Recenzje

• Erna Eltzner

  2018-03-22

  Stanisław Ignacy Witkiewicz — pisarz, malarz, filozof, dramaturg i fotografik. Człowiek wielu talentów, jego twórczość stale jest poddawana analizom, jako źródło wiedzy w mnóstwie zakresów a także dziedzin. Czy do łatwych zadań należy skupienie się na Witkacym pod kątem związków z etyką? To temat zapomniany, wcześniej niezbadany, a szalenie interesujący. Oto zupełnie nowe spojrzenie na Witkacego, gdzie ukazuje się teorytyk rozmowy i rozmówca. Osoba czule współczująca zwierzętom, poszukująca własnej drogi, granicząca z konwersją na buddyzm. Dwudziesty wiek przyniósł ze sobą dużo kłopotów etycznych, do których zalicza się pomiędzy innymi stosunek do religii, kolonializmu, samej wielokulturowości świata. Podobieństw i różnic. Agnieszka Kałowska obserwuje rozwój poglądów artysty, ich wielowymiarowość. Szuka uzupełnień luk, wydobywa najistotniejsze fakty, żeby móc połączyć je w spójną całość. Porady znajdują się w biografii a także twórczości, też listach, tekstach publicystycznych. Tym samym poznajemy kolejne oblicza Witkiewicza, wpływające na pojmowanie jego sztuki. Pewien czas temu dowiedziałam się o planach rozpoczęcia serii „Projekt: Egzystencja i Literatura”. Co kryje się pod tym tytułem? Zestaw ebooków opowiadających o polskich pisarzach, z naciskiem na ich światopoglądy i doświadczenia. Na ten moment możemy oczekiwać jeszcze dziesięciu pozycji. W tej chwili skupmy jednak uwagę na tomie pierwszym, stworzonym przez Agnieszkę Kałowską. Witkacy plasuje się na podium moich ulubionych artystów, głównie ze względu na jego enigmatyczność, swobodę w zabawie językiem, zabawie formą. W ciągu swego fascynującego (zawsze będącego idealnym materiałem do badań) życia parał się różnorakimi zajęciami. Dzieła interpretujemy w różnorakich konfiguracjach, aczkolwiek ciężko było mi połączyć Witkacego z etyką, choć majaczyły podpowiedzi. W książce pdf Kałowskiej finalnie znajdujemy odpowiedzi na nurtujące pytania, lecz trzeba przyznać — ciągle powstają nowe. Razem z autorką podróżujemy po meandrach umysłu Witkiewicza, analizujemy słowa próbując nie zgubić się w tym labiryncie. Od razu musimy zdać sobie sprawę z tego, iż Witkacego nie da się zamknąć w konkretnych ramach. Oscylował on pomiędzy wieloma spostrzeżeniami, które wynikały z epokowych zmian będących kamieniami milowymi. Do szczególnie frapujących wątków zalicza się ten traktujący o dzikich wyprawach artysty (odbył je z Bronisławem Malinowskim, wybitnym antropologiem społecznym), a celem ich był Cejlon. Dostrzegamy dwutorowość rozważań, opierając się listach, wyrwanych elementach powieści. Pochodzący z podbitego państwa, krążący pomiędzy utożsamieniem w roli wyższej — zdobywcy a istnieniem w położeniu ostatecznie niższym — uciekiniera ze swego kraju. Ta korelacja sprowadza się do sytuacji, gdy Witkiewicz operuje odmiennym od większości współtowarzyszy spojrzeniem. Jawi się ludzka natura, będąca istotą dualizmu. Przeciwstawień i zaprzeczania swoim wypowiedziom, gdy usiłuje się dociec sedna, przy okazji czerpiąc z kolejnych źródeł. Otwarty na opinie, chętnie podejmujący dyskusję i potrafiący zgłębiać czyjeś wybory, równocześnie skupiając na własnych. Ciekawe jest zbliżenie na refleksje o cudzym cierpieniu, na przykładzie uwięzionych na łańcuchu psów. Zatrważająca niemoc, chęć zatarcia granic pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem. Porównanie ludzkiego życia i pasywnej egzystencji. Owe rozważania mają swą obecność właśnie w twórczości, gorąco namawiam do jej przejrzenia. Właśnie historie o zniewolonych psach należą do tych współczesnych. Lekar Kałowska umiejętnie odbudowała fundamenty na których stoi postać Witkiewicza. To wymaga czasu i pracy, na co niewątpliwie powinno się zwrócić uwagę. Jak wspomniała w wywiadzie, z pewnej przekory zdecydowała się podjąć tak wymagającą tematykę. Uważam, że zadanie zostało wykonane z dbałością, zdolnością pokonywania pęknięć. Książkę napisano wspaniałą polszczyzną, wzbogacając o obszerną bibliografię, doprawdy przydatną, gdy zechcemy dodatkowo poszukać danych zagadnień na swoją rękę. Pozycja podzielona na pięć epizodów i dużą liczbę podrozdziałów, co ułatwia powracanie do niezbędnych urywków. Niecierpliwie czekam na następne tomy, najprawdopodobniej sformują imponującą kolekcję. „Witkacy. Etyka” jest znakomitą publikacją, która rzeczywiście umożliwia czytelnikowi intensywniejszy wgłąb w rozumienie Stanisława Ignacego Witkiewicza poprzez pryzmat jego poglądów. Mam nadzieję, że Agnieszka Kałowska tym metodą zainspiruje innych, żeby pochylili się ponad zagadnieniem i poszli utartą przez nią ścieżką. Bardzo również liczę, iż lektura trafi do szerokiego grona — warto przeczytać, serdecznie polecam.