Strona 1 Strona 2 Strona 3 Dla Jo, która porządkuje moje notatki Strona 4 Strona 5 Podziękowania Jak zwykle, bardzo wdzięczny jestem wszystkim, którzy w szerszym lub węższym zakresie przyczynili się do powstania tej książki. Powiadają, że trzeba całej wioski, żeby opowieść wyszła ciekawie. Obawiam się jednak, że gdybym zaczął wymieniać wszystkich jej mieszkańców, to nigdy bym nie skończył. Jest jednak pięcioro takich, którzy przeczytali cały manuskrypt, do tego wielokrotnie. Suzanne i Gavin Bakerowie tworzą wspaniały zespół matka–syn, niezmordowanie czytając kolejne wersje, hojnie szafując pochwałami, lecz nie szczędząc też wnikliwej i uczciwej krytyki. Zawsze byłem zdania, że lepiej być pisarzem mającym więcej szczęścia niż talentu, a ja, jak się okazało, jestem największym szczęśliwcem, bo moją agentką jest Hannah Bowman, a redaktorem Marco Palmieri. A wreszcie książka ta, jak wszystkie pozostałe, nie powstałaby bez Johanny Staveley, która wierzyła w nią i we mnie bardziej niż ja sam. Strona 6 Prolog Nigdy nie zamierzałam opowiadać tej historii. Myślałam, że przed laty, odchodząc w końcu od ciebie, zabrałam ją ze sobą. Myślałam, że skoro przydarzyła się ona mnie, że skoro na pozór byłam w centrum wszystkich zdarzeń, to jest ona moją opowieścią, ale z opowieściami jest inaczej. Opowieść tylko częściowo należy do opowiadającego i nawet najbardziej szalone wymysły wymagają udziału słuchacza, a ta opowieść nie została wymyślona. Jest prawdziwa – przynajmniej na tyle bliska prawdy, na ile zdołałam zbliżyć się do niej po tak wielu latach – i są w niej także inne postacie. Historia ta należy również do nich, lecz skoro już nie żyją, a pozostałam tylko ja, to moim zadaniem jest jej odtworzenie. Jesteś jedyną osobą, która tam była i przeżyła to wszystko aż do końca, nie wiedząc jednak, o co naprawdę chodzi. Nie było to wówczas możliwe. Powinnam była powiedzieć ci o tym już dawno, ale dopiero znacznie później zrozumiałam, że ta historia jest także w tej samej mierze twoją historią. Przybyłam do Dombângu z powodu miłości. I owszem, również po to, żeby zabić siedem osób w czternaście dni, ale nie martwiło mnie to. Dorastałam w miejscu, gdzie kobiety noszą kaftany z wszytymi pod spodem sztyletami, gdzie każdy kapłan ma przy sobie tuzin noży i stalowe igły, tak cienkie, że można wbić je do mózgu tuż przy gałce ocznej i wyciągnąć, nie zostawiając śladu. Widziałam, jak moi towarzysze, inni kapłani, Strona 7 umierali od stali i ognia, czasem bardzo prędko, skacząc ze szczytu skalnych, piaskowcowych urwisk, a czasem wolno, na skutek postępującego odwodnienia. Gdy miałam piętnaście lat, znałam już tysiące niezawodnych sposobów posyłania mężczyzn i kobiet do mego boga. Moim problemem nie były kwestie pobożności i umiejętność składania ofiar. Była nim miłość. Miłość to sprawa niełatwa. Gdy skończyłam dwadzieścia pięć lat, miałam już kochanków, zaznałam wiele radości, spędziłam wiele długich nocy na odludnych szczytach, ucząc się swego ciała, sama lub w czyichś gorących objęciach. Miłość mi jednak umykała. Komuś niewtajemniczonemu nie wyda się to dziwne. Jakżeby miłość, mógłbyś zapytać, miałaby się zrodzić w kamiennym sercu czaszkowiercy? Czy noże Ananshaela mogą znać miłość? Nie czuję się urażona. Dla większości ludzi mój bóg – podobnie jak śmierć, którą sprowadza – jest tajemnicą i potwornością. Nie byłeś w Rassamburze, nie słyszałeś naszych chórów w czasie nowiu księżyca, nie kosztowałeś słodkich owoców naszych drzew rosnących przy murach z piaskowca. Skąd miałbyś wiedzieć cokolwiek o kobietach i mężczyznach zwanych czaszkowiercami? Skąd miałbyś wiedzieć, jeśli nie ode mnie? Zacznijmy może od samego słowa. To nie tak. Nie przysięgam na czaszki, nie na nie, nie im, nie w ich obecności. Prawdę mówiąc, od lat nie widziałam czaszki. Być może kawałek zakrwawionej kości w otwartej ranie na głowie, ale prawdziwej czaszki, z wielkimi oczodołami i bez żuchwy? Co, na miłość boga, miałabym począć z czaszką? „Picie krwi niewinnych dzieci” wydaje się najbardziej Strona 8 rozpowszechnionym przekonaniem, wyjaśnię więc również i to nieporozumienie: nie pijam krwi dzieci, ani tych winnych, ani niewinnych. Nie pijam krwi ludzi ani zwierząt. Kiedyś, w Sia, jadłam kiełbasę zrobioną z krwi, grubą czarną kiszkę ułożoną na górce ryżu, ale zjadłam ją ze zwykłego talerza, a nie z czaszki, i wszyscy wokół mnie jedli wtedy to samo. Powinnam również wyjaśnić, że nie zażywam kąpieli w kotłach napełnionych krwią. Wystarczająco umażę się krwią na świecie, pracując dla mego boga. Kąpiel ma na celu przede wszystkim zmycie z siebie tej krwi. Kapłani boga śmierci kąpią się w gorącej wodzie, podobnie jak wszyscy zdrowi na umyśle ludzie po obu stronach Ancazu. Tam, w Rassamburze, wlewam do wody wrzący napar z jaśminu i szałwii. Lubię być czysta. I jeszcze parę wyjaśnień, w dowolnym porządku: Nie noszę ubrań zrobionych z ludzkiej skóry. Wolę jedwab, choć krew łatwiej sprać z wełny. Nigdy nie pieprzyłam zmarłego. Nie wiem, kto się włóczy w poszukiwaniu erekcji u wisielców, ale zapewniam cię, że nie ja. Większość mężczyzn jest wystarczająco onieśmielona w łóżku bez dodatkowego hamulca w postaci śmierci. Lubię moich kochanków, tak jak lubię moje kąpiele – ciepłych, czystych i, jeśli to możliwe, ładnie pachnących, choć przyznam, że w ostatnich dwóch sprawach gotowa jestem na pewien kompromis. Rozumiem oczywiście, jak ludzie popełniają tego rodzaju błędy. Kiedy widzisz czaszkę albo beczkę pełną krwi, to z dużym prawdopodobieństwem możesz założyć, że przeszedł tędy mój bóg, uśmiercił jakąś istotę, po czym zniknął. Podobnie jak silny wiatr, który wzbija pył i gnie gałęzie, Ananshael pozostawia na swojej Strona 9 drodze krew i czaszki, ale krew i czaszki nie są śmiercią – nie bardziej niż zgięta gałąź jest wiatrem. Śmierć opiera się wszelkim porównaniom. Tego właśnie się nauczyłam podczas pierwszego roku spędzonego w Rassamburze. Mówienie, że śmierć jest jak kraj leżący za morzem albo jak niekończący się krzyk, to nieporozumienie. Śmierć nie przypomina niczego. Nie ma żadnego rzemiosła dającego się porównać ze sztuką Ananshaela. Najprawdziwszą odpowiedzią na jej tajemnicę i majestat jest milczenie. Z drugiej jednak strony zachowywanie milczenia pobudza fantazję ludzi niewtajemniczonych – czaszki wypełnione krwią, cmentarne orgie, niemowlęta zwisające w świetle świec z piwnicznych sklepień – a więc być może jakaś niedoskonała analogia jest jednak lepsza od zupełnego milczenia. Weźmy winogrono. Fioletowa skórka jest lekko matowa, jakby była zaparowana lub zamglona. Przetrzyj ją, lub nie, a potem włóż do ust. Miąższ jest jędrny pod chłodną, gładką powierzchnią. Jeśli poczujesz coś w rodzaju ekscytacji, przestań. Zacznij wyobrażać to sobie od nowa. Winogrono to winogrono. Wyobrazisz to sobie właściwie albo nic z tego nie będzie. I dalej. Jak winogrono smakuje? Winogrono smakuje jak winogrono? Oczywiście, że nie. Zanim je rozgryziesz, nie ma żadnego smaku. Równie dobrze mogłoby być wyłowionym jesienią z zimnej rzeki i włożonym do ust kamykiem: gładką, chłodną kulką, stawiającą opór, pozbawioną zapachu. W nieskończoność mógłbyś trzymać ją między podniebieniem a językiem, czując tylko lekki posmak soku w maleńkim punkcie, Strona 10 gdzie została oderwana od łodyżki. Jesteś jak to winogrono – pulchny bogatą, śliską słodyczą, przepełniony czerwonym, wilgotnym życiem. Prawda o życiu jest prawdą tego winogrona: ujawni się, gdy szczęki się zacisną, gdy skórka pęknie, a chłodny miąższ tryśnie na język. Bez tej chwilowej destrukcji winogrono pozostaje gładkim, barwnym kamykiem. Bez wcześniejszej wiedzy kobiety, która trzyma je w dłoni, bez jej przeczucia, zanim jeszcze trafi ono między jej wargi, co kryje się pod przeżutą skórką i słodyczą zawartego w niej życia, winogrono nie miałoby smaku. Jeśli wierzyć kronikom, Csestriimowie i Nevariimowie byli takimi właśnie nieśmiertelnymi kamieniami, niezdolnymi do radości – ani do jej odczuwania, ani do jej dawania. Oczywiście mój bóg był jeszcze młody, gdy oni chodzili po ziemi, a jego moc mniejsza w czasach, gdy zostali stworzeni, bo przez tysiące lat unikali jego dotyku. Mogliby tak trwać w nieskończoność – nieśmiertelni z wyjątkiem tych rzadkich przypadków, gdy ich ciało ulegało zniszczeniu na skutek przemocy i mój bóg mógł pochwycić ich w palce – ale Csestriimowie przeliczyli się z siłami. W swym suchym, pustym pragnieniu katalogowania świata i poznawania go w celu podporządkowania swojej władzy zepchnęli Nevariimów za daleko i Nevariimowie na nich uderzyli. Przegrali. Csestriimowie starli ich z powierzchni ziemi. Lecz mój bóg nauczył się wiele podczas tego konfliktu i po długich tysiącleciach, które nastąpiły potem, wzmocnił się znacznie. Stał się wystarczająco silny, by w czasie, gdy pojawiliśmy się my – ludzie wędrujący po surowej, niewdzięcznej ziemi – umiał już unicestwiać nas jednym pstryknięciem palców. Nigdy nie nauczył Strona 11 się tej sztuczki w odniesieniu do Csestriimów, ale nie miało to już znaczenia. To my przychodziliśmy mu z pomocą, rozcinając nieśmiertelne ciała naszym spiżem i wpuszczając go do środka. Csestriimowie byli kamieniami, ale niszczyliśmy ich i usuwaliśmy, tak samo jak oni usunęli kiedyś Nevariimów. My nie jesteśmy kamieniami. Nasza ludzka skóra jest cienka, a pod nią pulsuje życie. A śmierć? Bóg, któremu służę? On jest zaciśniętymi na nas szczękami, obietnicą słodkiego, świeżego unicestwienia, bez którego nie byliśmy niczym więcej niż gładkimi kamykami. Moi bracia i siostry w wierze rozumieją to lepiej niż większość ludzi. Poświęcamy życie tej prawdzie. A w murach Rassamburu nie brakuje radości, przyjemności, muzyki oraz, a jakże, miłości. Widywałam starsze pary, jak zstępowały, trzymając się za ręce, z wysokich, krwistoczerwonych urwisk, złączone nawet w chwili swego unicestwienia. Widywałam, jak żony nalewały mężom zatrutej herbaty i same przystawiały im czarkę do drżących ust, ofiarowując ostateczne uwolnienie od cierpień tej czy innej choroby, gdy ból stawał się nie do zniesienia. Byłam świadkiem, jak z radosnym wyrazem twarzy wymykały się w ustronne miejsce młodsze pary, i sama nieraz czułam echo tego uczucia w sobie, jakieś ekstatyczne drżenie szczęścia, gdy moje usta stykały się z innymi ustami. Nie była to jednak miłość. Nie martwiło mnie to szczególnie. Byłam młoda, silna, wzmocniona własnym poświęceniem i braterstwem moich braci i sióstr. Miłość była przyjemną myślą, czymś odkładanym na później, czego doświadczę powoli, gdy przestanę być młoda. Strona 12 A potem przyszła Próba, a wraz z Próbą pieśń. Mój bóg jest wielkim miłośnikiem muzyki. Nie utrwalonych, statycznych, skończonych form malarstwa czy rzeźby, ale muzyki. Muzyka jest nierozerwalnie związana z własnym unicestwieniem. Każda nuta jest oparta na śmierci tych, które ją poprzedzają. Spróbuj zachować je wszystkie, a otrzymasz chaos, kakofonię, hałas. Pieśń, tak jak życie, polega na ulatywaniu, zanikaniu, na wiedzy, już w chwili rozpoczęcia, że nastąpi koniec. A ze wszystkich urozmaiconych form muzyki – skrzypiec, bębnów, harf i rogów, posępnych lub radosnych – Ananshael najbardziej kocha ludzki głos, brzmienie instrumentu, który śpiewem wyraża świadomość własnej skończoności. Nic dziwnego, że Próba obejmująca cały mój dotychczasowy trening zaczynała się od pieśni, ale ze wszystkich pieśni słyszanych w Rassamburze tę jedną trzymano w tajemnicy przede mną i przed wszystkimi uczniami aż do samej Próby. Posłuchaj, a sam zrozumiesz gwałtowność mojej nagłej potrzeby miłości: Ten, kto ma rację, i ten, kto nie, Śpiewak schwytany w pieśni sieć, Oddajże ich, oddaj na koniec W jego milionopalce dłonie. Oddaj mu tego, co śmierć zadaje, Odciętego od życia, gdy tchu mu nie staje. I matkę nowym życiem brzemienną. Znajdź dla niej dobroć w najostrzejszym nożu. Oddaj mu też tego, co jest imion dawcą; Strona 13 W jego włościach słów szukać daremno. A gdy już w jego rękach znajdą się bezpiecznie, Zostanie jeden jeszcze, Zostanie jeden jeszcze – Oddaj bogu człowieka, który sprawił, że Twój umysł i ciało miłością się rozśpiewały, A który nigdy już nie wróci. Nie wiem, kto skomponował muzykę, ale ta pieśń jest doskonała, polifoniczna, gdzie jeden ton jest nagim ostrzem, a drugi ciepłą skórą na chwilę przedtem, zanim się rozstąpi. Ela i Kossal zaśpiewali ją dla mnie – wypadło na nich, że stali się moimi Świadkami w Sali Wszystkich Końców, wysoko sklepionym sześcianie z piaskowca o szerokości zaledwie dwunastu kroków. Tak naprawdę w mniejszym stopniu była to sala, a bardziej pokój. Dwie potężne świece oświetlały pomieszczenie, jak białe kolumny grubości mojego uda, umieszczone w osadzonych w ścianie kinkietach. Nie było żadnych ołtarzy. Ich giętkie ciała były ołtarzami, muzyka ich ofiarą, wypełniającą skromnie oświetlone pomieszczenie, aż zdawała się płynna. Śpiewana gardłowym, pełnym głosem, bez ozdobników, była jak stare żelazo. Rozpłakałam się, słuchając ich. Przede wszystkim z powodu piękna tego śpiewu, a jeszcze bardziej, gdy zrozumiałam, co znaczy: musiałam ponieść porażkę. Już ją poniosłam, gdy zabrakło mi oddania w tym wielkim ćwiczeniu, które ledwie się zaczęło. Pieśń była w istocie listą tych, których każdy uczeń musi oddać bogu, zanim zostanie pełnoprawnym kapłanem Ananshaela. Od Strona 14 pierwszej do ostatniej ofiary przyszła kapłanka miała zaledwie czternaście dni. Czternaście dni na siedem ofiar. To nie takie znów trudne dla kogoś, kto został wychowany i wyćwiczony w Rassamburze, ale niemożliwe dla kogoś, kto – tak jak ja – nigdy nie był zakochany. Słowa brzmiały mi w uszach jeszcze długo po zakończeniu pieśni: Oddaj bogu człowieka, który sprawił, że twój umysł i ciało miłością się rozśpiewały. Ela pierwsza zauważyła moje zmieszanie, ale źle je zrozumiała. – Wiem – powiedziała, kładąc łagodnie mocną dłoń na moim ramieniu. Jej palce były ciepłe w chłodnym powietrzu nocy. Nawet bez nut jej głos wciąż brzmiał jak pieśń. – Wiem. Kossal odwrócił się ku świecom. Ich bliźniacze płomienie były w pomieszczeniu jedynym źródłem światła, a on już niemal je zgasił, sięgając bezlitosnymi palcami do pierwszego knota. – Daj jej jeszcze chwilę, stary koźle – powiedziała Ela. Kapłan zatrzymał się i odwrócił. Pomimo swego wieku nie był przygarbiony. Ze swoją wysoką, żylastą sylwetką wyglądał na człowieka o czterdzieści lat młodszego, choć jego twarz – oliwkowa karnacja pod siwiejącym zarostem – sprawiała wrażenie wykutej w kamieniu, gdzie każda zmarszczka i linia wcinała się głęboko w ciało. W każdym oku migotał, ostry jak igła, płomień świecy. – Może mieć tyle chwil, ile zechce. Ale w ciemności. – A co, jeśli zechce trochę światła? Kossal oderwał wzrok od Eli i przyjrzał mi się uważnie, pogwizdując bezgłośnie przez szparę w zębach. – Skoro chce zostać kapłanką, powinna przywyknąć do odrobiny ciemności. Poza tym marnujemy wosk. Strona 15 – Marnujemy coś więcej niż wosk – odparła Ela. – Zdmuchnę świece, gdy będziemy wychodzić. Starszy mężczyzna przyglądał mi się przez jedno uderzenie serca dłużej, po czym spojrzał znowu na świece, jakby tam mógł znaleźć odpowiedź, wreszcie pokręcił głową. – To, że ty i ja pracujemy razem, Elo Timarno, jest dla mnie nieodgadnioną tajemnicą. Śmiech Eli zabrzmiał jak srebrny dzwoneczek. Widziałam już, jak rozbijała pięścią gruby blok suszonej w słońcu gliny, jak chwytała za rogi umierającego kozła i skręcała mu kark, ale używała swojej siły z umiarem. Węzły mięśni i ścięgien rysujące się pod jej brązową skórą sprawiały wrażenie stworzonych raczej do swobodnego ruchu i skoków, a nie do walki. Wszystko w niej wyglądało lekko: jej włosy – wir zbitych, czarnych pukli – zdawały się sprężynować z każdym poruszeniem; jej ręce podrywały się nieustannie w górę, gdy gestykulowała, debatując nad taką czy inną kwestią; nawet jej usta zdawały się balansować bez przerwy na krawędzi uśmiechu. – Nadal pracujemy razem – odpowiedziała kapłanowi, mrugając do mnie porozumiewawczo – dlatego, że masz słabość do młodych kobiet. Kossal chrząknął. – Śmieszna rzecz, ale z ludźmi już tak jest: daj im dość lat, a przestaną być młodzi. – A ileż to lat – odezwała się Ela, rozkładając ręce, jakby oferowała starszemu kapłanowi uścisk albo zapraszała go do zadania ciosu – na to trzeba, twoim zdaniem? – Przechyliła głowę i odsłoniła w uśmiechu zęby, które zalśniły bielą w świetle świec. – Strona 16 Czy już przestałam być młoda? – zapytała i obróciła się wolno w miejscu, wdzięcznie jak tancerka, zatrzymując się na chwilę, gdy zwrócona była doń plecami, a potem kończąc obrót. Kossal nie spuszczał z niej oczu. Jego spojrzenie było szczere, otwarte, oceniające, ale zupełnie wyzute z pożądania. Pomyślałam, że bardzo bym chciała, aby ktoś patrzył na mnie w taki sposób: nie tylko patrzył na mnie, ale też widział. Jednakże oczy kapłana zajęte były tylko starszą kobietą. – Jeszcze nie – ustąpił w końcu. Ela uśmiechnęła się. Oboje stali spokojnie, ale przeciąg szarpał płomieniami świec, sprawiając, że nasze cienie drżały. – Cieszę się. Nie potrafię opisać, jak bardzo by to było deprymujące, gdybyś w wieku siedemdziesięciu lat był młodszy niż ja w wieku lat trzydziestu pięciu. Kossal pokręcił głową. – Już dawno temu przestałem być młody. Nigdy to do mnie nie pasowało. – Pozwól, że to ja będę oceniała, co do ciebie pasuje. Starszy kapłan chrząknął ponownie, po czym zwrócił się do mnie: – Dam ci pewną radę, moje dziecko. Może ci się kiedyś przydać, oczywiście jeśli nie będę zmuszony zabić cię na koniec twojej Próby. Ela wciąż obejmowała moje ramię. Konspiracyjnie mnie uścisnęła, a potem pochyliła się do mego ucha i kpiącym tonem szepnęła: – Udawaj, że słuchasz. Jego rada jest okropna, ale jest szczęśliwy, mogąc jej udzielić. Kossal nie zwrócił uwagi na tę kpinę. – Kiedy oddasz bogu człowieka, który sprawił, że twój umysł Strona 17 i ciało miłością się rozśpiewały, upewnij się, że robisz to jak należy. W przeciwnym razie – ciągnął dalej, wskazując ruchem głowy na Elę – ona się zjawi i będzie cię dręczyć do końca życia. – Jak powiedziałam – mruknęła Ela na tyle głośno, by Kossal ją usłyszał – jego rada jest okropna. Przechodził swoją Próbę dziesięć lat przed moimi narodzinami. – Powinienem był poczekać – powiedział na poły do siebie, pokręcił głową i ruszył w stronę drzwi. Ruchem tak szybkim, że uświadomiłam go sobie dopiero po chwili, Ela odstąpiła ode mnie i obróciła się błyskawicznie ku kapłanowi, wymierzając mu dla zabawy niskie uderzenie między żebra. Była szybka, tak jak wszystkie kapłanki w Rassamburze, ale to nie jej szybkość mnie zadziwiła, lecz doskonała łatwość, z jaką Kossal zablokował cios, chwytając ją za przegub i zatrzymując jej wyprężone palce kilka cali od swego boku. Ela spojrzała w dół na swoją rękę, potrząsnęła z żalem głową, uśmiechnęła się, a potem wychyliła, by delikatnie ucałować go w czoło. – Naprawdę udusiłbyś mnie w łóżeczku? – zapytała. Słowa były ciepłe, intymne, jakby zapomniała o mojej obecności. – Byłoby łatwiej – odparł Kossal, puszczając jej nadgarstek. – Łatwiej niż co? Starszy kapłan tylko pokręcił głową. – Zgaś potem świece. Trochę światła to miła rzecz, ale gdy wosk się skończy, to i światła nie będzie. Kossal odszedł w noc, a cedrowe drzwi cicho zamknęły się za nim. Ela patrzyła na nie przez chwilę, ściągnąwszy wargi, jakby zamierzała zagwizdać kilka nut jakiejś starej melodii. Wyglądała na zupełnie zrelaksowaną, ale widziałam, jak pulsowanie żyły na Strona 18 szyi pokazuje uderzenia jej serca; nie były bardzo szybkie, ale szybsze niż przedtem. Również jej oddech był szybszy, a pierś wznosiła się i opadała pod szatą, być może na skutek krótkiej walki z Kossalem, a może z innego powodu – nie wiedziałam. – On cię kocha? – zapytałam głupio. Odwróciła się do mnie z uśmiechem. – Ten stary wariat nie wie najprostszej rzeczy o miłości. – Ale kiedyś musiał. – Kiedyś? – Kapłanka przechyliła na bok głowę, a potem potaknęła. – Ach, chodzi o jego Próbę. – Zdał. A to oznacza, że kogoś pokochał. Musiał kochać. Ela skinęła głową. – Zapewne. – Po czym znowu objęła mnie ramieniem. – Dość gadania o nim. Jest już do połowy w rękach Ananshaela. A ty właśnie tym się martwisz, prawda? Złożeniem bogu ostatniego daru? Zawahałam się. Prawda sprawiła, że poczułam się mała. Kapłanka obróciła mnie, aż stanęłam z nią twarzą w twarz. Wciąż trzymała rękę na moim ramieniu, a drugą uniosła mój podbródek, aż spojrzałam prosto w jej ciemne oczy. Mgła jej włosów przechwytywała światło świec i zdawało się, że jej włosy się żarzą, podczas gdy twarz pozostawała w cieniu. Była ode mnie tylko parę cali wyższa, ale w tym momencie równie dobrze mogłam być małą dziewczynką, która zapuściła się w labirynt nieznanych emocji. – One zawsze są trudne – powiedziała. – Ostatnie wersy pieśni. Nawet kapłani Ananshaela zapominają czasem, że należymy do niego. Miłość zaś jest zwodniczą i urzekającą boginią. Sprawia, że zaczynasz wierzyć. Strona 19 – Miłość… – zaczęłam, lecz zaraz przerwałam, niezdolna wydusić z siebie więcej niż te dwie sylaby. Ela skinęła głową. – Ktokolwiek to jest, wydaje ci się, że możesz go zachować. Albo ją. – Musnęła kciukiem mój podbródek, obrysowując jego kształt. – Nie możesz. Nagle było tego za wiele. Mogłam tylko kręcić głową, a gorące łzy popłynęły mi z oczu, gdy otworzyłam cedrowe drzwi i wyszłam w chłód nocy, porzucając ciepłe światło bliźniaczych świec dla tego innego, starszego i zimniejszego światła niezliczonych gwiazd rozproszonych nad głową. Wszędzie wokół mnie lśniły w świetle księżyca blade piaskowcowe mury sal i domów Rassamburu. Kobiety i mężczyźni przechadzali się między nimi, parami lub w małych grupkach, rozmawiając, śmiejąc się lub milcząc. Z dala dobiegały mnie okruchy jakiejś pieśni. Nie zwracałam na to wszystko uwagi i szłam przed siebie tak długo, aż nie mogłam już zrobić kroku, do samej krawędzi płaskowyżu, gdzie jedynym wyborem było stanąć lub spaść. Ze skraju urwiska patrzyłam w dół na wielką przepaść otaczającą cały Rassambur. Bywałam już oczywiście po drugiej stronie. Urodziłam się po tamtej stronie, wychowywano mnie tam, aż skończyłam dziesięć lat, a przez piętnaście lat, które nastąpiły potem, dziesiątki razy przechodziłam przez cienkie piaskowcowe przęsło łączące Rassambur z górami i resztą świata. Pomimo całej samotności naszej fortecy nasza żarliwa wiara jest bardziej ekumeniczna niż monastyczna. Gdzie są ludzie, tam jest też nasz bóg, kroczący cicho zarówno przez marmurowe korytarze władzy, jak i cuchnące zaułki, zaglądający do samotnej chaty na leśnej Strona 20 polanie, do rojnego portu i do wojskowego obozu pełnego żołnierzy. Jego sprawiedliwość jest absolutna, a my, jako urzędnicy tej sprawiedliwości, musimy bywać w świecie. Na każdy rok spędzony w Rassamburze spędziłam jeden rok poza nim, czasem na zachód od Ancazu, czasem na wschód, lecz zawsze żyłam między ludźmi, poznając ich zwyczaje, nadzieje, lęki i potrzeby. Nieobce mi są Sia i Wolny Port, poznałam kręty labirynt Uvashi-Ramy oraz małe miasteczko na wschodnim brzegu Zielonej Katarakty. Miałam przyjaciół, znajomych oraz kochanków na dwóch kontynentach, a jednak… Nie słyszałam, kiedy nadeszła Ela, bo poruszała się zbyt cicho, ale wyczułam jej zapach – woń jaśminu i dymu – w chłodzie górskiego pustkowia. Stała pół kroku za mną. Gdy przemówiła, jej głos zdawał się zawisać w otaczającym mnie powietrzu. – Można by pomyśleć, że powinnam już do tego przywyknąć – mruknęła. W jej głosie pobrzmiewały ciepło i humor, którego nie pojęłam. – Przywyknąć do czego? – Do mojej własnej tępoty. Pokręciłam głową, ale nie odwróciłam się. – Nie rozumiem. – Nie – odrzekła Ela. – Rozumiesz doskonale, przynajmniej w tym, co dotyczy twojego własnego… kłopotliwego położenia. Nie dostrzegłam tego. – Zaśmiała się cicho. – Życie nas oślepia, a ja zawsze zakochiwałam się tak łatwo. Odetchnęłam długim, nierównym westchnieniem i zapatrzyłam się w głąb przepaści. Patrzenie w otchłań przywracało w jakiejś mierze równowagę ducha. Nasuwało cudowną myśl o milionopalcej