POLSKIE STOWARZYSZENIE OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH ZARZ�D G��WNY W KRAKOWIE SPORT W REHABILITACJI NIEPE�NOSPRAWNYCH pod redakcj� naukow� Jana �l�y�skiego KRAK�W 1999 Redakcja naukowa i korekta: Jan �l�y�ski T�umaczenie: Magdalena Karwowska Redakcja i korekta wersji angielskiej: Andrzej Pawlicki � Copyright 1999 by Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych Zarz�d G��wny w Krakowie ISBN 83-87252-10-7 Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych Zarz�d G��wny w Krakowie 30-018 Krak�w al. S�owackiego 48 tel.: (+48-12) 633-86-75 fax: (+48-12) 634-15-02 e-mail: [email protected] Wydano ze �rodk�w Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie Wydanie I Nak�ad 500 egz. Realizacja wydawnicza: Katowice Spis tre�ci Przedmowa 5 Organizatorzy 9 List Prezydenta RP 10 List Premiera RP 11 List Ministra Edukacji Narodowej 12 List Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej 13 Boles�aw �adecki Przem�wienie okoliczno�ciowe 14 Jan Haftek Przem�wienie okoliczno�ciowe 19 Alicja Tokarz Sztuka jako forma wypowiedzi os�b niepe�nosprawnych o zainteresowaniach sportowych 21 Kazimiera Milanowska Sport i aktywno�� ruchowa jako istotny czynnik w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych 23 Zofia �ukowska Aspekty socjopedagogiczne leczniczej aktywno�ci sportowej 25 Aleksander Ronikier Mo�liwo�ci progresji wydolno�ci wysi�kowej u pacjent�w poprzez aktywno�� fizyczn� 32 Krzysztof Spodaryk Uwarunkowania wydolno�ciowe sportowc�w niepe�nosprawnych 36 Tadeusz Kasperczyk Sport jako �rodek rehabilitacji 39 Jan �l�y�ski, Izabela Zaj�c Narciarstwo jako �rodek rehabilitacji niepe�nosprawnych z dysfunkcjami narz�du ruchu 42 Stanis�aw �l�zak Droga narciarza � biegacza Marcina Kosa do Nagano i pe�ni �ycia 48 Waldemar Kikolski Udzia� polskich zawodnik�w ze schorzeniami narz�du wzroku w lekkoatletycznych Mistrzostwach �wiata 1998 52 Eugeniusz Bolach, Ryszard Jasi�ski, Pawe� Nowicki, Dominik Witkowski Pi�ka no�na (futsal) � zespo�owa dyscyplina sportu dla niewidomych i ociemnia�ych 54 Eugeniusz Bolach Testy sprawno�ci fizycznej specjalnej w grach zespo�owych dla inwalid�w narz�du wzroku 58 Ryszard Plinta Sprawno�� motoryczna a punktacja zawodnik�w uprawiaj�cych pi�k� koszykow� na w�zkach 63 Andrzej Kosmol, Bartosz Molik, Mariusz Liedel Skuteczno�� gry w polskiej lidze koszyk�wki na w�zkach w sezonie 1996 i 1997 67 Zofia Krawczyk, Jacek Krawczyk, Andrzej Kosmol Obci��enia wysi�kowe w rocznym cyklu przygotowa� polskich p�ywak�w nies�ysz�cych do �wiatowych Igrzysk G�uchych 77 Eugeniusz Bolach Jednostka treningowa w p�ywaniu paraplegik�w na turnusach aktywnej rehabilitacji 88 Izabela Rutkowska Efektywno�� lekkoatletycznych form aktywno�ci os�b niepe�nosprawnych 92 Anna Marchewka Olimpiady specjalne i zaj�cia sportowo-rekreacyjne jako �rodek adaptacji i integracji spo�ecznej os�b g��biej upo�ledzonych umys�owo 102 Joanna Sobiecka Sport paraolimpijski a �rodowisko sportowe 106 Julian Zygmunt Kilar, Tomasz Ridan, Janusz Mariusz Aktywno�� ruchowa (rekreacyjna) chorych na stwardnienie rozsiane 117 Zygfryd Dzieka�ski Aktywna rehabilitacja 121 Urszula Pustu�ka, Agnieszka Siwek, Joanna Sto�ek Jazda konna w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych 123 Miros�aw Przewo�nik Aktywizacja mieszka�c�w dom�w pomocy spo�ecznej 127 Anna Marchewka Uwarunkowania wydolno�ci fizycznej os�b starszych i ich postawy wobec aktywno�ci ruchowej 131 Urszula Kowieska Formy kultury fizycznej w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych we Wroc�awiu w latach 1953-1998 135 Andrzej Szczygie�, Jolanta Dudek, Mariusz Janusz, Zygmunt Kilar, Tomasz Ridan, Tomasz Snakowski Postawa cia�a dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej w zale�no�ci od rodzaju dysfunkcji i stopnia aktywno�ci ruchowej 141 Wincenty �liwa, El�bieta Chlebicka, Ma�gorzata Kowal Postawa cia�a dzieci g�uchych w wieku 7-15 lat 151 Jolanta Dudek, Andrzej Szczygie� Wykorzystanie platformy r�wnowagi w diagnostyce i rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych 155 Jacek Wilczy�ski Nowoczesne metody badania postawy cia�a cz�owieka 161 Tadeusz Maszczak Aktywno�� ruchowa jako obszar edukacji os�b niepe�nosprawnych 173 Andrzej Rejzner Resocjalizacyjne funkcje aktywno�ci ruchowej 178 Alicja Rakowska Edukacja niepe�nosprawnych a integracja spo�eczna 183 Zbigniew Szot, Liliana Klimont Efekty �wicze� gimnastycznych w procesie edukacji autystyk�w 190 Aniela Korzon Zainteresowania sportowe w rehabilitacji dzieci niepe�nosprawnych 198 Irena Go��b, Antoni Ku�ka, Urszula Ole� Warto�ci wychowawcze olimpiad specjalnych dla dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej intelektualnie 201 Teresa Serafin Dzia�ania Ministerstwa Edukacji Narodowej w zakresie wychowania fizycznego i sportu dzieci i m�odzie�y 204 Anna D�browska, Andrzej D�browski O potrzebie warto�ci fair play w sporcie niepe�nosprawnych 207 Maria Bilska, Krystyna G�rniak Wychowanie fizyczne specjalne w bialskich plac�wkach o�wiatowych 211 Adam W�jtowicz Warto�ci spo�eczne turnus�w organizowanych w O�rodku Rehabilitacyjno-Wypoczynkowym im. prof. Wiktora Degi w Go�cimiu 216 Waldemar Skowro�ski Ocena sprawno�ci motorycznej os�b z upo�ledzeniem umys�owym zmodyfikowan� wersj� testu �Eurofit� 219 Krystyna Gawlik, Anna Zwierzchowska Gry i zabawy ruchowe istotnym stymulatorem rozwoju umys�owo upo�ledzonych 226 Andrzej E. Ga�kowski Przystosowanie infrastruktury transportowej warunkiem wykorzystania obiekt�w sportowych w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych 228 Gra�yna Liberadzka Transport istotnym czynnikiem egzystencji os�b niepe�nosprawnych 234 Marek Babe� Dostosowanie urz�dze� i wagon�w osobowych PKP do podr�owania os�b niepe�nosprawnych 238 Janina Kobyli�ska Podstawowe rozwi�zania prawne w zakresie wyznaczania i oznakowania miejsc postojowych dla os�b niepe�nosprawnych 240 Jerzy Niedzi�ka, Andrzej �urkowski Dostosowanie transportu kolejowego do przewozu os�b niepe�nosprawnych 242 Jan Haftek Efekty naukowe i poznawcze seminarium 249 Deklaracja mi�dzynarodowego seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych� 250 English Version 251 Przedmowa W 10 rocznic� swego istnienia Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie zorganizowa�o w dniach 8-10 listopada 1998 roku seminarium mi�dzynarodowe �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych�. By�a to ju� czwarta z kolei impreza popularnonaukowa, na kt�rych omawiano �ywotne problemy ludzi dotkni�tych przez los. Pierwsz� tego rodzaju imprez� popularnonaukow� by� kongres europejski �Niepe�nosprawni bli�ej Europy� w 1993 roku (150 os�b z 17 kraj�w), kt�ry przyj�� znamienn� rezolucj� g�osz�c�, �e �niepe�nosprawni maj� identyczne potrzeby i aspiracje jak pozosta�a cz�� spo�ecze�stwa, lecz s� ograniczeni w mo�liwo�ciach ich realizacji. Oczekuj� od spo�ecze�stwa nie lito�ci i wsp�czucia, lecz pomocy i partnerstwa w d��eniach do normalnego funkcjonowania pomimo mniejszych mo�liwo�ci fizycznych, psychicznych i materialnych. Niepe�nosprawni nie musz� i nie s� obci��eniem dla spo�ecze�stwa, je�eli ich status, mo�liwo�ci i potrzeby s� prawid�owo postrzegane�. Uczestnicy kongresu wyrazili zaniepokojenie zagro�eniami powodowanymi recesj� ekonomiczn� ogarniaj�c� niemal ca�y cywilizowany �wiat oraz transformacj� ustrojow� w pa�stwach �rodkowo-wschodniej Europy. Drugie seminarium mi�dzynarodowe �Post�p w turystyce na rzecz os�b o specjalnych potrzebach� (134 uczestnik�w z 11 kraj�w), kt�re mia�o miejsce w 1994 roku, koncentrowa�o si� wok� problem�w dost�pno�ci o�rodk�w krajoznawczo-turystycznych, bazy �ywieniowo-noclegowej, d�br kultury, �rodk�w komunikacji i obiekt�w u�yteczno�ci publicznej. Podkre�lano, �e turystyka i rekreacja wp�ywa korzystnie na zdrowie i wydolno�� wysi�kow�, zwi�ksza odporno�� nieswoist�, hartuje organizm cz�owieka, dzi�ki czemu niepe�nosprawno�� staje si� mniej uci��liwa. Kolejne seminarium mi�dzynarodowe �Sport szans� �ycia niepe�nosprawnych� odby�o si� w grudniu 1996 roku. Uczestniczyli luminarze nauki i profesjonali�ci, przedstawiciele w�adz pa�stwowych i samorz�dowych, organizacji i instytucji spo�ecznych. �Dlaczego w�a�nie sport sta� si� tematem seminarium?� � pyta� w przem�wieniu okoliczno�ciowym prezes PSON Boles�aw �adecki. �Dlatego, �e w my�l Europejskiej Karty Sportu ka�dy ma prawo do uprawiania sportu, a wi�c i osoby niepe�nosprawne. Tymczasem mo�liwo�ci uczestniczenia niepe�nosprawnych w sporcie s� bardzo ma�e, tylko niewielki ich odsetek jest ruchowo aktywny. S� dziedziny sportu, w kt�rych niepe�nosprawni mog� rywalizowa� ze zdrowymi wsp�obywatelami, by� przyk�adem dzielno�ci, umacniania wiary we w�asne si�y i mo�liwo�ci witalne. Sport, aktywno�� ruchowa jest cenn� warto�ci� w �yciu niepe�nosprawnych, gdy� przynosi korzy�ci zdrowotne i utylitarne, jest istotnym czynnikiem integracji spo�ecznej�. Podobne problemy przewija�y si� podczas seminarium mi�dzynarodowego �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych� (uczestniczy�o 80 os�b). Znakomitym wprowadzeniem by�o przem�wienie okoliczno�ciowe prezesa PSON Boles�awa �adeckiego, kt�ry przypomnia� znamienne s�owa Ludwiga Guttmanna: �Dla niepe�nosprawnych sport powinien by� skutecznym �rodkiem rozwoju osobowego, przywracania kontakt�w ze �wiatem zewn�trznym i u�atwiania w ten spos�b ich reintegracji ze spo�eczno�ci� pe�nosprawnych obywateli�. Zaakcentowa� walory sportu i r�norodnej aktywno�ci ruchowej jako czynnika rehabilitacji leczniczej, zawodowej i spo�ecznej. Zawiera�o ono r�wnie� postulaty o ujednolicenie akt�w prawnych dotycz�cych niepe�nosprawnych, kt�re powinny by� dostosowane do ustawodawstwa Unii Europejskiej, o w�a�ciwe finansowanie dzia�alno�ci sportowej, o usuwanie wszelkich barier utrudniaj�cych dost�p niepe�nosprawnym do obiekt�w i urz�dze� sportowych, rekreacyjnych, turystycznych. W cz�ci inauguruj�cej seminarium, kt�rej przewodniczy� prof. dr hab. J. �l�y�ski, �yczenia owocnych obrad i deklaracje wszechstronnej pomocy i ustawicznej troski o niepe�nosprawnych wsp�obywateli przekazali: Ewa Spychalska � przedstawicielka prezydenta RP, Teresa Serafin � g��wny wizytator Ministerstwa Edukacji Narodowej, Irena Grodzicka � g��wny specjalista biura pe�nomocnika Rz�du do spraw Os�b Niepe�nosprawnych, Marek ��towski � przedstawiciel Urz�du Kultury Fizycznej i Turystyki i Jerzy Meysztowicz � wicewojewoda krakowski. Inauguracj� seminarium u�wietni�y wyst�py Zespo��w Artystycznych �G�rale �ywieccy�, �Lachy S�deckie� i �Lachy Strzy�yckie� oraz Szko�y Specjalnej w Nowej Hucie. W�a�ciwe tre�ci seminarium przewija�y w prezentowanych referatach i doniesieniach naukowych podczas kolejnych sesji tematycznych: �Aktywno�� sportowa niepe�nosprawnych� (przewodniczy� prof. dr hab. med. J. Haftek i prof. dr hab. T. Maszczak), �Aktywno�� ruchowa niepe�nosprawnych a postawa cia�a� (przewodniczy� prof. dr hab. med. K. Spodaryk), �Walory aktywno�ci ruchowej w procesie edukacji dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej� (przewodniczy�a prof. dr hab. Z. �ukowska), �Problemy transportu i komunikacji niepe�nosprawnych� (przewodniczy� prof. dr hab. Z. Szot). Zaprezentowano 51 referat�w i doniesie� naukowych o bogatej tematyce, kt�re by�y ilustrowane barwnymi przezroczami i filmami video. Wystarczy wskaza� najbardziej znamienne: �Sport i aktywno�� ruchowa jako istotny czynnik w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych� (prof. dr hab. med. K. Milanowska), �Mo�liwo�ci progresji wydolno�ci wysi�kowej pacjent�w przez aktywno�� ruchow� (prof. dr hab. A. Ronikier), �Uwarunkowania wydolno�ciowe sportowc�w niepe�nosprawnych� (prof. dr hab. med. K. Spodaryk), �Narciarstwo jako �rodek rehebilitacji niepe�nosprawnych z dysfunkcjami narz�du ruchu� (prof. dr hab. J. �l�y�ski), �Znaczenie aktywno�ci ruchowej w procesie edukacji niepe�nosprawnych� (prof. dr hab. T. Maszczak), �Edukacja niepe�nosprawnych a integracja spo�eczna� (prof. dr hab. A. Rakowska), �Rola zainteresowa� sportowych w rehabilitacji dzieci niepe�nosprawnych� (prof. dr hab. A. Korzon), �Efekty �wicze� gimnastycznych w procesie edukacji dzieci niepe�nosprawnych�, czyli autystycznych (prof. dr hab. Z. Szot), �Resocjalizacyjne funkcje aktywno�ci ruchowej� (prof. dr hab. A. Rejzner), �Przystosowanie infrastruktury transportowej warunkiem wykorzystania obiekt�w sportowych w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych� (prof. dr hab. in�. A. Ga�kowski). Bardzo interesuj�ce by�y te� doniesienia o o�rodkach rehabilitacyjno-wypoczykowych i pomocy spo�ecznej (A. W�jtowicz i M. Przewo�nik), o olimpiadach specjalnych os�b umys�owo upo�ledzonych (A. Marchewka), o sporcie paraolimpijskim i paraolimpijczykach (J. Sobiecka i W. Kikolski), o pi�ce koszykowej na w�zkach (R. Plinta oraz A. Kosmol i wsp�autorzy). Z nieukrywanym wzruszeniem przyj�te zosta�o wyst�pienie S. �l�zaka z Nowego S�cza o drodze narciarza-biegacza Marcina Kosa z kikutami obu r�k do Nagano i pe�ni �ycia. By�y te� problemy dostosowania transportu kolejowego i autobusowego do potrzeb podr�nych niepe�nosprawnych i zwi�zane z tym regulacje prawne. Swoist� rekapitulacj� seminarium by�a przyj�ta na zako�czenie deklaracja, w kt�rej uczestnicy zwracaj� si� do w�adz pa�stwowych i samorz�dowych, instytucji i organizacji spo�ecznych, wszystkich ludzi dobrej woli o stworzenie takich uregulowa� prawnych, takich warunk�w �ycia, nauki i pracy, aby zapewnia�y niepe�nosprawnym pe�n� egzystencj� w spo�ecze�stwie niezale�nie od rodzaju dysfunkcji. Podkre�lono, �e uprawianie sportu i r�norodnych form aktywno�ci ruchowej przez niepe�nosprawnych w celach leczniczych, rehabilitacyjnych, integracyjnych jest mo�liwe pod warunkiem zapewnienia dost�pno�ci do ca�ej infrastruktury: budynk�w, budowli, obiekt�w sportowych i rekreacyjnych, transportu, komunikacji, dost�pu do edukacji i zatrudnienia osobom z r�nymi dysfunkcjami. Fot. 1. Alicja Tokarz przedstawia wyniki konkursu �Moje ulubione zaj�cia sportowe� Fot. 2. Inauguracj� Seminarium u�wietni�y wyst�py artysrtyczne Seminarium � podobnie jak poprzednie � odbywa�o si� pod patronatem Sekretarza Generalnego Rady Europy Daniela Tarschysa, do kt�rego do��czy� si� prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwa�niewski. Skierowa� on znamienne przes�anie do uczestnik�w seminarium: �Wszyscy musimy pami�ta�, i� niepe�nosprawni nie s� inni � s� r�ni, tak jak r�ni s� wszyscy ludzie mi�dzy sob�. Nie s� w �adnym stopniu gorsi, a liczne sukcesy potwierdzaj�, �e ka�dy cz�owiek przy odpowiednim zaanga�owaniu i wysi�ku mo�e przekracza� kolejne granice zwyci�stwa. W sukcesach obecnych i przysz�ych zwyci�zc�w i olimpijczyk�w wida� wytrwa�� prac� nauczycieli i trener�w. Jej efekty s� zwielokrotnione wdzi�czno�ci� bliskich. Prowadz� nie tylko do zaszczyt�w, ale r�wnie� integruj� niepe�nosprawnych ze spo�ecze�stwem�. Do uczestnik�w seminarium zwr�ci� si� r�wnie� premier Rz�du RP Jerzy Buzek s�owami: �Sport pe�ni w �yciu niepe�nosprawnych rol� szczeg�ln�. Jest on nie tylko form� rehabilitacji i sposobem na podniesienie og�lnej sprawno�ci, ale cz�sto staje si� drog� do normalnego funkcjonowania w spo�ecze�stwie, szans� na ciekawe i godne �ycie. Zawsze z szacunkiem patrz� na ludzi, kt�rzy mimo swych u�omno�ci, z wielka pogod� ducha podejmuj� sportow� rywalizacj�. Rezolucja Rady Europy jasno stwierdza, �e ka�dy cz�owiek, a wi�c r�wnie� niepe�nosprawny, ma prawo do uczestniczenia w sporcie. Ma zreszt� prawo uczestniczy� we wszystkich formach �ycia spo�ecznego. Nikt nie mo�e tego prawa odbiera�, albo ogranicza�. Potrzeby os�b niepe�nosprawnych coraz cz�ciej znajduj� zrozumienie w�r�d wielu ludzi dobrej woli, ale poziom �wiadomo�ci spo�ecznej jest nadal niewystarczaj�cy. Najbardziej nawet �wiat�e rozwi�zania prawne i administracyjne, likwidowanie barier nie zast�pi spo�ecznej akceptacji i szczerej �yczliwo�ci�. Z okazji 10-lecia PSON zosta� og�oszony konkurs plastyczny �Moje ulubione zaj�cia sportowe�, kt�rego wyniki og�osi�a przewodnicz�ca jury Alicja Tokarz. Nades�anych zosta�o 495 prac konkursowych ze wszystkich region�w Polski. Nagrodzone i wyr�nione wizerunki sportu postrzegane przez dzieci i m�odzie� niepe�nosprawn� znalaz�y si� na wystawie usytuowanej w holu go�cinnego hotelu �Ibis�, w kt�rym odbywa�o si� seminarium. By� to � jak stwierdzono � najbardziej godny spos�b uczczenia jubileuszu Stowarzyszenia. Nale�y nadmieni�, �e statutowa dzia�alno�� Stowarzyszenia nie ogranicza si� do kongres�w i seminari�w popularnonaukowych. Organizuje ono szkoleniowe obozy narciarskie, �eglarskie i hipiczno-�eglarskie dla niepe�nosprawnych, prowadzi badania lekarskie i posturometryczne dzieci i m�odzie�y z r�nymi dysfunkcjami, przejawia inicjatywy legislacyjne, utrzymuje sta�� wsp�prac� z licznymi stowarzyszeniami pozarz�dowymi w skali mi�dzynarodowej (np. Mobility International, Fimitic). Wielostronna dzia�alno�� terapeutyczna, szkoleniowa, edukacyjna i spo�ecznie u�yteczna na rzecz populacji niepe�nosprawnych nie by�aby mo�liwa bez odpowiedniego wspierania i dotacji finansowych ze strony Urz�du Kultury Fizycznej i Turystyki oraz innych instytucji i organizacji pa�stwowych, regionalnych, lokalnych. Publikacja zbiorowa �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych�, kt�ra jest pok�osiem seminarium, utrwala i popularyzuje niew�tpliwy dorobek tej warto�ciowej imprezy, r�wnie� nie by�aby mo�liwa bez sponsorowania przez UKFiT w Warszawie. Liczymy na dalsz� pomoc i wsp�prac�, dzi�ki kt�rej Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie b�dzie mog�o coraz pe�niej s�u�y� dzieciom, m�odzie�y i osobom doros�ym poszkodowanym przez los w �yciu, edukacji i pracy zawodowej, w sporcie i wszelkiej dostosowanej do okre�lonej dysfunkcji aktywno�ci ruchowej. Jan �l�y�ski ORGANIZATOR SEMINARIUM POLSKIE STOWARZYSZENIE OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH ZARZ�D G��WNY W KRAKOWIE przy wsp�udziale URZ�DU KULTURY FIZYCZNEJ I TURYSTYKI W WARSZAWIE PATRONAT Seminarium odbywa�o si� pod auspicjami Daniela TARSCHYS � Sekretarza Generalnego Rady Europy i Aleksandra KWA�NIEWSKIEGO � Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej KOMITET HONOROWY SEMINARIUM Prezes Rady Ministr�w Jerzy BUZEK Marsza�ek Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej Maciej P�A�Y�SKI Minister Edukacji Narodowej Miros�aw HANDKE Minister Zdrowia i Opieki Spo�ecznej Wojciech MAKSYMOWICZ Minister Transportu i Gospodarki Morskiej Eugeniusz MORAWSKI Pe�nomocnik Rz�du do spraw Os�b Niepe�nosprawnych Janusz GA��ZIAK Krajowy Specjalista Rehabilitacji Jan HAFTEK Prezes Urz�du Kultury Fizycznej i Turystyki Jacek D�BSKI Wojewoda Krakowski Ryszard MAS�OWSKI Prezydent Miasta Krakowa J�zef LASSOTA KOMITET NAUKOWY SEMINARIUM Przewodniczacy prof. dr hab. med. Jan HAFTEK Wiceprzewodnicz�cy prof. dr hab. Jan �LʯY�SKI Sekretarz dr Andrzej SZCZYGIE� Cz�onkowie prof. dr hab. Kazimiera MILANOWSKA prof. dr hab. Tadeusz MASZCZAK prof. dr hab. med. Krzysztof SPODARYK Prof. dr hab. Zbigniew SZOT KOMITET ORGANIZACYJNY Przewodnicz�cy Boles�aw �ADECKI Sekretarz Anita G�RALIK Cz�onkowie Idalia CZARNOCKA Renata SEWERYN Mariusz JANUSZ Prezes Rady Ministr�w Rzeczpospolitej Polskiej Warszawa, 7 listopada 1998 Uczestnicy Mi�dzynarodowego Seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych� Szanowni Pa�stwo Chcia�bym serdecznie podzi�kowa� za zaproszenie na Mi�dzynarodowe Seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych�, zorganizowanego przez Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych. Cz�sto nie zdajemy sobie sprawy z faktu, �e problem niepe�nosprawno�ci dotyka prawie dziesi�t� cz�� spo�ecze�stwa. Dlatego ciesz� si�, �e inicjatywa zorganizowania seminarium spotka�a si� ze zrozumieniem i poparciem tak wielu szacownych os�b i instytucji. Niestety, z racji licznych obowi�zk�w zwi�zanych z pe�nionym urz�dem nie mog�em wzi�� osobi�cie udzia�u w obradach. Sport pe�ni w �yciu niepe�nosprawnych szczeg�ln� rol�. Jest nie tylko form� rehabilitacji i sposobem na podniesienie og�lnej sprawno�ci, lecz cz�sto staje si� te� drog� do normalnego funkcjonowania w spo�ecze�stwie, szans� na ciekawe i godne �ycie. Zawsze z szacunkiem patrz� na ludzi, kt�rzy mimo swych u�omno�ci, z wielk� pogod� ducha podejmuj� sportow� rywalizacj� nie tylko na stadionach, lecz r�wnie� podczas codziennych trening�w. Rezolucja Rady Europy jasno stwierdza, �e ka�dy cz�owiek, a wi�c r�wnie� niepe�nosprawny, ma prawo do uczestnictwa w sporcie. Ma zreszt� prawo uczestniczy� we wszystkich formach �ycia spo�ecznego. Nikt nie mo�e tego prawa odbiera�, ani ogranicza�. Potrzeby os�b niepe�nosprawnych coraz cz�ciej znajduj� zrozumienie w�r�d wielu ludzi dobrej woli, ale poziom �wiadomo�ci spo�ecznej jest nadal niewystarczaj�cy. Najbardziej nawet �wiat�e rozwi�zania prawne i administracyjne, likwidowanie barier nie zast�pi spo�ecznej akceptacji i szczerej �yczliwo�ci. Nadal potrzeba systematycznej edukacji w szkole i poza ni�, w ramach szerokiej akcji informacyjnej, tak�e takich seminari�w i konferencji, aby niepe�nosprawni poczuli si� partnerami w kszta�towaniu �ycia publicznego w naszym kraju. Chcia�bym Pa�stwa zapewni�, �e rz�d w pe�ni docenia wysi�ki os�b, stowarzysze� i instytucji dzia�aj�cych na rzecz �rodowiska os�b niepe�nosprawnych. Ze szczeg�lnym uznaniem odnotowujemy te wszystkie przedsi�wzi�cia, kt�re s� organizowane i realizowane przez samych niepe�nosprawnych. B�dziemy je w miar� naszych mo�liwo�ci wspierali. �ycz� Pa�stwu i wszystkim niepe�nosprawnym, aby wnioski i deklaracje przyj�te w czasie obrad przyczyni�y si� do urzeczywistnienia Waszych marze� i aspiracji. Jerzy Buzek Minister Edukacji Narodowej Warszawa, 8 listopada 1998 Pan Boles�aw �adecki Prezes Zarz�du G��wnego Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie Serdecznie dzi�kuj� za zaproszenie do udzia�u w Mi�dzynarodowym Seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych� i przekazuj� �yczenia owocnych obrad. Doceniam wk�ad pracy i zaanga�owanie Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych oraz Wasze d��enia do rozwijania sprawno�ci fizycznej w r�nych dyscyplinach sportu, jak r�wnie� traktowania sportu i aktywno�ci ruchowej jako istotnego czynnika rehabilitacji. Propagowanie i rozwijanie wra�liwo�ci i �yczliwo�ci, wyzwalanie potrzeby podnoszenia sprawno�ci fizycznej niepe�nosprawnych, a tak�e prezentacja zdobytych umiej�tno�ci w obecno�ci os�b pe�nosprawnych le�y o podstaw w�a�ciwej integracji tych grup spo�ecznych. �ycz� wszystkim uczestnikom Seminarium dalszych sukces�w w realizacji cel�w naukowych, sportowych i rehabilitacyjnych oraz satysfakcji z osi�gni��. �ycz� d�ugich lat �ycia w zdrowiu i przekonaniu, �e ka�da wykonywana z pe�nym zaanga�owaniem praca przynosi wymierne efekty. prof. dr hab. Miros�aw Handke Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej Warszawa, 2 listopada 1998 Pan Boles�aw �adecki Prezes Zarz�du G��wnego Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych Szanowny Panie Prezesie W imieniu Pe�nomocnika do spraw Os�b Niepe�nosprawnych Janusza Ga��ziaka pragn� serdecznie podzi�kowa� za zaproszenie na Mi�dzynarodowe Seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych� w dniach 8-11 listopada 1998 r. Niestety Minister nie mo�e osobi�cie uczestniczy� w seminarium z powodu innych, wcze�niej zaplanowanych na ten termin obowi�zk�w s�u�bowych. Przekazuj�c najlepsze �yczenia dla organizator�w i wszystkich uczestnik�w seminarium Pan Minister zapewnia, �e wysoko ceni wszelkie dzia�ania zmierzaj�ce do udowodnienia, �e w wielu dziedzinach �ycia niepe�nosprawno�� nie zamyka drogi do sukcesu. Bez w�tpienia jedn� z takich dziedzin jest sport. Droga do sukcesu os�b niepe�nosprawnych prowadzi poprzez zwyci�anie ich w�asnych s�abo�ci, a osi�gni�cia wzmacniaj� wiar� w mo�liwo�ci, co jest niezb�dnym czynnikiem pomy�lnej rehabilitacji. Program przewiduj�cy prezentacj� referat�w o r�norodnej tematyce z zakresu sportu pozwala s�dzi�, �e seminarium b�dzie stanowi� znacz�cy wk�ad w proces rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych. W imieniu Pana Ministra i w�asnym �ycz� wszystkim organizatorom i uczestnikom seminarium owocnych obrad i wielu sukces�w w dzia�alno�ci na rzecz os�b niepe�nosprawnych. Z wyrazami szacunku Dyrektor Biura Ma�gorzata Kie�ducka Boles�aw �adecki Prezes Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie Przem�wienie okoliczno�ciowe Szanowni uczestnicy Mi�dzynarodowego Seminarium �Sport w rehabilitacji niepe�nosprawnych�! Czcigodni cz�onkowie Komitetu Honorowego i Naukowego! Dostojni przedstawiciele w�adz Rzeczpospolitej Polskiej! W imieniu organizatora � Polskiego Stowarzyszenia Os�b Niepe�nosprawnych � mam zaszczyt bardzo gor�co powita� wszystkich uczestnik�w Seminarium, go�ci z wielu region�w Polski i z zagranicy, a w szczeg�lno�ci przedstawicieli w�adz pa�stwowych i samorz�dowych w osobach: � Ewa Spychalska � przedstawiciel prezydenta RP, honorowego patrona seminarium Aleksandra Kwa�niewskiego, � Jerzy Meysztowicz � wicewojewoda krakowski, � Teresa Serafin � g��wny wizytator Ministerstwa Edukacji Narodowej, � Irena Grodzicka � g��wny specjalista biura pe�nomocnika Rz�du do spraw Os�b Niepe�nosprawnych, � Marek ��towski � przedstawiciel Urz�du Kultury Fizycznej i Turystyki. W ci�gu zaledwie dziesi�ciu lat dzia�alno�ci Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych organizuje ju� czwarte spotkanie popularnonaukowe o szczeg�lnym znaczeniu. Wyj�tkowo�� ta wynika po pierwsze z faktu, �e wszystkie imprezy odbywa�y si� pod patronatem Sekretarza Generalnego Rady Europy i znacz�cych osobisto�ci polskiej sceny spo�eczno-politycznej. Po drugie ka�da z nich by�a bardzo bogata pod wzgl�dem tre�ci oraz wysuni�tych na zako�czenie postulat�w i deklaracji. I chocia� mo�e niekt�re z wniosk�w i dezyderat�w, zw�aszcza tych, kt�re skierowane zosta�y pod adresem w�adz pa�stwowych lub regionalnych, nie zosta�y w pe�ni zrealizowane, to trzeba podkre�li�, �e wszystkie spotkania na pewno przyczyni�y si� do dostarczenia opinii publicznej wa�nych informacji o potrzebach, ambicjach i marzeniach ludzi niepe�nosprawnych. Pierwszy Europejski Kongres �Niepe�nosprawni bli�ej Europy�, kt�ry mia� miejsce w 1993 roku, by� mi�dzynarodow� wymian� pomys��w i do�wiadcze� zwi�zanych z rehabilitacyjnymi, medycznymi, edukacyjnymi, psychologicznymi, wychowawczymi i prawnymi problemami os�b z dysfunkcjami zdrowotnymi. Dostarczy� on nie tylko wielu informacji, ale tak�e mo�liwych do na�ladowania wzorc�w dotycz�cych integracji niepe�nosprawnych ze spo�ecze�stwem. Drugie Mi�dzynarodowe Seminarium �Post�p w turystyce na rzecz os�b o specjalnych potrzebach� obradowa�o w 1994 roku nad zagadnieniami potrzeb i mo�liwo�ci uprawiania turystyki przez t� specyficzn� populacj� spo�eczn�. Syntez� jego rezultat�w by� raport bilansuj�cy najistotniejsze problemy i postulaty odnosz�ce si� do likwidacji barier i przezwyci�ania trudno�ci realizacji prawa niepe�nosprawnych do turystyki i rekreacji. Trzecie Seminarium Mi�dzynarodowe �Sport szans� �ycia niepe�nosprawnych� odby�o si� w 1996 roku i mia�o na celu zaakcentowanie znaczenia sportu, rekreacji i turystyki kwalifikowanej w �yciu ludzi upo�ledzonych fizycznie, sensorycznie lub umys�owo. Zaprezentowano na nim mo�liwo�ci uprawiania sportu masowego i wyczynowego przez osoby niepe�nosprawne, a skierowane do odpowiednich organ�w konkluzje podkre�la�y konieczno�� usuwania wszelkich przeszk�d utrudniaj�cych ich aktywno�� fizyczn�. Obecne Seminarium nawi�zuje do poprzedniego, gdy� poruszane przed dwoma laty zagadnienia okaza�y si� tak obszerne i tak istotne, �e organizatorzy postanowili po�wi�ci� im nieco wi�cej uwagi. Jest jednak znaczna r�nica pomi�dzy za�o�eniami programowymi tych dw�ch spotka�. O ile ide� poprzedniego by�o zaprezentowanie mo�liwo�ci uprawiania sportu przez osoby niepe�nosprawne i okre�- lenie jego warto�ci w ich �yciu, o tyle obecne powinno dostarczy� informacji o wp�ywie aktywno�ci fizycznej na proces wszechstronnej rehabilitacji os�b z r�nymi dysfunkcjami. Dotychczasowa wiedza na ten temat jest bardzo rozproszona. Istnieje wiele nie rozwi�zanych jeszcze problem�w zwi�zanych ze sportem i jego wykorzystaniem w procesie rehabilitacji niepe�nosprawnych. St�d pomys� wymiany pogl�d�w, obserwacji i do�wiadcze� na forum mi�dzynarodowym. Proponuj�, �eby my�l� przewodni� debaty by�y s�owa Sir Ludwiga Guttmanna � pioniera stosowania wzmo�onej aktywno�ci ruchowej w przypadkach ci�kich u�omno�ci: �Dla niepe�no- sprawnych sport powinien by� skutecznym �rodkiem rozwoju osobowego, przywracania kontaktu ze �wiatem zewn�trznym i u�atwiania w ten spos�b ich reintegracji ze spo�eczno�ci� pe�nosprawnych obywateli�. To logiczne stwierdzenie zawiera wszystkie aspekty, kt�re b�d� poruszane podczas seminarium, tj. fizjologiczne, psychologiczne i socjalne aspekty wp�ywu sportu na organizm cz�owieka niepe�nosprawnego. S�uchaj�c wyk�ad�w i referat�w naukowc�w i wybitnych praktyk�w oraz wypowiedzi samych zainteresowanych rehabilitacj� ruchow� b�dziemy mieli okazj� zapozna� si� g��biej z walorami sportu i rekreacji w procesie rehabilitacji ruchowej, spo�ecznej i zawodowej os�b niepe�nosprawnych, b�dziemy pr�bowali stworzy� przes�anki do opracowania najbardziej efektywnych metod terapeutycznych, a tak�e poszukiwa� racjonalnych sposob�w integracji ze spo�eczno�ci� ludzi zdrowych. O donios�o�ci Seminarium �wiadczy� mo�e udzia� szanownych go�ci, naukowc�w i profesjonalist�w z kraju i z zagranicy. Pragn� przekaza� s�owa wdzi�czno�ci cz�onkom Komitetu Naukowego z przewodnicz�cym prof. dr hab. med. Janem Haftkiem oraz wszystkim ludziom dobrej woli, kt�rzy swoim zaanga�owaniem lub wsparciem finansowym przyczynili si� do zorganizowania Seminarium. Bez ich wielkiego trudu, inwencji i pomocy trudno by�oby sprosta� aran�acji tego wa�nego spotkania. Sk�adamy r�wnie� gor�ce podzi�kowanie wsp�organizatorowi Seminarium � Urz�dowi Kultury Fizycznej i Turystyki w Warszawie. Rozpoczynaj�c obrady chcia�bym poruszy� kilka istotnych kwestii. Wobec narastaj�cej fali zagro�e� i wyzwa� cywilizacyjnych zwi�ksza si� odsetek os�b niepe�nosprawnych. Ocenia si�, �e stanowi� oni oko�o 15% populacji, a dotkni�tych niepe�nosprawno�ci� rodzin jest ponad 40%. Mo�liwo�� powrotu do normalnego �ycia ludzi poszkodowanych przez los budzi wi�c coraz wi�ksze zainteresowanie spo�eczne. Nie ulega w�tpliwo�ci, �e szeroko poj�ta aktywno�� ruchowa (sport, rekreacja i turystyka) posiada olbrzymie warto�ci terapeutyczne i jest nieod��cznym elementem kompleksowej rehabilitacji ludzi z r�nymi dysfunkcjami, rozumianej jako �zesp� dzia�a�, w szczeg�lno�ci organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i spo�ecznych zmierzaj�cych do osi�gni�cia mo�liwie najwy�szego poziomu ich funkcjonowania, jako�ci �ycia i integracji spo�ecznej�. Je�eli wi�c dzia�alno�� sportowa jest z wielu powod�w po��dana dla ka�dego cz�owieka, to w przypadku niepe�nosprawnych staje si� ona wr�cz konieczna w procesie rehabilitacji leczniczej, spo�ecznej i zawodowej. Zalety sportu jako czynnika rehabilitacji leczniczej wynikaj� z faktu, �e po pierwsze, uczestnictwo w r�nych formach aktywno�ci ruchowej warunkuje prawid�owy rozw�j fizyczny i psychiczny, utrwala wyniki leczenia podstawowego, zapobiega wielu chorobom, zniekszta�ceniom i wt�rnym zmianom niepo��danym z medycznego punktu widzenia. Po drugie, poprzez zaj�cia sportowo � rekreacyjne mo�liwe jest niwelowanie lub przynajmniej ograniczanie niepe�nosprawno�ci funkcjonalnej okre�lonych narz�d�w. Wszystkie narz�dy organizmu, a w szczeg�lno�ci uk�ad mi�niowy, kr��eniowo-oddechowy i nerwowy kszta�tuj� si� i wzmacniaj� pod wp�ywem �wicze� ruchowych. Po trzecie, drog� intensywnego treningu mo�na uzyska� bardzo du�e zwi�kszenie sprawno�ci czynnych organ�w, a tym samym zrekompensowa� utracone inne funkcje o zmianach nieodwracalnych. Bior�c pod uwag� wielostronne walory terapeutyczne sportu nale�a�oby si� zastanowi� czy oddzia�ywuje on zawsze tylko dodatnio na organizm ludzki? Czy nigdy nie ma kategorycznych przeciwwskaza� do uprawiania sportu wyczynowego lub masowego? Czy intensywny wysi�ek fizyczny nie b�dzie skutkowa� negatywnymi nast�pstwami, np. w postaci wt�rnego inwalidztwa lub zagro�enia �ycia? Czy zawsze zrekompensuje dysfunkcje, a nie przyczyni si� do powstania nowych? Konieczne s� wi�c systematyczne, specjalistyczne badania z wykorzystaniem aparatury elektronicznej, np. do pomiaru postawy cia�a i sprawno�ci psychomotorycznej (Metrecom System). Tego rodzaju badania, finansowane z dop�at Totalizatora Sportowego, prowadzone s� od kilku lat dzi�ki inicjatywie PSON. Ich wyniki b�d� zaprezentowane w niekt�rych referatach tego Seminarium. Chcia�bym zaakcentowa� ich donios�� rol�, poniewa� s� to nie tylko istotne dzia�ania poprzedzaj�ce w�a�ciw� rehabilitacj�, ale tak�e stwarzaj� mo�liwo�� monitoringu i wszechstronnego wykorzystania ich rezultat�w. Sk�adaj� si� one z kilku faz. Najpierw dzieci i m�odzie� niepe�nosprawna poddawana jest kontroli lekarskiej, czy mo�liwe i nie szkodliwe b�dzie uprawianie sportu? Ta cz�� badanych, kt�rych stan zdrowia pozwala na wzmo�on� aktywno�� ruchow� jest odpowiednio ukierunkowywana i przygotowywana do uczestnictwa w obozach szkoleniowo-sportowych, gdzie realizuje swoje upodobania w okre�lonej dziedzinie sportu (np. �eglarstwo, hippika, narciarstwo lub inne). Po powrocie maj� miejsce powt�rne badania lekarskie g��wnie pod k�tem oceny wp�ywu odbytego przeszkolenia na danego osobnika i jego dysfunkcje. Na podstawie takich bada� dzieci i m�odzie� szczeg�lnie uzdolniona sportowo kwalifikowana jest na indywidualne �wiczenia ruchowe w celu przystosowania ich do uprawiania danej dyscypliny sportowej. Nale�y wi�c podkre�li�, �e tylko w�a�ciwie dobrane formy aktywno�ci ruchowej poprzez sport, rekreacj� i turystyk� spe�nia� mog� pozytywn� rol� w szeroko poj�tej rehabilitacji. Prawid�owe rozpoznawanie rodzaju i zakresu zaburze� sprawno�ci psychomotorycznej mo�e by� przydatne zar�wno w procesie kwalifikacji os�b niepe�nosprawnych do sportu, jak i w ustalaniu w�a�ciwych form jego uprawiania. Mo�e to mie� r�wnie� wp�yw na unikni�cie nieodpowiednich �wicze�, zbyt du�ych przeci��e�, nadmiernego stresu itp., tym bardziej, �e osoby niepe�nosprawne cz�sto cierpi� te� na schorzenia wsp�istniej�ce (np. zaburzenia hormonalne, cukrzyca, oty�o��). Sport niepe�nosprawnych powinien by� bezpieczny, sprowadzaj�c ryzyko zagro�enia ich stanu zdrowia do minimum, natomiast osoby go uprawiaj�ce powinny by� pod �cis�� kontrol� lekarsk� i opiek� fizjoterapeutyczn�. Czy jednak wszystkim niepe�nosprawnym stwarza si� warunki do indywidualnie uzasadnionych, starannie dobranych i kontrolowanych zaj�� sportowych? Czy dotychczasowe wysi�ki s� wystarczaj�ce? Czy nie nale�a�oby prowadzi� tego typu dzia�alno�ci w szerszym zakresie? Oto pytania, kt�re powinny da� odpowiedzi. Sport i rekreacja � opr�cz niew�tpliwych korzy�ci leczniczych � odgrywa r�wnie� inn� szczeg�ln� rol� w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych. Jest mianowicie podstawowym czynnikiem prze�amywania barier psychologicznych i spo�ecznych, integracji ze spo�ecze�stwem. Spo�r�d wszystkich przeszk�d s� one dla niepe�nosprawnych � jak wiemy � najtrudniejsze do likwidacji. W�a�ciwe i atrakcyjnie zorganizowane zaj�cia sportowe daj� mo�liwo�� kompensacji, edukacji, komunikacji, integracji, partycypacji i rozwoju kulturalnego, wp�ywaj� na wyrobienie zaradno�ci, samodzielno�ci w wype�nianiu r�l spo�ecznych, pobudzaniu do aktywno�ci i rozwijanie zainteresowa� os�b z r�nymi dysfunkcjami. Sport pomaga w dostosowywaniu si� do niepe�nosprawno�ci, staje si� form� samo spe�nienia, a w przypadku wyczynu nawet �r�d�em utrzymania. Jest zatem elementem rehabilitacji spo�ecznej, kt�ra ma na celu umo�liwienie inwalidom uczestnictwo w �yciu spo�ecznym. Czy� bowiem w��czenie os�b niepe�nosprawnych do normalnego funkcjonowania, do zintegrowania ze spo�ecze�stwem nie b�dzie tym �atwiejsze im lepsz� sprawno�ci� ruchow� b�d� oni dysponowali, im korzystniejsze warunki do jej zachowania i podnoszenia mo�na b�dzie zapewni�? Pojawiaj� si� wi�c takie kwestie jak: likwidacja barier, w szczeg�lno�ci architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, komunikacyjnych, technicznych, dost�pu do informacji oraz kszta�towania w spo�ecze�stwie w�a�ciwych postaw i zachowa� sprzyjaj�cych integracji z lud�mi niepe�nosprawnymi. Trzecim niezwykle istotnym aspektem rehabilitacji poprzez sport jest u�atwianie osobom niepe�nosprawnym uzyskanie odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, czyli rehabilitacja zawodowa. Wysi�ek fizyczny, jako podstawowy sk�adnik �wicze� ruchowych inwalid�w zaanga�owanych w aktywno�� sportow�, wywo�uje r�wnie� dora�ne zmiany funkcjonalne, kt�re sumuj�c si� przez d�u�szy czas powoduj� swoist� adaptacj� ustrojow� do pracy, szczeg�lnie fizycznej. Poprzez �wiczenia sportowe osoby niepe�nosprawne zwi�kszaj� swoj� tolerancj� wysi�kow� tak potrzebn� w skutecznym wykonywaniu czynno�ci �ycia codziennego i zawodowego. Istot� treningu sportowego jest zwi�kszenie zdolno�ci do wykonywania profesji na wy�szym poziomie. Czy jednak zawsze jest to brane pod uwag�? Chodzi zw�aszcza o mo�liwo�� uprawiania sportu przez dzieci i m�odzie�. To ona w szczeg�lno�ci nie mo�e by� pozbawiona uczestnictwa w aktywno�ci ruchowej, aby przygotowa� si� do przysz�ej pracy zawodowej i aktywnego �ycia spo�ecznego i rodzinnego. Na koniec pragn� jeszcze podkre�li�, ze g��wn� przeszkod� wykorzystania sportu do przywracania sprawno�ci inwalidom jest brak odpowiednio przygotowanych kadr trenerskich i instruktorskich znaj�cych zar�wno metodyk� ruchowych �wicze� rehabilitacyjnych, jak i metodyk� sportu. Tymczasem w zale�no�ci od postawy nauczyciela i trenera emocjonalne zaanga�owanie sportowe niepe�nosprawnych mo�e mie� znacz�cy, pozytywny skutek wychowawczy, albo te� przynie�� rezultat destruktywny, pogr��aj�cy cz�owieka w izolacji od �rodowiska. Post�powanie z niepe�nosprawnymi sportowcami musi zatem uwzgl�dnia� postulat indywidualizacji nie tylko w kategoriach norm sportowych, lecz tak�e aktualnej psychiki ka�dej osoby, atmosfery w zespole, stosunk�w interpersonalnych. Czy wi�c nie powinno si� po�o�y� wi�kszego akcentu na poznanie przez student�w rehabilitacji metodyki uprawianych przez niepe�nosprawnych dyscyplin sportowych? Czy dotychczasowe kierunki i programy kszta�cenia pozwalaj� uwzgl�dnia� w pracy nauczycieli wychowania fizycznego i specjalist�w rehabilitacji instytucjonalnych i pedagogicznych potrzeb populacji niepe�nosprawnych? Istnieje jeszcze wiele nierozwi�zanych problem�w, np. nie ma jednolitych zapis�w legislacyjnych reguluj�cych dzia�ania w sferze kultury fizycznej na rzecz ludzi niepe�nosprawnych. UKFiT zainteresowany jest tylko rehabilitacj� ruchow�, pomija natomiast wymiar spo�eczny i zawodowy sportu. Nie zmodyfikowano, odpowiednio do mo�liwo�ci ruchowych inwalid�w, przepisy i regulaminy dyscyplin sportowych. Brak jest przepis�w, norm i wytycznych kwalifikowania os�b niepe�nosprawnych do aktywno�ci sportowej z uwzgl�dnieniem rodzaju i stopnia dysfunkcji. Nie ma kompleksowych metod do obiektywnej i prawid�owej oceny wydolno�ci i sprawno�ci fizycznej dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej. Nie opracowano stosownego systemu finansowania, uwzgl�dniaj�cego w�a�ciwe priorytety i odpowiadaj�cego potrzebom �rodowiska niepe�nosprawnych. Ponadto wspomnie� nale�y, �e organizacje pozarz�dowe zajmuj�ce si� sportem inwalid�w (m. in. Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych) realizuj� na zlecenie pa�stwa zadania z zakresu imprez sportowych, rekreacyjnych i turystycznych na rzecz os�b niepe�nosprawnych o charakterze regionalnym, og�lnopolskiem i mi�dzynarodowym. Przesadna ingerencja pa�stwa nie stwarza nale�ytych mo�liwo�ci ich realizacji zgodnie z potrzebami tego �rodowiska. Imprezy dofinansowywane s� g��wnie przez UKFiT, lecz w spos�b niewystarczaj�cy, a w wielu przypadkach nietrafiony. Nale�y podkre�li�, �e koszty uprawiania sportu i rekreacji ruchowej przez niepe�nosprawnych s� o wiele wi�ksze ni� ludzi zdrowych, cho�by tylko ze wzgl�du na usprz�towienie, a ich dochody s� cz�sto o wiele ni�sze. Maj�c jednak na wzgl�dzie twierdzenie, �e sport to kontynuacja rehabilitacji, czy nie nale�a�oby zreformowa� system dofinansowywania tej dziedziny dzia�alno�ci, aby �rodki trafia�y do niepe�nosprawnych zgodnie z ich potrzebami, a nie rozdzielane by�y w spos�b arbitralno-administracyjny? Nasuwa si� jeszcze jedna kwestia: czy nie powinna by� powo�ana przy premierze osoba w randze sekretarza stanu, kt�ra kompleksowo zajmowa�aby si� sprawami os�b niepe�nosprawnych? Dotychczas funkcje te s� rozrzucone pomi�dzy poszczeg�lne ministerstwa, a przecie� w ka�dym z nich mamy do czynienia z problemami niepe�nosprawnych. Ich skoncentrowanie w jednym o�rodku dyspozycyjnym, kt�ry koordynowa�aby poczynania w�a�ciwych resort�w na pewno bardzo satysfakcjonowa�oby �rodowisko niepe�nosprawnych. Braki, przeszkody i bariery mo�na by�oby jeszcze wymienia�. Licz� jednak, �e b�d� one rozwa�one podczas seminaryjnej debaty, a jako podsumowanie obrad zostan� wysuni�te konkretne postulaty skierowane pod adresem w�adz pa�stwowych, regionalnych i lokalnych oraz stowarzysze� i odpowiednich instytucji, Celem r�norodnych zamierze� powinna by� kreacja sportu, aktywno�ci ruchowej niepe�nosprawnych jako �rodka przystosowania do codziennej egzystencji. Sport, ruch jest bowiem esencj� wszechstronnej rehabilitacji, jest sposobem na popraw� stanu zdrowia, harmonijnego rozwoju fizycznego i psychicznego, na osi�gni�cie niezale�no�ci poprzez wi�ksz� sprawno�� fizyczn� i wiar� we w�asne si�y oraz sprzyja kszta�towaniu w�a�ciwych cech spo�ecznych, przygotowuj�cych do pracy zawodowej i codziennego �ycia. Rezultaty te mo�na osi�gn�� jedynie poprzez m�dr� polityk� czynnik�w pa�stwowych i samorz�dowych, organizacji sportu dla niepe�nosprawnych nie wy��cznie pod k�tem osi�gania wynik�w sportowych, lecz pobudzania aktywno�ci ruchowej szerokich rzesz niepe�nosprawnych. Jan Haftek Przewodnicz�cy Komitetu Naukowego Przem�wienie okoliczno�ciowe Od kilku lat Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych organizuje mi�dzynarodowe sympozja po�wi�cone r�nym problemom niezmiernie wa�nym w �yciu os�b niepe�nosprawnych. Jest wielk� zas�ug� Stowarzyszenia, a zw�aszcza prezesa Boles�awa �adeckiego, �e z tak ogromnym wysi�kiem organizowane seminaria odnosz� sukcesy, omawiane s� bowiem zagadnienia zmierzaj�ce do rozwi�zania r�nych problem�w zar�wno od strony naukowej, jak i praktycznej. Osoby niepe�nosprawne w �wiecie wzi�y mocno w swoje r�ce w�asne sprawy, zaczynaj� wp�ywa� na stanowisko polityk�w i wymuszaj� na rz�dz�cych rozwi�zania praktyczne, kt�re umo�liwiaj� uczestniczenie w �yciu spo�ecznym i zawodowym na zasadach r�wnouprawnienia. Na naszych oczach dokonuje si� stopniowa rzeczywista integracja ludzi niepe�nosprawnych z reszt� spo�ecze�stwa. W Polsce du�o mamy jeszcze pod tym wzgl�dem do zrobienia i do nadrobienia. W toku reform spo�ecznych niestety w�adze cz�sto zapominaj� o problemach ludzi niepe�nosprawnych. Tym bardziej konieczna jest konsolidacja tego �rodowiska i wp�ywanie na rz�dz�cych w celu uzyskania odpowiednio korzystnych rozwi�za�. Tego rodzaju postulaty by�y zg�aszane od lat i nie dotycz� one tylko rz�dz�cych aktualnie. Nasze dzia�ania maj� charakter apolityczny, ponad podzia�ami. Aby mo�na by�o ��da�, trzeba wiedzie� czego si� chce. W�a�nie organizowane przez PSON seminaria pozwalaj� u�wiadomi� sobie nasze problemy i por�wna� z sytuacj� ludzi niepe�nosprawnych w innych krajach, zw�aszcza wysoko rozwini�tych. W ten spos�b seminaria przyczyniaj� si� do realistycznego formu�owania cel�w, zada� i postulat�w. Sport ma ogromne znaczenie dla zdrowia cz�owieka. Nie chodzi o sport wyczynowy, gdy� jest to zupe�nie oddzielna kwestia, poniewa� wsp�cze�nie przynosi on niekiedy wi�cej szkody ni� po�ytku dla zdrowia. M�wimy o sportowaniu, o aktywno�ci ruchowej, kt�ra ma si� przyczynia� do odzyskiwania utraconego zdrowia. Wymieni� nale�y trzy istotne funkcje sportu: profilaktyczn�, wychowawcz� i lecznicz�. Sport, ruch ze swojej natury, zw�aszcza w odniesieniu do m�odzie�y dotkni�tej wadami postawy cia�a ma kapitalne znaczenie w wychowaniu zdrowego spo�ecze�stwa. Sport powszechny uprawiany przez zdrowe osoby doros�e op�nia lub wr�cz zapobiega powstawaniu r�nego rodzaju schorze�, zw�aszcza plag wsp�czesnej cywilizacji � chor�b kr��enia i chor�b zwyrodnieniowych. Sport m�odzie�y i doros�ych jest szko�� charakter�w. Umiej�tno�� pokonywania w�asnych s�abo�ci, szlachetne wsp�zawodnictwo i rado�� z osi�gni�tego, przede wszystkim nad sob� samym, zwyci�stwa przyczyniaj� si� do kszta�towania jednostek psychicznie zr�wnowa�onych, odpowiedzialnych i wytrwa�ych w d��eniu do wyznaczonego celu. Sport jest podstawowym elementem rehabilitacji leczniczej, bowiem leczenie ruchem, wszelkiego rodzaju kinezyterapie stanowi� j�dro rehabilitacji. Z terapeutycznego punktu widzenia nale�y wspomnie� o dw�ch wa�nych mechanizmach leczniczych, na kt�re sport ma przemo�ny wp�yw: 1. Trening sportowy, rehabilitacyjny, przez odpowiednie dawkowanie i stopniowe zwi�kszanie wysi�ku fizycznego mo�e doprowadzi� do zwi�kszenia obj�to�ci i si�y mi�ni. Przyk�adowo po przeci�ciu nerwu obwodowego, kiedy tylko nieliczne aksony docieraj� do mi�nia i reinerwuj� w��kna mi�niowe, je�li s� odpowiednio trenowane, zwi�kszaj� swoja si�� 10-krotnie. Jest to jeden z podstawowych mechanizm�w kompensacyjnych ustroju. Ponadto pracuj�cy mi�sie�, poddawany treningowi, ma ogromne zapotrzebowanie na krew. W ca�ej okolicy pracuj�cego mi�nia zwi�ksza si� bardzo znacz�co przep�yw tkankowy. A dobre ukrwienie tkanek, jak wiemy, jest podstaw� terapii prawie w ka�dym schorzeniu. 2. Wa�ny jest mechanizm, efekt psychoterapeutyczny sportu. Nasi pacjenci cz�sto rezygnuj� z wysi�ku, nie chc� �wiczy�, poddaj� si� losowi, kiedy trening jest jednostajny, nudny, bez motywacji psychologicznej. Ci sami ludzie, gdy wprowadza si� do �wicze� element zainteresowania, �wiczenia zbiorowe, wsp�zawodnictwo, mira� osi�gni�cia dobrego wyniku zmieniaj� si�. Sport jest w tym wzgl�dzie jednym z podstawowych czynnik�w psychologicznych, umo�liwiaj�cych wr�cz przeprowadzenie morderczego nieraz wysi�ku fizycznego. Osi�gni�cia inwalid�w na w�zkach, zrzeszonych w klubach intensywnej rehabilitacji, s� najlepszym tego przyk�adem. Ci ludzie, kt�rych sta� na dokonywanie wr�cz cud�w w pokonywaniu barier architektonicznych, prawie zawsze osi�gaj� r�wnie� doskona�� pozycj� w spo�ecze�stwie, w �yciu rodzinnym i zawodowym. Polska ma ogromne tradycje w dziedzinie leczenia ruchem, a wi�c po�rednio w promowaniu sportu jako �rodka leczniczego w rehabilitacji. Maciej z Miechowa w 1508 roku napisa� rozpraw� pt. �Jak zachowa� zdrowie�, w kt�rej podnosi� leczenie ruchem do najwa�niejszych czynnik�w w�a�nie w kwestii �zachowania zdrowia�, jest wi�c prekursorem profilaktyki poprzez ruch, sport. Sebastian Patrycy 100 lat p�niej w 1605 roku opublikowa� dzie�o pt. �Polityka Arystotelesa�, w kt�rym zaleca politykom �agodzenie spor�w poprzez gimnastyk�, zdawa� sobie wi�c doskonale spraw� z psychologicznego znaczenia sportu. Jeden z naszych najwi�kszych umys��w J�drzej �niadecki, �yj�cy na prze�omie XVIII i XIX wieku, m�wi� o profilaktyce zdrowia fizycznego m�odzie�y poprzez gimnastyk�, dawa� praktyczne zalecenia jak t� ruchow� profilaktyk� stosowa�. I wreszcie Ludwik Bierkowski � profesor Uniwersytetu Jagiello�skiego, co jest szczeg�lnie mi�e przypomnie� tu w Krakowie, szef s�u�by medycznej Powstania Listopadowego, znakomity chirurg, w 1837 roku napisa� rozpraw� pt. �Kilka s��w o wa�no�ci, potrzebie i u�ytku gimnastyki� oraz za�o�y� pierwsz� w �wiecie szko�� gimnastyki leczniczej w Krakowie. Nic wi�c dziwnego, �e przy takich tradycjach zdarzyli si� nam, wsp�czesnym tacy ludzie jak Wiktor Dega i Marian Weiss, kt�rzy doprowadzili do powstania znanej w �wiecie polskiej szko�y rehabilitacji. Leczenie ruchem i elementy sportu w pryncypiach tej szko�y odgrywaj� zasadnicz� rol� terapeutyczn�. Alicja Tokarz Zesp� Szk� Specjalnych Nr 1 w Krakowie Sztuka jako forma wypowiedzi os�b niepe�nosprawnych o zainteresowaniach sportowych Dziecko niepe�nosprawne ma ograniczenia w odbiorze otaczaj�cego �wiata. St�d trudno�ci w przetwarzaniu i przekazie informacji. W sztuce nie napotyka na trudno�ci. Wypowiedzi plastyczne nawet bardzo zaburzonych os�b s� �wie�e, czytelne i pi�kne. Prostota stanowi o ich warto�ci. Takie refleksje wyzwala konkurs plastyczny �Moje ulubione zaj�cia sportowe� zorganizowany przez PSON. Trudne nawet dla profesjonalist�w wsp�brzmienie tre�ci i formy, a osi�gane przez uczestnik�w konkursu plastycznego wzbudza zachwyt i uznanie. Jury w sk�adzie: Barbara Wid�ak i Bo�ena Groborz � nauczyciele akademiccy ASP w Krakowie oraz Alicja Tokarz � nauczyciel plastyki w Zespole Szk� Specjalnych Nr 1 w Krakowie oceni�o wszystkie nades�ane prace konkursowe oraz przyzna�o nagrody i wyr�nienia. Analizie poddano tak�e tre�ci zawarte w rysunkach plastycznych. Wyra�aj� one rzeczywiste prze�ycia zwi�zane z ulubionymi zaj�ciami sportowymi dzieci i m�odzie�y niepe�nosprawnej. Uroda wypowiedzi dostarczy�a wzrusze� i dozna� estetycznych, o jakie trudno w innej formie komunikacji. Konkurs og�oszony zosta� w maju 1998 r. Polskie Stowarzyszenie Os�b Niepe�nosprawnych w Krakowie rozes�a�o zaproszenia (i regulamin) do wszystkich Kuratori�w O�wiaty z pro�b� o przekazanie informacji plac�wkom pracuj�cym z osobami niepe�nosprawnymi. W terminie przewidzianym regulaminem nades�ano 495 prac plastycznych z 77 plac�wek specjal