Strona 1 Strona 2 Strona 3 Moim dzieciom, Molly, Nathanowi i Danielle, które pokazały mi, że bycie rodzicem to największa radość na świecie. Strona 4 amusiu, dlaczego? to prawdziwa historia - moja własna. Wszystkie osoby i wydarzenia przedstawione w książce są prawdziwe, choć - by chronić prywatność mojej rodziny i innych osób - zmieniłem wszystkie imiona i nazwiska z wyjąt­ kiem własnego. Wszystkie postaci odpowiadają jednak prawdzi­ wym osobom. Nazwy miejscowości również zostały zmienione na fikcyjne, choć ich opisy opierają się na prawdziwych miejscach. Halifax w West Yorkshire to oczywiście prawdziwe miasto - moje miasto rodzinne. David Thomas, Halifax, maj 2007 r. Strona 5 iem, że znowu piła. Słyszę, jak rozbija się na górze i, nie­ spodziewanie, jest już w kuchni. Ledwo może utrzymać się na nogach. Gdy przechodzi przez drzwi, zatacza się i łapie za obskurne szajki, próbując dojść do mnie, na drugą stronę pokoju. Bawię się klockami na podłodze z linoleum. Podchodzi, prze­ wraca się, a potem próbuje się koło mnie położyć. Jest zupełnie naga, ma szkliste oczy i zamglony wzrok. Wydaje z siebie niski, pijacki jęk. - David - jej głos oscyluje między ledwo słyszalnym mrukiem a pijackim wrzaskiem - chodź tu. Chyba nie zdaje sobie sprawy, że jestem tuż obok. Kiedy czegoś ode mnie chce, natychmiast to robię. Uwielbiam sprawiać jej przyjem­ ność i nie cierpię jej zawodzić. Jeśli nie będę posłuszny, przestanie mnie kochać. Nie da mi klapsa ani mnie nie zbije, ale wiem, że będzie zła. Wstaję więc i siadam znowu, żeby widziała, że jestem przy niej. Kiedy to zauważa, spogląda na mnie i przyciąga do siebie. Potem bierze moją rękę i wkłada sobie między szeroko rozłożone nogi. Czuję się dziwnie. Nie wiem, dlaczego to robi. Pociera moją ręką Strona 6 po swoim kroczu, w górę i w dół, i znów zaczyna jęczeć. Nagle - nie wiem jak ani dlaczego - zaczynam zdawać sobie sprawę, że te głośne jęki to nie oznaka cierpienia, jak mi się na początku zdawało, lecz rozkoszy. Kiedy dociera to do mnie, a ona wciąż jęczy, uznaję, że ta zabawa jest dobra i z radością będę to robił tak długo, jak tylko będzie chciała. Porusza moją ręką jeszcze przez jakiś czas. W końcu ma dość. Wtedy odpycha moją dłoń i bez słowa bierze butelkę, wstaje i chwiejnym krokiem idzie przez kuchnię na schody, ja zaś wracam do zabawy klockami. Strona 7 Strona 8 azwyczaj jesteś najlepszą mamusią na świecie. Tylko czasem się zmieniasz. Robisz się zła i zmuszasz mnie do rzeczy, których nie rozumiem. Dlaczego nie możesz prze­ pędzić Mrocznej Mamusi? Boję się jej. Nie widzisz, co ona robi? Nie widzisz, do czego mnie zmusza? Czemu udajesz, że nic nie wiesz? M a m tylko pięć latek, a już dręczy mnie tyle pytań. Czuję, jak kłębią się w mojej głowie. Czasem aż trudno mi oddy­ chać. Nie znajduję odpowiedzi - pojawiają się tylko kolejne pytania. Nie wiem, czy kiedykolwiek uda mi się na nie odpowie­ dzieć. W i e m tylko, że piętrzą się i rozsadzają mnie od środka. Próbuję wyrzucić je z głowy, ale jest ich zbyt dużo. M a m wraże­ nie, że zaraz mnie rozsadzą. * * * Miejsce, w którym przyszedłem na świat 6 kwietnia 1 9 6 8 ro­ ku, to istna sielanka: Calder Bridge pod Halifaxem, w West Strona 9 Yorkshire. Wieś jak z obrazka, przepiękne domki z miejscowego kamienia, niewielki pub i poczta. To wszystko połączone z nie­ samowitym pejzażem Gór Pennińskich. Uwielbiam poczucie swobody, które daje człowiekowi to miejsce - wielkie, otwarte przestrzenie, ciągnące się pola, soczyste lasy. Już gdy miałem trzy, cztery lata, matka pozwalała mi bawić się w lesie z innymi dziećmi. Tutaj wszyscy się znali i panowało poczucie prawdzi­ wej wspólnoty. Nasz dom stał jednak na uboczu - na rozwidleniu drogi gruntowej. Był jednym z czterech domów z grafitowego kamienia, obrośniętych na krańcach ciemnozielonym blusz­ czem, otoczonych drzewami, wznoszącymi się nad stro­ mym urwiskiem, pod którym lśniąca rzeka opływa omszałe głazy. Choć z przodu domy wydawały się skarlałe, miały niskie pokoje, w których nigdy nie było słońca, to tył budynku schodził głęboko w dół urwiska. Od frontu dom miał zatem jedno piętro, z tyłu zaś - kolejne dwa. Dom górował nad rzeką i nawet latem wyglądał tajemniczo i posępnie, jak gotycki dworek. Moje najwcześniejsze wspomnienia pełne są takich dziw­ nych kontrastów - ciepłe, miłe chwile zabawy z matką i te zimne, samotne, mroczne, zakazane, gdy wszystko sta­ wało na głowie. Wiele lat temu w dolinie stała przędzalnia i do dziś na cegla- stych brzegach rzeki można dostrzec jej ślady. Sto metrów od mojego domu znajdowało się stare złomowisko, które praw­ dopodobnie było najpiękniejszym złomowiskiem na świecie, ponieważ - niemal dosłownie - wisiało nad rzeką. Strona 10 Złomowisko było dla mnie niemal drugim domem. Uwiel­ białem przyglądać się pięknym stertom metalu piętrzącym się pod samo niebo. Panował tam brud i wszędzie było pełno smaru - wymarzone miejsce dla małego chłopca. Bawiłem się w cho­ wanego z Jeffem, młodym synem właściciela. Biegaliśmy wokół stert opon, śmietników, wymontowanych drzwi, krat, ołowia­ nych rur, brudnych, zniszczonych żeliwnych wanien, części z porozbijanych samochodów, i całej reszty złomu, która ukła­ dała się niczym warstwy geologiczne w metalowej krainie cza­ rów. Ojciec Jeffa był szorstkim, choć wesołym i szczerym czło­ wiekiem z Yorkshire. Czasem się do mnie uśmiechał, lecz prawie nigdy nie odzywał. Jeśli akurat nie spędzałem czasu z Jeffem, to bawiłem się sam, a czasem z George'em, chłopakiem w moim wieku, który miesz­ kał kilka pól dalej. Jego matka bardzo lubiła moją. Moje naj­ wcześniejsze wspomnienia dotyczą niekończącej się zabawy na dworze. Choć jako dziecko nie byłem ani specjalnie żądny przygód, ani odważny, z natury jestem ciekawy i zawsze wypa­ trywałem ptaków i zwierząt na polu, a ryb w rzece. Pewnego dnia podczas zabawy na złomowisku znalazłem ptasie gniazdo, uwite głęboko między zardzewiałymi kawał­ kami metalu. Już jako czterolatek byłem zaskoczony, jak wielka jest siła życia; jak taki delikatny drobiażdżek jak pta­ sie gniazdo, z twardą skorupą i mięciutką, ciepłą wyściółką, mógł pojawić się w tak obcym mu miejscu; jak to się dzieje, że życie potrafi trwać i rozwijać się nawet tu, w cieniu. Kiedy następnym razem poszedłem obejrzeć gniazdo, pisklaki już się wykluły. Oczarowany patrzyłem na popękane Strona 11 skorupki. Jeszcze wczoraj były to malutkie, kruche, gruszkowate jajeczka w śliczne, subtelne wzorki. Gdy przyszedłem później tego samego dnia, skorupek już nie było. Zapytałem właściciela złomowiska, co się z nimi stało. - Matka je zjadła, synku, albo je wyrzuciła - odpowie­ dział. - Lubi, gdy jest czysto i ładnie. - Podobały mi się te jajka - odparłem. - Tak, synku, ale - jak to się mówi — nie można zrobić omletu bez rozbicia paru jajek. Pomyślałem sobie o tym omlecie i zacząłem się zastanawiać, ile trzeba rozbić jajek, żeby go zrobić. Czy wszystkie pisklaki to małe omlety? I co się dzieje z mamą-omletem? Zostają razem w gnieździe czy odlatują w świat i nigdy więcej się nie spotykają? Odtąd codziennie chodziłem tam, żeby podpatrywać pisklęta. Pewnego dnia okazało się, że gniazdo jest puste. Cie­ kaw byłem, co też stało się z pisklakami. Uznałem wtedy, że zmieniły się w omlety i odleciały. Tata miał garaż obok złomowiska i trzymał tam coś wyjątkowego. Któregoś dnia pokazał mi, co to takiego: czerwone volvo P 1 8 0 0 . Zrobiło to na mnie ogromne wra­ żenie, bo takim samym wozem jeździł Simon Tem- plar w serialu Święty. Volvo było oszałamiająco piękne, miało wspaniałe krągłości i wyglądało bardzo egzotycz­ nie - to jeden z najpiękniejszych samochodów, jakie kie­ dykolwiek jeździły po drogach. Mieliśmy też rovera, któ­ rego nazywaliśmy Dzwonek. Tata parkował go na trawniku przed domem. To śliczny samochód - takim samym jeździł Strona 12 Jim Callaghan, a mamusia mówiła, że to bardzo ważny czło­ wiek, który pewnego dnia może nawet zostać premierem. Mój ojciec, Keith, był wielkim mężczyzną, wyższym od matki o trzydzieści centymetrów. Duża twarz, okulary w rogowej opra­ wie, krótkie czarne włosy zaczesane do tyłu i bujna czarna broda. Nie nosił jednak wąsów, więc wiele lat później uznałem, że jego broda wyglądała jak jedna z tych śmiesznych sztucznych bród, które zakłada się, żeby wyglądać jak rabin. Tata lubił opowiadać dowcipy, ale poza tym był dość oschły - nie okazywał mi czułości i nigdy się ze mną nie bawił. Był wobec mnie serdeczny i cierpliwy, ale surowy - wymaga­ jący, lecz sprawiedliwy. W przeciwieństwie do matki nie lubił brylować w towarzystwie. W ogóle mało się uśmiechał. Tata pracował jako kreślarz, lecz jego prawdziwą pasją były motocykle i silniki. W domu mieliśmy sporo miejsca. Poza tym w piwnicy był garaż przeznaczony tylko na jego motory - jeździł nimi po osiedlowej drodze. Garażu nie zbudował sam, lecz zaadaptował na niego piwnicę. Kiedy tam byłem, patrzyłem z zachwytem, jak rozkłada silnik. Pozwa­ lał mi się przyglądać i odpowiadał na pytania. - Co robisz, tato? - Wymieniam olej w skrzyni biegów. - A dlaczego? - żeby koła zębate dobrze się obracały, synu. - A jak to się robi? - Najpierw trzeba wyjąć korek spustowy ze skrzyni bie­ gów, wylać olej, a potem wyjąć korek wlewu i wlać nowy olej. Później trzeba wytrzeć resztki i z powrotem założyć korpus... Strona 13 Cały czas tak mówił. Szczegółowo wyjaśniał, co robi. Ale dla mnie i tak była to czarna magia. Po zmianie oleju zajmował się śrubami i nakrętkami. - Mogę ci pomóc, tato? - Tak. Podaj mi ten klucz, synu. - A do czego on służy? - Trzeba dokręcić te śruby... Widzisz? Ale nie można dokręcić za mocno, bo później się nie odkręcą. Trzeba to zro­ bić delikatnie. Patrzyłem, jak dokręca śruby, całkowicie pochłonięty tym, co robi. Później polerowałem chromowane elementy, które zaczynały lśnić jak słońce nad rzeką. Dom, w którym mieszkaliśmy, był jednym z czterech sto­ jących w szeregu. Kiedy pozostałe trzy poszły na sprzedaż, tata je wykupił. Najdziwniejsze było to, że niektóre z tych domów należały do rodziny mojej mamy. Najwyraźniej więc tata się wzbogacił, a rodzina mamy zubożała. Ten dom nad rzeką był naszym małym rajem na ziemi. Nie mieliśmy sąsiadów. Nieopodal mieszkał tylko jeden gospodarz, który przejeżdżając codziennie koło naszego domu, zatrzymywał się, żeby zamienić z rodzicami parę słów. C h o ć z czasem kupiliśmy wszystkie cztery domy, nadal mieszkaliśmy tylko w tym jednym, najciemniejszym. Przez otaczające go drzewa, niewielkie pokoje i małe okna zawsze panował w nim półmrok. Dom był surowy i skromnie umeblowany. W kuchni stały najzwyklejsze szafki z płyty, a podłoga pokryta była linoleum. Widziałem podłogi w kuchniach u innych ludzi Strona 14 i nasza wcale się od nich nie różniła, przynajmniej pod tym względem. Myślę jednak o kuchennym linoleum z innego, dużo dziwniejszego powodu. * * * Rodzice poznali się w kościele metodystów. Oboje nale­ żeli do chóru i, jak matka zawsze chętnie zaznaczała, gdy pobrali się w 1 9 6 6 roku, byli niewinni niczym jagniątka. Na podstawie krótkich spotkań z rodziną George'a w jego domu, porównując ich z nami, dochodziłem do wniosku, że nie jesteśmy zwyczajną rodziną. Nigdy nie robiliśmy nic razem. Spędzałem czas tylko z tatą, przy jego samochodach i motorach, albo tylko z mamą, która potrafiła być świetną towarzyszką zabaw. Mama przed ślubem z tatą nazywała się Carol Stones. Uro­ dziła się w marcu 1 9 4 5 roku. W salonie stało zdjęcie opra­ wione w grubą ramkę z ciemnego drewna, przedstawiające matkę, wtedy małą dziewczynkę, i jej starszego brata Jima. Mama uśmiecha się figlarnie — wygląda słodko. Jim jest od niej dużo wyższy i ma ciemniejsze włosy. Mama była też na innych zdjęciach: na jednym trzyma lalkę i wyglądają jak mamusia z córeczką - obie mają identyczne, złociste loczki. Na innym zdjęciu ma włosy proste niczym słoma, zaplecione w warkoczyki. Pozuje z innymi dziećmi ze swojej klasy. Na kolejnych pływa w morzu, jeździ na osiołku, space­ ruje z psem. Na jednym wygląda jak królowa wróżek — ma srebrną koronę i bukiet róż. Jest chyba druhną, choć nie wiem, kim była panna młoda. Strona 15 Na wszystkich zdjęciach mama ma tę samą pyzatą buzię i szelmowską minę. Dziadek, jej ojciec, mawiał: „Gdy była mała, każdemu potrafiła zawrócić w głowie". Stało tam jeszcze jedno zdjęcie w mniejszej, plastikowej ramce. Tutaj jest już starszą, rudawą dziewczyną. Z n ó w się do mnie uśmiecha - ciepło i przyjaźnie. Na kolejnym zdjęciu jest już dorosłą kobietą - chyba znów druhną. Włosy związała błękitną wstążką w kolorze sukienki. Na nogach ma białe pan­ tofle z zadartymi noskami. Było tam też szarawe zdjęcie mamy w stroju pielęgniarki, ale na nim się nie uśmiecha. Na zdjęciach ze ślubu rodziców w kościele metodystów tata jest cały w czerni, a mama - w bieli. Ma mniej pyzatą buzię i na tych zdjęciach wygląda inaczej - na bardziej delikatną i kruchą. Jest jednak bardzo szczęśliwa. Tata szczerzy się, jakby właśnie zjadł wisienkę z tortu. Moim ulubionym zdjęciem rodziców było to, na którym są razem w zoo i śmieją się, jakby świetnie się bawili. Tata, w ulubionym czarnym ortalionowym płaszczu, obejmuje mamę. Pod pachą trzyma malutką czarną małpkę. M a m a wyciąga rękę, a na jej ramieniu siedzi wielka papuga, wpatru­ jąca się w nich z zaciekawieniem. Lubię myśleć, że przynaj­ mniej parę razy dobrze się razem bawili. Wiele lat później zdałem sobie sprawę, że gdy byłem dziec­ kiem, mama zawsze była nieco rozczochrana i rzadko przy­ wiązywała wagę do ubioru. Miała dość niechlujną fryzurę. Nie była piękna, lecz miała ładną, piegowatą cerę i wciąż mogła się podobać. Zanim się urodziłem, zaczęła robić sobie trwałą i nie zmieniła fryzury aż do śmierci. Nigdy się specjalnie Strona 16 nie malowała, a z biegiem lat prawie zupełnie straciła poczucie estetyki. Kiedy jednak była szczęśliwa, uśmiechała się promien­ nie i miała zaraźliwy śmiech. Kiedy się urodziłem, mama miała dwadzieścia trzy lata. Nigdy nie opowiadała o swoim dzieciństwie, o bracie ani o rodzicach. Czasem tylko wspominała o jakichś drobnych wydarzeniach z czasów, gdy była nastolatką. Na przykład o tym, jak jej chłopak zabrał ją na przejażdżkę motocyklem i jak bardzo jej się to podobało. Odkąd sięgam pamięcią, odwiedzaliśmy z mamą okoliczne domy i chodziliśmy na spacery do lasu. Lubiła pokazywać mi różne kwiaty, które razem zbieraliśmy. W przeciwieństwie do taty była wobec mnie czuła. Miała też poczucie humoru - dopóki nikt z niej nie kpił. Po prostu nie znosiła kpin. Inni ludzie zawsze traktowali ją przychylnie. Każdego potrafiła wciągnąć w rozmowę i szybko skłonić, by zaczął mówić o sobie. Ludzie czuli, że mogą się przed nią otworzyć. Mama miała kil­ koro oddanych, wieloletnich przyjaciół. Mogła godzinami plot­ kować o sprawach osobistych - o znajomych, ich życiu i o ich kłopotach - ale to, co o nich mówiła, brzmiało dla mnie równie tajemniczo, co opowieści taty o motorach i silnikach. Życie i osobowość mojej matki składały się jednak z dwóch odrębnych części: w jej ciele tkwiły dwie osoby. Była czuła, kochająca, delikatna i pomocna, potrafiła też rozweselać i współczuć, a przy tym zawsze była skora do rozmowy. Miała jednak również drugie, mroczne oblicze, a gdy je ujawniała, robiło się niebezpiecznie. Zagrażała wtedy nie tylko sobie, ale i mnie, jeśli akurat znajdowałem się w pobliżu. Strona 17 Nie była zła - była przerażająca.. Zmieniała się w zupełnie inną osobę: okrutną, złośliwą, mściwą, nikczemną i nieczułą. Normalnie mamusia nigdy nie przeklinała i uważała, że bardzo niegrzecznie jest beknąć lub puścić bąka, lecz gdy nadchodziły te straszne chwile, używała wielu brzyd­ kich wyrazów. Gdy byłem mały, brzydkie słowa same w sobie nic dla mnie nie znaczyły, ale sposób, w jaki mnie nimi obrzu­ cała, budził we mnie przerażenie. Wpadała przy tym na meble i ściany, co jeszcze potęgowało mój strach. Czułem, że miało to wiele wspólnego z jej piciem. Widzia­ łem, jak pije śmierdzący płyn, który - jak się później dowie­ działem - nazywa się brandy. Piła go szybko, prawie przy tym zasypiając. Ale nie spała! Była przytomna i właśnie wtedy się jej bałem. Już sama brandy sprawiała, że było źle, jednak cze­ kało mnie coś znacznie gorszego. Kiedy mama była pijana, zawsze mnie szukała, ponieważ chciała przycisnąć swoje ciało do mojego. Wspomnienie pierwszego razu, gdy ma­ musia to zrobiła, pozostało we mnie na całe życie, choć miałem wtedy zaledwie cztery latka. * * * Znowu pita, jak zwykle. Nawet jako malutkie dziecko wy­ czuwałem, że już się nie kontroluje. Kazała mi się wtedy bawić na kuchennym linoleum. Nie miałem pojęcia, co się dzieje ani czemu jest w takim stanie. Wiedziałem tylko, że nie jest tą samą osobą, która zabiera Strona 18 mnie na spacery do lasu. I to mnie przerażało. Kiedy jej twarz zbliżała się do mojej, czułem ostrą woń jej oddechu. Przysuwała się do mnie niezdarnie, sprawiając wrażenie pełzają­ cej poczwary. Chciałem, żeby sobie poszła, żeby wróciła moja dobra mamusia. Wiedziałem jednak, że to się nie stanie, gdy schwyci już moją dłoń i włoży ją sobie między nogi. Porusza moją dłonią, w górę i w dół, w górę i w dół, pociera nią to miękkie, włochate miejsce, które nazywa cipką. Paraliżuje mnie strach, lecz rozpaczliwie pragnę, żeby była ze mnie zadowo­ lona. Szukam najmniejszego dowodu na to, że mogę ją uszczęśli­ wić, powstrzymać gotujący się w niej gniew. Pocieram jej cipkę do momentu, aż odpycha moją rękę. Czuję ulgę, że mamusia się uspokoiła, i w pewnym sensie mam świadomość, że to moja zasługa: przestała dziwnie się zachowywać i stało się to dzięki mnie. Mam wrażenie, że odnio­ słem jakiś swoisty triumf, że coś osiągnąłem. Czuję, że mnie potrzebuje i że mogę przegonić dręczące ją koszmary. Wciąż się boję, ale jestem też dumny, że zostałem wyróżniony: moja mamusia właśnie zaprosiła mnie do zabawy. * * * Dziś rano mamusia i tata się kłócą. Tata ostatnio często wyjeżdża, a nawet gdy jest w domu, to tak jakby go nie było. Rzadko spędzają razem czas, a kiedy już się to zdarzy, wcale nie wyglądają na szczęśliwych. Tata nigdy nie traci cierpliwości. Także dziś rano, podczas strasznej kłótni, siedzi spokojnie w salonie i popija kawę. Nie wiem, czy mamusia się upiła, ale jest coraz bardziej wściekła. Strona 19 Wrzeszczy na tatę i rzuca czym popadnie. Nie mam pojęcia, co zrobił i czy w ogóle coś zrobił. Chciałbym, żeby przestali, ale chyba nawet nie wiedzą, że tam jestem. Nagle mamusia wstaje i oblewa go swoją kawą. On bez słowa wychodzi z pokoju, a potem z domu. * * * Coraz lepiej orientowałem się, kiedy mamusia pije. Wyczu­ wałem w niej wtedy olbrzymi gniew i zaczynałem rozumieć, jak ciężko jest tacie z nią mieszkać. Wiem, jak to jest prze­ bywać z nią w jednym pokoju, gdy zmienia się w kogoś innego - kogoś, kogo się boję. W miarę upływu dni i tygodni tata coraz częściej wyjeżdża w interesach, a ja przestaję pytać mamusię, kiedy wróci do domu. Wreszcie któregoś dnia dowiaduję się, że już więcej nie wróci, bo mamusia mówi mi, że nie mogą już z tatą razem mieszkać i od dziś będziemy tylko we dwoje. - Czemu tata nie chce z nami mieszkać, mamusiu? - pytam, - Po prostu nie chce - ucina. Myślę, że wolałaby, żebym nie drążył tematu. Robi w kuchni konfitury. Zawsze to lubiła, jednak dziś wyczuwam, że robi to tylko po to, żeby zająć się czymś i nie zwariować. - Ale dlaczego, powiedz. - Bo razem nie byliśmy szczęśliwi, b o . . . Przestań zadawać pytania! - wykrzykuje. Gdy mówi tym tonem, od razu pojmuję, że lepiej już nie pytać. Idę więc na złomowisko i chowam się w zakamarkach metalo­ wych jaskiń. Przypominam sobie, jak tata mówił mi o swoich Strona 20 motorach i czasem opowiadał dowcipy, które nie zawsze rozu­ miałem. Wiedziałem, że tata nie wróci już do domu. Zaczynam płakać i słyszę w pobliżu kroki. — To ty, Dave? — słyszę głos syna właściciela złomowiska. - J u ż idę, Jeff. Wyłażę ze swojej kryjówki i idę się z nim bawić. Tata już nie wróci i nie ma sensu więcej o to pytać. Okazuje się jednak, że myliłem się co do powrotu taty. Nie tylko wrócił do domu, ale i w nim został. To my z mamu­ sią się wyprowadziliśmy. Dokładnie rzecz biorąc, przepro­ wadziliśmy się trzy domy dalej, na drugi koniec szeregu. Oba domy są bardzo podobne. Mają identyczne meble i panuje w nich podobna pustka. Tak więc tata mieszkał na jednym końcu szeregu, a ja z mamą - na drugim. Przez kolejne miesiące kursowałem między jednym domem a drugim, spędzałem mnóstwo czasu z mamusią, za to z tatą - niewiele. Często był zajęty, zwykle wyjeżdżał w interesach i nigdy nie rozmawiał ze mną o niczym, co dotyczyło mamusi i mnie, naszej dalszej rodziny albo wspól­ nego życia. Zawsze jednak chętnie gawędził o samochodach, motorach i tym podobnych. Ilekroć się z nim widziałem, chciałem, by łącząca nas więź była silniejsza, lecz nigdy się tak nie stało. Pragnąłem, aby mnie przy­ tulił lub wziął na kolana, ale zdarzało się to niezmiernie rzadko. * * * Moi rodzice rozstali się około 1 9 7 3 roku, gdy miałem pięć lat. Dopiero później dowiedziałem się, że oboje od jakie-