Strona 1 Nie można jednak brać wszystkich pod jeden równomiernie i znamienita większość jego wszechświata, a więc raczej symbolem niż cielesną strychulec. Bywają wśród nich tacy, którzy mieszkańców tkwi jeszcze w pojęciach minionych osobowością. odczuwają potrzebę racjonalnego uzasadnienia czasów. Ludzkość nadal hołduje rozlicznym Owe metody alegoryzowania religijnych dogmatów swoich wątpliwości religijnych i na własną rękę zabobonom i mitom, a tylko niepokaźny odsetek ludzi nie mogą jednak zadowolić współczesnego człowieka szukają argumentów w odpowiedniej literaturze dotrzymuje kroku współczesnym ideom wiedzy i przyzwyczajonego do racjonalistycznego myślenia. naukowej. Nie przychodzi im to łatwo, gdyż literatura postępu. Odpowiedź na nurtujące go pytania dać mu może dotycząca tych zagadnień, publikowana w wielu Obraz świata, utkany z urojeń zamierzchłych pokoleń jedynie ściśle naukowo pojęta, wolna od dogmatycz- językach, jest na ogół mniej dostępna przeciętnemu ludzkich, przypominający malowidło dziecięcej Teki, nych założeń biblistyka, która przeprowadza ścisłe czytelnikowi, a przy tym tak rozległa, że łatwo się w wydaje się niedorzeczny w świetle tego wszystkiego, badania nad rzeczywistym rodowodem niej zgubić. Trzeba rzeczywiście mieć wiele czasu i co dziś wiemy o budowie wszechświata w wyniku chrześcijaństwa i jego piśmiennej spuścizny, zawartej wytrwałości, by jako tako rozeznać się w tej badań astronomii, astrofizyki, biologii i fizyki w Nowym Testamencie i w literaturze apokryficznej bibliograficznej obfitości i wyłowić z niej to jądrowej. Nasz system słoneczny jest w naszej nie wchodzącej do kanonu kościelnego. Współczesny wszystko, co może być przydatne. Takie, jak i też galaktyce zwanej Drogą Mleczną tylko jednym z człowiek, wyzwalając się z wiekowych nawarstwień inne trudności wyjaśniają nam do pewnego stopnia, miliardów innych systemów, i to w dodatku bardzo mitologii chrześcijańskiej, chce znać prawdę o jej dlaczego tego rodzaju samodzielnych poszukiwaczy poślednim, odsuniętym gdzieś na daleki margines źródłach i rozwoju, nie tylko dlatego, że jest ona tak nieczęsto spotykamy. tego gigantycznego skupiska gwiazd. Przy szybkości fascynująco ciekawa, ale może przede wszystkim Większość ludzi tejże formacji cechuje jednak w 300 tysięcy kilometrów na sekundę światło przebywa dlatego, że jego intelektualna godność, to co można sprawach wiary postawa raczej bierna, manifestująca odległość między Księżycem a Ziemią w ciągu by nazwać sumieniem myślenia, wymaga odeń, aby się w indyferentyzmie religijnym. Nie mając czasu niecałej półtorej sekundy. Jakże mikroskopijna na wszystko, co czyni i myśli, miał pokrycie w ani chęci do poszukiwań na własną rękę, zatrzymują odległość w porównaniu z wymiarami naszej rzeczowej, naukowo zweryfikowanej argumentacji. się oni niejako w pół drogi i po prostu przestają sobie galaktyki, która ma kształt spirali o średnicy 85 Celem mojej książki jest dopomóc czytelnikom w zaprzątać głowę tymi tak przecież życiowo tysięcy lat świetlnych! tym zamierzeniu, ułatwić im poznanie tego złożonego oddalonymi sprawami. Co jednak nie znaczy, aby nie Takich galaktyk naliczono blisko miliard w zagadnienia choćby w relacji skrótowej; będę chłonęli z zaciekawieniem wszelkich informacji, przestrzeni kosmicznej, a według teorii angielskiego szczęśliwy, jeżeli to zaszczytne zadanie pośrednika które przypadkowo dostają się do ich rąk i mogą być astrofizyka A.S. Eddingtona istnieje ich we między nauką a czytelnikiem zdołam spełnić w tym jakimś naukowym komentarzem do przeżywanych wszechświecie przeszło sto miliardów. Wszystkie skromnym stopniu, na jaki mnie stać w tej chwili. religijnych wątpliwości. dotąd poznane galaktyki należą prawdopodobnie do Z myślą właśnie o tych ludziach piszę Opowieści systemu gwiazd wyższego rzędu zwanego Zenon Kosiedowski ewangelistów. Pragnę dostarczyć im książkę, która metagalaktyką, a te znowu wchodzą w jeszcze Opowieści ewangelistów byłaby czymś w rodzaju intelektualnego większe skupisko rządzące się swoimi własnymi „vademecum” w ich samotnych rozterkach i prawami - w metametagalaktykę. Niektórzy 1979 r. rozmyślaniach. Przy zachowaniu wymaganych astronomowie doszli do przekonania, że nasz walorów literackich ma ona skupić na swoich kartach wszechświat jest zamkniętą w sobie całością, którego OD AUTORA najistotniejsze elementy osiągnięć badawczych obwód wynosi sto miliardów lat świetlnych, przy archeologii, religioznawstwa i biblistyki, zwykle czym według jednej z hipotez, popieranych przez Po ukończeniu Opowieści biblijnych nie miałem rozproszonych w rozlicznych, trudno dostępnych wielu uczonych, poszerza się on z zawrotną wątpliwości, jaką drogą kroczyć dalej. Naturalną pracach specjalistycznych. szybkością na kształt nadmuchiwanego balonu rzeczy koleją musiało mnie pochłonąć to, co w Uważam się przeto za pośrednika między nauką a pocętkowanego gwiazdami. historii nastąpiło potem. Opowieści biblijne swoimi czytelnikami; pośrednictwo to staram się w Dzięki zdobyczom nauki jesteśmy świadomi tej zakończyłem krótką informacją o żydowskiej sekcie miarę swoich możliwości spełnić rzetelnie, dając przerażającej próżni kosmicznej, w której wirują i esseńczyków, których dokumenty i klasztor odkryto pełną i wszechstronną relację ze swoich lektur, o ile płoną miriady termojądrowych reaktorów w Qumran, a których wierzenia, jakże podobne pod to oczywiście jest możliwe w ciasnych ramach jednej wytwarzających gigantyczne energie. Nie wolno nam wieloma względami do wierzeń pierwszych książki. Nie taję jednak, że jestem w tych jednak zapominać, że właściwie żyjemy w świecie chrześcijan, stanowiły jakby przejściowe ogniwo zagadnieniach zaangażowany uczuciowo i niedostępnym naszym zmysłom, i że nigdy nie łączące starą i nową epokę. intelektualnie, a zatem nie może to być relacja dowiemy się, jaki jest on w rzeczywistości. Kim była centralna postać nowej religii - Jezus z beznamiętna i bezosobowa. Mój stosunek do spraw Najbliższa mgławica spiralna oddalona jest od nas o Nazaretu? Czy istnieją dowody potwierdzające jego religijnych jest czytelnikom znany i trudno ode mnie przeszło milion lat świetlnych, to znaczy, że w chwili historyczność? I jak to się stało, że ten skromny wymagać, abym nie miał pewnych określonych gdy na nią spoglądamy z naszego ziemskiego pyłku nauczyciel wędrowny nazwany przez swoich uczniów preferencji. Będąc racjonalistą, wystrzegam się widzimy ją taką, jaka była milion lat temu. Nigdy nie „Mesjaszem” - jeden z wielu mesjaszów, jacy jednak, aby nie zatracić wyczulenia na to wszystko, dowiemy się, czy jest ona jeszcze dzisiaj tam, w tym pojawiali się w zapadłej i mało znaczącej prowincji co związane jest z człowieczeństwem, z jego burzliwą samym miejscu, skąd popłynęło jej światło. imperium rzymskiego - stał się z biegiem czasu peregrynacją dziejową. Wierzenia, mity i legendy o Jak widzimy, całe to gwiaździste widowisko jest przedmiotem powszechnego kultu? Na te pytania tyle są prawdziwe, że tworzyły przecież kultury i jedynie tylko mirażem optycznym, świetlistym usiłuję odpowiedzieć niniejszą książką. cywilizacje, że były wykładnikiem nurtujących wołaniem z otchłani najdalszej przeszłości. Wybitny Zabierając się do Jej napisania, wiedziałem, jak pokolenia tęsknot i nadziei, że w dostępny sposób pisarz francuski Andre Maurois w jednym ze swoich Jeden spośród milionów niewolników kontrowersyjnego zadania się podejmuję. Tematyka wyjaśniały człowiekowi groźną tajemnicę bytu i esejów tak oto wypowiedział się na ten temat: „Nie CO RZYMIANIE WIEDZIELI O JEZUSIE Z Opowieści ewangelistów jest dla wielu jeszcze ludzi uśmierzały jego najtajniejsze niepokoje. Były to więc sądzę, abyśmy zdołali poznać najgłębszą tajemnicę NAZARETU? czymś w rodzaju tabu, wobec którego powinna sprawy głęboko ludzkie, których nie wolno nie natury. Wydaje się, że nadzieja na jej zgłębienie jest milknąć wszelka krytyczna refleksja i ciekawość. uwzględniać podczas dokonywania naukowych iluzją. Nasz zmysł nie jest stworzony do odkrycia jej Kim był Jezus z Nazaretu? Jakie istnieją dowody Wiem, że u ludzi tego pokroju książka moja nie rozrachunków z przeszłością. tajemnicy, lecz do tego, aby zbudować obraz świata potwierdzające jego historyczność? Do końca spotka się z życzliwym przyjęciem. Dzisiejszy człowiek żyje w burzliwym i szybko potrzebny człowiekowi w ograniczonej sferze jego osiemnastego, a nawet jeszcze w pierwszych dziesiąt- Pragnę jednak zaznaczyć, że dla ludzi autentycznie zmieniającym się świecie, w którym przełomowe przestrzeni życiowej. Stanowimy taką nikłą cząstkę kach dziewiętnastego wieku stawianie podobnych religijnych mam głęboki szacunek. Pamiętając, jak odkrycia naukowe i wynikające z nich nowe pojęcia naszego wszechświata, że niedorzeczne byłoby pytań niejednokrotnie pociągało za sobą przykre głęboko osobiście obchodzą ich omawiane w książce światopoglądowe stały się własnością powszechną. mówić o jakiejś wielkiej całości, której istnienia nie następstwa. Zbyt wścibska dociekliwość w tym sprawy, staram się w miarę swoich sił nie urazić ich Niełatwo mu przyjąć za dobrą monetę to, co w jesteśmy nawet w stanie sobie wyobrazić. Podróż na względzie, wykraczająca poza Nowy Testament i uczuć. Nie wiem jednak, czy mi się to udało, gdyż dalekich odmiennych epokach i warunkach Księżyc będzie wyczynem zadziwiającym, ale cóż uświęconą przez Kościół tradycję, uchodziła w postulat zastosowania jak najdalej posuniętej społecznych wytworzyła fantazja naszych ona znaczy wobec odległości dzielących nas od oczach chrześcijan, zwłaszcza teologów, za oględności mógłby wszak kolidować z właściwym praprzodków, szukających ucieczki przed najdalszej galaktyki? Powiada się, że nasz niewłaściwą, wręcz zakrawającą na herezję. zamierzeniem książki, mianowicie z dążeniem do strapieniami dnia codziennego w pozaziemskiej wszechświat ma granice, ale czy gdzieś, nie Zapominali przy tym o jednym z ich własnych możliwie pełnego poinformowania czytelników, co sferze cudu, legendy i mesjanistycznych nadziei. potrafimy sobie uzmysłowić, nie mogą istnieć inne podstawowych artykułów wiary, który głosi, że Jezus współczesna nauka w wyniku swych badań ma Podstawowe koncepcje teologiczne chrześcijaństwa wszechświaty, tak bardzo od nas odległe, że żadna to nie tylko Syn Boży, lecz także człowiek z krwi i obecnie do powiedzenia na temat pochodzenia i wywodzą się z prastarej kosmogonii biblijnej. To aparatura nie jest w stanie wykryć ich istnienia?” kości, a więc podlegający na równi z innymi ludźmi rozwoju chrześcijaństwa. przecież z Księgi Rodzaju bierze się wiara, iż osią W obliczu wielkich odkryć nauki współczesnej wszelkim ziemskim przypadłościom i mający swoją Nie mam, rzecz jasna, wygórowanych złudzeń, że wszechświata jest ziemia i człowiek. Ów wszelkie teologiczne uroszczenia oparte na doczesną biografię. swoją książką zdołam zwerbować ludzi, stojących na geocentryzm i antropocentryzm, którego Kościół przeświadczeniu, że człowiek zna Boga i jego Skutki tej postawy odczuli na sobie badacze, którzy gruncie wiary, do naukowego sposobu myślenia w kurczowo się trzymał przez wieki na przekór wielkim tajemnice, muszą ulec poważnemu zakwestionowaniu byli pionierami w nowej dziedzinie wiedzy - sprawie ich przekonań religijnych. Są to przecież odkryciom astronomów, począł się gdzieś w mrokach nawet w oczach ludzi głęboko przywiązanych do biblistyce. Niemiec Samuel Reimarus nie zdobył się zagadnienia psychologicznie i socjologicznie złożone, zamierzchłej przeszłości wśród wędrownych pasterzy swej religii. Słynny francuski filozof i teolog katolicki na opublikowanie wyników swoich studiów; wydano sięgające korzeniami w pokłady najintymniejszych semickich. Ich ustrój rodowy oparty był na ks. Pierre Teilhard de Chardin, którego trudno je dopiero w dziesięć lat po jego śmierci. Natomiast przeżyć wewnętrznych, z którymi każdy z osobna patriarchacie, toteż przez analogię wyobrażali sobie, poćcież pomawiać o ateizm, w następujący sposób wybitny niemiecki teolog Dawid Fryderyk Strauss i musi sobie poradzić bez pomocy z zewnątrz w postaci iż również całym światem rządzi - na podobieństwo dał wyraz swoim najgłębszym rozterkom - francuski orientalista Ernest Renan, którzy swoimi takiej czy innej argumentacji. ich plemiennego szejka - brodaty, sędziwy starzec, wewnętrznym: „Któż ośmielił się naprawdę - choćby pracami o Jezusie zdobyli światowy rozgłos i odegrali Wszelako parę listów, otrzymanych po ukazaniu się Bóg-Ojciec. On stworzył na swoje podobieństwo raz w życiu - uświadomić sobie w całej pełni i kardynalną rolę w ukształtowaniu współczesnej Opowieści biblijnych, stanowi bodajże zachęcający mężczyznę i dla towarzystwa obdarzył go niewiastą. »przeżyć« wszechświat złożony z galaktyk odległych umysłowości, przypłacili swoją odwagę utratą katedr dowód, że nawet ludzie wierzący, o ile tylko nie są z Ziemia, niebo, słońce, księżyc, gwiazdy, morze i od siebie o setki tysięcy lat świetlnych? Jeśli zaś ktoś uniwersyteckich. góry uprzedzeni, potrafią tolerancyjnie odnieść się do zwierzęta, wszystko, co powstało z nicości, próbował to uczynić, czy nie zachwiało to żadnym z Dzisiaj podobne zakusy na swobodę badań tego rodzaju książek. I myślę, że nie jest to jedynie przeznaczone było na użytek człowieka. jego przekonań? Ci zaś, co starają się nie widzieć naukowych raczej należą już do przeszłości, tylko sprawą osobistej kultury umysłowej. Widocznie Wszechświat w pojęciu tych prostodusznych pasterzy tego wszystkiego, co nam bezlitośnie odkrywają przynajmniej w tak drastycznej i nie zamaskowanej ludzie ci nie lękają się konfrontacji z faktami i był oczywiście mały. W ich naiwnych umysłach nie astronomowie, czyż nie odnoszą mimo to wrażenia, odmianie. Nastały czasy intensywnych, niczym nie poglądami, które nie odpowiadają ich wierzeniom, mieściła się wchodząca już w abstrakcję koncepcja że jakaś ogromna chmura rzuciła cień na wszystkie skrępowanych poszukiwań. Owocem tego ponieważ wierzenia te traktują szczerze i poważnie. kosmicznych wymiarów, ponieważ wykraczała ona ich radości?” (Pisma wybrane, przeł. W. Sukiennicka zbiorowego wysiłku umysłowego uczonych - Poczytywałbym sobie za duże osiągnięcie, gdyby poza sferę ich codziennych doświadczeń zmysło- i M. Tazbir). Tę samą myśl wyraził w sposób historyków, religioznawców, filologów, archeologów także nowa moja książka spotkała się z dobrą wolą i wych. Ziemia była w ich wyobrażeniach płaską, oryginalny i lapidarny protestancki teolog i profesor i wielu innych specjalistów - jest imponująca gotowością rzetelnego dialogu z zawartymi w niej otoczoną wodami wyspą; niebo wisiało nad nimi tak uniwersytetu w Chicago Józef Sittler: „Musimy mieć literatura rzucająca swoimi rewelacyjnymi argumentami. nisko, że aniołowie wchodzili w jego progi po Chrystusa tej miary, co współczesny umysł. Jeżeli odkryciami zupełnie nowe światło na te sprawy. Opowieści ewangelistów - czas wreszcie powiedzieć - zwykłej drabinie, a ludziom udałoby się o mało co umysł ten skierowano na galaktyki, nie możemy mieć Wróćmy jednak do naszych początkowych pytań. pisałem jednak przede wszystkim z myślą o tych na dotrzeć tam szczytem Wieży Babel, tylko że Bóg Jezusa ograniczonego do Palestyny”. Otóż tradycja chrześcijańska na dowód historycznego wskroś współczesnych czytelnikach, którzy hołdują pokrzyżował ich plany, uciekając się do fortelu Myślę, że w tych zdaniach streszcza się istota istnienia Jezusa przytaczała zachowane do naszych zasadzie, że naprzód trzeba wiedzieć, aby uwierzyć - pomieszania im języków i w ten sposób sabotując wielkiego kryzysu doktrynalnego, jaki wstrząsa czasów przekazy pozachrześcijańskie, a więc takie, nie zaś odwrotnie. Urbanizacja społeczeństwa i budowę. Interweniował on zresztą przy lada okazji w dzisiaj wszystkimi wyznaniami chrześcijańskimi, a których bezstronności, jak wierzono, nie sposób było uprzemysłowienie kraju oraz związane z tym najbardziej intymne sprawy ludzkie: swatał szczególnie katolicyzmem. Teolodzy usiłują kwestionować. Chodzi tu o wzmianki zawarte w procesem przeobrażenia w tradycyjnym układzie małżeństwa, mieszał się w niesnaski rodowe, gromił, zmodernizować swoją doktrynę i dostosować ją do tekstach trzech autorów rzymskich, mianowicie stosunków społecznych i obyczajowych, a upominał, a nawet osobiście prowadził swój lud do umysłowości dzisiejszego człowieka przez Tacyta, Pliniusza Młodszego i Swetoniusza. szczególnie rewolucyjne odkrycia naukowe - boju. Na ziemi roiło się od aniołów i diabłów, a tuż reinterpretację dogmatów i artykułów wiary w sensie Od pierwszych wyznawców Chrystusa dzieliło zmieniające do gruntu nasz utarty obraz świata - pod ziemią kryło się piekło, przybytek szatana, nadania im znaczenia raczej alegorycznego. Katolicki wymienionych autorów dosłownie wszystko: wszystko to sprawia, że ludzie szybciej dojrzewają którego zadaniem było prowokowanie ludzi do filozof Jacques Maritain zarzuca wspomnianemu już wykształcenie, pochodzenie społeczne, sytuacja intelektualnie i wyrabiają w sobie nawyk grzechu. teologowi ks. Pierre Teilhard de Chardin, że usiłuje majątkowa, kultura i wyobrażenia religijne. samodzielnego myślenia. Można by sądzić, że dzisiaj, w epoce triumfu rozumu ze świata uczynić jakiś system ewolucyjny, w którym Chrześcijanie, których zresztą przeważnie nie Uderzającym zjawiskiem współczesności jest to, że ludzkiego, tego rodzaju archaiczne wyobrażenia nie historyczny Jezus staje się uosobieniem odróżniano od Żydów, należeli do proletariatu szeregi tych ludzi rosną w zawrotnym wprost tempie i powinny mieć racji bytu. A jednak jest inaczej. najistotniejszej zasady i ostatecznego celu miejskiego i mieszkali stłoczeni w najbiedniejszych stanowią dziś chyba niemałą już część społeczeństwa. Oświata na naszym globie nie rozkrzewia się Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 1 z 47 1 Strona 2 dzielnicach Rzymu. Wspomniani trzej pisarze byli czas dla określenia wyznawców Chrystusa znano zbrodniczego zabobonu”. Musimy przyznać, że w z protekcji trzech z kolei cesarzy. Jeżeli się zważy, że patrycjuszami, konsulami i senatorami, jednym tylko nazwę „nazarejczycy”. rygorystycznej weryfikacji naukowej co do ich był on jednym z wodzów powstania żydowskiego, że słowem, należeli do najwyższych sfer dworskich A więc w 64 r. n.e. w Rzymie nie było „chrześcijan”, autentyczności zarówno pierwszy, jak i drugi passus swoim męstwem dał się dotkliwie we znaki legionom cesarstwa. Tych dostojnych mężów odzianych w togi jak to podaje Tacyt. Nazarejczycy tworzyli wyszedł obronną ręką, z tym tylko, że drugi jest cesarskim, że wreszcie znalazł się w niewoli i nie można było chyba posądzić o życzliwy stosunek wprawdzie osobną sektę, ale nie wyłamywali się z niewątpliwie zapożyczeniem z Tacyta, a więc właściwie przeznaczona była mu śmierć na krzyżu do pospólstwa, którego obyczaje i religia musiały im judaizmu. Uważali siebie za prawowiernych Żydów, pochodzi nie z pierwszej ręki. jak innym jeńcom żydowskim, to chyba trudno się wydawać nie tylko niezrozumiałe i dziwaczne, ale a różnili się od swoich współbraci tym jedynie, że w To jest wszystko, co posiadamy, gdy chodzi o echa wyobrazić sobie bardziej fantastyczną drogę życiową. nawet odstręczające. Jeżeli więc - powiadano sobie - ich przekonaniu zapowiedziany przez biblijnych chrześcijańskie w tekstach pisarzy rzymskich. Jeśli Tak, losy jakoś dziwnie mu sprzyjały i nawet z tacy ludzie mimo wszystko widzieli się zmuszeni proroków Mesjasz już się pojawił w osobie Jezusa przypomnimy sobie, że przecież głównym celem najbardziej dramatycznych opałów potrafił wyjść wspomnieć w swych dziełach twórcę tej tak obcej im Chrystusa. Nie można się dlatego dziwić Rzymianom, badaczy było wykrycie świadectw obronną ręką. Jedni przypisują to szczęście religii, to trudno chyba o wiarygodniejsze świadectwo że nie odróżniali chrześcijan od Żydów, co między pozachrześcijańskich mających potwierdzić diabelskiej chytrości i cynizmowi, inni znowu istnienia Jezusa Chrystusa. innymi widzimy na przykładzie notatki Swetoniusza, historyczność Jezusa, to trzeba niestety powiedzieć powiadają, że przerastał on bystrością umysłu swoich Rozumowanie to byłoby jednak słuszne tylko w którą niebawem też tu się zajmiemy. bez obsłonek, że żniwo tych poszukiwań jest raczej współczesnych i że posiadał wyjątkowy dar przypadku, gdyby stwierdziło się w sposób niezbity, Tacytowi musimy w konsekwencji zarzucić, że swoją ubożuchne. I to nawet w tym wypadku, gdybyśmy wnikliwości, co pozwalało mu szybko przystosować iż owe wzmianki są autentyczne, to znaczy, że wyszły metodą odtwarzania przeszłości dopuścił się zakładali, że wszystkie poprzednio omawiane się do kolejnych sytuacji życiowych. Jakoż naprawdę spod pióra wymienionych autorów. Toteż anachronizmu. W początkach II wieku, kiedy po- fragmenty są bez zastrzeżeń autentyczne. Bo inteligencja była to rzeczywiście obrotna, wyostrzona badacze, rozpoczynając swoją żmudną pielgrzymkę wstawały Roczniki, w Rzymie istotnie było dużo ostatecznie, co się z nich dowiadujemy? Wszystkie jak brzytwa i pozbawiona skrupułów, nie można szlakiem drogi życiowej Jezusa, musieli przede wyznawców Jezusa, których w tych czasach już trzy powstały w osiemdziesiąt lat z okładem po jednak nie brać pod uwagę innej, nie mniej wszystkim wziąć na warsztat ową tradycję nazywano chrześcijanami, Tacyt po prostu stosunki śmierci Jezusa i informują nas raczej o intrygującej strony jego charakteru. Miał on bowiem chrześcijańską i poddać wzmianki wymienionych aktualne przeniósł żywcem wstecz o całe pół wieku. chrześcijanach, a nie o samej postaci Chrystusa. Z w swoim usposobieniu coś ujmującego, coś, co trzech autorów rzymskich ścisłej naukowej Można nawet wyobrazić sobie, jak do tego doszło. tych nader lakonicznych przekazów wnosimy, że w uderzająco łatwo jednało mu oddanych przyjaciół i ekspertyzie. Historyk zaczerpnął chyba swoje informacje początkach II wieku chrześcijaństwo miało w Rzymie protektorów. Dziwną ironią losu było to, że jego Wydany przez nich werdykt ukazał się dopiero po bezpośrednio u chrześcijan. Zapewne opowiadali mu licznych wyznawców i że nie cieszyło się ono zbyt rodacy napiętnowali go stygmatem zdrajcy i renegata, długich latach wnikliwych dociekań i nie we oni nie tylko o tym, jak wielu chrześcijan zginęło dobrą reputacją wśród Rzymian. To prawda, że Tacyt tymczasem w miarę upływu czasu okazało się, że wszystkich szczegółach spotkał się z jednomyślną niewinnie podczas pożaru, chociaż - trzeba tu i Pliniusz Młodszy wymieniają osobę Chrystusa, ale mało kto położył tyle zasług dla żydostwa, jak aprobatą. Są kwestie, które z tych czy innych nawiasem wtrącić - ofiarami byli na pewno także jakże niewspółmiernie mało o nim wiedzą. Zaledwie właśnie on, autor niezastąpionych dzieł względów nie zostały wyjaśnione ostatecznie i nadal Żydzi, ale również podawali mu przy tej okazji takie parę słów poświęcają temu założycielowi nowej historycznych, piewca bohaterskich zmagań narodu stanowią przedmiot żywej kontrowersji. Poczyniwszy fakty, jak śmierć Chrystusa za panowania Tyberiusza religii, który już choćby dlatego powinien był żydowskiego z potęgą rzymskiego imperium, obrońca w imię rzetelności to zastrzeżenie, spróbujmy teraz w z wyroku Poncjusza Piłata, a przede wszystkim wzbudzić ich ciekawość, że przecież dziesiątki, a żydowskiej kultury i żydowskiej religii w mocno skróconej relacji przedstawić wyniki tych ogromnie ciekawy szczegół, jakoby męczeni przez może nawet setki tysięcy ludzi poczytywały go już polemicznych szermierkach z wrogimi pamflecistami. badań, które, nawiasem mówiąc, przypominają Nerona wyznawcy Chrystusa wzbudzili uczucie wówczas za Boga. Widać zresztą, że nawet to, co Józef Flawiusz, jak sam stwierdza w swojej czasami pasjonujący pojedynek współczesnego, litości wśród ówczesnych Rzymian. podali, wiedzieli raczej ze słyszenia, o ile, jak to autobiografii, urodził się w roku objęcia władzy przez krytycznie wyostrzonego intelektu ze starodawnymi Biorąc wszystko to pod uwagę, możemy ostatecznie niektórzy bibliści przypuszczają w stosunku do cesarza Kaligulę, czyli według obecnego kalendarza łamigłówkami. powiedzieć, że zacytowany fragment istotnie wyszedł Tacyta, informacje dotyczące Chrystusa nie są w 37 r. n.e. Z dumą zaznacza przy tej okazji, że jest Zacznijmy od Tacyta, wielkiego dziejopisarza i spod pióra Tacyta, wszelako inspirowany przez późniejszą interpolacją chrześcijańską. członkiem wybitnego rodu kapłańskiego i że matka prozaika rzymskiego, patrycjusza i konsula (ok. 56- chrześcijan II wieku nie odtwarza wiernie sytuacji z Do jakiego stopnia bałamutne wyobrażenie mieli jego pochodziła z królewskiego domu 120 r. n.e.) Około 116 r. ukazało się najważniejsze 64 r., a więc z połowy I wieku. Trzeba jeszcze dodać Rzymianie o chrześcijanach jeszcze w 121 r. widzimy Machabeuszów. Już w latach wczesnego dzieciństwa jego dzieło Roczniki (Annales). W księdze XV dla ścisłości, że tekst Roczników odnaleziono dopiero na przykładzie Swetoniusza. W tymże właśnie roku uchodził za cudowne dziecko. Podobno w trzynastym znajdujemy opis słynnego pożaru, który wybuchł w w 1429 r. Znając swobodę, z jaką dawni kopiści powstało jego dzieło Żywoty cezarów. Swetoniusz roku życia zabłysnął taką znajomością Prawa, że 64 r. i omal nie strawił całego Rzymu. Wiemy, że traktowali oryginalne teksty, nie można wykluczyć był za panowania Trajana wysokim urzędnikiem radzili się go w sprawach tej wiedzy nawet kapłani i współcześni oskarżali Nerona o to, że sam kazał możliwości, że ktoś z tych nieprzeliczonych pokoleń dworskim, a Hadrian mianował go swoim wyżsi przedstawiciele administracji jerozolimskiej. W miasto podpalić, aby uzyskać wolny teren na budowę przepisywaczy uważał za wskazane dodać niektóre sekretarzem. Historyk miał więc z tytułu szesnastym roku życia oddał się z pasją zagadnieniom nowego Rzymu według swoich własnych wyobrażeń. wymienione powyżej szczegóły, czyli że stanowią piastowanych przez siebie urzędów łatwy dostęp do religijnym. Istniały wówczas w judaizmie trzy Szaleniec na tronie cesarskim postanowił odwrócić od one późniejszą interpolację. Chodzić mogło m.in. o archiwów państwowych oraz do raportów o główne sekty: faryzeusze, saduceusze i esseńczycy. siebie podejrzenia i zwalił winę na chrześcijan. W to, by w oczach nawróconych na chrześcijaństwo bieżących sprawach Rzymu. A jednak, jakże kiepsko Młody zapaleniec postanowił zgłębić ich naukę w ten rozdziale 44 czytamy: mieszczan rzymskich zrehabilitować ich przodków był informowany! sposób, że po kolei wstępował w ich szeregi i „Aby ją więc usunąć [pogłoskę], podstawił Neron przez zaznaczenie, że dla pierwszych męczenników Jeżeli wymienia chrześcijan, to chyba, jak się uczestniczył we wszystkich nakazanych przez te winowajców i dotknął najbardziej wyszukanymi wiary żywili oni uczucie litości, że przeto przypuszcza, tylko dlatego, że powtarza nazwę za sekty praktykach sakralnych. Widocznie jednak te kaźniami tych, których znienawidzono dla ich sromot, dystansowali się od zbrodni Nerona. Kto by sądził, że Tacytem. Poparcie dla tego przypuszczenia kolejne doświadczenia nie uśmierzyły jego a których gmin chrześcijanami nazywał. Początek tej ta teza jest raczej wątpliwa, ten nie liczy się z znajdujemy niejako w fakcie, że w rozdziale o religijnego niepokoju, bo w końcu przyłączył się do nazwie dał Chrystus, który za panowania Tyberiusza mentalnością i psychologią ludzi dawnych wieków, Klaudiuszu nie odróżnia on Żydów od chrześcijan, a głośnego naówczas anachorety Bannusa i spędził z skazany został na śmierć przez prokuratora Poncjusza którym pojęcie historii w sensie współczesnym było Chrystus w jego relacji jest osobą, która przebywała nim aż trzy lata na pustyni w warunkach Pilatusa; a przytłumiony na razie zgubny zabobon całkowicie obce. W ciągu naszych rozważań często wówczas w Rzymie i nieustannie wywoływała wśród najskrajniejszej ascezy. Potem wrócił do rodziców w znowu wybuchnął, nie tylko w Judei, gdzie się to zło jeszcze spotkamy się z tego rodzaju ingerencjami w Żydów rozruchy. Jerozolimie i ostatecznie zgłosił akces do faryzeuszy, wylęgło, lecz także w stolicy, dokąd wszystko, co oryginalne teksty, by nie powiedzieć - z Swetoniusz uchodzi za dziejopisarza rzetelnego, toteż ponieważ, jak powiada, przypominali mu oni stoików potworne albo sromotne, zewsząd napływa i licznych poprawiającymi historię falsyfikatami, dokonanymi w badaczom nie chciało się wierzyć, że do tego stopnia greckich. znajduje zwolenników. Schwytano więc naprzód imię jakichś wyższych celów. dał się zbałamucić przez niepoważne pogłoski. W 64 r. spotkał się ze swą pierwszą wielką przygodą tych, którzy tę wiarę publicznie wyznawali, potem na Wśród pisarzy rzymskich, którzy poświęcili Zastanawiali się, czy w tej rzekomo bałamutnej życiową. Prokurator rzymski Feliks uwięził kilku podstawie ich zeznań ogromne mnóstwo innych, i wzmianki pierwszym wyznawcom Chrystusa, informacji nie tkwi jednak jakieś jądro prawdy, czy zaprzyjaźnionych z nim kapłanów i odesłał do udowodniono im nie tyle zbrodnię podpalenia, ile wymieniliśmy na drugim miejscu Pliniusza nie chodzi tu czasem o jakiegoś innego zgoła Nerona, aby odpowiadali tam za jakieś przewinienie. nienawiść ku rodzajowi ludzkiemu. A śmierci ich Młodszego. Żył on w latach ok. 61 - 114 i był, co człowieka, który miał na imię „Chrestos”. Autor Czekając w więzieniu na rozprawę, z braku potraw przydano to urągowisko, że okryci skórami dzikich należy podkreślić, bliskim przyjacielem Tacyta. książki Tajemnica Jezusa P.L. Couchoud przypomina, rytualnych, żywili się jedynie tylko figami i zwierząt ginęli rozszarpywani przez psy albo przybici Trwałe miejsce w historii zawdzięcza on swojej że w owych czasach imię to było rozpowszechnione orzechami. Józef miał wtedy zaledwie 27 lat, ale do krzyżów [albo przeznaczeni na pastwę płomieni i, korespondencji, która zachowała się do naszych wśród niewolników i wyzwoleńców, czego dowodem zdecydował się na rzecz zdawałoby się pozbawioną gdy zabrakło dnia, palili się służąc za nocne czasów w dziewięciu księgach, a szczególnie jest choćby to, że w inskrypcjach starożytnego wszelkich widoków powodzenia: postanowił pochodnie. Na to widowisko ofiarował Neron swój sprawozdaniom wysyłanym do cesarza Trajana z Rzymu napotkano je aż osiemdziesiąt razy. Inaczej pojechać do Rzymu i wybawić przyjaciół z przykrego park i wydał igrzysko w cyrku, gdzie w przebraniu Bitynii, gdzie w latach 111 - 113 piastował mówiąc, nie mamy nawet pewności, czy ta skąpa, położenia. Podróż morska o mało nie położyła kresu woźnicy z tłumem się mieszał lub na wozie stawał. stanowisko namiestnika Rzymu. enigmatyczna notatka dotyczy w rzeczywistości jego życiu, bo okręt, na którym płynął, zatonął na Stąd, chociaż ci ludzie byli winni i zasługiwali na W jednym z tych listów-sprawozdań Pliniusz Jezusa Chrystusa. Adriatyku podczas gwałtownej burzy. Z pięciuset najsurowsze kary, budziła się ku nim litość, jako że Młodszy pisze o wyznawcach Chrystusa: „Wszędzie pasażerów tylko osiemdziesięciu ocalało. Rozbitków nie dla pożytku państwa, lecz dla zadośćuczynienia to wierzenie się rozkrzewia, nie tylko w miastach i A CO WIEDZIELI ŻYDZI O JEZUSIE? wyłowił z morza inny przygodny statek i wysadził na okrucieństwu jednego człowieka byli traceni”. wsiach, ale w całym kraju. Świątynie pustoszeją i od ląd w italskim mieście portowym Puteoli. Co o tym fragmencie sądzić? Za jego autentycznością dawna już nie składano żadnych ofiar”. Następnie zaś Powiedzmy sobie otwarcie: dziejopisarstwo rzymskie Między uratowanymi był Józef Flawiusz, ale podjęta przemawia jawnie wrogi stosunek do ofiar Nerona i czytamy: „Mieli zwyczaj w pewnych dniach przed właściwie zawiodło z niepowetowanym uszczerbkiem przezeń misja uratowania rodaków spaliła na ich wierzeń religijnych, nazwanych wzgardliwie wschodem słońca się zbierać i do Chrystusa jako dla potomnych, boć trudno chyba zaprzeczyć, że to, panewce; utraciwszy cały swój dobytek, znalazł się w „zgubnym zabobonem”. Ponieważ nie sposób boga modlitwy odmawiać”. co nam przekazuje o Jezusie i chrześcijaństwie, jest obcym mieście bez środków do życia. Kaprys przypuszczać, iż jest to interpolacja pochodzenia Niektórzy uczeni stawiają pod znakiem zapytania nad wyraz skąpe. Jeżeli jednak na jego przypadku jednakże i tym razem pośpieszył mu z chrześcijańskiego, przyjmujemy za pewnik, że autentyczność tej wzmianki. Twierdzą oni, że w XVI usprawiedliwienie można by przytoczyć szereg odsieczą: szczęśliwy zbieg okoliczności zetknął go z autorem jest sam Tacyt. wieku podrobił ją Giocondo di Verona wzorując się argumentów, między innymi i to, że Rzymianie i protegowanym przez Nerona aktorem Aliturusem, Wobec tego zadajmy sobie teraz pytanie, w jakim na słowach Festusa skierowanych do króla Agryppy Żydzi to były przecież dwa odrębne światy, tak sobie Żydem z pochodzenia. Znajomość z kapłanem stopniu i czy w ogóle Tacyt zasługuje na wiarę, gdy w Dziejach Apostolskich (25 i 26). Nie będziemy obce prawie jak dwie planety - to jak się ma sprawa z świątyni jerozolimskiej, i na dodatek z potomkiem pisze, iż w Rzymie mieszkało wielu chrześcijan, jednak bliżej zajmowali się tą tezą, ponieważ dziejopisarstwem żydowskim? Ostatecznie kto jak królewskiej dynastii Machabeuszów, musiała którzy swą nazwę od Chrystusa wywodzili. Pytanie większość badaczy zgodnie uznała notatkę za raczej kto, ale przede wszystkim Żydzi, naoczni świadkowie pochlebić ambicji aktora; wyrobił mu on audiencję u to, na pierwszy rzut oka zaskakujące, nie jest tak autentyczną. Nie ma zresztą powodu sądzić inaczej, pamiętnych wydarzeń, których protagonistą był Jezus cesarzowej Poppei. I tutaj po raz pierwszy zadziałał znowu pozbawione uzasadnienia. Wiemy bowiem skoro w lakonicznej informacji nie znajdujemy nic z Nazaretu, mieli wszelkie dane po temu, by chyba ów urok osobisty, który później w życiu Józefa skądinąd, że w I wieku n.e. wyznawcy Chrystusa nie podejrzanego, a wyłącznie tylko to, co wiemy już pozostawić nam jak najpełniejsze relacje, choćby okaże się nieraz jeszcze przydatny. Poppea, podobno nazywali się jeszcze „chrześcijanami”, a pożar skądinąd, mianowicie, że w początkach II wieku tylko o przebiegu procesu przed Sanhedrynem czy o w cichości skłaniająca się ku religii żydowskiej i Rzymu, jak wiadomo, przypada na 64 r. n.e. wyznanie chrześcijańskie rozpowszechniało się we samym ukrzyżowaniu. Niestety, cały pod tym oczarowana młodym kapłanem z Jerozolimy, Z Dziejów Apostolskich (11,26) dowiadujemy się, że wschodnich prowincjach rzymskich z taką względem dorobek, jakim może się wykazać tradycja uzyskała u małżonka uwolnienie więźniów nazwę albo przydomek - jak kto woli - „christianoi” żywiołowością, że świątynie pogańskie pustoszały, a chrześcijańska, to jedna jedyna notatka w dziele przysłanych przez Feliksa, a jego samego hojnie ukuli pogańscy mieszkańcy Antiochii. Jak powstała ta ludzie przestali składać ofiary swoim dawnym historyka żydowskiego Józefa Flawiusza obdarowała. nazwa? Otóż „christos” to przekład na język grecki miejscowym bogom. Dowiedzieliśmy się ponadto z Starożytności żydowskie, przetłumaczonym na język Pobyt Józefa Flawiusza w Rzymie trwał prawie dwa hebrajskiego słowa „mesjasz”, które oznacza listu, że wyznawcy nowej religii zanosili przed polski przez Z. Kubiaka i J. Radożyckiego pod lata i był dlań pożyteczną edukacją, która wpłynęła „pomazany”, „namaszczony”. A więc przydomek wschodem słońca modły do Chrystusa jako swego tytułem Dawne dzieje Izraela. Nawiasem mówiąc, w decydująco na jego późniejszą postawę w sprawach „christianoi” znaczył: „zwolennicy Chrystusa”. Boga. Pliniusz Młodszy będąc namiestnikiem Bitynii tym samym dziele znajdują się jeszcze dwie doniosłe politycznych. W owym czasie nie tylko nauczył się Z czasem wyznawcy Chrystusa przyzwyczaili się do nie mógł chyba nie wiedzieć, co się działo w dla chrześcijaństwa informacje: o Janie Chrzcicielu płynnie mówić po łacinie, ale swoim bystrym tej nazwy i zaczęli sami jej używać. Zanim to jednak podległych mu prowincjach i byłoby raczej dziwne, (18,V,2) i o śmierci Jakuba, brata Jezusowego umysłem trafnie ocenił ogrom potęgi rzymskiej i nastąpiło, nazywali siebie „świętymi”, „braćmi”, gdyby w swoich sprawozdaniach do cesarza pominął (20,IX,1). niemoc państw podbitych, które usiłowały się tej „wybranymi”, „synami światłości”, „uczniami”, milczeniem to niepokojące dla Rzymu zjawisko. Jak Autor Starożytności żydowskich, Józef Flawiusz, to potędze przeciwstawić. „ubogimi”, a przede wszystkim „nazarejczykami”. U widzimy, nie brak podstaw, aby wzmiankę uznać za postać fascynująca i zarazem enigmatyczna, Nie byłoby to w stylu Józefa, gdyby jego wyjazd z Mateusza czytamy: „A przyszedłszy zamieszkał w autentyczną. właściwie jedna z najbardziej niezwykłych Rzymu odbył się w sposób zwyczajny. Neron zabił mieście, które zowią Nazaret, aby się wypełniło, co Trzeci wymieniony przez nas autor rzymski osobistości starożytnego świata. Jego psychika była kopnięciem w brzuch będącą w ciąży Poppeę, wobec jest powiedziane przez proroków, że Swetoniusz (ok. 70 - 140 r.) obracał się również w tak zawiła i znaczona paradoksalnymi tego jako jeden z jej faworytów wolał umknąć z „Nazarejczykiem będzie nazwany” (2, 23)1. W najwyższych kołach dworskich i cieszył się protekcją sprzecznościami, że do dnia dzisiejszego nikt Rzymu cichaczem, zanim zbiry cesarza zdążyliby się Dziejach Apostolskich arcykapłan Ananiasz powiada Pliniusza Młodszego. W jego słynnym dziele Żywoty właściwie nie zdołał jej rozszyfrować do końca, a nim zainteresować. Dostał się jednak, mówiąc w o Pawle: „Męża tego, szerzyciela zarazy, znaleźliśmy cezarów (ok. 121 r.) znajdują się dwie krótkie, lecz opinie wydawane o nim przez kolejne pokolenia przenośni, z deszczu pod rynnę, bo w Jerozolimie wzbudzającego niepokoje wśród wszystkich Żydów wymowne notatki. W rozdziale o Klaudiuszu historyków wahają się od najwyższych pochwał aż do wpadł w sam wir krwawych zamieszek i walk na całym świecie, jako że jest on przywódcą czytamy: „Żydów wypędził z Rzymu za to, że pomawiania go o najszpetniejsze bezeceństwa. bratobójczych między zwolennikami i przeciwnikami buntowniczej sekty nazarejczyków” (24, 5). Wiemy bezustannie wichrzyli, podżegani przez jakiegoś Ten człowiek o wielu obliczach spędził połowę życia zbrojnego powstania. Pewnego razu musiał nawet również od niektórych ojców Kościoła, że przez długi Chrestosa”, a w rozdziale o Neronie: „Ukarano na falach burzliwych wydarzeń swojej epoki, a resztę schronić się w świątyni, gdzie wraz z innymi torturami chrześcijan, wyznawców nowego i przeżył w spokojnym dostatku w Rzymie, korzystając Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 2 z 47 2 Strona 3 przeciwnikami powstania bronił się przed wściekłymi mieszkaniec pieczary. Oni mieli ciągnąć losy po raz powinna być historiografia, jako że w wyniku takiego przemycił do tekstu w takiej formie, ale nie mniej atakami fanatycznych radykałów. ostatni, ale wówczas Józef przekonał swego partnera, literackiego zabiegu narracja stawała się dramatyczna naiwni byli ci, którzy dali mu wiarę. Był rok 66, rok wybuchu wojny rzymsko-żydowskiej. iż dobro sprawy wymaga, aby oddali się w ręce i malownicza - niemniej osłabia to naszą wiarę w Wiemy dziś, kiedy w przybliżeniu ów sfingowany Żywiołowy ruch wyzwoleńczy patriotów żydowskich Wespazjana. Cała ta niesamowita historia z ścisłość jego relacji. passus powstał. Pisarze kościelni: Klemens, kapłani postanowili ująć w karby zorganizowanej ciągnięciem losów nasuwa podejrzenie, że Józef Z drugiej strony, jakże uboga byłaby historia Minucjusz, Tertulian i Teofil z Antiochii, dobrze akcji zbrojnej. W związku z tymi posunięciami dopuścił się jakiegoś szalbierstwa, zwłaszcza że w powszechna bez książek Flawiusza. Jako żydowski znali Starożytności żydowskie, a jednak nie mianowano Józefa Flawiusza rządcą i wodzem wojsk staroruskim przekładzie Starożytności żydowskich, rządca Galilei, a potem jako doradca i powiernik wspominają ani słowem owej budującej dla powstańczych w Galilei. Była to nominacja dziwna i opartym jakoby na wersji aramejskiej, czytamy wodzów rzymskich, był nie tylko naocznym chrześcijan informacji o Jezusie. Nie sposób ryzykowna: Józefa przecież znano z jego niechętnego następujące obciążające go słowa: „Liczył on sprytnie świadkiem wielu dziejowych wydarzeń, ale brał w przypuszczać, że uczynili to umyślnie dla jakichś tam stosunku do powstania, a w dodatku miał on zaledwie numery losów i w ten sposób wyprowadził w pole nich bezpośredni osobisty udział. Mając dostęp do niewiadomych celów, wobec tego pozostaje nam 29 lat i nie mógł wykazać się najmniejszym nawet swoich towarzyszy”. archiwów cesarskich, na pewno korzystał z tylko jeden wniosek: że w dawniejszych doświadczeniem w sprawach militarnych i Wespazjan dotrzymał słowa i darował mu życie, dokumentów, które później zginęły w zawieruchach egzemplarzach Starożytności żydowskich po prostu administracyjnych. A jednak ów nowicjusz spisał się postanowił jednak odesłać go wraz z innymi jeńcami dziejowych. Wojnę żydowską, a szczególnie tej informacji jeszcze nie było. Dopiero późniejszy w nowej roli nad podziw dobrze: stworzył na wzór żydowskimi do Nerona. I tutaj znowu zaważyły na oblężenie Jerozolimy opisał chyba na podstawie chronologicznie Euzebiusz, autor pierwszej Historii rzymski armię liczącą sto tysięcy żołnierzy, szali talenty Józefa: umiejętność pozyskiwania sobie własnych codziennych notatek, inaczej trudno byłoby Kościoła, który żył w latach 263-340, cytuje ją w obwarował miasta, wioski i przejścia górskie, ludzi wpływowych i niezawodny zmysł widzenia wytłumaczyć uderzający fakt, że opis jest tak dobrze znanym nam brzmieniu. A zatem, logicznie zgromadził w punktach strategicznych zapasy broni i dalej niż inni. Syn Wespazjana Tytus powziął do osobisty, tak porywający w swoim realizmie i biorąc, musimy dojść do konkluzji, że sfabrykował ją żywności. Musiał przy tym zmagać się z niego sympatię i uprosił ojca, by pozwolił mu bogactwie przytaczanych faktów. jakiś kopista na przełomie III i IV wieku. wichrzeniami osobistych wrogów, poskramiać bunty zatrzymać jeńca przy sobie. Wówczas Józef w Jednym słowem, dla wielu pokoleń historyków stał Pewna myśl nie daje nam jednak spokoju: jak podległych sobie miast, a nawet w pewnej chwili rozmowie w cztery oczy podobno trafnie się on niezastąpionym źródłem informacji do dziejów Euzebiusz, człowiek bądź co bądź uważający siebie wypowiedzieć posłuszeństwo samemu przepowiedział im obu, że kolejno staną się władcami narodu żydowskiego. Korzystali z niego pełnymi za poważnego historyka, mógł dać się zmylić przez arcykapłanowi, kiedy ten, przekupiony przez imperium rzymskiego. garściami zarówno pisarze pogańscy, między innymi tak grubymi nićmi szyty falsyfikat? Czy przypadkiem jerozolimskich intrygantów, chciał złożyć go z Następuje teraz najbardziej kontrowersyjny okres rzymski historyk Dio Cassius i filozof helleński nie miał on jakichś danych, które usprawiedliwiały urzędu. jego życia. Aż do końca wojny rzymsko-żydowskiej Porfiriusz, jak też w nie mniejszym stopniu pisarze jego stanowisko, a o których my nie mamy dziś W tych zażartych rozgrywkach z konkurentami do był powiernikiem swoich protektorów, służąc im radą kościelni Orygenes, Euzebiusz z Cezarei i Hieronim, żadnej wiadomości? Można by tak sądzić, gdyby nie władzy Józef Flawiusz brał górę przede wszystkim i pomocą w zwalczaniu rodaków. Wielokrotnie, tłumacz Biblii na język łaciński, tzw. Wulgaty. to, że niestety mamy inne jeszcze przykłady, dlatego, że nikt nie mógł pójść z nim w zawody, gdy szczególnie podczas oblężenia Jerozolimy, Tłumaczone na wszystkie prawie języki europejskie, świadczące o tym, jak bezkrytyczny i łatwowierny chodziło o takie sposoby walki, jak drapieżność, występował jako parlamentariusz, nawołując dwa główne dzieła historyczne Józefa Flawiusza był Euzebiusz. Tak na przykład w swojej Historii mściwość, brak skrupułów, okrucieństwo i powstańców do opamiętania się i złożenia broni. cieszyły się poczytnością wśród wszystkich kolejnych Kościoła cytuje on z całą powagą listy, jakie mieli przebiegłość. Ze zgrozą czytamy to, co on sam pisze Żydzi poczytywali mu to za zdradę i w odwet wtrącili pokoleń od chwili ich opublikowania aż po dzień wymienić między sobą król Edessy Abgar i Jezus. o sobie jakby nie rozumiejąc, w jakim świetle siebie do lochu całą jego rodzinę przebywającą w oblężonej dzisiejszy, a co ważniejsze - stanowiły niewyczerpane Oto te listy: stawia. Niepodobna przytoczyć tu wszystkich stolicy. On zaś usprawiedliwiał się później, że chciał źródło inspiracji dla pisarzy, muzyków i plastyków. „- Abgar, syn Ukamesa, do Jezusa, Zbawiciela opisywanych przezeń incydentów; jeden przykład uchronić naród od zagłady, ponieważ wiedział, iż Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że zbyt dobroczynnego, który pojawił się w krainie wystarczy, by wyrobić sobie pojęcie o brutalności Jahwe przeznaczył Rzymian na władców świata i że wiele miejsca poświęciliśmy osobie Józefa Flawiusza, Jeruzalem. ówczesnych czasów. Na drogach Palestyny dlatego wszelka walka z nimi była daremna. że jest to dygresja zbytnio odbiegająca od głównego Mówiono mi o Tobie i o tym, że uzdrawiasz chorych, rozpanoszył się wówczas pospolity rozbój. Pewnego Gorzej, że nie wahał się brać udziału w igrzyskach i nurtu naszych rozważań. Myślę jednak, że z różnych nie uciekając się do ziół i leków. Opowiadają razu banda młodych partyzantów ograbiła festynach urządzanych w Palestynie dla uczczenia względów było to wskazane. Przede wszystkim bowiem, że za Twoją przyczyną ślepi widzą, a chromi doszczętnie jednego z dostojników króla Agryppy. zwycięstwa legionów rzymskich. Patrzał wraz z dlatego, że poprzez perypetie życiowe tego człowieka chodzą, że wypędzasz duchy nieczyste i czarty, że Wprawdzie Agryppa, wychowanek i zausznik gnębicielami .narodu żydowskiego, jak tysiące zaczynamy lepiej rozumieć interesującą nas epokę, co wyzwalasz tych, których długie gnębią choroby i Rzymian, nie krył swego wrogiego stosunku do jeńców spędzano na areny cyrków, gdzie ginęli od później okaże się bardzo przydatne. Głównie jednak wskrzeszasz umarłych. Wysłuchawszy tego powstania, ale Józef z jakichś względów politycznych mieczów gladiatorów lub w szponach dzikich mieliśmy na uwadze doraźny cel: należało uprzy- wszystkiego o Tobie, mniemam, że z dwojga jedno postanowił zwrócić łup jego dostojnikowi. zwierząt. W Rzymie stał w tłumie wiwatującej tomnić sobie rolę i znaczenie tego autora w dziejach jest prawdziwe: alboś Bogiem i z nieba zstąpiwszy Mieszkańcy miasta Tarychea, gdzie miało miejsce to gawiedzi i przypatrywał się triumfalnemu pochodowi kultury europejskiej, by z właściwej perspektywy działasz te wszystkie cuda, alboś też Synem Bożym, wydarzenie, poczytywali to za zdradę i żądając Wespazjana i Tytusa. Prowadzono wówczas w ocenić to, o czym teraz będziemy pisali. który to sprawia. śmierci Józefa przypuścili szturm do bram jego domu. łańcuchach długie kolumny jego współbraci, Przypominamy, że jedna jedyna informacja o Jezusie, Dlatego więc piszę dziś do Ciebie prosząc Cię, abyś Józef postanowił udawać pokorę. Zawiesił sobie na przeznaczonych na śmierć męczeńską, i noszono jako jaka zachowała się w piśmiennictwie Żydów, to raczył przybyć i uwolnić mnie od choroby, na którą szyi miecz, posypał głowę popiołem i rozdarł szaty, a wojenne trofea przedmioty sakralne drogie każdemu słynna notatka w Starożytnościach żydowskich Józefa cierpię. Mówiono mi poza tym, że Żydzi szemrają potem roniąc gorzkie łzy wyszedł z domu i wyznawcy judaizmu: siedmioramienny świecznik, Flawiusza, znana w kołach biblistów pod mianem przeciwko Tobie i że chcą Ci szkodzić. Stolica moja usprawiedliwiał się, że łupu nie miął zamiaru zwracać stół ofiarny z litego złota i wzorzystą zasłonę - „Testimonium Flavianum”. Cytujemy ją w całości w nie jest wielka, ale piękna bardzo, wystarczy nam obrabowanemu, lecz chciał obrócić go na budowę wszystko wyniesione z płonącej świątyni przekładzie dokonanym przez Jana Radożyckiego obu”. murów obronnych miasta. jerozolimskiej. Józef nie wyznaje nam w swoich pod redakcją ks. Eugeniusza Dąbrowskiego: Odpowiedź Jezusa: „- Błogosławiony!, albowiem nie Większość wichrzycieli uwierzyła tym zapewnieniom książkach, co się podówczas działo w jego sercu, w „W tym czasie żył Jezus, człowiek mądry, jeżeli w widziałeś mnie, a uwierzyłeś we mnie. Napisane jest i rozeszła się do domów. Ale na miejscu pozostało sercu potomka wybitnego rodu kapłańskiego i ogóle można go nazwać człowiekiem. Czynił bowiem bowiem o mnie, że ci, co widzieli mnie, nie uwierzą jeszcze około dwóch tysięcy uzbrojonych buntowni- królewskiej dynastii bohaterskich Machabeuszów. rzeczy niezwykłe i był nauczycielem ludzi, którzy z we mnie, ażeby ci, co nie widzieli mnie, uwierzyć i ków. Nacierali oni nadal na bramy, by dobrać się do Było to jednak na pewno rozdzierająco bolesne dlań radością przyjmowali prawdę. Poszło za nim wielu mieć żywot wieczny mogli. Co się tyczy zaś prośby jego skóry. Wtedy Józef wyszedł na dach domu i pożegnanie z całą epoką, która dla niego i dla jego Żydów, jako też pogan. On to był Chrystusem, A gdy twojej, abym udał się do ciebie, trzeba mi tutaj prosił o wyznaczenie delegatów, z którymi ziomków tak przeraźliwie tragicznie się skończyła. wskutek doniesienia najznakomitszych u nas mężów, wypełnić posłannictwo moje, a następnie odejść do uzgodniłby dalsze losy łupu. Napastnicy istotnie Wespazjan i Tytus sowicie go wynagrodzili za usługi Piłat zasądził go na śmierć krzyżową, jego dawni tego, który mnie posłał. Gdy to się stanie, wyślę ci wybrali delegatów, obywateli cieszących się oddane w Palestynie, a osobliwie za to, że tak wyznawcy nie przestali go miłować. Albowiem jednego z uczniów moich, który uleczy cię z choroby powszechnym szacunkiem, w przekonaniu, że już nieomylnie ziściła się jego przepowiednia o trzeciego dnia ukazał im się znów jako żywy, jak to o i otworzy drogę żywota tobie i tym wszystkim, którzy sama ich powaga stanowi rękojmię ich wyniesieniu ich na szczyt władzy. Pozwolili mu nim wiele innych zdumiewających rzeczy są z tobą”. bezpieczeństwa. Czekali zatem spokojnie na wynik nawet, aby przybrał sobie ich nazwisko rodowe i przepowiadali boscy prorocy. I odtąd, aż po dzień Ponoć - tak przynajmniej twierdzi Euzebiusz - Jezus pertraktacji. Tymczasem, co uczynił Józef? nazwał się Józefem Hawiuszem. W Rzymie, dokąd dzisiejszy, istnieje społeczność chrześcijan, którzy od istotnie przychylił się do prośby króla Abgara i Przedstawicieli miasta kazał w tak nieludzki sposób przeniósł się na stałe, otrzymał mieszkanie w niego otrzymali tę nazwę” (18,111,3). wydelegował do niego swego ucznia Judasza, syna wychłostać, że skóra z nich schodziła, a potem prywatnej rezydencji Wespazjana, a także obywa- Nietrudno zrozumieć, dlaczego tradycja Tadeusza. Na niekorzyść naszego historyka trzeba krwawo zmaltretowanych nieszczęśników kazał telstwo rzymskie, dożywotnią pensję oraz posiadłości chrześcijańska przywiązywała ogromną wagę do tego jeszcze powiedzieć, że nawet łatwowiernym ludziom wypchnąć na ulicę. Zebrani przed domem ludzie, ziemskie w Italii i Judei. Domicjan, trzeci z rzędu świadectwa. Jej autorem był przecież Żyd, który V wieku korespondencja wydawała się podejrzana i wstrząśnięci tym widokiem, rzucili się do ucieczki. cesarz z rodu Flawiuszów, obsypywał go również mimo swego odstępstwa politycznego nigdy nie ostatecznie na synodzie kościelnym w 495 r. w Zadanie poskromienia zbuntowanej Palestyny Neron łaskami i zwolnił jego posiadłości ziemskie z wyparł się religii swoich ojców, a ponadto jako Rzymie uznano ją za apokryf, czyli po prostu za powierzył doświadczonemu wodzowi Wespazjanowi, wszelkich danin podatkowych. historyk dobrze był poinformowany o wszystkim, co falsyfikat. który przy pomocy swego syna Tytusa postanowił W życiu rodzinnym szczęście także mu dopisało: z w owych czasach działo się w Palestynie. Było to Euzebiusz ma w swoim dorobku inne jeszcze rozpocząć kampanię od zdławienia Galilei. Józef czterema kolejnymi żonami, których losy ze względu więc „Testimonium” zasługujące na wiarę, gdyż podobne gafy. Choćby cytowany przezeń z naiwną stanął do walki, ale na sam widok legionów na ich niezwykłość zasługiwałyby na osobny opis, pochodziło od bezstronnego człowieka, uczuciowo i wiarą list Piłata do Tyberiusza, w którym prokurator rzymskich niedoświadczona armia żydowska poszła miał pięciu synów. Umarł, jak się przypuszcza, w formalnie nie związanego z chrześcijaństwem. Judei spowiada się przed cesarzem, iż przekonał się o natychmiast w rozsypkę i przestała istnieć. Józef początkach II wieku, w każdym razie wiemy na Wprawdzie już w wieku XVI podniósł się boskości Jezusa i że skazał go na śmierć tylko zdołał w zamieszaniu umknąć i schronił się do pewno, że żył jeszcze za panowania Nerwy i Trajana. odosobniony głos podający w wątpliwość taką ocenę, dlatego, że Żydzi go w błąd wprowadzili. Tyberiusz, potężnej warowni górskiej Jotapata. Jakby dla potwierdzenia, że wszystko, co było ale na ogół aż po wiek XIX nikt właściwie na serio ciągnie dalej Euzebiusz, przekazał list senatowi z Żydzi bronili się tam czterdzieści siedem dni z związane z jego życiem, musiało mieć obrót nie próbował jej podważyć. Dzisiaj wiemy już, że ta propozycją uznania Jezusa za Boga, spotkał się niebywałą dzielnością, zadając legionom rzymskim paradoksalny, postawiono mu w Rzymie pomnik; jedyna żydowska informacja o Jezusie jest jednak z odmową pogańskich senatorów. wiele upokarzających porażek i ciężkie straty. W czyż można sobie wyobrazić rzecz bardziej interpolacją, późniejszą wstawką podrobioną przez Ciekawy przyczynek w dyskusji naokoło końcu jednak ulegli i prawie wszyscy padli ofiarą fantastyczną, niż ten pośmiertny epilog w życiu jakiegoś chrześcijańskiego kopistę. Argumenty „Testimonium Flavianum” zawdzięczamy straszliwej rzezi. Józef natomiast ukrył się w jednej z człowieka, który był kiedyś kapłanem zburzonej krytyczne demaskujące ów szacowny falsyfikat są do Orygenesowi. Ten wybitny pisarz kościelny żył w pieczar, gdzie zastał czterdziestu innych towarzyszy świątyni jerozolimskiej i jednym z najdzielniejszych tego stopnia nieodparte, że nawet poważni katoliccy latach 185-254, a więc przed Euzebiuszem i przed niedoli. Wespazjan, zaciekawiony wodzem, który z wodzów powstania żydowskiego, a więc wrogiem bibliści, jak np. Francuz M.J. Lagrange i ks. prof. E. wprowadzeniem do tekstu Starożytności żydowskich takim męstwem i przemyślnością odpierał ataki Rzymu? Dąbrowski, wypowiedzieli się przeciwko inkryminowanej interpolacji o Jezusie. Z jego doświadczonych kohort rzymskich, wezwał go przez Flawiusz, żyjąc w dostatku, nie uległ jednak pokusie autentyczności notatki. (Ks. Dąbrowski kilkakrotnie polemicznego traktatu Przeciw Celsusowi, z którym parlamentariusza na rozmowę, zapewniając mu próżnowania, lecz przeciwnie, z podziwu godną wypowiadał się na ten temat, między innymi w zapoznamy się bliżej w następnym rozdziale, wynika, osobiste bezpieczeństwo. Józef chwycił się oburącz pracowitością poświęcił się działalności pisarskiej, Nowym Testamencie na tle epoki, gdzie pisze: że w swoim egzemplarzu Starożytności żydowskich propozycji, wszelako jego towarzysze z pieczary, podjętej z zamiarem głoszenia chwały swego narodu, „...niepodobna uznać autentyczności integralnej miał on notatkę o Janie Chrzcicielu i Jakubie, zarzucając mu zdradę i tchórzostwo, nie chcieli go a także, może nawet przede wszystkim, wiedziony »Testimonium Flavianum«. Zbyt wyraźnie zdradza natomiast, jeżeli chodzi o Jezusa, to najwidoczniej wypuścić. Nie przekonał ich zapewnieniami, że miał chęcią obrony swojej osoby przed oskarżeniami ono rękę chrześcijańską...” Toteż raczej do znał on jakiś zgoła inny tekst, na podstawie którego jakoby sen proroczy, który on, kapłan i wysłannik rodaków. Wynikiem tego imponującego trudu były osobliwości należy zaliczyć takie wyjątki, jak włoski uczynił Józefowi Flawiuszowi zarzut, iż nie wierzył, Jahwe, musi zakomunikować wodzowi Rzymian. dwa monumentalne dzieła, mianowicie Dzieje wojny pisarz i autor obszernej monografii o Jezusie G. aby Jezus był Mesjaszem. Rozgoryczeni towarzysze, wietrząc podstęp, nie dali żydowskiej i Dawne dzieje Izraela, oraz dwie prace o Ricdotti, który nie podając na poparcie swego Była to więc jakaś notatka oceniająca Jezusa z punktu się wziąć na lep jego namaszczonych słów i grozili charakterze publicystycznym: Przeciw Apionowi i stanowiska ani jednego przekonywającego argumentu widzenia człowieka niewierzącego. Ponieważ takiej mu śmiercią w razie próby opuszczenia pieczary. Moje życie. pisze w swej monografii Życie Jezusa Chrystusa: „W notatki u Flawiusza nie znaleziono, zachodziło O poddaniu się nie mogło być mowy, wszyscy już Jak oceniła je krytyka naukowa, osobliwie co do ich rezultacie zdaje mi się, że »Testimonium« w formie, pytanie, na czym mógł Orygenes się oprzeć dając dobrze wiedzieli, że czeka ich niewola lub śmierć na wiarygodności? Otóż zdania są pod tym względem jaką dziś znamy, może być interpolacją wyraz swej krytycznej opinii. Niektórzy bibliści krzyżu. Pozostało im więc tylko samobójstwo, ale beznadziejnie podzielone. Jedni odmawiają im chrześcijańską, choć jego podłoże jest na pewno doszli do przekonania, że ów tekst pierwotny znany Józef, potępiwszy samobójstwo jako sprzeczny z wszelkiej wartości, inni znowu nie mają dość słów autentyczne, ale tę samą możliwość, a nawet większą, Orygenesowi dotąd kryje się w „Testimonium prawem Mojżesza uczynek, wystąpił z innym, wielce uznania dla historycznej rzetelności autora. Prawda należy przyznać opinii, która twierdzi, że Flavianum”, tyle tylko że przeredagowany w duchu oryginalnym planem. Zaproponował, by wszyscy leży jednak gdzieś pośrodku. W wypadkach, kiedy »Testimonium« to jest w całości oryginalne i nawet w chrześcijańskim przez jakiegoś późniejszego kopistę. ciągnęli losy. Posiadacze losu pierwszego padną od Józef Flawiusz, z obowiązku klienta Flawiuszów czy obecnej swej formie zostało napisane ręką Józefa”. Niektórzy bibliści podjęli próbę wyodrębnienia miecza posiadaczy losu drugiego i tak w kółko, aż też z wdzięczności dla nich, chce w jak Aż dziw bierze, że jeszcze dziś może ktoś upierać się owego domniemanego pratekstu przez prosty zabieg ostatecznie pozostanie jeden tylko człowiek żywy, najkorzystniejszym świetle przedstawić działalność przy takim stanowisku. Józef Flawiusz, faryzeusz i usunięcia z „Testimonium Flavianum” sugestii, iż którego zadaniem będzie wziąć na siebie ciężki swych protektorów w Palestynie, a także, gdy sam prawowierny wyznawca judaizmu, członek rodu Jezus był dogiem i zapowiedzianym przez proroków grzech odebrania sobie życia. chce się zrehabilitować przed rodakami -twierdzenia kapłańskiego i po kądzieli potomek Machabeuszów, Mesjaszem, który zmartwychwstał. Uzyskany w ten Makabryczny plan samozagłady nie został jednak jego należy przyjmować z dużą ostrożnością. Ma on donosi nam rzekomo w tej notatce, że Jezus był sposób portret mędrca i nauczyciela wędrownego, wykonany do końca. Cóż bowiem się okazało? Wśród też inklinację do beletryzowania tekstów, czyli, Mesjaszem i prawdopodobnie Bogiem, że został jakich wielu było wówczas w Palestynie, mógł z trzydziestu dziewięciu trupów pozostał żywy - o mówiąc bez obsłonek, do koloryzowania. Brało się to ukrzyżowany i zmartwychwstał na trzeci dzień. pewnością wyjść spod pióra prawowiernego Żyda i dziwo - nie kto inny, jak właśnie Józef i jeszcze jeden wprawdzie z jego określonego wyobrażenia, czym Naiwny był ten chrześcijański kopista, który notatkę potomka rodu kapłańskiego, jakim był Józef Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 3 z 47 3 Strona 4 Flawiusz. Taki opis mógł także skłonić Orygenesa do wypadek, jeśli jest to anioł albo ktoś spośród mocy wszystkim, że drogocenna zasłona najświętszego Jezusa przez głoszenie, iż był on Bogiem i wyrażenia opinii, iż autor jego nie wierzył w boskość niebieskich, albo kiedy by sam Bóg zjawił się jako przybytku świątyni jerozolimskiej rozdarła się na Zbawicielem. Jezusa. człowiek: wykonywa to, co chce, obcuje z ludźmi i dwoje. Trudno przypuścić, aby nie znalazł się choćby W miarę jak chrześcijaństwo zdobywało coraz Hipoteza, zdawałoby się, aż nadto przekonywająca. A pada, kładzie się i zmartwychwstaje zgodnie ze swoją jeden kronikarz żydowski, który uważałby te szersze kręgi wyznawców, rosła także opozycja ze jednak ma ona poważne mankamenty. Przede wolą. zjawiska, bądź co bądź niesamowite, za godne strony rzymsko-greckich intelektualistów. Powstała wszystkim wątpliwości musi budzić sam zabieg Ale inni mówili, że niemożliwą było rzeczą go odnotowania. Jeżeli chodzi o zaćmienie słońca, to ogromna literatura polemizująca z doktrynami nowej wycedzania z „Testimonium Flavianum” owego wykraść, gdyż wokół jego grobu ustawiono straże: również Pliniusz Starszy, uczony znany ze swej religii, zwalczająca jej rosnące wpływy, wystawiająca domniemanego pratekstu. Poszczególni bibliści, trzydziestu Rzymian i tysiąc Żydów”. sumienności, nic o nim nie wie, mimo że w swojej ją na pośmiewisko i zjadliwą obmowę. Kościół mimo przeprowadzonych studiów nad cechami stylu i Historii naturalnej poświęca cały osobny rozdział katolicki, gdy tylko znalazł oparcie w państwie, z całą języka Józefa Flawiusza, nie zdołali zrekonstruować MILCZENIE I KALUMNIA zaćmieniom słońca. bezwzględnością niszczył wszelkie tego rodzaju tekstu o jednakowym brzmieniu. Ich wersje różnią się Bibliści oczywiście zastanawiali się nad przyczynami pamflety, w konsekwencji wytwarzając u potomnych między sobą do tego stopnia, że nie tylko samą Jedyny przekaz o Jezusie rzekomo pochodzenia tego zagadkowego milczenia. Pisarz katolicki Daniel wrażenie, że w swoim rozwoju nie natrafił na większą metodę, ale także jej teoretyczne założenia trzeba żydowskiego okazał się, jak widzieliśmy, Rops, autor głośnej monografii o Jezusie, w ten oto opozycję ze strony ludzi wykształconych, że historia stawić pod znakiem zapytania. Skoro przy falsyfikatem. Zastanówmy się nad rozpoznaną sposób rozstrzyga sprawę: „dla przeciętnego chrześcijaństwa miała pod tym względem przebieg dzisiejszym stanie filologii nie można uzyskać sytuacją. Jest ona dziwaczna, zagadkowa i w obywatela Rzymu za Tyberiusza to, co się stało w bezkonfliktowy. Jako przykład tej niszczycielskiej zgodnego rezultatu, ma się prawo sądzić, że taki najwyższym stopniu intrygująca. Bo oto Józef Palestynie, nie miało większego znaczenia, niżby akcji może posłużyć filozof neoplatoński Porfiriusz z pratekst pióra Józefa Flawiusza nigdy się nie Flawiusz, kapłan jerozolimski, który do tego stopnia miało dla nas pojawienie się jakiegoś proroka na III wieku. Napisał on przeciwko chrześcijaństwu aż odnajdzie. interesował się ruchami religijnymi swego kraju, że Madagaskarze czy też na wyspie Reunion”. Warto tu piętnaście tomów rozpraw i traktatów polemicznych. Jednakże sprawę na niekorzyść całej koncepcji po kolei był faryzeuszem, saduceuszem i przytoczyć ponadto dosadniejszą jeszcze wypowiedź Zostały one w V wieku spalone na stosie z polecenia przesądziło ostatecznie rozejrzenie się w kontekście, esseńczykiem, ani jednego słowa nie poświęca ks. Jean Steinmanna, autora świetnej książki Paweł z cesarzy bizantyjskich Walentyniana III i Teodora II, w jakim tkwi „Testimonium Flavianum”. Wyszła tu Jezusowi i jego dramatycznym losom. Pisze o Tarsu: „W 30 roku naszej ery Jezus umiera tak że śladu po nich nie zostało. na jaw bardzo znamienna rzecz. Ustęp poprzedzający wymienionych sektach z widocznym znawstwem, ukrzyżowany jak niewolnik, jeden spośród milionów Wśród tych autorów tępionych przez Kościół je (18,111,2) oraz ustęp następujący po nim tymczasem o naukach, cudach i zmartwychwstaniu niewolników, istniejących w cesarstwie rzymskim. szczególny rozgłos zyskał filozof grecko-rzymski (18,111,4) niewątpliwie tworzą jedną ciągłość Mistrza z Nazaretu tak jakby nic nie wiedział. A Palestyńscy Żydzi ledwie to zauważyli. Choćby Celsus, wyznawca stoicyzmu i platonizmu, powiernik narracyjną, mającą za temat zamieszki wśród Żydów i przecież jako kapłan świątyni jerozolimskiej musiał nawet sama Jerozolima przeżyła pewien wstrząs, to cesarza-filozofa Marka Aureliusza, jeden z inne ich kłopoty. „Testimonium Flavianum” ni stąd, chyba coś słyszeć. Wprawdzie urodził się w siedem czyż w Italii, Grecji, Azji Mniejszej i Egipcie najniebezpieczniejszych ideowych antagonistów ni zowąd, w sposób można by powiedzieć lat po ukrzyżowaniu Jezusa, ale w Jerozolimie z cywilizowani ludzie przejmowali się Żydami?... Ile chrześcijaństwa. Nie mamy żadnych bliższych bezceremonialny, rozrywa na dwoje ową sekwencję pewnością powinni byli żyć jeszcze ludzie, którzy znaczył ten trup w państwie, którym rządził wiadomości o tym ciekawym myślicielu pogańskim, narracyjną, co oznacza, że zostało ono sztucznie, bez mogli mu opowiadać o pamiętnych wydarzeniach. Tyberiusz, a miał rządzić Kaligula, Klaudiusz i ale z referencji, jaką okazuje mu Lukian (123-190), liczenia się z logiką, wtłoczone w obcy tekst. Uczynił Zresztą, przypomnieć należy, istniała tam pierwsza Neron? W świecie skąpanym we krwi cóż waży autor słynnych dialogów filozoficznych, wnioskować to, rzecz jasna, jakiś niezręczny i niezbyt inteligentny gmina nazarejczyków pod przewodnictwem Jakuba, śmierć jednego człowieka?” możemy, że był to mąż cieszący się dużym podrabiacz; pomawianie o tak niezgrabną interpolację brata Jezusowego. Byli to wierni wyznawcy Obaj wymienieni autorzy mimo woli zwracają uwagę autorytetem. Lukian bowiem w dialogu Aleksander, autora Starożytności żydowskich byłoby niedorzecz- judaizmu, którzy poza tym, że uznawali Jezusa za na pewien proces psychologiczny, zniekształcający w czyli fałszywy prorok między innymi tak oto pisze: nością. Mesjasza, zachowali wierność Prawu. Przebywali naszej ocenie proporcje minionych wydarzeń „...gromadząc materiały do niniejszej rozprawy, Są jednak ludzie, którzy w desperacji chwytają się więc często na terenie świątyni i w głowie nie chce historycznych. Zasugerowani wspaniałością kariery pragnąłbym wywdzięczyć się i wyświadczyć najfantastyczniejszych pomysłów. Tak więc jeden z się pomieścić, aby Józef nie miał się z nimi dziejowej chrześcijaństwa, jego wierni adepci przyjemność przyjacielowi i towarzyszowi, którego biblistów każe nam uwierzyć, że Józef Flawiusz kiedykolwiek zetknąć. Był on także, jak wiemy, poczytywali to za cud i oczywiście w konsekwencji najbardziej ze wszystkich wielbię, zarówno za jego nawrócił się pod koniec życia na chrześcijaństwo i że rządcą Galilei, ojczyzny Nazarejczyka. Przybył tam w nie mogli uwierzyć w skromny i naturalny charakter mądrość, umiłowanie prawdy i łagodny sposób bycia, ex post włączył wówczas do swego gotowego dzieła 66 r., a więc około 36 lat po jego śmierci. To prawda, jego początków. Stąd ta skłonność do jak też za spokojne umiarkowane życie i umiejętność ów znany nam ustęp o Jezusie. Dlaczego jednak że kraj znajdował się w stanie wojennym, a on sam wyolbrzymiania znaczenia i mitologizowania postępowania z ludźmi”. dokonał tej interpolacji w sposób tak nielogiczny, miał pełne ręce roboty organizując opór zbrojny wszystkich szczegółów związanych z życiem Gdy Celsus opublikował polemiczny dialog rozrywając bezceremonialnie wątek własnej narracji, przeciwko Wespazjanowi. Czyżby jednak nie znalazł założyciela nowej religii, występująca nie tylko w Prawdziwe słowo (ok. 177 r.), w którym niezwykle tego nikt nie próbował wyjaśnić. Podajemy ten nawet chwili czasu, by interesować się losami i ewangeliach, ale również we wszystkich innych zjadliwie atakuje chrześcijaństwo, wywołał chyba szczegół jedynie tylko jako ciekawostkę, ponieważ ta działalnością głośnego reformatora religijnego religiach świata. I oto milczenie autorów, którzy ogromną konsternację. Podobno pod wrażeniem jego osobliwa próba ratowania „Testimonium Flavianum” pochodzącego właśnie z tej prowincji, którą zlekceważyli nie tylko takie rzekome cuda, jak argumentacji wielu chrześcijan wyrzekło się nowej za wszelką cenę nie spotkała się z aprobatą zarządzał? rozdarcie zasłony czy zaćmienie słońca, lecz nawet wiary. Traktat ten podzielił los innych tego rodzaju poważniejszych uczonych. Z dzieł Józefa Flawiusza A inni wybitni pisarze żydowscy z tych czasów? samą postać Jezus, uprzytamnia nam pewne utworów: po prostu zginął bez śladu. Tak się jednak wynika przecież dowodnie, że do końca życia Okazuje się, że i oni zachowują głuche milczenie. psychologiczne zjawisko: rozdźwięk między dziwnie złożyło, że znamy dokładnie jego treść dzięki pozostał on gorliwym wyznawcą religii żydowskiej i Choćby taki Justus z Tyberiady, zacięty wróg Józefa rzeczywistością historii a rojeniami żyjących w pracy jednego z najwybitniejszych myślicieli i faryzeuszem. Flawiusza, autor Wojny żydowskiej i Kroniki królów odosobnieniu pierwszych gmin chrześcijańskich, teologów chrześcijańskich Orygenesa (185-251 r.). W Wypada tu jeszcze parę słów poświęcić znacznie żydowskich. Dzieła te wprawdzie zaginęły, ale pozostających w kręgu swoich wierzeń, między polemicznej rozprawie Contra Celsum (Przeciw obszerniejszemu przekazowi o Jezusie w staroruskim patriarcha Konstantynopola, który żył w IX wieku i obojętnym otoczeniem grecko-rzymskiego Celsusowi) zastosował on metodę przytaczania przekładzie Wojny żydowskiej, pochodzącym z XI miał je w ręku, twierdzi, iż Justus nic nie pisał o społeczeństwa a garstką wtajemniczonych sióstr i całych ustępów z Celsusa i następnie zbijania ich czy XII wieku i dokonanym prawdopodobnie na Jezusie. Jest to tym dziwniejsze, że pochodził on braci w Chrystusie, upojonych pięknem swoich własnymi argumentami. Tych cytat jest tak dużo, że zlecenie kniazia Jarosława Kijowskiego. W czterech również z Galilei i znał stosunki swego regionu na nieziemskich zachwyceń i tęsknot. Dla nich ów pełen na ich podstawie można było prawie bez reszty ustępach działalność Jezusa i jego życie wylot. Tak przynajmniej można wnioskować z cudów świat, w którym Bóg umarł na krzyżu i zrekonstruować ogólną treść Prawdziwego słowa. przedstawione jest w zupełnie nie znanej wersji, polemicznej odpowiedzi, jakiej udziela mu Józef zmartwychwstał, był prawdziwszy niż świat, z Celsus przede wszystkim zarzuca chrześcijanom, że odbiegającej w wielu szczegółach od przekazów Flawiusz w swej autobiografii. którym stykali się na co dzień. Natomiast dla Żydów i natworzyli tyle sprzecznych podań o Jezusie i tak ewangelii kanonicznych. Naokoło tych fragmentów No i wreszcie jeden z największych filozofów i pogan ukrzyżowany Jezus był tylko, jak powiada ks. często zmieniali teksty ewangelii, że w końcu sami toczył się długotrwały spór polemiczny, ostatecznie myślicieli żydowskich Filon z Aleksandrii, z którym Steinmann, „jednym spośród milionów niewolników się w tym gubili. Tak np. matka Jezusa, Maria, jednak uczeni doszli do przekonania, że jest to zapoznamy się bliżej w późniejszych naszych istniejących w cesarstwie rzymskim”. uprzedzona o tym przez Anioła Gabriela, porodziła interpolacja, dokonana przypuszczalnie przez rozważaniach z tej racji, że przyczynił się on w Niektórzy bibliści, nie mogąc pogodzić się z tego Syna Bożego. Ale twórcy tych legend zapomnieli tłumaczy słowiańskich, którzy z kolei opierali się na niemałym stopniu do ukształtowania pewnych idei rodzaju interpretacją, pocieszają się domysłem, że wymazać z ewangelii późniejszą historię, według ewangeliach apokryficznych. chrystianizmu. Ten rabin, który cały trud życia jednak przypuszczalnie literatura źródłowa dotycząca której Maria wraz z rodziną poczytywała Jezusa za Dla orientacji podajemy parę ciekawszych wyjątków poświęcił zadaniu pogodzenia judaizmu z filozofią Jezusa ongiś istniała, że uległa ona tylko zagładzie w szaleńca. ze wspomnianego przekazu o Jezusie w Wojnie grecką, wywarł ogromny wpływ na autora Ewangelii zawieruchach wojennych i politycznych, jakie Najwięcej jednak miejsca poświęca Celsus żydowskiej w przekładzie ks. E. Dąbrowskiego Jana i na Pawła z Tarsu. Dość powiedzieć, że grecka wstrząsały ówczesnym światem. W pożarze Rzymu pochodzeniu Jezusa. Opierając się na krążących (Dawne dzieje Izraela, str. 880-882): idea logosu za jego pośrednictwem przeszła do za panowania Nerona poszło z dymem archiwum plotkach twierdzi, że matka jego była wiejską kobietą „I wielu z ludu poszło za nim i przyjęło jego naukę. A teologii chrześcijańskiej. państwowe, a w nim mogły znajdować się chyba złego prowadzenia. Mąż jej, cieśla z zawodu, wygnał wiele umysłów zapłonęło myśląc, iż pokolenia Filon urodził się na jakieś trzydzieści lat przed rozmaite dokumenty, jak na przykład autentyczne ją z domu, ponieważ wykrył, że zdradzała go z żydowskie wyzwolą się przez to z rąk Rzymian. Otóż Jezusem i przeżył go mniej więcej o dwadzieścia lat. sprawozdania Poncjusza Piłata. W 70 r. Tytus zdobył niejakim Pantherą, żołnierzem armii rzymskiej miał on zwyczaj nade wszystko przebywać pod Będąc rabinem i słynnym egzegetą Pisma Świętego, i zburzył Jerozolimę. Wraz ze świątynią i przyległymi narodowości greckiej. Bezdomna kobieta tułała się po miastem na Górze Oliwnej. Tam też nie skąpił brał poza tym żywy udział w wydarzeniach swojej zabudowaniami spłonęły zapewne również protokóły kraju i w przygodnej stajni porodziła Jezusa, syna Ludziom uzdrowień. I zebrało się wokół niego 150 epoki, zwłaszcza że bratanek jego Tyberiusz Sanhedrynu, przed którym toczyła się sprawa nieprawego łoża. Ów syn, gdy wyrósł, wywędrował sług i tłum ludu. Widząc jego moc i to, że słowem Aleksander w latach 46-48 piastował wysoką godność Galilejczyka. Wojna w Palestynie trwała siedem lat; za chlebem do Egiptu i tu nauczył się sztuki czynienia czynił wszystko, co zechciał, przynaglali go, aby prokuratora Judei. Mimo że mieszkał w Aleksandrii, była to wojna zacięta, krwawa, niszczycielska. Krocie cudów, a gdy wrócił do Galilei, korzystał ze swych wszedł do miasta, pozabijał wszystkich Rzymian i odbywał częste podróże do Jerozolimy, gdzie miał tysięcy Żydów poszło do niewoli lub zawisło na kuglarskich umiejętności, by zarabiać na życie. Miał Piłata i aby panował nad nimi. Lecz on się od tego rodzinę i mnóstwo znajomych. W jednym z licznych krzyżu. Rzymianie systematycznie niszczyli w całej w tym takie powodzenie, że wzbił się w dumę i wymówił. Następnie, gdy wieść doszła do traktatów De vita contemplativa opisał działalność Palestynie domy modlitwy, a znajdujące się w nich rozgłaszał, iż jest synem bożym. przełożonych żydowskich, zebrali się oni wraz z terapeutów, sekty religijnej, przypominającej pod księgi święte i dokumenty palili na stosach. Celsus wysuwa jeszcze szereg innych uwłaczających arcykapłanem i rzekli: »Jesteśmy bezsilni i zbyt słabi, wielu względami esseńczyków i pierwszych Jeżeli chodzi o pierwszych chrześcijan w Jerozolimie, dla chrześcijaństwa zarzutów, powrócimy do nich byśmy się mogli Rzymianom przeciwstawić. Ale chrześcijan. A jednak w swojej ogromnej ilościowo a więc naocznych świadków Jezusowej misji, to przy innej okazji. Wiemy już, że był on człowiekiem skoro łuk jest naciągnięty, pójdźmy i powiedzmy twórczości literackiej, przeważnie mającej za temat sprawa ma się inaczej. Nie chcieli oni brać udziału w poważnym i chyba nie wyssał sobie z palca tych Piłatowi to, czegośmy się dowiedzieli, abyśmy zagadnienia religijne i okres rządów Piłata, nie powstaniu żydowskim i w 66 r. wywędrowali do niewybrednych plotek. Musiały one za jego czasów pozbywając się w ten sposób kłopotu, uniknęli poświęca Jezusowi nawet wzmianki kronikarskiej. zajordańskiego miasta Pella. Skoro zwoje odkryte w krążyć po Rzymie i znaleźć wiarę u wielu ludzi, skoro wyzucia nas z naszych dóbr, wydania nas samych na Odnosi się to również do pozostałej literatury Qumran świadczą, że podobna do nich sekta esseń- wzięto je poważnie nawet w kołach elity śmierć i rozproszenia naszych dzieci, jeśliby Piłat religijnej Żydów z wyjątkiem Talmudu, który stanowi czyków miała swoją literaturę, to tym samym nie intelektualnej, do jakiej należał przecież Celsus, skądinąd dowiedział się o tym«. I poszli ostrzec odrębne zagadnienie i omawiany będzie jeszcze w można wykluczyć, że i oni mieli własną literaturę. W Marek Aureliusz czy Lukian. Piłata. tymże samym rozdziale. takim razie musieli ją chyba zabrać ze sobą na Znamy prawdopodobnie źródło tych plotek. Zrodziły A ten posłał (swych żołnierzy) i sprawił, że moc Skoro krajanie i rodacy Jezusa w ten sposób sprawili tułaczkę. Byli to judeochrześcijanie, przestrzegający się one w ferworze walki, jaka toczyła się między spośród ludu zabito. I polecił przyprowadzić przed nam zawód, trudno mieć pretensję o to do Rzymian i wszelkich nakazów rytualnych, nie wyłączając chrześcijanami a Żydami w różnych miastach oblicze swoje cudotwórcę. Poddawszy go badaniu Greków. Tacyt, Pliniusz Młodszy i Swetoniusz obrzezania. W Pella, jak to bywa na wygnaniu, z imperium rzymskiego, walki, której pogłosy poznał, że był to dobroczyńca a nie złoczyńca albo wprawdzie pozostawili nam w spadku krótkie coraz większym uporem trzymali się mozaizmu, znajdujemy w Nowym Testamencie. Również w buntownik, albo taki, który o władzę zabiega, i przekazy, ale ich treść odnosi się raczej do faktu, że widząc w Jezusie jedynie żydowskiego proroka i Talmudzie zachowały się rozmaite opinie i pogłoski wypuścił go. I rzeczywiście uzdrowił on mu jego istniały wtedy już gminy chrześcijańskie, a nie do mesjasza. Istnieli tam kilkadziesiąt lat jako sekta związane z postacią Jezusa, a w traktacie Aboda Zara umierającą żonę. I oddalił się na swe zwykłe miejsce, Jezusa. Zresztą wszystkie trzy są stosunkowo dość ebionitów, oddalając się coraz bardziej od głównego mamy to, czego szukamy: całą historię cudzołóstwa i swe zwykłe czyny wykonywał. późne, bo powstały z górą osiemdziesiąt lat po nurtu chrześcijaństwa, które pod wpływem Pawła i Marii z żołnierzem Pantherą. Kolportaż legendy był Uczeni w Piśmie, zatruci zazdrością, dali Piłatowi 30 ukrzyżowaniu. Natomiast tacy autorzy, jak Pliniusz hellenizmu zatraciło swój związek z judaizmem. ułatwiony dzięki niesłychanemu w dziej ach talentów, aby go zabił. A ten wziąwszy pieniądze, Starszy (23-79 r.), Marcjalis (43-103 r.), Plutarch (50- Stopniowo znikali z kart historii: część członków żydowskich wydarzeniu. Mianowicie córka pewnego pozostawił ich woli wykonanie tego zamysłu. Ci zaś 120 r.) i Juwenal (55-130 r.), chociaż odnotowywali powracała na łono religii macierzystej, część zaś kapłana imieniem Miriam bath Bilga porzuciła pojmali go i wbrew Prawu swych ojców wydarzenia znacznie mniejszej wagi, pominęli rozpływała się w otaczającym ich hellenizmie. judaizm, by wyjść za mąż za żołnierza armii ukrzyżowali”. milczeniem wstrząsającą historię galilejskiego Przypuszczalnie wraz z sektą zaginęła bezpowrotnie seleukidzkiej. Utożsamienie jej z Marią, matką „A ponad tymi napisami był czwarty napis tymiż Mesjasza. literatura tych najbardziej autentycznych uczniów Jezusa, było w atmosferze zaciętych sporów i sporządzony literami i głoszący: »Jezus król, który Dla czytelników myślących racjonalistycznie Nazarejczyka. Chociaż kto wie, może kiedyś jakimś kalumnii prawie nie do uniknięcia. Przypomnijmy, że nie królował, ale został ukrzyżowany za to, że głosił argument, jaki tu przytoczę, oczywiście nie może szczęśliwym zbiegiem okoliczności to i owo z tej tzw. Talmud palestyński otrzymał swoją ostateczną zburzenie miasta i dewastację świątyni”. mieć żadnego znaczenia, ale ludzi wierzących we hipotetycznej literatury się odnajdzie. Świadczy o redakcję dopiero ok. 400 r. n.e., a Talmud babiloński „Jedni teraz utrzymują, że został on wskrzeszony, wszystko, co przekazują nam ewangelie, powinien tym choćby odkryty w 1966 r. traktat polemiczny w o sto lat później, natomiast Celsus napisał swój traktat inni - że wykradli go przyjaciele. A kto ma słuszność, zastanowić niepokojący fakt, iż w kronikach przekładzie na język arabski, pochodzący ok. 178 r. Świadczy to, jak twardy żywot mają tego nie wiem. Ponieważ zmarły sam z siebie żydowskich nie ma ani śladu potwierdzenia, że w niewątpliwie ze środowiska ebionickiego. Dokładniej rodzaju plotki. Krążyły one przez paręset lat i na zmartwychwstać nie może, mógłby to uczynić z chwili zgonu Jezusa nastąpiło trzygodzinne zaćmienie zajmiemy się nim później, teraz wystarczy zaznaczyć, nowo znalazły gorliwych rzeczników w epoce pomocą modlitwy innego sprawiedliwego, wyjąwszy słońca, że zmarli powstawali z grobów, a przede że atakuje on ostro Pawła za rzekomą zdradę nauki Oświecenia. Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 4 z 47 4 Strona 5 Tak oto kończą się poszukiwania śladów grecku?”, a nawet przypuszczał, że w rozmowie z Dopóki jednak - jak to już powiedzieliśmy - dobieństwem wolno sądzić, że nie odczytane zwoje rzeczywistego Jezusa w literaturze nie-Żydami posługiwał się językiem greckim. pozostający do dyspozycji materiał porównawczy był poświęcone były także tej samej tematyce. pozachrześcijańskiej, kończą się, trudno chyba Wiadomo, że Żydzi z diaspory, daleko liczniejsi niż nazbyt szczupły i uczeni nie mieli na czym Dopiero pod koniec XIX wieku wśród europejskich zaprzeczyć, kompletnym fiaskiem. w samej Palestynie, mówili przeważnie po grecku. wypróbować praktycznie swej metody, trudno było poszukiwaczy skarbów, tłumnie nawiedzających Zapomnieli oni do tego stopnia swojej mowy poradzić sobie z tym zagadnieniem. Wyjście z impasu Egipt, zaczęło gwałtownie budzić się zainteresowanie ojczystej, że zdani byli wyłącznie na Septuagintę, stało się możliwe dopiero dzięki wielkim odkryciom dla zwojów papirusowych. Koniunkturę w lot Stary Testament przełożony w Aleksandrii na język w Egipcie. Pod koniec XIX wieku archeologia spostrzegli zawsze skorzy do handlowania grecki. W samej Jerozolimie, gdzie zresztą wpływy zadziwiła świat wieloma sensacyjnymi odkryciami, fellachowie egipscy. Przez długi czas tylko za ich kultury greckiej również były niemałe, prawie nie które przeistoczyły nasze wyobrażenia o starożytnych pośrednictwem można było nabywać te cenne mówiono już po hebrajsku, lecz po aramejsku. Był to cywilizacjach; a między tymi odkryciami dokumenty starożytności; tylko oni wiedzieli, gdzie i blisko z hebrajskim spokrewniony dialekt semicki, niepoślednią wagę mają znalezione w Egipcie jak ich szukać, a swój proceder otaczali największą który stał się uniwersalnym językiem Bliskiego papirusy z bardzo ciekawymi tekstami. tajemnicą. Monopol ich przerwał dopiero archeolog Wschodu. Już w pierwszej połowie XIX wieku przywieziono do brytyjski W.M. Flinders Petrie. W 1884 r. w ruinach Hellenizm opanował nawet ojczyznę kultury Europy pierwsze papirusy, ale dopiero pod koniec starożytnego miasta Tanis odkrył tyle papirusów, że łacińskiej, Italię. W początkach cesarstwa, w związku tegoż wieku uczeni poczęli zdawać sobie sprawę z ich trzeba było je wynosić koszami. Niestety, miasto z ogromnym ożywieniem gospodarczym kraju i szczególnej wagi jako źródła do poznania historii padło ofiarą pożaru, toteż papirusy pozlepiały się w rosnącym brakiem siły roboczej, sprowadzano starożytnej. Okazało się bowiem, że teksty zapisane zwęglone bryły i nauce nie przyniosły oczekiwanego masowo ze Wschodu niewolników i rzemieślników, na tych pożółkłych arkuszach zawierają mnóstwo pożytku. Unaoczniały jednak archeologom, jak zatrudnianych w miastach oraz w majątkach wielkich szczegółów z życia codziennego, zazwyczaj bogate źródła wiadomości historycznych kryją się w posiadaczy ziemskich. Ten napływ obcych pominiętych w dziełach starożytnych historiografów. piaskach i ruinach dawnych miast egipskich. elementów etnicznych zmienił do gruntu oblicze Szczegóły pozornie mało ważne, związane z co- W latach 1889-1890 Petrie zabrał się do poszukiwań Italii. Przybysze mówili przeważnie po grecku, toteż dziennymi smutkami i radościami ówczesnego wykopaliskowych w okolicach Fajum i ku zdumieniu język grecki stał się potocznym językiem szerokich szarego człowieka, ale dające nam wielostronny świata nauki natknął się na całkiem nowe, rzesz proletariatu. Rzymski satyryk Juwenal (55-130 wgląd w zakamarki ówczesnych obyczajów i niespodziewane źródło papirusowych tekstów. r.) skarżył się w jednej ze swych satyr, że trudno stosunków społecznych, pozwalające poznać ludzi z Wykopując mumie na cmentarzu z czasów wytrzymać w mieście: „Sami Grecy!” O stopniu tej tamtych czasów od strony prywatnej, dzięki czemu hellenistycznych spostrzegł przypadkowo, że trumny penetracji świadczy dzisiaj fakt, że na nagrobkach historia - jeżeli wolno tak powiedzieć - oficjalna zwane „kartonażami” sporządzone były z niewolników i wyzwoleńców archeolodzy spotykają nabiera pełniejszych kolorów życia. wielowarstwowych arkuszy papirusowych ze starymi częściej imiona greckie niż rzymskie. Ponieważ Są to najróżniejsze listy rodzinne, umowy sprzedaży, tekstami, ugniatanych na mokro w kształt ludzkiej chrześcijaństwo krzewiło się przede wszystkim wśród kupna i dzierżawy, testamenty, dokumenty zawarcia mumii. Papirolodzy nauczyli się rozklejać te arkusze i tych właśnie ludzi, nie można się dziwić, że pierwsi małżeństw i dokumenty dotyczące rozwodów, rozszyfrowywać ich teksty, nieraz wcale doniosłe dla przełożeni Kościoła rzymskiego posługiwali się greką korespondencje dyplomatyczne, skrypty dłużne, listy wiedzy o starożytnych cywilizacjach. Rzecz o ewangeliach i ich domniemanych autorach w mowie i piśmie, co więcej - że język grecki był w gończe, poszukujące zbiegłych niewolników, i wiele Nie koniec na tym: odkryto inne, jeszcze może owych czasach językiem liturgii chrześcijańskiej. innych zapisów podyktowanych przez ówczesne fantastyczniejsze źródło papirusów. Podczas prac EWANGELIŚCI PISALI PO GRECKU W świetle tych faktów nietrudno zrozumieć, dlaczego stosunki prawne i obyczajowe. Materiały wykopaliskowych w Tebtunis egiptolog amerykański ewangelie i pozostałe pisma Nowego Testamentu niejednokrotnie fascynujące, chwytające życie na Reissner odkrył cmentarzysko świętych krokodyli. napisano w języku greckim, a nie w jednym z gorąco. Oto np. list z II wieku n.e. wysłany do matki Pierwsze znalezione mumie zwierzęce przyprawiły Poprzedni rozdział był może dla niektórych narzeczy semickich. Autorami ich, jak i też przez syna marnotrawnego Antoniosa Logosa: młodego badacza o taki zawrót głowy, że obiecał czytelników pewnego rodzaju zaskoczeniem. odbiorcami, byli wyznawcy Chrystusa pochodzący „Antonios Logos matce Neilus serdeczne fellachom nagrodę za każdy dostarczony okaz Niewiele bowiem mówi o doczesnym życiu Jezusa głównie ze zhellenizowanych środowisk diaspory pozdrowienie. Bardzo pragnę, abyś była zdrowa. Co dziwacznego kultu. Wkrótce utworzyła się kolejka po całe to greckie, rzymskie i żydowskie piśmiennictwo, żydowskiej. Niektórzy bibliści wyrażają przekonanie, dzień zanoszę modły do Pana Serapisa za tobą. zapłatę, Amerykaninowi zrzedła mina na widok skądinąd przecież znane z tego, że w swoich że nie dotyczy to Ewangelii Mateusza i Listu Pawła Pragnę, ażebyś wiedziała, że nie spodziewałem się, iż rosnącej sterty zasuszonych bestii. Uświadomił sobie przekazach nie skąpi nam rozmaitych do Hebrajczyków. W ich mniemaniu pisma te są wstąpisz do metropolii, przeto nie przybyłem do grozę położenia: dookoła kryły się w piasku tysiące anegdotycznych szczegółów. W dodatku okazało się, jedynie przekładem oryginałów aramejskich, które miasta. Wstydziłem się przybyć do Karani, gdyż mumii; z przerażeniem pomyślał, ile to będzie go że nawet i to, co zdołaliśmy wyłuskać z tego jakoby zaginęły pozostawiając w przekładzie greckim chodzę w łachmanach. Napisałem do Ciebie, że kosztowało. W desperacji ogłosił, że wycofuje się z piśmiennictwa, jest z rozmaitych względów ślady swego pochodzenia w postaci idiomatycznych jestem goły. Błagam Cię, Matko, przebacz mi. umowy. Jeden z fellachów, który właśnie niósł podejrzane lub wręcz nie zasługuje na naszą wiarę. zwrotów, właściwych tylko językom semickim. Z Zresztą zdaję sobie sprawę, ile sam zawiniłem. mumię na plecach, obruszył się nie na żarty i rąbnął Doprawdy, jakże zadziwiająco nikły ślad po pewnych jednak względów, nad którymi nie pora w Odebrałem pewne wychowanie. Wiem, że zdobyczą o ziemię. I wtedy stała się rzecz człowieku, który już w owym czasie czczony był jako tej chwili się zatrzymywać, większość uczonych zgrzeszyłem. Słyszałem od Postumosa, który odnalazł zdumiewająca: mumia pękła jak purchawka, a z jej Bóg i Zbawiciel świata! specjalistów nie uznała owej tezy za dostatecznie Cię w powiecie arsenoickim, że Ci się we wszystkim wnętrza wysypały się zwoje papirusów zapisanych Wobec takiego stanu rzeczy jedyne świadectwo udowodnioną. niedobrze powodzi. Czy nie wiesz, że wolałbym być gęsto tekstami. Odtąd wiadomo, że mumie historyczne, na którym pozostaje nam się oprzeć - to Na marginesie całej tej sprawy warto zanotować, że ślepym, niż zdawać sobie sprawę, iż winien jestem zabalsamowanych zwierząt należy starannie badać, Nowy Testament, a ponadto bogate piśmiennictwo Nowy Testament przetłumaczył w całości na łacinę komuś nawet obola?” gdyż Egipcjanie nierzadko wypychali je chrześcijańskie nie włączone do kanonu ksiąg dopiero doktor Kościoła św. Hieronim, który żył w Dzieje dokonanych w tej dziedzinie odkryć oraz bezwartościową dla siebie makulaturą, dla nas jednak świętych i ryczałtowo objęte nazwą apokryfów. Jaką latach 340-420. Przekład ten znany jest pod nazwą powstałej w ich wyniku nowej dyscypliny naukowej: niezwykłej wagi historycznej. wartość dowodową mają wszystkie te pisma? Odpo- Wulgaty. Oczywiście przed Hieronimem istniały już papirologii - to nieprzerwane pasmo zdumiewających Papirologia poszczycić się może innymi jeszcze wiedź na to pytanie usiłuje dać odrębny dział łacińskie tłumaczenia ksiąg Nowego Testamentu w wydarzeń mogących posłużyć za temat do osiągnięciami. Dzięki niej bowiem odzyskaliśmy biblistyki naukowej. Przekonamy się później, jak Italii i Afryce Północnej. Można jednak z dużą dozą najfantastyczniejszych powieści. Kariera tej nowej niespodzianie wiele dzieł literatury antycznej, które fascynujące i niekiedy rewelacyjne są dokonane w tej słuszności powiedzieć, że przez trzy stulecia z gałęzi wiedzy świadczy najdowodniej, że nowoczesna uważaliśmy za bezpowrotnie zaginione. Wiedziano dziedzinie osiągnięcia. Poświęcimy im niejedną okładem chrześcijaństwu w zasadzie wystarczał nauka, mimo swych zaostrzonych rygorów na przykład, że Arystoteles napisał traktat o ustroju stronicę niniejszej książki, musimy jednak przedtem grecki tekst Biblii. W 1592 r. dokonano nowego intelektualnych w metodach badawczych, Aten, toteż gdy rozniosła się wiadomość, że zapoznać się, choćby pobieżnie, z podstawowym przekładu na polecenie papieża Klemensa VIII, który niekoniecznie musi być odarta z romantycznego znaleziono zwoje z pełnym tekstem tego dzieła, dokumentem chrystianizmu: z Nowym Testamentem. nazwano z tego powodu Vulgata Clementina. Z tej uroku, jaki nieodmiennie towarzyszył archeologii w wywołało to niebywałe poruszenie wśród badaczy i Zawiera on, jak wiemy, dwadzieścia siedem ksiąg, a najnowszej wersji łacińskiej korzystał ks. Jakub okresie jej burzliwej młodości i pamiętnych odkryć miłośników antyku. Nie koniec na tym. Dzięki mianowicie: cztery ewangelie, Dzieje Apostolskie, Wujek, twórca jednego z pierwszych przekładów wykopaliskowych. papirusom odzyskano dla naszej kultury niektóre dwadzieścia jeden listów, przypisanych Pawłowi, Biblii na język polski. Do jakiego stopnia nie doceniano z początku roli komedie Menandra, greckiego komediopisarza, który Jakubowi, Piotrowi, Janowi i Judzie Tadeuszowi, zwojów papirusowych w rekonstrukcji dawnych był inspiratorem Moliera i wielu innych twórców oraz Objawienie Jana Apostoła, czyli Apokalipsę. KOSZE PEŁNE PAPIRUSÓW I CO Z TEGO epok, dowodzi wypadek, który zdarzył się w 1778 r. europejskich. Ponadto bez badań papirologicznych Bibliści nie mają uzgodnionego zdania, kiedy te WYNIKŁO Grupa fellachów egipskich, zajmująca się procederem nie mielibyśmy dziś między innymi poezji pisma powstały. Na ogół jednak przyjmuje się, że ich poszukiwania i sprzedaży archeologicznych Kalimacha, pieśni Bakchylidesa, wierszowanych powstanie przypada na okres od 50 do ok. 120 r. Nie posiadamy, rzecz oczywista, ani jednego znalezisk, natknęła się na skrzynię z drzewa obrazków rodzajowych Herondasa, nie mówiąc już o Najstarszą częścią Nowego Testamentu jest List manuskryptu Nowego Testamentu, napisanego przez sykomorowego. Wewnątrz uszczęśliwieni znalazcy tysiącach fragmentów najrozmaitszych dzieł z Pawła do Tessaloniczan, napisany w 50 r., a zatem autentycznego autora. Teksty, jakimi dysponujemy, odkryli mnóstwo zwojów papirusowych; było ich dziedziny literatury pięknej, historiografii i filozofii. mniej więcej w dwadzieścia lat po ukrzyżowaniu są to kopie wielu kolejnych kopii. Nie sposób ustalić, podobno pięćdziesiąt. Oczywiście starali się je Możemy z satysfakcją stwierdzić, że wkład nauki Jezusa Chrystusa. ile ich było między pierwotnymi oryginałami a spieniężyć. Udało im się jednak sprzedać tylko jeden polskiej w papirologię jest dzięki pracom Jerzego Na ogół nie przychodzi nam do głowy zastanowić się, znanymi nam dzisiaj tekstami; pewne jest tylko to, że zwój, mimo że w Egipcie przebywało wówczas wielu Manteuffla, Kazimierza Michałowskiego i Anny w jakim języku był napisany Nowy Testament; kopiści, tak jak wszyscy ludzie, byli omylni, a co za Europejczyków w poszukiwaniu skarbów. Postąpili Świderek bardzo poważny. przeciętnie uważa się za rzecz samą przez się tym idzie, że uczeni mają mnóstwo kłopotów z więc z resztą zwojów tak, jak z pokolenia na Wracajmy jednak do naszego właściwego tematu i zrozumiałą, że jego oryginalnym językiem byt wyłapywaniem popełnionych przez nich potknięć w pokolenie byli do tego przyzwyczajeni: rozniecili zapytajmy, co wspólnego ma papirologia z badaniami hebrajski lub aramejski. Dla niejednego będzie więc kopiowanych tekstach. Chodzi tu nie tylko o nie nimi ognisko, aby uprzyjemnić sobie chwile obozowe nad tekstami nowotestamentowymi. Otóż wśród raczej niespodzianką, gdy dowie się, że autorzy zamierzone uchybienia, spotykamy się bowiem aromatycznym dymem palonego papirusu. Strach ogromnej ilości papirusów znaleziono mnóstwo Nowego Testamentu mówili i pisali po grecku. Nie również z wypadkami, kiedy przepisywacze, w pomyśleć, jakie skarby wiedzy historycznej poszły w całych zwojów lub strzępów z tekstami Nowego był to wprawdzie język klasyczny z epoki Peryklesa, ferworze lansowania swoich przekonań ten sposób na zagładę. Testamentu. Niektóre z nich pochodzą z III, a nawet lecz jego gwarowa odmiana zwana przez filologów doktrynalnych, zgoła bez skrupułów przeinaczali całe Jedyny zwój, nabyty z tej niefortunnej kolekcji, II wieku, są więc o prawie dwa stulecia starsze niż „koine”. W epoce hellenistycznej, to znaczy w wersety. otrzymał w darze kardynał Borgia, który powierzył teksty, znane pod nazwą Kodeksu „Watykańskiego i okresie od IV wieku p.n.e. aż po wiek V n.e., język Wszystkie wynikające z tych faktów rozbieżności go do naukowego opracowania duńskiemu helleniście Kodeksu Synaickiego. Jeżeli jeszcze dodamy, że ten stał się potoczną mową różnojęzycznych ludów, tekstowe stanowią oczywiście dla biblistów nader profesorowi Nilsowi Schow. Dokument, jak się uczeni dla swoich badań lingwistycznych mają dziś zamieszkujących obszary podbite ongiś przez kłopotliwy problem. Gnębi ich pytanie, w jaki sposób okazało, zawierał w języku greckim spis wieśniaków do dyspozycji dosłownie tysiące fragmentów oraz Aleksandra Macedońskiego i z biegiem czasu odtworzyć tekst autentyczny, oczyszczony z z okolicy Fajum, których w latach 192-193 brano do szereg kompletnych odpisów Nowego Testamentu, to całkowicie zhellenizowanych przez okupacyjną późniejszych pomyłek i naleciałości. Próby przymusowych robót przy budowie kanałów i grobli. łatwo zrozumieć ogromne znaczenie papirologii w administrację Greków. podejmowane w tym kierunku polegały na Naukowcy nie doceniali jeszcze dostatecznie tego badaniach biblistycznych. Ci administratorzy cywilni i żołnierze pochodzili ze filologicznej konfrontacji posiadanych różnorakich rodzaju przyczynków w odtwarzaniu stosunków Dzieje odkryć w tej dziedzinie, niekiedy wręcz wszystkich plemion greckich Hellady, mówiących wersji Nowego Testamentu, by drogą drobiazgowej społecznych danego kraju; lista fellachów wydawała sensacyjne, zaczynają się w połowie XIX wieku odmiennymi narzeczami. Rzecz oczywista, że na tych analizy porównawczej dopracować się oceny, która z im się mało ciekawa. Papirus Borgii nie wzbudził przypadkowym znalezieniem tak zwanego Kodeksu wspólnie zarządzanych terenach ich dialekty się odmian zasługuje na większe zaufanie niż inne. przeto większej uwagi kół naukowych i dlatego wiele Synaickiego przez niemieckiego badacza mieszały, a w wyniku tego unifikacyjnego procesu Niestety, ocalały materiał porównawczy był zbyt jeszcze lat musiało upłynąć, zanim zrodziła się Konstantego Tischendorfa. Młodego wówczas ukształtował się nowy język grecki zwany „koine”, szczupły, aby osiągnąć w zastosowaniu tej metody papirologia jako odrębna dyscyplina naukowa. teologa i biblistę intrygował prawosławny klasztor język epoki hellenistycznej. pełne powodzenie. W konsekwencji nie zdołano A była po temu okazja znacznie już wcześniej, bo św. Katarzyny na górze Synaj, o którym od dawna „Koine” miał zrazu wszelkie cechy gwary ludowej, uzyskać naukowo pewnego sprawdzianu, jeszcze w 1752 r. Z ruin willi w Herkulanum, krążyły pogłoski, że przechowuje w swojej bibliotece chociaż jego kanwą był klasyczny dialekt attycki na pozwalającego ustalić, która z wersji jest w większym zbudowanej w I wieku p.n.e. i należącej do niejakiego wprost bajeczne skarby piśmiennictwa, a szczególnie skutek prestiżu kulturalnego, jakim niezmiennie lub mniejszym stopniu wiarygodna. Kalpurniusza Pizona, wygrzebano całą prywatną archaiczne, zgoła nieznane teksty biblijne. cieszyły się Ateny wśród pobratymców greckich. Z Sprawdzian taki mógł być, między innymi, oparty na bibliotekę liczącą osiemset zwojów papirusowych. Wprawdzie zakonnicy tego klasztoru znani byli z upływem czasu zaczęli się nim posługiwać w mowie i przesłankowej tezie, która przyjmuje za pewnik, że Niestety, były one do tego stopnia zwęglone i tego, że niezbyt chętnie widzieli u siebie przybyszów piśmie także ludzie wykształceni. W ich użyciu im starszy jest tekst Nowego Testamentu, czyli pozlepiane, że ich odczytanie na ogół okazało się z zewnątrz, ale Tischendorf, wiedziony zapałem nabierał on stopniowo niejakiego poloru literackiego i bliższy czasowo oryginalnemu autorowi, tym więcej niemożliwe. Tylko dzięki pomysłowości zakonnika naukowym, postanowił popróbować szczęścia. I rze- w końcu stał się językiem potocznym nie tylko w zasługuje na zaufanie. W myśl tej zasady tekst Antonio Poggio, który skonstruował specjalny aparat czywiście jakoś zdołał wkraść się w zaufanie Azji i Egipcie, ale nawet w samym Rzymie. Słyszało pochodzący z II wieku powinien być wiarygodniejszy do tego celu, udało się odczytać pięć zwojów. Resztę mnichów. Poszukiwania w bibliotece skończyłyby się się go również w miastach Palestyny, a szczególnie w niż tekst z III wieku, ponieważ wyprzedza go mniej trzeba było spisać na straty. Odczytane papirusy jednak niepowodzeniem, gdyby nie to, że prawie w Galilei, ojczyźnie Jezusa. I to do tego stopnia, że pokoleń przepisywaczy, a w samej treści narosło zawierały traktaty epikurejczyka Filodema, greckiego ostatniej chwili swego pobytu zajrzał do kosza z katolicki biblista, ks. prof. E. Dąbrowski, zadał sobie odpowiednio mniej zawinionych przez nich filozofa z I wieku p.n.e. Właściciel willi, jak widać, papierzyskami przeznaczonymi na spalenie. Między w jednym z esejów pytanie: „Czy Jezus mówił po przeinaczeń. był miłośnikiem filozofii, toteż z pewnym prawdopo- bezwartościową makulaturą odkrył ku swojemu Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 5 z 47 5 Strona 6 zdumieniu 120 rozmaitych stron pochodzących z chrześcijanie już w III wieku zaniechali zwojów i ów trudny dzisiaj do rozszyfrowania splot faktów i publicystyczne traktaty, mające pogańskim greckiej Biblii tzw. Septuaginty, wśród których pisali na luźnych arkuszach, które zszywali na tworów wyobraźni ludowej, stanowiła podglebie, pamflecistom i żydowskim ortodoksom udowodnić, najstarsze stronice datowały się z IV wieku. Część podobieństwo naszych dzisiejszych książek. skąd biografowie Jezusa czerpali materiał do swoich że Jezus z Galilei był naprawdę Mesjaszem. I tutaj tych tekstów, która przypadła mu w udziale w Sprawdziło się tu przysłowie, że „potrzeba jest matką ewangelii. rzecz znamienna: dowód ten usiłowano przepro- nagrodę za odkrycie, opublikował następnie w wynalazku”. Kaznodziejom bowiem łatwiej było Wydać się musi rzeczą dziwną, że Judzie, wierzący w wadzić odwołując się do autorytetu Starego Lipsku. odnaleźć jakiś cytat zanotowany na luźnej kartce, niż boskość Jezusa, przez tyle lat nie uważali za Testamentu. Dość powiedzieć, że Nowy Testament aż Tischendorf dwa razy jeszcze wybrał się w daleką na nieporęcznym zwoju, który niekiedy trzeba było potrzebne spisać dziejów jego żywota, że nie zbierali roi się od cytat ze Starego Testamentu, zawiera ich drogę do klasztoru, w 1853 i 1859 r. Z pierwszej rozwinąć do samego końca, by trafić na poszukiwane pamiątek po nim. Wyzbądźmy się jednak naszego bowiem około trzystu, nie licząc mnóstwa aluzji i wyprawy wrócił z próżnymi rękoma, a i druga miejsce. W dodatku kodeksy były o tyle pojemniejsze nawyku myślenia i spróbujmy wniknąć w mentalność odniesień. zakończyłaby się podobnie, gdyby nie zgoła i ekonomiczniejsze, że w przeciwieństwie do zwojów i zwyczaje ówczesnych chrześcijan, rozpoznać Dlaczego jednak zaczęły ukazywać się te rozprawy humorystyczny zbieg okoliczności. W ostatnim dniu można było pisać po obu stronach poszczególnych warunki ich życia. Okaże się wówczas, że nie można dopiero czterdzieści lat po śmierci Jezusa? Stało się to swego pobytu, czekając z zapakowanymi walizkami kartek. tu mówić o braku pietyzmu, że ta pozorna obojętność wtedy, gdy wymagała tego aktualna sytuacja na zamówiony transport, przechadzał się po ogrodzie Nie jest jednak naszym zadaniem rozpisywać się na ma swoje głębsze usprawiedliwienie. społeczno-polityczna. Od paru lat - jak to już klasztornym. Jeden z rozmowniejszych mnichów temat kodeksów szczegółowo. Poprzestańmy zatem Przede wszystkim wyjaśnijmy sobie, jacy to byli wspominaliśmy - szalała w Palestynie krwawa wojna zaprosił go w pewnej chwili do swojej celi na na paru informacjach. Otóż kodeksy, na ogół ludzie ci pierwsi chrześcijanie. W Pierwszym liście rzymsko-żydowska, której tragicznym finałem było pogawędkę. Wtedy uderzyło go, że w kątach celi pergaminowe, zawierające teksty Pisma świętego, do Koryntian tak oto pisze św. Paweł: „...niewielu zburzenie Jerozolimy. Wyznawcy Jezusa odmówili poniewierały się pożółkłe ze starości pergaminy. noszą nazwiska ich odkrywców, nabywców lub spomiędzy was mądrych według ciała, niewielu udziału w tych zmaganiach i Żydzi, którym udało się Zaczął je od niechcenia przeglądać i w miarę wydawców, a niekiedy nazwy instytucji, gdzie są możnych, niewielu szlachetnie urodzonych. Gdyż wyjść cało z tej katastrofy, uważali ich z tego powodu wgłębiania się w teksty wpadał, nie pokazując tego przechowywane. Tak więc między innymi mamy Bóg wybrał to, co głupie u świata, aby zawstydził za zdrajców i renegatów. Położenie wyznawców po sobie, w coraz większe osłupienie. W ręku miał Kodeks Koptyjski, Kodeks Watykański, Kodeks mądrych, i co słabe u świata wybrał Bóg, aby Jezusa pogarszało jeszcze i to, że także otoczenie bowiem duże fragmenty Starego Testamentu i cały Synaicki, Kodeks Aleksandryjski i wiele innych. zawstydził potężnych, i co nic nie znaczące, a pokryte grecko-rzymskie odnosiło się do nich z jawną Nowy Testament, pochodzący, jak się później Szczególną wagę ma zbiór Chester Beatty, wzgardą, i co jest niczym wybrał Bóg, aby zniszczył wrogością, ponieważ na ogół nie odróżniano ich od okazało, z IV wieku. Nie wiemy dokładnie, co się zawierający papirusy pochodzące aż z III wieku. Na to, co jest czymś” (1, 26-28). Tertulian, pisarz pogardzanych Żydów. Trzeba więc było bronić się potem stało. Dość, że zakonnicy publicznie oskarżyli ten niezwykle ciekawy zbiór składa się 60 nabytych kościelny żyjący na przełomie II i III wieku, biorąc przed wszelkiego rodzaju napaściami z zewnątrz, a Tischendorfa o to, że cenne rękopisy ukrył w w Egipcie papirusów z fragmentami czterech ich w obronę przed atakami pamflecistów także umacniać własnych współbraci w wierze, że zanadrzu i wymknął się z klasztoru nocą na ewangelii, niektórych listów apostolskich oraz pogańskich, podkreślał, że są to rzemieślnicy lojalni prawda jest po ich stronie. zamówionym poprzednio wielbłądzie. W sprawę Apokalipsy. Większą jeszcze rewelacją naukową był wobec państwa i płacący uczciwie swoje podatki. W Niektórzy bibliści zwracają uwagę na inne jeszcze, co wdał się konsul rosyjski, pod którego opieką klasztor swego czasu papirus Egertona, opublikowany w 1934 apologetycznym dialogu Marka Minucjusza pogański najmniej równie ważne przyczyny tego się znajdował, i po długotrwałych pertraktacjach r. Są to fragmenty ewangelii oraz teksty pochodzące z polemista Cecyliusz nazywa chrześcijan nędzną czterdziestoletniego milczenia. Trzeba mianowicie stanął kompromis. Tischendorf po naukowym ustnej tradycji. Ich datę ustalono zgodnie na II wiek, hołotą i między innymi oskarża ich o to, że werbują pamiętać, w jakich nastrojach żyli chrześcijanie po opracowaniu i wydaniu rękopisów synajskich mamy tu więc do czynienia z najstarszymi rękopisami wyznawców dla swojego kultu w najniższych śmierci ukochanego Mistrza. Była to nieustanna zobowiązał się ofiarować je carowi Aleksandrowi II, tekstów nowotestamentowych, jakie dotąd odkryto. warstwach pospólstwa, wśród obdartusów i egzaltacja religijna płynąca z wiary w bliski powrót co rzeczywiście parę lat później uczynił osobiście w Wszystkie te znaleziska tekstowe są, jak to zabobonnych kobiet. Jezusa, który miał osądzić niesprawiedliwych i Carskim Siole. Kodeks Synaicki, ocalony dla nauki w zaznaczyliśmy na początku tego rozdziału, wręcz Twierdzenia te, jak to wiemy skądinąd, nie odbiegały założyć Królestwo Niebieskie na ziemi. Wiemy z warunkach dość awanturniczych, ukazał się drukiem nieodzowne w lingwistycznych studiach nad zbytnio od prawdy, pierwsi wyznawcy Chrystusa Ewangelii Mateusza, jak rychło to miało nastąpić, w Petersburgu w odbitce typograficznej w księgami świętymi. Bo tylko przez porównania istotnie byli w znacznej większości ludźmi prostymi i Jezus bowiem przepowiada tam swoim uczniom: bibliofilskim nakładzie 300 egzemplarzy. Rozesłano rozmaitych kopii i uzyskanie możliwie najstarszej niewykształconymi. Na pewno niewielu z nich mogło „Zaprawdę powiadam wam, że są niektórzy ze je do wszystkich placówek naukowych świata. Drugi wersji, najmniej oddalonej latami od pierwotnego pochwalić się posiadaniem umiejętności pisania i stojących tutaj, co nie zaznają śmierci, zanim nie nakład ukazał się w Londynie w 1911 r. źródła, można pokusić się o rekonstrukcję czytania. Trudno było zatem wymagać od nich, by ujrzą Syna Człowieczego, przychodzącego w Na marginesie tej sprawy warto przytoczyć prawidłowego brzmienia Nowego Testamentu. Ile mieli zrozumienie dla wagi jakichś tam arkuszy królestwie swoim” (16,28). ciekawostkę. Otóż biskup Euzebiusz z Cezarei trudu i cierpliwości trzeba wkładać w tego rodzaju pergaminu czy papirusu gęsto pokrytego Sławny biblista francuski Maurycy Goguel napisał, że informuje, iż jako doradca Konstantyna Wielkiego pracę, widzimy na przykładzie znanego nam już tajemniczymi znakami. Dla ludów Bliskiego „Jezus nie miał zamiaru zakładać Kościoła i nie otrzymał od cesarza polecenie, aby dla kościołów biblisty K. Tischendorfa. Był on autorem siedmiu Wschodu nie dokument pisany był głównym założył go. To, czego pragnął i proklamował, to nie świeżo kreowanej stolicy imperium - kolejnych wydań Nowego Testamentu. Gdy opierając nosicielem mądrości pokoleń, lecz tradycja ustna. był Kościół, lecz Królestwo Boże na ziemi. Pierwsi Konstantynopola zamówił u klasztornych kopistów się na tekstach, znalezionych w klasztorze synajskim, Heroiczne wydarzenia przeszłości, mity religijne, chrześcijanie, skoro w ich mniemaniu lada dzień pięćdziesiąt egzemplarzy Pisma Świętego. W K. Tischendorf dokonał naukowego opracowania legendy i ludowe baśnie, przekazywane przez miało nadejść Królestwo, nie myśleli o zakładaniu związku z tym przekazem niektórzy badacze wyrazili ósmego wydania, okazało się, że od poprzednich niezliczone pokolenia bardów, opowiadaczy instytucji kościelnej ani o spisywaniu dokumentów”. przypuszczenie, że rękopis synajski mógł stanowić wydań nowa wersja różni się aż w 300 miejscach. Ów ulicznych i kaznodziejów, oto główna spuścizna Owładnięci bez reszty apokaliptyczną wizją bliskiego jedną z tych pięćdziesięciu cesarskich kopii. W takim żmudnie przygotowany tekst mimo to wykazywał duchowa tamtych ludów. Nawet Jezus, podobnie Sądu Ostatecznego i przejęci mesjanistyczną wiarą w razie mielibyśmy tu do czynienia z jednym z nadal jeszcze bez mała tysiąc rozbieżności w zresztą jak Sokrates, bodajże nie napisał ani jednego rychłe nastanie nowego ładu na ziemi, nie byli najstarszych i najszacowniejszych dokumentów porównaniu z Nowym Testamentem z Kodeksu słowa, z wyjątkiem paru znaków, które według ciekawi tak przyziemnej rzeczy, jak żywot doczesny wczesnego chrześcijaństwa. Watykańskiego. Jak widzimy, sprawa autentycznej Ewangelii Jana nakreślił na piasku. Nie ma w tym Jezusa. Jezus był dla nich przede wszystkim Największe poruszenie w świecie wywołały papirusy, wersji Nowego Testamentu jest wciąż jeszcze przeto nic niezwykłego, że w pierwszych dziesiątkach Chrystusem, który dobrowolnie umarł na krzyżu, by a raczej fragmenty papirusów znalezione w piaskach problematyczna. lat po śmierci Jezusa naukę jego rozpowszechniano odkupić grzechy ludzkości. Coś z tej postawy Egiptu przez dwóch młodych Anglików Grenfella i Dla uzupełnienia tego obrazu wypada wymienić tu wyłącznie ustnie, za pomocą tak zwanej katechezy widzimy u Pawła z Tarsu, pisał on uderzająco mało o Hunta. W 1897 r. kopali oni w starożytnej inne jeszcze źródła nowotestamentowych tekstów. Są (rozgłosu, rozpowszechniania) i w tej właśnie Jezusie jako człowieku. Co prawda nie znał go miejscowości Oxyrchynchos (dzisiejsza Behnesa), to między innymi ostrakony - skorupy ceramiczne, na katechezie szukać należy rodowodu późniejszych osobiście, ale i tak nie tłumaczy to bynajmniej owego położonej w odległości 180 km na południe od Kairu. których pisali ludzie ubodzy, nie mogąc pozwolić pism Nowego Testamentu. braku zainteresowania dla biografii galilejskiego Owocem ich poszukiwań był niepozorny strzęp sobie na drogi materiał papirusowy. Odkryto wiele Są jednak inne jeszcze, o wiele ważniejsze przyczyny proroka, któremu przecież oddał się duszą i ciałem. papirusu, który jednak po odczytaniu okazał się tego rodzaju skorup z fragmentami Nowego tego zjawiska. Tkwią one w fakcie, że pierwsi Lata jednak mijały, ludzie rodzili się i umierali, a ów dokumentem przełomowym w badaniach nad Testamentu, a nawet dłuższy ustęp z Ewangelii wyznawcy Chrystusa nie zrywali z judaizmem, lecz oczekiwany Dzień Pański nie nadchodził. Wiernych, początkami chrześcijaństwa. Zawierał bowiem Łukasza wyryty na dziesięciu ostrakonach. przeciwnie: skrupulatnie przestrzegali wszelkich którzy z ufnością czekali na swego Zbawiciela, siedem wypowiedzi Jezusa, całkiem dotąd nie Niezmiernie pouczające są także grecko-rzymskie nakazów religijnych wiary Mojżeszowej, uczęszczali poczęło trapić uczucie zwątpienia i goryczy. Szukano znanych. Obecność tych sentencji w tym właśnie inskrypcje nagrobkowe. Często ilustrują one do świątyni i do synagog, słowem na każdym kroku odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie wrócił na miejscu tłumaczy się tym, że w IV i V wieku istniała wydarzenia i obyczaje opisane w Nowym podkreślali, że są prawowiernymi Żydami. Nawet ziemię, jak zapowiadał. A jednocześnie budziło się w Oxyrchynchos słynna gmina chrześcijańska. W Testamencie, zawierają też cytaty z pism świętych w głoszona przez nich wiara w przyjście Mesjasza- zaciekawienie dla biografii Jezusa, bo w jego 1897 r. te nowe wypowiedzi Jezusa ukazały się takim brzmieniu, w jakim je znano w okresie zbawiciela zasadniczo nie była sprzeczna z cudotwórczej działalności, w ogóle w tym, co czynił, drukiem pod tytułem: Logia Jesu (Zdania Jezusa). W postawienia nagrobków. tradycjami żydowskimi, gdyż wywodziła się z mówił i przecierpiał, mogła kryć się ta upragniona 1903 r. ci sami angielscy badacze znaleźli w W końcu nie wolno nam zapominać o cytatach proroctw Starego Testamentu. Pod jednym tylko odpowiedź, mająca podbudować ich zachwianą Oxyrchynchos inny fragment papirusu z pięcioma zawartych w pismach ojców Kościoła i pisarzy względem różnili się oni od swoich współbraci: wiarę, gdy mianowicie po latach mesjanistycznych dodatkowymi sentencjami Jezusa, również dotąd nie chrześcijańskich, takich jak np. Tertulian, św. wierzyli, że ów zapowiedziany przez proroków uniesień i nadziei przyszło otrzeźwienie. W ten znanymi. Wrażenie było ogromne. Wystarczy Hieronim, św. Augustyn i Pelagiusz. Tych cytat jest Mesjasz już się pojawił na ziemi w osobie Jezusa z sposób powstała nowa literatura, literatura mająca za przytoczyć tu wyznanie angielskiego uczonego W.F. tak dużo, że można by złożyć z nich cały prawie Nazaretu. zadanie bronić, wyjaśniać i przedstawić dowody, że Howarda, który w 1949 r. pisał: „Minęło już Nowy Testament. Jest to oczywiście materiał dla Co prawda od samego zarania chrześcijanie mieli Jezus był naprawdę Mesjaszem. W jakim stopniu pięćdziesiąt lat, a wciąż jeszcze odczuwam ów badań lingwistycznych nie mniej ważny niż papirusy skłonność zamykania się w osobnych sektach czy możemy uważać za prawdziwe wszystkie te dreszcz podniecenia w chwili, gdym jako uczeń i pergaminy odkryte w Egipcie i na półwyspie Synaj. gminach, ale nawet i ten fakt nie mógł chyba ściągać wiadomości o Jezusie, przekazane nam przez tradycję kupował za sześć pensów ową broszurę...” na nich niechęci otoczenia. Były to przecież lata, ustną, która przecież liczyła sobie bez mała Określenie „logia”, wprowadzone przez młodych O LATACH, KTÓRE BYŁY PRZED kiedy judaizm przeżywał głęboki kryzys ideowy, a czterdzieści lat? Chcąc na to pytanie odpowiedzieć, angielskich odkrywców, zadomowiło się na stałe w EWANGELIAMI jednym z przejawów tego wewnętrznego rozbicia musimy zastanowić się, co to właściwie jest ta terminologii na określenie wszystkich ocalałych były liczne sekty o religijnym i politycznym tradycja. Broniąc niektórych artykułów wiary, wypowiedzi przypisywanych Jezusowi, których nie Zdawałoby się, że po tych nieco przydługich charakterze, jak faryzeusze, saduceusze, esseńczycy, Kościół powołuje się niejednokrotnie na świadectwo znajdziemy w pismach kanonicznych Nowego dygresjach przystąpimy do właściwego tematu terapeuci, joanici, zeloci czy sykariusze. Na tle tak tradycji, tak jakby była ona nieodwołalną wyrocznią Testamentu. Dawniej, a jeszcze czasami i dzisiaj, niniejszego rozdziału: do opisu treści i charakteru wielce rozgałęzionego ruchu sekciarskiego znikoma wszelkiej prawdy. My jednak wolimy pamiętać, że nazywano te wypowiedzi „agrafami”. Pierwotnie w Nowego Testamentu. Musimy jednak uzbroić się grupka nazarejczyków - jak ich wówczas nazywano - narastała ona stopniowo za sprawą ludzi prostych i przekładzie z języka greckiego słowo to oznaczało jeszcze w cierpliwość i skierować uwagę na sprawę, na pewno nie zwróciła większej uwagi. niewykształconych, skłonnych do fantazjowania, teksty nie utrwalone na piśmie, lecz przekazane nam bez której ocena Nowego Testamentu jako Na domiar granice doktrynalne tych sekt były mitologizowania i wyolbrzymiania, ludzi oddających przez tradycję ustną. Z czasem jednak ograniczono dokumentu historycznego nie mogłaby być niejednokrotnie dość płynne i bynajmniej nie należało się chętnie marzeniom i rojeniom, by uwznioślić zakres pojęciowy tego terminu wyłącznie do prawidłowa. Chodzi tu mianowicie o fakt nader za- do rzadkości, że ten czy ów poszukiwacz ostatecznej swoje życie przez nadanie mu głębszego znaczenia. wypowiedzi Jezusa w sensie wyżej podanym. stanawiający, że od śmierci Jezusa minęło aż przystani duchowej przerzucał się z jednej sekty do Jeśli cechy te, przyznajmy, nie są obce pokoleniom Znamy dotąd kilkadziesiąt niekanonicznych czterdzieści lat, nim ukazała się pierwsza ewangelia, innej. Wiemy już z poprzedniego rozdziału, że takim wszystkich w ogóle epok i krajów, to jednak wypowiedzi Jezusa, w większości nie uznanych za czyli pierwszy dokument opisujący niektóre epizody kameleonem sekciarskim był żydowski historyk Józef charakteryzowały one specjalnie ludzi pierwszego autentyczne. Spotykamy je w ewangeliach jego życia. Flawiusz, a z innymi podobnymi wypadkami wieku naszej ery. Wówczas na przykład uważano za apokryficznych, w pismach niektórych ojców A zatem przez cały ten czas wyznawcy Galilejczyka zetkniemy się przy omawianiu powiązań, jakie rzecz całkiem naturalną, że sławni monarchowie, Kościoła, jak też w tekstach wchodzących w skład karmili się wyłącznie tym, co przekazywano sobie z najwidoczniej istniały między esseńczykami, mężowie stanu i myśliciele posiadali moc cudownego zbiorów zwanych kodeksami, o których powiemy ust do ust, co głosiła wieść gminna. Propagatorami joanitami nazarejczykami. leczenia chorych, a nawet wskrzeszania umarłych, co kilka słów za chwilę, w końcu wreszcie w nowej wiary byli wędrowni nauczyciele i Judeochrześcijanie, w przekonaniu, że uznawszy więcej, że mogli stać się bogami za życia lub po papirusowych fragmentach z Oxyrchynchos. Duża kaznodzieje, których pochodzenia i nazwisk dziś już Jezusa za Mesjasza są bardziej prawowiernymi śmierci. Pojęcie boskości było wtedy po prostu zgoła liczba tych sentencji świadczy, do jakiego stopnia przeważnie nie znamy. Jednakże na przykładzie Żydami, niż ci, którzy go odrzucali, nadal oczywiście inne, miało wymiary bardziej przyziemne; granica rozpowszechnione i popularne były tego rodzaju Pawła Apostoła możemy wyrobić sobie niejakie poczytywali Stary Testament za swoje pismo święte i między światem transcendentnym a światem rzekome wypowiedzi Jezusa we wczesnym okresie pojęcie, jak ich działalność wyglądała w praktyce. na pewno w głowie im nie powstała myśl, iżby mogli ziemskim była właściwie nieostra i łatwa do chrześcijaństwa. Występowali oni wszędzie tam, gdzie przy zastąpić go czymś innym. Gdy chodziło o Jezusa, o przeniknięcia przez wybrańców. Tego rodzaju Od czasu odkryć w Oxyrchynchos nie ustawały żydowskich domach modlitwy tworzyły się grupki szczegóły jego życia i naukę moralną, zadowalali się wierzenia weszły w krwiobieg ludzkiego myślenia i poszukiwania, organizowane przez ekspedycje wyznawców Chrystusa. Jego nauki moralne krążyły tym, co opowiadali im o Jezusie ludzie godni na ogół nikomu nie przyszłoby nawet do głowy, by archeologiczne różnych narodowości. O rezultatach wśród tych prozelitów w łatwych do spamiętania zaufania. wątpić w ich prawdziwość. tych poszukiwań świadczą następujące liczby: mamy aforyzmach, których próbki poznaliśmy pod postacią Gdy wreszcie zaczęły się pojawiać pisane Najdawniejsi chrześcijanie byli oczywiście dzisiaj około czterech tysięcy rękopisów Nowego „logiów” czy „agrafów”. Owe autentyczne czy świadectwa, które później weszły w skład Nowego nieodrodnymi dziećmi swojej epoki i na równi z Testamentu i około dwudziestu pięciu tysięcy jego rzekome wypowiedzi Jezusa, powiązane narracyjnie z Testamentu, to bynajmniej nie miały one zastąpić innymi podatni na będące wówczas w obiegu idee czy fragmentów. Ten przeogromny materiał dramatycznymi epizodami jego życia, nabierały Starego Testamentu i stać się Biblią chrześcijaństwa. przesądy. W dodatku mieli jeszcze swoje własne porównawczy ugrupowano dla lepszej orientacji w żywych rumieńców przypowieści ludowych i w ten Nie były one też adresowane do szerokich rzesz cechy, które wyodrębniały ich od reszty rodziny i kodeksy. A propos ostatniego określenia sposób ustalała się pewna określona tradycja ustna, wiernych, wśród których, jak wiadomo, większość społeczeństwa. Trwali bowiem w stanie przyda się tu pewne wyjaśnienie. Mianowicie tradycja o wyraźnych cechach folkloru. Ona właśnie, nie umiała czytać. Przede wszystkim były to ekstatycznych zachwyceń, spodziewając się każdej Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 6 z 47 6 Strona 7 chwili końca świata i nastania nowego ładu na ziemi. więc do wybuchu powstania żydowskiego Bar ewangelicznej, która przecież istniała tylko jednak ojcom Kościoła stawiać ową fikcyjną Rzecz jasna, że pod wpływem tych apokaliptycznych Kochby i ostatecznego zrównania Jerozolimy z trzydzieści lat, a więc ów proces przemian nie zdążył biografię prawie na równi z pismami kanonicznymi i nastrojów musiała w ich umysłach zacierać się ziemią. jeszcze się rozpocząć. Sądzę jednak, że właśnie ten propagować kult dla świętej dziewicy, której nie granica między rzeczywistością a pobożnymi Zburzenie Jerozolimy i ucieczka do Pelli była jakby krótki okres świadczy przeciwko głoszonej tezie. imały się płomienie ani zwierzęta i żmije. Tekla życzeniami, co z kolei przyczyniło się do swoistych cezurą, która ostro przecięła historię chrześcijaństwa Zanim bowiem ustala się ostatecznie pewna weszła w poczet najbardziej popularnych świętych przeinaczeń i stylizacji wszelkich nadchodzących z na dwie części: na okres judaistyczny i okres tradycyjna forma opowieści, musi wyprzedzać ten męczenników Kościoła i dopiero w VI wieku dekret dalekiej, egzotycznej dla nich Palestyny wieści o pauliński, który pozwoliłbym sobie nazwać także proces okres przygotowania, okres, kiedy wszystko papieski potępił biografię sfingowaną przez kapłana Jezusie i jego losach. W ten sposób właśnie, a nie okresem judeo-hellenistycznym. Ośrodkami nowego jest jeszcze płynne i niepewne. W takim właśnie azjatyckiego. Ale - o dziwo - gdy przewertujemy inaczej, powstała owa otoczona nimbem ruchu stały się teraz miasta Bliskiego Wschodu, takie stadium była czterdziestoletnia tradycja kalendarz i spojrzymy na dzień 23 września, wiarogodności tradycja ustna, której końcowym jak Antiochia, Efez i Tars, a ponadto Korynt, ewangeliczna, czego dowodem są choćby występują- odkryjemy, że Tekla nadal istnieje i nawet ma swój produktem są relacje pozostawione nam w pismach Aleksandria i oczywiście Rzym. A więc miasta, gdzie ce w ewangeliach liczne rozbieżności. dzień świąteczny. Raz jeszcze przekonujemy się, jak Nowego Testamentu i literatury apokryficznej. rozproszeni po świecie Żydzi z diaspory tworzyli Jeżeli zaś chodzi o twierdzenie, że tradycja twarde życie mają legendy. Niektórzy badacze sądzą, że czterdzieści lat to okres większe skupiska dookoła swoich domów modlitwy. chrześcijańska jest bezpośrednim lub pośrednim Ciekawym przyczynkiem do tej dziwacznej sprawy są zbyt krótki, by mógł dokonać się proces mitologizacji Do pierwszych gmin judeochrześcijańskich dziełem apostołów, naocznych świadków i uczniów pewne wydarzenia związane z Księgami i deifikacji człowieka, zwłaszcza że był on synem napływało teraz szeroką falą coraz więcej Greków, Jezusa, to jak w takim razie wytłumaczyć Sybillińskimi. Był to, jak wiadomo, urzędowy zbiór cieśli z zapadłej prowincji palestyńskiej i w dodatku Syryjczyków i ludzi innych narodowości, a wraz z wspomniane już rozbieżności, a przede wszystkim proroctw wieszczek i kapłanek Apollina, zbiór w umarł haniebną śmiercią na krzyżu. Według nich nie nimi przenikały do wierzeń chrześcijańskich wpływy powstanie ogromnej literatury apokryficznej, która starożytnym Rzymie otaczany ogromnym kultem. mogła być wyssana z palca jednomyślnie wśród hellenizmu, szczególnie jego misteriów religijnych, przecież także wywodzi się z ustnej tradycji i dopiero Przechowywany w podziemiach świątyni Apollina na chrześcijan przyjęta wiara, że Jezus czynił cuda, opartych na mitach o umierających i w V wieku została przez Kościół formalnie Palatynie, zaginął dopiero w 405 r., prawdopodobnie uzdrawiał chorych i nawet wskrzeszał zmarłych, zmartwychwstałych bogach. W latach odrzucona. Trudno w tym chaotycznym bogactwie spalony przez wandalskiego wodza Stilichona. Ale skoro żyli jeszcze uczniowie, co znali go takim, jakim osiemdziesiątych I wieku chrześcijanie nie byli już anegdot, opowieści i pełnych wybujałej fantazji obok tego autentycznego zbioru istniał inny pod był w rzeczywistości. Czyż jest do pomyślenia, by na sektą żydowską. legend dopatrywać się jakiegoś koordynującego przywłaszczoną nazwą Ksiąg Sybillińskich, który oczach tych świadków i bez śladu zastrzeżeń z ich Z dwunastu apostołów, jeżeli uwierzymy tradycji, wpływu. Raczej na odwrót - pisma z tych czasów, powstał w okresie od połowy II do V wieku. Zawierał strony mogła nastąpić tak daleko idąca deformacja dziewięciu spotkał los męczenników wiary, jeden wzięte jako całość, świadczą o wyjątkowym on, powiedzmy to otwarcie, wręcz sfingowane realiów i rzeczywistych wydarzeń? A zatem - popełnił samobójstwo, a tylko dwóch, Filip i Jan, zamieszaniu i dowolności w krążących po świecie proroctwa, pochodzące jakoby z ust tych samych rozumują oni dalej - wynika z tego niezbicie, że w umarli śmiercią naturalną. Na tym przykładzie przekazach o Jezusie. kapłanek Apollina. Dotyczyły one chrześcijaństwa i wersjach, przekazanych nam przez tradycję za możemy przekonać się poglądowo, jak zatrważające Celem prawidłowej oceny pewnych aspektów judaizmu, a napisane zostały, rzecz jasna, przez pośrednictwem ewangelii, nie mamy do czynienia z to były czasy i jak niewielu świadków ocalało z Nowego Testamentu musimy nakreślone poprzednio pobożnych Żydów i chrześcijan. Z zachowanych hagiograficznym zmyśleniem, lecz z prawdą. palestyńskiej klęski. Ci zaś, którzy istotnie mogli tło historyczno-obyczajowe uzupełnić dodatkowym tekstów tej podrobionej Księgi Sybilińskiej wynika Niestety, cała ta argumentacja, pozornie tak świadczyć o Jezusie z autopsji - jakiż wpływ mogli komentarzem, chociaż z początku będzie się to wbrew wszelkiej chronologii, że natchnione nieodparta, zawiera sporo słabości konstrukcyjnych. mieć na umysły i wyobraźnię tych setek tysięcy wydawać zbyt daleko idącą dygresją. Poruszamy wieszczki Hellady i Rzymu przepowiedziały ze Przede wszystkim nie bierze w rachubę znanych w obcych językowo i obyczajowo prozelitów, mianowicie swoisty sposób traktowania autorstwa zdumiewającą dokładnością historię Starego i No- sądownictwie kłopotów ze świadkami. Wiadomo zamieszkujących rozległe obszary Bliskiego dzieł literackich, szczególnie drastycznie występujący wego Testamentu, kuszenie węża w Raju, historię przecież, że pamięć człowieka nawet inteligentnego Wschodu. Dla tych nowych wiernych Jezus był ponad w czasach, kiedy żył Jezus i jego najbliżsi wieży Babel, a z życia Jezusa -uzdrawianie chorych, bywa zawodna, gdy chodzi o odtworzenie zaobserwo- wszystko Bogiem i Zbawicielem, który umarł na spadkobiercy. Wspominaliśmy już o tym coś niecoś wskrzeszanie zmarłych i nakarmienie pięciu tysięcy wanych szczegółów z dość bliskiej nawet przeszłości. krzyżu i zmartwychwstał. Daleki, obcy zakątek w pierwszym rozdziale przy omawianiu sfingowanej oraz męczeństwo, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie. Zwłaszcza gdy ów człowiek świadczy pod mentalną świata, skąd pochodził, oraz życie, jakie tam wiódł, korespondencji króla Edessy Abgara z Jezusem, jak Ojcowie Kościoła byli głęboko przekonani o presją środowiska, które żyło, jak to zaznaczyliśmy, miało dla nich znaczenie o tyle tylko, o ile czynione też raportu Piłata do Tyberiusza. Autor pierwszej autentyczności tych przepowiedni, gdy znany nam już w stanie umysłowej euforii i egzaltacji. Takie przezeń cuda i uzdrowienia potwierdzały wiarę w Historii Kościoła Euzebiusz, skądinąd rzetelny i Cels zarzucił chrześcijanom, że je sfałszowali, zbiorowe sugestie musiały oczywiście wpłynąć w jego boskość. poważny autor, przytacza z całą powagą owe Orygenes w swojej wspomnianej już wyżej replice sposób zasadniczy na ich zeznania i opowiadania o W ten sposób tradycja chrześcijańska oderwała się od falsyfikaty jako dokumenty, których autentyczność Contra Celsum namiętnie wystąpił w obronie tych Jezusie. judaistycznego pnia i zaczęła wieść swój własny, nie podlega żadnej dyskusji. proroctw. Zresztą, ilu mogło być tych naocznych świadków i samodzielny żywot. Zakiełkowała ona i rosła w Dawid Fryderyk Strauss, autor monumentalnego Cała literatura apokryficzna, twór naiwnej religijności jaki zasięg miało ich oddziaływanie? Przeciętnie wyobraźni setek tysięcy nowych wyznawców, Żywota Jezusa, poświęca tej osobliwej sprawie trochę i bujnej fantazji ludu, jest dobitnym przykładem życie ludzkie trwało wówczas krócej i czterdzieści lat głęboko osadzonych w hellenizmie, w świecie jakże miejsca w swojej książce i jakkolwiek od tego czasu opisanego przez nas procederu podszywania się pod to było już więcej niż jedno pokolenie. Niewielu z innym i oddalonym od Palestyny. Z tej właśnie minęło już bez mała sto pięćdziesiąt lat (wyszła w szacowne nazwiska. Rzekome ewangelie, listy czy tych świadków dożyło chwili, gdy ukazała się łącznej tradycji judaizmu i hellenizmu wywodzą się 1835 r.), spostrzeżenia jego nie straciły na apokalipsy Jakuba, Mateusza, Piotra czy Pawła były pierwsza relacja o Jezusie na piśmie. Jednak pisma Nowego Testamentu i apokryfy. aktualności. Z nie ukrywanym zdziwieniem zadaje on w rzeczywistości dziełem nieznanych kompilatorów, większego spustoszenia wśród nich dokonały Wspominaliśmy już poprzednio, że bibliści sobie pytanie, jak to było możliwe, że pisarze którzy z uderzającym brakiem krytycyzmu spisali zaburzenia polityczne w Palestynie, prześladowania i chrześcijańscy odrzucają tezę, według której tradycja szanujący swoje pióro nie mieli najmniejszych wszystkie krążące wówczas anegdoty na temat egzekucje. W sprawach biografii Jezusa i zasad jego ustna przyczyniła się do zniekształcenia faktów skrupułów, by podszywać się pod nazwiska innych ukochanego Mistrza. nauki najpoważniejszym autorytetem była chyba związanych z życiem i nauką Jezusa. A to jakoby autorów, że w owej mistyfikacji nie widzieli znamion Jak natomiast przedstawia się sprawa z kanonicznymi gmina nazarejczyków w Jerozolimie. Przewodził jej dlatego głównie, że wbrew mniemaniu uczonych- fałszerstwa przynoszącego im ujmę. I po namyśle ewangeliami i pozostałymi pismami Nowego przecież brat Jezusa Jakub Sprawiedliwy, któremu racjonalistów, tradycja ewangeliczna nie jest doszedł do przekonania, że wytłumaczenia tej Testamentu? Myślę, że wygodnie będzie przytoczyć nawet Piotr Apostoł się podporządkował. Ale Jakub z anonimowym, zbiorowym tworem gmin paradoksalnej postawy należy szukać w odmiennym od razu parę zdań z książki ks. Eugeniusza rozkazu arcykapłana Annasza został ukamienowany chrześcijańskich. W rzeczywistości - powiadają oni - sposobie rozumowania ówczesnych ludzi, w ich zgoła Dąbrowskiego pt. Glossy i odkrycia biblijne. w 62 r., a trzy lub cztery lata później zginęli także tradycja ta nigdy nie wymknęła się spod kontroli swoistej mentalności. Czytamy tam mianowicie: „Przed rokiem 67 naszej apostołowie Paweł i Piotr. Zanim nadszedł rok 70, apostołów i ich bezpośrednich spadkobierców, Podszywając się pod cudze nazwiska, pisarze ci byli ery tradycja ewangeliczna została spisana, i to w rok zburzenia Jerozolimy, Palestyna obficie broczyła którzy, jak wskazują na to między innymi listy św. święcie przekonani, że dla dobra głoszonych prawd potrójnej formie, w trzech mianowicie dziełach nie krwią, a nad jej obszarami wznosił się las Pawła, rygorystycznie czuwali nad tym, by nauka wyrzekają się sławy osobistej i że opatrując te prawdy posiadających żadnego tytułu. Do ich liczby przy nieprzeliczonych krzyży, na których zawisło na Mistrza nie uległa skażeniu. w legitymację większego autorytetu niż oni sami, końcu pierwszego wieku przybyło czwarte również pewno również wielu świadków życia i działalności Nie sposób tu polemizować z tym stanowiskiem; dokonują aktu bezinteresowności, który ich całkiem nie zatytułowane. Znano je tylko jako pisma Jezusa. zaprowadziłoby to nas zbyt daleko, zwłaszcza że usprawiedliwia. Zresztą czynili to w głębokim zawierające szczegóły z życia Chrystusa i Ale gmina jerozolimska liczyła, bądź co bądź, 120 istnieją poważne wątpliwości, czy dokumenty, na przeświadczeniu, że wiernie wyrażają myśli przynajmniej główne z wygłaszanych przez Niego członków; co z nimi się’ stało? Powiedzmy od razu, które się powołują wspomniani bibliści, można wybranych przez siebie i uwielbianych mężów, za nauk. Z czasem dopiero zaczęto i te księgi że losy ich były nad wszelki wyraz osobliwe i dla istotnie uważać za dostatecznie pewne świadectwa. którymi się ukryli. Nie ma tu więc, ściśle biorąc, zawierające dobrą nowinę nazywać ewangeliami, w historii chrześcijaństwa brzemienne w skutki. Gmina Inna argumentacja, dotycząca tej sprawy, zasługuje wyraźnego fałszerstwa. konsekwencji mówi się już o Ewangeliach. jerozolimska - jak to już nadmienialiśmy w na większą uwagę. Przytacza ją w swoich cennych Odbiorcy ze swej strony, ludzie czasami nawet Nie wiadomo, gdzie i przez kogo księgi te tak właśnie poprzednim rozdziale - zachowała ścisłą wierność pracach wybitny biblista ks. E. Dąbrowski. Zwraca on bardzo wykształceni, jak to widzimy na przykładzie nazwane zostały. Po raz pierwszy w tym znaczeniu ortodoksyjnemu judaizmowi i na tym tle miała zatarg mianowicie uwagę na mnemoniczne zdolności ludów, Euzebiusza, odznaczali się zadziwiającym brakiem używa terminu »Ewangelia« św. Justyn w swej z Pawłem, który nawracał pogan, nie żądając od nich, które swoje historyczne doświadczenia powierzały krytycyzmu i łatwowiernością, tak że przypadki pierwszej Apologii. by poddali się rytualnym nakazom i zabiegom, jak np. głównie tradycji ustnej. Ludy te oczywiście z demaskowania takich w dobrej intencji popełnionych Św. Justyn napisał swoją Apologię około 150 r. więc obrzezaniu. Dokumenty, odkryte parę lat temu, konieczności wyrobiły w sobie naturalny zmysł fałszerstw zdarzały się raczej rzadko. „Za prawdę dopiero ok. połowy II wieku relacje o działalności świadczą, że oskarżała ona nawet Pawła o to, że niezawodnej pamięci, a w dodatku udoskonaliły w uchodziło to, co było budujące - pisze Strauss w Chrystusa zostały nazwane ewangeliami. Słowo to wpadł w herezję ogłaszając Jezusa Bogiem. ciągu wieków specjalną technikę, która była im swojej słynnej monografii - za sędziwe, co w ich pochodzące z języka greckiego - „euaggelion” i z Mimo jednak bezwzględnego przywiązania do starej pomocna w pamięciowym opanowaniu historii i mniemaniu pomnażało oświatę, za apostolskie, co łaciny „evangelium” pierwotnie oznaczało nagrodę wiary ojców, członkowie gminy odmówili udziału w dorobku kultury narodowej. Technika ta sprowadzała wydawało się godne Apostołów. Wierzyli, że wielcy udzieloną komuś, kto przyniósł jakąś dobrą nowinę, z powstaniu żydowskim. Jak tylko walki zbliżyły się do się do tego, że treść poszczególnych tekstów mężowie ani sam Chrystus nie doznają uszczerbku, czasem jednak przeobraziło się w pojęcie samej murów Jerozolimy, uciekli za Jordan i osiedlili się w zamrażano w ramach określonych „schematów jeżeli włożą w ich usta lub podsuną pod ich pióro to, dobrej nowiny. mieście Pella. Tam, w tym ustronnym miejscu rytmicznych”. Rytmiczność tych opowieści nabierała na co ich tylko stać było”. Strauss kończy te uwagi Co się tyczy autorstwa tych ksiąg, a więc Palestyny, odizolowani od reszty społeczeństwa i z czasem kształtu nienaruszalnego stereotypu, wnioskiem pobrzmiewającym nutą żalu: „Z tych zagadnienia, które w tej chwili najbardziej nas zamknięci w ciasnym kręgu własnych wierzeń i powtarzanego mechanicznie przez kolejne pokolenia. właśnie powodów posiadamy dużą liczbę dzieł, a interesuje, to posłużymy się jako punktem wyjścia praktyk, z fanatycznym uporem wyznawali religię, Zmiana treści opowiadania była niemożliwa bez między nimi mnóstwo nie byle jakiej miary, jeszcze jednym cytatem ze wspomnianej przed chwilą która była pierwotną, oryginalną religią apostołów i zmiany strony rytmicznej, a ponieważ ta ostatnia była napisanych rzekomo przez sławnych mężów, które pracy ks. E. Dąbrowskiego: „Nigdy jednak nie rodziny Jezusa. Kilkadziesiąt lat utrzymali się jeszcze uświęcona długotrwałą tradycją, historyczno- jednak w rzeczywistości były tworem nie znanych zrywano z pierwotnym tego słowa znaczeniem i jako sekta ebionitów (ubogich), potem zniknęli z kart kulturalna spuścizna narodowa do pewnego stopnia nam autorów”. dlatego w tytułach Ewangelii, na które natrafimy w historii, wchłonięci przez otaczające ich nie była narażona na deformację. Przykłady z historii zilustrują nam poglądowo ową najstarszych manuskryptach greckich, spotykamy się społeczeństwo. Nauczaniem ustnym na zasadzie rytmiczności dziwną aberrację w dziejach umysłowości ludzkiej. z wyrażeniem »Ewangelia według Mateusza, Marka« Jeżeli wierzyć Euzebiuszowi, który z kolei powołuje tekstów posługiwały się przed spisaniem swoich Tak więc w ostatnim wieku przed naszą erą ukazało itd. lub też po prostu »według Mateusza« z się na wspomnienia Hegezypa (ok. 180 r.), część tych ksiąg takie religie, jak islam, buddyzm i brahminizm. się aż sześćdziesiąt traktatów filozoficznych pod pominięciem słowa Ewangelia. Nie można zatem z judeochrześcijan wróciła do Jerozolimy lub w ogóle Ks. E. Dąbrowski zwraca uwagę, że podobna rytmika imieniem wielkiego filozofa Pitagorasa, w takiego tytułu księgi w żaden sposób wysnuwać jej nie opuściła. Wraz z najbliższą rodziną Jezusa występuje w nauczaniu Jezusa Chrystusa, szczególnie rzeczywistości jednak skomponowanych przez jego wniosku, że wyrażał on wątpliwość co do autorstwa nadal działali jako sekta nazarejczyków, a po w jego przypowieściach. Swoje wywody ks. wyznawców ze szkoły neopitagorejczyków. Trzeba danej Ewangelii. Zaznacza się w nim wyłącznie fakt, egzekucji Jakuba wybrali na swego przełożonego Dąbrowski zamyka dość kategoryczną przestrogą: pamiętać, że szkoła ta stała się z czasem sektą że jedna była tylko Ewangelia, której znano różne bliskiego kuzyna Jezusa - Szymona, syna Kleofasa, „Już sama okoliczność zatem, że tradycja mistycznego kultu religijnego, w której Pitagoras formy – stąd owo »według«”. który był bratem Józefa, ojca samego Mistrza. Ów ewangeliczna powstała w środowisku stylu oralnego, odgrywał rolę niemalże bóstwa. Mimo to, gdy Czego dowiadujemy się z tego raczej zbyt Szymon żył bardzo długo i został ukrzyżowany za powinna nakazywać jak najdalej idącą ostrożność mistyfikacja wyszła na jaw, nie spotkali się jej wymyślnego wywodu? Autor zaprzecza, jakoby panowania Trajana (98-117 r.). Po nim objęli wszystkim, którzy tak chętnie o jej zniekształceniu sprawcy z potępieniem, lecz przeciwnie - chwalono słówko „według” miało zawierać niepewność czy przewodnictwo wnukowie Judy, brata Jezusowego, mówią”. ich za to, że rezygnując z osobistej sławy, złożyli wątpliwość co do autorstwa ewangelii, jednakże jego Jakub i Sokker. Jeżeli uświadomimy sobie, kogo autor miał na myśli swoje dzieła w ofierze ubóstwianemu twórcy szkoły. argumentacja jest zbyt finezyjna, jakby na siłę Jak z tego widzimy, wśród nazarejczyków wytworzył pod słowem „wszystkim”, że mianowicie chodzi tu o Widziano więc w tym nie oszustwo, lecz chwalebny wykoncypowana i zgoła nie pasuje do epoki, kiedy się system przypominający żywo kalifat islamski: całą plejadę najwybitniejszych uczonych- akt bezinteresownej ofiarności. przecież z taką prostoduszną swobodą poczynano przewodnictwo religijne spoczywało w rękach ludzi racjonalistów, którzy pchnęli badania biblistyczne na Inny przykład już z historii chrześcijaństwa. Pod sobie z pojęciem autorstwa. Argumentacja sprowadza w ten czy ów sposób spokrewnionych z Jezusem. tory rzeczywiście naukowe, to oczywiście koniec II wieku pewien duchowny z Azji napisał się do tego, że Znani byli oni jako „spadkobiercy” (desposyni), niewspółmierność całej tej argumentacji staje się Dzieje Pawła i Tekli. Wszystko, co napisał tam o 1) pisma zawierające różne szczegóły z życia Jezusa posiadali własną ewangelię w języku aramejskim i w wyraźna. Wprawdzie autor przyznaje, że w życiu tych dwóch osób, jest całkowicie wyssane z nie miały z początku żadnego tytułu, były więc celach dynastycznych propagowali wersję o starożytnych legendach i mitach, mimo że ich forma palca, a nawet sama postać św. Tekli, rzekomo anonimowe. pochodzeniu Jezusa z domu Dawidowego. Tę rytmiczna została ustalona już od setek lat, następują osobistej uczennicy apostoła, nigdy nie istniała i jest 2) dopiero od połowy II wieku nazwano je oficjalnie niezmiernie frapującą sprawę poruszymy dokładniej przeobrażenia w treści, że nawet w tej ewolucji tworem jego fantazji. Gdy mu to udowodniono, „ewangeliami”. przy innej okazji, obecnie dodamy tylko, że można stwierdzić pewne jednolite prawa. Nie odnosi tłumaczył się, że całą historię wymyślił wyłącznie 3) z wyrażeniem „Ewangelia według Mateusza, jerozolimski odłam nazarejczyków istniał do 132 r., a się to jednak - twierdzi ks. E. Dąbrowski - do tradycji tylko z miłości do św. Pawła. Nie przeszkodziło to Marka” itd. spotykamy się w najstarszych Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 7 z 47 7 Strona 8 manuskryptach greckich, a zatem, jak to już wiemy z znajdowała się komora celna. Co więcej - doskonale stwierdza nauka, że Ewangelia Marka, a nie zamierzonej koncepcji. Dzieli się on na pięć części niniejszego rozdziału - dopiero w IV wieku. Były to wyznawał się w ówczesnych skomplikowanych Ewangelia Mateusza jest chronologicznie najstarszą grupujących pięć dyskursów Jezusa na tematy więc fakty, które w historii wczesnego stosunkach monetarnych, a jak były one ewangelią. Do czego jest to nam potrzebne? Otóż moralne, przy czym każda z tych części wybrzmiewa chrześcijaństwa pojawiły się stosunkowo dość późno. skomplikowane wystarczy powiedzieć, że w okazuje się, że z 661 wersetów Marka - Mateusz czymś jakby refrenem w postaci prawie identycznych W ostatnich dziesiątkach lat biblistyka naukowa codziennym obiegu były aż trzy jednostki monetarne: powtarza u siebie aż 600. Ponadto jeszcze około 550 formułek słownych (7,28; 11,1; 13,53; 19,1; 26,1). zajmuje się drobiazgową analizą poszczególnych rzymski denar, grecka drachma i hebrajski syki. wersetów zapożyczył on z dwóch innych źródeł. W Jedna z tych części to słynne „Kazanie na górze”, ksiąg Nowego Testamentu pod względem ich Niestety, słabość tej argumentacji rzuca się od razu w rezultacie tylko 436 wersetów jest jego autorstwa. kwintesencja norm etycznych chrześcijaństwa. Za autorstwa. Rozgłos zdobyły szczególnie książki i oczy. Bo ostatecznie takich Żydów, którzy znali Statystyka chyba wystarczająca, by stwierdzić, że u sprawą tego kazania uzyskujemy wgląd w ukryty odczyty profesora Uniwersytetu Monachijskiego terminologię Starego Testamentu i stosunki palestyń- Mateusza nie mamy oryginalnego wspomnienia, lecz mechanizm powstawania ewangelii. Wiemy, jak Willi Marxsena. Dla charakterystyki tego bystrego skie było chyba tysiące, a nawet dziesiątki tysięcy, a jak najbardziej typową kompilację. ważne miejsce zajmuje ono w tradycji badacza przytoczymy tu jeden przykład z jego nie tylko ów celnik, który poszedł za Jezusem. W doborze tych zapożyczonych materiałów autor nie chrześcijańskiej, musi nas przeto zdziwić, że poza argumentacji. Otóż w Drugim liście Pawła do Najsłabszy jest argument z rzymską komorą celną: na był w dodatku zbyt wybredny i nie odznaczał się Mateuszem i Łukaszem, który podaje bardzo Tymoteusza czytamy: „Płaszcz, który zostawiłem w to, żeby wiedzieć, gdzie ona się znajdowała, nie zbytnim krytycyzmem. Niektóre opowieści przytacza skróconą jego wersję, pozostali ewangeliści o takim Troadzie u Karpa, i księgi, zwłaszcza pergaminowe, potrzeba było być celnikiem, wiedzieli na pewno o dwukrotnie, nie orientując się, że jest to jeden i ten kazaniu nie wspominają. gdy przybędziesz, przynieś z sobą”. Zdanie to, niej jej nieszczęsne ofiary - Żydzi z bliskiej i dalszej sam incydent, wzięty tylko z dwóch odmiennych Cóż, nie pozostaje nam nic innego, jak wysnuć z tego brzmiące przecież tak życiowo, a zatem autentycznie, okolicy. Dotyczy to również znajomości Palestyny. źródeł. Uderzający jest na przykład cud rozmnożenia faktu następujący wniosek: „Kazanie na górze”, jedna nie powinno budzić wątpliwości. A jednak: Czyż tylko celnik Lewi mógł znać odległości między chleba, który wydarzył się dwukrotnie w małych z najbardziej efektownych scen z życia Jezusa, źródło Tymoteusz nie mógł oddać tej przysługi swemu poszczególnymi miejscowościami? Wiadomo odstępach czasu. Jezus dwa razy wypędza złego natchnienia dla wielu pokoleń poetów i malarzy, jest przyjacielowi, bo list, jak utrzymuje Marxsen, został przecież, że nawet Żydzi z diaspory, chociaż nie ducha z opętanego, ślepego i niemego człowieka i legendą, produktem wyobraźni, zmyśleniem napisany - mniej więcej w setnym roku, a więc władali już dobrze językiem ojczystym, uważali za dwa razy spotyka się ze strony faryzeuszów z literackim. W kazaniu tym autor ewangelii ułożył wtedy, kiedy Paweł już od trzydziestu lat nie żył. Listswój święty obowiązek nie tylko wspierać finansowo zarzutem, że uczynił to przy pomocy czarta strzelisty w swoich zasadach kodeks moralny i włożył z tak podziwu godną fantazją według niego świątynię, lecz pielgrzymować do Jerozolimy Belzebuba. go w usta Jezusa. Skomponował go w ten sposób, że zredagował jakiś nieznany autor, który położył pod osobiście. Doszło przecież nawet do tego, że w Są to jednak nie zawsze tylko, jak się wyraża Strauss, zgromadził w nim będące wówczas w obiegu nim podpis apostoła Pawła. Jerozolimie powstawały specjalne synagogi, w dublety. Znalazły się bowiem w tej swoistej rzeczywiste lub domniemane wypowiedzi Jezusa. Jak zobaczymy później, autorstwo poszczególnych których w zrozumiałym dla siebie języku mogli oni kompilacji opowieści, które wyraźnie pod względem Mamy na to nieodparty dowód, z tych samych ksiąg Nowego Testamentu to zagadnienie niezmiernie odprawiać modły do Boga Abrahama i Mojżesza. doktrynalnym bywają ze sobą sprzeczne. bowiem wypowiedzi korzystał także Łukasz, nie intrygujące. Na razie powiemy tylko tyle, że z 27 Podróżując pieszo lub w siodle szlakami Palestyny, Przytoczymy tu parę przykładów, na które zwrócił skomponował jednak ich w konstrukcję jednego pism aż 19 uznano za dzieła innych autorów, niż to na pewno znali jej topografię nie gorzej niż stali uwagę tenże sam Strauss. Tak więc uzdrawiając sługę kazania, lecz tak jak je zasłyszał rozprowadził luźno podaje tekst Nowego Testamentu. Jeżeli mieszkańcy. Cóż, z przykrością trzeba powiedzieć, że setnika, Jezus w ten sposób bez zastrzeżeń udziela po całym tekście swojej ewangelii. przypomnimy sobie, że celem naszej książki jest po- cały ten wywód o autorstwie Ewangelii według pomocy poganinowi (8, 5-10). Gdy natomiast w Ewangelia Mateusza, jak widzimy, jest świadomie szukiwanie faktów dla zrekonstruowania rzeczywistej Mateusza po prostu trafia w próżnię; ani trochę nie okolicach Tyru i Sydonu kobieta chananejska obmyślonym traktatem, napisanym przez człowieka, biografii Jezusa historycznego, to musimy powiedzieć naprowadza nas na osobę celnika Lewiego. Ci, którzy (nazwana przez Marka Syrofenicjanką) błaga go o któremu nieobce były arkana rzemiosła pisarskiego. sobie otwarcie, że perspektywy nasze nie są zbyt obstają przy jego autorstwie, nadal muszą zasłaniać uzdrowienie córki opętanej przez złego ducha, Jezus Świadczy o tym nie tylko układ całości, czy tak obiecujące. Idźmy jednak śladami badaczy, którzy w się tradycją i tylko tradycją. wzbrania się wyjaśniając uczniom: „Nie jestem znakomicie pomyślana inscenizacja, jak „Kazanie na tę właśnie sprawę wnieśli olbrzymi wkład pracy, W gruncie rzeczy zdawał sobie sprawę z tego ks. posłany jeno do owiec, które zginęły z domu górze”. W tekście mamy wiele innych dowodów na cierpliwości i wysiłku umysłowego - z rezultatami, Eugeniusz Dąbrowski, rzecznik katolickiego punktu izraelskiego”. Na dalsze zaś prośby dodaje: to, że dbał on o stronę literacką swojej pracy. Widać które mimo wszystko na pewno nas zafrapują. widzenia, biblista o rzetelnych aspiracjach nauko- „Niedobrze jest brać chleb synowski a rzucać psom”. to w sposób oczywisty w starannym doborze, słów, w wych, chociaż niejednokrotnie skrępowany (Należy tu wyjaśnić, że było to określenie dość częstym stosowaniu dialogów i monologów, a przede DLACZEGO CELNIK LEWI NIE NAPISAŁ oficjalnymi orzeczeniami kościelnymi. W książce pogardliwe, gdyż Żydzi psami nazywali wszystkich, wszystkim w posługiwaniu się takimi figurami PAMIĘTNIKÓW? swojej Ewangelie, ich powstanie i rodzaj literacki którzy nie należeli do ich narodu). W końcu Jezus nie stylistycznymi, jak paralelizm, kontrast, powtórzenie. przyznaje on otwarcie: „Oprócz kierunku nazwanego odmówił swej pomocy, ale jak widzimy, nie bez Jednym słowem, w tym wszystkim, co nazywamy O celniku Lewim, zwanym Mateuszem, piszą tradycyjnym, w dzisiejszej nauce twierdzenie to na wewnętrznego oporu i tylko po usilnych błaganiach dzisiaj beletryzacją i stylizacją treści. pierwsze trzy ewangelie oraz Dzieje Apostolskie. liczne natrafia sprzeciwy. Powody przy tym są różne, zrozpaczonej matki (Mt. 15, 21-28). Uderza przy tym powściągliwość autora w podawaniu Była to postać wybitna wśród dwunastu apostołów, a a zawarte w ewangelii proroctwo o zburzeniu miasta i Drażliwa sprawa stosunku do pogan dochodzi do informacji o życiu doczesnym Jezusa Konkretne fakty zarazem na ówczesne stosunki raczej niepospolita w Świątyni wcale nie najmniejszym z nich”. A więc głosu w ewangelii jeszcze parę razy. Wysyłając biograficzne, te mianowicie, które udaje nam się gronie Jezusowych uczniów. Jego szczerości przyznaje on, że sprzeciwy w nauce są „liczne” i że dwunastu apostołów w świat, aby nauczali, Jezus daje wyłuskać ze wszystkiego, co jest mitologizacją i gorliwość religijna wyraziła się choćby w tym, że bez niektóre argumenty nie są bez znaczenia. Szkoda im takie oto instrukcje: „Na drogę pogan nie baśniową cudownością, są tak skąpe, że dzieje Jezusa, wahania porzucił uregulowane życie poborcy celnego tylko, że nie uważał za potrzebne podać to wszystko, zachodźcie i do miast samarytańskich nie wchodźcie. poza paru szczegółami z dzieciństwa i ostatniego i poszedł za Jezusem. Celnicy nie cieszyli się co w mniemaniu wielu uczonych przemawia w Ale raczej idźcie do owiec, które poginęły z domu okresu życia, pozostają dla nas białą plamą. Bibliści sympatią eksploatowanych Żydów, uważani byli za sposób zdecydowany przeciwko autorstwu Lewiego. Izraela”. Tymczasem w dwóch miejscach (8, 11 i chrześcijańscy usprawiedliwiają autora tym, że nie renegatów i ludzi, którzy jako funkcjonariusze Wyręczmy go zatem, przytaczając, w dużym z nast. - 21, 43 i nast.) zapowiada, iż w odpowiedzi na miał on zamiaru napisania biografii, że jego pogańskiego imperium rzymskiego zgrzeszyli prze- konieczności skrócie, najważniejsze kontrargumenty, brak wiary u Żydów nawracać będzie pogan. A już ewangelia jest traktatem apologetycznym, mającym ciwko Prawu. U Marka (2,14) czytamy: „A gdy zawarte w obszernej literaturze zajmującej się tym pod koniec ewangelii wyraźnie daje polecenie wykazać (zwłaszcza Żydom), że Jezus jest [Jezus] przechodził mimo, ujrzał Lewiego, syna zagadnieniem. apostołom, aby nauczali „wszystkie narody” zapowiedzianym przez proroków Mesjaszem. Alfeusza, siedzącego przy cle, i rzekł mu: Pójdź za Przede wszystkim więc sprawa języka. Według udzielając im chrztu. Owszem, chętnie zgadzamy się z tą opinią. mną! A wstawszy, poszedł za nim. I stało się, gdy tradycji Ewangelia Mateusza napisana została w Te sprzeczne wypowiedzi, które autor ewangelii Zapytujemy jednak, czy taki traktat byłby w stanie siedział u stołu w domu jego, wielu celników i języku aramejskim, a później dopiero przetłumaczona pozbierał bezkrytycznie, bez próby ich napisać apostoł Lewi. Wątpimy bowiem, by ów grzeszników siedziało razem z Jezusem i uczniami na grekę, przy czym tekst pierwotny miał zharmonizowania, są to jakby warstwy skromny urzędnik komory celnej w Kafarnaum mógł jego: było bowiem wielu, którzy szli za nim. A uczeni bezpowrotnie zaginąć. Filolodzy, posługując się stratygraficzne w archeologicznych wykopaliskach. posiąść takie umiejętności literackie. Ważniejsze są w Piśmie i faryzeusze, widząc, że jadł z celnikami i najnowocześniejszymi metodami naukowymi, doszli Zarysowują się w nich dwa kolejne etapy rozwoju jednak wątpliwości, którym daliśmy wyraz już grzesznikami, mówili uczniom jego: Czemuż to z jednak do przekonania, że autor, rzekomy Mateusz, chrześcijaństwa: pierwotnego izolacjonizmu poprzednio. Czy ów wierny towarzysz wędrówek celnikami i grzesznikami je i pije Mistrz wasz? posługiwał się językiem „koine” i chociaż tu i ówdzie żydowskiej sekty nazarejczyków oraz zwycięstwa Jezusa zechciałby taką rozprawę napisać prawie Posłyszawszy to Jezus, rzeki im: Zdrowi nie istotnie przezierają poprzez tkankę narracji zwroty i uniwersalistycznej idei św. Pawła, kiedy misję wśród czterdzieści lat po dramacie ukrzyżowania, kiedy potrzebują lekarza, ale którzy się źle mają. Nie wyrażenia właściwe tylko idiomatyzmowi pogan zaczęto przedstawiać jako nakaz samego naocznych świadków było coraz mniej i przede przyszedłem bowiem wzywać sprawiedliwych, ale hebrajskiemu i aramejskiemu, język „koine” w tej Jezusa i wkładano w jego usta odpowiednie sentencje wszystkim należało ocalić od zapomnienia wszystko, grzeszników”. Prawie identyczne teksty mamy w ewangelii ma tę naturalną, swobodną płynność, która w tym duchu. co wiedziano jeszcze o Jezusie? Zamiast opisać dwóch innych, wymienionych ewangeliach (Mt.9,9; nie pozwala doszukiwać się w nim utajonego Jako przykład tego bezkrytycznego zbierania zwyczajnie to, co przeżył z ubóstwianym Mistrzem, Łk.5,27). pośrednictwa tłumacza. Czyż celnik Lewi, Żyd z informacji posłużyć może znana opowieść o drzewie co o nim pamiętał, Lewi miałby zbierać skąd się dało Tradycja kościelna przypisuje autorstwo pierwszej w głębokiej prowincji palestyńskiej, gdzie figowym, które Jezus surowo karze za to, że nie różne szczegóły z drugiej ręki, układać je w porządku kanonicznym ewangelii w Nowym rozbrzmiewała mowa aramejska, mógłby tak biegle, miało owoców, kiedy był ich złakniony. Przytacza ją wymyślne kompozycje literackie, za nic sobie ważąc Testamencie temu właśnie uczniowi Jezusa. tak wytrawnie władać językiem greckim na piśmie? I Marek, a zapożycza od niego Mateusz z tą różnicą, że chronologię, a samemu Jezusowi dać przemawiać w Identyfikują go z Mateuszem tacy pisarze kościelni, to nawet zakładając możliwość, że jako celnik musiał u pierwszego niefortunne drzewo staje się bezpłodne, kazaniach, których nigdy nie wygłosił? Nie sposób w jak Papiasz, Ireneusz, Klemens Aleksandryjski, posiadać umiejętność porozumiewania się w tym a u drugiego po prostu usycha (Mk. 11, 12-14 - Mt. to uwierzyć. A zatem, kto był autorem Ewangelii Euzebiusz i inni, słowem począwszy od połowy II języku z cudzoziemcami czy z przełożonymi swego 21, 18-19). Mateusza? wieku ustaliło się przekonanie, że to, co czytamy w urzędu? Wydarzenie przypada na początek kwietnia, kiedy Większość uczonych odpowiada na to: nie wiemy. tej ewangelii, jest relacją naocznego świadka. Papiasz Rozumiemy, że ten argument nie wszystkim figa nie mogła jeszcze owocować, a więc spotkała ją Jeżeli chodzi o datę i miejsce powstania Ewangelii donosi wprawdzie dość enigmatycznie, że Mateusz przemówi do przekonania. On sam, przyznajmy to wielka krzywda. Obaj ewangeliści nie biorą tego Mateusza, to sprawa przedstawia się o tyle lepiej, że „pozbierał proroctwa w narzeczu hebrajskim i każdy szczerze, byłby może zbyt słaby dla podważenia tezy, faktu pod uwagę, ale tu znowu jest widoczna różnica na podstawie poszlak ukrytych w tekście można tłumaczył je na swój sposób, jak umiał najlepiej”, że autorem omawianej ewangelii był celnik Lewi. w sposobie ustosunkowania się do całego wysnuć pewne logicznie uzasadnione domysły. przy czym nikt nie mógł ustalić, co pod słowem Rzecz jednak w tym, że w sukurs pospieszyły mu zagadnienia. Marek jakby nie zdawał sobie sprawy z Powiedzmy z góry, że w wyniku tych dedukcji „proroctwa” należy rozumieć, mimo wszystko jednak inne, wręcz rewelacyjne sprawdziany tekstowe. I tutaj wyrządzonej drzewu niesprawiedliwości, gdyż ustalono, że ewangelia ta powstała wiele lat po 70 r., Kościół do dnia dzisiejszego pozostał wierny musimy naprzód odwołać się do wyobrażeń naszych najspokojniej pisze, że Jezus „nie znalazł nic prócz czyli po zburzeniu świątyni jerozolimskiej. Bibliści starodawnej tradycji. Tyle tylko, że pod naporem czytelników. Lewi, bliski uczeń Jezusa, jeden z liści, bo nie była to pora na figi”. Natomiast Mateusz, zależnie od swoich kalkulacji datują ją na okres od 85 dociekliwszych badań naukowych bibliści dwunastu apostołów, zabiera się do pisania jakby zażenowany moralną czy logiczną skazą do 110 r. chrześcijańscy zrozumieli, że legitymowanie tego wspomnień o swoim ubóstwianym Mistrzu. Jak w opowieści, nie chcąc jednak z niej zrezygnować, Do takiej konkluzji uprawniają ich następujące autorstwa li tylko tradycją nie jest argumentem naszym pojęciu powinny takie pamiętniki wyglądać, wybrnął z sytuacji w ten sposób, że po prostu pominął spostrzeżenia. Przede wszystkim znajdujemy w wystarczającym i że dalszych poszlak z braku innych jakie posiadać cechy? Wychodzą one spod pióra milczeniem uwagę Marka. ewangelii aż cztery aluzje odnoszące się do zburzenia dowodów należy szukać w samym tekście ewangelii naocznego świadka, jednego z nielicznych już ludzi, Rzecz oczywista, że mamy tu do czynienia z typową Jerozolimy. Ponieważ, jako racjonaliści, nie noszącej jego imię. którzy podówczas znali go osobiście; przebywał z opowiastką ludową, przedstawiającą w sposób dość wierzymy, by autor był jasnowidzem i mógł Jakie argumenty znaleźli oni na poparcie tezy, że nim dzień i noc, słuchał jego nauk, jego głosu, prymitywny cudotwórczą moc Jezusa. Rzucając przewidzieć przyszłość, trzeba nam datować autor Ewangelii Mateusza to rzeczywiście ów uczeń pamiętał każdy szczegół jego fizycznego wyglądu. klątwę na niewinne drzewo, Jezus postąpiłby jak ewangelię na czas po 70 r. Inna aluzja odnosząca się Jezusa, który miał na imię Lewi i był wysługującym Pamiętniki takiego człowieka, szczerego i porywczy i mściwy czarownik, gdyby to była prawda, w zupełnie oczywisty sposób do prześladowań się Rzymianom celnikiem? Z treści wynika niezbicie, prostodusznego, miałyby to do siebie, że podane w toteż późniejsi egzegeci usiłowali ratować sytuację w chrześcijan za cesarza Domicjana, który panował w że był on Żydem. Nikt bowiem, kto nie był Żydem, nich szczegóły biograficzne pochodziłyby z pierwszej ten sposób, że anegdotę interpretowali jako alegorię o latach 81 - 96, czas powstania ewangelii uściśla nie mógłby z taką swobodną pewnością siebie i tak ręki, a ich nieskrępowana atmosfera, bogata głębszym znaczeniu moralnym. jeszcze bardziej. O późnej dacie świadczy wiele bezbłędnie obracać się wśród zawiłości tradycji i anegdotyczność i emocjonalne zaangażowanie Wiemy już o Mateuszu niejedno, przede wszystkim innych jeszcze argumentów lingwistycznych i pojęć związanych z judaizmem. Jest on ponadto świadczyłyby ponad wszelką wątpliwość, że autor to, że korzystał obficie i dość bezkrytycznie z obcych tekstowych, choćby wyrażone przez autora uderzająco biegły w posługiwaniu się terminologią pozostawał z opisywaną postacią w jakimś stosunku źródeł. Podane w tej mierze fakty zupełnie już rozczarowanie z powodu opóźniającego się drugiego Starego Testamentu i niewątpliwie orientował się osobistego doświadczenia. Napisałby po prostu wystarczają, by zdyskwalifikować go jako naocznego przyjścia Jezusa Chrystusa (tzw. paruzji), dobrze w ówczesnej procedurze prawnej, czego zwyczajną prawdę. świadka. Są jednak jeszcze inne argumenty oczekiwanego przez pierwszych chrześcijan. dowodem jest choćby taki szczegół, że odróżnia on Niestety! Już D.F. Strauss, po przebadaniu tego przemawiające przeciwko niemu. Nikt nie może Jako miejsce powstania różni badacze podają różne zwykły sąd od Sanhedrynu. zagadnienia, orzekł bez wahania: „Mateusz to zaprzeczyć, że jego ewangelia nie ma nic wspólnego miejscowości. A więc przede wszystkim Antiochię, W poszukiwaniu dalszej identyfikacji rzecznicy materiał z drugiej ręki, autor nawet fakty biograficzne z biografią historyczną, nawet w pojęciu główny ośrodek chrześcijaństwa po zburzeniu tradycyjnej tezy doszli ponadto do przekonania, że czerpał z innych źródeł”. Czyżby naoczny świadek, dziejopisarzy starożytnych. Wkładają oni w usta Jerozolimy, ponadto takie syryjskie miasta, jak autor Ewangelii Mateusza musiał być bo takim był przecież Lewi, do tego stopnia był zdany swoich bohaterów długie mowy i wyznania intymne, Edessa czy Apamea, a nawet Aleksandrię w Egipcie. Palestyńczykiem. Według nich jedynie tylko na obcą informację? Tymczasem zależność autora których nikt przecież słyszeć nie mógł, ale zachowują Wszystkie te miasta miały jedną wspólną cechę: człowiek, który tam się urodził i spędził długie lata ewangelii, jego niesamodzielność w sprawach, które jednak jakiś ład chronologiczny w swojej narracji. spotykały się tam wpływy judaizmu i hellenizmu, swego życia, mógł tak dokładnie znać odległości powinien był znać z własnych przeżyć, jest wręcz Tymczasem, co uderza u Mateusza, to właśnie wpływy, które, jak się powiedziało przedtem, między poszczególnymi miejscowościami, a przede szokująca. Przedmiotem następnego rozdziału będzie zupełne ignorowanie danych chronologicznych. Tekst znalazły odbicie w Ewangelii Mateusza. wszystkim zwyczaje i obyczaje mieszkańców. kolejność powstania poszczególnych ewangelii, ale jest ujęty w ramy dość kunsztownej i symetrycznej Jest rzeczą jasną, że autor ewangelii był Żydem z Mateusz wie na przykład, że w pobliżu Kafarnaum już obecnie musimy uprzedzić czytelnika o tym, co konstrukcji literackiej wedle pewnej z góry diaspory, dla którego Stary Testament pozostał alfą i Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 8 z 47 8 Strona 9 omegą wszelkiej prawdy. Pozostali ewangeliści Marek przedstawia ich np. jako ludzi małostkowych, Owocem tej współpracy jest ponoć ewangelia, którą zdrowym rozsądkiem. Zastanówmy się nad również usiłowali udowodnić na podstawie cytat i nie dorastających duchowo do nauki Jezusa. Obraz Marek miał napisać już po śmierci Piotra. Tak okolicznościami życiowymi, wśród których miała ta proroctw ze Starego Testamentu, że Jezus był ten Mateusz wyraźnie łagodzi i tuszuje, aby ratować przynajmniej utrzymuje tradycja kościelna sięgająca ewangelia powstać. Z jednej strony widzimy starego zapowiedzianym Mesjaszem, ale Mateusz ich prestiż w oczach wyznawców (Mt. 16, 5-12; Mk. II i III wieku. Głównym źródłem wiadomości pod już, prostodusznego apostoła, dawnego rybaka z doprowadził tę metodę do ostatecznych granic. 8, 14-21). tym względem jest Papiasz, biskup Hieropolis. Jego Galilei, o którym wiemy, że był człowiekiem godnym Według niego, jeżeli się cokolwiek stało w życiu Jeżeli dodamy, że właśnie Mateusz, no i znowu także działalność pisarska przypada mniej więcej na połowę szacunku, ale na pewno nie-uczonym. Nie jego Jezusa, to jedynie dlatego, żeby wypełniło się Pismo Łukasz, podają sprzeczną zresztą ze sobą genealogię II wieku, poza tym nic o nim nie wiemy i nie znamy przecież wybrali nazarejczycy Jerozolimy na swego Święte. Postać Mesjasza jest wprawdzie pełna rodową Jezusa, by wykazać zgodnie z proroctwem jego pism, gdyż nie dochowały się do naszych przełożonego, lecz brata Jezusa, Jakuba nieziemskiego majestatu, ale w istocie rzeczy na Starego Testamentu jego pochodzenie z domu czasów. To co pozostało po nim, to strzępy jego Sprawiedliwego, który w ogóle nie był uczniem skutek tej metody ma się wrażenie, że Jezus jest Dawida, to zrozumiemy już ostatecznie myśl wypowiedzi i okruchy informacji o jego życiu, Jezusa. Od ukrzyżowania minęło już sporo lat. Czyż biernym narzędziem z góry określonego zamysłu przewodnią Ewangelii według Mateusza. Jezus przekazane nam przez innych pisarzy kościelnych. w tych warunkach Piotr mógł nie snuć swoich Bożego, a więc predestynacji. „...Syn Człowieczy występuje w niej jako Mesjasz o atrybutach Wymienić tu trzeba przede wszystkim biskupa wspomnień czysto osobistych o wspólnie przeżytych idzie, jako napisano o nim...” - czytamy u Mateusza nadprzyrodzonych, głoszący swe nauki w tonie Cezarei Euzebiusza (263-340 r.), autora pierwszej dniach z ukochanym Mistrzem, o jego życiu, (26, 24), a sam Jezus, jak to wynika z jego namaszczonym i pełnym sakralnego dostojeństwa. Historii Kościoła, z którym zawarliśmy znajomość wyglądzie zewnętrznym i jego rodzinie, słowem o „wypowiedzi, zna dokładnie swój los, przeznaczony Nauki te, ujęte w niezapomniane dla chrześcijan już w poprzednim rozdziale. Utrzymuje on, tym wszystkim, co zazwyczaj składa się na substancję mu przez proroctwa Starego Testamentu. wersety, stanowią najpiękniejszą i najpełniejszą powołując się na Papiasza, że Marek jako tłumacz pamiętników? Autor ewangelii podkreśla eschatologiczne elementy prezentację Jezusa. Przypomnijmy tu tylko „Osiem Piotra „spisał dokładnie wszystko, co przypomniał Z drugiej strony mamy jego rzekomego sekretarza. w nauce Mistrza, jego wizja przyszłości zdradza błogosławieństw” i szereg aforystycznych przykazań sobie, chociaż przyznać trzeba, że nie w tej Czyż mógł on być do tego stopnia wyprany z skłonności apokaliptyczne. „A wówczas ukaże się na etycznych, stanowiących niejako podstawowe hasła kolejności, jak nauczał i działał Chrystus”. Dalej zaś wszelkiej ludzkiej ciekawości i zbyć milczeniem takie niebiosach znak Syna Człowieczego i wtedy płakać chrystianizmu. Nic przeto dziwnego, że Renan czytamy: „A to dlatego, że nie słyszał on Pana i nie wspomnienia, w razie gdyby usłyszał je z ust Piotra? będą wszystkie pokolenia ziemi” (24, 30). W nazwał Ewangelię Mateusza najdonioślejszą książką szedł za nim, lecz później dopiero szedł za Piotrem i Zwykła znajomość natury ludzkiej nie pozwala nam następnym zaś rozdziale mamy już typowo świata. przystosował jego instrukcje i nauki do potrzeb wierzyć w taką możliwość, tym bardziej że właśnie w apokaliptyczny opis Sądu Ostatecznego, z posępnym słuchaczy, a nie z zamiarem opowiedzenia żywota owym czasie pęd do bliższego poznania życia Jezusa obrazem potępionych i skazanych na ogień wieczny KIM BYŁ MAREK EWANGELISTA? Jezusa”. we wszystkich jego aspektach wzrastał wśród grzeszników, opis, w którym zarazem jednak Inny pisarz kościelny, Klemens Aleksandryjski (ok. wyznawców do tego stopnia, że luki w jego biografii naczelna idea chrześcijaństwa, miłość bliźniego, Jeśli dać wiarę tradycji, powinniśmy utożsamiać 150 - 215 r.) dorzuca do tej relacji nowy przyczynek. zaczęto wypełniać legendą. Piotr mógł oczywiście ten znalazła swój najszczytniejszy, najbardziej autora chronologicznie najdawniejszej ewangelii z Mianowicie twierdzi on, że Marek spisał nauki Piotra powszechny głód wiedzy zaspokoić autentycznymi przejmujący wyraz (25, 31-46). owym Janem Markiem (przydomek rzymski Marcus), na prośbę chrześcijan mieszkających w Rzymie i że wspomnieniami, a jednak tego nie uczynił, Oczywiście w zburzeniu Jerozolimy autor upatrywał z którym spotykamy się parokrotnie w pismach wykonał on to zadanie nie tylko za życia Piotra (a nie przynajmniej tak należy sądzić z rzekomo przezeń karę, która spadła na Żydów za odtrącenie Mesjasza Nowego Testamentu. Z lakonicznych informacji po jego śmierci), ale nawet za jego cichym inspirowanej ewangelii. przynoszącego ludzkości odkupienie i Królestwo wolno nam wnioskować, że był to młodzieniec przyzwoleniem. Tak że ewangelię, która w ten sposób Istnieją jeszcze inne, równie ważkie okoliczności, Boże na ziemi. Tego rodzaju myśli są pogłosem pochodzący z zamożnej rodziny jerozolimskiej, a powstała; można by właściwie nazwać także podważające tezę, jakoby autor Ewangelii Marka był zaostrzających się antagonizmów i walk więc chyba wykształcony, władający dobrze, choć Ewangelią Piotra. sekretarzem apostoła. Mianowicie po ściślejszej polemicznych, jakie rozsrożyły się między tego na pewno nie wiemy, językiem greckim i łaciną. Ile jest w tym prawdy i jakie jest stanowisko nauki w analizie tekstu zarysowało się wyraźnie, że nie był on wyznawcami Chrystusa a Żydami w okresie po W domu jego matki Marii znalazł przytułek Jezus i tej sprawie? Czy Marek jest naprawdę autorem zbyt dobrze obznajomiony ze sposobem myślenia zburzeniu Jerozolimy. Z tego kataklizmu narodowego jego galilejska gromadka uczniów; tamże odbyła się ewangelii? Opierając się na tym, czym w tej chwili Piotra, który jak przecież wiemy skądinąd, pozostał ocaleli głównie faryzeusze, ponieważ saduceusze i Ostatnia Wieczerza. dysponuje nauka, nie sposób wypowiedzieć się wierny judeochrystianizmowi. zeloci, bardziej zaangażowani w walkach, ponieśli Niektórzy bibliści sądzą, że Jan Marek miał na myśli zdecydowanie za czy przeciw autorstwu Jana Marka. Chodzi o to, że ewangelia ta zdradza wyraźnie największe straty. Rozproszeni po świecie faryzeusze swoją osobistą przygodę, gdy w tragiczną historię Wprawdzie w swym Pierwszym liście Piotr nazywa wpływy Pawła, jest więc odbiciem sytuacji, która stali się głównymi obrońcami judaizmu i wrogami Góry Oliwnej wplata osobliwą anegdotę o jakimś Marka synem swoim, a z treści wynika, że nastała wiele lat po śmierci Piotra, kiedy to po chrystianizmu, stąd pochodzą znajdujące się w tajemniczym i dzielnym młodzieńcu, który nie przebywają oni razem w Rzymie (I Piotr 5,13), to długoletnim zaniku nastąpił renesans wpływów Pawła Ewangelii Mateusza uwagi, wyraźnie nieprzychylne porzucił pojmanego Jezusa tak jak spłoszeni lękiem jednak bieda w tym, że autentyczność tego listu jest wśród wyznawców Chrystusa. Mniej więcej na dla ich postawy i działalności. Bezpośrednio z tą jego najbliżsi uczniowie, lecz kroczył za nim w przez badaczy kwestionowana. Zresztą, jeżeli mamy dziesięć lat przed zburzeniem Jerozolimy Paweł po walką jest związana próba rehabilitacji Piłata i jego niewielkiej odległości nie zważając na wierzyć Papiaszowi i Euzebiuszowi, to ów Marek, swoim aresztowaniu w 58 r. począł tracić do tego żony oraz obciążenie wyłącznie Żydów niebezpieczeństwo aresztowania. Gdy chciano go który był sekretarzem Piotra, nie znał osobiście stopnia zwolenników, że nawet jego listy o mało nie ukrzyżowaniem Jezusa. Sprawie tej poświęcimy również pojmać, ocalał w ten sposób, że wyrwał się Jezusa, z czego wynikałoby, że nie można go zaginęły. Dopiero na przełomie I i II wieku zostały zresztą więcej miejsca w innym rozdziale, pozostawiwszy w rękach siepaczy Sanhedrynu identyfikować z Janem Markiem, synem Marii. one wydobyte z zapomnienia. W tym okresie poprzestajemy więc na razie na tej lakonicznej prześcieradło, w które był owinięty, i nago uskoczył Niemałe różnice wyłoniły się także w odniesieniu do założone przez niego gminy opowiadały się jedna po wzmiance. w mrok getsemańskiego sadu. daty powstania Ewangelii Marka. U wszystkich drugiej na rzecz jerozolimskiej judaistycznej odmiany Jezus u Mateusza, podobnie zresztą jak u Marka i Przyjmując identyfikację tego właśnie Jana Marka z badaczy daty te nie wykraczają jednak poza okres chrystianizmu, a w Italii, gdzie osiedliło się mnóstwo Łukasza, jest przede wszystkim cudotwórcą- autorem ewangelii za słuszną, musimy tym samym ograniczony latami od 50 do 75. Jeżeli stanąć na żydowskich wyznawców Jezusa, istniała silna lekarzem, nie tylko uzdrawiającym ludzi również uznać za rzecz pewną, że tenże autor stanowisku, że rozdział 13 ewangelii zawiera opozycja wobec jego nauki. nieuleczalnie chorych, lecz także wskrzeszającym ewangelii zetknął się z Jezusem kilkakrotnie, że reminiscencję zburzenia Jerozolimy, a nie jego Pod wpływem paulinizmu autor Ewangelii Marka w zmarłych. Nawet dwunastu apostołom, gdy wysyła przeto był naocznym świadkiem niejednego przepowiednię, czyli że ewangelia ta ukazała się już wielkiej dramatycznej narracji usiłuje wykazać, że ich w drogę, poleca wprawdzie głosić Królestwo wydarzenia z ostatnich dni jego życia. po tym przełomowym dla żydostwa kataklizmie, to, Jezus, wysłaniec Boga, wziął na siebie cierpienie i Niebieskie, ale również uzdrawiać chorych i Charakterystyczny szczegół o Marku zawdzięczamy rzecz jasna, musimy zdecydować się na lata od 70 do śmierć dobrowolnie, by odkupić grzechy świata. A wskrzeszać umarłych. Dziejom Apostolskim. Dowiadujemy się bowiem z 75. właśnie pojęcie „śmierci zastępczej” pojawia się w Jego pogląd, czym jest choroba, nie wykracza poza tej relacji, że był on bliskim krewnym Barnaby, Tradycja rzymsko-katolicka utrzymuje, że Ewangelia teologii Pawła. W ten sposób udzielono odpowiedzi granice prymitywnych pojęć epoki. „Wyrzucajcie owego „hellenisty” z Cypru, który z Pawłem według Marka powstała w Rzymie i biorąc pod tym wszystkim, którzy zadawali sobie niepokojące czarty” - upomina apostołów, sam również to czyni. Apostołem odbył szereg podróży misyjnych. uwagę tzw. sprawdziany tekstowe można na to się pytanie, jak to było możliwe, że Mesjasz i Syn Boży Najbardziej jaskrawym przykładem jest dramatyczne Zapewne pokrewieństwo to sprawiło, że Jan Marek zgodzić. Jakież są te sprawdziany tekstowe? Otóż doznał tylu upokorzeń i zginął haniebną śmiercią na uzdrowienie dwóch opętanych, którzy znaleźli towarzyszył im w podróży na Cypr i do Azji uważny czytelnik bez trudu zorientuje się, że krzyżu. Pełen wymowy jest przy tym fakt, że w przytułek w grobach w okolicy Gerazy. Jezus Mniejszej. Wyprawa skończyła się jednak ewangelia jest przede wszystkim przeznaczona dla Ewangelii Marka nie jest jeszcze wyraźnie wypłoszył z nich złe duchy i na prośbę demonów nieprzyjemnym zgrzytem. W Perge w Pamfilii Marek prozelitów pochodzenia pogańskiego, nie zaś dla zarysowana idea zmartwychwstania. Z tekstu pozwolił im wejść w pasące się w okolicy wieprze. poróżnił się z Pawłem, przerwał nagle podróż i wrócił judeochrześcijan. Świadczy o tym między innymi oryginalnego dowiadujemy się jedynie tylko, że Opętane zwierzęta wpadły w szał i rejterując utonęły do Jerozolimy. Nigdy już nie doszło między nimi do fakt, że wtrącone do tekstu wyrazy aramejskie w Jezusa w grobie nie ma i że ma on spotkać się z w morzu, a mieszkańcy miasta, dotknięci stratą, pojednania. Gdy w Antiochii powstał plan nowej oryginalnym brzmieniu są zawsze tłumaczone na uczniami w Galilei. To wszystko! Cały bowiem poprosili cudotwórcę-uzdrowiciela, by opuścił ich podróży misyjnej i Barnaba chciał znowu zabrać ze język grecki; a ponadto, gdy wymieniane są obyczaje końcowy ustęp zawierający relację o granice. sobą Marka, Paweł mając jeszcze w pamięci przykre i obrzędy związane z judaizmem, autor uważał za zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu wszyscy bez Inne cuda, posiadające głębszą wymowę, mają zajście w Pamfilii, nie wyraził na to zgody. Od słowa wskazane wyjaśniać ich sens, co oczywiście byłoby wyjątku uczeni zgodnie uznali za interpolację, uwydatnić nadprzyrodzoną potęgę Jezusa jako Syna do słowa, rozgoryczeni na siebie towarzysze zbędne, gdyby chodziło tylko o chrześcijan włączoną do pierwotnego tekstu przez kogoś innego Bożego. Należą do tej kategorii takie wydarzenia, jak wspólnych wypraw misyjnych postanowili rozstać się narodowości żydowskiej. Na środowisko łacińskie, a znacznie później, co nawiasem mówiąc jest jednym kroczenie po wodzie, cudowne rozmnożenie chleba i i działać każdy na własną rękę. Paweł wybrał się w więc na Rzym, naprowadzają nas dość liczne dowodem więcej, że ewangelia ta ma charakter nakarmienie pięciu tysięcy, uśmierzenie burzy na zamierzoną podróż z innym towarzyszem, Barnaba latynizmy i opisy urządzeń typowo rzymskich. kompilacyjny. jeziorze, a także wszelkie nadprzyrodzone zjawiska zaś w towarzystwie Marka pożeglował na Cypr, do Uderza jeszcze to, że autor o wiele rzadziej niż inni Dodatkowy argument przeciwko tezie głoszącej, że towarzyszące śmierci Jezusa: trzęsienie ziemi, swego domu rodzinnego. Pożeglował zresztą tym ewangeliści powołuje się na Prawo Mojżeszowe i autor ewangelii był sekretarzem Piotra i wyrazicielem rozdarcie na dwoje zasłony w świątyni jerozolimskiej samym w mgławicę niepamięci, gdyż to, co proroctwa biblijne. Najwidoczniej zdawał sobie jego myśli, to jego bardzo zastanawiający stosunek do i powstanie z grobów ciał świętych. opowiadano sobie o dalszych jego losach, należy już sprawę, że tego rodzaju argumenty nie mogły apostołów. A stosunek ów jest tego rodzaju, że Jednakże Mateusza a także Łukasza wyróżnia to, że do legendy. Podobno poniósł śmierć męczeńską na przemówić do przekonania ludzi, którzy wyrośli w Mateusz, który przecież z Ewangelii Marka czerpał oni jedni podają szczegóły z dzieciństwa Jezusa. U Cyprze. Wszystkie piśmienne źródła, jak Listy tradycjach hellenistyczno-rzymskich i po prostu pełną garścią, uważał za konieczne poddać ją nich tylko znajdujemy pełną baśniowego czaru Barnaby czy Ewangelia Barnaby, okazały się Starego Testamentu nie znali. korekcie i charakterystykę apostołów podaną przez opowieść o zwiastowaniu, o cudownych zjawiskach apokryfami. Za panowania cesarza Zenona Powiedzieliśmy poprzednio, że nie istnieją żadne Marka łagodzi i tuszuje. Zaparcie się i żałość Piotra towarzyszących radosnym narodzinom Dzieciątka odnaleziono ponoć w 488 r. jego grobowiec z tekstem dane, które pozwoliłyby nam wypowiedzieć się za lub na dziedzińcu Sanhedrynu jest wprawdzie przedsta- Jezus, o trzech mędrcach, rzezi niewiniątek, ucieczce Ewangelii według Mateusza przepisanej jego własną przeciw autorstwu Jana Marka. Daleko ważniejsze wiona u Marka jako głęboko przejmująca tragedia Świętej Rodziny do Egiptu i o jej powrocie do ręką. jest jednak pytanie, czy autor, jakiekolwiek by było osobista apostoła, niemniej uwydatniona została w tej Nazaretu. Marek nic o tych sprawach nie wie, z czego W domu Marii bywał oczywiście także św. Piotr i Jan jego imię, służył św. Piotrowi jako sekretarz i czy w wstrząsającej scenie także słabość jego charakteru. wolno nam wnosić, że ta typowa baśń, jedna z rzędu Marek musiał chyba podejmować go w roli ewangelii oddaje wiernie jego myśli i nauki. Tradycja Uderzające jest ponadto jeszcze to, że apostołowie tych, jakie rodziły się przez wieki w kolędach i gospodarza. Z Dziejów Apostolskich wynika jasno, kościelna - powtarzamy - do tego stopnia daje wiarę odstępują Jezusa na Górze Oliwnej i od tej chwili już pastorałkach ludowych, jest późniejszej już daty. że Piotr był tam mile widziany. Gdy mianowicie w tej wersji, że alternatywnie mówi się i pisze nieraz o więcej nie pojawiają się na scenie wydarzeń. Nie Fakt, że obaj wymienieni ewangeliści zaadaptowali tę latach 41-44 zostaje przez króla Agryppę I uwięziony Ewangelii Piotra. odważyli się stanąć pod krzyżem, gdy ich ukochany oczywistą legendę do biografii Jezusa dla i następnie uwolniony przez Anioła, pierwszym Niektórzy badacze doszli jednak do przekonania, że Mistrz konał, o ciało zmarłego zatroszczył się wzmocnienia tezy o jego boskości, okazał się krokiem, jaki powziął na wolności, było skierowanie autor omawianej ewangelii nie mógł być sekretarzem postronny człowiek, Józef z Arymatei, a z ogromnie brzemienny w skutki. Albowiem ta się do domu Marii. Tam podejmowano go z Piotra. Jakie dowody przytaczają na poparcie swego wonnościami do grobu przybyły jedynie tylko urzekająca historia bożonarodzeniowa, dając wyraz otwartymi ramionami, wśród serdecznych objawów werdyktu? Zwracają uwagę przede wszystkim na to, kobiety, które za życia mu służyły. Ta rażąca najskrytszym marzeniom i tęsknotom ludu, stała się radości (Dz.Ap. 12, 12-17). że tekst ewangelii ma wszelkie znamiona kompilacji, nieobecność poniekąd sprawia wrażenie świadomego, niewyczerpanym źródłem radosnego zachwytu i Kilkanaście lat później, za panowania Nerona (54-68 opartej na różnorakich źródłach pisemnych i ustnych, milczącego oskarżenia: Jezus umiera w opuszczeniu piękna dla wielu pokoleń poetów, rzeźbiarzy i r.), Piotr i Marek spotkali się ponownie w Rzymie, ponadto, że nie jest biografią Jezusa, lecz rozprawą wśród obcych, obojętnych ludzi, pozostawiony malarzy oraz niezliczonych rzesz wyznawców: gdzie istniała już bardzo liczna kolonia Żydów i propagującą pewne teologiczne doktryny, a więc, że własnemu losowi nawet przez najbliższych inspirowała dzieła sztuki, bez których trudno wyznawców Chrystusa. Oczywiście odnowili oni z jest typową pracą o charakterze katechezy. towarzyszy. wyobrazić sobie dzieje ludzkości. łatwością starą znajomość z czasów jerozolimskich. Ks. prof. E. Dąbrowski w cytowanej już książce pt. W Ewangelii Marka Jezus jest Mesjaszem, ale Tendencję Mateusza poznajemy dokładniej, gdy Piotr poza aramejskim nie znał żadnego innego Ewangelie, ich powstanie i rodzaj literacki formułuje uczniowie, mimo dowodów jego nadprzyrodzonej przyjrzymy się bliżej tym częściom jego ewangelii, języka, toteż Marek zaofiarował mu się jako sekretarz to w sposób lapidarny: „Z biografią w znaczeniu potęgi, nie wiedzieli o tym. A nie wiedzieli dlatego, które są zapożyczeniem z Marka. Okazuje się, że i tłumacz, mówił przecież dobrze po łacinie i po klasycznym ewangelia ta nie ma nic wspólnego. że Jezus im się nie objawił jako Mesjasz. Autor, uległy one pewnym określonym modyfikacjom. grecku. Kto wie zresztą, czy w pewnym stopniu do tej Zainteresowania geograficzne, chronologiczne są w stawiając sprawę w ten sposób, wpada w dość Między innymi Mateusz pragnął uwznioślić współpracy nie przyczyniła się także wspólnie niej całkowicie pominięte... Jeżeli chodzi o postać paradoksalną sytuację. Nie mógł bowiem rozwinąć wizerunek Jezusa przedstawiając go jako człowieka żywiona niechęć do Pawła, który jak to wynika z Chrystusa Pana, to opisana jest ona w sposób, będący przed czytelnikami swojej doktryny bez ujawnienia doskonałego w potędze i dobroci, a cel swój osiąga Dziejów Apostolskich, obszedł się również z Piotrem jaskrawym zaprzeczeniem wszelkiej biografii. Marek im tego, co przecież pozostało tajemnicą dla uczniów przez to, że pomija milczeniem sceny z Ewangelii w sposób dość obcesowy, gdy w Antiochii nic nie wspomina o pochodzeniu Chrystusa, nie zna Jezusa. Toteż w rezultacie autor ewangelii i my, jej Marka, w których Jezus jest szorstki wobec rozstrzygał się spór doktrynalny, jak postępować z imienia jego Matki i domniemanego ojca”. czytelnicy, wiemy więcej o Jezusie, niż jego najbliżsi trędowatego lub okazuje gniew. Tym samym nawróconymi poganami. Otóż wydaje nam się, że sekretarz Piotra nigdy nie uczniowie. W ten sposób obraz apostołów nie wypadł korektom ulega zresztą także portret apostołów: napisałby takiego dzieła; byłoby to sprzeczne ze zbyt pochlebnie: wydają się oni w tej wersji ludźmi Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 9 z 47 9 Strona 10 nierozgarniętymi i małego ducha, którzy zgoła nie rzeniom, które nastąpiły w tygodniu przed skazali go na ukrzyżowanie jak pospolitego zwiastuje narodziny Jana Chrzciciela i Jezusa, a dorośli do czekającego ich zadania. ukrzyżowaniem. przestępcę. potem każe pasterzom iść do Betlejem. Gdy ruszyli w Wydaje się rzeczą wykluczoną, by tak krytyczny osąd A jednak wśród wszystkich ewangelii właśnie Zgodnie z tym apologetycznym zamierzeniem drogę, „zastępy wojsk niebieskich” głoszą chwałę roli apostołów w życiu Jezusa, a szczególnie w Ewangelia Marka sprawia najgłębsze wrażenie. Tym przedstawia on także naukę i działalność Jezusa. Boga i wołają: „Chwała na wysokościach Bogu, a na dramacie pasyjnym, mógł sugerować Piotr swemu bowiem zwięzłym, surowym, pełnym prostoty stylem Chrześcijaństwo w jego wersji nie jest jakąś ziemi pokój ludziom dobrej woli”. Na widok sekretarzowi. Raczej należy przypuszczać, że ocena posługiwał się człowiek przesiąknięty uczuciem hermetyczną sektą żydowską, lecz ma charakter ciężarnej Marii w łonie Elżbiety skoczyło z radości ta jest odgłosem rozdźwięków, jakie w tych czasach szczerej, żarliwej wiary. Za pomocą tych skąpych uniwersalistyczny. Jezus jest dobroczynnym lekarzem dzieciątko; przyszła matka Jana Chrzciciela zawołała istniały między zwolennikami paulinizmu a przedsta- środków potrafił wyrazić ból, uwielbienie i bojaźń, i nauczycielem, który płonie miłością do całego wówczas: „Błogosławiona ty między niewiastami i wicielami tradycyjnego, z judaizmem związanego dziecinną radość i zdumienie z powodu cudów rodzaju ludzkiego, przynosząc mu ulgę w błogosławiony owoc żywota twego”. chrześcijaństwa, między nauką Pawła a nauką Jezusa, będących dlań najbardziej przekonywającym cierpieniach i odkupienie z grzechu pierworodnego. Gdy przypomnimy sobie te czarodziejskie sceny, głoszoną przez bezpośrednich spadkobierców dowodem jego boskości. Ma przy tym żywą Dla uwydatnienia uniwersalistycznego charakteru pełne chwytającej za serce prostoty, radosnych apostołów. Oczywiście nie potrafimy już dzisiaj wyobraźnią: wszystko, co opisuje, tętni Jezusa Chrystusa Łukasz wywodzi jego genealogię od uniesień i światłości niebieskiej, gdy słyszymy stwierdzić, czy ta wersja o roli apostołów była najprawdziwszym życiem. Krótko mówiąc, mamy tu praojca ludzkości Adama, a nie tylko od Abrahama, hymny Marii i Zachariasza, jak też rozlegające się w tendencyjna, czy też odpowiadała prawdzie. do czynienia z samorodnym, utalentowanym jak to czyni Mateusz. Symeon, ujrzawszy dziecię przestworzach pienia anielskie - zaczynamy rozumieć Można jednak przypuszczać, że autor Ewangelii narratorem wierzącym głęboko w to, co pisze. Jezus w świątyni jerozolimskiej, wita je jako Łukasza. Wydaje się bowiem, że nie tylko poetycka Marka świadomie angażuje się w tym sporze, a Ewangelia Marka jest w Nowym Testamencie przyszłego zbawiciela „całej ludzkości” (Łk. 2,25). wrażliwość na urodę tych ludowych baśni zatem, że był zwolennikiem Pawła. Wypowiada się najkrótszą ewangelią. Na skutek tej kondensacji treści Ale już Jan Chrzciciel gani ciasny partykularyzm podszepnęła mu myśl, by wcielić je w biografię przecież jednoznacznie w innych sporach, które za żywot Jezusa, od chrztu aż do śmierci na krzyżu i żydowski, a Jezus dwukrotnie podkreślał, że będzie Jezusa. Wyczuł on może nieomylnym instynktem, ile jego czasów były aktualne. Jak to już mieliśmy opuszczenia grobu, przedstawiony jest jakby w cierpiał i zmartwychwstanie dla dobra wszystkich radości, pokrzepienia i nadziei przyniosą te proste okazję zaznaczyć poprzednio, faryzeusze, rozproszeni dużych skrótach i podąża do ostatecznego narodów świata (Łk. 13,24; 24,47). opowieści licznym pokoleniom smutnych i po świecie na skutek klęsk w Palestynie, uważali za dramatycznego rozwiązania w tempie wręcz Jezus Łukasza jest to postać pełna nieziemskiego udręczonych ludzi. Dostrzegając ich wagę dla swój obowiązek ratować to, co się dało z judaizmu. oszałamiającym. Rwący potok rozwijającej się akcji miłosierdzia dla ludzi nieszczęśliwych i chrześcijaństwa, niejako zalegalizował je swoim Szczególnie namiętnie zwalczali chrześcijaństwo jako ma w sobie coś nierzeczywistego, z drugiej strony upośledzonych przez los, a jednocześnie autorytetem i nadał im sankcję prawdy historycznej. sektę renegatów i odszczepieńców, stanowiących dla uwydatnia jednak w sposób wstrząsający bezkompromisowa wobec tych, którzy swoim Tego rodzaju przypuszczenie nie wyda nam się żydostwa największe niebezpieczeństwo. Ta pełna dramatyczność wydarzeń, ich wysublimowaną, bogactwem wywyższają się chełpliwie ponad innych. bynajmniej przesadne, jeżeli zdamy sobie sprawę z zawziętości walka polemiczna między gminami wszechogarniającą symbolikę. Dlatego ewangelia ta Przypowieści o dobrym Samarytaninie, o synu tego, że Łukasz był świadomym swego rzemiosła chrześcijańskimi a faryzeuszami znalazła również zawsze była i jest dziełem ze wszech miar marnotrawnym i darowaniu win jawnogrzesznicy propagandzistą. Występując w obronie religii odbicie w Ewangelii według Marka. Autor bierze w fascynującym. uczyły mnogie pokolenia miłości bliźniego, chrześcijańskiej posługiwał się nader zręcznie tej walce bezpośredni udział i nie owija w bawełnę, miłosierdzia i pokory. Inne znowu przypowieści, w odpowiednio dobraną przypowieścią, anegdotą i co myśli o faryzeuszach. Piętnuje ich jako układnych ŁUKASZ, WIERNY TOWARZYSZ PAWŁA szczególności o bogaczu i Łazarzu, o bogatym przykładami wziętymi na gorąco z życia. Wystarczy świętoszków, którzy intrygami i matactwem młodzieńcu czy o groszu wdowim, a także tu tylko wskazać na charakterystyczną postawę Piłata: sprowadzili zgubę na Jezusa. O autorze trzeciej z kolei ewangelii mamy daleko wydarzenia, takie jak wypędzenie przekupniów z w Ewangelii Łukasza próbuje on trzykrotnie ratować Ten polemiczny element doszedł do głosu również w więcej konkretnych wiadomości niż o pozostałych świątyni, przedstawiają Jezusa jako żarliwego Jezusa przed zawziętością żydowskiego motłochu. stosunku do sekty joanitów, która Jana Chrzciciela ewangelistach. Według wszelkiego prawdopodo- przyjaciela uciskanych i surowego sędziego Autor pragnął w ten sposób podkreślić, że nawet czciła jako Mesjasza i bynajmniej nie przyznawała, że bieństwa był on obywatelem Antiochii narodowości uprzywilejowanych, słowem, jako człowieka wyraża- najwyższy przedstawiciel władzy rzymskiej w jest on tylko prekursorem zapowiadającym greckiej, który jak wielu innych spośród jego jącego radykalne poglądy społeczne. Łukasz nie Jerozolimie nie miał nic przeciwko założycielowi pojawienie się Jezusa, że jest on owym Eliaszem z rodaków przeszedł na wiarę chrześcijańską. Na imię zapomina jednak o ostatecznym apologetycznym celu nowej religii, a także chciał się odciąć od Żydów, proroctw biblijnych, który miał wrócić na ziemię, by miał Lukios, ale współwyznawcy nazwali go Lukas. swojej ewangelii: w jego relacji zapowiedziane których często mylono z wyznawcami Chrystusa. utorować drogę prawdziwemu Mesjaszowi. Autor Niektórzy historycy domyślają się, że był Królestwo Boże nie miało być z tego świata, lecz Łukasz wtopił w swój tekst prawie całą Ewangelię ewangelii usiłuje zwolennikom tej sekty udowodnić, wyzwoleńcem obdarowanym wolnością przez jakąś pojawi się w postaci odrodzenia duchowego Marka, tak że przejęty w ten sposób materiał stanowi że nie mają racji, a czyni to wkładając w usta Jana zamożną rodzinę antiocheńską. Z zawodu był ludzkości. Tym samym odpiera zarzut, jakoby mniej więcej jedną trzecią część jego ewangelii. Chrzciciela następujące słowa, rzekomo przezeń lekarzem, ale tradycja utrzymuje, że uprawiał ponadto chrześcijanie dążyli do obalenia imperium i Dokonywa jednak na tym zapożyczonym materiale wypowiedziane: „Idzie za mną mocniejszy, niźli ja, artystyczne malarstwo i znał się nieźle na prawie. stworzenia swego własnego świeckiego państwa. pewnych zgoła wymownych zabiegów, które jeszcze któremu nie jestem godzien, padłszy na ziemię, Antiochia należała wówczas do najważniejszych Jezus powiada: „Królestwo Boże nie nadejdzie wyraźniej pozwalają odczytać jego intencję. Przede rozwiązać rzemyka u sandałów jego”. ośrodków kultury greckiej i hellenistycznych kultów dostrzegalnie. Ani też powiedzą: Oto tu jest albo tam. wszystkim więc wygładza surowy styl Marka i usuwa Argumenty badaczy biblijnych, podane tu oczywiście religijnych. W tym ogromnym, błyskotliwym mieście Oto bowiem królestwo Boże w was jest” (Łk. 17, 20- wszystko, co swoją naiwnością i niedorzecznościami w dużym skrócie, pozwalają nam sformułować powstała jedna z najważniejszych gmin nowego 21). Równocześnie w sentencji „Oddajcie tedy, co mogłoby nastawić sceptycznie ludzi bardziej wnioski: wyznania, która odegrała nie byle jaką rolę w jest cesarskiego cesarzowi, a co jest Bożego Bogu” wyrobionych umysłowo. Ot choćby sławetny 1) Nawet gdyby Marek był sekretarzem Piotra, to kształtowaniu chrześcijaństwa. Łukasz, wychowany i Jezus Łukasza wyraźnie zaznacza postawę lojalności incydent z drzewem figowym. Pisaliśmy już o tym, jednak nie mógł on być autorem ewangelii wykształcony w duchu kultury greckiej, z chwilą w stosunku do imperium rzymskiego. jak ową opowieść Marka Mateusz usiłuje uczynić występującej pod jego imieniem. nawrócenia stał się wyznawcą pełnym żarliwej wiary Czytając Ewangelię Łukasza zauważamy w niej dwie możliwą do przyjęcia przez proste usunięcie słów „bo 2) Właściwy autor tej ewangelii nie jest nam znany. i głębokich przekonań, wrażliwym na wszystko, co w zasadnicze tendencje, rywalizujące ze sobą o nie była to pora na figi”. Ale Łukasz w ogóle pomija 3) Mniej więcej w II wieku bezimienną ewangelię chrześcijaństwie tchnęło ludzką prawdą, poezją i przewagę. Z jednej strony głęboko w tkance narracji milczeniem całą opowieść; zapewne raziła go przypisano Markowi ze względu na to, że powstała baśniową cudownością. osadzony wątek polemiczny, a z drugiej strony absurdalna i chyba przez prostaków puszczona w ona w Rzymie, a więc w tym samym mieście, gdzie W Antiochii bywał często Paweł. Łukasz od razu emocjonalny stosunek autora do opisywanych obieg pogłoska, jakoby Jezus mógł obłożyć klątwą według tradycji Piotr miał przebywać i przekazywać przylgnął do tego Żyda z Tarsu o niepozornej wydarzeń, stosunek nacechowany uczuciowością, Bogu ducha winne drzewo figowe. Ten niepochlebny swoje myśli sekretarzowi, niejakiemu Markowi. Było powierzchowności, który oszałamiał i usidlał swoją liryzmem i wielką tkliwością dla boskiego Mistrza. obraz Jezusa, występującego w roli porywczego w rzeczą nieuniknioną, że te dwa fakty, mianowicie płomienną i pełną żaru inteligencją. Brał więc udział Namalowana przezeń postać Jezusa chwyta za serce gniewie i niesprawiedliwego czarownika, był głęboko powstanie ewangelii w Rzymie i przebywanie tam w wielu jego podróżach misyjnych, a gdy chwycił za gołębią dobrocią i łagodnością; naucza on i uzdrawia sprzeczny z koncepcją, jaką Łukasz stara się wpoić Piotra z sekretarzem logicznie ze sobą powiązano. pióro, okazało się, jak wielka była jego zależność ludzi kierując się głównie miłością bliźniego i czytelnikom. Przecież poprawiając Marka, w 4) Wiemy już, że Ewangelia według Marka jest ideowa od przyjaciela. Występuje to na jaw do tego miłosierdziem. W konsekwencji trzecia ewangelia większym jeszcze stopniu niż Mateusz złagodził, kompilacją opartą na rozmaitych źródłach, nie jest stopnia, że niektórzy pisarze kościelni, jak Ireneusz i wyróżnia się atmosferą pełną czułości, delikatności i wyidealizował i wyszlachetnił portret Jezusa, a nawet więc wykluczone, że włączono do jej tekstu pewne Jan Chryzostom, nie wahali się nazwać trzeciej wyrozumiałości dla słabości ludzkich. W tym także jego uczniów. Odpowiadało to nie tylko jego składniki pochodzące tradycyjnie wprost od Piotra i ewangelii dziełem Pawła. Łukasz, jak wiadomo, przepełnionym miłością ludzi świecie nawet kobiety i kulturze umysłowej, wykształceniu i wyższym przekazane nam za pośrednictwem Marka. Trzeba tu napisał również Dzieje Apostolskie, poświęcone dzieci mają swoje miejsce. W prześlicznej opowieści pojęciom moralnym, ale jednocześnie służyło mu w jednak na końcu zaznaczyć, że wnioski te mają głównie działalności Pawła oraz historii wczesnego o Marii i Marcie Jezus przywraca kobietom prawo do przewodnim dążeniu, by zadać kłam oszczercom i wartość tylko względną, gdyż, jak to później chrześcijaństwa. życia duchowego, a gdy uczniowie nie chcieli pozyskać dla chrześcijaństwa ludzi dobrej woli ze zobaczymy, wielu uczonych nawet pobyt św. Piotra Niektórzy bibliści wyrazili wątpliwość, czy Łukasz dopuścić dzieci do Jezusa, wypowiada on pamiętne świata grecko-rzymskiego. w Rzymie poczytuje za legendę. istotnie był autorem ewangelii, między innymi słowa pełne wzruszającego ciepła: „Dopuśćcie Z tekstu ewangelii wynika z całą pewnością, że Ewangelia według Marka całkowicie przemilcza dlatego, ponieważ według ich mniemania powstała dziatkom przychodzić do mnie, a nie wzbraniajcie im: Łukasz był człowiekiem oczytanym w literaturze narodziny Jezusa i Jana Chrzciciela oraz ona dopiero w początkach II wieku. Ten skrajny takich jest bowiem królestwo Boże” (18, 16). Jest to grecko-rzymskiej. Znał modne w tych czasach towarzyszące im zjawiska nadprzyrodzone, pogląd nie znalazł jednak na ogół aprobaty i dlatego więc ewangelia ubogich i pokrzywdzonych przez los, konwencje literackie i zgodnie z ich nakazami opowiedziane w tak urzekający sposób przez nie będziemy się nim bliżej zajmowali. Jak należy ludzi dobrej woli, którzy łatwiej niż inni dostąpią zaopatruje swoje dzieło w przedmowę, w której Mateusza, a szczególnie przez Łukasza. Dowód, że ta trzecią ewangelię datować? Ponieważ rozdział 21 łaski Królestwa Bożego. Równocześnie jednak jest to pokrótce wspomina o źródłach i celach swojej mieniąca się wszystkimi blaskami, typowa baśń zawiera echo zburzenia Jerozolimy, nie mogła ona ostrzeżenie skierowane do bogaczy, wyrażone w rozprawy, a nadto poprzedza ją zwyczajową ludowa, wysnuta z radosnego zachwytu ludzi powstać przed 70 r. Zatem, kiedy po tej pamiętnej epigramatycznej wypowiedzi Jezusa: „Łatwiej dedykacją, skierowaną pod adresem jakiegoś „dostoj- prostych, jest późniejszej daty i nie była jeszcze katastrofie? Jesteśmy w tym wyjątkowym położeniu, wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż nego Teofila”, o którym nawiasem mówiąc nic nie znana w Rzymie, kiedy domniemany Marek pisał że możemy odpowiedzieć na to pytanie w sposób bogaczowi wnijść do królestwa Bożego” (18, 25). wiemy, czy był jego protektorem czy przyjacielem. swoją teologiczną rozprawę. Trudno bowiem raczej przekonywający. Otóż w tekście spotykamy się Bibliści zazwyczaj nazywają Ewangelię Łukasza Są to jednak cechy zewnętrzne wchodzące w zakres przypuszczać, że nie skorzystałby z niej, gdyby ją również z aluzjami odnoszącymi się niechybnie do najbardziej poetyczną i artystyczną ewangelią techniki i etykiety literackiej. Nierównie większą znał naprawdę. Przecież z łatwością dostrzegłby jej prześladowań za panowania cesarza Domicjana. Z Nowego Testamentu. Jest w tym określeniu dużo wagę ma dla nas to, że Łukasz był pisarzem z przydatność, skoro cały jego wysiłek zmierzał do drugiej strony uderza w ewangelii brak jakiejkolwiek słuszności. Dzięki zamiłowaniu autora do poezji prawdziwego zdarzenia, posiadającym kulturę słowa i tego, by wykazać boskość Jezusa. Wymienia on aż wzmianki o listach Pawła, mimo że we wstępie mowa zachowały się do naszych czasów wczesno- znajomość swego rzemiosła. Styl, jakim się dwadzieścia dokonanych przezeń cudów, które odbiły jest o źródłach dotyczących żywota Jezusa. Domicjan chrześcijańskie hymny, których nie ma w innych posługuje, jest pełen umiaru i dostojności, słownictwo się szerokim echem po całej Galilei, Idumei, Syrii i panował w latach 81 - 96, listy Pawła zaś poszły na ewangeliach, a które stały się prawdziwą ozdobą bogate, konstrukcja zdań zrównoważona i bezbłędna, Judei. dłuższy czas, jak to już wiemy, w zapomnienie i chrześcijaństwa. Chodzi tu głównie o kantyk formy gramatyczne zawsze staranne, składnia płynąca Ewangelia Marka nie jest dziełem biegłego w pojawiły się na nowo w obiegu dopiero w 95 r. Najświętszej Marii Panny Magnificat, oraz o kantyki naturalnie i rytmicznie. Jest on ponadto rzemiośle literackim pisarza. Język jest prosty, Wniosek jest jasny: trzecia ewangelia musiała Zachariasza i Symeona. Sztuka kościelna wiele utalentowanym narratorem. Sceny z życia Jezusa są nieogładzony, nawet miejscami surowy i szorstki, a powstać nie później niż w 95 r. Minęło już wtedy zawdzięcza tym żarliwym wynurzeniom religijnym; pełne dramatycznego napięcia, ruchu i plastyki, a ubożuchny zasób słownictwa greckiego świadczy więcej niż ćwierć wieku od czasu, kiedy Paweł został hymny „Magnificat” i „Benedictus” były w ciągu występujące w nich osoby tak wyraziste w charakte- raczej o miernym wykształceniu autora. Jeżeli chodzi ścięty (64 lub 67). Autor ewangelii, Łukasz, był już wieków inspiracją twórczą dla wielu kompozytorów i rystyce, że na zawsze zapisały się w pamięci pokoleń. o kompozycję całości, to i pod tym względem ocena wówczas z pewnością człowiekiem dobrze poetów. Podczas gdy Marek nie znał nawet imienia Na poparcie tej oceny można by zacytować mnóstwo musi wypaść negatywnie. Struktura narracyjna jest posuniętym w latach. matki Jezusa, Łukasz dał początek kultowi przykładów z ewangelii, poprzestańmy jednak na tak luźna i dowolna, że właściwie jest to zlepek nie Chcąc zrozumieć Łukasza, należy uświadomić sobie, Najświętszej Marii Panny i tym samym przyczynił się przytoczeniu sławnej sceny przemienienia Chrystusa powiązanych ze sobą epizodów. jaki cel przyświecał mu przy pisaniu ewangelii. Były niemało do powstania mariologii, która wywarła (9, 28-36). Wystarczy przeczytać ją na głos, by zdać Chronologiczna sekwencja tych incydentów to czasy, kiedy chrześcijaństwo uchodziło w impe- przemożny wpływ na dogmatykę i liturgię Kościoła. sobie sprawę, jak wybornym pisarzem i artystą był zaznaczona jest tylko w sposób dość mechaniczny rium rzymskim za przestępstwo, ponieważ jego Inklinacjami poetyckimi można poniekąd Łukasz. takimi słowami, jak: „a potem” lub też „a potem wyznawcy przeważnie nie chcieli oddawać nakazanej wytłumaczyć sobie owe psychologicznie zdarzyło się, że...” Opisy niektórych wydarzeń są prawem czci boskiej cesarzom. Wszelako paradoksalne zjawisko, że Łukasz, chyba najbardziej Łukasz uważał się jednak przede wszystkim za rzucone na papier w sposób niedbały i nie prześladowania, z wyjątkiem krwawych ekscesów wykształcony wśród ewangelistów, nagromadził w historyka. On jeden wśród ewangelistów próbował przemyślany. Tak np. czytając historię wskrzeszenia Nerona, miały raczej charakter sporadyczny. Nasiliły swoich przekazach o narodzinach dzieciątka Jezus żywot Jezusa powiązać chronologicznie z dziejami córki Jaira, dopiero na końcu dowiadujemy się, że jest się one dopiero za panowania Domicjana. Chrześcijan więcej elementów cudowności niż jego poprzednicy. imperium rzymskiego i w ten sposób podbudować to dwunastoletnie dziewczątko, autor po prostu w skazywano na wygnanie do odległych miejsc i Do pewnego stopnia musimy oczywiście położyć to swoją relację konkretnymi datami. Mimo że ścisłość ostatniej chwili przypomniał sobie ten ważny konfiskowano im majątki. Łukasz podjął się bardzo na karb procesu mitologizacji Jezusa, procesu, który w ustalaniu tych chronologicznych współzależności szczegół i najzwyczajniej dołączył go do końca trudnego zadania: usiłował udowodnić, że wówczas już posunął się dalej niż za czasów Marka i jest czasami, jak się później przekonamy, raczej opowieści. Jakże inaczej pod względem literackim chrześcijanie nie są bynajmniej wrogami państwa, a Mateusza. Ale sam fakt deifikacji zgoła nie wyjaśnia wątpliwa, nie można Łukaszowi odmówić pewnych wygląda to samo wydarzenie w przedstawieniu jako dowód podaje między innymi to, że już Piłat nam, dlaczego Łukasz tak bezkrytycznie wciela do osiągnięć w tej dziedzinie. On jeden wprowadza do Łukasza! doszedł do przekonania, iż Jezus był człowiekiem swojej ewangelii te rozbrajająco naiwne, przez Nowego Testamentu nakazany przez Kwiryniusza Ten brak koncepcji kompozycyjnej sprawił, że w niewinnym i dla imperium nieszkodliwym. Jeżeli prostaczków kolportowane pogłoski, owe podawane z spis ludności i wymienia po imieniu cesarzy układzie materiału istnieją drastyczne dysproporcje: istnieje jakieś nieporozumienie co do roli Jezusa, to ust do ust, typowo ludowe, urocze baśnie, w których rzymskich. Posłużmy się jednym przykładem, by prawie jedna trzecia narracji poświęcona jest wyda- według jego mniemania winni są temu Żydzi, którzy dzieją się dziwy nad dziwami. Archanioł Gabriel ocenić jego metodę. Oto rozdział trzeci rozpoczyna Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 10 z 47 10 Strona 11 się następującym zdaniem: „Roku piętnastego Wreszcie trzeba wymienić na tym miejscu, już w anegdocie istotne zadanie, gdyż nadaje całemu opisywane przez nich zabawne perypetie młodzieńca panowania Tyberiusza, gdy Piłat Poncjusz zarządzał poprzednio przez nas skomentowany, folklor wydarzeniu głębszy sens doktrynalny. zamienionego w osła znane były wszędzie, gdzie Judeą, a Herod był tetrarchą Galilei, a Filip, brat jego, dotyczący cudownych narodzin Jezusa i Jana Wypada tu jednak zaznaczyć, że byłaby to mówiono po grecku. tetrarchą Iturei i krainy Trachonickiej, gdy LizaniaszChrzciciela. Łukasz, jak wiemy, poznał się na beletryzacja szczególnego rodzaju. Motywem jej była był tetrarchą Abileny, za najwyższych kapłanów psychologicznych i dydaktycznych walorach tych nie tyle literacka ambicja popisania się zajmującą JEZUS JANA EWANGELISTY Annasza i Kajfasza, stało się słowo Pańskie do Jana, urzekających opowieści i bez wahania włączył je do anegdotą, co głębokie przeświadczenie, że w ten Zachariaszowego syna na pustyni”. Piętnasty rok biografii Jezusa. sposób wydobywa się z zapomnienia szczegół z życia Czytając ewangelie Marka, Mateusza i Łukasza, panowania Tyberiusza przypada na 29 r. n.e. Jak widzimy, zależność od obcych źródeł jest tu Jezusa, który naprawdę się wydarzył. Wiara w zauważamy bez większego trudu, że wykazują one Poncjusz Piłat był prokuratorem Judei w latach 26-36 doprawdy uderzająca i wobec tego należy zapytać, trafność takiej rekonstrukcyjnej metody może wydać podobieństwa i analogie w przedstawieniu wydarzeń i n.e. Annasz i Kajfasz piastowali kolejno godność czy autorem jest ten Łukasz, który był towarzyszem nam się dzisiaj raczej dziwaczna. A jednak we w kreśleniu portretu Jezusa, a nawet w stylu i arcykapłana od 6 do 36 r. n.e., a także mniej więcej wPawła. Przecież nasz Łukasz nie miał potrzeby aż w wczesnym okresie chrześcijaństwa stosowano ją frazeologii narracji. Widać od razu, że łączy je jakiś tych samych czasach panowali wymienieni takim stopniu uciekać się do pomocy cudzych nagminnie z tą różnicą, że źródłem, skąd czerpano podobny punkt widzenia na opisywane sprawy, że ich tetrarchowie Herod Antypas, Filip i Lizaniasz. opracowań, skoro pozostawał w bliskim kontakcie z inspirację do tych rekonstrukcyjnych zabiegów, był, podłożem są informacje pochodzące z identycznych Widzimy więc, jak przydatne są te informacje w protagonistami chrześcijaństwa oraz z innymi jak to we właściwym czasie zobaczymy, głównie lub co najmniej bardzo do siebie zbliżonych źródeł. ustaleniu chronologii Nowego Testamentu. naocznymi świadkami, którzy mogli mu udzielić Stary Testament. Fakt, że niektóre Informacje z zakresu biografii wiadomości z pierwszej ręki. Odnosimy jednak Józef Flawiusz według tej śmiałej teorii podsunął Jezusa, podane przez te ewangelie, można było Pisaliśmy już o tym, że ewangelie krążyły dość długo wrażenie, że autor Ewangelii Łukasza nie miał tych Łukaszowi inne jeszcze pomysły. Tak np. zdaniem zidentyfikować i zestawić w specjalnych bezimiennie i dopiero później zostały przypisane powiązań i dlatego był zdany całkowicie na to, co Schonfielda spis ludności nakazany przez rzymskiego encyklopediach zwanych konkordancjami, nasunął określonym autorom. Dotyczy to oczywiście również zdołał zebrać od innych. namiestnika Syrii, Kwiryniusza, nie wspominany uczonym pomysł, by dla podkreślenia ich Łukasza. Ale w tym wypadku uważać to należy za Nowe, wielce zaskakujące odkrycia w dziedzinie przez pozostałych ewangelistów, wywodzi się powinowactwa nadać tym trzem ewangeliom wspólne fakt zastanawiający. Wiemy przecież, że ewangelia ta badań filologicznych bynajmniej tych wątpliwości nie również od Flawiusza. Łukasz wykorzystał tę miano. W ten sposób do nomenklatury biblistycznej jest wzorowana na literaturze klasycznej wraz ze rozproszyły. Okazało się bowiem, że autor, nazwany informację, aby umotywować podróż Marii i Józefa przybył termin „ewangelie synoptyczne”, a w wszystkimi jej regułami i konwencjami. Toteż trudno ex post imieniem Łukasz, nie gardził beletryzacją, do Betlejem. Ten sam rodowód ma lakoniczna odniesieniu do ich autorów - określenie „synoptycy”, jakoś pogodzić się z przypuszczeniem, by Łukasz gdy zabrakło mu źródłowych przekazów, a brak wzmianka o Galilejczykach, „których krew zmieszał słowo wywodzące się z greckiego „synopsis” i miał zlekceważyć jedną z głównych zasad tej informacji można było zastąpić tylko puszczając Piłat z ofiarami ich” (Łk. 13, 1). Jej sens byłby zawierające w treści pojęcie: „wspólne spojrzenie”, literatury, według której każde dzieło literackie wodze własnej wyobraźni. Wtedy brał w nim górę niezrozumiały, gdybyśmy nie wyczytali w Dawnych „wspólny pogląd”. musiało nosić tytuł i nazwisko autora, obojętnie czy literat nad historykiem. Tak przynajmniej utrzymują dziejach Izraela (18,111,2) o rozruchach krwawo Co do tych zbieżności, to dziś wiemy już, że nie prawdziwe, czy przybrane. niektórzy badacze. stłumionych przez Rzymian, których przyczyną było świadczą one bynajmniej o tym, że są to zeznania Jaką zatem mamy pewność, że autorem ewangelii jest Spróbujmy przeprowadzić w dużym skrócie to, że Piłat na budowę nowego akweduktu dla wiarogodnych świadków, którzy niezależnie od siebie właśnie ów Łukasz, który był Grekiem i lekarzem, a rekapitulację ich dociekań. Uważnym czytelnikom Jerozolimy zabrał skarby ze świątyni. Schonfield znali prawdziwą historię Jezusa. Jest bowiem rzeczą przede wszystkim towarzyszem podróży Pawła? Są znany jest zastanawiający fakt, że ewangelie wylicza kilka innych jeszcze analogii. Tak np. ostatecznie ustaloną, że Mateusz i Łukasz pełną bibliści, którzy wyrażają różne pod tym względem solidarnie pomijają milczeniem lata dzieciństwa, podobieństwa z odnośnymi fragmentami Flawiusza garścią zapożyczali się u Marka, że jego ewangelię wątpliwości. Oto niektóre argumenty w tej sprawie, młodości i wieku męskiego Jezusa. Przemilczają wykazują według niego opowieści o uzdrowieniu prawie w całości przeszczepili do swojej relacji. Są to oparte na analizie tekstu ewangelii. zatem prawie całe jego życie, gdyż opisywana przez sługi setnika rzymskiego (Dzieje wojny żydowskiej więc podobieństwa pozbawione wartości jako dowód A więc przede wszystkim badania te potwierdziły w nich działalność misyjna, zakończona tragicznymi 2,X,4 - Łk.7, 1-10) i o Samarytanach, którzy nie prawdy. To tak, jakby przed sądem trzech świadków całej pełni tradycję, że autor był lekarzem wydarzeniami w Jerozolimie, obejmuje zaledwie chcieli wpuścić Jezusa do swojej wsi (Dawne dzieje zeznawało dokładnie to samo, a potem pokazałoby narodowości greckiej. W tekście bowiem wykryto jeden rok, czy też - jeżeli wierzyć Ewangelii Jana - Izraela 20,VI,l - Łk. 9, 52-53), a także przypowieść o się, że dwaj świadkowie powtarzali machinalnie to, mnóstwo terminów medycznych, zgodnych z trzy lata. Dla ogromnych rzesz wyznawców, dziesięciu minach srebra (Dawne dzieje Izraela 18,XI co im podpowiedział trzeci świadek. Żaden sąd nie terminologią takich starożytnych lekarzy, jak odnoszących się z głęboką miłością do Jezusa i - Łk. 19, 12-37). wydałby werdyktu na podstawie takiej zbieżności Hipokrates, Dioskurides czy później żyjący Galen. złaknionych wszystkiego, cokolwiek dotyczyło jego Już tylko jako ciekawostkę spekulacyjną warto na zeznań. Autor widać był z tą terminologią obeznany, tak jak życia, próżnia ta była nie do zniesienia. Zaczęto ją zakończenie tego, z konieczności nader zwięzłego W dodatku Mateusz i Łukasz przerabiali Marka tylko zawodowy medyk mógł być obeznany. Ponadto wypełniać fantazją; wnet zaroiło się od przeglądu odkryć w dziedzinie „wpływologii”, zależnie od swoich potrzeb, a nadto korzystali jeszcze ustalono bez większej trudności, że ewangelię napisał najróżniejszych opowieści, anegdot i legend, niestety wspomnieć to, co podaje jako rewelacje; Robert z innych źródeł. W rezultacie w ich ewangeliach Grek z myślą o czytelnikach, którzy nie byli Żydami. niejednokrotnie żenująco naiwnych, niedorzecznych, Graves w swojej książce (nie przetłumaczonej na oprócz wymienionych analogii znajdują się także Oto jeden z dowodów na poparcie tej tezy: w innych a nawet moralnie wątpliwych. Odzwierciedleniem tej język polski) The Nazarene Gospel Restored (str. poważne rozbieżności i sprzeczności, twierdzenia nie ewangeliach występują terminy aramejskie, siłą wybujałej samorodnej twórczości ludowej jest 763). Pisarz angielski, znany ze swoich nieraz dające się ze sobą pogodzić. Toteż dzisiaj terminu rzeczy zrozumiałe tylko dla Żydów. Mimo że podano częściowo apokryficzna, czyli niekanoniczna karkołomnych acz oryginalnych hipotez, twierdzi ni „ewangelie synoptyczne” używa się w innym je w zhellenizowanej transkrypcji fonetycznej, literatura Nowego Testamentu, której zresztą mniej, ni więcej, że Łukasz zadłużył się u rzymskiego znaczeniu, mianowicie dla podkreślenia Łukasz zdawał sobie sprawę z tego, że trzeba je poświęcimy więcej uwagi w jednym z rozdziałów pisarza Lucjusza Apulejusza, autora zaliczanej dziś przeciwstawności, jaka istnieje między tymi trzema przełożyć na odpowiednie terminy greckie, by stały niniejszej książki. do klasyki powieści obyczajowej pt. Metamorfozy ewangeliami razem wziąwszy a Ewangelią Jana, się zrozumiałe dla czytelników pochodzenia Łukasz na równi z pozostałymi ewangelistami albo Złoty Osioł. Jakoż istotnie nie można która różni się od nich całkowicie odrębną relacją, nieżydowskiego. Tak więc na miejscu terminu zdradza ignorancję czy też brak zainteresowania w zaprzeczyć, że w jednym wypadku zbieżność zarówno co do samej postaci Jezusa, jak też jego „rabbi” czytamy u niego „epistates”. Zamiast odniesieniu do przeważających lat życia Jezusa. Raz tematyczna w obu tekstach jest widoczna. misji życiowej. „Golgoty” - po aramejsku „Gulgulta”, co znaczy tylko wyłamuje się z tej wspólnej postawy milczenia. Podobnie jak to było z przygodą dwunastoletniego Nawet w dziedzinie nagich faktów biograficznych nie „czaszka”, mamy grecki odpowiednik „Kranion”. Opowiada mianowicie, jak to Jezus, będąc Jezusa w Jerozolimie, jedynie tylko Łukasz wśród ma między nimi zgody. Synoptycy twierdzą, że Następnie przełożono nazwę na łacińską „Calvaria”, dwunastoletnim pacholęciem, wymknął się podczas ewangelistów przytacza dość enigmatyczną opowieść działalność publiczna Jezusa trwała tylko rok, skąd oczywiście pochodzi polska „Kalwaria”. pobytu w Jerozolimie spod opieki rodziców i o dwu uczniach, którzy w drodze do Emaus spotykają natomiast z narracji Jana można wnioskować, że Łukasz, powtarzamy, uważał siebie przede wszystkim spotkawszy w świątyni uczonych w Piśmie zadziwił zmartwychwstałego Jezusa (Łk. 24, 13-32). Czytamy swoją misję nauczycielską wykonywał aż przez trzy za historyka. Jak wyglądały jego szansę sprostania ich swoją wiedzą i mądrością. tam między innymi: lata. Synoptycy utrzymują, że Jezus działał głównie w tym ambicjom? Czy miał do dyspozycji źródła, skąd Rzeczą szczególnie intrygującą jest to, że pozostali „A oczy ich były przesłonięte, aby go nie poznali. I Galilei i Perei, a do Judei i Jerozolimy wybrał się mógłby czerpać wiadomości z pierwszej ręki? ewangeliści o tym tak przecież interesującym rzekł do nich: Cóż to są za rozmowy, które idąc tylko raz jeden. Była to zarazem jego ostatnia podróż Wiemy, że Paweł, którego był wiernym towarzyszem, epizodzie z życia Jezusa nie wspominają ani słowem. prowadzicie między sobą, i jesteście smutni. A i skończyła się ukrzyżowaniem. Tymczasem w może nawet przyjacielem, nie znał Jezusa osobiście. Ponieważ niepodobna przypuszczać, by z jakichś tam odpowiadając jeden z nich imieniem Kleofas, rzekł Ewangelii Jana Jezus wędruje tam i z powrotem Nie znaczy to jednak, by nic konkretnego nie powodów mieli świadomie wydarzenia te do niego: Czyżeś ty sam przechodniem w między Galileą a Jerozolimą. A więc w tak wiedział o jego życiu. Przecież w Jerozolimie i przemilczeć, jeden tylko wniosek jest możliwy: po Jerozolimie, że nie wiesz, co się w niej w tych dniach podstawowych i niebłahych przecież sprawach, Antiochii spotykał się z Piotrem, a przede wszystkim prostu przygoda dwunastoletniego Jezusa nie była im stało? A on rzekł im: Co? I powiedział mu o Jezusie dotyczących żywota ubóstwianego Mistrza, panował z najbliższą rodziną Jezusa. Od nich musiał chyba znana. A zatem znał ją wyłącznie tylko Łukasz. Nazareńskim, który był prorokiem, potężnym w w umysłach chrześcijan już w tamtych czasach trudny dowiedzieć się dużo ciekawych szczegółów; na Badaczom biblijnym już od dawna nie dawało czynie i w mowie wobec Boga i całego ludu”. do wytłumaczenia zamęt. pewno sam ich o te szczegóły indagował. spokoju pytanie, skąd Łukasz zaczerpnął tę W Złotym Ośle jest rzeczywiście uderzająco podobny Podobne niezgodności uderzają w chronologii Trudno wyobrazić sobie, by tych zasłyszanych informację, bo nawet w tradycji ustnej nie epizod. Dwaj wędrowcy zdążając do swoich domów wydarzeń. Według Jana Jezus wypędza przekupniów wiadomości nie powtarzał swemu towarzyszowi odnaleziono jej śladu. Aż wreszcie na ślad jej rozmawiają z przejęciem o cudzie, który wydarzył się ze świątyni w zaraniu swej działalności Łukaszowi, który zresztą ze swej strony miał okazję pochodzenia wpadł wybitny angielski uczony i autor w ich okolicy. Po drodze spotykają obcego nauczycielskiej, tymczasem u synoptyków dzieje się osobiście rozmawiać z Piotrem i z wielu innymi kontrowersyjnych książek o Nowym Testamencie - podróżnego i dowiadują się od niego, że nic o tym to prawie na końcu jego kariery, na parę dni przed naocznymi świadkami. W Antiochii bowiem, w Hugh J. Schonfield. W trakcie dociekliwych cudzie nie wiedział. Przy pożegnaniu jeden z śmiercią. Nawet tak istotny dla doktryny jednym z najżywotniejszych ośrodków poszukiwań nasunęło mu się przypuszczenie, że tubylców powiada: Jesteś chyba nietutejszy, że nic o chrześcijańskiej epizod Ostatniej Wieczerzy nie ma chrześcijaństwa, osiedliło się mnóstwo uchodźców z rodowodu anegdoty należy dopatrywać się w dziełach tym cudzie nie słyszałeś? ustalonej daty: u synoptyków przypada on na święto Jerozolimy, a założycielem gminy był Barnaba, Józefa Flawiusza. W swojej autobiografii Teza Roberta Gravesa jest oczywiście pociągająca, Paschy, u Jana zaś w wigilię tego święta. Różnica wysłaniec apostołów i być może jeden z uczniów zatytułowanej Moje życie żydowski historyk chełpi istnieje jednak pewna trudność, która nie pozwala zdawałoby się mała, ale jak później zobaczymy, nie Jezusa. Biorąc pod uwagę te wszystkie ewentualności się, że jako czternastoletni chłopiec odznaczał się przyjąć jej bez zastrzeżeń. Gdy mianowicie Łukasz pozbawiona pewnego znaczenia. dochodzimy do wniosku, że Łukasz miał dane po niepowszednią inteligencją i erudycją. „Mając 14 lat - pisał swoją ewangelię, Apulejusza nie było jeszcze na W Ewangelii Jana spotykamy się z całkowicie temu, by napisać oryginalną biografię Jezusa, opartą czytamy w tej autobiografii - cieszyłem się ogólnym świecie, historycy bowiem wykalkulowali, że urodził odmiennym Jezusem, raczej nic nie mającym na własnych źródłowych poszukiwaniach. Czy uznaniem z powodu mego zamiłowania do nauki, się on ok. 130 r. Zatem o bezpośrednim zapożyczeniu wspólnego z Jezusem synoptyków. Różnice są tak znalazło to wyraz w jego ewangelii? nawet do tego stopnia, że najwyżsi kapłani i uczeni nie może być tu mowy. drastyczne, tak wybitnie merytoryczne, że mamy Łukasz, jak to wynika ze wstępu, znał i wykorzystał miasta [Jerozolimy] bywali u mnie, by poradzić się w Na rzecz tezy Gravesa, jeżeli oczywiście traktować ją prawo zapytać, kto właściwie mówi prawdę. Jeżeli „opisy zdarzeń”, które już wówczas istniały. Jako różnych zagadnieniach naszego prawa”. poważnie, można jednak przytoczyć dwie inne bowiem Marek, Mateusz i Łukasz mówią prawdę, to historyk miał oczywiście prawo to zrobić i nie byłoby Zacytowana notatka biograficzna według autora tej ewentualności. Otóż istnieje możliwość, że opis w takim razie nie może mówić prawdy Jan, no i na w tym nic złego, gdyby te zapożyczenia miały śmiałej tezy zapewne nasunęła Łukaszowi lub jego epizodu na drodze do Emaus jest interpolacją, odwrót. Zygmunt Poniatowski podaje dwie liczby jedynie tylko charakter uzupełniających kopiście myśl, że Jezus musiał być takim samym, wprowadzoną do tekstu Ewangelii Łukasza pod statystyczne, które ów stan rzeczy uwypuklają dość przyczynków. Rzecz jednak w tym, że jego ewangelii cudownym dzieckiem, budzącym podziw swoją wpływem Apulejusza przez jednego z późniejszych poglądowo. Otóż Ewangelia Jana tylko w 8 proc. jest nie możemy uznać za pracę samodzielną, opartą na wiedzą i mądrością. Wierzył w to z taką mocą, że nie jej redaktorów lub kopistów. Ten proceder, identyczna z synoptykami, pozostałe 92 proc. tekstu osobistych poszukiwaniach. Jest to raczej typowa widział w tym nic nagannego, by notatkę Flawiusza stosowany wówczas dość często, jest o tyle w naszym to wyłącznie jego osobisty wkład do relacji o Jezusie. kompilacja, której części składowe pochodzą prawie zaadaptować do biografii Jezusa i wypełnić w ten wypadku do pomyślenia, że ewangelia ma charakter Jezus ewangelii synoptycznych to postać mocno wyłącznie z drugiej ręki. Wiemy już, jak gruntownie sposób rażącą lukę w naszej wiedzy o jego życiu kompilacji, złożonej z najróżniejszych komponentów, osadzona w bieżącym życiu, obdarzona wszystkimi Łukasz wyeksploatował Ewangelię Marka. doczesnym. (Sprawa ta wszakże o tyle jest była więc podatna na tego rodzaju zabiegi. Dlaczego cechami człowieka z krwi i kości. Rzadko i zresztą Czerpał on jednak pełną ręką z innych jeszcze źródeł, problematyczna, że nie zdołano dotąd ustalić dat jednak ów hipotetyczny kopista miałby wtrącać do raczej niechętnie mówi o sobie samym i właściwie mających wartość raczej tylko wtórną. Jedno z tych dotyczących biografii Flawiusza. Tak np. datę jego tekstu tak bądź co bądź osobliwą historię? Wystarczy nigdy nie wypowiada się kategorycznie, czy jest źródeł, oznakowane przez naukę literą „Q”, dotyczy śmierci ustalają niektórzy historycy na 117 r. n.e., uważnie przeczytać odpowiedni fragment ewangelii, Mesjaszem. Jest pod tym względem tak powściągliwy wspomnianych już przez nas „logiów”, czyli Encyklopedia Brytyjska na 95 r., natomiast autor by zrozumieć, o co mu chodziło. Jest to bowiem i tajemniczy, że uczniom, którzy wyrażali swoje prawdziwych czy rzekomych wypowiedzi Jezusa, świetnej monografii The World of Josephus wyraźna polemika ze współwyznawcami, którzy przekonanie, iż jest Synem Bożym, nakazał milczeć. kolportowanych w gminach chrześcijańskich przez Williamson po prostu pisze, że data śmierci Józefa niezbyt mocno wierzyli w zmartwychwstanie Jezusa Jakże odmienny jest Jezus w Ewangelii według Jana! wiernych wyznawców i wędrownych kaznodziejów. Flawiusza nie jest znana. Istnieje jednak poza tym (Łk. 24, 25-28). Już Jan Chrzciciel uznał w nim Syna Bożego, Jak skrzętnie Łukasz je zbierał i wcielał w wątek taka możliwość, że epizod włączyli do tekstu Drugie przypuszczenie jest do pewnego stopnia któremu nie jest godzien rozwiązać rzemyka u jego narracji, świadczy to, że według obliczeń badaczy Ewangelii Łukasza późniejsi kopiści). bardziej udokumentowane i dlatego może bliższe sandałów. Gdy ujrzał go nadchodzącego, rzekł: „Oto biblijnych zajmują one aż jedną piątą jego ewangelii. Jeżeli tę spekulację wziąć na serio, mielibyśmy tu do prawdy. Okazuje się bowiem, że Złoty Osioł Baranek Boży, oto, który gładzi grzechy świata”. Trzecie źródło występuje pod literą „L”, czyli pod czynienia z typową beletryzacją. Sucha informacja Apulejusza jest przeróbką opowieści greckiego Jeden z pierwszych jego uczniów, Natanael, zwrócił inicjałem Łukasza (Lucas), ponieważ materiał Flawiusza stała się dla Łukasza inspiracją do prozaika Lucjusza z Patrea, żyjącego w I wieku n.e., się do niego tymi słowy: „Rabbi, tyś jest Synem pochodzący z tego źródła wyłącznie tylko w jego skomponowania żywej, pełnej napięcia która to opowieść jest z kolei naśladownictwem Bożym, tyś królem izraelskim”. A Jezus bynajmniej ewangelii się znajduje. Składają się na nie pewne dramatycznego sceny, której akcja rozwija się na tle jednego z milezyjskich opowiadań Arystydesa z I nie odżegnywał się od tych otwarcie przypisywanych szczegóły wzbogacające opisy Pasji i Rezurekcji, a realiów świątyni jerozolimskiej. Motyw spotkania z wieku p.n.e. Autor Ewangelii według Łukasza, pisarz mu atrybutów, które wznosiły go ponad sięgające rodowodem do jakichś tradycji rodzicami jest już jego własnym pomysłem i spełnia grecki i hellenista, znał chyba tych greckich autorów śmiertelników. Na każdym kroku podkreśla swoje palestyńskich. dobrze, gdyż byli oni wówczas ogromnie popularni, a Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 11 z 47 11 Strona 12 synostwo Boże i nie pozostawia żadnej wątpliwości, uważani za godnych pogardy heretyków. Jezus, ściśle wołający wielkim głosem: „Łazarzu, wynijdź z Wszystkie te informacje, tak sugestywnie kto i po co go przysłał na ziemię. mówiąc Jan, głosi dość rewolucyjny, a nieznośny dla grobu!” i w końcu zbudzony z martwych człowiek, podkreślające naturę ludzką Jezusa, Jan całkowicie Autor czwartej ewangelii nie ma najmniejszego Żydów pogląd, że nie miejsce kultu jest ważne, lecz wyłaniający się z mroku pieczary cały w lnianych zignorował, na skutek czego opowieść o zainteresowania dla faktów historycznych. Jego to, by Bogu oddać cześć „w duchu i prawdzie”. Jak opaskach i z głową owiniętą w chustę. Trzeba wydarzeniach na Górze Oliwnej jest jakaś oschła i niezmiennym dążeniem jest udowodnienie boskości widzimy, element fabularny w tej przypowieści gra przyznać, że Jan tym dramatycznym opisem istotnie bezosobowa w treści, a jako całość sprawia wrażenie Jezusa, bronienie tej swojej wizji przed zakusami rolę raczej drugorzędną, tworzy jedynie tylko kanwę, osiągnął swój cel: przytoczył mocno do wyobraźni relacji podanej w formie mocno okrojonej. Ma to z niedowiarków i wyrażenie radości, że Bóg za na której autor haftuje ornament swoich religijnych przemawiający dowód na to, że Jezus jest Synem pewnością jakiś przyczynowy związek z doktrynalną pośrednictwem swego Syna ofiarowuje ludzkości doktryn. Bożym. Bo tylko ktoś, kto jest wyposażony w postawą autora Ewangelii Jana, z postawą, która żywot wieczny. W konsekwencji Jezus Jana niewiele Do jakiego stopnia postać Jezusa u Jana jest wyzuta z atrybuty boskości, mógł dokonać takiego czynu. kazała mu widzieć w Jezusie nade wszystko Syna ma wspólnego z historią. W jego interpretacji jest to wszelkich cech realizmu, wynika z rozmowy, jaka Już sam fakt, że wieść o wskrzeszeniu Łazarza nie Bożego i pomniejszać wszelkie momenty, które zbyt postać raczej bezcielesna, zjawiskowa, ukryta za następuje zaraz po scenie przy studni z Samarytanką. dotarła do pozostałych ewangelistów, że w ogóle nikt mocno przypominały, że był także człowiekiem. Jan tajemniczą zasłoną mistyki. Wybitny francuski Uczniowie jego wracają z miasta z zakupioną poza Janem nie poświęcił mu nawet wzmianki, jest jest pod tym względem na ogół dość konsekwentny, biblista, Alfred Loisy, w pracy Czwarta ewangelia żywnością i proszą Jezusa, by się pożywił. A on w chyba wystarczającym dowodem, że nie mamy tu do co potwierdzają inne jeszcze znamienne (1903) tak oto scharakteryzował ów stan rzeczy: odpowiedzi wygłasza im górnolotną, pełną tajemnego czynienia z prawdziwym wydarzeniem, lecz z przemilczenia i korektury, dokonane w synoptycznej „Autor znał tylko Chrystusa liturgicznego, przedmiot znaczenia deklarację: „Moim pokarmem jest pełnić oczywistym tworem fantazji. Istnieją nawet pewne biografii Jezusa. Tak na przykład Judasz nie składa kultu chrześcijaństwa,.. W tych fragmentach boskiej wolę tego, który mię posłał, abym wykonał dzieło poszlaki, które prowadzą nas do źródła tej pocałunku na policzku Jezusa. Dlaczego to biografii nie ma żadnego odbicia rzeczywistości...” jego. Czyż nie mówicie, że jeszcze cztery miesiące, a przejmującej historii. Mianowicie Łukasz, autor przemilczenie? Chyba dlatego, że w rozumieniu Jana Krytyka liberalna kwestionuje historyczność postaci będą żniwa? Otóż powiadam wam: Wznieście oczy uroczej sceny powitania Jezusa przez Martę i Marię, trudno było dopuścić myśl, że zdrajca pokalał Syna Jezusa z Ewangelii Jana. Jej stanowisko w omawianej wasze, a przypatrzcie się okolicom, jak już bieleją na nie wie, że wymienione siostry miały brata Łazarza. Bożego swoim dotykiem. kwestii tak oto rekapituluje ks. prof. E. Dąbrowski w żniwa. Żniwiarz otrzymuje zapłatę i zbiera plon na Jakiś Łazarz, owszem, występuje gdzie indziej w jego Na koniec wypada podkreślić najbardziej uderzający swej książce Ewangelie, ich powstanie i rodzaj żywot wieczny, aby i siewca, i żniwiarz razem się ewangelii, jest on jednak żebrakiem i bohaterem aspekt Ewangelii Jana. Chodzi tu o słynną koncepcję literacki: „Właściwie chodzi w niej... o jakąś weselili. Tu bowiem sprawdza się przysłowie, że zupełnie innej przypowieści, człowiekiem nie logosu, wyłożoną przez autora w prologu. Zaczyna mistyczną zjawę, będącą refleksem raczej rozmyślań jeden sieje, a kto inny zbiera. Jam was posłał żąć to, mającym nic wspólnego ze wskrzeszonym Łazarzem. się on następującym wersetem: „Na początku było teologicznych, aniżeli rezultatem trzeźwego do czegoście nie wypracowali: inni się trudzili, a wyście Otóż niektórzy bibliści przypuszczają, że w jakiś Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo”. faktów stosunku. Chrystus Jana to jakiś twór weszli w ich znoje” (J. 4,34-38). W końcu tego sposób, drogami nieznanymi, nastąpiło u Jana Drugi werset, bardziej jeszcze znany, ponieważ roz- metafizyczny, będący produktem filozoficznych wywodu ujawnia się zupełnie otwarcie jako Mesjasz i skojarzenie obu tych opowieści i przekształcenie ich brzmiewa on radośnie w kolędach, zawiera właściwie poglądów swej epoki, a nie prorok galilejski Zbawiciel. w zupełnie nowy epizod fabularny. kwintesencję doktryny chrześcijańskiej: „A Słowo nauczający rzesze i spieszący im z pomocą. ...u Przykładów tego rodzaju można by przytoczyć Gdzie i w jakich okolicznościach to skojarzenie się stało się ciałem i mieszkało między nami”. Rzecz podstaw opisu Jana szukać trzeba nie tyle zdarzeń znacznie więcej. Choćby owo przemówienie Jezusa dokonało, trudno dziś dociec. Czy Jan osobiście całe jasna, że „Słowo”, czyli „Logos” to sam Jezus historycznych, ile poglądów pierwotnej gminy po uzdrowieniu paralityka i postawionym mu wydarzenie wymyślił, aby podbudować poglądowo Chrystus jako wcielenie Boga. chrześcijańskiej”. zarzucie, że uzdrawia w szabat. Jest to wykład o swoją tezę a boskości Jezusa? Czy też nastąpiło to w Jest to zupełnie nowy element wprowadzony przez Ów nierzeczywisty i niehistoryczny Jezus jest stosunku Syna Bożego do Boga, o powierzonej mu sposób naturalny na skutek wolnej gry wyobraźni Jana do chrystologii, element nie tylko nie znany oczywiście w wizji Jana postacią na wskroś władzy sądzenia ludzi i Sądzie Ostatecznym. W ludowej w jednym z licznych środowisk synoptykom, ale zgoła obcy ich wyobrażeniom i majestatyczną. Każde słowo, które wypowiada, jest Kafarnaum, nawiązując do cudu rozmnożenia chleba, chrześcijańskich? Tradycja, która w ten sposób może pojęciom. Znowu trzeba tu stwierdzić, że idea logosu, namaszczone, pełne sakralnego dostojeństwa, Jezus między innymi w ten sposób powiada swoim powstała, musiała jednak mieć zasięg tylko to wkład wyłącznie tylko autora czwartej ewangelii. podszyte tajemnym znaczeniem i nastrojone na ton wyznawcom, którzy go szukali: „Zaprawdę, regionalny, tak że nie dotarła do świadomości Nie jest on jednak twórcą tej abstrakcyjnej konstruk- nieodwołalnej wyroczni. Jest to postać powołana do zaprawdę powiadam wam, że szukacie mnie nie pozostałych ewangelistów; tłumaczyłoby to cji myślowej. Jej rodowodu i głębszego znaczenia fikcyjnego życia jedynie w tym celu, by przez jej usta dlatego, żeście widzieli cuda, ale, że pożywaliście niezrozumiały fakt przemilczenia przez nich tak należy szukać w bogatym zapleczu filozoficznym lansować pewne określone doktryny teologiczne, chleb i nasyciliście się. Starajcie się nie o pokarm, ważnego ewenementu. Jakkolwiek by było, pewne zarówno Wschodu, jak też świata grecko-rzymskiego. postać jednowymiarowa, odczłowieczona, w której który ginie, ale który trwa na żywot wieczny, a który jest to, że nie mamy tu do czynienia z historią, lecz z Chcąc zrozumieć to nowe podówczas zjawisko w jeżeli zachowały się jakieś związki z historią, to tylko da wam Syn Człowieczy”. W końcu nie sposób tu nie jednym z tych licznych mitów, jakie narastały teologii chrześcijańskiej, należy zwrócić uwagę na w stanie nader szczątkowym. przytoczyć pamiętnych słów Jezusa o spożyciu ciała i dookoła postaci Jezusa. środowisko, w którym czwarta ewangelia powstała. Kolebką tego Jezusa były mistyczne rojenia wypiciu krwi jego. Słowa te stały się przedmiotem Cud w Kanie Galilejskiej, jakkolwiek z gruntu Uczeni są na ogół zgodni co do tego, że jej kolebką ubóstwiających go wyznawców. Toteż, gdy mówi o niewygasłego sporu teologicznego między pewnymi odmienny w nastroju, ma jednak to wspólne z jest Efez, miasto, które obok Antiochii i Aleksandrii sobie, wyraża się w enigmatycznych, mistycznie odłamami chrześcijaństwa, mianowicie na temat, jak wskrzeszeniem Łazarza, że jest również pomyślany odgrywało ogromną rolę w życiu umysłowym brzmiących metaforach, których sensu niełatwo się należy je rozumieć: czy dosłownie, czy też podobnie na miarę niezwykłą. Zauważmy bowiem, że Jezus imperium rzymskiego. Jako rezydencja wielkorządcy domyślić. Czwarta ewangelia jest wręcz jak większość wypowiedzi Jezusa w czwartej zamienia w wino sześć stągwi kamiennych wody. stanowiło także ważny ośrodek polityczny. Ale swoją naszpikowana tego rodzaju samookreśleniami. Oto ewangelii - w przenośni. Każda stągiew, jak czytamy w przekładzie polskim, sławę zawdzięczało przede wszystkim kultowi niektóre z nich: „jam jest światłość świata”, „jestem W zgodzie z przewodnią tendencją swojej ewangelii, zawierała dwa do trzech wiader wody. Chodzi tu Artemidy efeskiej i jej świątyni Artemizjon, do której bramą dla owiec”, „jam jest pasterz dobry”, „jam jest Jan ma własne, odrębne spojrzenie na dokonane przez jednak o miarę palestyńską, mianowicie o tzw. zdążały z całej Jonii greckiej pielgrzymki pobożnych prawdziwy krzew winny”, „jam nie jest z tego Jezusa cuda. U synoptyków, przypominamy, Jezus „metretes”, miarę w przeliczeniu wynoszącą około 38 wyznawców. Uchodziła ona za jeden z siedmiu świata”, „jam jest początek” itd. Niepodobna jest po prostu dobrotliwym nauczycielem, lekarzem i litrów płynu. W rezultacie okazało się, że Jezus cudów świata i w 356 r. p.n.e. została spalona przez przypuszczać, że ów prosty cieśla z galilejskiego cudotwórcą, który uzdrawia i leczy powodowany wyczarował 228 litrów wina. Było to więc weselisko Herostrata. Odbudowana ze zgliszczy, padła miasteczka, przecież mocnymi węzłami złączony z wyłącznie ludzkim uczuciem miłosierdzia i miłości sute, zwłaszcza że goście już przedtem obficie raczyli ostatecznie ofiarą Gotów w 263 r. n.e. W Efezie samorodną wyobraźnią swego ludu, mógł tak bliźniego. Jest więc głęboko osadzonym w życiu i się winem i dobrze musieli być rozweseleni. przebywał przez trzy lata Paweł Apostoł, gdzie, jak to celebrować siebie samego. Jest rzeczą jasną, że są to zwyczajach swego ludu typowym prorokiem Gospodarz bowiem tak oto powiada do oblubieńca: wiemy, spotkała go dramatyczna przygoda. wszystko wyszukane ozdobniki stylistyczne, używane żydowskim, jakich wielu krążyło wówczas po „Każdy człowiek daje naprzód dobre wino, a kiedy Otóż w Efezie urodził się i działał grecki filozof w ferworze kaznodziejskim przez członków dawnych miastach i miasteczkach Galilei i Judei. się napiją, wtedy to, które jest gorsze, a ty zachowałeś Heraklit (ok. 540 - 475 r. p.n.e.), twórca pojęcia gmin chrześcijańskich i wkładane bezceremonialnie Inny natomiast jest Jezus w Ewangelii Jana. Jest to dobre wino aż do tego czasu” (J. 2, 10). logosu. Swoje główne dzieło filozoficzne O w usta Jezusa, aby otoczyć go nimbem boskości. W postać hieratyczna, daleka od spraw ludzkich, prawie Uczta weselna w Kanie, w której nawiasem mówiąc przyrodzie złożył do przechowania w świątyni i czwartej ewangelii naliczono aż 120 tego rodzaju że odczłowieczona i nierzeczywista. Jeżeli uczestniczyła rzadko występująca w ewangeliach zastrzegł sobie, że będzie wolno je ogłosić dopiero po deklaratywnych zwrotów, co daje nam wyobrażenie o przemawia, to zawsze w sentencjach pełnych matka Jezusa, stanowi w tej na wskroś wy- jego śmierci. Zachowało się ono tylko w większych tym, jak były one wówczas modne i jak nie znano kwiecistych metafor i tylko na temat wielkich prawd stylizowanej i solennej w tonie ewangelii akcent fragmentach. Heraklita pochowano na głównym miary w ich użyciu. ostatecznych. Jan usiłując zasugerować nam uderzająco odmienny. Jan, umieszczając w swojej rynku miasta i jeszcze przez parę stuleci W podobny sposób ustosunkował się autor do przekonanie o boskości Jezusa, pozbawia go cech relacji ową raczej przyziemną scenę weselną, dał się upamiętniano go portretem na monetach efeskich. substancji fabularnej swojej ewangelii. Epizody z ziemskich i stylizuje w sposób uwznioślony. W chyba ponieść nadgorliwości w przedstawieniu Był on czymś w rodzaju bohatera narodowego Efezu, życia Jezusa, u synoptyków potraktowane jako konsekwencji jest to raczej symbol pewnych Jezusa jako cudotwórcy niezwykłej miary. Z drugiej a jego nauka o logosie była tam zawsze aktualna i rzeczywiste i godne zanotowania fakty historyczne, w koncepcji teologicznych, a nie człowiek z krwi i strony jednak nie można wykluczyć ewentualności, wszechobecna. Heraklit uchodzi za jednego z twór- Ewangelii Jana spełniają rolę z gruntu odmienną. Są kości, jakim jest Jezus synoptyków. że kierował się także pewnymi określonymi ców dialektyki. Podstawą jego filozofii jest pogląd, że one tylko pretekstem do wyrażenia jakiejś doktryny W tym kontekście oczywiście także cuda nabierają względami doktrynalnymi, mianowicie pragnął, każąc świat znajduje się w stanie ustawicznego teologicznej lub maksymy moralnej, a więc środkiem zgoła odmiennego symbolicznego znaczenia. Jan Jezusowi brać udział w tak typowo ludowym powstawania i zagłady, że wszystko płynie i ulega do celu, a nie celem samym w sobie. Co więcej, widzi w nich jedynie tylko manifestację boskości, obyczaju weselnym, podkreślić jego ludzką, doczesną przeobrażeniu, że w walce przeciwieństw tkwi źródło wydaje się, że niektóre epizody anegdotyczne Jan dowód, że Jezus jest Synem Bożym. Zdaniem krytyki naturę, aby przeciwstawić się niektórym sektom, o rozwoju i postępu. Jeżeli jednak wszechświat skomponował sobie ad hoc dla zilustrowania swoich liberalnej są one - jak pisze ks. E. Dąbrowski, których powiemy kilka słów później. urzeczywistnia się w ogniu walki i przeciwieństw, to wywodów i dotarcia w ten sposób do wyobraźni „jedynie ilustracją tez dogmatycznych”. I tylko te Zamierzeniem Jana, powtarzamy, było udowodnić, że nie znaczy, że rządzi nim chaos. Ten odwieczny swoich czytelników. Do takiego przypuszczenia cuda interesują Jana, które odpowiadają jego Jezus jest Synem Bożym, wkładając w jego usta bowiem proces dialektyczny posłuszny jest określo- skłania nas fakt, że epizody te nie są znane doktrynalnym założeniom. Ślepy od urodzenia, doktryny teologiczne, które w owych czasach były w nym regułom immanentnej prawidłowości, którą synoptykom. Ewangelia Jana, jak z tego wynika, nie uzdrowiony przez Jezusa, tak oto mówi do Żydów: obiegu. Nie zdołano ustalić, czy Jan znał synoptyków, Heraklit nazwał logosem. Naucza on, że wszystko w jest relacją historyczną, lecz luźnym zbiorem „Gdyby ten nie był od Boga, nie mógłby nic uczynić” jest jednak rzeczą ciekawą prześledzić, co z kosmosie dzieje się zgodnie z logosem, że logos to alegorycznych przypowieści zakończonych pointą w (J. 9,33).Może tym właśnie stanowiskiem należy zasadniczej biografii Jezusa przemilcza lub inteligentna, wieczysta, suwerenna, bo niezależna od postaci jakiegoś aforyzmu, a jako całość - rozprawą tłumaczyć, że Jan w porównaniu z synoptykami jest przekształca tak, by nie wystawić na szwank swojej bogów, zasada wszechrzeczy, coś w rodzaju teologiczną ujętą w dramatyczną formę opowieści o bardzo powściągliwy w wyliczaniu cudów. Jest ich tezy o boskości Jezusa. Te oczywiste retusze powszechnego rozumu. życiu, męce i śmierci Jezusa Chrystusa. bowiem tylko osiem, z czego dwa cuda, mianowicie pokazują nam poglądowo, do jakiego stopnia Jan był Pojęcie logosu znajdujemy także u Platona i Metodę alegoryzacji możemy u Jana zaobserwować chodzenie po wodzie i nakarmienie pięciu tysięcy, świadom swego celu i jak rozważnie go realizował. Arystotelesa, lecz w stanie raczej nie sprecyzowanym w opisie rozmowy, jaką miał Jezus z Żydami po znane są również synoptykom, a sześć to osobisty Jan na przykład pomija milczeniem sprawę narodzin i nie rozwiniętym. Dopiero neoplatończycy nawiązują wypędzeniu przekupniów ze świątyni. Na ich pytanie, wkład Jana w biografię Jezusową. Jezusa, prawdopodobnie rozmyślnie, aby uniknąć do koncepcji Heraklita, a stoicy przejęli jego ideę czy miał prawo to uczynić, Jezus odpowiada: Wśród tych sześciu cudów najbardziej dla Jana wszelkich aluzji do cielesnej natury Jezusa. Uderza logosu, identyfikując go z panteistyczną duszą świata. „Zburzcie tę świątynię, a ja w trzy dni ją odbuduję”. typowe są dwa: Kana Galilejska i wskrzeszenie także, że w przeciwieństwie do tego, co piszą Pojęcie logosu było więc w hellenizmie powszechnie Żydzi na to z niedowierzaniem: „Czterdzieści sześć Łazarza. Zajmiemy się naprzód tym ostatnim cudem synoptycy, Jezus Jana nie poddaje się obrządkowi znane i w sferach ludzi wykształconych Efezu miało lat budowano tę świątynię, a ty w trzy dni chcesz ją ze względu na to, że najlepiej ilustruje postawę Jana. chrztu. Prawdopodobnie chodzi o to, że jako Syn zapewne podobny obieg, jak za naszych czasów odbudować?” I tu zabiera głos sam autor i powiada: Już u synoptyków Jezus wskrzesza zmarłych. Łukasz Boży nie mógł być obciążony grzechem niektóre terminy pochodzące z psychoanalizy czy „Ale on mówił o świątyni ciała swego. I gdy powstał donosi o wskrzeszeniu młodzieńca z Naimu, syna pierworodnym, który gładzi się właśnie przez chrzest. fizyki jądrowej. Modną naówczas hellenistyczną z martwych, przypomnieli sobie uczniowie jego, że o wdowy, a wszyscy trzej opowiadają, jak Jezus Jan Chrzciciel wita go natomiast jako wyższą od logozofią przejął się na pewno także autor czwartej tym mówił”. Mamy tu więc typowy przykład zabiegu, wskrzesił córeczkę księcia bądź przełożonego siebie istotę, nazywając go Barankiem Bożym. Przede ewangelii i posłużył się jej terminologią, by za jej dzięki któremu dosłowne proroctwo zburzenia synagogi Jaira. I oto uderzającą rzeczą jest to, że we wszystkim uderza w tej ewangelii brak przejmującej pomocą dotrzeć do umysłów inteligencji greckiej i Jerozolimy zamienia się w przenośnię zapowiadającą wszystkich trzech ewangeliach Jezus powiada, że sceny kuszenia na pustyni. W przekonaniu Jana (bo uczynić zrozumiałą dla niej ideę boskości Jezusa zmartwychwstanie Jezusa na trzeci dzień po jego „nie umarła dzieweczka, ale śpi”. Jak należy to jak ostatecznie inaczej wytłumaczyć tę lukę?) Jezus Chrystusa. ukrzyżowaniu. rozumieć? Czy słuszna jest wysuwana przez jako Syn Boży był wolny od słabości ludzkich i Jednakże identyfikacja Jezusa z logosem byłaby może Drugi przykład to słynna, tak często w sztuce niektórych egzegetów teza, że chodzi tu o kliniczny dlatego nie mógł być kuszony przez szatana. nie przyszła Janowi do głowy, gdyby nie wpływ inny wykorzystywana scena spotkania Jezusa z przypadek katalepsji i letargu? Jedno natomiast jest Wspomniana tendencja zaznacza się szczególnie jeszcze, bardziej bezpośredni i swoisty. Chodzi tu o Samarytanką przy studni Jakubowej. W rozmowie tej uderzające: cuda te dokonują się jakoś w sposób wyraźnie w scenie na Górze Oliwnej, w ogrodzie liczne prace naukowe Filona z Aleksandrii, jednego z Jezus, czyniąc aluzję do wody studziennej, oznajmia naturalny i zwyczajny, bez jakichś głębszych Getsemani. Synoptycy zgodnie utrzymują, że Jezus największych myślicieli, jakiego wydał naród uroczyście w stylu kaznodziejskim: „Każdy, kto pije wstrząsów. spędził ostatnie godziny nocne przed aresztowaniem żydowski. Filon był wychowany w kulturze tę wodę, znowu pragnąć będzie; kto jednak napije się Natomiast wskrzeszenie Łazarza Jan inscenizuje w w stanie wielkiej udręki, że była chwila, kiedy hellenistycznej, całe życie poświęcił studiom nad wody, którą ja mu dam, nigdy nie uczuje pragnienia. sposób wysoce dramatyczny. Z całego wydarzenia załamał się duchowo i błagał Boga, aby oddalił odeń filozofią grecką, a rynsztunek intelektualny, który z Ale woda, którą ja mu dam, stanie się w nim źródłem idzie jakby groza zaświatów, a wskrzesiciel staje się kielich przeznaczenia. Obraz grozy Łukasz pogłębia tych studiów wyniósł, umiejętnie stosował w wody wytryskującej ku żywotowi wiecznemu”. Przy postacią obdarzoną jakąś kosmiczną potęgą. Bo dodatkowym szczegółem, nie znanym pozostałym egzegezie Starego Testamentu. Podobnie jak tej sposobności, jako że zajście odbywa się w wszystko, co się dzieje w ów pamiętny dzień w synoptykom, mianowicie twierdzi, że w obliczu większość Żydów z diaspory, nie władał już językiem Samarii, Jezus rozstrzyga odwieczny spór z Betami, jest niesamowite, koszmarne, przechodzące zbliżającej się męki Jezus cierpiał do tego stopnia, że ojczystym i pisał tylko po grecku, ale pozostał wierny Samarytanami, którzy czcili Jahwe na górze Gerazim, rozum ludzki. Oto trup Łazarza, leżący już cztery dni na ciele jego wystąpił krwawy pot. judaizmowi. Co prawda Euzebiusz utrzymuje, że a nie w świątyni jerozolimskiej i byli przez Żydów w grobowcu, płaczące nad nim siostry, Jezus Filon spotkał się w Rzymie z Piotrem Apostołem Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 12 z 47 12 Strona 13 sugerując, że stał się wyznawcą chrześcijaństwa, ale treści, co zakrawało na prymitywny antropomorfizm okresu cesarstwa rzymskiego. Czytamy tam między który złożyły się wszystkie główne prądy ideowe jak wiele innych twierdzeń tego pisarza kościelnego, religijny i kłóciło się z pojęciami etyki i moralności innymi: „[Gnoza] Przyjmuje istnienie niezwykle epoki. nauka odrzuciła tę informację jako plotkę. ludzi wykształconych. Tak jak Ksenofanesa raziły złożonej hierarchii przejść, od bóstwa po materię, Nie mniej skomplikowane jest zagadnienie autorstwa Filon znany był nie tylko jako pisarz, lecz także jako wybryki i swawole bogów Homerowych, tak też dokonujących się za pośrednictwem urealnianych sił omawianej ewangelii. Od połowy drugiego wieku wybitny działacz polityczny. Tak więc w 40 r. n.e. Żydów z diaspory, wykształconych na lekturze bożych albo Eonów, pojmowanych również często istniało na ogół przekonanie, że autorem jest Jan poprowadził delegację Żydów aleksandryjskich do Platona, Arystotelesa i stoików, musiał razić niejeden jako idee, przez które bóstwo się obiektywizuje i z Apostoł, Galilejczyk, który wraz z ojcem i braćmi Rzymu, by wręczyć cesarzowi Kaliguli skargę na ustęp Starego Testamentu. Jedynym wyjściem było Czego z kolei wyłania się świat, przyroda, uprawiał rybołówstwo na Jeziorze Tyberiadzkim i współobywateli greckich za prześladowania Żydów, a traktowanie tych moralnie wątpliwych lub zgoła poszczególne rzeczy i człowiek, aby następnie przez został następnie uczniem Jezusa. Taki pogląd przede wszystkim, by uzyskać cofnięcie zarządzenia, godnych nagany wydarzeń jako alegorii, człowieka i Eony znowu wszystko powróciło do wyrażają pisarze kościelni Papiasz, Klemens nakazującego ustawić w synagodze posąg cesarza i wyrażających inne, duchowe treści. bóstwa. Teoria, która w tej gnozie zajmuje się Aleksandryjski i Orygenes, oczywiście także Kościół oddawać mu cześć boską. O przebiegu tej misji Filon Filonizm był heroiczną próbą wydźwignięcia starej zstępowaniem Eonów do Absolutu, będzie katolicki i niektóre konserwatywne odłamy pisze szczegółowo i niezwykle obrazowo. Ułatwimy religii Hebrajczyków z nizin pogardy i upośledzenia odpowiadała greckiej filozofii przyrody, teoria zaś, Kościołów protestanckich. Według nich czwarta sobie zadanie i posłużymy się tu streszczeniem ks. w świecie grecko-rzymskim, nadania jej głębi i której przedmiotem będzie wstępowanie rzeczy do ewangelia została napisana przez naocznego świadka Eugeniusza Dąbrowskiego w jego pracy: Nowy powagi zwartego systemu filozoficznego i w ten Absolutu, obejmuje przede wszystkim całą i dlatego stanowi wiarogodny dokument historyczny. Testament na tle epoki: sposób przydania jej większego prestiżu we wrogim problematykę etyczną, rozumianą jako wyzwalanie Jakie argumenty wysuwa się na poparcie tej tezy? Z „Uprzedzony o wszystkim przez swe najbliższe otoczeniu. Z tych względów filonizm musiał znaleźć się spod wpływu materii. W ten sposób wszechświat, Ewangelii Marka wiemy, że zarówno Janowi, jak i otoczenie, Kaligula długo wahał się z przyjęciem szeroki i przychylny oddźwięk w środowiskach świat, przyroda i człowiek zostaną pojęte jako jego starszemu bratu Jakubowi Jezus nadał delegacji żydowskiej, która postanowiła wobec diaspory żydowskiej, a więc także w Efezie. Za zmieszanie dwóch elementów, boskiego i przydomek „boanerges”, co znaczy „synowie gromu” takiego stanu rzeczy przekazać mu sprawę na piśmie. sprawą Apollosa z Aleksandrii, bliskiego materialnego, pozostających w cichej wobec siebie (Mk. 3,17), a to z racji ich porywczego, skłonnego do Cesarz otrzymał pismo i przyjął wysłanników na Polu współpracownika Pawła i ucznia Filona (Dz.Ap. 18, opozycji, co postuluje wybawiciela, który wyzwoli uniesień usposobienia. Jan Apostoł uprawiał Marsowym, ale tylko po to, by im oświadczyć, że 24-28; Tyt. 3,13), filonizm przeniknął również do dobro z przygniatającego je zła. Do wyzwolenia rzemiosło rybackie i trudno przypuszczać, by rozmówi się z nimi przy sposobniejszej okazji. Sam środowisk chrześcijańskich. Jest rzeczą raczej pewną, człowieka z tej sprzeczności potrzeba gnozy, posiadał jakiekolwiek wykształcenie. W samej odjechał wkrótce do Puteoli, dokąd udała się za nim że autor czwartej ewangelii, interpretując biografię objawienia i ascezy, przez co dusza zamknięta w rzeczy, tradycja przedstawia go jako człowieka również delegacja. Tam nie doszło jednak do Jezusa w sposób alegorystyczny, czynił to pod materii mogłaby powrócić do swego pierwotnego prostego, nieuczonego. O jego losach po śmierci spotkania i dopiero po upływie niemałego czasu wrażeniem Filona i jego egzegezy biblijnej. Jest to dobra. Dlatego też inne będzie bóstwo-stworzyciel, a Jezusa informują nas źródła pozabiblijne. Ponoć Kaligula zdecydował się rozmówić z delegatami w tym pewniejsze, że Jan nie był pod tym względem inne znowu bóstwo-zbawiciel, które wyzwala świat z wędrował z miasta do miasta wykonując powierzoną ogrodach Mecenasa podczas oglądania nowo osamotniony. Wpływom Filona ulegał przecież także zasięgu wpływów Demiurga materii. sobie misję apostolską, aż w końcu po wielu latach wzniesionych budowli. Sam przebieg przesłuchania Paweł, a w późniejszych latach pisarze kościelni: Życie ludzkie zatem to ciągłe wyzwalanie się ze zła. przygód i perypetii osiadł na stałe w Efezie. W chwili odbył się w warunkach niezwykłych. Kaligula biegł Klemens z Aleksandrii, Orygenes i Ambroży. W tym rozumieniu ludzkość składa się tylko z trzech gdy zabierał się do pisania swoich wspomnień, był od jednej budowli do drugiej, oglądając i rzucając Nic dziwnego przeto, że Filon inspirował Jana także rodzajów jednostek: z wyzwolonych już i dobrych, z już sędziwym człowiekiem. Pamięć zawodziła go w uwagi, a za nim biegła delegacja w nadziei uzyskania wtedy, gdy ten w prologu swej ewangelii przedstawił tych, które znajdują się dopiero na drodze wielu szczegółach, poplątał daty i kolejność rozmowy... do której jednak nie doszło. Pod adresem swoją koncepcję logosu. Wprawdzie pisaliśmy samowyzwolenia, i z tych, które pogrążone w materii wydarzeń, a przede wszystkim na skutek lat, które wysłanników padło pierwsze pełne wymowy pytanie: poprzednio, że do jej sformułowania skłoniła go są już poza możliwościami wyzwolenia. Innych stanęły między nim a tym, co przeżył w młodości, To wyście wzgardzili bogiem nie chcąc mnie uznać modna w Efezie filozofia Heraklita, jednakże, różnic między ludźmi gnoza ta nie uznaje i nic więcej widział postać Jezusa jakby przez mgłę, za boga, ale ubóstwiliście kogoś, kto nie ma nawet powiedzieć trzeba teraz, bodźcem silniejszym, nie nakazuje człowiekowi, jak tylko wyzbycie się odcieleśnioną, w aureoli boskości. A jeżeli chodzi o nazwy, podczas gdy oprócz was wszyscy mi cześć bardziej bezpośrednim był Filon z Aleksandrii, powiązań ze światem, z życiem ziemskim, ascetyczne wpływy filozofii greckiej w Ewangelii Jana, to ich oddają. I nie czekając na odpowiedź pobiegł dalej choćby z powodu popularności, jaką cieszył się w samo wyniszczenie. Człowiek jako taki o własnych obecność łatwo wytłumaczyć długoletnim jego rzucając na boga Izraela tak straszne bluźnierstwo, że świecie intelektualnym Żydów i chrześcijan, a także z siłach nie może tego dokonać. Potrzeba mu sotera, pobytem w Efezie, gdzie przecież rozmowy i opisujący całą scenę Filon nie śmiał powtórzyć go w racji swego pochodzenia semickiego. zbawiciela, który przy zastosowaniu szeregu praktyk dyskusje na temat różnych koncepcji musiały mu się swoim dziele. Gdy jednak jeden ze świty cesarskiej Filon pojmował Boga jako Stwórcę transcendentnego, »odrodzi go w wieczności” obić o uszy. zauważył przy tym, że przecież wszystkie narody nieskończenie oddalonego od widzialnego świata. Gnostycyzm, od starodawnych czasów zakorzeniony Zwolennicy Jana Apostoła podają na dowód jego czczą cesarza, a tylko Żydzi uchylają się od tego, Jest to jakaś niepojęta przez rozum ludzki potęga w umysłach ludzi Bliskiego Wschodu, siłą rzeczy autorstwa także szereg kryteriów tekstowych. Z wysłannicy odpowiedzieli, że trzykrotnie już duchowa, bezosobowa i bezcielesna. Ponieważ musiał przenikać do chrześcijaństwa. Powstawały ewangelii bowiem można wnosić, że autor był składano na pomyślność cesarza ofiary: z okazji wszelka materia jest złem, kontakt Najwyższego z rozmaite odmiany chrześcijańskiego gnostycyzmu, Żydem. Pewne określenia związane z judaizmem wstąpienia na tron, powrotu do zdrowia i zwycięstwa życiem może się dokonać tylko za pomocą ale gdyby chodziło o ich definicję, to właściwie cytuje on w oryginalnym brzmieniu aramejskim, a nad Germanami. Na co Kaligula odpowiedział: pośrednika, a tym pośrednikiem u Filona jest logos. wszystkie one sprowadzały się zasadniczo do wersety przytaczane ze Starego Testamentu nie »Zgoda na to, żeście mnie ofiary składali, ale co za Logos jest słowem Boga, emanacją jego ducha, następującego założenia: Syn Boży albo Eon, jak go pochodzą z Septuaginty, lecz z oryginału pożytek z tego, jeśli składaliście je za mnie, a nie narzędziem kształtowania i kierowania materialnym niektórzy nazywali, był duchem, nie mógł więc hebrajskiego. Ponadto orientuje się on znakomicie w mnie«. I pobiegł dalej. A gdy się zatrzymał na chwilę, światem, jest rozumem i prawzorem wszechrzeczy, narodzić się cieleśnie, doznawać fizycznych cierpień i instytucjach ustrojowych i obyczajach Żydów, a także to po to tylko, aby zapytać ich ku uciesze wszystkich logos podobnie rządzi światem, jak dusza rządzi umrzeć na krzyżu, bo ciało to materia, a materia jest w topografii świątyni jerozolimskiej i Palestyny. obecnych: »Dlaczego nie jadacie świniny?« - po ciałem ludzkim. przejawem zła i grzechu. Duch Święty zagościł w Wreszcie, sądząc po realistycznym opisie postaci czym dodał jeszcze: »Chciałbym wiedzieć, na czym Filon czasami personifikuje logos nazywając „Synem ciele Jezusa w chwili chrztu i opuścił je przy apostołów, można przyjąć raczej za rzecz pewną, że opiera się wasze równouprawnienie”. Bożym” lub „Pierworodnym synem Boga”. Nadając ukrzyżowaniu. A dowodem, że tak istotnie sprawa się znał ich osobiście. Ten pośpieszny spacer po ogrodach Mecenasa trwał logosowi charakter odrębnej osobowości, Filon miała, były według gnostyków ostatnie słowa, jakie Nie wszystkim jednak ta argumentacja wystarczała. przecież czas jakiś, toteż delegacja odetchnęła, gdy stworzył niejako dogodny pomost, który pozwolił Jezus wypowiedział przed zgonem: „Boże mój, Boże Już nawet w II wieku byli chrześcijanie, którzy Kaligula żegnał ją słowami: „Ludzie ci wydają mi się Janowi posunąć się dalej jeszcze w kierunku tego mój, czemuś mnie opuścił?” (Mk. 15,34). W wyrażali wątpliwości co do autorstwa Jana Apostoła. mniej przewrotni niż głupi, ponieważ zaprzeczają samego rozumowania. W czwartej ewangelii apokryficznych Dziejach Jana (170-180 r.) nieznany Tak na przykład alogowie, sekta chrześcijańska, która mojemu bóstwu”. Rok później Kaligula został następuje już całkowita identyfikacja logosu z autor utrzymuje, że Jezus objawił się Janowi na odrzucała doktrynę logosu jako herezję, przypisywała zamordowany, a jego następca Klaudiusz, przyjaźnie Jezusem Chrystusem jako inkarnacją Boga. To co u Górze Oliwnej, podczas gdy po drugiej stronie doliny ewangelię jednemu z wyznawców gnostycyzmu, usposobiony do Żydów, położył kres ich Filona ma znamiona oderwanej spekulacji czy, jak na krzyżu wisiał tylko jego fantom. niejakiemu Keryntosowi, a jeszcze w III wieku prześladowaniu w Aleksandrii. kto woli, przenośni filozoficznej, u Jana nabiera cech Autor czwartej ewangelii przeciwstawiał się tym wątpliwości pod tym względem musiały być dość Na przełomie VI i V wieku p.n.e. żył i działał grecki konkretnego, jednorazowego wydarzenia tendencjom, które z dramatu Jezusa czyniły jakąś grę rozpowszechnione, skoro biskup rzymski Hipolit filozof i poeta Ksenofanes z Kolofonu. Był on chyba historycznego: logos wciela się W syna ubogiego czarów i przywidzeń. U niego dzieje męki i śmierci uważał za potrzebne wystąpić w obronie autorstwa pierwszym greckim monoteistą i w złośliwych cieśli z Nazaretu. Jezusa są przedstawione wyjątkowo aż nadto Jana Apostoła. Od początku XIX wieku specjaliści od wierszach zwalczał politeizm i prostacki Jest jedna okoliczność, która zarówno Filonowi, jak i realistycznie. Zresztą stosunek swój do tych spraw biblistyki badają to zagadnienie naukowo i antropomorfizm, jaki panował w wyobrażeniach Janowi ułatwia asymilację idei logosu, mianowicie ujawnia w Pierwszym liście Jana Apostoła. przeważnie wyrażają przekonanie, że autorem nie religijnych Greków. Szczególnie atakował bogów w wspólne starodawne dziedzictwo judaistyczne. Trze- Polemizuje on tam ze sławnym naówczas filozofem mógł być rybak znad Jeziora Tyberiadzkiego. Sprawa wersji Homera; zarzucał im, że ich działalność w ba bowiem wiedzieć, że koncepcja logosu, efeskim Keryntosem, który zgodnie z dualistycznym nie została jednak dotąd ostatecznie rozstrzygnięta, stosunku do człowieka to nieprzerwane pasmo jakkolwiek przede wszystkim wywodząca się z światopoglądem gnostyków twierdził, że Chrystus był spory i polemiki toczą się w dalszym ciągu, ale nawet haniebnych wykroczeń przeciwko zasadom filozofii greckiej, ma również swój odpowiednik w jednym z Eonów, który wstąpił w ciało Jezusa pisarz katolicki ks. E. Dąbrowski w kilkakrotnie już moralności, takim jak kradzieże, uprowadzenia, tradycji religijnej Żydów. Od czasów niewoli dopiero w momencie chrztu i że dopiero od tej chwili cytowanej rozprawie Ewangelie, ich powstanie i cudzołóstwa czy zdrady. W wyniku tych rozważań babilońskiej na wierzeniach ich wycisnęło głębokie mógł być nazwany Synem Bożym. rodzaj literacki przyznaje, że „poza nauką katolicką pozostawała alternatywa: albo odrzucić Homera jako piętno oddziaływanie religii perskiej (mazdaizmu), Jednakże mimo tej negatywnej postawy stwierdzono niewielka tylko grupa uczonych podtrzymuje źródło prawdziwych wiadomości o bogach, albo której podstawą był dualizm w pojmowaniu świata. w Ewangelii Jana niewątpliwe wpływy gnostyczne, twierdzenie o autorstwie Jana”. inkryminowane miejsca eposu poczytywać jako Według tej wizji świat dzieli się na ducha i materię, a których wyrazem jest między innymi znana nam już Ogromnie rozbudowaną argumentację przeciwko alegorie, za którymi kryje się inna, bardziej wzniosła ponieważ materia jest grzeszna, Najwyższy Stwórca koncepcja logosu. Mity gnostyczne zafascynowały autorstwu Jana siłą rzeczy możemy sprowadzić tylko treść. Filozofowie greccy, którzy nie chcieli pogodzić nie może z nią wchodzić w kontakt i w konsekwencji również Pawła; jest rzeczą raczej pewną, że pod ich do paru punktów: się z myślą, że Homer był bezbożnikiem, musieli bezpośrednio kierować losami widzialnego świata” a wrażeniem, może nawet nieświadomie, sformułował 1) Na ogół przyjęto za rzecz pewną, że czwarta oczywiście dla ratowania jego autorytetu w sprawach zatem także człowieka. W tym celu wyręcza się on niektóre aspekty swojej teologii. Dotyczy to ewangelia powstała w latach 95-100, czyli 65-70 lat religijnych uciec się do alegoryzmu. W ten sposób pośrednikiem, a tym pośrednikiem, jak wyczytujemy zwłaszcza jego soteriologii, a więc idei zbawiciela i po śmierci Jezusa. Ileż lat mógł mieć wtedy Jan powstała osobna szkoła egzegetów Homera, której z Biblii, jest „Mądrość”, zwana także „Słowem zbawienia. Apostoł? Jeżeli założymy, że w chwili zetknięcia się ośrodkiem był najpierw Pergamon, a potem Bożym” (po aramejsku „chochma” i „memra”). Rozmaite sekty gnostyczne i ich bogate z Jezusem miał 20 - 25 lat, to w takim razie ewangelię Aleksandria. „Mądrość” w koncepcji biblijnej, będąc emanacją piśmiennictwo, którego resztki zachowały się w musiał napisać starzec liczący co najmniej od 85 do W Aleksandrii, jak wiemy, istniała bardzo liczna i Stwórcy, jest jednocześnie osobowością samodzielną. literaturze apokryficznej, stanowią dowód, jak silny i 95 lat. Prawdopodobieństwo, że tak wiekowy ruchliwa kolonia Żydów. Byli oni całkowicie Nie ulega wątpliwości, że ta daleko posunięta szeroki wpływ wywierał gnostycyzm na człowiek mógł napisać ewangelię, która przecież zhellenizowani i mówili wyłącznie po grecku, tak że personifikacja dopomogła Janowi dodatkowo do chrześcijaństwo tamtych czasów. Był on tworem odznacza się wysokiego lotu wyobraźnią, jest raczej swoje własne księgi święte czytali wyłącznie w asymilacji popularnej naówczas w świecie helleńskim spekulacji intelektualnej: rygorystycznie odróżniał nikłe. Na domiar istnieją pewne poszlaki, że Jan przekładzie Septuaginty. Pod wpływem szkoły idei logosu i przekształcenia jej dla potrzeb teologii Jezusa od Chrystusa, a ideę zbawienia pojmował jako Apostoł padł ofiarą prześladowań żydowskich, że aleksandryjskiej wielu z nich stosowało w chrześcijańskiej. zjawisko mistyczne. Zagrażało to poważnie istnieniu więc takiego wieku nie zdołał osiągnąć. interpretacji Biblii metodę alegoryzacji, aby pogodzić Nie wyczerpuje to jednak genezy idei logosu. Trzeba chrześcijaństwa, gdyż oddalało je od potrzeb 2) Jan Apostoł był, jak to wynika z ewangelii Marka i filozofią grecką z Torą. W I wieku n.e., a zatem w bowiem jeszcze wziąć pod uwagę niezmiernie duchowych szerokich rzesz wyznawców i groziło mu Łukasza, Galilejczykiem. Tymczasem wszystkie latach powstania ewangelii, hellenizacja judaizmu doniosły fakt, że była ona niejako ideą epoki, że rozpłynięciem się w ogólnym nurcie gnostycznego okoliczności wskazują na to, że autor chyba musiał osiąga szczyt swego natężenia, chociaż odbywa się tkwiła głęboko w tradycji i świadomości wszystkich sekciarstwa. Biskup rzymski Hipolit (III w.) być stałym mieszkańcem Jerozolimy lub też jej ona nie bez oporu ze strony Żydów wiernych ludów basenu śródziemnomorskiego, i to od setek lat. wymienia aż 33 odmiany gnostycyzmu. najbliższej okolicy, bo wyznaje się w topografii tych ortodoksyjnym tradycjom. Chodzi tu o zespół mitów i koncepcji teozoficznych, Niebezpieczeństwo zostało zażegnane dopiero z regionów bardzo dokładnie, natomiast Galilea jest mu Najwybitniejszym przedstawicielem alegoryzmu w określonych zbiorową nazwą gnostycyzmu. Słowo chwilą zrównania przez Konstantyna religii obca. egzegetyce biblijnej był właśnie Filon z Aleksandrii. greckie „gnozis” znaczy „wiedza”. W naszym chrześcijańskiej z innymi religiami, z udzieleniem jej 3) Idea logosu to wielka koncepcja kosmologiczna, Potraktował on tę metodę interpretacji tekstów przypadku „gnozis” znaczy jednak daleko więcej, preferencji nad innymi. Pod wpływem prześladowań usiłująca wyjaśnić sens świata, ducha i materii, zła i totalnie, poczytując cały Stary Testament wyłącznie mianowicie mistyczną wiedzę o tajemnicy kosmosu, herezja gnostyczna zanikała i działała tylko jeszcze w dobra. Jan Apostoł, człowiek nieuczony, mógł ją co za jedną wielką alegorię. Nie uznawał zupełnie zdobytą przez człowieka za pomocą różnych praktyk podziemiu, ale jej odblask promieniował długo prawda zaadaptować dla swoich celów w tej dosłownego sensu treści, słowa były dla niego jak drogą objawienia. Istnieje ogromne bogactwo mitów jeszcze w latach następnych, między innymi sprymityzowanej formie, z jaką spotykamy się w cienie, za którymi ukrywa się prawda, a biblijne tworzących podstawę gnostycyzmu, zasadniczo pozostawił wyraźne ślady w islamie. ewangelii. Uchwycił po prostu krążący naówczas postacie zatracają u niego swą rzeczywistość jednak wszystkie łączy jedna i ta sama myśl Odeszliśmy na pewien czas od naszego głównego modny termin i zrozumiawszy go powierzchownie, historyczną i stają się jedynie symbolami, przewodnia. Bóg jest gdzieś daleko w przestworzach, tematu, było to jednak naszym zdaniem pożądane, by nadał mu treść nie mającą nic wspólnego z wyrażającymi jakieś pojęcia abstrakcyjne. Tak np. dusza ludzka na skutek grzechu pierworodnego uświadomić czytelnikom, jak złożone jest rodo- Heraklitem i gnostykami. Adam to inteligencja ziemska, Ewa doznania została zamknięta w ciele. Chcąc ją wyzwolić z wodowe zaplecze Ewangelii Jana. W ten sposób Niestety, sprawa nie jest tak prosta, bo autor zmysłowe, Jakub uosabia praktyki ascetyczne, materialnej niewoli, Stwórca przysyła na Ziemię dowiedzieliśmy się, że idea logosu - tak przecież w ewangelii był w istocie rzeczy obeznany z Abraham naukę, Izaak łaskę. swego syna, który występuje pod rozmaitymi chrześcijaństwie istotna, bo stała się zalążkiem terminologią platońską i ze sposobem myślenia Filon chciał w ten sposób nie tylko udowodnić, że imionami. później sformułowanej doktryny trynitarnej - jest Platona, w ogóle zdradza wykształcenie i kulturę Biblia jest tajemną księgą wielkich mądrości i prawd Znakomitą definicję gnostycyzmu daje polski filozof, końcowym produktem procesu synkretycznego, na helleńską. Tak np. pod wpływem Platona posługuje ostatecznych, lecz także wybronić to wszystko z jej prof. Jan Legowicz, w swojej książce Filozofia się czasami w swoich relacjach metodą dialektyczną. Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 13 z 47 13 Strona 14 Jezus zadaje swoim rozmówcom pytania, wysłuchuje inwazji wyznawców Mahometa. Odkryto resztki naoczni świadkowie wydarzeń, podobnie jak Łukasz - rozmaitego pochodzenia. Dwa listy do Koryntian uważnie odpowiedzi, a potem wykazując w nich słynnej świątyni Artemidy oraz gigantyczne kolumny ich powiernik i dziejopis - wszyscy oni korzystali z przetrwały tylko w rozproszonych fragmentach i sprzeczności, rzuca nowe, niespodziewane światło na korynckie, które ongiś zdobiły świątynie Kybele i cudzych źródeł. Tak np. Mateusz i Łukasz włączyli musiały być na nowo zestawione w całość. przedmiot dyskusji. Mniej więcej tak, jak to czyni Serapisa. Na wzgórzu, panując nad całą okolicą, do swoich ewangelii prawie cały tekst Marka. Co do pozostałych listów rzekomo przez Pawła Sokrates w dialogach platońskich. I tutaj nasuwa się sterczą poszarpane zwaliska fortecy krzyżowców, a Dlaczego ewangeliści przejawiali taką napisanych, to wiadomo już dzisiaj, że wyszły one pytanie: czyż prosty rybak z prowincjonalnej Galilei obok widnieją odkopane fundamenty kościoła św. niesamodzielność, dlaczego nie spisali tego, co spod pióra nieznanych autorów, którzy zwyczajem mógł przyswoić sobie tak zaawansowaną, Jana. Wieść gminna głosi, że do dnia dzisiejszego powinni byli sami od siebie pamiętać o Jezusie? ówczesnych czasów podszyli się pod imię Apostoła, wyrafinowaną technikę pisarską? Większość badaczy ukryty jest tam grób Apostoła. A może właśnie w tej Łukasz co prawda nie znał Jezusa osobiście, ale by przysporzyć swoim wywodom większej powagi. odpowiada na to pytanie negatywnie. świątyni chrześcijańskiej były owe dwa groby, o kontaktował się z Piotrem i Pawłem. Z ich ust mógł Listy do Tymoteusza i Tytusa powstały dopiero w Wobec tego z autorem ewangelii próbowano których wspomina Euzebiusz? Sprawę komplikuje przeto usłyszeć niejedną anegdotę o boskim pierwszej połowie II wieku; odzwierciedlają one zidentyfikować innego Jana. Chodzi tu o tego nie jeszcze to, że również Smyrna jest przekonana, że Nauczycielu: dlaczego milczy na ten temat, a tylko stosunki w gminach, które za życia Pawła nie mogły nazwanego po imieniu ucznia, którego Jezus miłował. posiada grób św. Jana Ewangelisty. powtarza to, co między innymi dowiedział się od jeszcze istnieć. Ich treścią jest walka z pewnymi Występuje on w ewangeliach parokrotnie. On to Trudno dziś na ten temat coś powiedzieć, chyba to Marka? herezjami z czasów, kiedy Paweł już dawno nie żył. podczas Ostatniej Wieczerzy opierał się na piersiach tylko, że wyobraźnia nabożnego ludu nie zna granic. To wszystko musiało nastrajać nieufnie. Cóż bowiem Oczywiście nie jest tu naszym zamiarem zajmować Jezusa, on jedyny z uczniów nie opuścił swego W Efezie przecież pokazywano także grób św. powiedzielibyśmy o autorze, który podając się za się tymi sprawami szczegółowo. Są to zagadnienia Mistrza w godzinie śmierci, a pod krzyżem Jezus Łukasza, który w rzeczywistości stanowił część ruin bliskiego towarzysza jakiejś wybitnej osobistości, specjalistyczne w całym tego słowa znaczeniu, powierzył jego opiece swoją matkę. świątyni pogańskiej, oraz ruiny domu, w którym na opublikowałby o niej swoje wspomnienia, a potem niezmiernie złożone, a przy tym bynajmniej nie Ów uczeń nie tylko nie należał do grona dwunastu starość miała zamieszkać Najświętsza Maria Panna. wyszłoby na jaw, że materiał do tych wspomnień rozstrzygnięte ostatecznie. Literatura krytyczna apostołów, ale poza tym różnił się od nich pod Tam też pokazywano pieczarę Siedmiu Braci zaczerpnął głównie z cudzych opracowań? zajmująca się listami jest olbrzymia i nawet dla wieloma względami. Przede wszystkim wolno nam Śpiących. Według tej legendy prześladowcy rzymscy Wiemy już dzisiaj, gdzie tkwi sedno tej zagadki. Nie studiujących to zagadnienie niełatwa do opanowania. wnioskować, że był on zamożnym obywatelem zamknęli siedmiu młodych chrześcijan w pieczarze Mateusz, nie Marek, nie Jan, a także może nawet nie Nam chodziło tylko o to, by czytelnik w sposób Jerozolimy. Jako znajomy arcykapłana (J.18,15) mógł skalnej. Po upływie dwustu lat młodzi męczennicy Łukasz napisali ewangelie. Napisali je bądź najogólniejszy uświadomił sobie problem, jaki wprowadzić na dziedziniec pałacu Piotra, którego wyszli z pieczary, głosili zdumionym mieszkańcom skompilowali z rozmaitych źródeł i przekazów przedstawiają te listy pod względem ich wartości odźwierny nie chciał poprzednio wpuścić. Biskup Efezu chwałę Jezusa Chrystusa, a wieczorem tegoż ustnych, zgoła inni, nie znani nam autorzy, których historycznej. Efezu Polikrates (koniec II w.) twierdzi, że Jan, dnia zostali wniebowzięci jako święci. prawdziwych imion już nigdy chyba nie poznamy. Trzeba dla ścisłości zaznaczyć, że Kościół katolicki ukochany uczeń Jezusa, był kapłanem żydowskim i Gdy Efez przeszedł w ręce tureckie, siedmiu braci Nawet Kościół katolicki musiał uznać, że problem wyników tych filologicznych badań na ogół nie że pochowano go w Efezie. W rozdziale 21 Ewangelii śpiących przeszło do folkloru tureckiego, z tą różnicąautorstwa ewangelii bynajmniej nie jest zamknięty i uznaje. Zdarzają się jednak odchylenia od tej według Jana czytamy, że właśnie ów uczeń, którego że dodano im psa Katmira, który w nagrodę za swą że należy zgodzić się na dalsze naukowe badania tej rygorystycznej postawy. Dotyczy to na przykład Listu miłował Jezus, jest jej autorem i że „świadectwo jego wierność dostał się wraz ze swoimi panami do raju. sprawy. do Hebrajczyków, o którym nie sposób dziś jest prawdziwe” (J.21,24). Niestety, rozdział 21 to Bracia stali się patronami żeglarzy, a ponadto chronili A więc, powtórzmy to jeszcze raz, autorzy ewangelii utrzymywać nadal, że jego autorem jest Paweł. późniejsza interpolacja napisana przypuszczalnie domy od pożarów. Sława ich rosła i rozchodziła się nie byli naocznymi świadkami. Byli to kompilatorzy, Wielki teolog Kościoła katolickiego Orygenes w przez redaktorów ewangelii, jego wartość dowodowa po całym Bliskim Wschodzie. W Tarsie np. wierzono, którzy swoje wiadomości czerpali z zasobów jednym ze swoich pism wyraził się, że Bóg jeno wie, jest więc raczej wątpliwa. że leczą bezpłodność kobiet. W rezultacie stali się oni folklorystycznej tradycji gmin chrześcijańskich, gdzie kto napisał List do Hebrajczyków. Napisał go ktoś z Teza, która przemawia na korzyść umiłowanego przedmiotem kultu chrześcijan i wyznawców islamu. już wówczas drogą wiązania faktów z legendą ustalał bliskiego otoczenia Filona z Aleksandrii, ktoś, kto przez Jezusa ucznia, jest dla ludzi wierzących dość się pewien stereotypowy wzorzec biografii Jezusa, pod wpływem tego żydowskiego filozofa-biblisty atrakcyjna, gdyż implikuje, że czwarta ewangelia, nazwany przez niektórych „protoewangelią” lub pozostawał do tego stopnia, że nie tylko naśladował jako dzieło jednego z najbliższych uczniów Jezusa, a „praewangelią”. W jednym z późniejszych jego metodę alegoryzacji Biblii, ale nawet przyswoił więc naocznego świadka - ma nieocenioną wartość rozdziałów zajmiemy się problematyką formowania sobie jego słownictwo i frazeologię. List jednak nadal dokumentu historycznego. Niestety, teza ta ma zbyt się tego biograficznego prototypu. Wystarczy figuruje w Nowym Testamencie pod imieniem Pawła, kruchą podbudowę dowodową, bo wszystko, co powiedzieć, że ewangelie synoptyczne wywodzą się z chociaż w tej sprawie okazała niezdecydowane przytacza się na jej poparcie, jest niczym innym, jak takiego wspólnego źródła i między innymi stąd stanowisko nawet Rzymska Komisja Biblijna, o tylko domysłem i pobożnym życzeniem. właśnie ich względna zgodność, która dała podstawę której w Dziejach Pawła z Tarsu ks. prof. E. Z tych względów większość niezależnych badaczy do przekonania, że ich autorzy jako naoczni Dąbrowski pisze, że „kwestii tej w sensie bierze pod uwagę jeszcze innego Jana jako świadkowie niezależnie od siebie opowiadają, co definitywnym bynajmniej nie przesądza i dyskusji, w domniemanego autora ewangelii. Mianowicie Jana rzeczywiście się wydarzyło. jakim stopniu Pawła za autora tego listu uważać Prezbitera, który podobno był patriarchą Efezu i żył Osobliwą rzeczą jest to, że tej wiary nie zdołała należy, zamykać nie zamierza”. na przełomie I i II wieku. O jego istnieniu podważyć nawet Ewangelia według Jana. Powstała Co do pozostałych listów, to wielu badaczy dowiadujemy się z notatki w Historii Kościoła ona, jak wiemy, w zgoła innym środowisku, (szczególnie niemiecki biblista Marxsen) stwierdziło Euzebiusza, który ze swej strony zaczerpnął ją z niezależnie od wpływów tego synoptycznego wzorca. wręcz, że ani jeden nie może być uznany za zaginionych pism Papiasza. Jan Prezbiter był W konsekwencji występująca w tej ewangelii postać autentyczny. Są one, by użyć terminu specjalistów, podobno mędrcem i znawcą filozofii greckiej, miał Jezusa jest tak dalece odmienna, że mamy prawo „pseudoepigrafami”, to znaczy, że autorstwo ich jest więc wszelkie dane po temu, by napisać takie dzieło, zapytać, która wersja jest prawdziwa: synoptyczna sfingowane. Nie napisali ich widniejący w nagłówku jak czwarta ewangelia. czy Janowa. Jakkolwiek by było, fakt pozostanie apostołowie, lecz inne, nie znane nam osobistości ze Ale i w tym wypadku całe rozumowanie oparte jest faktem, że Nowy Testament każe nam przyjąć na środowisk chrześcijańskich. Czy one same, czy też na bardzo lakonicznej wzmiance, w dodatku wiarę dwa niepodobne do siebie wizerunki późniejsi kopiści przypisali te listy odnośnym pochodzącej z drugiej ręki. Wobec tego wysunięto założyciela chrześcijaństwa. apostołom, nie sposób już wykryć. Przypuszczalnie jeszcze dwie inne teorie. Pierwszą nazwano teorią Tę pobieżną rekapitulację poprzednich rozdziałów krążyły one jakiś czas bezimiennie, co oczywiście dwóch autorów. Jej rzecznicy utrzymują, że autorem przeprowadziliśmy w tym celu, by raz jeszcze sprzyjało powstawaniu tego rodzaju pomyłek czy jest wprawdzie Jan Prezbiter, że jednak wykorzystał uprzytomnić sobie, jaką wartość źródłową mogą mieć świadomych mistyfikacji. on w swoim opracowaniu wspomnieniowe materiały ewangelie, jeżeli chodzi o rekonstrukcję rzeczywistej Do pewnego stopnia wyjątkiem jest tu Pierwszy list Jana Apostoła lub też umiłowanego ucznia Jezusa. Na biografii Jezusa. Ale w Nowym Testamencie mamy Jana Apostoła. Wiemy bowiem, że napisał go nasz poparcie tej tezy cytuje się między innymi jeszcze dwie pozycje, które ze względu na swój dobry znajomy, ten sam autor, któremu zawdzię- Euzebiusza, który twierdzi, iż w Efezie istniały groby Dzieje Apostolskie i listy Nowego Testamentu gatunek literacki powinny w tej mierze rokować czamy czwartą ewangelię. Nie tak dobrze przedstawia dwóch Janów. lepsze nadzieje. Chodzi tu przede wszystkim o Dzieje się sprawa z pozostałymi dwoma listami Jana. Najciekawsza i najprawdopodobniejsza jest teza, że AUTORZY LISTÓW Apostolskie, a także o zbiór listów przypisywanych Autorzy ich to zupełnie inne osoby, które z autorem czwarta ewangelia ma charakter kompilacji, że jest Pawłowi, Jakubowi, Piotrowi, Janowi i Judzie pierwszego listu to tylko miały wspólne, że żyły z zbiorem różnych materiałów, złączonych w całość Tadeuszowi. nim współcześnie, w tym samym czasie. przez redaktorów, którzy ujawnili się w rozdziale 21. Kim był Jezus, zanim stał się Chrystusem? Jaki był tu Pomówmy nasamprzód o tych listach. Są one List Jakuba Apostoła datuje się najprawdopodobniej z Zwolennicy tej tezy stoją na stanowisku, że istnieją w na ziemi właściwy przebieg jego życia? ważnym źródłem do historii chrześcijaństwa. okresu panowania cesarza Dioklecjana (243-313 r.). tekście wyraźne poszlaki kompilacyjnej roboty. Tak Przypomnijmy pokrótce, co na ten temat Najstarszą część Nowego Testamentu stanowią listy Staranna greka tego listu świadczy, że autor był np. spotykamy się w ewangelii z zastanawiającymi dowiedzieliśmy się z dotychczasowych rozdziałów. Pawła z Tarsu, napisane mniej więcej w latach mężem wykształconym, biegłym w literaturze sprzecznościami, raz jest ona filosemicka, raz znowu Otóż badacze biblijni szukali odpowiedzi na to między 50 a 64 r., o wiele wcześniej niż Dzieje klasycznej. Rzecz chyba jasna, że Jakub Galilejczyk wyraźnie antysemicka. Wiele scen i osób zupełnie nie pytanie oczywiście także w literaturze Apostolskie. Jednakże w wyniku badań nie mógł być takim wytrawnym hellenistą. znanych pozostałym ewangelistom, jak spotkanie z niechrześcijańskiej i, jak widzieliśmy, niewiele się filologicznych ustalono, że spośród czternastu listów Pierwszy list Piotra Apostoła pochodzi z czasów jawnogrzesznicą, umywanie nóg, wskrzeszenie dowiedzieli. Co prawda są w tej literaturze pogłosy, Pawła w najlepszym razie tylko ich część można Domicjana (81-96 r.) albo, jak inni utrzymują, nawet Łazarza i enigmatyczna postać faryzeusza i „księcia które do pewnego stopnia potwierdzają historyczne uznać za autentyczne. Są nawet badacze, którzy do tej z czasów Trajana (98-117 r.). Tę ostatnią ewentual- żydowskiego” Nikodema - może służyć za dowód, że istnienie Jezusa, ale poza tym nagim faktem nie ma w kategorii bez zastrzeżeń chcą zaliczyć zaledwie ność uzasadnia się podobnymi informacjami, jakie o do tradycyjnej biografii Jezusa dorzucono garść niej żadnych bliższych danych. cztery. Wyrazicielem tego poglądu był już w połowie ówczesnych chrześcijanach podają rzekomy list podań o zasięgu regionalnym, nie przekraczającym Mieliśmy jednak prawo spodziewać się, że kto jak XIX wieku głośny profesor teologii w Tubingen Piotra i korespondencja Pliniusza Młodszego z okolic Efezu. kto, ale sami pierwsi wyznawcy i uczniowie Jezusa, Ferdynand C. Baur. Doszedł on do przekonania, na Bitynii. Drugi list Piotra zdradza swój apokryficzny Jedną z takich części składowych jest na pewno ci którzy znali go osobiście, postarają się o to, by podstawie filologicznej analizy tekstów, że Paweł rodowód w ten sposób, że ostrzega przed pewnymi ostatni rozdział, różniący się od reszty tekstu zarówno następnym pokoleniom przekazać w spadku napisał w istocie rzeczy tylko oba listy do Koryntyan herezjami, które w rzeczywistości powstały później i stylem, jak i językiem. Został on doczepiony do wszystko, cokolwiek o nim wiedzieli z pierwszej ręki. oraz listy do Galatów i Filomena. o których autor powiada, że ku swej zgubie ewangelii później przez nieznanych redaktorów. Byłoby przecież niezgodne z naturą ludzką, gdyby Rezultat tych badań potwierdzili z jedną poprawką przekręcają treść listów Pawła. Również prolog budzi podejrzenie, że kiedyś tworzył jego właśni uczniowie nie pragnęli ocalić od współcześni bibliści z Edynburga: prof. teologii A więc, jak widzimy, niemało w nich odrębny utwór literacki. Utrzymany w stylu hymnu zapomnienia najdrobniejszych nawet okruchów Macgregor i jego współpracownik Morton. Posłużyli anachronizmów. Wreszcie List Judy. Nieznany autor skierowanego do Chrystusa jako do boskiego logosu i wiadomości o jego życiu i działalności. Tymczasem się w swoich badaniach lingwistycznych komputerem czy też przepisywacz, który posłużył się autorytetem światłości świata, przypomina według mniemania okazuje się, że ewangelie nie są, a nawet, co i w wyniku statystycznych obliczeń ustalili dowodnie, Judy dla nadania większego ciężaru gatunkowego niektórych badaczy ów hymn, o którym w swoim dziwniejsze, w zamierzeniu ich autorów nie miały że jednakowe cechy stylu i słownictwa wykazuje pięć gromom potępienia, rzucanym w tym liście na raporcie do cesarza Trajana pisze namiestnik Bitynii, być biografiami, że przyświecały im zupełnie inne listów, a mianowicie List do Rzymian, oba listy do bezbożników wśród braci chrześcijan, nie ustrzegł się Pliniusz Młodszy. O tym hymnie mieliśmy już okazję cele, niż opis żywota Jezusa. Koryntian oraz listy do Galatów i Filomena. Nie jednak przeoczenia, które miało ten skutek, że jak wspominać w rozdz. I. Pliniusz donosi, że A zatem, jeżeli chodzi o ich wkład w rekonstrukcję ulega zatem wątpliwości, że napisał je ten sam szydło z worka wyszło na jaw to w bogobojnej chrześcijanie tamtejszych okolic Azji Mniejszej biografii Jezusa, nie są one źródłem nazbyt hojnym. człowiek. Skoro z pewnych względów, nad którymi intencji popełnione szalbierstwo. Pozostawił gromadzili się o świcie i śpiewali jakiś hymn do Tematyka ich obejmuje właściwie tylko ostatni, nie pora tu się rozwodzić, uchodzi za rzecz ustaloną, mianowicie bez retuszu werset siedemnasty, z Jezusa Chrystusa, którego czcili jako Boga. Ponieważ misyjny okres Jezusa, na który według synoptyków że autorem dwóch z wymienionych listów jest Paweł którego nie sposób nie wywnioskować, że sam autor czwarta ewangelia powstała w Efezie, a więc także w składa się nie więcej niż rok, a według Jana (chodzi tu o Pierwszy list do Koryntian i List do nie tylko nie zaliczał się do grona apostołów, ale tak Azji Mniejszej, nie można wykluczyć, że autor czy Ewangelisty około trzech lat jego publicznej Galatów), więc logicznie rzecz biorąc trzeba zgodzić zwany okres apostolski należał w chwili powstawania autorzy ewangelii znali ten hymn i wyzyskali go w działalności. się, że jest on autorem również i trzech pozostałych. tego listu do zamkniętej przeszłości, a więc Judy nie prologu, nadając mu odpowiedni kształt i sens To wszystko! Cała reszta jego żywota, bez mała Nie wolno nam jednak zapominać o tym, jakiego losu mogło już wtedy być na świecie. doktrynalny. trzydzieści lat, to biała karta. Pomijając garść te listy doznawały. Po śmierci Pawła wpływ jego Nie znaczy to jednak, aby listy Nowego Testamentu Jak z tego wszystkiego należy wnioskować, sprawa informacji o jego narodzinach, baśniowego raczej sugestywnej osobowości w gminach chrześcijańskich nie przedstawiały dla historyków i religioznawców ustalenia autorstwa ewangelii jest właściwie autoramentu, oraz anegdotę z lat pacholęcych, nic nie dość szybko uległ osłabieniu, a listy jego stopniowo wartości źródłowej. Jeżeli bowiem ich oficjalni beznadziejna. Zapewne nigdy już nie dowiemy się, wiemy, gdzie Jezus przebywał, gdzie się kształcił i w wychodziły z obiegu, aż w końcu wręcz o nich autorzy (z wyjątkiem, jak się rzekło, paru listów kto był jej autorem. Wyjaśnienia tajemnicy należy ogóle, co porabiał w okresie tych trzydziestu lat. zapomniano. Wiele lat musiało upłynąć, zanim Pawła) okazali się fikcyjni, to na pewno nie można może szukać w wykopaliskach Efezu, w jego ruinach, W dodatku okazało się, że nawet to, co podają nam rosnąca poczytność Dziejów Apostolskich tego powiedzieć o treści tych listów. Są one bowiem gdyż miasto już dzisiaj nie istnieje. Pozostały tylko ewangelie w swoich relacjach, często budzi przypomniała ludziom zasługi Pawła i w kon- autentyczną, spontaniczną, na gorąco notowaną potężne wzniesienia, nawarstwione przez zmienne i wątpliwość. Udało się bowiem ustalić, że nie sekwencji uświadomiła im wagę jego listów. Był to reakcją na rozmaite zjawiska, które charakteryzowały burzliwe losy historii. W tym smętnym gruzowisku pochodzą one z pierwszej ręki, mimo że osoby czas najwyższy, bo cała korespondencja na skutek jej życie społeczne i obyczaje rozproszonych po świecie odsłonięto już stare mury miejskie i ruiny budowli z uchodzące za ich autorów powinny były znać opisane zaniedbania doznała już poważnego uszczerbku. zbiorowisk chrześcijańskich. kolejnych epok: z czasów greckich, rzymskich i w nich sprawy z autopsji. Tymczasem ci rzekomo Sądzi się na przykład, że obecny tekst Listu do Obraz, jaki staje przed naszymi oczyma przy lekturze bizantyńskich, a także z okresu wypraw krzyżowych i Rzymian jest skomponowany z fragmentów tych listów, jest uderzająco bogaty w szczegóły i Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 14 z 47 14 Strona 15 pasjonujący. Widzimy rzesze wiernych oddanych wartości dowodowej w tym względzie jest to, że lat po opisywanych wydarzeniach. Szczególnie naprowadza nas na ślad pierwotnego źródła tej duszą i ciałem Chrystusowi, obraz zaiste przejmujący. prolog Dziejów Apostolskich jest jakby rekapitulacją wtedy, gdy nie jest ono oparte na pewnych źródłach, historii i jej ewolucyjnych przeobrażeń, słowem na jej Ale tuż obok panoszą się nieprawości, gorszące ostatniego rozdziału Ewangelii Łukasza, a więc lecz właśnie jak Dzieje Apostolskie na prawdziwy rodowód. Wydaje się bowiem, że intrygi i niesnaski wśród członków gmin, sekciarskie ogniwem wiążącym obie części w jedną całość nieokreślonych przekazach ustnych i zawodnej fragment z kpiarzami jest niczym innym, jak reliktem apostazje i zdrada, rozluźnienie obyczajów, a nawet narracyjną. pamięci ludzkiej. bezkrytycznie przeniesionym z najstarszej wersji do wynaturzenia moralne. Zafascynowani obserwujemy, Według tradycji kościelnej autorem obu ksiąg miał Czytając Dzieje Apostolskie zauważamy od razu, że późniejszych, rozbudowanych przeróbek. Inaczej że z tego kłębowiska dobrych i złych instynktów być Łukasz, towarzysz podróży, sekretarz i lekarz już w zaraniu swego rozwoju chrystianizm wykazuje trudno wytłumaczyć sobie ten brak logicznej spójni natury ludzkiej wykluwa się mozolnie ideał nowego Pawła. Jako dowód jego autorstwa wskazuje się m.in. tendencję ku rozdwojeniu. Jest to opowieść o tym, jak między poszczególnymi komponentami opowieści. człowieka. na fakt, że ewangelia jego imienia zawiera mnóstwo nowy ruch religijny, pierwotnie zrodzony w łonie U podłoża tej całej historii z ognistymi językami Autorzy tych listów, jakkolwiek ukryci za maską terminów medycznych, które mógł znać tylko judaizmu, stopniowo wyzwala się wśród kryje się zjawisko psychologiczne zwane glossolalią. fikcyjnych imion, są jednak historycznie prawdziwi, zawodowy lekarz tamtych czasów. dramatycznych konfliktów z tak zwanego „jarzma Polega ono na tym, że ludzie pod wpływem egzaltacji bo przecież naprawdę istnieli, bo walczyli z pasją o Rzecz nie jest jednak tak prosta, jak się to Tory”, to znaczy z takich na przykład przepisów religijnej wpadają w trans i wydają z siebie tego nowego człowieka. Nie byli to jednak przedstawia. Nie wolno nam przede wszystkim rytualnych, jak zabieg obrzezania, stanowiących nieartykułowane dźwięki, stwarzając wrażenie, że apostołowie. Nie znali Jezusa osobiście, tak jak zapominać, co już parokrotnie podkreślaliśmy przy przeszkodę w pozyskaniu wyznawców wśród Greków mówią jakimiś egzotycznymi językami. utrzymuje tradycja, a zatem nie mogą być uznani za innych okazjach, że ewangelie z początku krążyły i Rzymian. Ten proces ewolucyjny, prowadzący od Glossolalią, objaw mistycznego omamienia, nie była naocznych świadków życia i czynów Jezusa. Dlatego wśród czytelników bezimiennie, zanim przypisano je izolacjonizmu judeochrześcijańskiego w Jerozolimie w czasach starożytnych rzadkością, a także zdarzała w ich listach nie znajdziemy nic takiego, co by poszczególnym autorom. W tych warunkach tradycja do uniwersalizmu Pawła Apostoła, od okresu się wśród wyznawców Chrystusa. Wiemy o tym z okazać się mogło przydatne w próbach rekonstrukcji ustna, tak często przecież zawodna, nie ma i nie może palestyńskiego do światowej kariery nowej religii w Pierwszego listu do Koryntian, w którym między jego biografii. mieć i w tym przypadku wartości kategorycznego tak świetnych ośrodkach miejskich obszaru innymi czytamy: „Tak i wy, jeśli językiem w A jak przedstawia się sprawa w autentycznych listach dowodu. śródziemnomorskiego, jak Antiochia, Efez, Korynt, zrozumiały sposób nie przemówicie, jakże kto Pawła? Nie jest oczywiście naszym zadaniem Łukasz w tekstach obu ksiąg ani razu nie występuje Ateny i Rzym, znajduje swój wyraz nie tylko w zrozumie, co się mówi? Na wiatr mówić będziecie. przeprowadzenie rozbioru ich zawartości. Mówiąc imiennie. Jak więc doszło do tego, że w pewnej tekście narracji, ale także w kompozycji dzieła. Dzieli Wszakże tyle jest na tym świecie rozmaitych najogólniej, autor porusza w nich szereg problemów chwili uznano go za ich autora? Dzisiaj na ten temat się ono bowiem na dwie prawie równe części. języków, a nie masz żadnego bez słów” (14, 9-10). A doktrynalnych i obyczajowych, które wówczas, gdy możemy gubić się tylko w domysłach. Zapewne Pierwsza liczy dwanaście rozdziałów poświęconych nieco dalej: „Ale w Kościele wolę powiedzieć pięć żył i działał, były przedmiotem troski gmin chrześci- pamiętano, że Łukasz był towarzyszem Pawła, toteż wydarzeniom w Judei, Samarii i Syrii, natomiast słów rozumem swoim, abym i innych nauczył, niż jańskich. Jednakże głównym zamierzeniem autora opinia, że jest on autorem obu tych ksiąg Nowego pozostałe szesnaście rozdziałów to opis trzech słów dziesięć tysięcy językiem niezrozumiałym” (14, tych listów jest lansowanie idei teologicznej, która Testamentu, mogła łatwo powstać pod wpływem podróży misyjnych Pawła w świecie rzymsko- 19). wprawdzie zarysowała się niejako samorzutnie już w wzmianek w trzech listach figurujących pod imieniem helleńskim, zakończonych jego przymusowym Z tych zdań bezspornie wynika, że Paweł uważał ówczesnych środowiskach chrześcijańskich na skutek Pawła. W kwestionowanym Drugim liście Pawła do pobytem w Rzymie. glossolalię za rzecz godną nagany, że zdawał sobie synkretycznego działania rozmaitych wpływów Tymoteusza (4,11) oraz w autentycznym Liście sprawę, iż pod jej wpływem ludzie bredzili, a nie helleńskich, ale której Paweł dopiero był Pawła do Filomena (4,24) imię Łukasza wymienione JĘZYKI OGNISTE mówili obcymi językami. Pierwszy list do Koryntian konsekwentnym wyrazicielem i zapamiętałym jest lakonicznie wśród innych towarzyszy autora, a jest jednym z najstarszych dokumentów Nowego propagatorem. więc bez specjalnego wyróżnienia. Autor Dziejów Apostolskich w żywej, obrazowej Testamentu i zakładając, że Paweł przypuszczalnie w Myśl główna tej nauki sprowadza się do wiary, że Natomiast autor Listu do Kolossan określa go bliżej, narracji prowadzi nas od epizodu do epizodu, przy swojej rozsądnej przecież postawie nie był Jezus Chrystus jest Bogiem, który dla odkupienia nazywając „lekarzem najmilszym” (4,14). W tym czym z niefrasobliwą swobodą zamazuje granicę odosobniony, możemy przyjąć za rzecz raczej pewną, ludzkości z grzechu pierworodnego umarł na krzyżu, jednak bieda, że list ten zawiera anachronizmy i przez między światem realnym a światem że pierwotnie większość wyznawców Chrystusa zmartwychwstał, wstąpił do nieba i lada dzień wróci, wielu biblistów definitywnie uznany został za nadprzyrodzonym. Rzeczywiste wydarzenia glossolalii nie pochwalała. Pozostałością tego by zaprowadzić Królestwo Niebieskie na ziemi. apokryf. Wynikałoby z tego, że nie od Pawła historyczne gęsto są przeplatane najrozmaitszymi nastawienia jest właśnie ów reliktowy szczegół z W tej soteriologicznej koncepcji, Jezus jako człowiek pochodzi ta jedyna notatka, która wyraża jakiś cudami, aniołowie przyobleczeni w ludzkie postacie szydercami w opowieści Łukasza, który w pełną osadzony w konkretnej sytuacji historycznej bardziej osobisty, bardziej zażyły stosunek do zjawiają się, by interweniować i spieszyć z pomocą, solennego namaszczenia scenerię z apostołami nagle oczywiście musiał ustąpić na plan dalszy. Paweł, Łukasza. gdy sytuacja tego wymaga. wprowadza akcent kpiącego powątpiewania. całkowicie pochłonięty przez swoją wizję, która w Wyżej przytoczyliśmy argumenty stawiające pod Zaczyna się wszystko od majestatycznej scenerii W Dziejach Apostolskich, a więc w dokumencie nagłej rewelacji objawiła mu kosmiczny sens życia i znakiem zapytania autorstwo Łukasza. Nie Wniebowstąpienia. Przede wszystkim ku naszemu chronologicznie późniejszym, istnieją dane śmierci Jezusa, nie przywiązywał wagi do ziemskiej powracajmy więc do tej sprawy. Warto tu tylko dla zaskoczeniu dowiadujemy się pewnego szczegółu, o pozwalające nam sądzić, że z biegiem czasu to strony jego żywota. W swoich listach przedstawia przypomnienia jeszcze raz podkreślić uderzającą którym jakoś głucho u ewangelistów, mianowicie o negatywne stanowisko - zapewne pod wpływem Jezusa zawsze tylko jako „Chrestosa” (Mesjasza), zależność autora od obcych źródeł, a także jego tym, że Jezus po zmartwychwstaniu przebywał na wszechobecnych misteriów helleńskich a także, jak to Syna Bożego, Zbawiciela lub Syna Człowieczego. nawyk posługiwania się beletryzacją dla uzupełnienia ziemi ze swoimi uczniami jeszcze przez czterdzieści później zobaczymy, tradycji judaistycznej - uległo W Drugim liście do Koryntian czytamy: „... i jeśliśmy luk w wątku opowiadania, powstałych na skutek dni. I oto teraz, pożegnawszy się z nimi, uniósł się na zmianie. Coraz więcej chrześcijan nabierało i znali Chrystusa według ciała, to go już teraz nie niedostatku konkretnych wiadomości, niedostatku ich oczach w górę i zniknął w obłokach. przeświadczenia, że egzaltacja religijna to stan znamy” (5,16). Wynikałoby stąd to, na co zwrócił trudnego do wytłumaczenia u człowieka, który jako Zafrasowanych apostołów odwiedzają dwaj aniołowie duchowy, który znamionuje ludzi nawiedzanych uwagę już Dawid F. Strauss, że mianowicie Paweł towarzysz Pawła powinien był mieć dostęp do źródeł i przekazują im pocieszającą obietnicę, że Jezus przez Ducha Świętego, i że dlatego wprowadzeni w najwidoczniej z rozmysłem unikał w swych z pierwszej ręki. Nie zna on np. autentycznych listów powróci na ziemię. ten stan wybrańcy nie mamrocą, lecz mówią obcymi teologicznych spekulacjach obrazu Jezusa cielesnego, Pawła. Następnie spotykamy się z Piotrem. Jemu językami. bo taki obraz był mu niepotrzebny, bo niejako był Jakiej wnikliwości potrzeba nieraz w tego rodzaju zawdzięczamy wieść o dalszych losach Judasza. Otóż W jawnej sprzeczności z nauką Pawła, Łukasz psychologiczną barierą w dążeniu do wydźwignięcia poszukiwaniach i analizach filologicznych, świadczy za nikczemnie zarobione srebrniki nabył on kawał opowiada w najlepszej wierze, jak to w domu setnika Nazarejczyka na wyżyny boskiego sprawcy wielkiego argument, jaki bibliści wykryli w samym tekście pola uprawnego, wszelako wkrótce potem doścignęła rzymskiego Korneliusza takie właśnie mistyczne misterium zbawienia. Dziejów Apostolskich. Otóż w rozdziale go sprawiedliwość. Pewnej chwili runął głową wyróżnienie spotkało świeżo przez Piotra Tego rodzaju nastawienie ułatwia mu zresztą ta dwudziestym czytamy, że w podróży do Syrii naprzód na ziemię i rozpękł się na dwoje, tak że nawróconych pogan: „I zdumieli się nawróceni okoliczność, że nie znał Jezusa osobiście, że wobec towarzyszyli Pawłowi ludzie nazwiskiem Sopater, wnętrzności z niego wypłynęły. Żydzi, którzy przybyli z Piotrem, że i na pogan łaska tego nie był w sytuacji owych Żydów z Ewangelii Arystarch, Sekundus, Gajus, Tymoteusz, Tychik i Opowiedziawszy o marnym końcu nieszczęśnika, Ducha Świętego się wylała. Słyszeli ich bowiem Jana, którzy wołali ze zgrozą i zdumieniem: „Czyż to Trofim. Natomiast nie wymieniony jest Łukasz. A Piotr zarządził wybór nowego towarzysza na mówiących językami i wielbiących Boga” (Dz. Ap. nie jest Jezus, syn Józefa, którego ojca i matkę my jednak następne zdania podane są w pierwszej osobie opuszczone miejsce w ich gronie. Z dwóch 10, 45). Różnica w postawie aż nadto widoczna: w znamy? Jakże więc może on mówić: Zstąpiłem z liczby mnogiej: „my odpłynęliśmy”, „przybyliśmy”, przedstawionych kandydatów wybrano drogą liście Pawła strofowanie i nawoływanie do nieba” (6, 41-42). „gdybyśmy się zeszli”, „a my, wsiadłszy na okręt”, losowania Macieja i odtąd było znowu dwunastu opamiętania, a w Dziejach Apostolskich bezkrytyczna Cokolwiek wiedział o Jezusie, zasłyszał od innych, „podpłynęliśmy”. apostołów. wiara w autentyczność praktyk, których nadużywanie przeważnie od żarliwych jego wyznawców, którzy w Należałoby stąd wnioskować, że autorem tych Nastały Zielone Świątki. Uczniowie Jezusa zeszli się Paweł ongiś ganił jako rzecz szkodliwą. swoich pełnych egzaltacji wspomnieniach wyobrażali wspomnień nie był Łukasz, lecz ktoś z wyżej przy tej okazji w jednym z domów jerozolimskich. I Rozbudowa opowieści na tym się bynajmniej nie go sobie jako istotę ponad ludzką miarę. wymienionych towarzyszy podróży Pawła. Dlaczego wówczas pokój, w którym się zgromadzał, napełnił skończyła. Następna faza wprowadza do niej samych Ta właśnie abstrakcyjna koncepcja Pawła, w której bowiem Łukasz, człowiek bystrego umysłu, miałby się tak donośnym szumem, że wydawało się, jakoby apostołów. Przypuszczalnie stało się to pod wpływem Jezus odkonkretyzował się i stał się wyłącznie dopuścić się takiej niezrozumiałej niekonsekwencji, gwałtowna wichura się zerwała. W tej samej chwili Ewangelii Łukasza i Ewangelii Jana; napomykają one upostaciowaniem wielkiej teologicznej idei sprawia, że naprzód nie włącza swego nazwiska w poczet zagościł w nich Duch Święty, czego widomym lakonicznie, że uczniów Jezusa napełnił Duch Święty. że - w jego listach Jezus -człowiek jest prawie towarzyszy Pawła, by potem ni stąd ni zowąd pisać: wyrazem było to, że na głowach ich ukazały się Oto, co pisze Jan: „To powiedziawszy [Jezus], tchnął zupełnie nieobecny. „my to zrobiliśmy”? Niektórzy egzegeci wyrazili ogniste języki i poczęli nagle przemawiać obcymi na nich i rzekł im: Weźmijcie Ducha Świętego...” przypuszczenie, że pominął siebie przez skromność, językami. (20,22). Nie zważając na to, że w opisie tego epizodu TRZYDZIEŚCI NIEZMIERNIE WAŻNYCH LAT ale nawet gdybyśmy przyjęli taką wątpliwej wartości Przez Jerozolimę przewijało się nieustannie mnóstwo nie ma najmniejszej wzmianki, jakie i czy w ogóle hipotezę, pozostałoby jeszcze pytanie, jak mógł żydowskich pielgrzymów z diaspory, którzy mimo były jakieś zewnętrzne przejawy tego nawiedzenia, Poświęcając te kilka zdań listom apostolskim, Łukasz nie dostrzec tak bałamucącej niekonsekwencji przywiązania do religii ojców, na co dzień mówili już ówcześni chrześcijanie nie mogli zgodnie ze swoimi przeskoczyliśmy na chwilę piątą w porządku w owym fragmencie swego opowiadania. przeważnie tylko językiem krajów, gdzie od pokoleń wierzeniami wyobrazić sobie, by ten akt łaski mógł kanonicznym księgę Nowego Testamentu: Dzieje Istnieje jeszcze inne przypuszczenie. Uważnego mieszkały ich rodziny. Niewytłumaczony szum idący odbyć się bez religijnego uniesienia i mówienia Apostolskie. Zasługują one na nie mniejszą, a może czytelnika musi uderzyć, że wersety określone przez z nieba sprowadził ich wielu z pobliskich ulic do obcymi językami. Siłą rzeczy więc dorobiono to, co nawet z pewnych względów na większą niż listy biblistów terminem „my”, stanowią w tekście jakby domu, gdzie przebywali apostołowie. Jakież było ich ewangelie przemilczały, i w ten sposób podanie uwagę i dlatego wypada nam do nich powrócić. Jest odrębną grupę narracyjną (16, 10-17; 20,5,15; 21,1- zdumienie, gdy ci „nieuczeni i prości” (4, 13) rybacy gminne wzbogaciło się o nowy, dramatyczny wątek. to jedyne źródło do historii rozwoju wczesnego 18; 27,1-28). Ponieważ istnieją wyraźne poszlaki, że z odległej prowincji nagle stali się poliglotami i Z lektury Dziejów Apostolskich odnosi się wrażenie, chrześcijaństwa przed III wiekiem, jakie zachowało Dzieje Apostolskie w ciągu wielu lat były przemówili do nich językami ich przybranych krajów. że nowa wersja z apostołami kształtowała się może się do naszych czasów i swoją narracją obejmuje przeredagowywane i rozszerzane, nie jest My jednak, doczytawszy do końca tę niezwykłą pod naporem aktualnych potrzeb propagandowych. trzydzieści niezmiernie ważnych lat, mianowicie wykluczone, że zdania określone przez biblistów relację, zaczynamy powątpiewać, czy sprawa Chodziło o doktrynę, która podkreślała nadrzędny, okres od ukrzyżowania Jezusa aż do pojawienia się w terminem „my” są w rzeczywistości włączonymi do rzeczywiście tak się miała. Winę ponosi tu autor charyzmatyczny autorytet apostołów w społeczności Rzymie Pawła Apostoła w latach 61-63. Z tekstu fragmentami jakiegoś dziennika podróży. Czy Dziejów Apostolskich, który w pewnej chwili, nie chrześcijańskiej, o ich wyłączne prawo do nauczania poprzednich rozdziałów wiemy, jak bujny, bogaty w jednakże autorem tego dziennika był Łukasz, tego nie wiedzieć dlaczego, sam sobie zaprzecza. Okazuje się wśród ludów świata. Były to bowiem lata, kiedy wydarzenia i przełomowy był to okres w historii wiemy i niestety nigdy już chyba się nie dowiemy. mianowicie, że nie wszyscy świadkowie wpływy paulinizmu, po wieloletnim okresie regresji, nowej religii, toteż uczonych intrygowało pytanie, o Mniej kłopotliwa jest kwestia daty powstania manifestowali zdumienie, że między obecnymi byli i na nowo się wzmagały i pewne kręgi uważały za ile Dzieje Apostolskie są wiernym odbiciem tych Dziejów Apostolskich, chociaż i tutaj nie obyło się tacy, którym zachowanie się rybaków galilejskich potrzebne przypomnieć, że właściwymi czasów, a mówiąc po prostu - czy są one bez kontrowersji. W tekście księgi nie znaleziono wydawało się niedorzeczne i którzy, jak się żali sam spadkobiercami Jezusa byli przede wszystkim jego wiarygodnym źródłem historycznym. żadnej aluzji do zburzenia Jerozolimy, co niektórym autor, „naśmiewając się mówili: opili się młodym uczniowie z Piotrem na czele. Widocznie jednak Interesował ich przede wszystkim problem autorstwa egzegetom wystarczyło za dowód, że ukazała się ona winem” (2, 13). zwolennicy Pawła stanowili dość poważną siłę i, jak i data powstania tego dzieła. Nie ma wątpliwości, że jeszcze przed 70 r. Niestety, nie biorą oni pod uwagę Stajemy więc wobec kłopotliwej alternatywy: albo to często w takich wypadkach bywa, dla jest ono dalszym ciągiem Ewangelii Łukasza, że oba znanego nam już faktu, że Dzieje Apostolskie apostołowie istotnie mówili obcymi językami przeciwstawienia się jej wyobraźnia ludowa dzieła stanowią jednolitą kompozycję tego samego stanowią drugą część Ewangelii Łukasza, że przeto wywołując zdumienie, albo przy wtórze naigrawań uruchomiła tu w celach apologetycznych specyficzne autora, podzieloną na dwa tomy odpowiadające mamy tu do czynienia z jednym dziełem podzielonym niektórych świadków gadali od rzeczy jak ludzie, co dla folkloru sposoby argumentacji. Apostołowie stali ówczesnym dwom zwojom. Wynika to z początko- na dwie części, napisanym przez jednego i tego wypili za dużo wina. Nawet gdyby usiłowano się jakby pomazańcami, których Duch Święty wych zdań Dziejów Apostolskich, czytamy tam samego autora. Tymczasem w tekście tej ewangelii, wybrnąć z tego dylematu argumentem, że szydercy naznaczył w specjalnie uroczystym akcie sakralnym, bowiem, co następuje: „Pierwszą księgę napisałem, jak to już wiemy, wyśledzono echa zburzenia przypuszczalnie nie znali tych języków, którymi potwierdzonym takimi oczywistymi dowodami, jak Teofilu, o wszystkim, co począł był czynić i nauczać Jerozolimy, a nawet prześladowań wyznawców apostołowie akurat się posługiwali i dlatego mylnie szum i języki ogniste. Jezus...” Chrystusa przez cesarza Domicjana, który panował w brali je za bełkot, to zawsze jeszcze bez odpowiedzi Legenda ta nie jest zresztą oryginalnym wytworem Ale za wspólnym autorstwem przemawiają jeszcze latach 81-96. W takim razie Dzieje Apostolskie pozostanie pytanie: jak to być mogło, że takie folkloru chrześcijańskiego. Inspirującym wzorcem inne sprawdziany. Filologowie ustalili na przykład za musiały powstać, jeżeli nie później, to przynajmniej niesamowite fenomeny, jak nagły szum idący z nieba była tu na pewno żywa jeszcze w owych czasach pomocą precyzyjnej metody statystycznej, że obie jednocześnie z Ewangelią Łukasza, czyli ok. 90 r. i ogniste języki na głowach mężów, nie zbiły ich z tradycja judaistyczna, która utrzymywała, że Mojżesz części łączy tożsamość stylu i słownictwa, nie Kwestia daty nie jest tak obojętna, jak by się to tropu i nie odjęły im chęci do strojenia sobie żartów. ogłosił na górze Synaj swoje prawa w mówiąc już o fakcie, że autor je dedykował jednej i wydawało. Często stopień wiarygodności dzieła Próżno oczywiście dociekać, jak autor Dziejów siedemdziesięciu językach, tak aby dotarły one do tej samej osobistości, niejakiemu Teofilowi, historycznego czy pamiętnika trzeba oceniać zależnie Apostolskich mógł nie dostrzec tej bądź co bądź wszystkich ludów świata. Sam autor Dziejów zwanemu przezeń „dostojnym”. Wreszcie nie bez od tego, kiedy zostało napisane: parę czy kilkadziesiąt rażącej niekonsekwencji. Niekonsekwencja ta jednak Apostolskich naprowadza nas na ślad tych Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 15 z 47 15 Strona 16 judaistycznych filiacji, gdy przez usta Piotra cytuje Dowiadujemy się ponadto z tych wersetów, że Ale załóżmy, oczywiście hipotetycznie, że historia dlatego, że chciał, ale że przymusiło go do tego życie. następujący ustęp z proroctwa Joela: „Ześlę Ducha członkowie gminy spożywali posiłki i łamali chleb Ananiasza i Safiry nie jest wymysłem zabobonnego Wydarzenia, które tak lakonicznie opisują Dzieje mojego na każdego człowieka, a synowie wasi i córki przy wspólnym stole, co nawiasem mówiąc Kościół gminu, że naprawdę się wydarzyła. Wówczas Apostolskie, dowodzą, że już bardzo wcześnie w wasze będą prorokowali, młodzieńcy wasi widzenia poczytuje za jeden z dowodów, że Eucharystia powinniśmy się zastanowić, czy jej przyczynowego środowisku chrześcijańskim rozpoczął się proces mieć będą, a starcy wasi będą śnili we śnie. A także istniała już od samego zarania chrześcijaństwa. źródła nie należy dopatrywać się w układzie dezintegracji. Wiemy skądinąd, że tego rodzaju na sługi wasze i na służebnice wasze ześlę Ducha Właśnie na tle tych stosunków rozegrał się dramat stosunków międzyludzkich, wśród których powstała. przeobrażenia nie przebiegają bezkonfliktowo. Toteż mojego w one dni i będą prorokowali” (Joel 2,28-29). Ananiasza i Safiry, pary małżeńskiej, która pod Chodzi o to, czy nieludzką surowość kary, jaka spadła na pewno i temu procesowi przemian towarzyszyło Niejednokrotnie jeszcze wykażemy, że posługiwanie wrażeniem działalności apostołów przystąpiła do na świeżo nawróconych, nie dałoby się może niemało spięć dramatycznych, a może nawet nie się analogiami ze Starego Testamentu nie jest nowej sekty i dała się ochrzcić. Tak jak im kazano, ci uzasadnić tym, że była ona wyrazem zrozumiałego obyło się bez ofiar ludzkich. zjawiskiem odosobnionym w tamtych czasach, że nowi członkowie bractwa spieniężyli swoją oburzenia ludzi o surowych obyczajach, w sprawach Czyżby wobec tego historia Ananiasza i Safiry była korzystanie z tego rodzaju metody to właściwie nieruchomość. Dręczeni jednak myślą, że palą materialnych osobiście absolutnie bezinteresownych. jakimś echem, hagiograficznym przeinaczeniem podstawowy budulec w kompozycji czterech wszelkie mosty za sobą, postanowili nie wszystko, co Takich ludzi mogło przecież ogarnąć przerażenie, że jednego z takich właśnie tragicznych incydentów, ewangelii. uzyskali ze sprzedaży, oddać do wspólnej kasy, a do ich przykładnego grona wkradła się podstępnie który mocniej niż inne utkwił w zbiorowej pamięci Jakże złożony jest rodowód tej w gruncie rzeczy cichaczem zatrzymać nieco dla siebie na czarną para szalbierzy i zaraz po chrzcie próbowała wykpić ludu? Jeżeli uznamy za możliwe odpowiedzieć na to prostodusznej opowieści. I gdyby nie wzmianka o godzinę. się z obowiązku podzielenia się doczesnym dobrem, pytanie twierdząco, to w takim razie nie mielibyśmy obecności prześmiewców, jej utajonej struktury Piotr, gdy dowiedział się o ich nieszczerym postępku, naruszając w ten sposób nazarejską regułę wspólnoty tu do czynienia, jak na początku się powiedziało, z warstwowej może by się nie domyślono. Obecność tej przywołał do siebie Ananiasza i zarzucił mu, że majątkowej. samoistnym płodem fantazji ludowej, lecz z jednym z wzmianki, stanowiącej przecież w ogólnej atmosferze próbował oszukać Ducha Świętego, na co winowajca Czyż jednak wśród nazarejczyków istotnie panowały przykładów potwierdzających tezę, że w legendach sakralnego namaszczenia i gloryfikacji akcent padł martwy jak rażony piorunem. Obecni przy tym tak idealne, nacechowane surową etyką stosunki? tkwi często jądro jakiejś historycznej prawdy. nieporęczny, da się wytłumaczyć jedynie tylko tym, zajściu młodzieńcy wynieśli ciało z domu i bez Następne zdania Dziejów Apostolskich zdają się temu że z pierwotną wersją pochodzącą z czasów, kiedy zwłoki pogrzebali. przeczyć. Nazarejczycy, jak się okazuje, nie byli w MĘCZEŃSTWO SZCZEPANA pod wpływem Pawła odnoszono się niechętnie do Minęły trzy godziny i z kolei zjawiła się Safira. sprawach materialnych tak skrupulatni, jak by wszelkiego rodzaju praktyk mistycznych, stopiły się Apostołowie postanowili wystawić ją na próbę. Piotr, należało sądzić po nieprzejednanej postawie Piotra. Następna z kolei relacja w Dziejach Apostolskich w jeden wątek dwa chronologicznie kolejne motywy nie uprzedziwszy jej, co się stało z mężem, zapytał, Ale niechaj zabierze głos sam autor Dziejów dotyczy działalności i męczeństwa Szczepana. narracyjne: wydarzenie w domu Korneliusza i otocze- ile uzyskali ze sprzedaży dobytku, a gdy i ona nie Apostolskich: „... zaczęli szemrać helleniści przeciw Interesuje nas ona nie tylko ze względu na jej treść nie nimbem boskiego posłannictwa dwunastu powiedziała całej prawdy, zganił ją tymi słowy: Żydom, że przy codziennym posługiwaniu zaniedby- dramatyczną, ale głównie dlatego, że dzięki niej apostołów. „Czemuście ułożyli między sobą, aby kusić Ducha wano ich wdowy. Toteż dwunastu zwoławszy rzeszę możemy poczynić wiele frapujących spostrzeżeń i Nie daje nam jednak nadal spokoju pytanie, dlaczego Pańskiego? Oto we drzwiach nogi tych, co pogrzebali uczniów, rzekło: Nie jest słusznym, abyśmy lepiej zrozumieć drogę rozwoju wczesnego chrześci- Łukasz, człowiek bądź co bądź obyty z rzemiosłem męża twego, a wyniosą i ciebie” (5, 9). Niewiasta opuszczali słowo Boże, a obsługiwali stoły. Upatrzcie jaństwa. pisarskim, nie wyeliminował z tekstu wzmianki o również padła martwa u stóp apostoła i młodzi ludzie tedy, bracia, spomiędzy siebie siedmiu mężów... A więc przede wszystkim odkrywamy, że spór o drwiących niedowiarkach, w tak ewidentny sposób pogrzebali ją obok męża. których moglibyśmy wyznaczyć do tej sprawy. My podział majątkowy będący bezpośrednią przyczyną kolidującej z sakralnym nastrojem i tendencją całej Wymowa moralna tego opowiadania jest aż nadto zaś pilnować będziemy modlitwy i posługi słowa” (6, otwartego buntu „hellenistów”, sygnalizował w opowieści o apostołach. Ponieważ jednak skądinąd wyraźna. Razi w nim drastyczna niewspółmierność 1-4). istocie rzeczy antagonizm daleko głębszy i wiemy, że bywają w Dziejach Apostolskich partie między winą a karą, świadcząca o skrajnie rygorys- Dla prawidłowego zrozumienia tego cytatu musimy brzemienniejszy w skutki, niż by się wydawało. zdradzające ich charakter kompilacyjny, możemy tycznym, wręcz zwichniętym poczuciu nasamprzód wyjaśnić sobie znaczenie niektórych „Helleniści” i nazarejczycy jerozolimscy były to dwa więc zasadnie przypuszczać, że cała ta opowieść sprawiedliwości. Ani śladu w nim głoszonej przez określeń. Helleniści i Żydzi to oczywiście nazarejczy- ugrupowania bardzo niepodobnych do siebie włączona została do tekstu Dziejów Apostolskich chrześcijaństwo miłości bliźniego, wyrozumiałości i cy, z tym tylko, że pierwsi byli Żydami z diaspory wyznawców. Różnica w mentalności, obyczajach, w przez jakiegoś późniejszego, mniej krytycznego przebaczenia. Natomiast spotykamy się tu z mówiącymi po grecku, a drudzy jerozolimczykami, sposobie myślenia, a przede wszystkim w stosunku kompilatora, który przeniósł ją żywcem z folkloru, w bezkompromisowym fanatyzmem i surowością bez znającymi tylko język aramejski. Podział językowy do judaizmu były tak znaczne, że nawet wspólna takim domorosłym, mało zaadaptowanym stanie, w umiaru. był tak krańcowy, że jedni i drudzy posiadali swoje wiara w Jezusa-Mesjasza nie mogła ich złagodzić. jakim znana była w tradycji ustnej ówczesnych gmin Ofiarą nad wyraz srogiego gniewu apostoła jest tutaj odrębne domy modlitwy, chociaż należeli do tej „Helleniści”, od dzieciństwa przesiąknięci kulturą chrześcijańskich. para małżonków, która z własnej nieprzymuszonej samej nazarejskiej wspólnoty, której przewodziło grecką, przywykli do demokratycznych swobód Od współczesnego człowieka, przywykłego do woli przystąpiła do grona wyznawców Jezusa, a dwunastu apostołów. ludnych metropolii leżących w basenie Morza racjonalistycznego myślenia, nie sposób zresztą której najwyżej można było to zarzucić, że nie od Nie sposób oprzeć się podejrzeniu, że przebieg Śródziemnego, byli raczej ludźmi liberalnymi. Tych wymagać, by przyjął na wiarę ten cały naiwny, przez razu wyzbyła się lęku przed niepewną przyszłością. konfliktu przedstawiono w Dziejach Apostolskich z przybyszów z szerokiego świata musiała zapewne wyobraźnię ludową wymyślony teatralny sztafaż z Mściwość ścigała tych nieszczęśników nawet po rozmysłem dość mętnie, tak jakby chodziło o ukrycie śmieszyć i razić parafiańska ciasnota nagłym szumem, z ognistymi językami i z śmierci. Ciała ich wydano na poniewierkę, zakopując jego prawdziwego charakteru. Mimo to potrafimy współwyznawców jerozolimskich, którzy uważali nieuczonymi rybakami znad jeziora Genezaret, którzy w pośpiechu jak padłe zwierzęta, odmawiając im tych ustalić szereg podstawowych faktów i w ten sposób siebie za prawowiernych, ortodoksyjnych Żydów i nagle stali się poliglotami. Bliższe jest mu stanowisko minimalnych posług grzebalnych, które w obrzędach chociaż z grubsza zrekonstruować to, co się w istocie pieczołowicie stosowali się do wszelkich nakazów tych egzegetów, którzy w apoteozie apostołów widzą religijnych Żydów miały tak ogromną wagę. rzeczy wydarzyło. A więc Żydów jerozolimskich, judaizmu. alegoryczną przypowieść, uzasadniającą Ponadto historia ta jest uwłaczająca dla Piotra i którzy zarządzali wspólnym mieniem sekty Łatwo wyobrazić sobie, jaki niepokój musiał ogarnąć charyzmatyczną i nadrzędną rolę bezpośrednich sprzeczna z tym wszystkim, co o tym apostole, przypuszczalnie z tej racji, iż jako gospodarze mieli tych spokojnych, oddanych świątyni nazarejczyków, uczniów Jezusa w Kościele. pełnym prostoty i dostojeństwa, wiemy skądinąd. liczebną przewagę w gminie, oskarżono, że przy gdy w ich gromadzie zaczęli rej wodzić „helleniści”, Mimowolnymi inicjatorami tych legend byli Według tej relacji Piotr, nie dosyć, że na zimno, bez „codziennym posługiwaniu”, to znaczy przy a szczególnie Szczepan, młody agitator kipiący najprawdopodobniej krzewiciele nowej wiary, którzy drgnienia litości uśmierca dopiero co do codziennym zaopatrywaniu w żywność i odzież, gorącym temperamentem, pełen ognia mówca, który podobnie jak Paweł wędrowali od gminy do gminy i chrześcijaństwa przygarniętych podopiecznych, ale krzywdzili wdowy po Żydach-hellenistach. Był to swoimi śmiałymi poglądami narażał sektę na wielkie zatrzymywali się wszędzie tam, gdzie przy na domiar w sposób, którego nie można inaczej poważny zarzut, który w końcu doprowadził do niebezpieczeństwo. Jakoż istotnie obawy ich rychło żydowskich domach modlitwy powstawały zalążki nazwać, jak tylko prowokacją, popycha do zguby otwartego zatargu. Apostołowie widocznie uznali sprawdziły się w sposób tragiczny. Szczepana pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Mając do prostoduszną niewiastę, ukaraną i tak już utratą męża. oskarżenie za słuszne, gdyż zgodzili się na to, aby aresztowano i postawiono przed sądem Sanhedrynu. czynienia przeważnie z ludźmi prostymi, musieli W naszych oczach nie usprawiedliwia go bynajmniej odpowiedzialność za gospodarkę w gminie przejęli na Świadkowie oskarżyli go, że w swoich posługiwać się w swoich naukach formami twierdzenie, że spowodował tę tragedię z polecenia siebie „helleniści”. W tym celu wybrano komitet przemówieniach bluźnił, zapowiadając zburzenie narracyjnymi przemawiającymi raczej do ich znieważonego niedowiarstwem Ducha Świętego. siedmiu hellenistów ze Szczepanem na czele, świątyni i głosząc, że słowo Jezusa stoi ponad wyobraźni, niż do rozumu, a więc obrazowym Duch Święty jako gniewny sędzia, siejący strach i prowodyrem protestacyjnego wystąpienia. Prawem Mojżeszowym. przykładem z życia, anegdotą i alegorią. Przypowieść zagładę wśród ludzi, którzy ośmieliliby się nie oddać Komitet siedmiu miał, jak powiada autor Dziejów Ale Szczepan, natura rogata, zamiast się bronić z morałem była przecież na Wschodzie tradycyjnym gminie całego swego dobytku - przecież jest to Apostolskich, „obsługiwać stoły”. Dawniej przybrał pozę oskarżyciela. Powołując się na Stary sposobem urozmaicenia gawęd i baśni, także u typowy obraz rozgniewanego bożyszcza z rozumiano to w tym sensie, że miał on sprawować Testament, w namiętnej mowie wytknął Żydom, że Żydów i pierwszych chrześcijan. Przypomnijmy tu zamierzchłych epok barbarzyństwa! nadzór nad wspólnymi posiłkami. Ostatnio jednak już od czasów patriarchów stale sprzeciwiali się woli tylko, że ewangeliści wkładają w usta Jezusa aż Najdziwniejszą rzeczą jest w tym wszystkim to, że przyznaje się temu określeniu szersze znaczenie Boga, ostatnio zaś ukrzyżowali Jezusa: „Twardego czterdzieści tego rodzaju przypowieści. niektórzy bibliści, jak to wynika z komentarzy w treściowe. Zwolennicy tej nowej interpretacji karku i nieobrzezanych serc i uszu, wyście się zawsze Pierwotnie, jak to już zaznaczyliśmy, były to typowe różnych wydaniach Nowego Testamentu, nie mają powołują się na język aramejski, w którym „ludźmi sprzeciwiali Duchowi Świętemu, jak ojcowie wasi, parabole moralno dydaktyczne, a więc twory zastrzeżeń co do historyczności i moralnej słuszności stołu” nazywa się handlarzy walutami, ze względu na tak i wy. Któregoż to z proroków nie prześladowali oratorskie nie mające żadnego związku z historyczną tego opowiadania. Nie wiadomo, jak to tłumaczyć: to, że stawiali oni swoje stoły na dziedzińcu świątyni. ojcowie wasi? Zabili tych, którzy przepowiadali rzeczywistością. Ich celem było nie tylko przykucie ślepą wiarą we wszystko, co napisane jest w księgach Powołany komitet miał więc nie tylko zająć się przyjście Sprawiedliwego, a którego wy teraz wyobraźni słuchaczy, ale także przekonywanie ich w świętych, chowaniem głowy w piasek przed podziałem dóbr w naturze, ale zarządzać także staliście się zdrajcami i mordercami...” (7, 51-52). sposób poglądowy o prawdzie głoszonych doktryn i niewygodnym problemem, czy też obawą, że gotówkowymi zasobami wspólnej kasy. Helleniści Zuchwała mowa wywołała oczywiście niebywałe zasad moralnych. Najczęściej jednak fabuła tych podważenie wiarygodności jednego fragmentu może odnieśli, jak widzimy, całkowite zwycięstwo nad zamieszanie. Rozwścieczony motłoch, podjudzony przypowieści była tak sugestywna i łudząco pociągnąć za sobą zakwestionowanie także innych. swymi antagonistami z Jerozolimy, nawiasem przez fanatycznego faryzeusza imieniem Szaweł, realistyczna, że rychło zapomniano o ich fikcyjnym Tymczasem dobre imię chrystianizmu domagało się, mówiąc, przypuszczalnie dlatego, że jako ludzie wywlókł Szczepana za miasto i ukamienował. I w charakterze. Co w jednej gminie narodziło się w toku aby od tej mało budującej, jakby przez samego zamożniejsi wnosili do wspólnoty więcej niż tamci, a tych oto dramatycznych okolicznościach spotykamy oratorskiego ferworu krasomówców, to na fali wieści pamflecistę Celsusa wymyślonej historyjki, zatem od ich dobrej woli zależał stan kasy. się po raz pierwszy z późniejszym apostołem gminnej pojawiało się gdzie indziej już jako rzecz, stanowczo się odżegnać. Zwłaszcza że tak łatwo Wróćmy do historii z Ananiaszem i Safirą. Otóż nie Pawłem, genialnym krzewicielem chrystianizmu. która naprawdę się wydarzyła. Zapewne taka była też rozszyfrować jej folklorystyczny rodowód. Wszystko jest wykluczone, że Ananiasz i Safira wstąpili do W relacji o męczeństwie Szczepana są pewne droga powstania legendy o cudownym zstąpieniu bowiem wskazuje na to, że jest to wymysł sekty właśnie w tym okresie, kiedy wśród członków niedopowiedzenia, które dają wiele do myślenia. Z Ducha Świętego na apostołów. zabobonnego gminu, który w ten niewybredny sposób wybuchały wspomniane w Dziejach Apostolskich tekstu odnosimy wrażenie, że tłum porwał Szczepana wyrażał swoją pobożną bojaźń przed Bogiem. niesnaski. Gdyby iść za tą myślą, wówczas drakońską zrywając postępowanie sądowe, że przeto Sanhedryn DRAMAT ANANIASZA I SAFIRY Oczywiście nie wiemy, jakimi drogami dostała się ta reakcję na ich w gruncie rzeczy drobne przewinienie nie zdążył go skazać formalnie na ukamienowanie, opowieść do tekstu, ponieważ jednak sądzi się, że można by wytłumaczyć ogromnym rozdrażnieniem, czyli na karę stosowaną u Żydów za zbrodnie Nie wszystkie jednak legendy mają tak Dzieje Apostolskie w ciągu wieków przerabiano i które przywódców sekty pchnęło do tej ponurej bluźnierstwa. Tymczasem zaraz potem czytamy, że skomplikowany rodowód. Spotykamy się bowiem z uzupełniano, nie można wykluczyć, że mamy tu do decyzji. Nie dosyć bowiem, że w tym momencie „świadkowie złożyli swoje płaszcze u stóp legendami, które zawdzięczają swoje istnienie czynienia z późniejszą interpolacją. borykali się oni z wewnętrznymi, bardzo irytującymi młodzieńca, zwanego Szawłem” (7, 58). Ta drobna wyłącznie fantazji ludu, są więc autentycznym Zresztą z podobnymi, typowo ludowymi zamieszkami, ale na domiar wszystkiego spotkał ich wzmianka, wbrew naszym przypuszczeniom, tworem folkloru. Przypuszczalnie należy do tej opowieściami spotykamy się nie po raz pierwszy. Z bolesny zawód z nieoczekiwanej zgoła strony, ze przemawiałaby raczej za tym, że mamy tu do kategorii zaliczyć opowieść o Ananiaszu i Safirze, ewangelii znamy już dwie inne o bardzo zbliżonym strony świeżo przez nich nawróconych wyznawców. czynienia z prawomocnym wykonaniem wyroku, a opowieść, której obecność w relacji Dziejów obliczu moralnym, a mianowicie incydent z drzewem Z drugiej strony łatwiej nam w tych okolicznościach nie z samosądem. Wiemy bowiem skądinąd, że w Apostolskich jest chyba jedną z najbardziej figowym, które naraziło się na srogi gniew Jezusa, a wczuć się w motywy postępowania niefortunnych procedurze żydowskiego sądownictwa istniał frapujących zagadek chrześcijaństwa. także ową istną groteskę ze stadem świń, które małżonków. Czyż nie mieli powodów obawiać się, że uświęcony tradycją zwyczaj, według którego Oto tło historyczne tej niesamowitej historii. Piotr, opanowane z woli Jezusa przez demonów, wpadają w podobnie jak skrzywdzone wdowy „hellenistów”, wykonawcy wyroku śmierci, szykując się do Jan i pozostali apostołowie według wersji Łukasza obłęd i giną w jeziorze. Zobaczymy później, że w także i oni mogliby kiedyś stać się ofiarą ukamienowania skazańca, składali swoje płaszcze u znaleźli się w Jerozolimie, odważnie nauczali na tego rodzaju epizody obfituje szczególnie literatura dyskryminacji? Patrząc na sytuację ich oczami stóp oskarżyciela. dziedzińcu świątyni, nawracali i chrzcili, uzdrawiali apokryficzna dająca nam jaskrawy przykład, do dochodzimy do przekonania, że postępek ich był nie Koniec końców nie umiemy powiedzieć, czy winą za chorych i ułomnych, nawet wskrzeszali zmarłych. jakiego stopnia niesforna fantazja ludowa potrafi tyle przejawem egoizmu i małoduszności, co śmierć Szczepana należy obarczyć kapłanów, czy też Mimo prześladowań ze strony kapłanów, chłosty i łamać wszelkie szranki rozsądku, grzesząc przeciw uzasadnionym odruchem samozachowawczym ludzi wyłącznie Szawła. Z opowieści można by sądzić, że uwięzienia osiągnęli w końcu to, że pozyskali dla regułom dobrego smaku i moralności. Tak na bezradnych i zalęknionych, którzy na wszelki to Szaweł- Paweł wszczął prześladowanie nauki Jezusa aż pięć tysięcy wyznawców. przykład w jednej z tych opowieści Jezus jest wypadek woleli nie zdawać się bez reszty na łaskę i „hellenistów” na własną rękę, jednakże w późniejszej Organizacja tej pierwszej gminy chrześcijańskiej mściwym, skłonnym do gniewu pacholęciem. Gdy niełaskę tak niepewnego i skłóconego środowiska. swojej mowie do króla Agryppy aż dwa razy oparta była na zasadzie bezwzględnej wspólnoty rówieśnik z jego wsi przez nieuwagę go potrącił, pada Są to, rzecz oczywista, jedynie tylko domysły. Ale podkreśla, że czynił to z upoważnienia kapłanów. majątkowej. „Albowiem ci, którzy posiadali rolę albo martwy. Ten sam los spotyka nauczyciela, który skar- pewną wskazówką i miarą, ile w tych domysłach Męczeństwo Szczepana dało początek ogólnym domy - czytamy w Dziejach Apostolskich - cił go za krnąbrność. Rodzice niefortunnego chłopca może być prawdy, jest do pewnego stopnia fakt prześladowaniom, a Szaweł w tym terrorze wodził sprzedawali je, a przynosili zapłatę za to, co poszli na skargę do Józefa, wtedy rozsierdzony historyczny, że sam Kościół po upływie niezbyt prym pod względem okrucieństwa i fanatyzmu. Autor sprzedali, i składali u Apostołów. I wydzielano Jezusik sprawił, że postradali wzrok. długiego czasu odstąpił od pierwotnie tak bardzo Dziejów Apostolskich bez ogródek powiada o nim, że każdemu, ile komu było potrzeba” (4, 34-35). bronionej zasady wspólnoty majątkowej. Odstąpił nie „burzył Kościół, wchodząc do domów, porywając Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 16 z 47 16 Strona 17 mężczyzn i niewiasty i wtrącając ich do więzienia” poganami. Świadczy to nie tylko o ortodoksyjności misterium, którego treścią było okaleczenie się Zakonu, przeciwstawiali się mu, a nawet, świadomie (8, 3). A nieco później przedstawia go jako wspólnoty, ale też o sile autorytetu w sprawach Attysa, jego śmierć i zmartwychwstanie. Odbywały czy nieświadomie, zmierzali do apostazji. człowieka, który dyszał „pragnieniem mordu przeciw doktrynalnych. W tych warunkach autor Dziejów się także festyny i procesje, a przede wszystkim Nic dziwnego przeto, że Szaweł tolerując lojalnych uczniom Pańskim” (9, 1). Apostolskich rzeczywiście miał prawo stwierdzić, że orgiastyczne tańce, podczas których doprowadzeni do judeochrześcijan, równocześnie uważał „hellenistów” Prześladowanych ogarnęła panika. Kto mógł, „Kościół cieszył się pokojem w całej Judei, Galilei i świętej ekstazy Anatolijczycy na cześć Attysa za niebezpiecznych awanturników, których za uchodził z Jerozolimy i szukał schronienia w innych Samarii...” (9, 31). kaleczyli swoje ciała. wszelką cenę należało poskromić. Wnosili oni krajach. Tą drogą, jeszcze przed misyjnymi Wyznawcy galilejskiego Mesjasza żyli zatem w Mit o zmarłym z okaleczenia i zmartwychwstałym przecież do miasta niebezpieczne fermenty ideowe, podróżami Pawła, powstawały nowe ośrodki atmosferze pokoju i tolerancji również w Jerozolimie. bożku symbolizował oczywiście rytm zamierającej i grożące nieobliczalnymi konsekwencjami dla chrześcijaństwa w Judei, Galilei, Samarii, Fenicji i na Ten stan rzeczy trwał aż do chwili, kiedy postanowili odradzającej się przyrody. Kult był więc związany z żydostwa: zamieszkami, które mogłyby Rzymianom Cyprze, szczególnie zaś w Antiochii, wspaniałej oni na parę lat (około r. 64) przed oblężeniem miasta rolnictwem, podstawą bytu tamtejszej ludności. dać powód do interwencji zbrojnej, może nawet metropolii hellenizmu. Niebawem też pozyskano wywędrować za Jordan. Co prawda na początku lat Galatowie, opierając swój byt również przede schizmą religijną. nowych wyznawców wśród innych ludów, przede czterdziestych zginął od miecza apostoł Jakub wszystkim na uprawie ziemi i już przeszło trzysta lat Czy Szaweł rzeczywiście traktował obie grupy wszystkim jednak wśród tych, które posługiwały się mieszkając w Anatolii, nie mogli nie ulec wpływowi Starszy, brat Jana, i został uwięziony Piotr, ale stało nazarejczyków w tak odmienny sposób, jak to językiem greckim. Jeden z członków komisji siedmiu się to z rozkazu Heroda Agryppy, a nie Sanhedrynu. tego kultu, któremu towarzyszyły przemawiając do próbowaliśmy udowodnić? Czy przypadkiem nie jest „hellenistów”, Filip, nawrócił w Samarii dostojnika Była to więc niewątpliwie represja umotywowana wyobraźni uroczystości i nadzieje ludności, zależnej to hipoteza na zbyt dowolnych założeniach oparta? królowej Etiopii, a Piotr ochrzcił setnika rzymskiego politycznie, a nie akt religijnego prześladowania. od kaprysów przyrody. Autor Dziejów Apostolskich nie przychodzi nam tu w Korneliusza i jego domowników, nawet nie wahał się Dodajmy jeszcze, opierając się tym razem na innych Obrzezanie nie było więc dla Galatów czymś obcym i sukurs z jakąś bardziej precyzyjną informacją, ale w zasiąść z nimi do wspólnego posiłku wbrew źródłach, mianowicie na Józefie Flawiuszu i odrażającym. Wystarczył silniejszy impuls ze strony jego narracji znajdujemy pewne szczegóły, które żydowskim przepisom religijnym. Euzebiuszu, że „brat Pański” Jakub Sprawiedliwy, współwyznawców wiernych judaizmowi, by ten staro pośrednio przesądzają sprawę, na korzyść naszego W sprawozdaniu o prześladowaniu natrafiamy na który był przełożonym gminy jerozolimskiej przez hebrajski zabieg rytualny utożsamić z stanowiska. wzmiankę, dzięki której dowiadujemy się, że osiemnaście lat, został w 62 r. skazany na zakorzenionymi w tradycji ludowej praktykami Tak więc z lektury Dziejów Apostolskich „wszyscy z wyjątkiem Apostołów rozpierzchli się”. ukamienowanie przez arcykapłana Ananosa II. I tu anatolijskiego kultu. dowiadujemy się, że po dramatycznej ucieczce z Jej zagadkowa lakoniczność intryguje, pobudza do znowu chodziło o wydarzenie odosobnione. Jakub, Nie tylko na przykładzie Galatów widzimy, jak Damaszku, Szaweł pojawia się znowu w Jerozolimie. rozmyślań i domysłów. Co kryje się za jedna z najbardziej fascynujących postaci wczesnego długotrwały i silny był nacisk judaizmu na Nastąpiła tedy rzecz zastanawiająca: udaje się wprost stwierdzeniem, że apostołowie mimo tak krwawego chrześcijaństwa, której później poświęcimy więcej środowiska chrześcijańskie. Bo oto w początkach II do Piotra i Jakuba, a oni, skoro Barnaba przekonał ich terroru pozostali w Jerozolimie? Postarajmy się uwagi, pozostał całe życie zakamieniałym wyznawcą wieku ojciec Kościoła Ignacy Antiocheński w liście o szczerym nawróceniu przybysza, przyjmują go do zanalizować wszystkie możliwe odpowiedzi na to religii Mojżeszowej i dzięki swojej pobożności do Magnezjan karcił swoich adresatów za to, że swego towarzystwa - bez zastrzeżeń. I odtąd, jak pytanie. cieszył się ogromnym autorytetem nie tylko wśród popadają w judaizm. A nawet jeszcze w IV wieku pisze autor Dziejów Apostolskich, „przestawał z nim Załóżmy więc jako rzecz najprawdopodobniejszą, że nazarejczyków, ale w całym społeczeństwie (364) Synod w Laodycei, jak pisze Euzebiusz, swobodnie” (9, 28). Szaweł postąpił więc tu jak apostołowie po prostu gdzieś w mieście dobrze się żydowskim. Nikomu nie przyszłoby nawet do głowy napominał wiernych, by zaprzestali „judaizować i człowiek nieskrępowany poczuciem jakiejś winy, ukryli, pozostawiwszy na pastwę prześladowców pomawiać go o herezję, toteż wyrok wywołał w świętować w szabat”. apostołowie zaś zdają się nie mieć do niego żadnej swoich podopiecznych braci. W tym wypadku Jerozolimie niebywałe oburzenie. Żydzi wnieśli Paweł musiał borykać się z tą wrogą nagonką w urazy. musielibyśmy dokonać wyboru między dwoma gwałtowny protest do prokuratora rzymskiego i obronie nie tylko swej uniwersalistycznej idei, ale Natomiast „helleniści”, z którymi również chciał możliwymi motywami ich postępowania: Ananos, po zaledwie trzech miesiącach urzędowaniu, nawet własnego autorytetu. Doszło bowiem do tego, nawiązać kontakt, zareagowali zupełnie inaczej; mianowicie, że stchórzyli oni tak, jak już raz został wyzuty z godności arcykapłana. Przebieg tego że rozgłaszano, iż nie ma prawa mienić się apostołem, usiłowali go zabić, tak że musiał uchodzić z miasta. stchórzyli na Górze Oliwnej; albo też, że wbrew zajścia nie pozostawia żadnej wątpliwości, że skoro nigdy nie był uczniem Jezusa, a nawet Dlaczego nastawali na jego życie z taką furią i szalejącemu terrorowi postanowili wytrwać na chodziło tu jedynie o jakiś konflikt w łonie samego prześladował jego wyznawców. zawziętością? Rzecz jasna, że oni właśnie, a nie posterunku, jak przystało na ludzi mężnego serca. żydostwa, może nawet o jakieś osobiste porachunki Gdy po zakończeniu trzeciej podróży misyjnej Paweł podopieczni Jakuba byli ofiarami jego terroru, oni to Wszelako, gdybyśmy mieli wypowiedzieć się na czy rywalizację między nielubianym arcykapłanem a zawitał znowu do Jerozolimy, minęło już dwadzieścia z jego winy potracili swoich najbliższych i przyjaciół, rzecz jednego z tych dwóch wariantów, bylibyśmy w wielce popularnym mężem, który wydawał się lat z okładem, odkąd wyprawił się do Damaszku jako oni niedawno musieli kluczyć i kryć się przed jego kłopocie, gdyż w tekście, jak łatwo się przekonać, nie zagrażać jego władzy. wysłannik Sanhedrynu. W tym dwudziestoleciu w oprawcami. ma żadnych danych, na które moglibyśmy się Do jakiego stopnia był Jakub prawowiernym Żydem, jerozolimskiej gminie nazarejczyków nic się nie powołać. Inaczej mówiąc, nie umielibyśmy dowiadujemy się z Listu Pawła do Galatów. Czytamy zmieniło. Sekta pod przewodem „brata Pańskiego” „HELLENIŚCI” ORAZ INNI odpowiedzieć na pytanie, czym powodowali się tam między innymi: „A gdy Kefas [Piotr] przybył do Jakuba pozostała dokładnie tym, czym była od apostołowie pozostając w Jerozolimie: bojaźliwością Antiochii, sprzeciwiłem mu się w oczy, gdyż był wart samego początku: jedną z wielu sekt w ramach Wszystkie te okoliczności i wydarzenia świadczą czy odwagą. nagany. Przedtem bowiem, zanim przybyli niektórzy Starego Zakonu. dowodnie, że już bardzo wcześnie środowisko Wydaje się jednak, że owe rozważania na tematy od „Jakuba, jadał z poganami, a skoro tylko przybyli, Trudno się przeto dziwić, że Paweł, gdy zgłosił się u chrześcijańskie w Jerozolimie rozpadło się na dwa etyczno-psychologiczne okazują się usunął się i odłączył z obawy przed Żydami. Za Jakuba i „Starszych Gminy”, znalazł się od razu pod odrębne obozy. W Dziejach Apostolskich mamy bezprzedmiotową spekulacją. Z różnych bowiem nieszczerym jego postępowaniem poszli i inni Żydzi, obstrzałem ciężkich zarzutów. „Widzisz, bracie - pewne dane, które pozwalają nam ocenić, jak dalece drobnych wzmianek tu i ówdzie tkwiących w tak że nawet Barnaba dał się wciągnąć w to czytamy w Dziejach Apostolskich - ile jest tysięcy od czasów buntu i secesji „hellenistów” ten rozłam narracyjnym nurcie Dziejów Apostolskich można udawanie” (2,11-14). Z tych pełnych goryczy Żydów, którzy uwierzyli, a wszyscy gorliwie się pogłębił. Nie należy zapominać, że Jerozolima odczytać, że sytuacja apostołów była w istocie rzeczy wynurzeń możemy wyrobić sobie zdanie, jak trzymają się Zakonu. O tobie jednak słyszeli, że była wtedy miastem w gruncie rzeczy małym i inna, niż to na pierwszy rzut oka nam się wydawało. ogromny i bezapelacyjny był autorytet Jakuba, z jaką nauczasz odstępstwa od Mojżesza tych Żydów, zatłoczonym ruchliwą masą ludzi. Trudno uwierzyć, Mianowicie, ku naszemu zdumieniu, odkrywamy, że stanowczością potrafił on przywołać do porządku którzy żyją między poganami, powiadając, że nie by nie znali się oni nawzajem, co najmniej z przywódcy prześladowanych nazarejczyków nie tylko nawet chwiejnego w tych sprawach Piotra i zadbać o należy poddawać obrzezaniu ani też zachowywać widzenia. Dzień w dzień przecież, przepychając się się nie ukrywali, ale zachowywali się tak, jakby w to, by wspólnota nazarejska ani o krok nie odstąpiła zwyczajów” (21, 21-22). przez ciasne uliczki i zaułki, ocierali się niemal o ogóle nie czuli się zagrożeni. Odnosi się wrażenie, że od judaizmu. Paweł posłusznie zastosował się do życzenia siebie łokciami, a także wiele czasu spędzali na nawałnica terroru przechodzi obok nich, tak jakby ich „Starszych”, gdy zażądali, by przez siedem dni dziedzińcu świątyni, który był dla Jerozolimy tym, nie dotyczyła. Niezwykłość tej sytuacji podnosi ZMAGANIA O KONCEPCJĘ oczyszczał się w świątyni z grzechów i składał ofiary. czym było forum dla Rzymu i agora w miastach jeszcze ten fakt, że, jak się wydaje, również ich bracia CHRZEŚCIJAŃSTWA A gdy mimo tej pokutnej ekspiacji rozagitowany tłum greckich. A jednak, rzecz nie do wiary, „helleniści” we wspólnocie, którymi bezpośrednio się opiekowali, uliczny chciał dokonać na nim samosądu, zaklinał się przez jakiś czas nie mieli najmniejszego pojęcia, że nie doznali ze strony prześladowców żadnego Po zatargu w Antiochii kłopoty Pawła bynajmniej nie na wszystko rozpaczliwie, że nigdy nie przestał być Szaweł przebywa w mieście, że pokumał się z uszczerbku. ustały. Niemalże we wszystkich miastach jednym z nich: Żydem mówiącym po hebrajsku. apostołami i w najlepsze występuje ze swoimi Co prawda apostołowie dwukrotnie stanęli przed śródziemnomorskich, gdzie bawił podczas trzech Cofnijmy się jednak o dwadzieścia lat wstecz do naukami w ich środowisku. O jego obecności Sanhedrynem w roli oskarżonych, ale działo się to podróży misyjnych, spotykał się z gwałtowną, sprawy Szczepana i jego towarzyszy. Uderzającą dowiedzieli się dopiero wtedy, gdy on sam dał im przed ukamienowaniem Szczepana i przed wybuchem zagrażającą jego życiu opozycją ze strony rzeczą jest to, że Szaweł, wszczynając znać o sobie. Nie może być lepszego dowodu, jak prześladowań, nie miało więc żadnego ortodoksyjnych Żydów. W tych atakach wyczuwa się prześladowania „hellenistów”, jakby nic nie słyszał o daleko postąpił proces rozejścia się obu odłamów przyczynowego związku z akcją terrorystyczną jakąś regularność. Toteż niektórzy badacze biblijni apostołach. Trudno jednak uwierzyć, aby w tak nazarejczyków. Szawła. Zresztą w obu wypadkach apostołowie podejrzewają, że organizowali te incydenty agenci małym mieście, jakim była wówczas Jerozolima, nie Nie dosyć na tym, bo oto co czytamy w Dziejach szybko odzyskali wolność, pierwszy raz z wysłani z Jerozolimy przez Jakuba lub przynajmniej miał wiedzieć o ich istnieniu. Dziś jesteśmy w stanie Apostolskich: „Bracia dowiedziawszy się o tym [o ostrzeżeniem, drugi raz po otrzymaniu kary chłosty, a przez kogoś, kto był z nim blisko związany. wyjaśnić, na czym to polegało. Skoro gmina zamiarze zabicia Szawła], odprowadzili go do z mowy obronnej Gamaliela wynika, że kapłańscy O jednym z najciekawszych epizodów tych jerozolimska, jak stwierdziliśmy, mimo upływu Cezarei i odesłali do Tarsu” (9,30). A więc Jakub nie sędziowie wcale się nie obruszyli, gdy ten wysunął długoletnich zmagań o koncepcję chrześcijaństwa dwudziestu lat na krok nie odstąpiła od judaizmu, nie szczędził sił i kosztów, by wyrwać Szawła z rąk argument, że może nauka o nowym Mesjaszu „z dowiadujemy się z Listu do Galatów. Paweł walczyło może ulegać wątpliwości, że tak musiało być tym „hellenistycznych” mścicieli, chociaż na pewno Boga jest”, czyli że jest prawdziwa. Chodziło tu więc, uniwersalistyczny charakter nowej religii. Chodziło o bardziej na samym początku jej istnienia. W tych musieli wiedzieć, ile ci ostatni wycierpieli z rąk rzecz jasna, o spór doktrynalny w ramach judaizmu, o umożliwienie ludziom ze świata pogańskiego okolicznościach Szaweł po prostu nie widział żadnej niedawnego prześladowcy. Czym powodowali się jeden z licznych sporów, jakie wówczas toczyły się w konwersji bez obowiązku podporządkowania się różnicy między nazarejczykami a ogółem judeochrześcijanie postępując tak pobłażliwie? Czy Jerozolimie między mnóstwem sekt i stronnictw rygorom tak zwanego „jarzma Tory”, czyli bogobojnych Żydów, podzielonych wówczas na może w skrytości ducha żywili przekonanie, że żydowskich. Z tych zapewne względów apostołowie drobiazgowym przepisom rytualnym judaizmu, rozmaite sekty i stronnictwa religijne. Również Szaweł poskromił słusznie niebezpiecznych i mimo ostrzeżenia nie czuli się zmuszeni ograniczyć i szczególnie zaś obrzezaniu. Jakub, Piotr i inni mesjanizm nazarejczyków nie był dlań czymś heretyckich awanturników? Czy raczej kierowali się zakonspirować swej działalności misyjnej; nadal nazarejczycy czuli się prawowiernymi Żydami i nadzwyczajnym, wszak wyznawały go także niektóre po prostu ludzkim uczuciem przebaczenia w stosunku występowali publicznie w mieście i na dziedzińcu trudno było im pogodzić się z myślą, że do ich inne sekty żydowskie nie podejrzane o herezję, jak do człowieka, który przekreślił swoją straszną świątyni, nie doznając żadnych przeszkód ze strony wspólnoty mają wejść ludzie obcy judaizmowi, nie np. esseńczycy. Wiara w Mesjasza nie była u Żydów przeszłość i przystał do nich? Niezależnie od tego, jerozolimczyków. podlegający tym przepisom. Paweł doskonale przestępstwem, skoro jego przyjście zapowiadali od jakie były w istocie rzeczy motywy ich postępowania, Jak natomiast przedstawiała się sytuacja tuż po wiedział, jak ważna to sprawa dla dalszego rozwoju niepamiętnych czasów prorocy. Adeptom nowej sekty faktem niezaprzeczalnym jest to, że oba ugrupowania wielkiej fali prześladowań? Uderza nas przede chrześcijaństwa i dlatego wolał się narazić na nie brano za złe, iż czcili Jezusa jako Mesjasza, pod chrześcijańskie szły już wówczas swoimi własnymi wszystkim to, że apostołowie z własnej i przykrości ze strony braci żydowskich, niż warunkiem, że pozostali wierni nakazom Tory. A drogami, że nawet były głęboko ze sobą powaśnione. nieprzymuszonej woli opuszczają Jerozolimę i rezygnować ze swojej koncepcji. Jakub i jego towarzysze codziennie odprawiali modły Pokazaliśmy przed chwilą, jak drogą logicznej wracają do niej z całą swobodą, utrzymując bez Nie spodziewał się jednak, że właśnie niektórzy w świątyni, budząc ogólny szacunek wielką dedukcji można odczytać, co autor przemilczał przeszkód żywe kontakty z nowymi ośrodkami nawróceni z pogaństwa wyznawcy Jezusa, mówiąc w pobożnością, czystością obyczajów i skrupulatnością świadomie czy nieświadomie, a co jakby bezwiednie chrześcijańskimi w innych krajach i miastach. Tak przenośni, zadadzą mu w tej walce cios w plecy. w wykonywaniu rytualnych przepisów religii ujawniał pośrednio między wierszami. Rezultaty, więc Piotr i Jan pospieszyli do Samarii, by pomóc Okazało się bowiem, że gmina Galatów, Mojżeszowej. jakie dzięki tym krytycznym dociekaniom Filipowi w nawracaniu pogan. Następnie Piotr wybrał prawdopodobnie ulegając moralnej presji agitatorów Powód do niepokoju dawał natomiast jedynie tylko uzyskaliśmy, są zaskakujące i niezmiernie przydatne się do Lyddy, Joppy i Cezarei, gdzie uzdrawiał judeochrześcijańskich, przeszła na judaizm, a nawet ten odłam wyznawców Jezusa, których autor Dziejów dla lepszego zrozumienia tego, co naprawdę się chorych, wskrzesił nawet zmarłą dzieweczkę Tabitę i wprowadziła obowiązek obrzezania. Paweł był Apostolskich określa mianem „hellenistów”. działo w pierwszych latach chrześcijaństwa. zasłynął takimi sukcesami w swojej misji, jak zaszokowany i chyba nie umiał sobie wytłumaczyć, Przybywszy z różnych miast świata helleńskiego, Tak więc dochodzimy do wniosku, że Szaweł nawrócenie setnika rzymskiego Korneliusza. dlaczego helleńscy Galatowie, nie mający nic gorszyli parafiańskich jerozolimczyków swobodą w prześladował nie nazarejczyków, lecz wyłącznie O tym, że również wspólnota nazarejczyków jako wspólnego z żydostwem, ni stąd ni zowąd sposobie bycia i wypowiadania krytycznych uwag na przedstawicieli ich radykalnego skrzydła organizacja nie przestała istnieć i działać, przezwyciężyli swój wstręt do tego zabiegu. Otóż różne drażliwe tematy. Niektóre z tych uwag „hellenistów” i głównego ich protagonistę, dowiadujemy się w sposób pośredni, ale dość pewny, wyjaśnienia tego faktu szukać trzeba w kontekście zakrawały wręcz na bluźnierstwo, herezję i bunt Szczepana. I bynajmniej nie za to, że wyznawali z paru znamiennych informacji. Boć przecież nie kulturowo-religijnym Galacji. przeciwko władzy Sanhedrynu. naukę galilejskiego proroka, lecz za ich wojowniczą mogła nie istnieć, skoro delegowała swoich Galatowie, lud pochodzenia celtyckiego, opuścili swą Mowa obronna Szczepana, której fragment postawę, która mogła doprowadzić do wybuchu emisariuszy do innych ośrodków chrześcijańskich, siedzibę w Galii i ruszyli w świat w poszukiwaniu przytoczyliśmy poprzednio, świadczy, jak daleko zamieszek politycznych w mieście. Żydzi tego jak na przykład do Antiochii Barnabę i „proroków” z nowej siedziby. W 320 r. p.n.e. zdobyli Rzym, a posuwali się „helleniści” w swym radykalizmie. rodzaju krańcowe manifestacje tłumili w zarodku, prośbą o pomoc w ratowaniu braci jerozolimskich potem przenieśli się do Azji Mniejszej. W Anatolii Szczepan potępia tam w czambuł całą historię narodu gdyż bali się, nie bez słuszności, zbrojnej interwencji przed grożącym im głodem. Pieniądze uzyskane ze stworzyli swoje państewko i po latach całkowicie się żydowskiego, przedstawiając ją jako nieprzerwane okupantów rzymskich. zbiórki przywieźli Barnaba i Szaweł, a wracając do zhellenizowali. Otóż w Anatolii uprawiano od pasmo buntu przeciwko woli Boga, a pokolenia Szaweł nie stawał więc w obronie religii Antiochii zabrali ze sobą Jana, zwanego Markiem, o niepamiętnych czasów kult bogini frygijskiej Kybele i Żydów jako zbrodniarzy, którzy mordowali swoich Mojżeszowej, której w jego mniemaniu ze strony którym nieraz jeszcze będzie mowa. Przed zarzutami jej młodzieńczego kochanka Attysa, który w proroków i ostatnio ukrzyżowali Jezusa nazarejczyków nic nie zagrażało, lecz w obronie ze strony tej wspólnoty musiał bronić się sam Piotr, przystępie szału pozbawił się męskości. Na wiosnę, w Nazarejskiego. Jest więc zupełnie jasne, że podważanego przez „hellenistów” ustroju, na którym gdy po powrocie z Cezarei wytknięto mu, że jadał z święto boskich kochanków, wystawiano dramat - „helleniści” wyraźnie odwracali się od Starego oparty był starodawny ład społeczny narodu Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 17 z 47 17 Strona 18 żydowskiego i władza Sanhedrynu. Działał zatem tylko tyle, że umarł na krzyżu i zmartwychwstał. Cylicji, w której znajdowało się miasto Tars. I to z z dalekiej Galilei, czy też z żydowskim Mesjaszem, jedynie tylko z pobudek politycznych, a nie Autor nie wymienia nawet jego rodziców, Józefa i taką gorliwością, że wieść o jego działalności musiała tak jak wyobrażali go sobie nazarejczycy. wyznaniowych. Nie będzie więc chyba Marii. dotrzeć do samej Antiochii. Trudno inaczej Wracając do kwestii sprowadzenia Pawła do ekstrawagancją, jeżeli powiemy, że prześladowań Dla ludzi praktycznych, przyzwyczajonych czuć i wytłumaczyć sobie postępowanie Barnaby. Antiochii warto tu dla dokładniejszego podmalowania chrześcijaństwa, w tym sensie, jak przekazuje nam myśleć w uchwytnych, realistycznych obrazach W tym momencie mógłby ktoś zapytać, czy cała ta jego tła zaznaczyć, że niektórzy badacze biblijni tradycja Kościoła, w ogóle wówczas nie było. życiowych, taka próżnia była nie do zniesienia. sprawa nie jest zbyt marginalna, by poświęcać jej aż (między innymi słynny amerykański biblista Powell Stwierdzenie to, nawiasem mówiąc, jest dla nas o tyle Wypełniała ją przeto naiwna fantazja ludowa, rodziły tyle uwagi. Odpowiadamy na to, że wprost Davies w książce Pierwszy chrześcijanin), wiążą tę jeszcze interesujące, że pozwala nam głębiej się pełne uroku i głębszego znaczenia legendy, przeciwnie. To, co metodą dedukcji zdołaliśmy sprawę z wielkimi przeobrażeniami politycznymi, zrozumieć fascynującą sylwetkę duchową Pawła. Jak anegdoty i przypowieści, powoli rysował się ustalić, jest dla poparcia naszej naczelnej tezy które właśnie w tych czasach dokonywały się w wiadomo, przejście jego na wiarę nazarejczyków było hagiograficzny życiorys boskiego Nauczyciela, ogromnie pomocne. Bo oto, jaka jest sytuacja. imperium rzymskim. nagłe i, wydawałoby się, paradoksalne. Był to jakby powstały z pomieszania faktów z fikcją. Pokarm do Zapamiętały patriota żydowski i faryzeusz nawraca Na Bliskim Wschodzie sytuacja była bardzo ciężka, błysk wewnętrznej rewelacji, którą nazwalibyśmy tej folklorystycznej twórczości wierni czerpali nie się nagle na wiarę, z którą zetknął się o tyle tylko, że panowała tam posucha i głód począł ludziom dzisiaj twórczym natchnieniem. Cóż przeto dziwić tylko z własnych tęsknot, marzeń i nadziei, lecz także tępił jej najbardziej żarliwych głosicieli, a tych zaglądać do oczu. Jak to często w takich wypadkach się, że ludzie, którzy żywo jeszcze mieli w pamięci ze starodawnych tradycji mesjańskich judaizmu oraz spośród ich grona, którzy mogliby mu coś bywa, pospólstwo szukało winowajców swego ekscesy tego srogiego wysłannika Sanhedrynu, z greckich misteriów religijnych, z którymi byli dokładniejszego opowiedzieć na temat Jezusa i jego ciężkiego położenia i w Aleksandrii na przykład dopatrywali się w tej niespodziewanej odmianie po dobrze obeznani, gdyż w miastach helleńskich niemal nauki, według wszelkiego prawdopodobieństwa w wybuchł krwawy pogrom Żydów. prostu cudu. codziennie spotykali się z tego typu uroczystościami i ogóle nie widział na oczy. Nie jest to żaden Na domiar nieszczęścia Kaligula wydał rozkaz, by w My jednak, uzbrojeni w powychwytywane z tekstu obrzędami. W ten sposób, niemal bezpośrednio po gołosłowny domysł, stwierdziliśmy ten stan rzeczy świątyni jerozolimskiej stanął jego posąg. Publiusz szczegóły faktograficzne, wiemy już dzisiaj, że ten śmierci Jezusa, zaczął się ferment, owa synkretyczna poprzednio w wyniku krytycznej analizy przekazanej Petroniusz, rzymski namiestnik Syrii, któremu nagły zwrot był właściwie nieunikniony, Szaweł fuzja żydowskich i greckich elementów, z której w nam relacji w Dziejach Apostolskich. podlegała Jerozolima, był przerażony. Znał dobrze bowiem miał w swoim usposobieniu warunki po ostatecznym rezultacie powstała nowa religia. Jej Ta sama relacja, przypominamy, utrzymuje, że Żydów i wiedział, że grozi to rewoltą i potworną temu, by stać się Pawłem. Przede wszystkim, jak to podstawą była chrystologia sformułowana przez niedługo po swojej konwersji Paweł musiał uciekać z rzezią. W desperacji, narażając własne życie na ustaliliśmy ponad wszelką wątpliwość, nie żywił on Pawła z Tarsu oraz mitologiczny portret Jezusa Damaszku i powrócił do Jerozolimy, gdzie ponoć niebezpieczeństwo, wstrzymał wykonanie rozkazu i żadnych osobistych uprzedzeń czy religijnych Chrystusa przekazany nam przez autorów ewangelii, spotykał się z Jakubem. I tutaj jesteśmy zmuszeni w błagalnym liście prosił cesarza, by cofnął swoją zastrzeżeń w stosunku do ludzi, którzy zachowując portret niewiele podobny do żydowskiego proroka z zwrócić uwagę na fakt, że autor Dziejów decyzję. Kaligula w odpowiedzi polecił mu popełnić wierność judaizmowi wierzyli w boskie posłannictwo Galilei. Apostolskich coś widocznie pogmatwał, bo jego samobójstwo za nieposłuszeństwo. Jezusa. Nie tylko nie podnosił na nich ręki, ale w wersja nie zgadza się z tym, co sam Paweł pisze w W pewnej chwili wszystko zaczyna odmieniać się na gruncie rzeczy byli oni mu bliżsi, niż zrazu sobie to JAK PAWEŁ STAŁ SIĘ APOSTOŁEM? swoich listach. W Liście do Galatów (1,17-18) utrzy- lepsze. Gdy Petroniusz zdobył się na odwagę uświadamiał. Przecież był faryzeuszem, a faryzeusze muje on (a przecież jemu możemy chyba wierzyć), że wysłania petycji do szwankującego na umyśle tyrana, w przeciwieństwie do saduceuszów także wierzyli w Druga, nieco obszerniejsza część Dziejów z Damaszku wyprawił się do Arabii, że nie prędzej nagle długotrwała posucha kończy się ulewnym nieśmiertelność duszy, w zmartwychwstanie i Apostolskich, jak to już wspominaliśmy, poświęcona niż po trzech latach wrócił do tegoż miasta deszczem. Kaligula pada od miecza setnika przyjście zapowiedzianego przez proroków Mesjasza. jest wyłącznie działalności i perypetiom życiowym syryjskiego i dopiero wówczas stamtąd podążył do pretorianów, a przypadek, ten wieczny ironista, Wiarę w Mesjasza od przekonania, że jest nim Jezus, głównego protagonisty tych epokowych przemian: Jerozolimy. To prawda, że w Drugim liście do sprawia, że wieść o zamachu nadchodzi do Antiochii dzielił tylko jeden krok. Szaweł w pewnej chwili w Pawła z Tarsu. Rozpoczyna się ona od rozdziału Koryntian (11,32-33) wspomina coś o ucieczce z wcześniej niż dokument z wyrokiem cesarskim: czasie podróży do Damaszku krok ten uczynił. trzynastego, ale już poprzednio spotykamy się jakby z Damaszku, ale twierdzi, że jej powodem była Petroniusz był uratowany. Cesarzem, wbrew Wszystko, czegokolwiek dowiedzieliśmy się z relacji introdukcją do niej, mianowicie z nagłym przejściem wrogość króla Nabatei Aretesa, a nie Żydów. wszelkim rachubom, zostaje Klaudiusz, znany ze zarówno samego Pawła, jak też autora Dziejów groźnego agenta Sanhedrynu na stronę Być może, że jeżeli chodzi o Dzieje Apostolskie, to swojej przychylności dla Żydów. (W dziesiątym roku Apostolskich, wskazuje na to, że nie był to akt nazarejczyków. mamy tam do czynienia z wypadkiem wyraźnego swego panowania wypędził jednak Żydów z Rzymu). dobrowolnego wyboru, lecz psychologiczna niejako Paweł nie przerwał swej zamierzonej podróży do pomieszania chronologii, bo sławetna ucieczka chyba I w końcu największa sensacja: nowy władca mianuje konieczność wynikająca z jego duchowej Damaszku, ale, jak wynika z opowieści, nie pobył rzeczywiście miała miejsce, tyle tylko że dopiero swego przyjaciela Heroda Agryppę królem Judei. predyspozycji i fenomenalnej chwytliwości umysłu. tam zbyt długo. Tamtejsi ortodoksyjni Żydzi, chcąc później, po trzyletnim pobycie Pawła w Arabii, no i z Wyniki, jakie uzyskaliśmy dzięki dokładniejszemu pomścić jego zdradę, nastawali na jego życie z taką innej zgoła przyczyny. ANTIOCHIA, DRUGA STOLICA odczytaniu tekstu, mają znaczenie również pod innym zajadłością, że musiał ratować się ucieczką. Przy Tak czy owak, z tych sprzecznych relacji da się CHRZEŚCIJAŃSTWA względem. W jednym z poprzednich rozdziałów, bramach miejskich czyhała na niego zasadzka, wobec wysupłać jedną, zastanawiającą prawdę: Paweł, zgodnie z poglądem większości biblistów, tego wierni uczniowie, których zdążył już sobie świeżo pozyskany wyznawca Jezusa, nie odczuwa Żydom te szczęśliwe odmiany wydawały się cudem: wyraziliśmy przekonanie, że zburzenie Jerozolimy (w pozyskać, spuścili go pod osłoną nocy z wysokości żadnej, ale to żadnej wewnętrznej potrzeby Kaligula nie żył; ich protektor został władcą 70 r.) było niejako cezurą dzielącą historię Kościoła muru warownego w przytroczonym do liny koszu. nawiązania kontaktu z jego autentycznymi uczniami imperium rzymskiego; obrońca świątyni Petroniusz na dwa wyraźnie zarysowane okresy: na fazę Autor Dziejów Apostolskich utrzymuje, że uciekinier w Jerozolimie, by od nich dowiedzieć się czegoś o ocalał; posucha się skończyła; znowu mieli swego judeochrześcijańską oraz na erę uniwersalistyczną, skierował się wprost do Jerozolimy, gdzie wpadł, naukach i żywocie swego nowego Mistrza. Zjawia króla. kiedy chrystianizm krzewił się na rozległych mówiąc w przenośni, z deszczu pod rynnę, bo tam na się, owszem, w Jerozolimie, ale dopiero po upływie Żydzi w Antiochii podnieśli w 39 r. rebelię, która obszarach świata grecko-rzymskiego. odmianę „helleniści” postanowili załatwić z nim trzech lat i w dodatku prawdopodobnie pod skończyła się zburzeniem ich domów modlitwy i Obecnie jednak dochodzimy do przekonania, że rok swoje porachunki, z tym skutkiem, że w ucieczce przymusem, uciekając przed pościgiem króla Aretesa. krwawym odwetem Greków. Zagrożeni odtąd 70 to data zbyt późna dla określenia owego przed ich napastliwością wylądował w końcu w I wtedy jednak zachowuje się niezwyczajnie, bo bawi pogromami i szykanami odetchnęli teraz z ulgą. demarkacyjnego pogranicza w rozwoju wczesnego swoim rodzinnym mieście - w Tarsie. tam tylko dni piętnaście i spotyka się wyłącznie z Nastały dla nich lepsze czasy, rośli więc w liczbę, Kościoła. Albowiem tendencje wyraźnie rozłamowe Posiadane źródła nie informują nas, jak długo tam Piotrem i „bratem Pańskim” Jakubem. Wygląda więc, bogacili się na handlu i rzemiośle. Zakładali też coraz występowały już w buncie „hellenistów”, szczególnie przebywał. Są jednak w listach Pawła poszlaki, z jakby stronił od innych apostołów i członków więcej domów modlitwy, chociaż, jeżeli chodzi o ich zaś w pamiętnej mowie Szczepana przed których można by wnioskować, że spędził tam całe nazarejskiej sekty (Gal. 1,18-19). życie religijne, rozbici byli na różne sekty, które Sanhedrynem, zakrawającej w swej treści właściwie lata. Cóż tam porabiał przez tak długi czas? Nie A teraz w związku z owym nie określonym wiodły ze sobą krzykliwe spory. Istniała wśród nich już na apostazję. mamy w tej mierze żadnych bezpośrednich chronologicznie pobytem w Jerozolimie inny od dawna sekta esseńczyków zapowiadająca przyjście Zgodnie z ustaloną przez biblistów tablicą wiadomości, jednakże to, co się potem stało, daje zastanawiający fakt. Jeśli wierzyć autorowi Dziejów Mesjasza, z której na pewno wielu przechodziło do chronologiczną wydarzenia te przypadają mniej nam podstawę do pewnych przypuszczeń. Apostolskich, Paweł nie zachowuje się tam grona czcicieli Jezusa. więcej na lata 35-36, zatem miały miejsce ni mniej, ni W tym właśnie okresie, kiedy chwilowo Paweł bynajmniej jak skromny uczeń, jak nowicjusz W tych warunkach tolerancji rozwijała się również, więcej jak trzydzieści pięć lat przed zburzeniem schodzi ze sceny historii, coraz ważniejszą rolę w spragniony wiedzy, lecz, o dziwo, występuje od razu jak to już wiemy, gmina chrześcijańska. Jerozolimy, a co dziwniejsze, niewiele lat po śmierci dziejach chrześcijaństwa zaczyna odgrywać w roli pewnego siebie nauczyciela, „... odważnie Przystępowali do niej nie tylko Żydzi ze zbliżonych Jezusa. Rzecz pouczająca, jak wcześnie nauka jego Antiochia, stolica Syrii. Było to wówczas trzecie co nauczając w imię Pana” (9,28), jak czytamy w Dzie- ideowo sekt judaistycznych, ale także ludzie innego zaczęła odrywać się od swego judaistycznego pnia. do wielkości miasto w imperium rzymskim, liczące jach Apostolskich. Potem spędził parę lat w Tarsie, pochodzenia etnicznego. Co przyciągało tych ludzi do Stało się to, jak wiemy, za sprawą tak zwanych około pół miliona mieszkańców i nazwane z racji gdzie jak to już wiemy, propagował nową wiarę, i to z tej nowej religii? Jest to zagadnienie złożone, którym „hellenistów”, a więc Żydów mówiących po grecku, swych wspaniałych budowli, placów i ogrodów takim skutkiem, że wieści o nim zawędrowały aż do zajmiemy się później nieco dokładniej. W tej chwili którzy musieli opuścić Jerozolimę i osiedliwszy, się „Królową Wschodu”. Oczywiście panowała tam Antiochii. wystarczy przytoczyć parę charakterystycznych na stałe w helleńskich metropoliach Morza kultura helleńska, a ludność, jakkolwiek różnorakiego Z ewentualną przerwą piętnastu dni pobytu w szczegółów o Antiochii, by zrozumieć, dlaczego ta Śródziemnego, stawali się tam pionierami pochodzenia etnicznego, posługiwała się językiem Jerozolimie, ileż w takim razie czasu przeżył w nowa, przeszczepiona z Jerozolimy sekta stała się chrystianizmu, ale równocześnie stopniowo ulegali greckim. izolacji od macierzystego źródła wiary; od ludzi, atrakcją dla niejednego z jej mieszkańców. przeobrażającym wpływom nowego otoczenia. Istniała tam od dawna duża kolonia żydowska, o którzy byli prawdziwymi uczniami i spadkobiercami Gdy Paweł przybył do Antiochii, było to miasto już o Gminom chrześcijańskim, które jak grzyby po której Józef Flawiusz powiada, że korzystała z wielu ukrzyżowanego Mesjasza! Ileż lat pobytu w czterechsetletniej historii. Założona przez jednego z deszczu powstawały wzdłuż wybrzeża przywilejów obywatelskich. Jest więc rzeczą środowisku cudzoziemskim, w mieście helleńskim, wodzów Aleksandra Wielkiego nad syryjską rzeką śródziemnomorskiego, przybywało coraz więcej zrozumiałą, że „helleniści”, którzy uchodzili z gdzie niepodzielnie panowała kultura i filozofia Orontes, zaludniona przez macedońskich i ateńskich adeptów, ale w pojęciu tych nowych wyznawców Jerozolimy przed prześladowaniami, przede grecka, a życie religijne toczyło się na oczach kolonistów, stała się, jak powiedzieliśmy, jednym z Jerozolima była już jakąś egzotyczną mieściną gdzieś wszystkim w Antiochii szukali schronienia. Dzięki mieszkańców pod znakiem mitów o umierającym i najważniejszych miast imperium rzymskiego, na krańcach świata. I w gruncie rzeczy nie mieli tym uchodźcom powstało tam najliczniejsze, zmartwychwstałym bogu! Gdy sobie to duchową metropolią hellenizmu w tej części świata, a pojęcia, kim w rzeczywistości był Jezus, jakie były najruchliwsze środowisko chrześcijańskie poza uprzytomnimy, nie możemy nie zapytać, skąd Paweł także stolicą Syrii, co uwidaczniało się w składzie prawdziwe koleje jego żywota. To, co im Jerozolimą. A także najzamożniejsze, gdyż jak to wiedział to wszystko, czego z taką apodyktyczną etnicznym jej ludności. Widziało się tam więcej ludzi opowiadano, dotyczyło głównie jego boskiego wynika z dalszej opowieści Dziejów Apostolskich, pasją nauczał innych? Z jakiego tytułu występował w Wschodu, niż Greków czy Rzymian. Przepychali się posłannictwa i dni pasyjnych, kiedy zawisł na krzyżu członkowie tej gminy wspomagali materialnie braci imieniu żydowskiego prorok z dalekiej Galilei, o oni przez ulice wśród gwaru i ożywienia w i po trzech dniach zmartwychwstał. Kochali go za to, jerozolimskich, gdy za panowania Klaudiusza nękał którym, jeżeli nawet cokolwiek wiedział, to tylko ze malowniczych strojach plemiennych, nadając miastu że dla ich zbawienia wybrał taką samą śmierć, jaką ich głód. słyszenia? koloryt orientalny. Była to istna wieża Babel karano ich samych: plebejuszy imperium rzymskiego Wieści o antiochijskich wyznawcach Jezusa Paweł wprawdzie utrzymywał, a na pewno sam był o języków, ale tę całą pstrokaciznę ludzką łączyła - hołyszów wyzutych z wszelkich praw ludzkich. I Chrystusa rychło dotarły do Jerozolimy i Jakub, tym głęboko przekonany, że Jezus ukazał mu się lepsza lub gorsza znajomość języka greckiego - oczywiście w swojej miłości, utęsknieniu i zapewne nie bardzo ufając „hellenistom”, postanowił osobiście podczas podróży do Damaszku i taką misję koine. uwielbieniu dla Jezusa pragnęli wiedzieć, jakim był wysłać do nich swego zaufanego człowieka, aby mu powierzył. W tym jednak bieda, że nie wszyscy Ulice były podobno brukowane płytami z białego człowiekiem, co mówił, jak zachowywał się w sprawował nad nimi nadzór i pokierował ich mu dawali wiarę. Wytknięto mu wręcz, że podaje się marmuru i obramowane szpalerami posągów, a w codzienności, jak wyglądał. Każdy strzęp wiadomości działalnością. Wybór padł na znanego nam już za apostoła samozwańczo. Oskarżenie widocznie nocy oświetlały je łuczywa i lampki oliwne, na ten temat chłonęli przeto chciwym uchem i rozpo- Barnabę. Był to kiedyś zamożny lewita z Cypru, mocno go ubodło, bo w listach swoich broni się z nie zawieszone na ścianach domów. Dziejopisarze wiadali innym. który cały swój majątek sprzedał, a uzyskane ukrywaną goryczą. Więcej jednak przykrości miał z rozpływają się nad urodą miasta, nad jego Ale z prowincji żydowskiej wieści docierały do nich pieniądze oddał apostołom na cele utrzymania gminy. tego powodu, że jego roszczenia najwidoczniej nie świątyniami, placami z wodotryskami i gmachami bardzo skąpe, na domiar mocno zniekształcone, i W Dziejach Apostolskich czytamy o nim, że był to sprawiały wrażenia także na przywódcach braci publicznymi; opisują domy mieszkalne, wysokie na spłowiałe przez odbycie dalekiej drogi. Jeżeli chodzi mąż „dobry, pełny Ducha Świętego i wiary”. jerozolimskich. Świadczą o tym liczne konflikty, trzy piętra, z dachami płaskimi, na których po o naocznych świadków, którzy okazyjnie pojawiali W Antiochii Barnaba zakrzątnął się żywo i jakie na tle osobistym i doktrynalnym miał z takimi dziennych upałach mieszkańcy urządzali sobie się w metropoliach helleńskich, to szansa spotkania pozyskiwał dla nowej wiary coraz więcej prozelitów. czołowymi przedstawicielami nowej nauki, jak Piotr, noclegi. Największy jednak podziw budził ich była zaiste mała. Ileż bowiem mogło ich być, a Gmina szybko się rozrastała i coraz trudniej było mu Jakub Sprawiedliwy, Barnaba i Jan Marek. Czyż gigantyczny posąg Apollina grającego na harfie. chrześcijanie liczyli już wtedy tysiączne rzesze kobiet sprostać zadaniom. Rozglądał się więc za jakimś ganiliby oni z taką surowością jego doktrynalne Ciało boga, wyrzeźbione w białym marmurze, i mężczyzn. Na domiar wszystkiego ci prawdziwi lub pomocnikiem. I teraz, po tej dygresji, wracamy do odchylenia i zmuszali go do kajania się w świątyni udrapowane było w pozłacane peplos. Pozłotą rzekomi towarzysze Mistrza, jeżeli ich wypytywano o głównego bohatera naszego opowiadania: do Pawła. jerozolimskiej, gdyby brali na serio jego twierdzenie, błyszczały także kędziory, wieniec laurowy na głowie te szczegóły, przeważnie zawodzili. Dla nich ważny Albowiem Barnaba decyduje się na niewygody iż jest wybrańcem samego Jezusa Chrystusa? i harfa. Oczy zrobione z różowych hiacyntów był jedynie tylko boski Zbawiciel, który czynił cuda, podróży do Tarsu, aby stamtąd ściągnąć do Antiochii Paweł w pewnym sensie istotnie mógł w oczach (odmiany cyrkonu), świeciły jakby własnym umarł na krzyżu i zmartwychwstał. Była to jedyna tego byłego pełnomocnika Sanhedrynu, nawróconego swoich współczesnych uchodzić za samozwańca. światłem. W gorejącym słońcu Syrii posąg rozsuwał prawda, która się liczyła; a to, co składało się na przed laty na wiarę chrześcijańską. Tworzył on właściwie nową teologię, nową religię, z niby latarnia morska swe blaski, służąc za drogo- ziemską biografię Jezusa, zatarło się rychło w ich Czyż byłby to uczynił, gdyby Paweł siedział w Tarsie dala od wpływów jerozolimskiej sekty wskaz podróżnym i karawanom idącym do miasta. pamięci. Typowym przykładem takiego stanu cicho, oddając się wyłącznie pospolitym sprawom nazarejczyków, w całkowicie odmiennych warunkach Chlubą miasta był również rozległy gaj laurowy, umysłów jest Paweł. Z listów jego, a więc z dnia codziennego? Rzecz jasna, że tak nie było. społecznych, etnicznych, obyczajowych i nazwany imieniem Dafne, owej nimfy z uroczej najstarszych dokumentów chrześcijaństwa, ówczesny Paweł musiał chyba głosić nową wiarę w swoim kulturowych. W jego koncepcji religijnej Jezus legendy greckiej, która wolała dać się zamienić w czytelnik mógł dowiedzieć się o Jezusie właściwie rodzinnym Tarsie, a także w rzymskiej prowincji niewiele ma wspólnego z wędrownym nauczycielem drzewo laurowe, niż ulec natrętnym zalotom Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 18 z 47 18 Strona 19 Apollina. Park słynął jeszcze z tej osobliwości, że do wspólnych posiłków z „poganami”, narażając się obok Antiochii stał się drugą bazą wypadową jego swoją duchową i historyczną podstawę. Dla przestępcom przysługiwało w jego granicach prawo na gniew Jakuba Sprawiedliwego, gdy zaś pod presją szeroko rozgałęzionych wędrówek. pierwszych chrześcijan Jezus Chrystus był przecież azylu. Cały okrągły rok odbywały się tam zawody jego wysłańców wrócili na pozycje rygorystycznej Nigdy nie wybierał się w drogę samotnie, miał Żydem, potomkiem królewskiego rodu Dawida i sportowe, festyny i rozmaite igrzyska. Istniały jednak ortodoksji, gorzkie wymówki czynił im Paweł. zawsze przy sobie towarzyszy, którzy z tych czy Mesjaszem zapowiedzianym przez w gaju zakątki również zaciszne, zamknięte dla Mimo tych zakłóceń, pomyślna sytuacja Żydów i owych powodów z każdą podróżą się zmieniali. W starotestamentowych proroków, których ewangelie pospólstwa. W pałacykach i willach, ukrytych w liberalizm „hellenistów” sprawiły, że sekta pierwszej podróży byli to Barnaba i Jan Marek. Obaj często cytują na dowód, że oczekiwanym Mesjaszem morzu zieleni, zażywali ochłody monarchowie i wyznawców Jezusa zyskiwała sobie coraz większą jednak, jak to już wiemy, poróżnili się z Pawłem i był właśnie on, a nie kto inny. dostojnicy już od czasów panowania Seleucydów; liczbę zwolenników wśród plebejskich warstw udali się na Cypr. Zastąpili ich w drugiej podróży spośród Rzymian upodobał sobie to miejsce Antiochii. Byli to ludzie, których przyciągały nie Sylas i Tymoteusz. W trzeciej natomiast miał ze sobą Autentycznymi uczniami i spadkobiercami byli szczególnie Pompejusz. tylko mesjanistyczne obietnice nowej religii, ale liczniejsze już towarzystwo, bo aż siedem osób, apostołowie oraz inni towarzysze jego wędrówek, a Miasto odznaczało się także bujnym życiem także, jak to już wspominaliśmy, nadzieja na korzyści mianowicie Sopatera, Arystarcha, Sekundusa, Gajusa, więc także „Starsi” gminy jerozolimskiej i „brat umysłowym, a jego głównymi ogniskami były wynikające z przynależności do braterskiego Tymoteusza, Tychika i Trofima. Pański” Jakub. To znaczy, że Paweł uzyskawszy na wysoko cenione szkoły filozofii, logiki i retoryki. zrzeszenia i uczestnictwa w jego wspólnych dobrach Autor Dziejów Apostolskich utrzymuje, że Paweł specjalnie odbytym soborze ich aprobatę, głosił Miewali tam swoje wykłady sławni sofiści, u których materialnych. Ten napływ neofitów pochodzenia każdą z trzech podróży zamykał pobytem w wiernie to, co nauczał Jezus Chrystus. Sobór stóp siadywali nawet synowie patrycjuszy rzymskich. obcoplemiennego miał daleko idące konsekwencje: Jerozolimie. Zawoził tam pochodzącą ze zbiórki jerozolimski był tu owym ważnym ogniwem, który Jednakże największym rozgłosem cieszyły się wnosili oni do sekty ferment swoich własnych jałmużnę dla biedujących braci wiązał Pawła z judeochrześcijańską fazą Kościoła. wiosenne uroczystości kultowe na cześć wyobrażeń religijnych, chrystianizm pod ich judeochrześcijańskich. Głównie jednak jakoby Intencją autora Dziejów Apostolskich była więc młodocianego bożka Adonisa, kochanka bogini wpływem zaczął się hellenizować. Może to właśnie zależało mu na utrzymaniu poprawnych stosunków z najwidoczniej obrona Pawła jako wiarogodnego Astarte. Odprawiano te obrzędy - zwane Adoniami - skłoniło Barnabę do wezwania na pomoc sławnego Jakubem i na polubownym rozwikłaniu powstałych kontynuatora apostołów. Czyż jednak tego rodzaju przez osiem dni. Urodziwy bożek pod koniec lata już wówczas Pawła, sam bowiem nie był w stanie między nimi rozdźwięków i sporów doktrynalnych. obrona była potrzebna? Wszak w chwili, kiedy umierał z nadmiaru miłości i wracał do życia na uporać się z tym wielkim napływem nowych Podczas pierwszego pobytu w Jerozolimie odbył się powstawała jego kronika, antagoniści Pawła wiosnę. Dramatyzując te wydarzenia ludność wyznawców. podobno tak zwany sobór jerozolimski. Ustalono właściwie już się nie liczyli. Jerozolima leżała w antiochijska, zanosząc się płaczem i lamentem, Wieloplemienna struktura gminy chrześcijańskiej ponoć na nim warunki, na jakich Paweł mógł nadal gruzach, a członkowie gminy jerozolimskiej, z gromadziła się przez pierwsze cztery dni nad miała chyba jakiś związek przyczynowy z faktem, że nawracać pogan. Pozwolono mu mianowicie zwalniać którymi Paweł, jak wynika z dokumentów, w symbolicznym grobem bożka, zaś następne cztery dni Antiochia stała się z biegiem czasu nie tylko jednym ich z obowiązku poddawania się obrzezaniu, o ile rzeczywistości miał ciągłe konflikty, albo przenieśli w radosnym pochodzie obnosiła jego posążek po z najruchliwszych ośrodków teologii chrześcijańskiej, tylko zachowają tak zwane cztery klauzule Jakubowe: się za Jordan do Pelli, albo rozproszyli się po ulicach miasta. ale także kuźnią rozmaitych herezji. Z jednej strony 1) nie będą spożywali mięsa pochodzącego od miastach i miasteczkach imperium rzymskiego. W pozostałych porach roku również nie brakowało działał tu ojciec apostolski Ignacy Antiocheński, je- zwierząt ofiarowanych bożkom pogańskim, Jednak mimo tego historycznego kataklizmu uroczystości tego rodzaju: stale wylęgały na miasto den z najpopularniejszych świętych owych czasów, 2) powstrzymają się od porubstwa, czyli od żydostwa wpływy judeochrześcijan i przeciwników procesje rozmaitych kultów i świątyń. Osławieni byli który marzył o poniesieniu śmierci męczeńskiej za stosunków z nierządnicami świątyń pogańskich, Pawła w gminach musiały być jeszcze wówczas dość pozbawieni męskości kapłani Wielkiej Matki, bogini wiarę i rzeczywiście poniósł ją w 110 r. za panowania 3) nie będą jedli mięsa zwierząt zdławionych, silne, skoro autor Dziejów Apostolskich uważał za otaczanej uwielbieniem i miłością przez najniższe Trajana. Z drugiej strony w tym mieście zyskały 4) nie wezmą do ust krwi zwierzęcej. potrzebne przeciwstawić się im odpowiednią repliką. warstwy ludności. Pląsając w ekstazie, kaleczyli się sobie zwolenników doktryny niezgodne z tradycyjną Kościół przywiązuje do tego soboru ogromne Odrzucali oni naukę Pawła, nie uznawali go za sztyletami i opryskiwali krwią ulicznych gapiów. teologią chrześcijańską. Tak więc biskup Antiochii, znaczenie historyczne, gdyż jego rezultatem było apostoła, a sprzeczną z judaizmem deifikację Jezusa Podobną sławą cieszyła się świątynia płodności z Paweł z Samosat, lansował tak zwany adopcjanizm formalne uznanie Pawła jako apostoła, a tym samym piętnowali jako herezję. Zgodnie z ich kapłankami, które nierządem zarabiały na jej twierdząc, że Jezus urodził się zwykłym człowiekiem przez implikację także usankcjonowanie jego starotestamentowymi pojęciami Jezus, chociaż był utrzymanie. i dopiero przez adopcję stał się Synem Bożym. Tutaj chrystologii. Jednakże wielu badaczy wyraziło zapowiedzianym Mesjaszem, wybrańcem Boga, Antiochia w ogóle uchodziła za miasto rozpusty i też najpodatniejszy grunt znalazł arianizm, poważne wątpliwości, czy taki sobór w prorokiem i cudotwórcą, nie miał jednak natury stręczycielstwa, gdzie kupczono pięknymi zaprzeczający boskiej naturze Jezusa. Ten potężny w rzeczywistości się odbył. Przede wszystkim powołują boskiej, lecz był tylko człowiekiem. nierządnicami. Poeta Juwenal w jednej ze swoich chrześcijaństwie nurt teologiczny cieszył się przez się oni na świadectwo samego Pawła. W jego listach Kontrowersja ta bynajmniej nie wygasała, lecz trwała ciętych satyr obyczajowych przedstawia rzekę pewien czas poparciem nawet samego Konstantyna bowiem nie ma absolutnie żadnej wzmianki o tego bardzo długo jeszcze po śmierci autora Dziejów Orontes jako symbol wszelkiego bezeceństwa Wielkiego i przetrwał do VII wieku wśród ludów rodzaju soborze. Czyż jest do pomyślenia, aby nie Apostolskich, co świadczy, że relacja o rzekomo idącego ze Wschodu. Czytamy tam między innymi: germańskich. wspominał o tak ważnym dla podbudowania swojego odbytym soborze jerozolimskim u przeciwników Lata świetności i rozkwitu Antiochii przypadają na autorytetu wydarzeniu? Byłaby to przecież znakomita Pawła nie znalazła wiary. Jeszcze w IV wieku, a więc Sprośny Orontes, znikając pod ziemią, okres panowania rzymskiego. Wraz z powolnym legitymacja wobec antagonistów, którzy odmawiali w trzysta lat później, potomkowie judeochrześcijan, Spłukując swe bogactwa na zgłodniałe brzegi Tybru upadkiem potęgi rzymskiej, Antiochia zaczęła mu prawa nauczania. tak zwani ebionici (ubodzy), odsądzali Pawła od czci Karmi Italię swoimi ladacznicami... również tracić na znaczeniu i podupadać. Później, w Uderzający jest ponadto fakt, że Paweł cały czas i wiary, piętnując go jako odstępcę i fałszerza nauki XIII wieku zburzyli ją egipscy Mamelucy, wreszcie zupełnie nie czuł się skrępowany trzecią z kolei Jezusa. Mając w pamięci scenerię Antiochii, możemy zajęli ją Otomani. Gdy wreszcie odbili ją krzyżowcy, klauzulą Jakubową. Później zobaczymy, co było W 1965 r. dokonano w tej dziedzinie rewelacyjnego spojrzeć na tamtejsze środowisko chrześcijańskie z wyrżnęli w pień, jak sami się przechwalali, sto przyczyną, że ten nieodrodny Żyd pozwolił swoim odkrycia. Profesor Uniwersytetu Hebrajskiego w właściwej perspektywy historycznej. Nie trzeba tysięcy wyznawców islamu. Za czasów ich rządów prozelitom jadać i że sam z nimi jadał mięso Jerozolimie, Szlomo Pines, zainteresował się bliżej zapominać, że w tym półmilionowym mrowisku wybuchła w mieście straszliwa klęska głodu. skażonego pochodzenia. Nie chce się jednak wierzyć, zagadkowym, sześćset stron liczącym manuskryptem ludzkim, huczącym gwarem i ożywieniem Żydzi Przywódcy krzyżowców odkopali w katedrze by mąż o tak wygórowanych wymaganiach miał arabskim, który znaleziono w Stambule. Okazało się, stanowili w gruncie rzeczy stosunkowo niewielką, zardzewiałą lancę i aby ludność podtrzymać na łamać przyjęte na siebie zobowiązania w sposób do że jest to tysiąc lat liczący traktat polemiczny, wyosobnioną enklawę, a w obrębie tej enklawy tkwiła duchu, obnosili ją w procesji jako cudownie tego stopnia nonszalancki. Można chyba napisany przez teologa arabskiego nazwiskiem Al- mniejsza jeszcze grupa wyznawców Jezusa. Jeżeli odnalezioną lancę, którą żołnierz rzymski przebił bok przypuszczać, że tych zobowiązań soborowych nigdy Jabbar. Nie to jednak było ważne. Sensację wywołał więc słyszy się, że Antiochia stała się w tych czasach ukrzyżowanego Jezusa. na siebie nie brał. dopiero fakt, że jeden fragment manuskryptu okazał drugą po Jerozolimie stolicą chrześcijaństwa, trzeba Na stanowisku, gdzie dawniej była Antiochia, Ciekawą rzeczą jest to, że autor Dziejów się judeochrześcijańskim tekstem, przetłumaczonym to określenie sprowadzić do właściwych wymiarów. prowadziły od 1932 r. prace wykopaliskowe Apostolskich mimo woli potwierdza nasze w V lub VI wieku z dialektu aramejskiego, będącego Co bowiem dla dziejopisów chrześcijańskich było ze ekspedycje francuskich i amerykańskich przypuszczenie i tym samym tu znowu sobie ongiś w powszechnym użyciu na obszarze Syrii. wszech miar doniosłe, dla większości mieszkańców archeologów. Odkopano dotychczas ruiny jednego z zaprzecza. Opowiada mianowicie, że w czasie Prof. Pines wyraża przekonanie, że autorami tekstu syryjskiej metropolii, zajętych swoimi własnymi spra- największych cyrków rzymskich, akropolu na ostatniego pobytu Pawła w Jerozolimie i tuż przed byli autentyczni członkowie gminy nazarejczyków w wami, po prostu nie istniało. Owszem, znali dobrze wzgórzu, licznych term, murów obronnych i jego aresztowaniem, a zatem wiele lat po rzekomo Jerozolimie. Opowiadają oni, jak sekta z dnia na Żydów, jest jednak rzeczą wątpliwą, czy słyszeli coś pałacyków bogatych Rzymian, a nawet marmurowy odbytym soborze, Jakub tak oto miał do niego dzień stawała się coraz liczniejsza. Jednocześnie o jakiejś świeżo w ich środowisku powstałej sekcie posąg bogini Tyche, patronki miasta. przemówić: „A co się tyczy nawróconych pogan, jednak donoszą z rozgoryczeniem, że ostre konflikty wyznawców Jezusa. Były to wewnętrzne sprawy Do największych skarbów wśród wykopalisk należy tośmy już na piśmie rozstrzygnęli, aby się rozbijały ją na rywalizujące ze sobą ugrupowania. społeczności żydowskiej, które ich zgoła nie zaliczyć wspaniałe mozaiki posadzkowe, niektóre powstrzymali od rzeczy ofiarowanych bałwanom, Czyżby ta interesująca relacja miała jakiś związek z obchodziły, tym bardziej że mieli Żydów w pogardzie pochodzące z lat apostolskich. Bardzo często krwi, zwierząt zdławionych i porubstwa” (21,25). dramatycznym buntem „hellenistów”? i nienawiści. motywem tych kompozycji jest kult Izydy, co Najważniejszą rzeczą jest jednak dla nas to, co piszą To wszystko, jak powiedzieliśmy, naraz uległo świadczy o wielkiej popularności tej bogini w Uważnego czytelnika od razu musi uderzyć, że Jakub oni o Pawle. Podkreślając, że nazarejczycy zawsze zmianie. Dla Żydów nastał okres wielkiej Antiochii. Inna mozaika, znajdująca się obecnie w przemawia tu do Pawła jak do człowieka, który o tym pozostawali wiernymi wyznawcami Prawa Mojże- pomyślności. Musiało to oczywiście sprawić Luwrze, przedstawia ptaka Feniksa z aureolą na sekrecie słyszy raz pierwszy. Boć przecież nie szowego, że Jezusa czcili nie jako Boga, lecz jako wrażenie na wielu oportunistach wśród obywateli głowie. Mit o legendarnym ptaku, który spłonął na miałoby sensu odzywać się w ten sposób do kogoś, Męża Sprawiedliwości i proroka izraelskiego, miasta, zawsze gotowych do poddawania się stosie, by następnie wylecieć z popiołów do nowego kto już od wielu lat dobrze był obeznany z jego piętnowali Pawła jako fałszerza nauki Jezusa i kaprysom władzy. Wśród nich było wielu życia, przyczynił się w jakimś stopniu do powstania postanowieniami i przyjął na siebie obowiązek renegata, który opowiedział się po stronie Rzymian. niewolników i biedaków, którzy po prostu pragnęli wśród wczesnych chrześcijan wiary w cielesne przestrzegania ich w swojej działalności misyjnej. znaleźć przytułek w tej zgranej, uprzywilejowanej zmartwychwstanie. W 1910 r. robotnicy kopiący Jest więc jasne, że autor Dziejów Apostolskich, NIEZWYKŁE PRZYGODY PAWŁA wspólnocie w nadziei, że odzyskają tam to, co utrącili studnię znaleźli pięknie rzeźbiony puchar srebrny. zapominając, co niedawno pisał na temat soboru na skutek okupacji rzymskiej: lepsze warunki bytu Według opinii niektórych archeologów figuralny jerozolimskiego, zabrnął w ślepą uliczkę Druga część Dziejów Apostolskich odznacza się materialnego oraz poczucie bezpieczeństwa ornament przedstawia najdawniejszy portret Jezusa i niekonsekwencji. Oczywiście skutek jest ten, że wyjątkowo dramatyczną fabułą, jest bowiem wynikającego z przynależności do jakiegoś jego uczniów. Znaleźli się też autorzy, którzy nachodzą nas poważne wątpliwości co do prawdy dosłownie naszpikowana niezwykłymi wydarzeniami zorganizowanego bractwa. utrzymywali, że jest to kielich Jezusa z Ostatniej historycznej jego relacji. Zestawiając to demaskujące i elementami cudowności. Odnosi się przeto Przy synagogach diaspory żydowskiej istniała Wieczerzy. go potknięcie z bardziej uderzającym faktem wrażenie, że autor świadomie posłużył się konwencją ponadto od dawna dość liczna grupa pogan, którzy milczenia Pawła w jego autentycznej korespondencji, przygodowej opowieści, której w czasach hellenizmu porzucili swoje wierzenia plemienne i stali się ZAGADKA SOBORU JEROZOLIMSKIEGO rozumiemy stanowisko tych biblistów, którzy hołdowali niektórzy dziejopisarze i biografowie. W monoteistami. Nazywali się „ci, którzy bali się Boga” opowieść o soborze jerozolimskim wręcz między duchu tej konwencji Paweł dostaje się ustawicznie w i brali udział w modlitwach, lecz wolno im było Z chwilą urządzenia się w Antiochii, Paweł rozwijał z bajki włożyli. najróżniejsze opały, które następują po sobie w stawać tylko przy wejściu. „Bogobojni” nie chcieli się niebywałym zapałem i ofiarnością akcję misjonarską, tempie wręcz oszałamiającym. Poturbowany i poddać przepisom rytualnym judaizmu, chociaż która według obliczeń” większości biblistów trwała Autor Dziejów Apostolskich, przekazując nam tego upokarzany chłostą, potrafi jednak wybrnąć z tych pociągał ich kodeks moralny proroków i wiara w bez mała dwadzieścia lat. Autor Dziejów rodzaju wiadomość, chyba powodował się aktualnymi tarapatów obronną ręką, jak przystało na bohatera jedynego Boga. Apostolskich utrzymuje, że Paweł odbył w tym czasie potrzebami propagandowymi. Nietrudno zorientować opowiadań tego rodzaju. A więc dostępu broniły im surowo przestrzegane trzy wielkie wyprawy, podczas których odwiedził się, że Piotra potraktował raczej zdawkowo, Autor, rzecz oczywista, dokonał tu nakazy i zakazy rytualne, wysoki mur żydowskiej macierzystą wyspę Barnaby - Cypr, a potem miasta i natomiast jego bohaterem jest Paweł. Z podziwem i charakterystycznego zabiegu literackiego. Wybierając ortodoksji. Znalazła się jednak furtka do tego miasteczka na obszarze wschodniego wybrzeża uwielbieniem rozpisuje się na temat jego z dwudziestu lat życia Pawła i kumulując w zwięzłej zamkniętego kręgu. Rolę tej furtki spełniała sekta Morza Śródziemnego i Morza Egejskiego, niezmordowanej działalności misyjnej i relacji przede wszystkim te ewenementy, które swoją chrześcijańska. Jej członkami byli; przeważnie zbiegli zapuszczając się daleko na północ do Troady, miasta nauczycielskiej. Podkreślając nieprzeciętną sensacyjnością mogły zafrapować czytelnika, z Jerozolimy „helleniści”, liberalniejsi, jak wiadomo, portowego krainy, której stolicą był ongiś Iljon, czyli osobowość, hart ducha i zasługi apostoła dla jednocześnie jednak pragnął mu zasugerować, ileż w poglądach religijnych i bardziej otwarci na sprawy Troja. Stamtąd przeprawił się na okręcie do Kościoła, równocześnie pragnie przekonać Paweł musiał się natrudzić i nawalczyć w służbie otaczającego ich świata. W stosunku do ludzi Macedonii i skierował lądem do Aten. czytelników, że Paweł nie działał samowolnie, lecz za Jezusa Chrystusa. pochodzenia nieżydowskiego, którzy garnęli się do Wśród rozlicznych miejscowości, gdzie zastawał wiedzą i przyzwoleniem macierzystej gminy w Żywot Pawła, skonstruowany w sposób tak nich, szli na daleko idące ustępstwa, byleby ich nie istniejące już gminy lub zakładał nowe, nawracając Jerozolimie. Jednym słowem, nakreślony przezeń selektywny, sprawia wrażenie, jakby zawsze był odstraszyć. Zwalniali ich nie tylko z obowiązku Żydów i pogan, warto tu wymienić przede wszystkim portret Pawła to raczej tendencyjnie zabarwiony pełen niezwykłych i bulwersujących wydarzeń, jakby poddania się obrzezaniu, ale nawet nie narzucali im Efez, Filippi, stolicę Macedonii Tessalonikę, Korynt i dokument, napisany w duchu istniejącego w stanowił pasmo udręk i szamotania się z nakazanych przez judaizm przepisów dietetycznych. wiele innych. chrystianizmie nurtu paulińskiego. przeciwnikami. To natomiast, co w jego osobowości Wystarczyło im, że wierzyli w Jezusa Chrystusa. W niektórych miastach zatrzymywał się na dłuższy było naprawdę brzemienne w historyczne skutki, I jakby prawem sprzężenia zwrotnego oni sami, mimo okres. Tak np. w Koryncie zaprzyjaźnił się z wygnaną Dlaczego autorowi Dziejów Apostolskich zależało na mianowicie jego chrystologia, zostało potraktowane że czuli się Żydami, z tych przepisów często się z Rzymu parą małżeńską Akwilą i Pryscyllą. utrzymaniu takiej wersji? Otóż chrystianizm Pawła, raczej marginesowo. Toteż, jeżeli duchową sylwetkę i wyłamywali. Zresztą nie tylko „helleniści”, ale Mieszkał u nich przeszło półtora roku, zarabiając chociaż wolny już od balastu niektórych rytualnych naukę Pawła znamy coś niecoś lepiej i gruntowniej, czasami również tacy wierni judaizmowi wraz z nimi na życie wyrobem namiotów. Podczas rygorów Starego Zakonu, nie mógł wyprzeć się nie Dziejom Apostolskim to zawdzięczamy, lecz nazarejczycy jerozolimscy, jak Piotr i Barnaba. trzeciej podróży osiadł aż na trzy lata w Efezie, który swego judaistycznego rodowodu. Bez Starego temu szczęśliwemu zbiegowi okoliczności, że ocalały Prawdopodobnie pod wpływem Pawła siadywali oni Testamentu zawisnąłby po prostu w próżni, straciłby niektóre jego listy. Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 19 z 47 19 Strona 20 Wgląd w mechanizm owej metody pisarskiej daje odmianę w Atenach. Paweł z właściwą sobie pasją tylko w Efezie, ale prawie w całej Azji ten Paweł wartościowych rzeczy i wywiózł do Rzymu jako łup nam następujące wyliczenie: w tekście zamkniętym w przystąpił tam do szeroko zakrojonej kampanii namówił i do odstępstwa przywiódł wielkie mnóstwo wojenny. szesnastu króciutkich rozdziałach, a więc w narracji, propagandowej w dążeniu do najambitniejszego celu ludzi, mówiąc: Nie są bogami ci, co są rękoma Lepsze doświadczenie miał Efez z Juliuszem którą ze względu na rozmiary nazwalibyśmy dziś swego życia: zaszczepienia chrześcijaństwa w samym uczynieni. I grozi nam, że nie tylko zawód nasz Cezarem, pogromcą Pompejusza. Uwolnił on nowelą, Paweł aż szesnaście razy narażony jest na sercu kultury greckiej. Wiódł w tym celu gorące pójdzie w poniewierkę, ale i świątynia Wielkiej obywateli od niezmiernie uciążliwych podatków, za wielkie niebezpieczeństwa, na konflikty z dysputy z epikurejskimi i stoickimi filozofami, co Diany za nic będzie poczytana i tak zacznie co w dowód wdzięczności został okrzyknięty bogiem otoczeniem, które niekiedy swym gwałtownym, wreszcie skończyło się w ten sposób, że podupadać majestat tej, którą czci cała Azja i świat i zbawicielem świata. W latach 33-32 p.n.e. bawiła w dramatycznym przebiegiem musiały chyba u zaprowadzono go na areopag, gdzie swoje cały”. Rozagitowany motłoch porwał towarzyszy mieście słynna para kochanków, Antoniusz i starożytnych czytelników budzić grozę i podziw dla przekonania mógł na nowo wyłuszczać w obecności podróży Pawła, Gajusa i Arystarcha, na co on sam Kleopatra. Przygotowując się do walnej rozprawy z ich protagonisty. najwyższego trybunału Aten. chciał wystąpić w ich obronie, ale na prośbę uczniów Oktawianem, która nawiasem mówiąc skończyła się Pierwszą przygodę miał Paweł na wyspie Cypr, Zasady swej nauki Paweł ujął lapidarnie w krótkim i nawet niektórych urzędników rzymskich zaniechał ich klęską pod Afocjum w 31 r. p.n.e., skoncentrowali dokąd udał się z Barnabą zaraz na początku swej przemówieniu, które nawiasem mówiąc trudno uznać swego zamiaru. Zresztą interwencja okazała się tam wszystkie swoje siły lądowe i morskie. pierwszej podróży. Tam nawrócił prokonsula za historycznie autentyczne. Jest to typowo literacka zbędna, gdyż zamieszki skończyły się manifestacją na Tymczasem oddawali się najrozmaitszym uciechom i rzymskiego Sergiusza Pawła. Zanim to jednak kompozycja autora Dziejów Apostolskich, może cześć Diany w miejscowym teatrze, a potem tłumy na zabawom. Ulice Efezu były pełne wałęsających się nastąpiło, musiał zwalczyć opór magika imieniem nawet odbicie jego osobistych poglądów, a nie apel pisarza miejskiego rozeszły się spokojnie do legionistów i marynarzy. Nie było dnia, żeby nie Elymas i unieszkodliwić go w ten sposób, że na samego Pawła. Spisano przecież tekst tego przemó- domów. Paweł i jego towarzysze mogli wobec tego odbywały się jakieś festyny, przeglądy wojsk, pewien czas go oślepił. wienia sporo lat po śmierci Pawła i trudno bez przeszkód opuścić Efez i ruszyć do Macedonii. igrzyska cyrkowe, teatralne widowiska lub libacje. W Antiochii Pizydyjskiej pobożne niewiasty i przypuszczać, by ktokolwiek mógł odtworzyć je z Relacja, jak widzimy, mocno dramatyczna. Ale jak Gdy po zwycięstwie Oktawian August objął rządy przełożeni tamtejszej gminy żydowskiej, z którymi pamięci tak dosłownie. Niemniej treść tego przedstawia się ona w świetle znanych nam faktów nad światem, okazywał miastu wielką życzliwość. wdał się w ostrą dysputę religijną, wypędzili go z przemówienia, przez to, że w nowatorski i celny historycznych? Czy rzeczywiście chrześcijaństwo Dzięki jego hojności Efez przeżywał okres miasta. W Ikonium poganie i Żydzi zmówili się, aby sposób definiuje podstawową różnicę dzielącą odnosiło wtedy sukcesy na tak wielką skalę, że szczególnej pomyślności i w chwili, gdy pojawił się go ukamienować, ale on, ostrzeżony zawczasu przez chrześcijaństwo od pozostałych wierzeń ówczesnego obywatele Efezu mogli czuć się zagrożeni? tam Paweł, liczył podobno już około dwustu tysięcy przyjaciół, wymknął się z niegościnnego miasteczka i świata, stanowi jeden z tych fragmentów Dziejów Spróbujmy choćby w skrócie na to pytanie mieszkańców. skierował do Lystry na spotkanie jednej z Apostolskich, które zasługują na szczególną uwagę. odpowiedzieć. najdziwniejszych przygód, którą można by nazwać Paweł, stanąwszy przed areopagiem, rozpoczął swoją Dla porządku trzeba zaznaczyć, że świątynia efeska FANTAZJA I PIERWSZY W DZIEJACH STOS komiczną, gdyby nie zakończyła się dotkliwym orację iście dyplomatycznym chwytem, by od razu nie była poświęcona Dianie, lecz Artemidzie i dlatego PŁONĄCY pobiciem apostoła. zdobyć sobie życzliwy posłuch. Powołał się nazywała się „Artemizjon”. Ta bogini nie była jednak A rzecz miała się tak. Paweł, przybywszy do Lystry, mianowicie na epigraf przeczytany na ołtarzu jednej już wówczas greckim odpowiednikiem Diany, lecz Nie bez powodu pozwoliliśmy sobie na tę dygresję od uzdrowił człowieka, który był sparaliżowany. Wieść świątyń ateńskich, który składał się z dwóch słów: przeobraziła się z latami w typowe bóstwo Wschodu. głównego nurtu naszych rozważań. Pragnęliśmy o cudownym uleczeniu szybko się rozniosła w „Nieznanemu Bogu”. Wskazując na siebie jako na Efez leżał przecież w Azji Mniejszej, gdzie od bowiem przypomnieć pewne kardynalne fakty z mieście. Ludzie wprowadzeni w stan najwyższego wyznawcę i zwiastuna właśnie tego Boga, Boga zamierzchłych czasów uprawiano kult Wielkiej dziejów Efezu, aby je teraz skonfrontować z tym, co z uniesienia, wykrzykiwali, że przybyli do nich w czczonego także przez Ateńczyków, powiedział Matki. W nawiązaniu do tej tradycji Artemida efeska taką siłą przekonania opowiada nam autor Dziejów ludzkiej postaci bogowie; Barnabę, bardziej między innymi: stała się boginią płodności i karmicielką ludzkości, a Apostolskich. Ta konfrontacja, jak zobaczymy, nie postawnego, okrzyknięto Jowiszem, a drobniejszego i „Co tedy, nie znając, czcicie, to ja wam zwiastuję. dla uwydatnienia tych funkcji przedstawiano ją w przemawia na rzecz jego wiarogodności jako ruchliwszego Pawła Merkurym. Doszło do tego, że Bóg, który stworzył świat i wszystko, co na nim jest, rzeźbach jako niewiastę o mnogich piersiach i historyka. kapłan pobliskiej świątyni Jowisza, wciągnięty w będąc Peanem nieba i ziemi, nie mieszka w odpowiednio obdarzono przydomkiem „Polymastis”. Przede wszystkim wierzyć się nie chce, żeby w latach zbiorową psychozę, przywiódł ozdobione girlandami świątyniach ręką uczynionych. I nie odbiera posługi z Świątynia została wzniesiona w latach 580-560 p.n.e. pięćdziesiątych n.e., a więc w początkach swego woły, by złożyć ofiarę domniemanym boskim rąk ludzkich, jak gdyby czegoś potrzebował, bo sam Za czasów Pawła liczyła więc sześćset lat z okładem. istnienia chrześcijaństwo mogło w Efezie cieszyć się przybyszom. Paweł i Barnaba w najwyższej daje wszystkim życie, tchnienie i wszystko. On to Co prawda w ciągu swojej długiej historii ulegała już tak ogromną wziętością, że przestraszeni desperacji wmieszali się w to rozegzaltowane uczynił, że od jednego (człowieka pochodzący) cały nieraz zagładzie, ale zawsze odradzała się z popiołów obywatele tego dumnego miasta czuli się zmuszeni zbiegowisko i rozdzierając szaty wołali: „Mężowie, rodzaj ludzki zamieszkuje na całej ziemi. Zakreślił też jeszcze wspanialsza. Między innymi w 356 r. p.n.e. manifestować swój protest w masowych rozruchach czemu to czynicie? I myśmy śmiertelnicy, podobni czasy i granice ich zamieszkania, żeby szukając szewc efeski Herostrat spalił ją, aby zachować sławę ulicznych. Iluż bowiem członków mogła liczyć wam ludzie”. W ten sposób tłumacząc im, kim są i Boga, znaleźli go niejako po omacku, choć nie jest swego imienia wśród potomnych. Ostatecznej ówczesna, przez Pawła kierowana gmina jaką głoszą naukę, powstrzymali ich od składania daleko od każdego z nas. Albowiem w nim żyjemy i zagładzie uległa dopiero w III wieku z rąk chrześcijańska? W najlepszym razie paruset, krwawej ofiary. ruszamy się, i jesteśmy, jak i niektórzy z waszych barbarzyńskich plemion Gotów. powiedzmy nawet parę tysięcy. W metropolii liczącej Rychło jednak przekonali się, jak zmienne potrafią poetów powiedzieli, że i z rodu jego jesteśmy. Będąc Można wyobrazić sobie, jaką czcią i bojaźnią dwieście tysięcy mieszkańców, nieustannie być nastroje tłumów. Okazało się bowiem, że Żydzi przeto rodem Bożym, nie powinniśmy sądzić, że otaczano sędziwą, majestatyczną świątynię. Sława jej wypełnionej po brzegi tłumem pielgrzymów, było to zarówno z Antiochii, jak też z Ikonium byli Bóstwo jest podobne do wyrzeźbionego sztuką i docierała nie tylko do pobliskiej Grecji, ale także do tyle, co kropla w morzu. Wyznawcy Jezusa, pamiętliwi i nie dali za wygraną. W ślad za myślą ludzką złota, czy srebra, czy kamienia” (17, Italii i nawet hen do odległej Marsylii. Miarą tej zagubieni w mrowisku ogromnego miasta, tworzyli uciekinierami, którzy tak łatwo im się z rąk 23-29). sławy jest między innymi fakt, że król perski tam niepokaźną, egzotyczną grupkę ludzi wymknęli, wysłali pościg. Wysłańcy tych gmin Ten cudzoziemiec, pełen niezwykłego ognia i Kserkses, który zazwyczaj burzył wszystkie wyodrębnionych od reszty społeczeństwa. Autor żydowskich podburzyli mieszkańców Lystry, a oni mądrości, musiał chyba zaskoczyć dostojników napotykane świątynie greckie, nakazał surowo, by tę Dziejów Apostolskich nie zdaje sobie sprawy z tej wywlekli Pawła i Barnabę za miasto, obrzucili greckich przypochlebną formą swego oratorskiego pozostawiono nietkniętą. Oczywiście okrągły rok oczywistej dysproporcji i beztrosko wyolbrzymia rolę kamieniami i pozostawili na polu w mniemaniu, że wywodu, toteż z początku słuchali go z oblegały ją nieprzeliczone tłumy pielgrzymów; chrześcijaństwa do wymiarów wręcz utopijnych. nie żyją. Nieszczęśnicy stracili jednak tylko zainteresowaniem. Gdy jednak przeszedł do przybywali oni z bliska i z daleka, by daninami Jeżeli bowiem naprawdę byłoby tak, jak każe nam przytomność i ocknąwszy się nad ranem, powlekli się zapowiedzi Sądu Ostatecznego i cielesnego zaskarbić sobie przychylność Wielkiej Matki wierzyć autor, to w takim razie Artemida musiałaby do Derbe. zmartwychwstania umarłych, cała ich natura, Artemidy. tracić swoich wyznawców masowo i w tempie wręcz W sławnym macedońskim mieście Filippi Pawłowi przepojona wielką tradycją filozoficznego myślenia i Istnieje jednak w tym wszystkim jeszcze druga strona zawrotnym. Tylko w tym wypadku stałoby się rzeczą przydarzyła się inna przygoda, która wprawdzie także sceptycyzmu, wzdrygnęła się odruchowo. Poglądy medalu. Otóż świątynia poza tym, że była miejscem zrozumiałą, dlaczego bogaci i znani z przedsiębior- zaczęła się dosyć dramatycznie, na odmianę jednak owego wędrowca z Azji wydawały im się do tego funkcji kultowych, służyła jeszcze innym celom, o czości kupcy i rzemieślnicy Efezu tracili aż tylu skończyła się raczej humorystycznie. Jego stopnia niedorzeczne, że skwitowali je szyderczym czym ci skromni i pobożni pielgrzymi zapewne nie amatorów na wyrabiane przez siebie posążki towarzyszem podróży był tym razem Sylas. Otóż ile śmiechem. mieli najmniejszego pojęcia. Była mianowicie jedną z Artemidy i ponosili z tego powodu tak dotkliwy razy obaj zmierzali do żydowskiego domu modlitwy, Gdy Paweł rozstawał się z nieprzyjaznym miastem, najpotężniejszych placówek ekonomicznych i ubytek zarobków, że wpadli w popłoch, wyrastała jakby spod ziemi jakaś młoda wieszczka i miał chyba jeszcze w uszach pogłos tego urągliwego finansowych ówczesnego świata. majestatyczna zaś, sławna wśród ludów i opływająca idąc krok w krok za nimi, z uporem wydzierała się na śmiechu. Możemy jednak wyobrazić sobie, że nie Jak właściwie doszło do tej dwoistości? Żeby to w bogactwa świątynia pozostała z niepewną cały głos: „Ci ludzie są sługami Boga!” czuł się tak całkowicie pokonany. Zdążył bowiem zrozumieć, należy pamiętać, że Efez był wielkim przyszłością swojej egzystencji. Zdarzało się to tak często, aż Pawłowi w końcu się zjednać sobie nieco adeptów, pionierów pierwszej portem morskim, znanym z ożywionego handlu. U Zresztą ta rzekomo zagrożona w swej egzystencji sprzykrzyło. Wypłoszył więc z niej ducha wieszczego gminy chrześcijańskiej na obszarach Europy. Autor jego nabrzeży spotykały się ładowne statki Wschodu i przez działalność Pawła świątynia prosperowała w i sprawił, że stała się normalną niewiastą. Okazało się Dziejów Apostolskich z grona tych świeżo Zachodu, by wymieniać bogaty wybój towarów, jak najlepsze jeszcze dwa pełne stulecia, a upadła w jednak, że w ten sposób naraził się pewnym obrotnym nawróconych wyznawców wymienia po imieniu tylko wino, egzotyczne pachnidła, dzieła sztuki i wyroby końcu nie z braku wyznawców, lecz tylko z tego obywatelom miasta, którzy z wróżbiarstwa owej dwie osoby, niewiastę Damaris oraz, Dionizego rzemieślnicze. Handel, prowadzony na skalę powodu, że w 262 r. zburzyły ją plemiona Gotów niewiasty ciągnęli stałe dochody. Zawlekli oni Areopagitę, o którym historyk kościelny Euzebjusz międzynarodową, nie mógł obyć się bez kredytów i podczas najazdu na Azję Mniejszą. wścibskich intruzów przed oblicze władzy i oskarżyli pisze, że został pierwszym biskupem Aten. udziałowców dysponujących gotówką. Kapłani Ale i wtedy kult Artemidy nie dał za wygraną. Na o sianie niepokojów w mieście. Pod presją W Koryncie, dokąd Paweł udał się następnie, zabawił Artemizjonu, zgromadziwszy ogromne bogactwa gruzach starej świątyni wyrosła nowa, wprawdzie podburzonego przez nich motłochu ulicznego, który przeszło półtora roku. Zrazu nauczał w tamtejszej dzięki hojności królów i ofiarności pielgrzymów, w daleko skromniejsza, bo miasto zubożało, jednak wrzaskliwie domagał się ich ukarania, synagodze, ponieważ jednak Żydzi z uporem lot zrozumieli te potrzeby. Ich świątynia stała się trwała tam jeszcze przez pewien czas, dopóki na jej przedstawiciele władzy miejskiej kazali ich obnażyć, odrzucali to, co głosił, postanowił całą uwagę jednocześnie, instytucją bankową, która za opłatą miejscu nie został zbudowany kościół, pierwszy w wychłostać rózgami i zakutych w dyby wtrącić do poświęcić nieżydowskim obywatelom miasta. Wśród przyjmowała na przechowanie lub przekazywała do chrześcijaństwie kościół poświęcony Matce Jezusa najciemniejszego lochu więzienia. Żydów mógł jednak pochwalić się jednym wyjątkowo innych miast wkłady pieniężne, udzielała na procent Chrystusa. Mamy tu jeden z typowych przykładów Sytuacja, zdawałoby się, bez wyjścia. Ale, jak to z dużym osiągnięciem, chociaż przysporzyło mu ono pożyczek i finansowała wyprawy morskie, a rosnące mądrego konformizmu Kościoła, który zawsze tam, reguły w takich dramatycznych wypadkach bywa w niebawem sporo kłopotów. Mianowicie udało mu się dochody z tych poczynań inwestowała w latyfundiach gdzie napotykał żywotność głęboko zakorzenionych Dziejach Apostolskich, naszym bohaterom pozyskać aż samego zwierzchnika synagogi Kryspusa ziemskich, które nabywała wszędzie, gdzie się dało, pogańskich wierzeń lub starodawnych miejsc przychodzą w sukurs życzliwe siły z zaświatów. z rodziną i domownikami. W środowisku żydowskim nawet w samej Italii. Anglik Wood odkrył w drugiej kultowych, potrafił zręcznie asymilować je dla Nagle bowiem zatrzęsła się ziemia, więzienie zawrzało jak w ulu. Wybrany pospiesznie na jego połowie XIX wieku miejsce, gdzie kryły się pod swoich potrzeb. zachwiało się w posadach, bramy rozwarły się na miejsce nowy zwierzchnik Sostenes chciał za wszelką ziemią ruiny świątyni. Prowadził tam poszukiwania W kościele efeskim odbył się w 431 r. sobór, na oścież, a z ich ciał odpadły wszelkie więzy, Strażnik, cenę pozbyć się Pawła, aby zapobiec dalszym tego archeologiczne, kontynuowane następnie również którym przy wtórze sporów i krwawych walk myśląc, że więźniowie uciekli, chciał popełnić samo- rodzaju porażkom. Nie poszedł jednak za przykładem przez innych archeologów. Owocem tych prac ulicznych z opozycją proklamowano Marię jako bójstwo, spostrzegł jednak, że tego nie uczynili, więc innych miast i nie próbował wywołać przeciwko wykopaliskowych są znaleziska, dające wyobrażenie Matkę Boską. Tym oficjalnym aktem uwieńczono pełen wdzięczności ugościł ich posiłkiem i dał się niemu rozruchów. Postanowił załatwić to na drodze o bogactwie Artemizjonu, mianowicie aż trzy tysiące długotrwały proces stopniowej transformacji kultu nawrócić na wiarę chrześcijańską. legalnej i oskarżył Pawła o sianie niepokojów przed przedmiotów ze złota i kości słoniowej - nieocenione Artemidy w kult Maryjny. Pielgrzymi nadal płynęli Z nastaniem dnia sprawa wzięła zupełnie rzymskim prokonsulem Gallio. Ale dostojnik skarby pod względem artystycznym i historycznym. nieprzerwanym strumieniem do miasta, z tą różnicą, nieoczekiwany obrót. Gdy bowiem do więzienia rzymski, nie chcąc mieszać się w spory żydowskiej Dodajmy jeszcze, że Efez nie był jakimś tam że na odmianę byli to teraz chrześcijanie; dalecy zaś przybył liktor z rozkazem uwolnienia ich, Paweł i kolonii, kazał rozpędzić zbiegowisko Żydów, którzy prowincjonalnym osiedlem miejskim, gdzieś na wnukowie tych kupców i rzemieślników, którzy Sylas unieśli się honorem i oświadczyli, że nie ruszą przybyli z Sostenesem i wrzaskliwie domagali się dalekich krańcach imperium rzymskiego; była to niegdyś handlowali posążkami Artemidy, sprzedawali się, aż nie zostaną przeproszeni. „Jawnie, bez sądu - ukarania Pawła. Teraz winę swojej porażki zwalili na prawdziwa metropolia, tkwiąca w głównym nurcie wizerunki Matki Boskiej z Dzieciątkiem. rzekł Paweł - nas Rzymian wychłostawszy, wtrącili Sostenesa i rzuciwszy się na niego z wściekłością, wydarzeń historycznych swoich czasów. Tak na Sprawa opowieści o rozruchach efeskich jest dla nas do więzienia, a teraz potajemnie nas wyrzucają. Tak poważnie go poturbowali. Paweł pozostał jeszcze przykład podczas pamiętnej rzezi obywateli niezwykle pouczająca. Na jej przykładzie nie będzie, ale niech sami przyjdą i nas wyprowadzą”. pewien czas w Koryncie i opuścił miasto wtedy, rzymskich, która miała miejsce w Azji Mniejszej w I poznaliśmy, jak autor tej opowieści pojmował Jakoż istotnie, skoro tylko przedstawiciele miasta kiedy sam zechciał. wieku p.n.e., sprawca tego politycznego kataklizmu zadanie dziejopisarza. Nie może być wątpliwości, że usłyszeli, że dopuścili się poważnego bezprawia Podczas trzeciej podróży misyjnej odwiedził po raz król Pontu Mitrydates zatrzymał się również w Efezie pod tym względem jest on nieodrodnym dzieckiem skazując na chłostę ludzi, którzy jako obywatele drugi Efez i zatrzymał się tam aż prawie trzy lata. Był i wówczas dopuścił się tam niebywałej profanacji: swojej epoki. Nie znał on historiografii w pojęciu rzymscy nie mogli być w ten sposób karani, to najburzliwszy okres jego podróży misyjnych, tak kazał wyciąć w pień wszystkich Rzymian, którzy współczesnym, dla niego była ona przede wszystkim pospieszyli co tchu do więzienia i wśród przeprosin przynajmniej sądzić należy z opowiadania Dziejów schronili się w świątyni Artemidy. Wysłany dydaktycznym sposobem przekazywania pewnych wyprowadzili ich na wolność, błagając, aby jak Apostolskich. Główną przyczyną był zatarg, jaki przeciwko niemu wódz rzymski Lukullus zadawał mu nauk lub poglądów, hołdował więc mniej więcej tej najprędzej opuścili miasto. Pozostało niestety Paweł miał z kupcami i rzemieślnikami Efezu. Jeden dotkliwe porażki, nie zdołał go jednak pokonać. samej zasadzie, jaka jest zawarta w cycerońskiej tajemnicą Pawła i Sylasa, dlaczego tak potulnie dali z tych kupców, Demetriusz, złotnik handlujący Mimo to dla uświęcenia swoich militarnych sukcesów dewizie: „Historia est magistra vitae”. się sponiewierać, skoro wystarczyło jedno słowo, by posążkami Diany ze srebra, podburzył całe miasto urządził w Efezie pierwsze w Azji Mniejszej walki Autor, zresztą nie po raz pierwszy, wyzyskał tu swoje w porę temu zapobiec. przeciwko Pawłowi, a na zwołanym z tej okazji gladiatorów. Mitrydatesa rozgromił ostatecznie uzdolnienia beletrystyczne, by w dramatycznej i Po krótkim pobycie w stolicy Macedonii Tessalonice, masowym wiecu powiedział między innymi, co dopiero Pompejusz, nie wyszło to jednak na dobre porywającej opowieści przedstawić Pawła w chwale skąd znowu musieli obaj uciekać przed następuje: „Mężowie, wiecie, że z tego rzemiosła miastu: triumfator ogołocił je ze wszystkich jego charyzmatu i wielkich sukcesów w pracy agresywnością tłumu żydowskiego, znaleźli się na ciągniemy zyski. A widzicie także i słyszycie, że nie misyjnej wśród ludów pogańskich. Byłoby Zenon Kosidowski (1979) Opowiesci ewangelistow. Strona 20 z 47 20