dziejepowszechne04szeluoft
Szczegóły |
Tytuł |
dziejepowszechne04szeluoft |
Rozszerzenie: |
PDF |
Jesteś autorem/wydawcą tego dokumentu/książki i zauważyłeś że ktoś wgrał ją bez Twojej zgody? Nie życzysz sobie, aby podgląd był dostępny w naszym serwisie? Napisz na adres
[email protected] a my odpowiemy na skargę i usuniemy zabroniony dokument w ciągu 24 godzin.
dziejepowszechne04szeluoft PDF - Pobierz:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd pliku o nazwie dziejepowszechne04szeluoft PDF poniżej lub pobierz go na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. Możesz również pozostać na naszej stronie i czytać dokument online bez limitów.
dziejepowszechne04szeluoft - podejrzyj 20 pierwszych stron:
Strona 1
Strona 2
Strona 3
Strona 4
Strona 5
DZIEJE POWSZECHNE I CYWILIZACYI
TOM IV.
Strona 6
TEGO AUTORA:
DZIEJE POWSZECHNE I GTWILIZA-
GYI, T. I. EGIPT, BABILON I ASSYRYA. SYRYA
1PALESTYNA. AZYA MNIEJSZA. IRAN I TURAN.
INDYE, CHINY I PACYFIK. (Z 256 ILUSTRACYA-
MI I 2 MAPAMI). WARSZA WA.
DZIEJE POWSZECHNE I CYWILIZA-
CYI. GRECYA ARCHAICZNA. GRECYA
T. II.
BOHATERSKA. GRECYA WOLNA. PANOWANIE
GRECYI NAD WIATEM. (Z 279 1LU8TRACYAMI,
2 PLANAMI I 3 MAPAMI). WARSZAWA.
DZIEJE POWSZECHNE I CYWILIZA-
CYI. T. III. RZYM— MIASTO. RZYM— PASTWO.
TmPERYALIZM rzymski CEZARYZM. (Z 299
2 PLANAMI 1 2 MAPAMI). WAR-
TlUSTRACYAMI,
SZAWA.
Strona 7
DZIEJE POWSZECHNE
ICYWILIZACYI
TOM IV.
ODRODZENIE WSCHODU. GENEZA
SPOECZESTWA NA ZACHODZIE.
WIAT TURKO-SOWiASKI.
NAPISAil
ADAM SZELGOWSKI
z 252 RYSUNKAMI.
W
NAKAD DRUK TOW. AKC. S. ORGELBRANDA SYNÓW,
I
SKADY GÓWNE: E. WENDE SPÓKA, WRRSZRWA,
I
L. FISZER W ODZI.
Strona 8
^i
i:f
UeprOft und auch flr die Ausfuhr freigegebea.
Warschau, d. 6. 5. 1918. T. X2 10159. Dr. .Ks 803.
Strona 9
PRZEDMOWA.
Tom niniejszy obejmuje dzieje caego pierw-
szego tysicolecia po Chr., a wic zarówno to,
co przyjte jest nazywa kocem okresu staro-
ytnego (do r. 476), jak i pocztki redniowie-
cza. Do tego ukadu autor czu si upowanio-
nym zarówno konwencyonalizmem dotychczaso-
wego podziau dziejów na okresy (r. 395 wedug
jednycli, r. 476 wedug drugich), jak punktem
i
widzenia, z jakiego w dziejach powszechnych
naley traktowa dzieje Polski,
Przyjmujc dzieje Polski, jako zwizane
bezporednio z dziejami caoci czyli dziejami
powszechnymi, te ostatnie zmuszony byem trak-
towa, jako wstp, dzieje za Polski, jako wy-
twór tych ostatnich.
Tam, gdzie si zaczyna Polska histo-
ryczna, koczy si staroytno w rozu-
mieniu pierwocin dziejów polskich. Ale to jesz-
cze nie wszystko.
Rozumiemy, e kady naród, niemniej ludy
Dalekiego Wschodu, maj swoje okresy: staro-
ytny, redniowieczny nowoytny; niekoniecznie
i
przeto okresy te u rónych narodów musz przy-
Strona 10
VI PRZEDMOWA.
pada równoczenie. Inaczej jednak w dziejach
Polski i Zachodu, z którym ona jaknajcilej jest
zwizan.
Okreleniem wspóczesnym najwaniej-
i
szym dla dziejów kadej czstki ludzkoci jest
narodowo, i z tego punktu widzenia niezale-
nie od tego, czy on jest suszny i jedyny, jak ze
szczytu górskiego, patrzymy si dzisiaj wstecz na
rozwój historyczny poprzednich wieków.
Otó
z tego punktu widzenia musimy przy-
gna, i
schyek pierwszego tysicolecia jest nie
tylko pocztkiem Polski historycznej, ale i po-
cztkiem wspóczesnych narodowoci w pojciu
nie tylko jzykowym, ale i politycznym, i to tak
dobrze narodowoci, dzisiaj panujcych w cywili-
zacyi, jak woskiej, francuskiej, angielskiej czy
niemieckiej, jak i modszych oraz drugorzdnych
Sowian, Wgrównawet Turków.
zdaniem autora, kryteryum do po-
Jestto,
—
dziau na okresy wewntrzne, tak mocne, i nie
potrzebuje si on tumaczy z odstpstwa od szab-
lonów, do dzi dnia przyjtych.
Ale z takiego pojmowania stosunku dziejów
powszechnych do dziejów poszczególnych naro-
rodów wynikaj pewne konsekwencye, które obo-
wizuj ju dzisiaj piszcego i ukadajcego hi-
story. Jak bez rozumienia dziejów powszech-
nych historya, dajmy na to polska, jest splotem
powikanych i nierozwizanych zagadek, tak na
odwrót z ustaleniem si osobowoci narodowej
i indywidualnoci cywilizacyjnej historya kadego
Strona 11
PRZEDMOWA. Vir
narodu — a chyba do ostatnich czasów jeszcze-
i historya polska —jest w caoci history po-
wszechn. I inaczej historyi narodu wspó-
czesnego, czy to woskiego, niemieckiego czy
francuskiego, angielskiego rozumie mona. nie
Dlatego wszelkie próby przyswajania na jzyk
polski dziejów powszechnych to tumaczenias
historyi, pisanychna sposób obcy. Brakuje tylko
dziejów powszechnych, pisanych przez Polaka dla
tego, enieodzownym warunkiem jest napisanie
wprzód dziejów Polski.
Wyoyem swój punkt widzenia, aeby wy-
tumaczy, dla czego istotnie na r. 1000 po Chr.
uwaam zaoenie: „Dziejów powszechnych cy- i
wilizacyi" za skoczone i wyczerpane w caoci,
i .e dalsze opracowanie tego samego tematu mo-
e nosi i powinno jedynie tytu: „Dzieje Polski
i cywilizacyi".
Przerwa blizko czteroletnia w wydawni-
ctwie midzy tomem poprzednim a ostatnim jest
spowodowana wypadkami wojny. Bya ona szko-
dliw dla wydawnictwa, do którego materya ilu-
stracyjny, ju raz zaginiony, trzeba byo w mniej
szczliwych warunkach zbiera uzupenia. Go- i
rzej, bo samemu autorowi wskutek oddalenia jego
od warsztatu pracy utrudnia ostateczn rewizy
dziea w nazwach i datach i zmusza go prosi
czytelnika o wiksz pobaliwo wzgldem
usterek, napotykanych, anieli w czasach nor-
malnych.
Strona 12
Strona 13
ODRODZENIE WSCHODU.
§ 1. PRZEOM W DZIEJACH CEZARYZMU.
Okres, nazwany panowaniem 30 tyranów,
jest okresem rzdów odactwa. Wadza cesar-
ska jest przedmiotem kupna i targu w obozie.
Obóz ten jest zarazem rezydency cesarza. Rzym
pozosta si nominalnie gow
wiata. Ale ani o lud,
ani o senat aden panujcy nie dba. Rzym zuboay,
Italia wyludniona nafówni z innymi prowincyami
na zachodzie. Na miejsce pustki, która si wy-
twarza, napywaj barbarzycy, naprzód jako od-
dziay wojska rzymskiego, póniej, jako kolono-
wie. wiat rzymski, wiat cywilizowany kurczy
si. Cywilizacya zachodnia nie przetrwaa okre-
su panowania Rzymu nad wiatem czyli okre-
su cezaryzmu. Wschód, istotna kolebka cywi-
lizacyi, z upadkiem politycznym Rzymu, przycho-
dzi do swych praw pierszestwa w dziejach cy-
wilizacyi.
§ 2. PROWINCYE NA WSCHODZIE.
Na wschodzie stan rzeczy by cakiem od-
mienny, jak na zachodzie. Przedewszystkiem
Jak si nazywa okres historyl rzymskiej w poo-
wie III-go w.? Gdzie jest rezydency cesarza? Jaki stan
Tom IV. 1
Strona 14
2 ODRODZENIE WSCHODU.
Wschód by bogatszy, anieli Zachód. Wyczerpanie
linansowe Rzymu Italii obracao si na korzy
i
prowincyi wschodnich. Najsilniejszymi ekonomicz-
nie prowincyami rzymskimi byy Egipt i Syrya,
chocia i Azya Mniejsza cyfr urzdow sw
500 miast wiadczy o swej ludnoci i zamono-
ci. Egipt by spichrzem Rzym^u za czasów ce-
sarstwa, Aleksandrya za ogniskiem ycia prze-
1. Godo miasta Rzymu. Z czaszy zotej. Ze zbioru Morgana
w Nowym Yorku.
mylowego. Wspóczeni (w III w. po Chr.)
uwaaj j
za miasto bogactw, dostatku i zbytku,
ale równoczenie za miasto, w którym nikt nie
prónuje. Ten wyrabia szko, ów papier, tamten
za pótno. Nie Rzym by panem rynku zachod-
niego, ale Aleksandrya. Std te pienidz rzym-
Italii i Rzymu? prowincyi zachodnich? Jakie skutki wy-
ludnienia i zuboenia? Jaki stan rzeczy na wschodzie?
Strona 15
ODRODZENIE WSCHODLt. 3
ski odpywa wci
na wschód. Alelisandrya bya
stolic kapitalistyczn wiata. Tutaj ludzie nie
znali innego hasa, jak bogacenie si. Pienidz
by jedynym ich bogiem. Ale te dziki boga-
ctwu dostatkom klas wyszych kwity tutaj
i
nauka i sztuka póna helleska. Museion wraz
ze swymi zbiorami i bibliotek dziery wci
prymat w wiecie naukowym. Tutaj te zakwi-
2. GiidJii tu. Aleksandryi. Z czaszy zotej. Ze zbioru Morgana
w Nowym Yorku.
ta nowa szkoa platoska (neoplatonizm) w III w.
ze swym najwybitniejszym przedstawicielem Plo-
tinem (um. 270 a idee filozoficzne pogaskie
r.),
krzyoway si pojciami judaistycznymi i no-
z
wymi chrzeciaskimi. Ta wanie sztuka aleksan-
dryjska przenikaa wszdzie na zachód, i podzi-
Jakio s
najbogatsze prowincye cesarstwa? Czego do-
starcza Egipt wraz z Aleksandry? Jakie znaczenie Ale-
Strona 16
ODRODZENIE WSCHODU.
wiajac freski pompejaskie lub malowida w wil-
li tiburtyskiej, nie naley zapomina, e s to
tylko odbyski sztuki helleskiej, zaszczepionej
na gruncie cywilizacyi egipskiej przez Ptolo-
Strona 17
ODRODZENIE WSCHODU. 5
meuszów. Te same warunki, które zapewniy
rozkwit Egiptowi wraz z Aleksandry, sprzyjay
równie rozwojowi Syryi wraz z dawn rezyden-
—
cy Seleucydów Antyochi. Kotlina Orontu nie
przestaa by nigdy ziemi iyzn
chlebodajn,
a wzgórza Libanu jednym wspaniaym ogrodem.
Wedug sów wspólczesnycli w lY w. caa Syrya
miaa nadmiar zboa, oliwy i wina. Syrya równie
posiadaa swój przemys wasny i wielki handel.
Nie byo miasta, któreby nie syno
specyalnie
w jakiej jednej gazi przemysu ówczesnego: Sy-
—
don ze szklannyci wyrobów, Tyr i Beryt z tka- —
nin, zwaszcza jedwabnych, prócz tego pótna, pur-
pury, skór (safianu). Futra, kadzido, korzenie, nie-
wolnicy wschodni — oto przedmioty handlu Syryj-
czyków. To te Antyochia bogactwem, blaskiem
i ludnoci dorównywaa prawie Aleksandry!.
Rónica midzy jedn, a drug bya ta, e gdy
Aleksandry jest bya zawsze wielkim portem
i
handlowym, to Antyochia bya punktem wyjcia
dla karawan ldowych. Lecz i jedna, druga i
porednicz w wielkim handlu midzy wschodem
a zachodem. Ten handel obejmuje teraz najdal-
sze krace wiata wschodniego zachodniego.i
Tkaniny aleksandryjskie jednej strony wysy-
z
ane s do Tndyi, z drugiej do Brytanii. Alek-
sandry ma monopol w caym wiecie handlo-
w}^. Syrya ma ten sam monopol na wyroby
z jedwabiu, który drog ldow
sprowadzano a
z Chin w stanie surowym, a przerabiano i far-
bowano w Berycie lub w Tyrze, a który rozchodzi
si na wszystkie strony wiata. Jako kupcy
ksandryi w dziejach handlu i picnidza? Co si mieci
w Museion? Jaki ma charakter sztuka aleksandryjska,
i jaka jest jej rola w pastwie rzymskiem? Jakie s
wa-
runki przyrodzone dla rozwoju Syryi? Jakie s
gazie
Strona 18
ODRODZENIE WSCHODU.
rzymscy byli znani w Chinach pod nazw Ta-tsin,
a nazwa ta, ogólnie przyjta dla europejczyków,
wywodzi si, od nazwy Antyochii. Z drugiej" stro-
4. Ruiny Petiy.
Strona 19
ODRODZENIE WSCHODU. 7
ny kupców syryjskich mona byo spotka w Italii
i w miastach handlowych pogranicznych imperium,
jak w Salunie w Dalmacyi, w Apulum w Dacyi,
w Malace w Hiszpanii, a niebawem zakwitnie
dziki nim handel ze wschodem miast poudnio-
wych Francy i, jak Bordeaux, Lyonu, chocia do-
tr oni z czasem do Parya, Orleanu i do Tre-
wiru. Nawet i w handlu indyjskim Antyochia
braa udzia, a towary, przywoone m. Czerwo-
nem, w porcie Leuko-kome przeadowywano i dro-
g karawanow wysyano na pónoc, do Antyochii,
Dziki temu ruchowi
lub na zachód, do Gazy.
karawanowemu nawet stacje na pustyni, jak
Petra (po arabsku Sela), stolica pastwa arab-
skiego nabatejskiego, póniej prowincji rzymskiej,
Arabii Skalistej (Arabia Petrea),
przyozdobiy si za czasów rzym-
skich pomnikami sztuki budo- i
wnictwa takimi, jakich pówysep
arabski nie bdzie ju nigdy po-
siada. Temu samemu pooeniu _
swemu na przejciu od m. ród- 5. zenobia-kró-
ziemneffo z zachodu na wschód, iowaPa]myry(dja-
dem na
r g-o^ie).
wgb Azyl,
, , . 1 .
zawdzicza swoj wzrost
/ . ,
Bronz.
Palmyra, po której do dzi pami
dnia pozostaa w ukach i kolumnach, szcztkach
akwaduktów i hal rzymskich, a o której istnieniu,
jako stolicy pastwa pod rzdami mdrej a dzielnej
królowej Zenobii (po syryjsku Bat-Zabbai), przez
dugi czas nawet wtpiono. Miasta Azyi Mniej-
przemysu miast syryjskich? Jakie s
przedmioty han-
dlu? Jaka rónica midzy handlem Antyochii
1 Aleksan-
dry!?. Jakie s
gówne drogi morskie? ldowe? Kto trzy-
ma w rkach swych drogi handlowe w Azyi rod- gb
kowej? Jaki by handel syryjski z Chinami, i skd na-
zwa Europejczyków w Chinach? Jak daleko przenikali
kupcy syryjscy na zachodzie? Jakie miasta zawdziczaj
Strona 20
S ODRODZENIE WSCHODU.
szej uczestnicz w handlu ze wschodem za po-
rednictwem wrót kaukazkich (rzeka Fazis Kura —
z Araksem) albo za porednictwem Syryi. Ale
te maj wyroby swego wasnego przemysu: Mi-
let —tkaniny, pótno farbowane, Laodicea ko- —
bierce,Tralles —
naczynia gliniane, Cibyra —
elazo cyzelowane. Szy na zachód z Azyi Mniej-
szej zarówno dziea sztuki, posgi, biuterye
srebrne zote (synne piercienie bityskie), jak
i
i marmur przedziwny o ykach krwawych syn-
nadzki, barwnik Hierapolisu wino Tmolusa. i
Miasta, jak Halikarnassus, Pergamon, Ephesus,
Milet, Sardes syny zarówno z piknoci gma-
chów, jak z bogactwa ludnoci. Na czele wszyst-
i
kich staa Smyrna. Z miast Bitynii Nicea rywa-
lizuje z Nikomedy, która jeszcze w IV w. ucho-
dzi za may Rzym. A Cesarea
Kappadocyi, na w
drodze z Cylicyi do wybrzeów m. Egejskiego
i Pontu pooona, liczya w III st. 400 tys. miesz-
kaców. Ale nietylko pod wzgldem bogactw ma-
teryalnychi stopnia kulturalnego prowincye wschod-
nie wayy wiele dla Rzymu. Tak sam donioso
miay one i pod wzgldem politycznym, a Antio-
chia bya jakby kluczem strategicznym posiado-
ci Rzymian na wschodzie.
§ 3. GRANICA WSCHODNIA. PARTOWIE.
Ta sama rónica, która bya pod wzgldem
materyalnym kulturalnym midzy Wschodem
i
swó> wzrost handlowi karawanowemu? Co to Petra? s
Palmyra? Skd bogactwo miast mao-azyatyckich? Które
z nich s najwaniejsze? Gdzie lea punkt strategiczny
posiadoci Rzymian na wschodzie? Jakie przeciwie-
stwo midzy granic wschodni a zachodni Rzymian?
Kto byli ssiedzi Rzymian na wschodzie? Jaki charak-