Strona 1 Strona 2 Strona 3 Digitized by the Internet Archive in 2011 with funding from University of Toronto Strona 4 Strona 5 Strona 6 Strona 7 i JÓZEF WEYSSENHOFF C6 UNIA POWIE LITEWSKA WARSZAWA NAKAD GEBETHNERA WOLFFA I KRAKÓW - G. GEBETHNER SPÓKA I 1910 Strona 8 f°G ust L/a KRAKÓW — DRUK W. L. ANCZYCA I SPÓKI. Strona 9 I. Na tapczanie wagonu drugiej klasy spo- czywaa posta mska niepospolita, chrapic równo i silnie, jak zwyk chrapa czowiek w wieku dojrzaym, dobrej tuszy i spokoj- nego sumienia. Pocig ju od pewnego czasu ;ta przy peronie wielkiej stacyi. Dwaj inni podróni, którzy tu dopiero wsiedli, spogl- iali na picego z zakopotaniem, jako na przedmiot, podlegajcy usuniciu. — Budzi jego trzeba — rzek jeden do drugiego — wszak miejsca dla nas niema. — A ju trzeba bdzie... Zgoda obu zda wywoaa jednak tym- czasem tylko cichy namys, niedojrzay pro- jekt czynu. Wtem odezwa si podwakro dzwon sy- gnaowy. — Moe on tu wysiada? i — A moe by... Wreszcie pierwszy z rozmawiajcych zde- cydowa si pocign picego za rkaw. UNIA. 1 Strona 10 - 2 - Zerwa si z tapczanu m krewki, wawy pomimo rozrzedzonych na gowie wosów i pooranej ju nieco twarzy. — Co Biaystok? takiego?.. — Wilno, panie. Zaraz pojedziem dalej. — Tam do licha! Rozbudzony j popiesznie ogarnia si i zbiera manatki, gdy zajcza trzeci dzwonek. —a pozwoleniem, dobrodzieje moi! Otworzy okno, »zrobi pieko«, sfuka kon- duktora, e go nie obudzi, zatrzyma pocig i wyrzuci z impetem najprzód swe rzeczy, potem siebie samego. Jeeli pozostali w wagonie podróni brali kiedy w Warszawie udzia w jakim wiecu/ lub chocia powierzchownie obeznani byli z ikonografi naszej wyszej polityki, poznali niechybnie w energicznym pasaerze pana Apolinarego Budzisza. Niezmordowany dziaacz, zdawszy na przy- jació akcy prawodawcz w Dumie, a na in- nych ork, coraz bardziej kamienist, na ni- wie pracy kulturalnej w Królestwie, zapra- gn nie swe wiato i si midzy dalszych braci. — Pojad nad NiemenWili — mawia i tajemniczo, gdy obrady w rónych komite- tach zaczynay trci prón dyalektyk z po- wodu pitrzcych si przeszkód zewntrznych i wewntrznych. Strona 11 . — 3 — — Pojad nad Niemen i Wili! — odgra- a si, gdykrnbrne ywioy w stronnictwie aczy si burzy przeciwko jego powadze. I pewnego sierpniowego poranka — poje- ha. Jakie mia plany? — nie wiedzia nikt lokadnie, nawet ona jego Tekla. Niosy go s pewnoci pragnienia pomienne i czyste, )rogram za dziaania mia sobie wyrobi v cigu akcyi, by bowiem w polityce empi- ykiem. Wilno pamita, jak przez sen, z dwóch lawnych, krótkich w niem pobytów. Dzisiaj niasto w ydao mu si równie cichem. jednak T veselszem. Powiew liberalny odwiey po- yietrze, oywi twarze, rozwiza usta, pozo- tawi lad widomy choby na szyldach skle- >ó\v, przemalowanych na dwujzyczne. A gdy vonica zwolni szybko i odkry pod gow ukiem Ostrej bramy, Budzisz wdzicznie z wró- i oczy ku wielkiemu otarzowi Litw} r : — Chwaa Ci, Panno Niebieska! Uciszona ulica pielgrzymów, przez któr roga wypada kademu gociowi do Wilna, amyka mu usta i pochyla gow, przejmuje uszanowaniem dla piknego miasta. drazu tumne modlitwy pokole rozgrzay to miej- ce do atmosfery cudu, szemrz cigiem po- drowieniem zawisy srebrnemi anielskiem, roplami wotów okoo Wizerunku, patrzcego litociwie na ulic. Tylko jasny front ko- 1* Strona 12 — 4 — cioa, posunity ku miastu, graniczcy z za- smuconymi murami, zdaje si nosi aob na oknach swych, bramowanych czarnym mar- murem. Czu to wszystko Budzisz przez autenty- cznie polsk skór, ale, e by czowiekiem czynu, a nie lirykiem, krótkiem tylko »Zdro- wa Marya« wyrazi swe wzruszenie. Wchwili gdy rka przykada si po raz , pierwszy do zamierzonego dziea, uczuwa zwy- kle zniechcajcy chód rzeczywistoci, sprze- cznej lub nierównej z pragnieniami. Pan Apo- linary roi ju od miesica o szerokich, mów- nico wy eh, piorunujcych dziaaniach na Litwie; ni moe nawet o czem podobnem w wa- gonie. Ale, ujrzawszy cicheobojtne Wilno, i straci animusz, zwaszcza gdy si dowiedzia zaraz w hotelu, e niema w miecie najpo- trzebniejszych mu osób. Jak tu dziaa na nieznanym gruncie? jak pokaza, kim si jest?.. Pogrony w tych wtpliwociach, uda si r tymczasem na posiek do restauracyi Naru- szewicza. Byagodzina pita popoudniu, pora mi- dzy obiadem a wieczerz, jednak w sali za- sta Budzisz kilka osób. Od jednego stou, za- stawionego butelkami, zerwa si mocno za- czerwieniony jegomo i rzuci si w objcia pana Apolinarego. By to pan Tytus Paster- kowski, niedoszy kandydat do pierwszej Dumy, Strona 13 — — 5 - literat publicysta z Korony, czynny obecnie i na misyi w Wilnie. Budzisz odda ucisk, gdy zna dobrze Pasterkowskiego i nalea do je- dnego nim obozu, lecz pomyla in petto, z e wolaby na pierwsz rozmow w Wilnie spotka kogo innego. Pasterkowski, cho zacny, drani go oddawna pewn cech swej m powierzchownoci: by do niego troch podo- bny. Budzisz za, cho ju od paru lat grun- townie zdemokratyzowany, wola nie by po- dobny do Pasterkowskiego. Ten ostatni, prze- ciwnie, z równolegoci swej kandydatury po- selskiej, z niejakiego podobiestwa z Budziszem zdawa si wyciga chlub i nadmiernie ser- deczn komityw. Na dobitk by dzisiaj wi- docznie podchmielony. Ale nie byo rady: Budzisz usiad przy stole obok Pasterkowskiego i zapozna si z jego towarzyszem, panem Fedkowiczem. — Apolinary Budzisz! domówi to imi! przedstawia haaliwie Pasterkowski. — Lita- wor Fedkowicz, ksi pomysowoci litew- skiej ! Chuda, nadmiernie gitka posta Fedko- wicza, twarz jakby zawiedziona przez burz- liwe ycie, a jednak ywa i przebiega w czar- nych oczach, wyday si panu Apolinaremu godnemi bliszego przestudyowania. — Gzy dawno w Wilnie? — zagadn Fed- kowicz sodko. Strona 14 - 6 - — Zaledwie wysiadem z wagonu. Przy- szedem co zje, bo przespaem ca podró razem z por obiadow. — Szlachetne zdrowie! Pasterkowskiemu wyda si wykrzyknik Litwina zbyt poufaym w stosunku do osoby dygnitarza z Korony. —Praca, panie Litaworze, praca! My tak zawsze: pracujemy dniem i noc. Nie dziw, e kolega Budzisz skorzysta z rzadkiej oka- zyi wytchnienia. Pewno po jakiej nocnej se- syi w komitecie? co, panie Apolinary? —Niema si czem chwali, panie Tytusie. Wstrzemiliwo gocia rzucia pewien chód na kwitnc przy tym stole wysok temperatur przyjani. Pan Apolinary zamó- wi par potraw, a dwaj wspóbiesiadnicy przy- pocigajc wina ze cichli, szklanek. Wkrótce odezwa si innym tonem Pasterkowski, mar- szczc mylce brwi tajemniczo: — A paragraf szedziesity zmodyfiko- walicie? — Szedziesity?., pozosta. Wyborn tu daj saatk ledziow. Pan Tytus sapn troch niecierpliwie i zwróci si do Fedkowicza, który tymcza- sem, cignc namitnie dym z papierosa, nie-' winnem, ale badawczem spojrzeniem raz po raz spoglda na nowo przybyego. — Wic, panie Litaworze, moemy ko- Strona 15 - 7 - czy rozmow, zanim si nasz go posili. Palnij nam pan studyum o litewskiej bawe- nie, tak jak to pan umiesz: cyfry, wyniki i za- chta! Zainteresuj si firmy nasze z Króle- stwa, kapitay popyn a ja dodam wstp , |o znaczeniu baweny ze stanowiska wszech- polskiego. Zgoda? — Studyum ju mam gotowe, wynalazki patentowane. Trzeba mi tylko naradzi si Eustachym Chmar o sposobie lansowania ikcyi. Ja jemu wierz, bo on ma szczliw — pen I kiesze — doda Pasterkowski. — Dlatego kiesze pena, i rka szcz- e iliwa. Wymienione nazwisko obudzio uwag Bu- [zisza, który mia wanie zamiar porozumie- lia si tym tuzem litewskim, znajomym mu z |u z paru gocinnych wystpów w Warszawie. — Gzy nie wiedz panowie, gdzie si znaj- lu je obecnie pan Chmara? — Bóg jego wie, panie askawy — odpo- iedzia Fedkowicz. — Moe w Petersburgu, |ioe u siebie w Rarogach. Ale do mnie on iraz napisze, albo zjawi si; my tygodnia y i |ez siebie nie moemy. — Pan dobrodziej zna dobrze Eustachego |hmar? — Apaniemój! Kuzyn przecie: prababka Strona 16 - 8 - Fedkowiczówna i przez on take pociotek! Od modoci yjemy z sob, jak bracia. Pana Apolinarego ta wiadomo widocznie przeja szacunkiem dla Fedkowicza. Zwróci] si do niego poufniej: —Chmara zawsze tu u was rej wodzi? coT — Wiadomo: kolos Rodyjski! Jedn noga oparty o Petersburg, drug o nasz Litw A nogi obie z bronzu, panie askawy. — eby t nog z Petersburga przeniós] tak do Warszawy... — wtrci Budzisz. — Jak zaczniecie rozstawia nogi Chmar po karcie geograficznej, bdzie ich mia wkrótc< cztery — zawoa Pasterko wski i rozmia si< niepomiernie ze swego dowcipu. Pan Apolinary nie chcia si wdawa w dy- skusye polityczne z nieznajomym Fedkowi- czem i z nazbyt znanym Pasterko wskim; spro- wadzi wic rozmow na grunt, na którym j zasta: — Przeszkodziem panom jakiej na- w radzie ekonomicznej... zdaje si, o bawenie'. — Niema ju baweny, jest tylko len, pol sko-litewski len! — gada coraz goniej pai Tytus. — Obecny tu ksi pomysowoci lin tewskiej wypdzi bawen z rynków euro pejskich. — Istotnie, panie askawy, len moe za-| ] stpi bardzo korzystnie bawen we wszyst- kich jej zastosowaniach. Ja ju wyrabiam ze! Strona 17 ! _ 9 — ale wat, nu nie tylko najtasze tkaniny, i i len strzelniczy. — Uwaasz, panie Apolinary? proch ze lnu wymyli! — A trzeba jeszcze zanotowa, e przy obróbce lnu odpadaj do padzie- dzisiejszej rza i paku najlepsze czci, bo nasz wocia- nin ma zbyt grube narzdzia i sposoby od- dzielaniawókna. Odpadki zawieraj najcen- niejszy materya przdzalniany — Prosz, prosz... — dziwi si pan Apo- którego natura cigna do roli i jej linary, produktów, jak ryb do wody. Ale Pasterkowski przeszkadza naleytemu rozwiniciu teoryi Fedkowicza: — Tak, tak, panie Apolinary. Nie masz pojcia, co on tu ju powymyla. To jest Newton Eddison. A wyglda, jak nie- nasz i winitko — co? W twoje rce, panie Apo- linary! Budzisz z pocztku postawi sw szklank od dnem do góry na znak wstrzemiliwoci napoju, ale po uporczywych naleganiach spró- bowa wina, pozna, e dobre, i pi. — Jak to byo, panie Litaworze, z t pras bez toku? Cha, cha, cha - bajeczne! — Czy dasz pan wiar — zwróci si znowu zachcony Fedkowicz do Budzisza — e wy- nalazem pras hydrauliczn bez toku, graem na harmonijce? O tak - kiedy raz Strona 18 : - 10 - Zoyserwet w ksztat, naladujcy m szek rcznej harmonijki zacz wyka< i teory mechaniczn zdumiewajc. Pan Aj linary spoglda to na serwet, to na pre genta z rosncym podziwem: — No dobrze, ale zawsze tok... — Niema toku, fala wody cinie na fa Pasterkowski trzs si od miechu: — Fala fal, bawan bawana... cha, cha, c Budzisz zawoa niecierpliwie — A daje pokój, panie Tytusie! Zach wuj my si powanie. Zatem toku, mówi pan, niema wcale? Wykad zosta przerwany przez wtargni cie do sali czterech modych mczyzn, n szcych si w dugich surduta* oryginalnie, T i w czapkach. Piej midzy nimi wodzi ksic mody okazay, odmienny od towarzystv i tylko brakiem wsów rozpit od góry i ( dou sutann. Skupili si przy bufecie prz< szeregiem kieliszków, nalanych prost wódk i ujli kady za swój z t namaszczon p wagq, która cechuje pijcego chopa. — Ant swej katu, brolis! — Swej kas! *) Dwiki dalszej rozmowy, z wielk ob toci kocówek na as, is i os, przypomnia *) — Na zdrowie, bracie! — Zdrów (bdl) Strona 19 11 — nu Apolinaremu zamierzch jego, gimna- alna grek. — A to co, dobrodzieju mój, Grecy jacy? — Ten znowu paradny! — mia si Pa- erkowski coraz bardziej pijany — Litwini zecie! bracia Litwomani niech ich drzwi , isn! Kto stojcych przy bufecie musia co ze sysze, bo par ponurych spojrze strze- o stamtd ku stoowi, gdzie siedzieli nasi iesiadnicy. Zwaszcza mody ksidz wychy- w stron Pasterko wskiego twarz okrg okrgemi oczyma, która wród zwichrzo- ych kudów patrzya, jak gowa rysia, ze- ranego w sobie do skoku. Fedkowicz zada rachunku po- i zacz iesznie paci. Pasterko wski protestowa, e aley si jeszcze od niego butelka »rewan- owa«. Budzisz skania si te ku wyjciu, hocia go ncio nowe zupenie widowisko unarodowiony eh « Litwinów. Ci za zajli teraz miejsca przy stole bli- zym i nie przestawali rozprawia midzy oba po litewsku. - piewny jzyk — rzek pan Apolinary. — A niczego sobie — zgadza si Fed- owicz. Ale Pasterkowski coraz bardziej wojowni- cz przybiera postaw, co niepokoio gów- Strona 20 — 12 — nie towarzyszów z jego, nie za z przeciw nego obozu. Tymczasem okazao si, e sucy w rc stauracyi nie rozumia po litewsku, gdy ni róne dania, wyraone w tym jzyku, oc powiada tylko min usun bezradn. Wted i ksidz odezwa si do sucego: — Ga wariat wam, dajtie kartu win. Tu pan Apolinary da stanowcze hasd opuszczenia restauracyi. Gdy ju na powietrzu, Budzisz przyi byli stan w pozie oratorskiej, pragnc swe uwagi zakomunikowa garstce Polaków. Powiód oczyma po audytoryum. Ale powiew wil czorny zdj oburzenie z rumianej twarzJ Pasterkowskiego i rozmarzy chude, prze-J mylne oblicze Fedkowicza. Pan Tytus, po- zbywszy si nagle troski o sprawy publiczne zapragn lejszych zadowole i namawia n; przechadzk do zakadu Szumana, gdzie obe cnie roj si pod drzewami miejscowe i za graniczne piknoci, zanim nastpi przedsta wienie wieczorne. Dodawa, e zna niejedn! »bestyjk«. Fedkowicz, niewinnie i dyskretnie,' podziela zdanie Pasterkowskiego. Ale Budzisz, cho z natury ciekawy studyów obyczajo- wych, dzisiaj stanowczo odmówi: ywi w sercu, oprócz powagi swej tajemniczej misyi, nie- ufno do towarzyszów. Demokratycznej so- lidarnoci nie naley posuwa a do pospo-