Podwieszkę obejmującą V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy umieszczony nad stawem kolanowym oraz przez bloczek odprowadzający. Wykonuje chory (tyć. 148). Stanie przodem do drabinki, stopa kd. ćwiczonej oparta na 4-5 szczeblu. Chory obejmuje oburącz V3 dalszą uda, wywierając na nie nacisk z równoczesnym skłonem tułowia w przód. Ryć. 148. Ograniczenie zginania goleni Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1 (ryć. 149). Pw.: leżenie przodem, stopy poza stołem, stab. pasami miednicy i uda kd. ćwiczonej tuż powyżej stawu kolanowego. przy użyciu przyborów. Leżenie tyłem, golenie poza stołem, stab. miednicy pasem. W V3 dalszej goleni zakłada się mankiet z przymocowanym do niego ciężarkiem. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Leżenie przodem, stab. pasami miednicy i uda kd. ćwiczonej. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie nad chorym zmienia się w zależności od stopnia ograniczenia zginania goleni i przesuwa się począwszy od stawu biodrowego w kierunku głowy chorego - oraz przez bloczek odprowadzający. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 150). Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości bioder i wykonywanie przysiadów. A Ryć. 151. Ryć. 150. Sposób 2 (ryć. 151). Stanie przodem do drabinki na trzecim jej szczeblu. Chwyt oburącz za szczebel na wysokości barków. Dotykanie podłogi stopą kd. nie ćwiczonej. W czasie ruchów goleń kd. ćwiczonej przylega do drabinki. 76 77 Stawy stopy Ograniczenie zginania grzbietowego stopy Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 152). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką podchwytem za piętę (przedramię kinezyterapeuty przylega do podeszwy stopy chorego). Ruch: zginanie grzbietowe stopy. W przypadku przykurczu tylko mięśnia płaszczkowatego redresję wykonuje kinezyterapeuta następująco (ryć. 153). Pw.: leżenie przodem, goleń kd. ćwiczonej zgięta pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką nachwytem za piętę (przedramię kinezyterapeuty przylegaj do podeszwy stopy chorego), drugą ręką nachwytem w V3 dalszej golenf. Ruch: zginanie grzbietowe stopy. Sposób 2 (ryć. 155). Stanie, stopa kd. ćwiczonej spoczywa na taborecie. Chory obejmuje oburącz V3 dalszą uda wywierając na nie nacisk z równoczesnym skłonem tułowia w przód. Ryć. 155. Ograniczenie zginania podeszwowego stopy Wykonuje kinezyterapeuta. Sposób 1 (ryć. 156). Pw.: leżenie przodem, stopy poza stołem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za grzbiet stopy w ten sposób, że palce l i V obejmują brzegi stopy, a pozostałe palce są ułożone wzdłuż długiej osi stopy, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej goleni. Ruch: zginanie podeszwowe stopy. Ryć. 152. Ryć. 153. Przy użyciu przyborów. Ułożenie kd. chorej w łusce gipsowej. Przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Leżenie tyłem, kkd. wyprostowane, stab. uda i goleni pasami. Pod stopę kd.| ćwiczonej podkłada się podwieszkę z przymocowaną do niej deseczką, ułożomj poprzecznie na wysokości kości śródstopia. Podwieszkę łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek umieszczony poza głową chorego. Wykonuje chory. Sposób 1 (ryć. 154). Stanie przodem do drabinki, chwyt szczebel na wysokości barków (kkg. są.j wyprostowane). Uginając kkg. chory zbli-' za tułów do drabinki nie odrywając pięt od podłoża i nie zginając kkd. w stawach biodrowych i kolanowych. W miarę zwiększania się zakresu ruchu zginania grzbietowego stopy należy zwiększać odległość stóp od drabinki. Ryć, 154. Ryć. 157. Ryć-156. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, pod piętę podłożony krążek. Chwyt: jedną ręką nachwytem za grzbiet stopy w ten sposób, że palce l i V obejmują brzegi stopy, a pozostałe są ułożone wzdłuż długiej osi stopy, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej goleni. Ruch: zginanie podeszwowe stopy. Wykonuje chory (ryć. 157). Klęk obunóź. Przechodzenie do siadu na piętach. Ograniczenie odwracania lub nawracania przodostopia Wykonuje kinezyterapeuta (ryć. 158). 78 79 Pw.: tężenie tyłem, stopy poza stołem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za piętę, drugą ręką nachwytem za przodostopie od strony brzegu przyśrodkowego stopy przy redresji ograniczenia nawracania, a od strony brzegu bocznego stopy przy redresji ograniczenia odwracania przodo-stopia. Ruch: odwracanie lub nawracanie przodostopia. Ryć. 158. Ograniczenie odwracania lub nawracania stepu Wykonuje kinezyterapeuta. Pw.: leżenie tyłem, stopy poza stołem. Chwyt: oburącz za piętę. Ruch: odwracanie lub nawracanie stepu. Wykonuje chory. Chodzenie po skośnych ławeczkach szwedzkich zwróconych wierzchołkiem] do góry przy ograniczeniu odwracania, a zwróconych wierzchołkiem do dołu przy ograniczeniu nawracania stepu. Ograniczenie zginania grzbietowego lub podeszwowego palców stopy w stawach śródstopno-paliczkowych lub międzypaliczkowych Wykonuje kinezyterapeuta. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt i ruch: przy redresji ograniczenia zginania grzbietowego lub podeszwo-] wego w stawach śródstopno-paiiczkowych chwytamy jedną ręką za odpowiednią kość śródstopia, drugą ręką za paliczek bliższy palca. Przy redresji ograniczenia zginania grzbietowego lub podeszwowegoj w stawach międzypaliczkowych chwytamy jedną ręką za paliczek bliższy, drugą za paliczek dalszy stawu międzypaliczkowego palca. f Ćwiczenia izometryczne Ćwiczenia izometryczne polegają na czynnym napinaniu mięśni bez zmiany dłi*j gości ich włókien. Skurcz izometryczny nie powoduje więc ruchu w stawie, ponie^ waż nie zmienia się odległość przyczepów mięśni do kości. Cel: przeciwdziałanie zanikom mięśni, uzyskanie przyrostu masy i siły mięśni, utrzymywanie aktywności mięśni w obrębie unieruchomionych odcinków ciata. Wskazania: wszelkiego rodzaju unieruchomienia, proste zaniki mięśni oraz te przypadki, w których ruch w stawie nie jest wskazany. Wykonanie: chorego trzeba nauczyć wykonywania skurczów izometrycznych mięśni. Na przykład ucząc go napinania mięśnia czworogiowego uda w pozycji leżącej tyłem należy pokazać, który to jest mięsień, a następnie polecić prostować silnie goleń napinając mięśnie. Nie zawsze udaje się to od razu. Należy więc podłożyć rękę pod piętę kończyny dolnej ćwiczonej i polecać choremu, aby usiłował on zmniejszyć nacisk pięty na rękę kinezyterapeuty. Można też trzymać rękę tuż nad palcami stopy i polecać choremu, aby usiłował on dotknąć palcami stopy ręki kinezyterapeuty nie odrywając przy tym kończyny doinej od podłoża. Chory uczy się łatwiej napinania mięśni najpierw kończyny zdrowej, potem równocześnie kończyny zdrowej i chorej, a w końcu napinania mięśni kończyny chorej. Przewidując konieczność unieruchomienia kończyny należy nauczyć chorego napinania mięśni przed założeniem unieruchomienia. Ćwiczenia izometryczne może wykonywać chory przy pomocy kinezyterapeuty lub samodzielnie. W pierwszym przypadku chory usiłuje wykonać określony ruch, jednak bez efektu, ponieważ napotyka opór nie do pokonania, stwarzany ręką kinezyterapeuty. W drugim przypadku chory usiłuje wykonać ruch przeciw nie dającemu się pokonać oporowi stwarzanemu bądź to przez drugą kończynę, bądź to różne przedmioty, np.: oparcie ćwiczonej kończyny o drabinkę, ścianę, stół, deskę lub paczkę umieszczoną w łóżku itp. Czas trwania skurczu izometrycznego wynosi ok. 5 sekund, a czas odpoczynku między kolejnymi skurczami ok. 10 sekund. Okres odpoczynku po pracy statycznej mięśnia musi być dłuższy, aby zapewnić m.in. dostateczne jego ukrwie-nie, które jest znacznie upośledzone w czasie skurczu izometrycznego. Liczba powtórzeń wynosi od 6 do 10. Bogaty zestaw ćwiczeń izometrycznych podał Hettinger w książce poświeconej tylko temu zagadnieniu. Podane niżej przykłady ćwiczeń izometrycznych dotyczą mięśni odgrywających ważną rolę w utrzymywaniu postawy ciała i w chodzie. • Mięsień czworogłowy uda Ćwiczenie 1 W leżeniu tyłem chory unosi wyprostowaną kd. nieznacznie nad podłoże i utrzymuje ją w tej pozycji. Ćwiczenie 2 Chory leży tyłem, a kinezyterapeuta chwyta jedną ręką za podeszwę zgiętej grzbietowe stopy chorego, drugą rękę wsuwa pod dół podkolanowy. Chory stara się zginać podeszwowo stopę przeciw nie dającemu się pokonać oporowi i naciska na wsuniętą pod kolano rękę kinezyterapeuty. Ćwiczenie 3 Chory leży tyłem, a kinezyterapeuta wsuwa rękę pod jego piętę, polecając mu zmniejszanie nacisku pięty na rękę bez odrywania pięty od podłoża. 80 81 Ćwiczenie 4 Chory leży tyłem, a kinezyterapeuta trzyma rękę tuż nad palcami jego stopy polecając, aby usiłował on dotknąć palcami stopy ręki kinezyterapeuty nie odrywając pięty od podłoża. Ćwiczenie 5 Chory leży tyłem. Pod dół podkolanowy podkłada się mu płaski woreczek z piaskiem i poleca wywieranie silnego nacisku na woreczek. Stopa jest maksymalnie zgięta grzbietowe, co wzmacnia skurcz mięśnia czworogłowego uda. Ćwiczenie 6 Chory leży tyłem, podeszwy stóp przylegają do skrzynki umieszczor w łóżku. Naciska on silnie stopami na skrzynkę dociskając równocześnie d( podkolanowe do podłoża. Mięśnie pośladkowe wielkie Ćwiczenie 1 Silne zaciskanie pośladków. Ćwiczenie 2 Chory leży tyłem mając uda i golenie zgięte pod kątem 90°, a podeszwy stópj oparte o deskę umieszczoną w łóżku. Stara się on prostować uda przeciw nie dającemu się pokonać oporowi. Mięsień trójgłowy łydki Chory leży tyłem, mając kkd. wyprostowane, a podeszwy stóp oparte o deskę li skrzynkę umieszczoną w łóżku. Naciska on silnie stopami na skrzynkę bez odr wania od niej pięt. Ćwiczenia czynne w odciążeniu Ćwiczenia te polegają na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach pr odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała. Cel: przeciwdziałanie zanikom mięśni i uzyskanie przyrostu ich siły, zapobie ganię przykurczom w stawie, zwiększenie zakresu ruchów w stawie. Wskazania: zaniki i znaczne osłabienie siły mięśni (od plus 1 do plus 2 w skalij Lovetta), słaby zrost kostny, zmiany chorobowe powierzchni stawowych, kiedy to dążymy do zmniejszenia ich tarcia o siebie w czasie ruchu. Przeciwwskazania: takie same jak przy ćwiczeniach biernych. Wykonanie: odciążenie uzyskuje się przez podwieszenie ćwiczonej kończyny, zmniejszenie tarcia o podłoże, zanurzenie chorego w wodzie, podtrzymywanie ćwiczonej kończyny rękami kinezyterapeuty. Podwieszenie ćwiczonej kończyny Rozróżnia się podwieszenie osiowe i pozaosiowe. Przy podwieszeniu osiowym punkt zawieszenia ćwiczonej kończyny znajduje się prostopadle nad osią ruchu. Ruch odbywa się w płaszczyźnie poziomej wokół osi pionowej przy pełnym odciążeniu i zrównoważeniu ćwiczonej kończyny. Ruch powinien się zaczynać od momentu bezwładności kończyny, to znaczy, że po każdym wykonaniu ruchu kończyna pozostaje przez chwilę w pozycji wyjściowej. Tempo ćwiczeń zależy od aktualnej siły mięśni. Przy niewielkiej sile mięśni tempo jest wolne, a w miarę jej przyrostu - szybsze. Czas trwania ćwiczeń grupy mięśni wykonujących określone ruchy wynosi około 2 minut, można go jednak zwiększać w zależności od przyrostu siły i wytrzymałości mięśni, nie przekraczając jednak 5 minut. Chory ćwiczy zwykle raz dziennie. Ćwiczenia czynne w podwieszeniu osiowym należy prowadzić w myśl następujących zasad: - pozycja wyjściowa musi być tak dobrana, aby ruchy ćwiczonej kończyny od- bywaty się w płaszczyźnie poziomej (z wyjątkiem ruchów rotacyjnych), - podwieszki zakłada się tak, aby ćwiczona kończyna była w pełni odciążona, - punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopa dle nad stawem, w którym odbywa się ruch. Ćwiczenia czynne w odciążeniu dogodnie jest wykonywać w urządzeniu składającym się z trzech ścian bocznych i ściany sufitowej wykonanych z grubej siatki stalowej. Do siatki przymocowuje się haki służące do zaczepienia linek połączonych z podwieszkami. Wewnątrz tego urządzenia znajduje się stół lub krzesło do ćwiczeń. Urządzenie to pod nazwą Uniwersalny Gabinet Usprawniania Leczniczego (UGUL) wraz z pełnym wyposażeniem produkuje Wojewódzka Spółdzielnia Inwalidów "Odnowa" w Opolu. W podwieszeniu pozaosiowym punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się poza osią ruchu, co daje pełne odciążenie ćwiczonej kończyny, lecz bez jej zrównoważenia. Ruch odbywa się wówczas jakby po wycinku koła, mając moment wznoszenia (utrudnienie) oraz opadania (wspomaganie). Dla uzyskania zwiększenia lub zmniejszenia tych momentów należy punkt zawieszenia przesuwać dogłowowo, odgłowowo lub dobocznie w stosunku do osi ruchu. W celu uzyskania utrudnienia ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku przeciwnym do wykonywanego ruchu. W celu wspomagania ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku wykonywanego ruchu. Pozycje wyjściowe i miejsca zakładania podwieszek są takie same jak przy ćwiczeniach w podwieszeniu osiowym. Podobny efekt jak przy ćwiczeniach w podwieszeniu pozaosiowym uzyskujemy przy zmianie kąta nachylenia podłoża. Ruch po płaszczyźnie w górę jest utrudniony (ćwiczenie z oporem), a w czasie powrotu do pozycji wyjściowej następuje wspomaganie ruchu. 82 Ryć. 159. Zmniejszenie tarcia o podłoże Zmniejszenie tarcia o podłoże uzyskuje się przez wytalkowanie gładkiej powierzchni, po której odbywa się ruch, podłożenie pod ćwiczoną kończynę sukna lub krążków z waty albo przez przymocowanie wrotek do ćwiczonej kończyny. Przy wszystkich tych sposobach pozycje wyjściowe są takie same jak przy podwieszeniu osiowym, z tym że ruch odbywa się po gładkiej powierzchni podło-żonej pod ćwiczoną kończynę. Zanurzenie chorego w wodzie Zanurzenie chorego w wodzie stwarza najlepsze warunki dla pracy słabych mięśni. Środowisko wodne powoduje nie tylko odciążenie i rozluźnienie mięsni, lecz również umożliwia wykorzystanie sity unoszącej ciało (dynamiczna sita ps cia) dla wspomagania ruchów. Ćwiczenia mięśni rąk i stóp jest dogodnie wykonywać w naczyniu z ciepłą we-da. Podtrzymywanie ćwiczonej kończyny przez kinezyterapeutę Odciążenie uzyskuje się wówczas, kiedy kinezyterapeuta podtrzymuje ćwiczo-j ny odcinek ciała w czasie ruchu. Sposób ten stwarza również możliwość wspo-j magania lub utrudnienia ruchu. Niżej podano przykłady ćwiczeń czynnych w podwieszeniu osiowym. Ryć. 160. Odciążenie: podwieszka dwustawowa obejmuje V3 bliższą przedramienia oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linki połączonej z podwieszka znajduje się prostopadle nad stawem barkowym. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz i do wewnątrz. W czasie ruchu ramię przylega do klatki piersiowej. Mięśnie działające na stawy kończyny górnej Mięśnie działające na staw barkowy Mm. zginające i prostujące ramię (ryć. 159) Pw.: leżenie na boku na kg. nie ćwiczonej, kkd. zgięte. Odciążenie: jedna podwieszka obejmuje ramię w V2 jego długości, druga] (dwustawowa) obejmuje staw łokciowy oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linek połączonych podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem barkowym. Ruch: zginanie i prostowanie ramienia. Mm. odwodzące i przywodzące ramię (ryć. 160) Pw.: leżenie tyłem. Odciążenie: jedna podwieszka obejmuje ramię w V2 jego długości, druga] (dwustawowa) obejmuje staw łokciowy oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linek' połączony podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem barkowym. Ruch: odwodzenie i przywodzenie ramienia. Mm. skręcające ramię na zewnątrz i do wewnątrz (ryć. 161) Pw.: siad na krześle z oparciem dla tułowia, przedramię kg. ćwiczonej zgięte pod kątem 90°. Mm. zginające i prostujące ramię w płaszczyźnie poziomej (ryć. 162) Pw.: siad na krześle z oparciem dla tułowia, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°. Odciążenie: jedna podwieszka obejmuje ramię w V2 jego długości, druga (dwustawowa) obejmuje staw łokciowy oraz śródręcze. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem barkowym. Ruch: zginanie i prostowanie poziome ramienia. Ryć. 161. Ryć. 162. Mm. działające na staw łokciowy Mm. zginające i prostujące przedramię Sposób 1 (ryć. 163). Pw.: siad na krześle z oparciem dla tułowia, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90°. Odciążenie i stab.: jedna podwieszka obejmuje ramię w V2 jego długości, druga (dwustawowa) obejmuje V3 bliższą przedramienia oraz śródręcze. Punkt za- 84 85 czepienia linek połączony z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem łokciowym. Stabilizacja ramienia za pomocą mankietu obejmującego jego V3 dalszą, połączonego dwiema linkami z przeciwległymi ścianami sporządzonymi z metalowej kraty. Ruch: zginanie i prostowanie przedramienia. Ryć. 165. Ryć. 166. Ryć. 164. Ryć. 163. Sposób 2 (ryć. 164). Pw.: leżenie na boku na kg. nie ćwiczonej, kkd. zgięte. Odciążenie i stab.: jedna podwieszka obejmuje ramię w V2 jego długości, dru-jj ga (dwustawowa) obejmuje V3 bliższą przedramienia oraz śródrecze. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem łokciowym. Stabilizacja ramienia za pomocą mankietu obejmującego jego V3 dalszą, połączonego dwiema linkami z przeciwległymi ścianami sporządzonymi z metalowej kraty. Ruch: zginanie i prostowanie przedramienia. Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej Mięśnie działające na staw biodrowy Mm. zginające i prostujące udo (ryć. 165) Pw.: leżenie na boku na kd. nie ćwiczonej zgiętej w stawach biodrowym i ko*| łanowym, stab. miednicy pasem. Odciążenie: jedna podwieszka obejmuje udo w V2 jego długości, drugaj {dwustawowa) obejmuje V2 goleni i stopę. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem biodrowym. Ruch: zginanie i prostowanie uda przy zgiętej goleni. Po serii tych ruchów zgi-1 nanie i prostowanie uda przy wyprostowanej goleni. Mm, odwodzące i przywodzące udo (ryć. 166) Pw.: leżenie tyłem, kd. ćwiczona wyprostowana, kd. nie ćwiczona odwiedziona, wyprostowana lub zgięta. Stab. miednicy pasem. Odciążenie: jedna podwieszka obejmuje udo w V2 jego długości, druga (dwustawowa) obejmuje goleń w V2 jej długości oraz stopę. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem biodrowym. Ruch: odwodzenie i przywodzenie uda. Mięśnie działające na staw kolanowy Mm. zginające i prostujące goleń (ryć. 167) Pw.: leżenie na boku na kd. nie ćwiczonej, zgiętej w sławach biodrowym i kolanowym. Odciążenie i stab.: jedna podwieszka obejmuje udo w V2 jego długości, druga (dwustawowa) obejmuje V3 dalszą goleni oraz stopę. Punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się prostopadle nad stawem kolanowym. Stabilizacja uda za pomocą mankietu obejmującego jego Vg dalszą, połączonego za pomocą dwóch linek z przeciwległymi ścianami sporządzonymi z metalowej kraty. Ruch: zginanie i prostowanie goleni. Ryć. 167. 86 Mięśnie działające na kręgosłup Ćwiczenia te wykonuje chory w całkowitym podwieszeniu tyłem lub bokiem, albo w częściowym podwieszeniu tyłem. Podwieszenia dokonujemy używając pasów i podwieszek połączonych z linkami przymocowanymi do metalowej szyny znajdującej się nad łóżkiem chorego lub do siatki sufitowej wymienionego urządzenia (patrz s. 11). Przy całkowitym podwieszeniu pasy i podwieszki obejmują: głowę, klatkę piersiową, miednicę, stawy kolanowe, skokowe, śródstopia oraz stawy łokciowe i śródręcza. Podwieszenie na sprężynach daje jeszcze większe uczucie wygody i sprzyja rozluźnieniu mięśni (jak na ryć. 3). Częściowe podwieszenie umożliwia stabilizację określonego odcinka kręgo-] słupa. Sposób 2 (ryć. 169). Pw.: leżenie tyłem w ten sposób, że na stole leżą kkd. i miednica ustabilizowana pasem, a tułów i głowa są podwieszone poza stołem. Ruch: zginanie tułowia do boku w lewo i w prawo. Mm. zginające kręgosłup do przodu i do tyłu Pw.: całkowite podwieszenie bokiem. Ruch: zginanie tułowia do przodu z równoczesnym zginaniem kkd. - zginanie tułowia do tyłu z równoczesnym prostowaniem kkd. Mm. zginające kręgosłup do boku Zginanie całego kręgosłupa do boku Pw.: całkowite podwieszenie, takie samo j'ak na rycinie 3. Ruch: zginanie tułowia do boku w lewo i w prawo z równoczesnymi ruchami! kkd. w płaszczyźnie czołowej. Zginanie części lędźwiowej kręgosłupa do boku Sposób 1 (ryć. 168). Pw.: leżenie tyfem w ten sposób, że głowa i klatka piersiowa leżą na łóżku lub] na stole, a miednica i kkd. są podwieszone tuż nad podłożem. Chory stabilizuje obręcz kończyny górnej i kręgosłup w odcinku piersiowym chwytem oburącz . boczne metalowe rurki przyłóżkowego urządzenia do podwieszania lub za brzt płyty stołu. Ruch: przenoszenie kkd. jak najdalej w lewo i w prawo w płaszczyźnie czoło-] wej. Ryć. 169. Ryć. 168. 88 Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem Ćwiczenia te umożliwiają słabym mięśniom nie tylko wykonywanie ruchów, lecz również pokonywanie nieznacznego oporu. Dzieje się to na skutek wyeliminowania masy kończyny przez jej podwieszenie. Uzyskujemy więc możność dawkowania oporu, co jest najlepszą metodą prowadzącą do zwiększania siły mięśni. Ce!\ uzyskanie przyrostu siły słabych mięśni. Wskazania: osłabienie siły mięśni wynoszącej od plus 2 do 3, a nawet powyżej 3 wg skali Lovetta. Przeciwwskazania: ostry stan zapafny stawu lub mięśni. Wykonanie: ćwiczoną kończynę odciąża się najczęściej za pomocą podwieszenia osiowego w wymienionym uprzednio urządzeniu, którego ściany są sporządzone z metalowej kraty (patrz s. 83). Poza podwieszkami mającymi za zadanie tylko odciążenie ćwiczonej kończyny zakłada się jeszcze mankiet, który łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy i bloczek dodatkowy. Bloczek kierunkowy umieszcza się na bocznych ścianach w celu uzyskania przebiegu linki w płaszczyźnie ruchu. Bloczek dodatkowy umieszcza się na siatce sufitowej w celu umożliwienia swobodnego i bezpiecznego dla chorego ruchu ciężaru. Długość linki regulujemy tak, aby w pozycji wyjściowej do ćwiczeń ciężar spoczywał na podłodze przykrytej w tym miejscu mikrogumą. Tempo ćwiczeń zależy od aktualnej sKy mięśni. Przy niewielkiej sile mięśni jest ono wolne, a w miarę przyrostu siły mięśni - szybsze. W ćwiczeniach w odciążeniu z oporem zasadniczą rolę odgrywa prawidłowe umieszczenie bloczka kierunkowego. Powinien on być tak umieszczony, aby w chwili wykonania V2 zakresu ruchu w stawie linka łącząca mankiet z bloczkiem kierunkowym przebiegała prostopadle do długiej osi ćwiczonego odcinka ciała. Opór narasta wówczas stopniowo osiągając maksimum w Va zakresu ruchu, po czym stopniowo maleje. Opór jest zatem największy w środkowej części zakresu ruchu. W stawach o bardzo obszernych zakresach ruchu nie jest możliwe uzyskanie opisanego działania oporu w pełnym zakresie ruchu przy niezmiennym umiejscowieniu bloczka kierunkowego. W początkowej fazie ruchu opór byłby wówczas 89 znikomy, natomiast w końcowej fazie ruchu mogłoby występować nawet wspomaganie ruchu. Biorąc pod uwagę powyższe fakty podzieliliśmy pełny zakres bardzo obszernych ruchów na dwa sektory {sektor l i li), dobierając umiejscowienie bloczka kierunkowego oddzielnie dla każdego sektora. Niżej podano przykłady ćwiczeń czynnych z oporem w podwieszeniu osiowym. Oznakowanie rycin Na zamieszczonych niżej rycinach oznaczono liniami położenie ćwiczonej kończyny w sektorze l i II zakresu ruchu. Sektor l Linia A ilustruje położenie kończyny w pozycji wyjściowej. Linia B ilustruje położenie kończyny w V2 zakresu ruchu i na tej linii narysowano kształt kończyny. Linia C, ilustruje położenie kończyny w pozycji końcowej dla sektora I. Sektor II Linia C2 ilustruje położenie kończyny w pozycji wyjściowej (pokrywa się ona z linią C,, która ilustrowała położenie kończyny w pozycji końcowej dla sektora I). Linia D ilustruje położenie kończyny w V2 zakresu ruchu i na tej linii obrysowano kształt kończyny. Linia E ilustruje położenie kończyny w pozycji końcowej dla sektora II. Linie stanowiące granice sektora l zakresu ruchu {A i C,) oraz sektora II (C2 i E) połączono linią półkolistą ze strzałką wskazującą kierunek ruchu. Dla przykładu podajemy oznakowanie rycin 170 i 171 ilustrujących zginanie ramienia w podwieszeniu z oporem. Sektor l zakresu ruchu, tj. od maksymalnego wyprostu ramienia (ok. 40°) do! jego zgięcia pod kątem ok. 90° (ryć. 170). Sektor II zakresu ruchu, tj. od zgięcia ramienia pod kątem ok. 90° do jego maksymalnego zgięcia pod kątem 180° (ryć. 171). A - położenie kończyny górnej w pozycji wyjściowej dla sektora l zakresu ruchu. B - położenie kończyny górnej w V2 sektora l zakresu ruchu. W tym położeniu linka łącząca mankiet obejmujący ramię z bloczkiem kierunkowym przebiega prostopadle do osi długiej kończyny górnej. C, - położenie kończyny górnej w pozycji końcowej dla sektora l. C2 - położenie kończyny górnej w pozycji wyjściowej dla sektora II zakresu ruchu (czyli w pozycji końcowej dla sektora l). D - położenie kończyny górnej w V2 sektora II zakresu ruchu. W tym położeniu linka łącząca mankiet obejmujący ramię z bloczkiem kierunkowym przebiega prostopadle do osi długiej kończyny górnej. E - położenie kończyny górnej w pozycji końcowej dla sektora II. n/lięśnie działające na stawy kończyny górnej pleśnie działające na staw barkowy f/Im. zginające ramię Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu {patrz ryć. 159). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 170, a w sektorze II - rycina 171. Ryć. 171. Widok z góry. Ryć. 170. Widok z góry. Ryć. 172. Widok z góry. Ryć. 173. Widok z góry. Mm. prostujące ramię Pw., odciążenie i ruch takie same jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 159). 90 91 Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 172, a w sektorze II - rycina 173. Mm. odwodzące ramię Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz] ryć. 160). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką bi( gnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakres ruchu przedstawia rycina 174, a w sektorze II - rycina 175. . zginające ramię w płaszczyźnie poziomej pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 162). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 178, a w sektorze II - rycina 179. Ryć. 178. Widok z góry. Ryc. 179. Widok z góry. Ryć. 174. Widok z góry. Ryc. 175. widok z góry. Mm. przywodzące ramię Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patr ryć. 160). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 176, a w sektorze II - rycina 177. Mm. prostujące ramię w płaszczyźnie poziomej Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 162). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 180, a w sektorze II - rycina 181. Ryc. 176. Widok z góry. Ryc. 177. Widok z góry. Ryc. 180. Widok z góry. Ryc. 181. Widok z góry. Mięśnie działające na staw łokciowy Mm. zginające przedramię Pw., odciążenie, stab. ramienia i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 164). 92 93 Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 182. Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 165). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 184, a w sektorze II - rycina 185. Mm. prostujące udo Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 165). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 186, a w sektorze II - rycina 187. Ryć. 182. Widok z góry. Mm. prostujące przedramię Ryć. 183. Widok z góry. Pw., odciążenie, stab. ramienia i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 164). Opór: mankiet obejmujący Vg dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linh biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 183. Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej Mięśnie działające na staw biodrowy Mm. zginające udo E' ' - -' D Ryć. 186. Widok z góry. Ryć. 187. Widok z góry. Mm. odwodzące udo Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 166). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 188. Ryć. 184. Widok z góry. Ryć. 185. Widok z góry. Ryć. 188. Widok z góry. Ryć. 189. Widok z góry. 94 95 Mm. przywodzące udo Pw., odciążenie i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszeniu (patrz ryć. 166). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą j przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 189. Mięśnie działające na staw kolanowy Mm. zginające goleń Pw., odciążenie, stab. uda i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszenh (patrz ryć. 167). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegr ca przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 190. Ryć. 190. Widok z góry. Ryć. 191. Widok z góry. Mm. prostujące goleń Pw., odciążenie, stab. uda i ruch: jak w ćwiczeniach czynnych w podwieszenh (patrz ryć. 167). Opór: mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 191. f Ćwiczenia czynne wolne Ćwiczenia czynne wolne polegają na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach z pokonaniem tylko ciężaru ćwiczonego odcinka ciała. Chory ćwiczy więc bez przyborów i dlatego te ćwiczenia noszą nazwę ćwiczeń wolnych. Wykonuje się je przy sile mięśni 3, a także 4 i 5 wg skali Lovetta jako uzupełnienie innych ćwiczeń. Cet zwiększanie siły i wytrzymałości przede wszystkim określonej grupy mięśni, utrzymywanie i zwiększanie zakresu ruchów w stawach, poprawa koordynacji ruchowej. Wskazania: osłabienie mięśni, wszystkie przypadki, w których siła mięśni wynosi co najmniej 3 wg skali Loverta, ograniczenie zakresu ruchów w stawach. Wykonanie: choremu należy dokładnie objaśnić sposób wykonania ruchu i pozycję wyjściową. Początkowo chory wykonuje ćwiczenia łatwe i proste w pozycjach izolowanych. Po ich opanowaniu i uzyskaniu przyrostu sHy mięśni przechodzi się do ćwiczeń trudniejszych, coraz bardziej złożonych. Nie używając sprzętu pomocniczego można zwiększać stopień trudności ćwiczeń przedłużając czas ich trwania, zwiększając tempo, dobierając odpowiedni zestaw ćwiczeń. Tempo ćwiczeń jest powolne w okresie zapoznawania się ze sposobem ich wykonywania, a w miarę opanowywania techniki ćwiczeń tempo wzrasta. Czas trwania ćwiczeń zależy od poziomu ogólnej wydolności i sprawności fizycznej chorego. Rozpoczyna się zwykle od 2 do 3 powtórzeń jednego ćwiczenia, zwiększając stopniowo liczbę powtórzeń. Zestaw ćwiczeń musi być tak dobrany, aby praca ćwiczonej grupy mięśni trwała w sumie około 15 minut. Ćwiczenia czynne wolne wykonuje się indywidualnie, rzadziej zespołowo. Przy ćwiczeniach tych nie używa się wprawdzie przyborów, jednak dla ich uatrakcyjnienia można się posłużyć piłeczkami do tenisa stołowego, pudełkami do zapałek, zabawkami zawieszonymi nad ćwiczącymi itp. Użycie wymienionego sprzętu jest bardzo pomocne przy prowadzeniu ćwiczeń z dziećmi. Ćwiczenia stają się wówczas bardziej urozmaicone i dlatego dzieci chętnie je wykonują. Do ćwiczeń zespołowych należy dobrać grupę zupełnie jednorodną, np. chorych z osłabieniem mięśni pośladkowych, czworogłowych uda itp. W czasie wykonywania ćwiczeń kinezyterapeuta sprawdza, czy ruch wykonuje właściwa grupa mięśni. W razie zastępowania pracy słabych mięśni pracą mięśni wspomagających (substytucja) należy wnosić, że ćwiczenia są za trudne lub że liczba powtórzeń jest za duża. Niżej podano przykłady ćwiczeń czynnych wolnych oddziaływających na poszczególne grupy mięśni. Mięśnie działające na stawy kończyny górnej Mm. zginające ramię - Leżenie tyłem, siad lub postawa stojąca. Naprzemienne zginanie ramion do przodu. - Leżenie na boku, kg. wzdłuż tułowia. Swobodne wymacny kg. w przód i w górę. - Leżenie przodem na stole, kkg. poza stołem. Naprzemienne i równoczesne zginanie ramion do przodu. - Siad prosty. Skłon w przód z dotknięciem stóp palcami rąk. - Siad na ławeczce, przedramiona zgięte do kąta ok. 90°. Zakładanie rąk na kark. W czasie ruchu łokcie skierowane do przodu. - Stanie przodem do drabinki. Przechwytywanie za coraz wyższy szczebel. - 96 97 Mm. nawracające i odwracające przedramię - Leżenie tyłem, przedramiona zgięte. Nawracanie i odwracanie przedramion. - Siad przodem do stołu, przedramiona spoczywają na stole lub łokcie oparte o stół. Nawracanie i odwracanie przedramion. - Stanie w niewielkim rozkroku, kg. zgięta w stawie łokciowym pod kątem 90C, przedramię w położeniu pośrednim. Chwyt za laskę gimnastyczną w połowie jej długości. Nawracanie i odwracanie przedramienia. Mm. zginające rękę grzbietowo - Siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w nawróceniu lub ręka poza stołem. Zginanie grzbietowe ręki. W czasie ruchu przedramię przylega do stołu. - Siad, łokcie oparte o stół. Zginanie grzbietowe rąk. nad gło-1 ^m zginające / prostujące ramię w płaszczyźnie poziomej - Leżenie tyłem, ramię odwiedzione pod kątem 90°. Dotykanie ręką przeciw ległego barku. - Leżenie tyłem, ramiona zgięte pod kątem 90°, przedramiona wyprostowa ne, palce rąk splecione. Przenoszenie kkg. na lewą i prawą stronę. - Siad skrzyźny lub stanie, ramiona odwiedzione pod kątem 90°, przedramio na wyprostowane. Przeniesienie kkg. w przód do skrzyżowania i odrzut w tył w płaszczyźnie poziomej. - Leżenie przodem na stole, kkg. poza stołem. Swobodne wymachy do tyłu w płaszczyźnie poziomej. - Siad prosty, rozkroczny lub skrzyźny. Szeroki chwyt oburącz laski, szarfy lub linki na wysokości klatki piersiowej. Przenoszenie kkg. w lewo i w prawo. W czasie ruchu kkg. są wyprostowane. - Do ćwiczeń mięśni działających na staw barkowy należą również: krążenia w stawach ramiennych kkg. wyprostowanych lub zgiętych w stawach łokciowych. Mm, zginające i prostujące przedramię - Leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia. Dotykanie barków palcami rąk. - Ćwiczenie jak wyżej, tylko w siadzie prostym, skrzyżnym lub na krześle. - Siad przodem do stołu, przedramiona spoczywają na stole. Dotykanie bar ków palcami rąk. - Leżenie przodem na stole, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię poza stołem. Prostowanie przedramienia. - Siad lub stanie, palce rąk na barkach. Naprzemienne wyprosty kkg. w górę. - Stanie przy kółkach, ramiona oparte wewnątrz kółek, przedramiona zwisają. Prostowanie przedramion. - Leżenie tyłem, siad prosty, rozkroczny lub skrzyźny, kkg. wyprostowane. Chwyt oburącz za laskę gimnastyczną, szarfę lub linkę spoczywającą na udach. Przenoszenie laski na klatkę piersiową aż do dotknięcia jej laską. - Leżenie tyłem, kkg. zgięte w stawach łokciowych. Chwyt oburącz za laskę, szarfę lub linkę i przenoszenie jej na uda przez wyprost przedramion. - Stanie lub siad. Dotykanie palcarpi rąk przedmiotu wą. - Stanie lub siad prosty, rozkroczny, skrzyźny. Chwyt za laskę, szarfę lub oburącz na szerokość barków. Przenoszenie laski nad głową. W czasie ruch kkg. są wyprostowane. Mm. prostujące ramię - Leżenie przodem, kkg. wzdłuż tułowia. Wymach kkg. do tyłu. - Leżenie na boku, kkg. wzdłuż tułowia. Swobodne wymachy kg. w przd i w tył. - Siad prosty. Wymachy kkg. w tył z równoczesnym skłonem tułowia w prze - Leżenie przodem na stole, kg. zwisa poza stołem. Wymach kg. do tyłu. - Siad na taborecie, ramiona przylegają do klatki piersiowej, przedramic zgięte pod kątem ok. 90°. Cofanie łokci do tyłu. - Stanie. Wymachy kkg. w tył z równoczesnym nieznacznym skłonem tułowii w przód. - Stanie lub siad prosty, rozkroczny, skrzyźny. Chwyt za laskę, szarfę lub linh oburącz za sobą na szerokość barków, Wymachy kkg. w tył z równoczesnyr skłonem tułowia w przód. Mm. odwodzące i przywodzące ramię - Leżenie tyłem, przodem, kkg. wzdłuż tułowia. Przenoszenie kkg. bokier w górę do chwili zetknięcia się rąk ze sobą. - Leżenie na boku, kg. dalsza od podłoża wzdłuż tułowia. Przenoszenie bokiem w górę aż do dotknięcia ręką podłoża. - Siad lub stanie, kkg. wzdłuż tułowia. Przenoszenie kkg. bokiem w górę chwili zetknięcia się grzbietów rąk ze sobą. - Stanie bokiem do drabinki. Kolejne przechwytywanie za coraz wyższy] szczebel. - Siad skrzyźny, palce rąk na barkach. Wyprosi kkg. w bok z chwilowym wy trzymaniem wyprostu i powrót do pozycji wyjściowej. Mm. skręcające ramię do wewnątrz i na zewnątrz - Leżenie tyłem, ramiona odwiedzione pod kątem ok. 90°, przedramion* zgięte pod kątem ok. 90°. Naprzemienne dotykanie podłoża grzbietem ręki i dło nią. - Leżenie tyłem, ramiona przylegają do klatki piersiowej, przedramiona zgięte ] pod kątem ok. 90°. Naprzemienne dotykanie brzucha dłonią i podłoża grzbietem^ ręki. W czasie ruchu ramiona przylegają do klatki piersiowej, - Leżenie przodem na stole, ramiona odwiedzione pod kątem 90°, przedrą- _ miona zwisają poza stołem. Naprzemienne dotykanie płyty stołu dłonią i grzbie- j tem ręki. - Stanie bokiem do drabinki, łokieć oparty o szczebel. Dotykanie ręką szczebli powyżej i poniżej punktu podparcia łokcia. - 98 99 - Siad, przedramię i ręka spoczywają na stole w nawróceniu. Dotykanie grzbietem ręki przedmiotów zawieszonych nad ręką. W czasie ruchu ręki przed ramię spoczywa na stole. Mm. zginające rękę dłoniowe - Mm. zginające rękę dłoniowe ćwiczy się jak mm. zginające rękę grzbietowej tylko ruch jest odwrotny, a przedramię i ręka spoczywają na stole w odwróceniu] Mm. odwodzące rękę promieniowo i łokciowo - Siad, przedramię w nawróceniu spoczywa na stole, ręka poza stołem, wodzenie ręki łokciowe i promieniowe. - Siad na krześle, kkg. zwisają. Odwodzenie łokciowe i promieniowe rąk. - Do ćwiczeń czynnych stawu nadgarstkowego należą również krążenia Mm. działające na stawy palców rąk - Siad, łokcie oparte o stół. Zaciskanie palców rąk w pięść. - Siad, przedramię i ręka w nawróceniu spoczywają na stole, palce ręki póz stołem. Prostowanie oddzielne i równoczesne palców. - Zginanie i prostowanie poszczególnych paiiczków palców w pozycjach ściowych jak wyżej. - Siad, łokieć oparty o stół lub kg. zwisa wzdłuż tułowia, lub przedramię sp czywa na stole. Odwodzenie i przywodzenie palców równoczesne lub każdej z osobna. - Marszczenie bandaża palcami rąk. - Siad, łokieć oparty o stół. Kolejne dotykanie kciukiem pozostałych pak - Siad, łokieć oparty o stół. Dotykanie opuszką palca małego opuszki kciuł - Siad, przedramię i ręka w nawróceniu spoczywają na stole. Odsuws drobnych przedmiotów kciukiem oraz palcem małym. Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej Mm. prostujące udo - Leżenie przodem, golenie zgięte. Naprzemienne i równoczesne prosto nie i przeprost ud. - Ćwiczenie jak wyżej z chwytem za pierwszy szczebel drabinki. - Klęk podparty. Naprzemienne wymachy kkd. do tyłu. - Przysiad przodem do drabinki. Przejście do stania ze wspięciem na palce. - Zwis przodem, podudzia zgięte. Naprzemienne i równoczesne wyma kkd. do tyłu. - Ćwiczenia jak wyżej, tylko kkd. są wyprostowane. - Tułów leży przodem na stole, stopy oparte poza stołem o podłoże. Naprze mienne prostowanie kkd. przy goleniach zgiętych lub wyprostowanych. Mm. zginające udo - Leżenie tyłem. Naprzemienne zbliżanie kolan i głowy do klatki piersiowej. - Leżenie tyłem. Ruch kkd. naśladujący jazdę na rowerze. - Leżenie na boku. Naprzemienne zbliżanie kolan i głowy do klatki piersiowej. - Siad prosty podparty. Uniesienie kkd. wyprostowanych, zgięcie goleni, wy prostowanie ich i opuszczenie kkd. na podłoże. - Klęk podparty. Równoczesne zbliżanie do siebie głowy i kolana. - Zwis tyłem. Naprzemienne i równoczesne zginanie kkd. w stawach biodro wych i kolanowych. - Siad na stole, golenie poza stołem. Naprzemienne zbliżanie kolan do klatki piersiowej. Mm. odwodzące udo - Leżenie tyłem, przodem, siad prosty lub zwis tyłem. Naprzemienne j równoczesne odwodzenie ud. - Leżenie na boku, odwodzenie kd. wyprostowanej lub zgiętej w stawie kola nowym. - Siad prosty podparty. Uniesienie kkd. ponad podłoże, odwiedzenie ich, złą czenie i powrót do pozycji wyjściowej. - Zwis przodem lub tyłem. Odwodzenie ud. - Stanie bokiem do drabinki na pierwszym jej szczeblu. Chwyt za szczebel na wysokości barku. Wymachy kd. w bok. - Leżenie na boku, kkd. wyprostowane, stopy przy drabince. Zakładanie sto py na coraz wyższy szczebel. Mm. przywodzące udo - Leżenie tyłem. Naprzemienne krzyżowanie kkd. wyprostowanych. - Leżenie tyłem. Ściskanie kolanami gąbki. - Leżenie na boku. Oparcie stopy kd. dalszej od podłoża o 3-4 szczebel dra binki. Zbliżanie do niej kd. spoczywającej na podłożu. - Siad rozkroczny, leżenie przodem lub tyłem. Naprzemienne zbliżanie kkd. do siebie. Mm. skręcające udo na zewnątrz i do wewnątrz - Leżenie tyłem lub siad prosty. Skręcanie kkd. na zewnątrz i do wewnątrz. - Siad na stole, podudzia poza stołem. Odchylanie goleni na zewnątrz i do wewnątrz krzyżując je. - Ćwiczenie jak wyżej, tylko w zwisie, kkd. zgięte w stawach biodrowych i ko lanowych pod kątem ok. 90°. - Siad prosty. Przejście do siadu skrzyżnego. - Siad rozkroczny. Zbliżanie kolan do siebie z równoczesnym zginaniem kkd. w stawach biodrowych i kolanowych. W czasie ruchu stopy pozostają oddalone od siebie. - Leżenie przodem, golenie zgięte pod kątem 60-90°, odchylanie goleni na zewnątrz i do wewnątrz krzyżując je. - 100 - Leżenie tyłem, kkd. zgięte w stawach biodrowych pod kątem 90° oraz w stawach kolanowych pod kątem 60-90°. Odchylanie goleni na zewnątrz i do wewnątrz, krzyżując je. Mm. prostujące goleń - Leżenie tyłem na stole, golenie poza stołem lub siad. Naprzemienr i równoczesne prostowanie goleni. - Przysiad lub półprzysiad. Przejście do stania. - Leżenie tyłem, kkd. zgięte pod kątem 45° w stawach biodrowych i kolano-i wych. Naprzemienne lub jednoczesne prostowanie goleni, uda pozostają zgięte, i Mm. zginające stopę grzbietowe - Leżenie tyłem lub siad. Zginanie grzbietowe stóp. - Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel. Dotykanie palcami stopy pierwszego szczebla. - Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel. Zginanie grzbieto we stopy oraz krążenie stopą. - Leżenie tyłem, kkd. zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem ok. 45°. Stopy oparte o podłoże. Zginanie grzbietowe stóp. Mm. zginające stopę podeszwowo - Leżenie tyłem. Zginanie podeszwowe stóp. - Leżenie przodem, golenie zgięte pod kątem ok. 90°. Zginanie podeszwowe stóp. - Siad, stopy oparte o podłoże. Unoszenie pięt. - Klęk podparty, golenie lekko uniesione nad podłożem. Zginanie podeszwo we stóp. - Stanie na jednej kd., goteń drugiej zgięta. Zginanie podeszwowe stopy kd. nie obciążonej. - Stanie przodem do drabinki, chwyt za szczebel na wysokości bioder. Wspięcie na palce. Mm. odwracające stopę - Siad. Unoszenie brzegów przyśrodkowych stóp. - Siad. Zbliżanie podeszew stóp do siebie. - Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości bio der. - Zbliżanie palucha do pierwszego szczebla. - Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości bio- j der. Zbliżanie pięt do siebie stroną podeszwową. W czasie ruchu palce stóp po zostają w miejscu. - Stanie na jednej nodze. Przesuwanie stroną podeszwową stopy po goleni. Mm. nawracające stopę - Siad lub stanie. Unoszenie bocznego brzegu stopy. - Stanie przodem do drabinki, chwyt oburącz za szczebel na wysokości bio der. Zbliżanie palca V stopy do pierwszego szczebla drabinki. - Do ćwiczeń stóp należą również: marsz na palcach na wysokim wspięciu, marsz na piętach, krążenie stopami, zginanie i prostowanie palców. Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup Mm. zginające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym do tyłu - Leżenie przodem lub siad. Odchylanie głowy do tyłu. - Klęk podparty, głowa pochylona w przód. Odchylanie głowy do tyłu. - Leżenie przodem na stole, głowa poza stołem. Odchylanie głowy do tytu. Mm. zginające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym do przodu - Leżenie tyłem lub siad. Dotykanie brodą mostka. - Leżenie tyłem na stole, głowa poza stołem. Dotykanie brodą mostka. Mm. zginające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym do boku - Siad, leżenie na boku lub klęk podparty. Dotykanie uchem barku. Mm. skręcające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym - Klęk podparty. Naprzemienne wymachy kkg. bokiem w tył z równoczesnymi skrętami tułowia i głowy. - Siad skrzyżny. Dotykanie lewym uchem prawego kolana i odwrotnie. Mm. zginające kręgosłup do tyłu - Leżenie przodem, kkg. wzdłuż tułowia. Skłony tułowia w tył. - Leżenie przodem, ręce pod brodą lub kkg. wyprostowane w górę, lub ręce splecione na pośladkach. Skłon tułowia w tył. - Leżenie przodem w poprzek ławeczki, stopy zaczepione o pierwszy szcze bel. Ułożenie kkg. może być różne, jak wyżej. Skłon tułowia w tył. - Leżenie przodem w poprzek ławeczki. Skłon tułowia w tył z równoczesnym unoszeniem kkd. do tyłu. - Zwis przodem. Wymach kkd. do tyłu. - Leżenie przodem w poprzek ławeczki, kkd. wyprostowane, stopy są zacze pione o pierwszy szczebel drabinki lub współćwiczący chwyta za kostki ćwiczą cego. Skłon tułowia w tył z różnym ułożeniem kkg. Mm. zginające kręgosłup do przodu - Leżenie tyłem. Równoczesne przyciąganie kolan i głowy do siebie. 102 103 - Leżenie tyłem, kkg. wzdłuż tułowia lub ręce splecione na karku, lub kkg. wyprostowane w górę. Przejście do siadu. - Leżenie tyłem. Siad z równoczesnym podkurczeniem kkd. (siad skulony). - Stanie. Skłon tułowia w przód z dotknięciem palcami rąk podłoża. - Siad prosty, stopy zaczepione o pierwszy szczebel drabinki, kkg. wzdłuż tu łowia lub ręce splecione na karku, lub wyprostowane w górę. Opad tułowia do le żenia tyłem i powrót do siadu prostego. - Ćwiczenie jak wyżej, tylko stabilizacja kkd. przez współćwiczącego chwy-: tem za kostki. - Leżenie tyłem, kkd. nieznacznie zgięte w stawach biodrowych i kolano wych, stopy zaczepione o pierwszy szczebel drabinki lub przytrzymywane przez współćwiczącego. Przejście do siadu z różnym ułożeniem kkg. - Leżenie tytem, kkd. wyprostowane, kkg. wzdłuż tułowia. Równoczesne uniesienie kkd. i tułowia (siad równoważny). - Siad na ławeczce gimnastycznej, kkd. wyprostowane, stopy zaczepione o pierwszy szczebel drabinki iub przytrzymywane przez współćwiczącego w oko licy kostek. Opad tułowia w tył i powrót do siadu. - Zwis tyłem. Usiłowanie dotknięcia prawym kolanem lewego barku i odwrot nie. - Zwis tyłem, uda zgięte pod kątem ok. 90". Skręt tułowia w lewo i w prawo z dotknięciem kolanem drabinki. - Siad rozkroczny, kkg. zgięte w stawach łokciowych. Dotykanie lewym łok ciem prawego kolana i odwrotnie. - Klęk podparty. Kolejne wymachy kkg. bokiem w tył, w lewo i w prawo z równoczesnym skrętem tułowia w stronę kg. wykonującej wymachy. - Leżenie tyłem, kkg. w bok. Dotykanie palcami stopy lub kolanem podłoża po przeciwnej stronie z równoczesnym skrętem biodra w lewo i w prawo. - Siad rozkroczny lub skrzyżny, laska na barkach. Skręty tułowia w lewo i w prawo. Ćwiczenia czynne z oporem Mm. zginające kręgosłup do boku - Siad na krześle, stopy zaczepione o nogi krzesła. Skłon tułowia w bok z usi łowaniem dotknięcia palcami ręki podłoża. - Stanie w rozkroku. Skłon tułowia w bok z równoczesnym przesuwaniem rę ką wzdłuż kd. jak najniżej. - Zwis na drabince przodem lub tyłem. Wymachy złączonych kkd. w lev i prawo. - Leżenie na boku na ławeczce, kkd. zaczepione o pierwszy szczebel drabin ki. Unoszenie tułowia w górę w płaszczyźnie czołowej. - Leżenie tyłem lub przodem. Kkd. w rozkroku wyprostowane, stopy zacze pione o pierwszy szczebel drabinki. Skłon tułowia w bok w lewo i w prawo prze suwając tułów po podłożu. - Leżenie tyłem lub przodem głową do drabinki, kkg. wyprostowane, chwyt oburącz za pierwszy szczebel. Przenoszenie kkd. w bok w lewo i w prawo prze suwając je po podłożu lub lekko unosząc nad podłożem. - Leżenie tyłem, kkd. wyprostowane, kkg. wzdłuż tułowia. Równoczesne zbli żanie kkd. i tułowia bokiem do siebie (skłon w bok). W czasie ruchu kkd. i tułów przesuwają się po podłożu. Ćwiczyć w lewo i w prawo. - Siad rozkroczny, na piętach lub skrzyżny. Skłon tułowia w bok z różnym uło żeniem kkg. Mm. skręcające kręgosłup - Leżenie tyłem. Dotykanie lewą ręką prawego kolana i odwrotnie z równocze snymi skrętami tułowia. - Siad na podłodze lub krześle, ręce oparte o biodra lub kkg. w bok, lub wzdłuż tułowia, lub ręce na barkach. Skręcanie tułowia w lewo i w prawo. - Ćwiczenie jak wyżej, tylko w staniu. Ćwiczenia czynne z oporem polegają na pokonywaniu siły zewnętrznej przeciwdziałającej wykonywanemu ruchowi. Cel: uzyskanie przyrostu siły i wytrzymałości mięśni. Wskazania: osłabienie mięśni. Wykonanie: przed przystąpieniem do ćwiczeń czynnych z oporem określonej grupy mięśni należy ustalić wielkość aktualnego oporu i liczbę powtórzeń ruchów. W tym celu można się posłużyć wzorami opracowanymi przez różnych autorów, jak: de Lorme, Watkins, McOueen. Autorzy ci oznaczają wielkość oporu dla ćwiczonych mięśni następująco: 1) dobierają maksymalny ciężar, który chory może dźwignąć tylko jednorazo wo wykonując ruch w pełnym zakresie, 2) dobierają maksymalny ciężar, który chory może dźwignąć tylko 10-krotnie wykonując ruch w pełnym zakresie i bez przerw między dźwignięciami. Próby mające na celu określenie wielkości tego ciężaru trzeba powtarzać co pewien czas w celu dobrania oporu dla aktualnej siły mięśni. Metody ćwiczeń z oporem wg de Lorme'a i Watkinsa oraz wg McOueena przedstawiają się następująco: De Lorme i Watkins: 10 dźwignięć V2 maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia, 10 dźwignięć 3/4 maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia, 10 dźwignięć pełnego maksymalnego ciężaru dla 10-krotnego dźwignięcia. Po każdych 10 dźwignięciach następuje przerwa trwająca 2 minuty. Wynosi to 30 dźwignięć wykonanych 4 razy w tygodniu. Wielkość maksymalnego ciężaru określa się co tydzień. McOueen: 10 dźwignięć pełnego maksymalnego ciężaru dfa 10-krotnego dźwignięcia powtarza się 4 razy. 104 105 Po każdych 10 dźwignięciach następuje przerwa trwająca 2 minuty. Wynosi to 40 dźwignięć wykonywanych 3 razy w tygodniu. Wielkość maksymalnego ciężaru określa się co 1-2 tygodnie. Bardzo ważny jest dobór pozycji wyjściowej, która powinna zapewniać wygodę oraz stabilizację odcinka bliższego stawu. Chory może wówczas skoncentrować uwagę na poprawności wykonywania ruchu i na mobilizacji mięśni do wykonania pracy Rytm, tempo i wielkość oporu zależą od tego, czy dążymy do uzyskania przyrostu siły, czy zwiększenia wytrzymałości mięśni. W celu uzyskania przyrostu sity stosuje się maksymalny opór dla aktualnej siły mięśni. Liczba powtórzeń jest niewielka, a tempo ćwiczeń powolne. W celu uzyskania zwiększenia wytrzymałości mięśni stosuje się opór znacznie mniejszy, bo tylko do ok. 50% aktualnego oporu maksymalnego. Liczba powtó-^ rżeń ruchów jest tu dużo większa, a tempo ćwiczeń - szybkie. Planując rodzaj ćwiczeń z oporem należy uwzględniać wiek chorego oraz stan jego ogólnej wydolności fizycznej. Jest to uzasadnione zmniejszaniem się elastyczności tkanek oraz wydolności narządów krążenia i oddechowego z biegiem lat. Opór mogą stwarzać różnego rodzaju urządzenia ciężarkowe-bloczkowe, ciężary nie podłączone do bloczków (ciężarki, woreczki z piaskiem, piłki lekarskie), sprężyny, substancje elastyczne i dające się modelować (gąbki, piłeczki gumowe, plastelina), środowisko wodne, ręce kinezylerapeuty. Zestaw ciężarkowo-bloczkowy ma duże zastosowanie przy ćwiczeniach z oporem. Dogodnym urządzeniem dla tego rodzaju ćwiczeń jest "Uniwersalny Gabinet Usprawniania Leczniczego" opisany na stronie 83. Do ścian bocznych przymocowuje się w odpowiednim miejscu bloczek kierunkowy, a do ściar sufitowej bloczek dodatkowy. Bardzo dogodnym urządzeniem do ćwiczeń z oporem jest również kolumna przyścienna (ryć. 192). V Składa się ona z dwóch trójkątnych płaszczyzn, z których jedna stanowi podstawę, a druga wierzchołek kolumny. Między tymi płaszczyznami znajdują się: szyna z przymocowanym do niej bloczkiem kierunko- ; wym, którego położenie można odpowiednio regulować oraz dwie rurki tworzące prowadnicę dla ciężaru. Na płaszczyźnie stanowiącej wierzchołek kolumny są umieszczone dwa bloczki stałe w ten sposób, że jeden z nich znajduje się nad bloczkiem kierunkowym, a drugi nad ciężarem znajdującym się na podstawie kolumny. W płaszczyźnie tej znajduje się również otwór dla przeprowadzenia przez niego linki. Bloczek Ryć. 192. Kolumna przyścienna: 1 - podstawa kolumny, 2 - ciężar, 3 - linka, 4 - bloczek kierunkowy, 5 - prowadnica ciężaru, 6 - szyna, 7 - bloczki stałe, 8 - płaszczyzna górna kolumny. kierunkowy można przesuwać w górę i w dół, a dzięki umocowaniu go na zawiasie możliwe jest również ustawienie bloczka do boku. Skonstruowano różne modele kolumn przyściennych działających na opisanej zasadzie. Ćwiczenia z oporem przy zastosowaniu kolumny przyściennej prowadzi się następująco: dobiera się pozycję wyjściową odpowiednią dla ćwiczenia danej grupy mięśni. Na ćwiczony odcinek ciała zakłada się mankiet, który łączy się z linką biegnącą przez bloczek kierunkowy umocowany na właściwej dla ćwiczenia wysokości oraz przez dwa bloczki stałe. Drugi koniec linki jest połączony z ciężarem poruszającym się w prowadnicy. Długość linki reguluje się tak, aby w pozycji wyjściowej do ćwiczeń ciężar spoczywał na podstawie kolumny. Ma to na celu umożliwienie mięśniom rozluźnienia i wypoczynku po wykonanym ruchu. Gdy nie ma kolumny przyściennej, ćwiczenia czynne z oporem można wykonywać przymocowując na szczeblach drabinki odpowiednio skonstruowane bloczki. Ciężary nie podłączone do bloczków można trzymać w rękach lub przymocowywać je do kończyn pasami albo za pomocą innych uchwytów. Pozycje wyjściowe i ruchy są takie same, jak przy opisanych niżej ćwiczeniach wykonywanych przy użyciu kolumny przyściennej. Ćwiczenia z oporem przy użyciu sprężyn wykonuje się w takich samych pozycjach wyjściowych jak ćwiczenia przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego. Sprężyn używa się obecnie coraz rzadziej. Zasadniczą przyczyną tego jest trudność dobrania wymiernego oporu dla aktualnej siły mięśni. Używając sprężyn należy dobrać odpowiednie tempo wykonywania ruchów, ponieważ rozciągnięta sprężyna wraca gwałtownie do swojej długości wyjściowej. Substancje elastyczne i dające się modelować mają zastosowanie w stwarzaniu oporu dla mięśni rąk. Środowisko wodne daje również możność prowadzenia ćwiczeń z oporem. Wielkość oporu można regulować przez szybkość wykonywania ruchu lub przez użycie sprzętu pomocniczego, takiego jak: płetwy założone na kończyny górne lub dolne albo rakietki do tenisa stołowego trzymane w ręce w czasie ruchu. Najlepszym z wymienionych sposobów jest opór stwarzany ręką kinezyte-rapeuty, który może go dawkować odpowiednio do fazy ruchu. Wykonywanie ćwiczeń czynnych z oporem przy współudziale kinezyterapeuty nie zawsze jest jednak możliwe ze względu na szczupłość kadr specjalistów leczenia ruchem. Chorzy ćwiczą więc przeważnie przy użyciu zestawu ciężarkowo-bloczkowego, ciężarków trzymanych w rękach, a kinezyterapeuta stwarza opór własną ręką tylko podczas ćwiczeń ruchów w stawach rąk i stóp. Podobnie jak w ćwiczeniach czynnych w odciążeniu z oporem (str. 89), również i w ćwiczeniach czynnych z oporem istotną rolę odgrywa prawidłowe umieszczenie bloczka kierunkowego. Powinien on być tak umocowany, aby w chwili wykonania V2 zakresu ruchu w stawie linka łącząca mankiet z bloczkiem kierunkowym przebiegała prostopadle do długiej osi ćwiczonego odcinka ciała. W ćwiczeniach czynnych z oporem podzieliliśmy również pełny zakres bardzo obszernych ruchów na dwa sektory (sektor l i II) dobierając umiejscowienie bloczka kierunkowego oddzielnie dla każdego sektora. 106 107 Przytaczamy niżej przykłady ćwiczeń czynnych z oporem wykonywanych przy użyciu kolumny przyściennej, ciężarków lub woreczków z piaskiem nazywanych dalej "przyborami" oraz przy współudziale kinezyterapeuty. Oznakowanie rycin Dokładny opis oznakowania rycin zamieszczono na str. 90. Przypominamy tylko, że w sektorze l zakresu ruchu linia A pokazuje położenie kończyny w pozycji wyjściowej, linia B w V2 zakresu ruchu, a linia C, w pozycji końcowej dla sektora I. W sektorze II zakresu ruchu linia C2 ilustruje położenie kończyny w pozycji wyjściowej (pokrywa się ona z linią C,), linia D w VE zakresu ruchu, linia E w pozycji końcowej dla sektora II. Linie stanowiące granice sektora l (A i C-,) oraz sektora II (C2 i E) połączono linią półkolistą ze strzałką wskazującą kierunek ruchu." Ustawienie stołu do ćwiczeń w odniesieniu do kolumny przyściennej będzie określane przebiegiem jego długiej osi do płaszczyzny ściany, przy której znajduje się kolumna. Sposób 2. Pw.: siad na krześle stojącym z boku kolumny, kg. ćwiczona od strony kolumny. Przy zginaniu ramienia w sektorze l chory siedzi lylem do kolumny, a przy zginaniu ramienia w sektorze II przodem do kolumny. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia Sączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 195, a w sektorze II rycina 196. Ruch: zginanie ramienia przeciw oporowi. Mięśnie działające na stawy kończyny górnej Mięśnie działające na staw barkowy Mm. zginające ramię Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona poza brzegiem stołu od strony kolumny. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 193, a w sektorze II rycina 194. Ruch: zginanie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 195. Przy użyciu przyborów. Pw.: siad lub stanie. Ruch: chory zgina ramię trzymając ciężar w ręce. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (ryć. 197). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką stabilizujemy bark do kąta 70°. Ruch: zginanie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 194. Ryć. 197. Ryć. 198. 109 Sposób 2 (ryć. 198). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką podchwyter za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: zginanie ramienia przeciw oporowi. Mm. prostujące ramię Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, głową do kolumny, kg. ćwiczona poza brzegiem stołu od strony kolumny. Stół stoi z boku kolumny, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnąc przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchi przedstawia rycina 199, a w sektorze II rycina 200. Ruch: prostowanie ramienia przeciw oporowi. SpoSÓb 2. Pw.: siad na krześle stojącym z boku kolumny, kg. ćwiczona od strony kolumny. Przy prostowaniu ramienia w sektorze l chory siedzi tyłem do kolumny, a przy prostowaniu ramienia w sektorze II - przodem do kolumny. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą zakresu ruchu przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w seklorze przedstawia rycina 201, a w sektorze II - rycina 202. Ruch: prostowanie ramienia przeciw oporowi. Przy użyciu przyborów. Pw.: leżenie przodem, kg. ćwiczona poza brzegiem stołu. Ruch: chory prostuje ramię trzymając ciężar w ręce. przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 37). Pw.: siad. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką stabilizujemy bark. Ruch: prostowanie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 199. Ryć. 200. Ryć, 203. Sposób 2 (ryć. 203). Pw.; leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej ramienia, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej przedramienia. Ruch: prostowanie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 201. 110 Ryć. 202. Mm. odwodzące ramię Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Odwodzenie ramienia z oporem w pozycji leżącej tyłem jest praktycznie trudne do wykonania. Sposób 2. Pw.: siad na krześle bokiem do kolumny. Przy odwodzeniu ramienia w sektorze l ćwiczona kg. jest dalszą od kolumny, a przy odwodzeniu ramienia w sektorze II znajduje się od strony kolumny. 111 Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą zakresu ruchu przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze przedstawia rycina 204, a w sektorze II rycina 205. Ruch: odwodzenie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 204. Ryć. 205. Mm. przywodzące ramię Przy przywodzeniu ramienia pozycją końcową dla sektora II zakresu ruchu jest pozycja zerowa kończyny górnej. Kończenie przywodzenia ramienia w pozycji zerowej (a nie w pozycji maksymalnego przywiedzenia) jest uzasadnione koniecznością wykonywania wymienionego ruchu w płaszczyźnie czołowej. Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Przywodzenie ramienia z oporem jest w pozycji leżącej tyłem trudne do wykonania. Sposób 2. Pw.: siad na krześle bokiem do kolumny. Przy przywodzeniu ramienia w sektorze l zakresu ruchu kg. ćwiczona jest dalsza od kolumny, a przy przywodzeniu ramienia w sektorze II znajduje się od strony koJumny. Uwaga: wykonanie odwodzenia ramienia z oporem w sektorze l zakresu ruchu nie jest możliwe bez umocowania dodatkowego bloczka pod stołkiem, na którym siedzi chory. Przy użyciu przyborów. Pw.: siad. Ruch: chory odwodzi ramię trzymając w ręce ciężar. Przy współudziale kinezyterapeuty. Ryć. 207. Ryć. 208. Sposób 1 (ryć. 206). Pw.: siad, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką nachwytem za staw promień iowo-nadgarstkowy w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do przedramienia chorego i do jego ramienia tuż nad stawem łokciowym, drugą ręką stabilizujemy bark. Ruch: odwodzenie ramienia przeciw oporowi. Ryć. 206. Sposób 2 (patrz ryć, 43). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia (od strony bocznej) w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty. który drugą ręką stabilizuje bark do kąta 90°. Ruch: odwodzenie ramienia przeciw oporowi. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l przedstawia rycina 207, a w sektorze II rycina 208, Ruch: przywodzenie ramienia przeciw oporowi. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (ryć. 209). Pw.: siad, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Przedramię kinezyterapeuty przylega do przedramienia chorego i do jego ramienia tuż nad stawem łokciowym. Drugą ręką stabilizujemy bark. Ruch: przywodzenie ramienia przeciw opo- Ryc. 209. rowi. 112 113 Sposób 2 (patrz ryć. 43). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark. Ruch: przywodzenie ramienia przeciw oporowi. Mm. skręcające ramię na zewnątrz Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona jest dalsza od kolumny. Ramię odwiedzione pod kątem ok. 30°, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt ręką kg. nie ćwiczonej za brzeg stołu. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 210. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz przeciw oporowi. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw łokciowy w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do przyśrodkowej powierzchni ramienia chorego, a łokieć i biodro kinezyterapeuty stabilizują bark. Drugą ręką chwytamy na-chwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz przeciw oporowi. Sposób 2 (patrz ryć. 45). 212- Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej od-wiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do przyśrodkowej powierzchni ramienia chorego, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz przeciw oporowi. Ryć. 210. Widok z góry. Ryć. 211. Mm. skręcające ramię do wewnątrz Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Ramię odwiedzione pod kątem ok. 30°, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt ręką kg. nie ćwiczonej za brzeg stołu. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący 1/3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 213. Ruch: zginanie poziome ramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: siad bokiem do kolumny, kg. ćwiczona jest dalsza od kolumny. Ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię zgięte pod kątem 90°. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 211. Ruch: skręcanie ramienia na zewnątrz przeciw oporowi. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 {ryć. 212). Pw.: siad, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90", przedramię zgięte pod kątem 90°. Ryć. 213. Widok z góry. Ryć. 214. 114 115 Ryć. 215. Ryć. 217. Sposób 2. Pw.: siad bokiem do kolumny, kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny Ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię zgięte pod kątem: 90°. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką bie gnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycirić 214. Ruch: skręcanie ramienia do wewnątrz przeciw oporowi. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 212). Pw.: siad, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90", przedramię zgięte pod kątern 90°. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw łokciowy w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do przyśrodkowej powierzchni ramienia chorego, a łokieć i biodro kinezyterapeuty stabilizują bark. Drugą ręką chwytamy podchwytem za staw promie n iowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: skręcanie ramienia do wewnątrz przeciw oporowi. Sposób 2 (patrz ryć. 45). Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej odwiedzione pod kątem 90", przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do przyśrodkowej powierzchni ramienia chorego, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany paiec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: skręcanie ramienia do wewnątrz przeciw oporowi. Mm. zginające ramię w płaszczyźnie poziomej Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny, ramię odwiedzione pod kątem 90° poza brzegiem stołu. Chwyt ręką kg. nie ćwiczonej za brzeg stołu. Stół stoi przed kolumną, a jego dfuga oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 215, a w sektorze II - rycina 216. Ruch: zginanie poziome ramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: siad z boku kolumny i tyłem do niej przy zginaniu poziomym ramienia w sektorze l, a bokiem do kolumny przy zginaniu poziomym ramienia w sektorze II. Kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Ryć. 216. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 217, a w sektorze II - rycina 218. Ruch: zginanie poziome ramienia przeciw oporowi. Ryć. 218. Przy użyciu przyborów. Pw.: leżenie tyłem. Ruch: chory zgina poziomo ramię, trzymając ciężar w ręce. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 209). Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark. Ruch: zginanie poziome ramienia przeciw oporowi. 116 117 Ryć. 221. Sposób 2 (patrz ryć. 44). Pw.: leżenie tyłem, ramię odwiedzione pod kątem 90", przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką podchwytem za ramię tuż ponad stawem łokciowym, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: zginanie poziome ramienia przeciw oporowi. Mm. prostujące ramię w płaszczyźnie poziomej Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, ramię kg. ćwiczonej poza brzegiem. Przy prostowaniu poziomym ramienia w sektorze l zakresu ruchu kg. ćwiczona jest dalsza od kolumny, a przy prostowaniu poziomym ramienia w sektorze II znajduje się od strony kolumny. Chwyt ręką kg. nie ćwiczonej za brzeg stołu. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 219, a w sektorze II - rycina 220. Ruch: prostowanie poziome ramienia przeciw oporowi. Mankiet obejmujący V3 dalszą ramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie w sektorze l zakresu ruchu przedstawia rycina 221, a w sektorze M - rycina 222. Ruch: prostowanie poziome ramienia przeciw oporowi. Przy użyciu przyborów. Pw.: leżenie przodem, kg. ćwiczona zwisa poza brzegiem stołu. Ruch: chory prostuje poziomo ramię trzymając ciężar w ręce. Ryć. 222. Ryć. 219. .'B Ryć. 220. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 209). Pw.: siad, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte. Chwyt: jedną ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Zgięte przedramię chorego spoczywa na przedramieniu kinezyterapeuty, który drugą ręką stabilizuje bark. Ruch: prostowanie poziome ramienia przeciw oporowi. Sposób 2 (patrz ryć. 44). Pw.: leżenie tyłem, ramię odwiedzione pod kątem 90°, przedramię zgięte pod kątem 90°. Chwyt: jedną ręką nachwytem za ramię tuż nad stawem łokciowym, drugą ręką podchwytem za staw promieniowo-nadgarstkowy w ten sposób, że wyprostowany palec wskazujący kinezyterapeuty spoczywa na dłoni chorego. Ruch: prostowanie poziome ramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: siad z boku kolumny i przodem do niej przy prostowaniu poziomym mienia w sektorze l zakresu ruchu (kg. ćwiczona jest dalsza od kolumny), a prze dem przed kolumną przy prostowaniu poziomym ramienia w sektorze II (kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny). 118 119 Mięśnie działające na staw łokciowy Mm. zginające przedramię Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, stopami do kolumny, kg. ćwiczona znajduje się od stror kolumny. Stół stoi z boku kolumny, a jego długa oś przebiega prostopadle ściany. Ruch: zginanie przedramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt i ruch: jak przy zginaniu przedramienia w siadzie. Mm. prostujące przedramię Ryć. 225. Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, głową do kolumny, kg. ćwiczona od strony kolumny. Stół stoi z boku kolumny, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 226. Ruch: prostowanie przedramienia przeciw oporowi. Ryć. 223. Ryć. 224. Ryć. 226. Mankiet obejmujący V3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 223. Ruch: zginanie przedramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: siad przodem do kolumny, kg. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Ramię zgięte pod kątem 90°, spoczywa na stole. Mankiet obejmujący ^I3 dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie ilustruje rycina 224. Ruch: zginanie przedramienia przeciw oporowi. nfl Przy użyciu przyborów. Pw.: siad. Ruch: chory zgina przedramię trzymając ciężar w ręce. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 {ryć. 225). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole. Chwyt: jedną ręką podchwytem w J/3 dalszej przedramienia, drugą ręką pod-chwytem vi^/3 dalszej ramienia. Ryć. 227. Sposób 2. Pw.: siad na taborecie tyłem do kolumny, kg. ćwiczona od strony kolumny. Ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole. Mankiet obejmujący ''/^ dalszą przedramienia łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 227. Ruch: prostowanie przedramienia przeciw oporowi. Przy użyciu przyborów. Pw.: leżenie tyłem lub siad. Ruch: wypychanie w górę ciężaru trzymanego w ręce. 120 121 Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 225). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90° spoczywa na stole, przedramię zgięte. Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej przedramienia, drugą ręką pod-chwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: prostowanie przedramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, ramię wzdłuż tutowia, przedramię zgięte. Chwyt i ruch: jak przy prostowaniu przedramienia w pozycji siedzącej. Mięśnie działające na staw promieniowo-łokciowy bliższy i dalszy oraz na stawy ręki Przy ćwiczeniach z oporem wymienionych mięśni użycie kolumny przyściennej nie ma w praktyce zastosowania i dlatego pomijamy ten rodzaj oporu. Najlepszy jest bowiem opór stwarzany ręką kinezyterapeuty. Często stosuje się też ćwiczenia przy użyciu przyborów (ciężarki trzymane w ręce, woreczki z piaskiem, substancje elastyczne, gąbki, piłeczki gumowe). Mm. odwracające i nawracające przedramię Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 48). Pw.: siad, ramię zgięte pod kątem 90" spoczywa na stole, przedramię zgięte. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej ramienia. Ruch: odwracanie i nawracanie przedramienia przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt i ruch: jak przy nawracaniu i odwracaniu przedramienia w siadzie. Mięśnie działające na stawy promieniowo-nadgarstkowy i śródnadgarstkowy Mm. zginające rękę grzbietowe Przy użyciu przyborów. Pw.: siad, przedramię spoczywa na stole w nawróceniu, ręka poza stołem. Chory trzyma ciężar w ręce. Ruch: zginanie grzbietowe ręki. Przy współudziale kinezyterapeuty (patrz ryć. 49). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię w nawróceniu spoczywa na stole. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródręcze od strony bocznego brzegu ręki chorego, drugą ręką nachwytem w'/3 dalszej przedramienia. Ruch: zginanie grzbietowe ręki przeciw oporowi. Mm. zginające rękę dłoniowo Przy użyciu przyborów. Pw.: siad, przedramię w odwróceniu spoczywa na stole. Chory trzyma ciężar w ręce. Ruch: zginanie dłoniowe ręki. Przy współudziale kinezyterapeuty (ryć. 228). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię w odwróceniu spoczywa na stole. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śród-ręcze, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia. Ruch: zginanie dłoniowe ręki przeciw oporowi. Ryć. 228. Mm. odwodzące rękę łokciowo i promieniowo Przy współudziale kinezyterapeuty (patrz ryć. 51). Pw.: siad lub leżenie tyłem, przedramię w nawróceniu spoczywa na wałku z koca. Chwyt: jedną ręką za rękę chorego jak przy powitaniu, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej przedramienia. Ruch; odwodzenie łokciowe i promieniowe ręki przeciw oporowi. Mm. działające na stawy palców rąk Pozycje wyjściowe i chwyty są takie same jak przy ćwiczeniach biernych (ss. 31-33). Chory wykonuje ruchy przeciw oporowi stwarzanemu ręką kinezyterapeuty. 122 123 Mięśnie działające na stawy kończyny dolnej Mięśnie działające na staw biodrowy Mm. zginające udo Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, stopami do kolumny, kd. ćwiczona znajduje się od strony kolumny, stab. miednicy pasem. Stół stoi z boku kolumny, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 229. Ruch: zginanie uda przeciw oporowi z równoczesnym zginaniem goleni. B/ Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej uda, drugą ręką podchwytem za piętę. Ruch: zginanie uda przeciw oporowi. Mm. prostujące udo Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie tyłem, głową do kolumny, kd. ćwiczona od strony kolumny, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. Podwieszkę dwustawową obejmującą V3 dalszą uda i goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 232. Ruch: prostowanie uda przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: tułów leży przodem na stole, głowa skierowana do kolumny, kd. ćwiczona znajduje się naprzeciw kolumny. Stopa kd. nie ćwiczonej spoczywa na podwyższeniu (klocek drewniany). Mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 233. Ruch: prostowanie uda przeciw oporowi. Ryć. 230. Ryć. 229. Sposób 2. Pw.: siad przodem do kolumny, golenie zwisają, kd. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie ilustruje rycina 230. Ruch: zginanie uda przeciw oporowi z równoczesnym zginaniem goleni. Przy użyciu przyborów. Pw.: stanie jednonóż na ławeczce gimnastycznej bokiem do drabinki od strony kd. nie ćwiczonej, chwyt za szczebel. Do podwieszki obejmującej stopę i staw sko-kowo-goleniowy kd. ćwiczonej przymocowuje się ciężar. Ruch: zginanie uda. Przy współudziale kinezyterapei (ryć. 231). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasami miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Ryć. 231. Ryć. 233. Ryć. 232. Przy użyciu przyborów. Pw.: tułów leży przodem na stole, stopa kd. nie ćwiczonej spoczywa na podwyższeniu (klocek drewniany). Do mankietu obejmującego V3 dalszą podudzia przymocowuje się ciężar. Ruch: prostowanie uda. 124 125 Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (ryć. 234). Pw.: leżenie przodem, stopy poza stołem. Chwyt: jedną ręką nachwylem w V3 dalszej uda, druga ręka stabilizuje miednicę. Ruch: prostowanie uda przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: tułów leży przodem na stole, kkd. oparte palcami stóp o podłoże. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej uda, drugą ręką stabilizujemy miednicę (jak na ryć. 234). Ruch: prostowanie uda przeciw oporowi Ryć. 234. Mm. odwodzące udo Przy użyciu kolumny przyściennej. Pw.: leżenie tyłem, kd. nie ćwiczona znajduje się od strony kolumny, udo i goleń kd. nie ćwiczonej zgięte, stopa oparta o podłoże, kd. ćwiczona wyprostowana, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 235. Ruch: odwodzenie uda przeciw oporowi. Przy współudziale kinezyterapeuty (ryć. 236). Pw.: leżenie tyłem, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką podchwytem tuż nad stawem kolanowym, drugą ręką pod-chwytem w V3 dalszej goleni. Ruch: odwodzenie uda przeciw oporowi. Mm. przywodzące udo Przy użyciu kolumny przyściennej. Pw.: leżenie tyiem, kd. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Kd. nie ćwiczona odwiedziona, zgięta w stawach biodrowym i kolanowym, stopa spoczywa na stole, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą uda łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 237. Ruch: przywodzenie uda przeciw oporowi. Ryć. 237. Widok z góry. Przy współudziale kinezyterapeuty {patrz ryć. 59). Pw.: leżenie tyłem, stab. pasem miednicy i uda kd. nie ćwiczonej. Chwyt jedną ręką nachwylem tuż powyżej stawu kolanowego, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej goleni. Ruch: przywodzenie uda przeciw oporowi. Mm. skręcające udo na zewnątrz Przy użyciu kolumny przyściennej. Ryć. 235. Widok z góry. Ryć. 236. Przy użyciu przyborów. Pw.: leżenie na boku na kd. nie ćwiczonej, zgiętej w stawach biodrowym i kolanowym, kd. ćwiczona wyprostowana. Tuż nad stawem kolanowym kd. ćwiczonej przymocowuje się ciężar. Ruch: odwodzenie uda. Ryć. 238. Ryć. 239. 126 127 Pw.: leżenie przodem, kd. ćwiczona znajduje się od strony kolumny. Goleń zgięta pod kątem 90°, kd. nie ćwiczona wyprostowana, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą gofeni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 238. Ruch: skręcanie uda na zewnątrz przeciw oporowi (kierując goleń do wewnątrz). Przy współudziale kinezyterapeuty (ryć. 239). Pw.: leżenie przodem, goleń zgięta pod kątem ok. 90°, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką podcnwytem w V3 dalszej uda, Ruch: skręcanie uda na zewnątrz przeciw oporowi. Ryć. 241. _ Ryć. 242. Ryć. 243. Mm. skręcające udo do wewnątrz Przy użyciu kolumny przyściennej. Pw.: leżenie przodem, kd. ćwiczona jest dalsza od kolumny. Goleń zgięta pod kątem 90° kd. nie ćwiczona wyprostowana, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega równolegle do ściany. Mankiet obejmujący Y3 dalszą goleni łączy się z ciężarem iinką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 240. Ruch: skręcanie uda do wewnątrz przeciw oporowi (kierując goleń na zewnątrz). Ryć. 240. Przy współudziale kinezyterapeuty (patrz ryć. 239). Pw.: leżenie przodem, goleń zgięta, stab. miednicy pasem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej podudzia, drugą ręką podchwytem w V3 dalszej uda. Ruch: skręcanie uda do wewnątrz przeciw oporowi. Mięśnie działające na staw kolanowy Mm. prostujące goleń Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie przodem, głową do kolumny, kd. ćwiczona znajduje się od strony kolumny, stab. miednicy pasem. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. 128 Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 241. Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: siad tyłem do kolumny, golenie zwisają, kd. ćwiczona znajduje się przed kolumną. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 242. Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Przy użyciu przyborów. Pw.: siad, golenie zwisają. Do mankietu obejmującego V3 dalszą goleni przymocowuje się ciężar. Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (ryć. 243). Pw.: siad na stole, golenie zwisają. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką stabilizujemy miednicę. Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Sposób 2. Pw.: leżenie tyłem, golenie zwisają. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką stabilizujemy miednicę (jak na ryć. 243). Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Sposób 3 (patrz ryć. 62). Pw.: leżenie przodem, goleń zgięta. 129 Chwyt: jedną ręką podchwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką stabilizujemy miednicę. Ruch: prostowanie goleni przeciw oporowi. Mm. zginające goleń Przy użyciu kolumny przyściennej. Sposób 1. Pw.: leżenie przodem stopami do kolumny, kkd. ćwiczone znajdują się przed kolumną. Stół stoi przed kolumną, a jego długa oś przebiega prostopadle do ściany. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 244. Ruch: zginanie goleni przeciw oporowi. C L RyC. 244. Ryć. 245. Sposób 2. Pw.: siad przodem do kolumny, golenie zwisają, kd. ćwiczona znajduje się przed kolumną. Mankiet obejmujący V3 dalszą goleni łączy się z ciężarem linką biegnącą przez bloczek kierunkowy, którego umiejscowienie przedstawia rycina 245. Ruch: zginanie goleni przeciw oporowi. Przy użyciu przyborów. Pw.: stanie jednonóż na podwyższeniu. Do mankietu obejmującego V3 dalszą goleni przymocowuje się ciężar. Ruch: zginanie goleni. Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 63). PWJ: siad na stole, golenie zwisają. Chwyt: jedną ręką podchwytem za piętę, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej uda. Ruch: zginanie goleni przeciw oporowi. Sposób 2 (patrz ryć. 62). Pw.: leżenie przodem. Chwyt: jedną ręką nachwytem w V3 dalszej goleni, drugą ręką nachwytem w V3 dalszej uda. Ruch: zginanie goleni przeciw oporowi. Mięśnie działające na staw skokowy górny i dolny Przy ćwiczeniach z oporem wymienionych mięśni najlepszy jesl opór stwarzany ręką kinezyterapeuty. Mm. zginające stopę grzbietowe Przy użyciu przyborów. Pw.: siad, golenie zwisają. Do podwieszki obejmującej śródstopie przymocowuje się ciężar. Ruch: zginanie grzbietowe stopy. Przy współudziale kinezyterapeuty (ryć. 246). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródstopie od strony brzegu przyśrodkowego stopy, drugą ręką podchwytem za kostkę boczną i przyśrod-kową. Ruch: zginanie grzbietowe stopy. Ryć. 246. Mm. zginające stopę podeszwowo Przy współudziale kinezyterapeuty. Sposób 1 (patrz ryć. 64). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródstopie od strony brzegu bocznego stopy, drugą ręką nachwytem za kostkę boczną i przyśrodkową. Ruch: zginanie podeszwowe stopy przeciw oporowi. Sposób 2 (patrz ryć. 152). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką podchwytem za piętę w ten sposób, że przedramię kinezyterapeuty przylega do podeszwy stopy chorego, drugą ręką nachwytem za kostkę boczną i przyśrodkową. Ruch: zginanie podeszwowe stopy przeciw oporowi. 130 131 Ryć. 247. Mm. odwracające stopę Przy współudziale kinezyterapeuty (patrz ryć. 246). Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródstopie od strony brzegu przyśrodkowe-go stopy, drugą ręką podchwytem za kostkę boczną i przyśrodkową. Ruch: odwracanie stopy przeciw oporowi. Mm. nawracające stopę Przy współudziale kinezyterapeuty. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną ręką nachwytem za śródstopie od strony brzegu bocznego stopy, drugą ręką podchwytem za kostką boczną i przyśrodkową. Ruch: nawracanie stopy przeciw oporowi. Mm. działające na stawy palców stopy Pozycje wyjściowe i chwyty są takie same, jak przy ćwiczeniach biernych (patrz strona 37). Chory wykonuje ruchy przeciw oporowi stwarzanemu ręką kinezyterapeuty. Mm. zginające kręgosłup do przodu Przy użyciu przyborów. Sposób 1 (ryć. 247). Pw.: leżenie tyłem, stab. kkd. Ruch: przejście z leżenia do siadu trzymając ciężar w rękach przy kkg. zgiętych lub wyprostowanych. Ryć. 248. Sposób 2 (ryć. 248). Pw.: leżenie tyłem w poprzek ławeczki gimnastycznej, stab. kkd. Ruch: przejście z leżenia do siadu trzymając ciężar w rękach przy kkg. zgiętych lub wyprostowanych. Mięśnie działające na stawy głowy i kręgosłup Mm. zginające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym do przodu Przy współudziale kinezyterapeuty. Pw.: leżenie tyłem. Chwyt: jedną rękę kładziemy na czole chorego, drugą na mostku. Ruch: zginanie głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym do przodu przeciw oporowi. Mm. zginające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym do tyłu, do boku oraz skręcające głowę i kręgosłup w odcinku szyjnym Przy współudziale kinezyterapeuty (patrz ryć. 67). Pw.: leżenie tyłem, głowa i szyja poza stołem, podtrzymywane chwytem, chory chwyta rękami za brzegi stołu. Chwyt: obejmujemy oburącz głowę w ten sposób, że kciuki znajdują się nad małżowinami usznymi, a pozostałe palce obejmują potylicę. Ruchy: zginanie głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym do tyłu, do boku oraz skręcanie głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym przeciw oporowi. Mm. zginające kręgosłup do tyłu Sposób 1 {ryć. 249). B-\ Pw.: leżenie przodem, stab. kkd. Ruch: zginanie kręgosłupa do tyłu, trzymając ciężar w rękach przy kkg. zgiętych lub wyprostowanych. Ryć. 249. Ryć. 251. 132 133 Sposób 2 (ryć. 250). Pw.: leżenie przodem na stole, tułów zwisa poza stołem, stab. kkd. Ruch; zginanie kręgosłupa do tyłu, trzymając ciężar w rękach przy kkg. zgiętych lub wyprostowanych. Mm. zginające kręgosłup do boku (ryć. 251). Pw.: leżenie na boku, stab. kkd. Ruch: zginanie kręgosłupa do boku, trzymając ciężar w rękach przy kkg. zgiętych lub wyprostowanych. Ćwiczenia synergistyczne W ćwiczeniach synergistycznych wykorzystuje się zjawiska promieniowania ruchowego. Istotną cechą tej metody jest według M. Weissa "wykorzystanie zjawisk współdziałania mięśni w stale zmieniających się układach synergistycznych pod wpływem odpowiednio dobranych ruchów z określonym oporem i dozowaną pozycją". Cel: uzyskanie na drodze skrzyżowanego odruchu fizjologicznego lub na drodze pobudzenia zespołów dynamicznych, napięcia izometrycznego mięśni. Wskazania: unieruchomienie kończyny całkowite lub częściowe w opatrunł* gipsowym, ćwiczenie przeszczepionych mięśni. Wykonanie: rozróżnia się ćwiczenia synergistyczne: a) kontralateralne, b) ipsilateralne. a. Ćwiczenia kontralateralne stosuje się w przypadku unieruchomienia całej kończyny w opatrunku gipsowym. Chory ćwiczy wówczas kończynę wolną od opatrunku gipsowego. Warunkiem uzyskania napięcia izometrycznego mięśni unieruchomionej kończyny jest ćwiczenie kończyny wolnej od unieruchomienia z maksymalnym oporem. Technika wykonywania ćwiczeń z oporem została omó wiona w rozdziale "Ćwiczenia z oporem". b. Ćwiczenia synergistyczne ipsilateralne zleca się wówczas, kiedy opatrunek gipsowy nie obejmuje całej kończyny. Chory ćwiczy wolny od opatrunku odcinek kończyny z oporem maksymalnym, pobudzając przez to dynamiczne zespoły części kończyny objętej opatrunkiem gipsowym. Badania U. Weissa wykazały, że przez ćwiczenia synergistyczne można znacznie przyspieszyć zrost kostny oraz uzyskać najlepsze wyniki w transedu-kacji mięśni przeszczepionych w przebiegu choroby Heinego-Medina. Ćwiczenia te stanowią według tego autora najkorzystniejszy bodziec biologiczny w rehabilitacji chorych po urazach narządu ruchu. Zasady prowadzenia ćwiczeń w wodzie Ćwiczenia powyższe polegają na wykonywaniu różnych rodzajów ćwiczeń w środowisku wodnym. Cet uzyskanie odciążenia, a przez to zmniejszenie nacisku powierzchni stawowych przy ruchu, zmniejszenie bólu przy ruchach, uzyskanie komfortu psychicznego. Wskazania: wszelkie rodzaje ćwiczeń z uwzględnieniem przeciwwskazań. Przeciwwskazania: wymienione na stronie 10, a ponadto padaczka, owrzodzenia i wypryski skórne, Wykonanie: rodzaj ćwiczeń w wodzie zależy od urządzeń, jakimi dysponuje ośrodek leczniczy (wanny, tanki Hubbarda oraz Jankowiaka, małe t duże baseny). W wodzie można ćwiczyć zespołowo i indywidualnie. Ćwiczenia zespołowe prowadzi się z chorymi, którzy są już oswojeni ze środowiskiem wodnym. Zasady doboru grupy są takie same jak w ćwiczeniach zespołowych w sali gimnastycznej (patrz s. 137). Ze względu na konieczność ścisłego nadzoru i zapewnienia bezpieczeństwa grupa ćwiczących w wodzie nie może liczyć więcej niż 5-6 osób. ćwiczenia indywidualne rozpoczyna się z chorymi nie oswojonymi jeszcze ze środowiskiem wodnym, a wymagającymi tego rodzaju ćwiczeń, których nie są oni w stanie wykonać bez pomocy kinezyterapeuty. Pomoc ta polega na podtrzymywaniu chorego w wodzie, prowadzeniu ruchu lub wykonywaniu redresji. Przed rozpoczęciem ćwiczeń zespołowych lub indywidualnych w wodzie ćwiczący muszą umyć dokładnie całe ciało pod natryskiem. Ćwiczenia w wodzie rozpoczyna się od stopniowego zanurzania ciała w wodzie, wykonywania ruchów dowolnych, zanurzenia głowy w wodzie, wykonywania wydechów do wody, przysiadów, tężenia przodem lub tyłem na kole gumowym itp. Stopniowe zanurzanie ciała w wodzie ma na celu również przyzwyczajanie chorego do zmienionych warunków oddychania pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego wody. Zanurzenie człowieka w wodzie po szyję pobudza bowiem ośrodek oddechowy, a szczególnie wdech. Wdech jest jednak w wodzie utrudniony na skutek ucisku wywieranego na klatkę piersiową przez ciśnienie hydrostatyczne wody (wdech przeciw oporowi) oraz ucisku na narządy jamy brzusznej i przesunięcie ich w kierunku przepony, co prowadzi do wysokiego, wydechowego jej ustawienia. Wydech jest w wodzie ułatwiony i pogłębiony, co jest spowodowane działaniem ciśnienia hydrostatycznego wody na ściany klatki piersiowej i na narządy jamy brzusznej. Dlatego też u chorych zanurzonych nagle w wodzie po szyję mogą wystąpić zaburzenia oddychania. Zaburzeń tych można uniknąć zanurzając chorego stopniowo w wodzie i kontrolując przy tym jego rytm oddechowy. Temperatura wody zależy od typu ćwiczeń i rodzaju choroby, l tak u chorych z niedowładami spastycznymi temperatura wody musi być wyższa, tj. około 38°C. Taka temperatura wody konieczna jest również wówczas, kiedy chory wykonuje ćwiczenia w obrębie jednego stawu lub jednej kończyny, a pozostałe części ciała są zanurzone w wodzie bez ruchu. W wodzie o temperaturze niższej, tj. 134 135 27-30°C, prowadzi się ćwiczenia z chorymi, którzy wymagają tylko dużo wszechstronnego ruchu. Czas trwania ćwiczeń w wodzie wynosi przeciętnie 20-30 minut w zależności od wskazań i wydolności fizycznej ćwiczących. Utrzymanie pozycji wyjściowej do ćwiczeń w wodzie napotyka zwykle na trudności, ponieważ mamy tu do czynienia ze zjawiskiem pozornej utraty masy ciała w myśl prawa Archimedesa. Stabilizacji nie można uzyskać przez samo ułożenie chorego, jak to ma miejsce przy ćwiczeniach wykonywanych w sali gimnastycznej. W celu utrzymania pozycji wyjściowej do ćwiczeń w wodzie chory powinien trzymać się uchwytów przytwierdzonych do ścian basenu, linek przeprowadzonych nad basenem lub poręczy zanurzonych w wodzie. Chory może również siedzieć na krześle stojącym na dnie basenu lub leżeć na desce skośnie ułożonej. Niezależnie ód tych sposobów kinezyterapeuta musi zawsze sam pomagać choremu przy stabilizacji w czasie ćwiczeń, przebywając również w basenie. Ćwiczenia bierne w wodzie wykonuje kinezyterapeuta wg zasad podanych dla tych ćwiczeń (patrz s. 26-46). Środowisko wodne stwarza szczególnie dobre warunki dla ćwiczeń wspomaganych - prowadzonych dzięki wykorzystaniu siły unoszącej ciało, zwanej dynamiczną siłą parcia. Na przykład w celu wspomagania ruchu odwodzenia uda kładzie się chorego na boku, na skośnie ustawionej desce. Leżenie na boku lewym wspomaga ruch odwodzenia uda prawego i na odwrót. W celu wspomagania ruchu odwodzenia ramienia sadza się chorego na krześle tak, aby barki były zanurzone w wodzie. Ruch odwodzenia ramienia jest wówczas wspomagany przez siłę unoszącą ciało. Dobierając pozycje wyjściowe w myśl przytoczonych wyżej zasad można wykorzystywać siłę dynamicznego parcia wody dla wspomagania wielu ruchów. Warunkiem wspomagania jest, aby ruch odbywał się od dołu ku górze, tj. w kierunku powierzchni wody. Szybkość ruchu musi być zgodna z działaniem siły wypierającej ciało. Kończyna powinna więc "wypływać" w kierunku powierzchni wody. Zbyt szybkie wykonanie ruchu nie powoduje wspomagania, a przeciwnie - utrudnia ruch. Przy ćwiczeniach z oporem wykonywanych w wodzie wykorzystuje się szybkość ruchu, odpowiednie ustawienie kończyny i różne przybory. Opór uzyskuje się zwiększając szybkość wykonywania ruchu lub ustawiając kończynę tak, aby jej powierzchnia stwarzała największy opór (np. przy zginaniu i prostowaniu poziomym w stawie ramiennym kończyna górna jest wyprostowana, a ręka ułożona tak, aby kciuk by! skierowany w górę). Dla zwiększenia powierzchni kończyny, a tym samym utrudnienia ruchu stosuje się płetwy zakładane na stopy lub ręce, deseczki z uchwytami lub rakiety do tenisa stołowego. Ćwiczenia redresujące należy wykonywać zawsze pod koniec przebywania chorego w wodzie, tj. po uzyskaniu rozluźnienia mięśni. Środowisko wodne stwarza bardzo korzystne warunki do nauki chodu. Chory zanurzony w wodzie wykonuje bowiem ruchy łatwiej dzięki pozornej utracie masy ciała. Dla przemieszczania ciała w przód potrzebna jest wówczas mniejsza siła mięśni niż poza środowiskiem wodnym. Dlatego też najłatwiej jest chodzić choremu zanurzonemu w wodzie do połowy klatki piersiowej, a stopniowe zmniejszanie zanurzenia ciała utrudnia chód. Naukę chodu należy więc rozpoczynać od głębokiego zanurzenia chorego (po uprzednim oswojeniu go z wodą) i zmniejszać zanurzenie w miarę opanowywania chodu. Do nauki chodu w wodzie używa się sprzętu pomocniczego, jak: równolegle poręcze, uchwyty, kule oraz podwieszenie chorego na ruchomym bloczku. f Ćwiczenia poranne Ćwiczenia poranne polegają na wykonywaniu wszystkich ruchów w stawach dostępnych dla ćwiczeń. Są to ćwiczenia łatwe, nie powodujące zmęczenia. Cet pobudzenie funkcji ustroju po śnie i mobilizacja chorego do rozpoczęcia zajęć w ciągu dnia. Wskazania: ćwiczenia poranne powinien wykonywać każdy chory, jeżeli lekarz nie stwierdzi przeciwwskazań. Wykonanie: ćwiczenia poranne prowadzi się - w zależności od ośrodka leczniczego - w pokojach chorych, w sali gimnastycznej lub na wolnym powietrzu. W szpitalach ćwiczą chorzy w swoich pokojach, natomiast w większych ośrodkach rehabilitacyjnych i w sanatoriach w sali gimnastycznej ewentualnie na wolnym powietrzu. Pomieszczenie do ćwiczeń powinno być dokładnie przewietrzone, a w ciepłej porze roku ćwiczenia odbywają się przy otwartych oknach. Przed rozpoczęciem ćwiczeń pytamy chorych o ich samopoczucie, a w razie zgłaszania skarg zwalnia się chorego z ćwiczeń do czasu decyzji lekarza w tej sprawie. Zaleca się zamieszczanie na kartach gorączkowych uwag dotyczących przeciwwskazań co do wykonywania ćwiczeń porannych, co znacznie ułatwia ki-nezyterapeucie pracę. Ćwiczeń nie rozpoczyna się u chorych nowo przyjętych, u których nie ma jeszcze ustalonego rozpoznania. Ćwiczenia dobieramy w zależności od rodzaju chorób lub dysfunkcji stwierdzonych u pacjentów przebywających w sali. Przeplatamy je często ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi. Tempo ćwiczeń jest umiarkowane, a czas ich trwania w pokoju chorych wynosi ok. 15 minut, a w sali gimnastycznej i na wolnym powietrzu ok. 30 minut. W placówkach zradiofonizowanych można prowadzić ćwiczenia poranne przez radiowęzeł przy akompaniamencie rytmicznej muzyki. Cały personel powinien wówczas zwracać uwagę, aby chorzy wykonywali ćwiczenia poranne. f Ćwiczenia ogólnie usprawniające Ćwiczenia ogólnie usprawniające są to przede wszystkim ćwiczenia kształtujące, wykonywane z przyborem, przy drabince, na ławeczce lub ze współćwiczącym. Cet. podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej ustroju, kształtowanie prawidłowej postawy, koordynacji ruchowej, nawyku celowości i płynności ruchów, zachowanie pełnego zakresu ruchów w stawach, długości i elastyczności oraz siły i wytrzymałości mięśni. 136 137 Wskazania: ćwiczenia te powinien wykonywać każdy chory niezależnie od ćwiczeri specjalnych dostosowanych do konkretnej dysfunkcji narządu ruchu lub choroby. Wykonanie: ćwiczenia ogólnie usprawniające prowadzi się zespołowo i indywidualnie. Ćwiczenia zespołowe są podstawową formą ćwiczeri umożliwiającą wykonywanie ćwiczeri większej liczbie chorych w jednostce czasu. Ćwiczenia w zespole sprzyjają emocjonalnemu zaangażowaniu się ćwiczących, pobudzając ich do poprawnego wykonywania ćwiczeri. Ważną rolę odgrywa tu element współzawodnictwa. Tworząc zespól należy mieć na uwadze wiek chorych, płeć, ogólną sprawność i wydolność fizyczną oraz rodzaj dysfunkcji lub choroby. Utworzenie jednorodnej grupy ułatwia dobór i prowadzenie ćwiczeri. Nie zawsze jest to jednak możliwe i dlatego należy ćwiczenia do pewnego stopnia indywidualizować. Zespół nie powinien liczyć więcej niż 15-17 osób, ponieważ przy liczniejszym zespole prowadzący nie jest w stanie dopilnować prawidłowego wykonywania ćwiczeri. Ćwiczenia ogólnie usprawniające odbywają się - w zależności od warunków i pory roku - na wolnym powietrzu, w sali gimnastycznej, a wyjątkowo w sali chorych jako tzw. ćwiczenia przyłóżkowe. Ma to miejsce wówczas, kiedy istnieją trudności we włączeniu chorego do zespołu lub przy braku sali gimnastycznej. Sala przeznaczona do ćwiczeń ogólnie usprawniających powinna być odpowiednio duża (ok. 4 m2 dla 1 chorego). Wyposażenie jej stanowią: drabinki przyścienne, ławeczki, piłki lekarskie, ciężarki, Saski gimnastyczne, woreczki z piaskiem, wałki z koców, krążki i kocyki do ćwiczeń. Dodatkowym wyposażeniem sali są lustra przyścienne służące do samokontroli wykonywanych ćwiczeri. Ubiór ćwiczących powinien być lekki, nie krępujący ruchów. Bardzo wskazane jest ćwiczenie boso na odpowiednim podłożu, np. na macie filcowej. Dobór ćwiczeri i sposób ich prowadzenia zależy od rodzaju choroby, stopnia jej zaawansowania, wieku, płci, sprawności fizycznej i wydolności wysiłkowej oraz poziomu umysłowego i psychiki pacjenta. Ćwiczenia ogólnie usprawniające trwają przeciętnie 45 minut. Nasilenie ich powinno stopniowo narastać osiągając maksimum obciążenia w połowie zajęć. Po osiągnięciu maksimum nasilenie ćwiczeń stopniowo maleje, zbliżając się pod koniec zajęć do punktu wyjściowego. Natężenie ćwiczeń można dawkować poprzez zmianę liczby powtórzeń, amplitudy ruchu, rytmu i tempa ćwiczeń. Ćwiczenia ogólnie usprawniające przeplata się ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi - szczególnie w początkowym okresie ich wykonywania. Dla każdego ćwiczenia dobiera się pozycję wyjściową umożliwiającą prawidłowe jego wykonanie. Początkowo zaleca si? wykonywanie ćwiczeri w pozycjach izolowanych (leżenie, siad). W miarę czynionych postępów przechodzi się do ćwiczeri w staniu. Chorego trzeba pouczyć, jaki ruch ma on wykonać, a więc należy mu ten ruch pokazać i objaśnić. Ćwiczenia dobiera się tak, aby każdy ćwiczący w zespole był w stanie je wykonać. Chorzy rozpoczynający ćwiczenia wykonują z początku ruchy proste, będące przygotowaniem do ruchów złożonych. Każde nowe ćwiczenia wykonują oni wolno, a w miarę opanowywania poprawności ruchów zwiększa się tempo i czas trwania ćwiczeri. W skład jednostki lekcyjnej wchodzą ćwiczenia wszystkich grup mięśni ze szczególnym uwzględnieniem mięśni niepełnosprawnych. Początkowo chorzy ćwiczą bez przyborów, a w miarę poprawy wydolności i sprawności fizycznej używają oni przyborów, takich jak: woreczki z piaskiem, laski gimnastyczne, pfłeczki. Przy dalszych postępach wprowadza się stopniowo ćwiczenia przy drabinkach, na ławeczkach, ze współćwiczącymi, z użyciem piłek lekarskich i ciężarków. Niezależnie od tego, czy ćwiczenie jest dobrze znane, czy nowe, wymaga się prawidłowego jego wykonania. W prowadzeniu ćwiczeń zespołowych ważne jest umiejętne wydawanie poleceń (komend). Polecenia muszą być energiczne i stanowcze, należy jednak brać pod uwagę aktualne możliwości chorych i ich nadmierną pobudliwość emocjonalną. Bodźcem mobilizującym do ćwiczeń są pochwały, które często przywracają chorym wiarę we własne możliwości. Należy natomiast unikać nagan, zwłaszcza w stosunku do osób rozpoczynających ćwiczenia i mających niejednokrotnie duże trudności w ich opanowaniu. W celu uatrakcyjnienia ćwiczeri wskazane jest prowadzenie ich przy akompaniamencie rytmicznej muzyki. Ćwiczenia ogólnie usprawniające indywidualne prowadzi się przy łóżku chorego wówczas, kiedy nie może on brać udziału w zajęciach zespołowych ze względu na rodzaj choroby lub uszkodzenie ciała. Przy ćwiczeniach indywidualnych obowiązują te same zasady co przy zespołowych. Zestaw ćwiczeri musi być dobrany indywidualnie dla każdego pacjenta. Ćwiczenia ogólnie usprawniające prowadzi się wg toku lekcyjnego, którego przykład zamieszczamy niżej. W zależności od składu osób ćwiczących w grupie dokonuje się odpowiednich modyfikacji w toku lekcyjnym. Przykład toku lekcyjnego I Część 1. Ćwiczenia porządkowe (zbiórka, informacje), wstępna 2. Zabawa ożywiająca. 3. Ćwiczenia kończyn górnych. 4. Ćwiczenia kończyn dolnych. 5. Ćwiczenia tułowia w płaszczyźnie strzałkowej 6. Ćwiczenia szyi. 7. Ćwiczenia tułowia w płaszczyźnie czołowej. II Część 8. Ćwiczenia kończyn górnych i dolnych łącznie, główna 9. Ćwiczenia tułowia w płaszczyźnie poprzecznej. 10. Ćwiczenia kończyn górnych sfłowe. 11. Ćwiczenia tułowia w różnych płaszczyznach równocześnie. 12. Ćwiczenia równoważne bez przyrządów. 13. Ćwiczenia tułowia i mięśni brzucha. 14. Zwisy, wspinanie, podpory, mocowanie. 15. Rzuty, ćwiczenia zręczności, zwinności. 16. Ćwiczenia korekcyjne. III Część 17. Zabawa orientacyjna, koricowa 18. Ćwiczenia oddechowe. 19. Ćwiczenia rozluźniające. 20. Zbiórka, omówienie zajęć. 20. 138 139