Strona 1 :LO 1 00 CO :CD •CD co -' Strona 2 m^ m '/m Strona 3 Strona 4 Strona 5 M>i:<JL Mi 6 v / Y ? 6/ U^hh<^ ^^hc/rO Strona 6 Strona 7 UNIA BRZESKA (r. 1596.) : — OPOWIEDZIANA PRZEZ x. Biskupa Edwarda Ilkowskiego, SUFRAGANA POZNASKIEGO. POZNA r. 1896. Czcionkami Drukarni Kuryera Poznaskiego. — Nakadem autora W komisie ksigarni Gebethnera w Krakowie Strona 8 W AR y ' (o W JUN 1 9 66 54 Strona 9 PAMICI króla Zygmunta III, w. k. k. Jana Zamoy- skiego, kardynaa Bernarda Maciejowskiego, metropolity Hipacego Pocieja i biskupa Cyryla Terleckiego, GÓWNYCH TWÓRCÓW UNII BRZESKIEJ. w jej 300 -letni roeznie PRAC SWOJ W HOlDZIE SKADA Autor. Strona 10 Digitized by the Internet Archive in 2009 with funding from University of Toronto Strona 11 Wykaz róde, z których autor czerpa. XIII 12. Relacye Nuncyuszów apostolskich i innych osób o Polsce. 2 tomy. Berlin L864. Wydanie bibl. polskiej w Paryu. 13. Supplementum ad historica Russiae documenta. Petropoli 1848, //. Vctera monumenta Polonie et Lituaniae historiam illustrdntia. edid. Aug. Theiner. Romae, tom II. 1861, et tom III, 1863, in fol. 15. Volumina Legum, wyd. Petersburgskie L859. Ul. Witebskajatarina, sostawil izda Sapunow. i Tom I. Witebsk L883. 17. Wremiennik Instytuta StauropigijsJcago. Lwów L869 i 1870. 18. yz kniazia A ud reja Michajowicza Kurbskago w Litwie i na Woyni. Akty izdannyje wremien. kommissieju. 2 tomy. Kijew 1849. Dziea historyczne. 1 Anirresis, abo Apologia przeciw Krzysztofowi Phila- letowi, który niedawno wydal ksiki imieniem staroytnej Kusi. (Autor Arkudyusz.) Wilno r. L600. (Ksika niezmier- nie rzadka.) 2. Antonowicz, W. B., Mouoi/ra/ij po istorij zapadnoj i jugo zapadnoj Rossij. Tom I. Kijew L885. >. Ani/, AdOlphe, Acte dn saini </ oecumeniue Con- ci/'' de Florence pour la reunion des Eglises. Paris 1861. 4. Baronius Caesar Cardinalis, Annales Ecclesiastici. Tom VII. Augustae Vindel. et Yenetiis a. 1 739. 5. Bartoszewicz Jul., Szkic dziejów Kocioa ruskiego // Polsce. Kraków L880. 0. Cimlta cattolica, la, vol. IV delia serie sesta. Ro- ma 1865. Czistowicz J., Oczerk istorij lapadno russkoj Cerkwi, 7. 2 tomy. Petersburg 1882 89. 8. Contieri Nicola, Vita di san Giosafat, Arcivescovo e Martire Ruteno. Roma 1867. 9. Codcr Constitutionum Orrlinis S. Basilii M. ex sancitis antiuiorum Capitulorum Congreg. ruthemie. Pocza- joviae 1791. 10. DubotricA don, Archim. Dermaski, Hierarchia abo o zwierzchnoci w Cerkwi Boej. Lwów 1644. Strona 12 ' \ [ \ Wykaz róde, z których autor czerpa. //. Ekthesis abo krótkie zebranie spraw które si dziay na partykularnym to jest pomiastnym Synodzie w Brzeciu Litewskim. Kraków 597 r. i (Podczas pisania pracy hy mi tylko exemplarz znajdujcy si w muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie wiadomy — podczas druku miaem drugi exemplarz z bibl. hr. Z. Czar- neckiego z Kuska tej niesychanie rzadkiej ksiki w rku.) 12. Eocamen Obrony tj. odpis na skript Obrona Weri- findij. wydany od zakonników monasteru wile. w. Trójcy. Wilno [7321. /.7. Fiederowit Piotr, Obrona w. Synodu Florenc- \ kiego. Wilno 1603. II Fierow Joann, prawosawnych Bratstwach wjugo tapadnoj Rossij. Petersburg 1857. 1.1. Franko Iwan Dr., Z dziejów Synodu BrzesMego, w kwartalniku histor. Zeszyt I. Lwów 1895. 16. (i nr pin Alfonse, Dom Benedictin de la Congr. de France, Saiift Josaphat, Archeveque de Pulach, martyr de I n/iifr cathol. et ITglise grecue unie en Pologne. 2 tomy. Poitiers 1874. 17. Gorzycki Kai/mierx . Poczenie Kusi czerwonej z Polsk przez Kamierza W. Lwów 1889. 18. Hefele, Carl Joseph. Conciliengeschichte. Tom VII. Freiburg im Br. 1874. ]!>. Herbest Benedykt S. J.. Wiary Kocioa rzym- skiego wywody greckiego niewolstwa historya. Kraków 1586. i 20. Hergenrother I., Handbuch der allgemeinen Kirchen- geschichte. tomy. Freiburg im Br. 1876—1880. '» 21. Jedno wita Cerkwie wschodniey // tachodniey przeciw skryptowi Synopsis przez Bractwo wileskie przenaj. Trójcy. Wilno 1632. 22. Kamieski Bantysz, Istoriczeskoje Izwistije o woz- niksxej /r Polszie Unii Moskwa 1805. 23. Kiszlca Leon. metrop., Kazania homilje Hipacyusza i Pocieja metrop. Kijowskiego poprzedzone ywotem Pocieja, i z dodatkiem Responsu na list patryarchy alexandr. Mele- cyusza Pigasa. Supral 1714 24. Kojaloicic Albert Wijuk S ./., Miscellanea rerum ad statum ecclesiasticum in magno Lituaniae ducatu pertinen- tium. Vilnae L650. 2.7. Kojaloicic \ M., Litowskaja Cerkownaja r>tija. Petersburg 1859. 2 tomy. Strona 13 7 Wykaz róde, z których autor czerpa. XV 26. Kostomarow Nikoaj, Tstoriczeskija Monografii i Tisledowanija. tom III. Petersburg r. L880. 27. Krewza Lem/, archim. wile., Obrona jednoci cer- kiewnej abo dowody, którymi si pokazuje, i grecka Cerkiew z aciska ma by zjednoczona. Wilno 1617. 28. Kulczyski Ignatius O. S. B. M., Specimen Eccle- siae Ettthenicae Romae 1733 nowe wyd. Paryskie 1859. i 29. Kobierzicki Stan., Historia Vladislai, Poloniae et Sueciae Principis. Dantisci 1655. 30. Kognowicki Kalin.. ycia Sapiehów. 2 tomy. Wilno i Warszawa 1 C '< > 17 M. i ( 31. TJkowski Edward, Historya TJnii Kocioa ruskiego x rzymskim. Pozna 1875. 32. ukaszewicz Józef, DziejeKocioów wyznania helweekiego w Litwie. 2 tomy. Pozna L842. 33. Makarija, archiepiskopa Moskowskago, Istorija rus- skoj Cerkwi, (do koca XVII wieku). 12 tomów. Petersburg 1868-83. 34 Morochowski Heliasz, Paregoria albo Utulenii uszczypliwego Lamentu... umylonego Theophila Orthologa. Wilno 1612. 35. Muyowski Andrzej, protopop Sucki, Antidotum przezornemu narodowi ruskiemu przeciw Apologiey jadem napenionej, któr wydal Melety Smotrzysky. R. 1029 (bez miejsca druku.) 36. Mayszewskij, prof, Aleksandryjskij Patriarcha Meletij Pigas i jego uczastije w dietach russkoj Cerkwi. Kijew 1892. Tom I. (Drugi tom nie wszed handel ksi- w garski.) 37. Naruszewie* Adam. ywot J. K. Chodkiewicza. Kraków 1858. 2 tomy. 38. Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III. Kraków 186< '. 3 tomy. 39. Ostrowski Teodor, ks., Dzieje i prawa Kocioa polskiego. Pozna 1846. 3 tomy. 40. Pamiatniki polemiczeskoj Litieratury w xapadnoj Rusi. Petersburg 1878 1882. 2 tomy. i 41. Pierling, 0. S. J.: a) Rom et 547 -79). Paris 1883. Moscou fi b) Antonii Possevini Missio moscovitica. Parisiis 1882. c) Un Nonce du Pap en Moscou. Paris 1884. Strona 14 Y\ I Wykaz róde, z których autor czerpa. d) Le stii ul S/i ; ;r. In /'o/ih/iii rt Moscou. (1582 — 87), Pan- 1885. e) Les Rttsses au Concile de Florence (w Revue des . uestions historiues. Paris Juillet 1892). 12. Pitzipios -/. 0. } UEglise orientale 3 tomy. Rom 1 855. /.v Oeschichte der Union der ruthenischen Peles\ JuK, Kirche mit Rom. Wicu L878 — 1880. 2 tomy. //. Plewy Stefanka Zyxaniey, heretyka z Cerkwie Russkiej wykltego. Wilno 1596. 1.1. Poselstwo do papiea rzymskiego Sixta IV od du- chowiestwa y od ksia/.at y panów ruskich w roku 1476. Wilno 1o<>;>. i6. Chrystofor (Broski) Apokrisis abo odpo- Philalet wied na ksiki o Synodzie Brzeskim imieniem ludzi staro- ytnej religiey greekiey w porywcz podana. 1599 R. (W pa- miatnikach polemiczeskoj Litier., tom II. Petersburg 1882 od- drukowana.) -17 Possevini Antonii S. J. Moscovia. Vilnae 1586. 18\ Pocieju Hipatiego metropol. Kijowskiego, przy- iri lejach nadany 'h od najjaniejszych Królów Polsfcich, \ przedni ej szych niektórych dowodach, które w. Uni wielce zalecaj y potwierdzaj. (Bez miejsca daty druku. 1609 r. ? i - bardzo rzadka ksika, znajduje sic w ksigozbiorze hrabiego Z. Czarneckiego.) 19. Pietruszewicz, A C, Swodnaja halicko-russkaja Lietopis s 1600 po 1700 god. Lwów 1874. 50. Paulus, epps., Piasecki Chronica gesorum in Pa ropa singularium. Cracoviae 1645. 51. Przegld poznaski. R. 1862, tom 34. 52. Stan. S. J. Lituanicarum Societatis Iloslo/rski Jesu historiarum provincial. Vilnae 1768. 53. Sbornik nanhoui/i halicko russkoj Mafie//. Lwów L867 roku. 54. Skarga, ks. Piotr S. J. ; a) jednoci Kocioa Boego pod jednym pasterzem Wilno 1577. b) rzdzie jednoci i Kocioa Boego pod jednym pa- sterzem. Kraków 1590. 1 Synod Brzeski (1 jego obrona). Kraków 1597. di Na Threny Lament i Theophila Orthologa do Rusi Greckiego Naboestwa Przestroga. Kraków L610. Strona 15 Wykaz róde, /, których autor czerpa. XVII 55. Smotrzyski Melecy : a) Antigrafe abo odpowied na skrypt uszczypliwy prze- ciwko ludziom staroytnej religiey od apostatów Cer- kwie wschodniey wydany. Wilno 1608. b) Lament (8py}voc) jedyney w. powszechney, apostol- skiey wschodniey Cerkwie objanieniem dogmat -. wiary przez Theophila Orthologa. Wilno 1610. (W ksigozbiorze hr. Zygm. Czarneckiego w Rusku). c) Werifieatia nieivinnoci y omylnych po wszystkiey Litwie Biaej Rusi rozsianych nowin i chrzeciaskie uprztnienie. Wilno 1621. d) Obrona Werificatii. Wilno 1621. e) Appendiz nu examen obrony. (Bez daty miejsca i • druku ) f) Eienchus pism uszczypliwych przez zakonniki Zgro- madzenia wileskiego w. Ducha. Wilno 1622. g) Apologia Peregrinatiey do krajów wschodnich przez mi Meletiusxa Smotrzyskiego, archiepiscopa Potoc- kiego itd. Do druku podana 1628 r. w Dermaniu. h) Protetacya prxeciivko Soboroivi w Kijoiuie obcho- dzonemu. Lwów 1628. i) Paraenesis abo Napomnienie od w Bogu wielebnego Meletiusza Smotrzyskiego do Przezacnego Bractwa wileskiego Cerkwie w. Ducha. Kraków 1628. k) Exaetesis abo Expostulatia to jest Rozprawa midzy Apologia y Antidotem przez w Bogu wielebn. Melet. Smotrzyskiego. Lwów 1629. 56. Skuminowicza Teodora, Przyczyny porzucenia Diz- uniey Wilno 1643. 57. Sielawa Anastazy, przeoony monasteru wile. w. Trójce Z. S. B., Antelenchus to jest odpis na scrypt uszczypliwy zakonników Cerkwie odstpnej w. Ducha Elen- chus nazwany. Wilno 1622. 58. Stebelski Ignacy Z. S. B. W.: a) Dwa Wielkie wiata czyli ywoty Panien Ewfro- . zyny i Parascewiji. b) Chronologia. c) Przydatek do Chronologii. Pierwsze wydanie 1781, drugie Lwów 1866. 59. Sowita teina to jest odpis na skrypt nazwany Werifieatia niewinnoci przez Ojce monasteru wileskiego w. Trójcy. Wilno 1621. Strona 16 Will Wyka/, róde, z których autor czerpa. 60. Susxa Jacobus, Epps. Chlmensis, Oursus Vitai Gertamen martyrii Beati Josaphat Kuncevicii, Archiepps. :ensis. Romae L665. 61. Kpps. Chem., Saulus et Paulus Susza Jacobus, Ruthenat Unionis sive Meletius Smotriscius, Archiepps. etc. Romae 1665 et Bruxellis L864. 62 Spillmann Josef, S. J Die Union von Brest, . w Stimmen aus Maria Laach. Freiburg im Br. 1876, tom X i tom XI. 63. Joann, Unmtskiji Cerkownyje Sobory Strielbniclrij s koca XV] wieku do wozsojedinienija Uniatow s prawo- sawnoju Cerkowju. Odessa 1891, drugie wydanie. 64. Szaraniewicz Izydor, Patryarchat wschodni w obec Kocioa ruskiego w Polsce, tom VIII X Rozpraw spra- i i wozda Akademji umiejtnoci. Kraków 1878 lsT i 1 '. 65. Vogue, de Melchior, De Byzance a Moscou. W Kevue de deux mondes, tom 32. 66. Wasilij Ostroski wiaszczennik, O jedinoj isinnoj prawosmwnoj wierie i o wiatoj sobornoj apos. Cerkwi. 1588 r. (W II tomie Polemiczeskoj Litieratury.) 67. Wielewicki Jan T. J Dziennik spraw Domu. , 00. Jezuitóio a sir. Barbary w Krakowie-. Kraków 1881 do 18H9. Dotd 3 tomy wydane. 68. ebrowski Szczsny, Kkol, który rozsiewa Ste- fanek Zlzania ivcerkwiach niskich w Wilnie. Wilno 1595. 69. ochowski Cyprian, metrop. Kijowski, Collouium Lubelskie. Lwów 168* '. 70. ywot w. Jozafata Kuncewicza, mczen. Arcybpa Poockiego wedug dziea O. Guepin. Lwów 1885. CN ^ /° Strona 17 TRE. Strona. Przedmowa V Wykaz róde, z których autor czerpa XI Wstp 1 KSIGA PIERWSZA. Rzut oka na stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy Apostol- skiej od zaprowadzenia chrzeciaristwa na Rusi do a drugiej poowy XVI wieku. Rozdzia Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy apostol- I. skiej od zaprowadzenia chrzeciastwa na Rusi a do soboru florenckiego 11 Rozdzia II. Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy apostol- skiej od soboru florenckiego a do drugiej poowy XVI wieku 18 KSIGA DRUGA. Wewntrzny stan Cerkwi ruskiej przed Uni Brzesk. Rozdzia 1. Episkopat ruski 34 Rozdzia II. Nisze duchowiestwo ruskie, wieckie za- i konne 43 Rozdzia III. Ludzie wieccy reformatorami Cerkwi rus- kiej. — Bractwa ~> c > Rozdzia IV. Patryarchowie carogrodzcy wobec we- wntrznego rozstroju Cerkwi ruskiej przed Uni Brzesk 67 KSIGA TRZECIA. Rokowania poprzedzajce Uni Brzesk, Rozdzia Pierwsza m3 l o Unii I. T 75 Rozdzia II. Pobyt patryarchy carogrodzkiego, Jeremia- sza II, na Litwie Rusi w latach 1588 i' 1589 i . 90 Rozdzia III. Rokowania biskupów ruskich w sprawie Unii w latach 1590, 1591 1592 i 107 Strona 18 XX Tre<s i Strona. Rozdzia IV. Korespondencya ks. Konstantego"" Ostrog- J skiego z biskupem wodzimierskim, Hipacym >cie- l < <- jem, w sprawie l nii w r. 1593 T , 115 Rozdzia V. Rokowania w latach 1594 1595 i . . . 121 Rozdzia VI. Dwulicowo metropolity Michaa Rahozy w obec toczcych si rokowa 134 Rozdzia VIII. Stosunek ks. Konst. Ostrogskiego do ro- kowa K , . . 140 KSIGA CZWARTA. Unia Brzeska. Rozdzia I Biskupi Hipacy Pociej Cyryl Terlecki jadi do Rzymu, aby w imieniu caego episkopatu rus- (/ - kiego odda Cerkiev\ rusk pod posuszestwo r ' ^_ papiea 157 Rozdzia II. Wichrzenia przeciw Unii w czasie midzy l 'ni w Rzymie zawart a synodem brzeskim . . 163 Rozdzia III. Synod Brzeski roku 1596 od 6 do 10-go padziernika 173 KSIGA PIATA. Unia Brzeska zagroona. Rozdzia 1. Intrygi ksicia Konstantego Ostrogskiego . 2< 4 Rozdzia II. Bractwa cerkiewne w wojnie z Uni . . 227 Rozdzia III. Kozacy zaporocy po stronie dyzuhii . . 239 KSIGA SZÓSTA. Unia zwolna zwycia t Rozdzia I. Opieka papiey Zygmunta ,111 i \v<.\ l 'ni' Brzesk . .- 261 Rozdzia II.Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza pra- -— wny byt Unii ^ . 271 Rozdzia III. Metropolita Welamin Rutski organizuje Cer- kiew unick podnosi liczb jej wyznawców i . . 292 Rozdzia IV. w. Jozafat Kuncewicz, arcybiskup poocki. odradza Cerkiew unick wewntrznie ...... o. 1 '.I Rozdzia V. Melecy Smótrzyski nawraca si do , l Jnii, jego prace literackie u- interesie obronie jej i . . 383 Dokumenta '..-..- 403 Skorowidz 417 Strona 19 Wstp. Unia Brzeska, której dzieje zabieramy si opowiedzie, naley niewtpliwie do najwikszej doniosoci wypadków w dziejach Cerkwi ruskiej pod panowaniem polskiem i w dziejach samej Polski, lego *»iaczenia aden wpra- wdzie z powanych historyków na'szvch jej nic odmawia, ale bodaj który sprawiedliwy sd o niej wydaje dla tego, e za ni poszo rozdwojenie .narodu ruskiego na dwa przez dugie lata zwalczajce si stronnictwa, Unitów i D.yzunitów, a dia Polski wyniky js~ jej powodu róne kopoty. Std niech i pewne uprzedzenie do tych, którzy Uni stworzyli lub mniej czy wicej do niej si przyczynili. Najwicej dostaje si Zygmuntowi III i Jer zuitóm, pod których wpywem Zygmunt III zostawa. „Fanatyzm religijny Jezuitów opanowanego przez i nich- Zygmunta III sprowadzi na Rusinów Uni wszy- i stkie jej fatalne dla Rusi dla Polski nastpstwa" i — tak jednym chorem powtarzaj historycy nasi, a jeszcze goniej rosyjscy. Ile w tern twierdzeniu prawdy, a ile przesady faszu, opowiadanie nasze okae. i 'e wnego jjdzjalu - -Iczuilw: I w nawizaniu zjednocze- nia Cerkwi ruskiej z Kocioem rzymskim nie przeczymy i wykaemy go szczegóowo na swojem miejscu ale ; udzia ten nie przechodzi a,ni na chwil granic dozwolo- nych'; ogranicza si na podniesieniu myli o Unii, na wykazywaniu poytków kocielnych politycznych, mo- i l Strona 20 Wstp. 2 gcych z niej na naród ruski i polski spyn; na reli- gijnem owiecaniu Rusinów, mianowicie na pouczaniu i rozpraszaniu uprzedze wród ludnoci ruskiej przeciwko Kocioowi katolickiemu rozpowszechnionych; wreszcie na pobudzaniu pojedynczych wpywowych osobistoci w narodzie do zajcia si przygotowaniem Unii. W ro- kowaniach o Unia jezuici ju albo wcale nie bior udziaiu albo udzia bardzo poredni nieznaczny, a w prakty- i cznem przeprowadzeniu Unii cakiem ich nie widzimy. Przeciwnie wanie wtenczas, kiedy ich pomoc dla wzmoc- nienia i utwierdzenia Unii byaby najbardziej podan, oni pierwotnej myli swojej, przez Possewina i Skarg goszonej, obu obrzdków ruskiego zjednoczenia aci- i skiego pod jedn Gow, sprzeniewierzaj si przeci- i gajc w szkoach swoich modzie szlacheck rusk do obrzdku aciskiego, Unii szkodz. Zygmunt III za by niewtpliwie jako gboko wierzcy katolik przyjacielem, zwolennikiem opiekunem i Unii; ale ani z niego myl Unii nie wysza, ani, gdy jej potrzeb zrozumia, biskupom jej nie narzuca, narzuca i zreszt nie potrzebowa, poniewa oni sami do niej po- budk dali. Gdy za czterech z nich w r. 1 590 zamiar zjedno- czenia si z Kocioem katolickim objawio, miae jako monarcha katolicki, nad narodem katolickim panujcy, chwalebnemu w sobie zamysowi si sprzeciwia, dla tego, e po fakcie dokonanym pokazay si nie podane nastpstwa, które w caej grozie trudno byo naprzód przewidzie? Nie uczyni te tego; jednake przyjwszy owiadczenie pierwszych biskupów z zadowoleniem, nie nagli gorczkowo, czeka z akcy rzdow pr/cz prze- i szo cztery lata ostronie roztropnie a do chwili, i w której mia w rku dowód} przystpienia caego episkopatu ruskiego do deklaracyi pierwszych czterech ich kolegów. To zgodzenie si za caego episkopatu