Strona 1 BibllOtek'l Uniwersytecka wc Wrocławiu 797865 Strona 2 797865 j I Dotrzeć do bunkra SOMOZY Strona 3 Dotrzeć do ROMAN SAMSEL bunkra SOMO Książka iWiedza Strona 4 '1' f •• ,_ Wlc~lsw 111..1<1\\',,1 "'"alkusltl III I" t OllkOWllitll, R llymaszcwskl, R. Samseł; tl •• I' I, h" ff I ,ki In' 11 lł'llo;O \' rlfI I.flh~ll7'ka Obóz wAlajuela " ,.1. Al".lro 1t1mIH'Zem. Edenem Pastorą (str. 1112-196), llllll,h. I II f u t'lI.ł I Tom ,sem Borge (sLr 21~-2%5) th'l' 'ol I np:.I(.'ownl _I.'czy ::\lnzu.!" Alajuela leży na przedmieściach San Jose. stolicy Kostaryki. a ogrodzonym sialką i deskami boisku sportowym jasnozielone namioty. Przy wejściu uzbro- jeni strażnicy. Między namiotami można poruszać się tylko po prowizorycznych kładkach z desek, bo leren jest podmokly. Zaraz przy wejściu słyszę, jak kloś ogłasza przez megafon, że wszystkim dzieciom zostaną zrobione zdjęcia do dokumentów KomendanI obozu przygląda mi się z niechęcią. Peł- 797865 I no tu dziennikarzy, przychodzą, piszą, nie zawsze praw- dę, a żaden nie pomoże. Ja też nie pomogę, ale napiszę. - Skąd pan jest? - w jego glosie nulka zacieka- wienia. - Z Polski. - Nazywam się Alvaro Carvajal Figeroa, jestem czlonkiem władz kostarykańskiego Czerwonego Krzyża i szefem obozu dla uchodżców z Nikaragui. - Ile osób znajduje się w obozie? - Około 200. Większość stanowlą dorośli, ale jest liry lakże sporo dzieci. Dla młodszych ulworzyliśmy przedszkole, starsze chodzą do szkoły. Wszyscy śpią w namiotach. Daliśmy im materace, pledy, naczynia, ubrania. Niektórzy znależli się w Koslaryce tyłko © Copyright by Robolnicza Spółdzielnia Wydawnicza \\' tym, co mieli na sobie. Większość "rzybyla do nas .,Prasa-Książka-Ruch ., \\' sIanie szoku nerwowego, dużo było chorych, częslo \"'·ydswnlctwo ,.Książka i \\'iecza" 'Warszawa, 1~30 od wielu dni nic nie jedli. Robimy wszystko, aby zna- Strona 5 leźć 1m pracę. Już. teraz odwiedzają nas inspek:o- tirną Perez Giron, Kobieta :tie prot€s:tuJe, niE obawia rzy z ministerstwa pracy, a także niektórzy przed,ię- się, ponieważ jest przekonana, że nie wróci do Nika- biorcy. ragui. Postanowiła zostać w Kostaryce, na złe i dobre, :!\ie ulega wątpliwości, że Aivaro Carvajal Figeroa jak 30 tysięcy jej rodaków. chce przedstawić obóz w najlepszym świetle, ale jak - Jak się nazywasz? - pytam wysckiego chłopca jest naprawdę? Podchodzę do najbliżej stojących ~i- z widoczną gorączką. karagua,1czyków. Cofają się. Są milczący. Któryś - Nazwiska panu nie powiem, może być imi.ę Erne- z nich oświadcza, że :lie jest w stanie mówić o swoich sto, Też nieprawdzi.we. przeżyciach, po prostu nie może. Kobiety okazują się Ile masz la t? bardziej zdecydowane. Siedemnaście. - Jestem Fatima Perez Glron. Uciekłam z krajU Sympatyzujesz z sandir.istami? l3 października 1978 roku. Nie chcemy już nigdy cze- Jasne. Też pytanie. Walczę o wolną ojczyznę goś takiego oglądać. Trudno to sobie wyobrazić. Nic i demokrację w Nikaragui. mieliśmy i nie mamy nic wspólnego z polityką. Tak, - Gdybyś mógł, pomógłbyś im? boimy się represji. Boimy się, że tamto może znowu - Jeśli tylko będę mógł, to im pomogę. W każdej po\vrócić. chwili. - Zo,tawiła pani swój dom, kto go teraz pilnuje? - Nikt, bo nie ma czego pilnować. Dom spłonął od - Chcesz tutaj zostać, \V tym obozie"l rakiety zapalającej, która spadła na nasze podwórko, - Tak, tak długo, az odejdzie Somoza. Nikl z nas wystrzelona przez Gwardię. nie wróci wcześniej, aż tamten sobie pójdzie. - Co zostało z pani dzielnicy? Rozmawiam z jednym z chłopców. ale otaczc.. mnie - Prawie nic, jest zupełnie zniszczona. Gwardziści cała grupa. Słuchają, co tamlen mówi i o co go pytam. mieli helikoptery i awionetki. Najwięcej zabili lud- Są ciekawi, skąd przyjechałem. Mćwię, że z Polski. ności cywilnej. Wyładowywali się na biednych, któczy Wiedzą o Polsce, bo papież. Słyszeli, ze jest to pierw- nic nie mają wspólnego z polityką. szy papież z Polski w całej historii. - Czy to prawda, że poszukiwali chłopcó'.....,i mło- - Ja panu powiem odzywa się kilkunastoletnt dych mężczyzn, aby ich zabijać? chlopiec. - Dla młodych nie ma życia w ikaragui. Wycią- - Somoza jest taki, że on chwyta c~owiek. i juz gają ich z domów i zabijają jakby dla przyjemności, nie wypuszcza. Jeśli nie zabije, to trzyma w wi.~zieniu. a rzeczywiście z nienawiści. Ci chłopcy nawet nie wal- W dzielnicy Open Tres w Managui gwardziścc złapali czyli, a zabijano ich. Nie patrzą na nic, nie respektują trzech moich kolegów i po dwóch dniach znaleźliśmy niczego. Nawet jeśli ktoś napisał na drzwiach, że w do- ich ciała w ścieku. Oni po prostu mordują, a przedtem mu znajduje się 1nałe driecko, nic nie pomagało. To znęcają się nad człowiekiem. Nie chcą słuchać żadnych ich nie ohhodziło i nie obchodzi. wy jaśnień, 10 ich w ogóle nie obd.odzi. Albo na siłę Proszę Enrique 1I,10ra,mojego przyjaciela z tygodni- wciągają do Gwardii, a potem wypychają do pierwszej ka "Libertad" z San Jose, aby mi zrobił zdjęcie z Fa- linii, przed siebie. Mamy osłaniać tych zbirów własny- 6 7 Strona 6 m, cialam,. Dają karabin z jedną kulą i każą iść do - Przestaną się ró\....nież bać'? \",lalki. - Za to nie mogę ręczyć - odpowiada. Jeszcze jeden chlopiec, ostrzyżony na jeża, ze szra- Przy bramie stoi kilku młodych chłopców, nic nie mą !la policzku. mówią i ja o nic nie pytam. A miałbym ochotę dowie- - Jesteś z Managui? dzieć się, dlaczego są tutaj, a nie na froncie. Może tak- - Nie, z I\1Iasayi. że paraliżuje ich strach. Inni jednak walczą. - Czy zostala tam twoja rodzina? - Zostali wszyscy. Nie zyją. Gwardia zabiła mi ojca. matkę i siostrę. Uciekliśmy z bratem. Gwardziś- ci wali:i do drzwi. Ojciec zwlekał z otwarciem, to sami otworzy]j. Myśmy wyskoczyli z bratem przez okno. Luni już nie podchodzą. Rozglądam się po twarzach. Stoją w pewnej odległości, boją się mówić, boją się aparatu fotograficznego. To pewnie ci, którzy chcą wrócić do Nikaragui. Są nieufni, nie wiedzą, gdzie opublikuję material. który nagrałem na magnetofonie. Boją SIę, mimo że nie podali swoich prawdziwych na- zwisk. idę jednak do namiotów, w których gnieżdżą się po dwie, a nawet trzy rodziny. Dzieciaki wyciągają ręCe - w pozdrowieniu, czy po jalmużnę? Wolę przy- jąć to pierwsze. Prawdziwe jest drugie. Mała dziew- czynka zbliża się do mnie, przystaje, pokazuje na apa- rat fotograficzny: "Zrób mi zdjęcie". - Nie boisz się? - pytam. - Pewnie, zanim dorosnę, już SOlTIOZYnie będzie. Wychodzimy z obozu. Na ławce przed wejściem leży młoda kobieta. Zrywa się, wyciąga rękę po magneto- fon: "Ja mogę mówić, wszystko opowiem". Wybucha niespodziewanie głośnym śmiechem. Wtedy podchodzi Alvaro Carvajal Figeroa i delikat- nie odciąga mnie na stronę. ,,2 nią nie można rozma- wiać. Zastrzelili jej czworo małych dzieci". Żegna mnie słowami: "Proszę nas odwiedzić za dwa tygodnie. Wyszykujemy obóz. Posadzimy kwiaty na klombie, no i w ogóle zobaczy pan, będzie zupełnie inaczej" . 8 Strona 7 Szczególnym okrucieństwem od7Jnaczył się wówczas generał Reynałdo Perez Vega, szef służby bezpieczeń- Przysięgam na prochy stwa Gwardii Narodowej. Ludowy Trybunał Sandini- Augusto (esara Sandino .. , stów wydal na niego wyrok śmierci, aby pomścić ma- sakrę Monimbo i udowodnić, że nie jest on bynajmniej metykalny. Mam przed sobą panamski dziennik "La Republica" z dnia 2 kwietnia 1978 roku, a w nim zdję- cie mlodej kobiety w mundurze, z bronią w ręku. Pod fotografią podpis: "Nora Josefina Astorga Jenkins główna uczestniczka wykonania wyroku na general~ Reynaldo Perez Vega". Odsła.."ia się kurtyna zbrodni. Swiat dowiedział się Przez dłuższy czas szukano sposobu wykonania wv- o masakrze cywilnej ludności \V ~\'lasayi, w dzielnicy roku. Kora Jenkins pisze w swoim oświadczeniu z~- ;\lonimbo. Tam gdzie wyrabia się najlepsze hamaki mieszczonym w nikaraguańskiej "La Prensa": "Od wie- w całej Ameryce Srodkowej. Produkują je Indianie lu miesięcy stud:owaliśmy życie, obyczaje i słabości te- Monimbo. Można zapytać, komu przeszkadzają indiań- go pana. Kiedy już wszystko zostało przygotowane, mój skie hamaki Monimbo, kiedy nawet zagraniczni turyś- dom został wybrany jako najbardziej odpowiednie ci, Amerykanie i Włosi, jeśli tylko znaleźli się w Ni- miejsce na wykonanie wyrokulJ, karagui, zaraz wynajmowali samochody i pędzili po Nora Jenkins była radcą prawnym przedsiębiorstwa zakupy do Masayi. cudowlanego, którego generał był udziałowcem. Znano Ale przecież nie o hamaki idzie. 17 października go też ze szczególnej słabości do kobiet. 9 marca 1978 1977 roku wybuchło tutaj pierwsze masowe powstanie roku Nora Jenkins, kobieta o nadzwyczajnej urodzie przeciw dyktaturze Somozy. Powstańcy zaatakowali zaprosiła go do domu pod pozorem konieczności pod~ koszary Gwardii Narodowej. Zginęli wówczas jakc pIsama pewnych dokumentów. Przypuszczalnie opraw- pierwsi Max Somarina i Francisco Peinado Castillo. ca hczył na znacznie więcej niż tylko firmowanie pa- pierów. Później zginęli inni, setki Indian Monimbo, bojownicy Sandinowskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego Generał przybył sam, zostawiając kierowcę w za- (Frente Sandinista de Liberacion Nacional, FSLN), parkowanym na ulicy samochodzie. Po krótkim czasie a wśród nich Camilo Ortega, jeden z trzech braci Orte- Nora Jenkins wyszła z wiJli i poleciła szoferowi, aby gów, najbardziej zaangażo\vanych w insurekcję. Po- pOjechał po alkohol. Ten jednak oświadczył, że generał wstanie tnvało cztery dni, w trzecim - Gwardia rzu- kazał przywieźć ze sobą sporą ilość alkoholu. Z niezmą- ciła do akcji samoloty i czołgi. Aby upokorzyć po- conym spokojem Nora Jenkins dukonała przeglądu bu- wstańców, prHorianie Somozy całymi godzinami trzy- telek i stwierdziła, że wśród wytwornych napitków, mali kobiety i dzieci na rozpalonym asfalcie szosy pro- mestety, nie ma jej ulubionego rumu "Flor de cańa". wadzącej do Managui, a gwardziści deptali po ciałach Poprosiła więc o jego przywiezienie. Kierowca odje- leżących. chal. Kiedy \vrócil, drzwi były zamknięte. Nie ośmielił 10 11 Strona 8 się niepokoić generała, czekając cierpliwie na jego wy jScie. Stal pod domem przez wiele godzin, z wy- Saga rodu Somozów uczoną, zawodO\,vą cierpliwością. Dopiero nad ranem powiadomił o calej sprawie adiutanta Reynaldo Pere- za. Kiedy policja wyważyła drzwi, znalazła tylko zwło- ki generala, przykryte czerwono-czarną flagą FSLN, aby nie było wątpliwości, kto wykonal wyrok. W kilka dni później Nora Astorga Jenkins przysIała do stolecznej prasy nikaraguańskiej odezwę: "...Przy- sięgam na prochy Augusto Cesara Sandino i Ernesto Che Guevary, na pamięć wszystkich bohaterów i mę- 20 sierpnia 1927 roku :-Jikaragua po raz pierwszy do- czenników wyzwolenia Nikaragui, Ameryki Łacińskiej wiedziała się o istnieniu człowieka nazwiskiem Ana- i calej ludzkości. Przysięgam wobec historii na czer- stasio Samoza Garcia. Przewodził on w San Marcos wono-czarny sztandar, który znaczy .Ojczyzna albo grupie mlodzieży liberalnej zbuntowanej przeciw rzą- Śmierć', bronić z bronią w ręku godności narodowej dowi konserwatysty Emiliano Chamorro. Bunt zostal i walczyć o wyzwolenie ciemiężonych i eksploatowa- opanowany, a Somoza wygnany z kraju. Uzyskał jed- nych w Nikaragui i na świecie. Jeśli spełnię przysięgę, nak zgodę na powrót w zamian za przyrzeczenie, że nagrodą niech mi będzie wolność ojczyzny; jeśli zdra- nigdy więcej nie przystąpi do ruchu wywrotowego. dzę, niech spotka mnie haniebna i sromotna śmierć" Anastasio Somoza Garcia byl wnukiem Barnaby, który trudnił się rozbojem na drogach i został w 1849 roku powieszony w Rivas w pobliżu granicy z Kosta- ryką· Ojciec Anastasio Somozy był właścicielem nie- wielkiej plantacji kawy w San Marcos i tam urodził się przyszły silny człowiek Nikaragui. Niedoszły adept kursów handlowych w Filadel- Hi, miłośnik gier hazardowych i lekkiego życia, za- czął swoją karierę od fałszowania bonów rządowych. Po powrocie do Nikaragui ożenił się z Salvadorą De- bayle Sacasa, córką jednej z arystokratycznych rodzin managuańskich. Nieco póżniej występował już jako pracownik Fundacji Rockefellera w Managui. Na początku XX wieku w Nikaragui istnieją dwie partie polityczne: Partia Liberalna i Partia Konser- watywna. Powstały one. w dwóch ośrodkach polItycz- no-ekonomicznych - w nliastach Leon i Granadzie. Cale poprzednie stulecie to jedno pasmo walk i rywa- 13 Strona 9 Jlzacjj między tymi ugrupowaniami. Wreszcie w 1912 Sandino ani myślał likwido';.."se s\vojego pa:tyzanckie- roku konserwatyści wzywają pomocy Stanów Zjedno- go wojska i pozwolić G\vardii Narodowej, aby zas:ą- czonych. Na terenie Nikaragui lądują oddziały amery- piła Amerykanów. kańskiej piechoty m{)rskiej, które, co prawda z prze- Nadeszła godzina próby. Anas!asio Somoza ctrzymał rwami, przebywały tam prawie 20 lat. od Amerykanów zadanie likw'dacji Augusto Cesara Koniec lat dwudziestych był okresem, gdy o urząd Sandino. Departament Stanu ni.e mógł bo\viem s~okoj- prezydencki w Nikaragui ubiegali się konserwatysta nie przyglądać się poczynaniom nikaraguańskiego par- Emiliano Chamorro i liberał Jose Maria Moncada; tyzanta, a no\~··y mini.ster pełnomocny l,TSA w r~'Ianagui każdy z nich zabiegał o poparcie rządu w Waszyngto- nie. Arthur Eliss Lane przystąpił do akcji. Mówi się, że miał on obiecać Somozie: ,,_Jeśli zlikwidujesz Sandino, W tym czasie przyjechał do Nikaragui osobisty wy- zapewnimy tobie i twojej rodzinie władzę w Nikaragui słannik amerykańskiego prezydenta, Henry Stimson. przez wiele pokoleń". Kie znał On języka hiszpańskiego i szukał pomocy ko- Był to akt pierwszy narodzin dynastii Somozóv~', jako goś energicznego i usłużnego, który byłby zarazem tłu- prominentów władzy politycznej i ekonomicznej w Ni- maczem i sekretarzem. Tej roli z największą ochotą karagui pod protekcją USA. Północny sąsiad zmienił pod.jął się Anastasio Somoza Garcia. Od tego momentu swoją taktykę inwazji praktykowaną przez trzy pierw- Somozowie związaJi całą swoją przyszłosć z Ameryka- nami. sze dekady wieku na mniej ryzykowną - utrzymywa- nia przy władzy całkowicie sobie oddanej rodziny. Wybory 1928 roku, odbyte pod kontrolą amerykań- Anastasio Somoza zebrał swoich najbliższych ofice- skicb sil okupacyjnych, wygrał Jose M. Moncada, a wi- rów, wśród których znajdowali się m. in PoJicarpo ceministrem spraw zagranicznych w jego gabinecie zo- Gutierrez i Gustavo Abuanza, i powiedział im, że n1i- stał Anastasio Samoza. nister pełnomocny USA zapewnił go, iż rząd USA W dalszej karierze pomogła ~omozje alkowa pani wspiera i rekomenduje likwidację Augusto Cesara San- Hanna, młodej i atrakcyjnej żony amerykańskiego dino, bo przeszkadza on w ustanowieniu pokQju w Ni- ambasadora. Za prezydentury liberała Juana Bautisty karagui. Oficerowie podpisali dokument za:ytułowany Sacasy został mianowany ministrem wojny i stanął na >lŚmierć Cesarowi", biorąc na siebie \vspóJną odpo- czele Gwardii Narodowej. wiedzialność. 10 stycznia 1933 roku amerykańscy marines opuścili 21 lutego 1934 roku Sand ino został podstępnie za- Nikaraguę i na placu pozostał Anastasio Somoźa Gar- mordowany. Droga do władzy stanęła przed Somozą cia, człowiek Amerykanów. W pełnym szczęściu prze- otwore:n. szkadzało mu tylko istnienie Augusto Cesara Sandino, Jako szef Gwardii Narodowej wywołał rebelię, któ- który doprowadził w siedmioletniej wojnie do wygna- ra w 1934 roku obaliła prezydenta JuaLa Bautistę Sa- nia Amerykanów z Nikaragui i trwal ciągle w sego- casę· Miał wówczas Somoza 38 lat. Mówi się, że kiedy wiańskich górach, wokół niedostępnego wzgórza El prezydent USA Franklin D. Roosevelt dowiedział się, Chipote, a jego imię urastało do miana bohatera naro- że Somoza zdobył władzę w Nikaragui, zapytał stoją- dowego. :101imo pozorów UgOdovlości z rządem Sacasy cego na czele Departamentu Stanu Cordella Hulla: 14 15 Strona 10 - Czy to może jest ten, o którym słyszy się, że jest ma już praktycznie dzcedziny, w której "ie posiadalby st;.kinsynem? on swojego szero::":iego udzialu, jeśli niE pEmego mo- - Tak - odpowiedział HulI - to on, ale jest na- nopolu. W nikaraguańsklm eksporcie duży udział sta- szym sukinsynem. nowi kawa z jego plantacjo. Zagarnia i podporządko- Somoza pragnął czegoś więcej niż tylko władzy po- wuje sobie dziennik "Novedades". Jego własnością sta- litycznej. Postanowił stworzyć imperium gospodarcze, je się największa przetwórnia mleka La Sal ud, kopalnia i to nie tylko w Nikaragui. Marzyła mu się już wów- złota itd. Wszystko to zdobył do ł942 roku, będąc przy czas cała Ameryka Środkowa, tym bardziej że kraje władzy zaledwie 6 lat. Pod koniec wojny, według obli- tego regionu są ściśle ze sobą powiązane. Gdy rozpo- czeń dziennikarza Carltona Bealsa, fortuna Som ozów czął karierę, był właścicielem plantacji kawy, podob- przekroczyła wartość 60 milionów ówczesnych dolarów. nie jak brechtowski Arturo Ui, który miał swój skle- W 1939 roku Somoza poczynił starania, aby prze- pik z kalafiorami. dłużyć okres swej prezydentury. Zmusił Kongres Na- Pomiędzy rokiem 1936 a 1940 Somo za skonsolidował rodowy do zwołania Zgromadzenia Konstytucyjnego. władzę wykonawczą i podporządkował sobie władzę Delegaci do Zgromadzenia zosIali wybrani w listopa- ustawodawczą· Jeden z teoretyków sandinizmu, eko- dzie tego roku pod nieobecność przedstawicieli Partii nomista Jaime Wheełock, pisze, że początki dyktatury Konserwatywnej, tak aby liberałowie i zausznicy So- somozistowskiej zbiegają się z międzynarodową ko- mozy mogli je zdominować. l już w lutym 1940 roku niunkturą wywołaną przez II wojnę światową. W tym Nikaragua otrzymała nową konstytucję, która ustana- czasie USA, chcąc umocnić strategiczny rejon wokół wia kadencję prezydenta na lat szeŚĆ,ale jeszcze jed- Kanału Panamskiego i rozszerzyć dostawy kauczuku, nak bez prawa reelekcji. drewna i żywności, przeznaczone na zaopatrzenie prze- SzeŚĆ lat - to zbyt mało. Szybko zmieniono odpo- mysłu wojennego, opierają się na gwarancjach, które wiedni artykuł i przedłużono władzę prezydencką Ana- oferuje im nikaraguańska dyktatura wojskowa. Nastę- stasia Somozy l do ośmiu lat. puje pierwsza faza bogacenia się rodziny Somozów, Powiada się, że "Tacha", bo tak nazywano Somozę, która narzuca "nieoficjalne" podatk'i na g"y hazardowe, lubił się chwalić przyjażnią z prezydentem Franklinem podziemne dostawy alkoholu, domy publiczne itd. Za- D, Rooseveltem. Dziś tego nikt nie dojdzie. ale istnieją czyna uprawiać własną kontrabandę. fakty, odnotowane również w prasie z tamtych lat, któ- Prywatne interesy są wspierane legalną siłą pań- re świadczą, że o tę przyjaźń zabiegał i chciał z niej stwa oraz bronią Gwardii Karodowej. Zaczyna się na- uczynić fundament swojej władzy. Po objęciu prezy- bywanie dóbr ziemskich, udziałów w Banku Narodo- dentury został zaproszony do USA i podczas wizyty wym, mordowanie w)aścicieli majątków, które chce zdołał uzyskać pewne koncesje, m. in. wysoki oficer się przywłaszczyć, zmuszanie urzędników pańshvo- amerykański zostal wówczas delegowany na stanowi- wych, przedsiębiorców i kupców do ciągle nowych sko komendanta Akademii Wojskowej, w której przy- i nie kończących się darów na rzecz Somozy. Buduje gotowywali się do zawodu oficerowie nikaraguańskiej on sobie luksusową rezydencję w Managui, przejmuje Gwardii Narodowej, Po powrocie z USA Somo za stwo- kontrolę nad linią kolejową Wybrzeża Pacyfiku. Kie rzył legendę o S\"ojej przyjaźni z Rooseveltem. Posunął 16 17 Strona 11 się tak daleko, że kiedy Roose"e!t ponownie został wv- ne repre:; je. Wymordowano ...·iszystkich p::-zywódców brany prezydentem USA w 1940 rokll, "Tacho" pr~- zwiąZKowych i chłopskich. :-la en:igracji, ·x s:łmej tyl- klamował dwa dni świąt w -"ikaragui. W dwa lata póż- ko Kostaryce, znalazło się 30 tysięcy C'lkaraguańczy- niej Somoza nazwał główną ulicę stolicy Aleją Roose- ków. Tak się odpJacił Somoza niew<lzięczni.<om, któ- velta, a na zboczu ·,J.~zgórza Tisca;>a, w którym mieścił rzy chcieli pozbawić go władzy. "Aiy:norcio'),'.al również s:ę później osławiony bunkier, postawił pomnik ku czci oiicerów Gwardii, którzy wspierali Arguello. Zatrzy- prezydenta. Obelisk stoi do dzisiaj, tylko płaskorzeżba mał dla siebie dowództwo Gwardii Narodowej, zas na została zniszczona ~dczas trzęsienia ziemi w 1972 komendanta głównego batalionu wojskowego z siedzibą roku. w :\Ilanagui wyznaczył swojego młodszego syna, Ana- Czas biegł nieubłaganie. W 1947 roku Somoza zaczął stasio Somozę Debayle, który wlaśnie ukońcEyl Aka- szukać możliwości pozostania przy władzy. Wydalo demię Wojskową w West Point. Tak wkroczył na po- rr.u się, że najlepszym sposobem będzie dokonać po- lityczną arenę Anastasio Somoza II, "Tachito". nownie zmiany w konstytucji. Należało ją zreformować Po rezygnacji Lacayo Sacasy KO!lgres mianował w taki sposób, aby pozwoliła na reelekcję, kiedy wy- tymczasowym prezydentem poplecznika Somozy, Vic- gasme mandat prezydencki w 1947 roku. Zwolał tora Ramona y Reyes, umarł on jednak niespodziewa- w tym celu konwencję narodową Partii Liberalnej. nie \V kilka miesięcy później, jeszcze przed wyborami. Spotkał się jednak z opozycją dużej grupy delegatów W s,ę.mych wyborach Somoza uczestn~czył już osobiści2 własnego stronnictwa, którzy nie chcieli zgodzić się na jako kandydat liberałów i osiągnął sukces. Objął urząd jego ponowny wybór. prezydenta w 1950 rdku. Prezydentem został wybrany przy poparciu części Pod koniec kadencji zgłosił chęć ponownego kandy- Gwardii Narodowej Leonardo ArgueJlo. U\vierzyl on dowania na najvv'yższe stanowisko w panstwie. Dzien- mefortunme we własne szczęście. Od pierwszych go- nik "Kovedades" wystąpił z artykułem lansującym dZIn urzędowania postanowi I pomriiejszyć wpływy "linię reelekcji". Kiedy pogłoski o sukcesji dynastycz- znaczenIe Samozy, a nawet ośmielił się zaproponov.tać nej przekształciły się w rzeczy\vistość, Pedro Joaquin mu wy jazd z kraju na dłuższy urlop. Chamorro, dyrektor i właściciel gazety "La Prensa", Cierpliw~ść "Tacho" trwała równe 26 dni. 'Po czym przywódca Partii Konsenvaty\vnej, zerwał oficjalnie na czele Wiernych sobie oddziałów Gwardii Narodowej z dyktaturą. dokonał zamachu stanu, zwoJał Zgromadzenie Narodo- We wrześniu 1956 roku Anastasio Somoza Garcia we, które, po burzliwych obradach, o trzeciej nad ra- pojechał do Leon, aby otrzymać tam nominację z rąk nem uznało Arguello za chorego umysłowo. Somo za liberałó\'..:. 20 września został oficjalnie mianowany ustanowił wówczas prezydentem swojego wuja Benja- ka!ldydatem. mma Lacayo Sacasę, który zwoJał ponownie Zgroma- Wieczorem, 21 \\ł'ześnia 1956 roku, w Domu Robot- dzeme Narodowe, aby obalić ogloszony przez ArgueJlo nika w Leon zorganizowano bal, aby uczcić \'\'czoraj- demokratyczny kodeks pracy i zdusić wszelką opozy- sze wydarzenie. Na sali znajdowali się już tylko jego CJę, przede wszystkIm robotniczą i chłopską. Do akcji zwolennicy, poowJadni i goryle. Kiedy wszedł, rozlegly przystąpIła Gwardia Narodowa, która rozpętała okrut- się okrzyki "Z tobą .Tacho» po wieczne czasy". Orkie- 18 19 Strona 12 stra zagrała. NajLepszym tancerzem okazał się młody, nizować manifestacje przeciw rządowi. Największe nie znany nikomu brunet. Tańczył z energią i ogniem, z nich w lipcu 1959 roku zakończyły się masakrą na aż wzbudził zainteresowanie samego Samczy, który uniwersytecie w Leon, kiedy do akcji wkroczyła Gwar- zaczął klaskać, co umożliwiło tancerzO\.vi zbliżenie się dia Narodowa. do władcy. Oddał cztery strzały z najbliższej odległoś- Luis Somoza spełnił swoją obietnicę i zaproponował ci. Zamachowiec, 34-letni poeta i drukarz, Rigoberto w 1962 roku na prezydenta liberała Rene Schicka. To Lopez Perez, został w oka n1gnieniu rozszarpany przez pogłębiłD jeszcze złe stosunki między braćmi. Luis goryli z ochrony. chciał zmienić obraz reżimu. Dzięki wpływowi na pre- Samcza nie umarł od razu, został przewieziony sa- zydenta Schicka osiągnął nawet to, że przed trybuna- molotem do amerykańskiego szpitala w strefie Kanału łem sądowym stanął jeden z pułkowników Gwardii Panamskiego. Lekarze wysłani bezpośrednio przez pre- Narodowej oskarżony o mordowanie chłopów. Interwe- zydenta Eisenhowera próbowali uratować mu życie. niował również w sprawie przywódcy FSLN, nalegając ..Tacha" umarł jednak w dniu 28 \vrześnia, nie odzy- podobno, aby deportować go z kraju, zamiast wykoń- skując przytomności. ć w więzieniu. Zaden z dwóch synów nie był obecny przy agonii sierpnia 1966 roku Partia Liberalna m~anowała śmierci ojca. Obydwaj obawiali się, że nieobecność oim kandydatem AnastaslO Somozę Debay le, a w w Managui mogą przypłacić utratą władzy. ~ !a dni później, 4 sierpnia, Rene Schick umarł nie- Rozgorzała walka pomiędzy Gwardią Narodową I i Kongresem. Kongres jednak zwyciężył i zadecydo- wał ostatecznie mianować Luisa, który był jego prze- ~ odziewanie z "przyczyn naturalnych"_ • Są to już lata, kiedy krystalizuje się antysomozi~to~ ska opozycja w łome Partn Konserwatywnej, ktore] \vodniczącym, sukcesorem tronu, aż do czasu wygaś- przez cały czas przewodzi Pedro J oaguin Chamorro. nięcia mandatu ojca. "Tachito" pozostał szefem Gwar- Był on nieprzejednanym przeciwnikiem Anastasio So- dii i dowódcą sił lotniczych. mozy. Pochodził z bogatej burżuazyjnej rodziny, a je- Luis Somoza wygrał formalnie wybory w 1957 roku go przodkowie piastowali wielokrotnie stanowisko pre- i podczas uroczystości objęcia władzy przyrzekł, że nie zydentów Nikaragui. Przewidując oszustwo wyborcze będzie ubiegać się ponownie o fotel prezydencki. zorganizował manifestację w stolicy. Wezwał miesz- Za swojej kadencji przeżył 33 nieudane zamachy na kańców miasta, a także Gwardię Narodową do wystę- swoje życie. Udostępnił terytorium nikaraguańskie powania przeciw Somozie. Było to 22 lutego 1967 roku. kontrrewolucjonistom i najemnikom amerykańskim, Gwardia nie usłuchała wezwania i otworzyła ogien do którzy dokonali następnie inwazji w Zatoce Świń. manifestantów zdążających do Pałacu Narodowego. Za rządów Luisa Somozy odrodził się Sandinowski Zginęło 60 osób, kilkuset rannych pozostało na ulicy. Front Wyzv\'olenia Narodowego, stworzony przez Car- Managua przystąpiła do wyborów. Rząd ogłosił, że losa Fonseca Amador. Już w 1958 roku weteran walk Anastasio Somoza Debayle wygrał, uzyskując 70 proc. partyzanckich Ramon Raudales wystąpił z bronią głosów. Jego brat, Luis, umarł nieoczekiwanie w kiłka w ręku przeciw dyktaturze w regionie Jalapa. Robot- dni póżniej. Tak skończyła się długa i dramatyczna nicy poczęli tworzyć z\:viązki zawodowe, studenci orga- v."alka pomiędzy braćmi. 'Anastasio II nie musiał już 20 2J Strona 13 więcej denerwo\~'ać się "liberalizmem" brata, który Dyktator Ana::.tasio Somoza optov.,'ał za cywil:l.ym i umiar,kowanym rządem. Pozo- stał sam na placu boju i mógł robić, co tylko zapragnął, chroniąc się parawanem rzekomego parlamentaryzmu. Każdą jego decyzję wspierała Gwardia Narodowa. Wspomniany już Jaime Wheelock tak charakteryzuje zmiany następujące \v sytuacji we\vnętrznej Nikara- gui: "Po wybraniu Anastasio Somozy II rezygnuje się z demagogii reformistycznej i proklamuje oficjalny terror, jako jedyną drogę klas dominujących, aby uchronić się przed niebezpieczeństwem wybuchu sprzeczności społecznych, które mogą przekształcić się \v .każdej chwili w rewolucję". I znów, podobnie jak ojca, zaprzątala Somozę II jed- na myśl, jak umocnić się i jak najdłużej utrzymać się przy władzy. Jak to zrobić, aby po wygaśnięciu manda- tu, w dalszym ciągu rządzić krajem i bogacić się w spo- sób przez nikogo nie kontrolowany. Od samego po- czątku jego rządy charakteryzuje okrucieństwo. Do Gwardii Narodowej wprov.radza ludzi o skłonnościach sadystycznych. Tortury w somozistow.5',kich w:ęz~eni3ch są coraz bardziej okrutne i wyrafinowane. jednak zagarnął w przeważającej mierze międzynaro- dową pomoc, którą przyjmował osobiście najstarszy Somozowie pr.zeszli już bardzo długą drogę od małej syn Somozy - Anastasio Somoza Porto carrero, który plantacji kawy "Tacho" w miejscowości San rvrarcas. właśnie wrócił z Akademii vv"'ojskowej w "Vest Point. Rozgrywa się nowy akt dramatu, Artura Ui opanował rynki Chicago'. Na nieszczęściu tysięcy Nikaraguańczyków skorzystał dyktator, powiększając własną i swej kamaryli for- 23 grudnia 1972 roku Managuę nawiedziło trzęsie- tunę. nie ziemi, największe w jej historii. .l\IIimo że miasto W 1974 roku Nikaragua otrzymała znów nową kon- to przeżyło już podobne wstrząsy sejsmiczne w 1885 stytucję i Somoza zapowiedział odejście z czynnej służ- i 1931 roku, rozmiar klęski był ogromny. Managua by \\7 G\vardii Narodowej. Był to manewr taktyczny, liczyła w tym czasie około pół miliona mieszkańców, pozostawił sobie bowiem tytuł jej szefa i jako cywil jedną czwartą całej ludności kraju. W ciągu minuty przyjął również tytuł najwyższego dowódcy sił zbroj- zginęło 12 tysięcy osób, zasypanych w ruinach i pod nych Nikaragui. Arturo Ui opanował juz wszystkle gruzami domów. Zostało zniszczone 75 proc. domó\v rynki kalafiorowe nie tylko w Chicago, ale .•v całych i urządzeń komunalnych. Wiele krajów pospieszyło Śtanach Zjednoczonych. Anastasio Somoza Debayle z pomocą tragicznie dotkniętemu miastu. Rząd Somozy przygotował swoją reelekcję w wyborach wrześnio- 22 23 Strona 14 .•••• ych. ",ie istniała już legalna opozycja, która mogła- miast przybył również specjalny batalion "Somoza" by mu zagrozić w ponownym uzyskaniu prezydenckie- w liczbie ponad pół tysiąca żołnierzy. W tycb warun- go mandatu. kach rozpoczęły się negocjace. Somoza, który był Wprawdzie popadł w konflikt z Kościołem i Episko- w drodze do Madrytu, natychmlast zawróci! do Ma- pat nikaraguański potępił jego rząd, ale okazało się, nagui. Wydał dekret o stame wyją:kowym i wprowa- że w superkatolickiej Nikaragui mógł mimo to osiąg- dził godzinę policyjną. Mediacji podjął się bisk:.tp Ma- nąć zwycięstwo wyborcze. nagui Ovando y Brav{). Sandiniści zażądali uwolnie- Niemniej w dwa miesiące póżniej wydarzył się pe- nia 14 więźniów politycznych, opublikowania odezwy wien znamienny incyde'l1t. Po surowych kłęskach, jakie F'SLN w środkach masowego przekazu, a także Gwardia Narodowa zadała FSLN w latach sześćdziesią- okupu w wysokości 5 milionów dolarów. Przez dwa tych, ruch ten odrodził się na nowo i w grudniu 1974 dni trwały dramatyc~ne rokowania, pod dom podciąg- roku sandinowcy dokonali śmiałej akcji powstańczej. nięto również czołgi i działa pancerne. Wreszcie So- Byl to okres nadzwyczaj pomyślny dla somozistow- moza zgodził się na wszystkie warunki. Podstawiono skiej elity władzy, wydawało się, że nic już nie zakłóci pod willę autobus, którym odjechali wśród absolutnej coraz większego PO\' odzenia krwawego dyktatora, któ- ciszy sandiniści ze swoimi zakładnikami. :'la lotnisku ry zdołał spacyfikować wszystkie ruchy opozycyjne, Las 1ercedes zgromadził się olbrzymi tłum ludzi, któ- pozakładać obozy koncentracyjne dla zbuntowanych I'y wiwatowaJ na cześć FSLN. Wojskowi przyprowa- chłopów, a w podziemiach bunkra, swej ufortyfikowa- dZili uwolnionych więźniów, wśród klórych znajdował nej rezydencji w Managui, umieścić najbardziej nie- się późniejszy przywódca rewolucji DanielOrlega. Sa- bezplecznych przeciwników reżimu. molot wystartował w kierunku Kuby, klóra udzieliła W końcu grudnia w jednej z łuksusowych willi sandinistom azylu politycznego. Triumf byl pełny. w stolicy odbywał się bankiet na czeŚĆamerykańskiego Mieszkańcy całego kraju dowiedzieli się, ze Front ist- ambasadora. Turner Shelton reprezentował nie tyłko nieje i walczy. Akcja ta odbiła się echem w całej pra- interesy USA w C'likaragui, ałe także grupę finansową sie światowej. powstałą za czasów Nixona, znaną pod nazwą Sunbelt, Rozpoczął się ostatni, przeszło czteroletni pojedynek która chciała umacniać swoje wpływy w Ameryce dyktatora i jego klanu z Sandinowskim Frontem Wy- Środkowej. Na przyjęcie przybyła cała śmietanka so- zwolenia Narodowego. mozistowskiej elity. Tuż przed godziną 23 do pomieszczeń recepcyjnych willi weszli najmniej spodziewani goście, dziesięciu młodych mężczyzn i trzy dziewczyny. Uzbrojeni w gra- naty i amerykańskie karabinki M-I, twarze mieli za- kryte chustami w kolorze czerwono-czarnym. Ktoś z nich zawołał: "Akcja polityczna FSLN. Ręce do góry i pod ścianę. Niech żyje Sandino!" W dwadzieścia mi- nut póżniej Gwardia Narodowa otoczyła willę, natych- 24 Strona 15 powrócił w sv....e rodzinne strony_ Rozpoczął pracę Augusto (esar Sandino w kopalni w San Albina i tam właśnie z\verbov" ..ał pierw.szych ochotników do walki o niepodległość. Po pewnym czasie zdołał skupić v,,"okółsiebie kilkusetoso- bową grupę zwolenników, uzbroił ich w stare karabiny, kupione za oszczędności przywiezione z :Meksyku. W pierwszej potyczce pod El Jicaro poniósł klęskę i schronił się w dżungli. Należał do liberałów i wspierał zbrojnie generała Moncadę. W bitwie pod Bejuco pokonał oddziały kon- Kim był Augusto Cesar Sandino? "Kimś takim, bez serwatystó\V oraz uratował życie generałm,vi Monea- kogo nie można walczyć ani żyć" - to odpowiedź'. dzie, który jeszcze niedawno odmów"ił mu broni. :Nlon- szesnastoletniej Esperanzy Blanco Amador, bojownicz- cada nie miał jednak najmniejszego zamiaru "bratać ki FSLN. się" z chłopskim wojs-1<:iem Sandino. 4 maja 1927 roku Urodził się w 1895 roku w departamencie Masaya, podpisał w Espino Negro układ z amerykańskim puł- wsród gór i dżungli. Jego ojciec, Gregorio Sandino, ko\vnikiem Henrym L. Stimpsonem, wysłannikiem bvł drobnvm właścicielem ziemskim, matka, Margari- prezydenta Coolidge'a, który Nikaraguańczycy uznali t~ Calder;n, chłopką. Sandino byl dzieckiem pozamał- za haniebny. Zobowiązał się ..·v nim w imieniu libera- żeńskim i dzieciństwo spędzi] z matką, która wynajmo- łów złożyć broń i uznał za konieczną stałą obecność wała się do pracy jako robotnica dniówkowa. Amerykanów w kraju. Zgodził się też na ut\:vorzeniE' Pracował w wielu zawodach, był sprzedawcą zboża, G\:\lardii Narodowt!j pod dowództwem amerykańskich pomocnikiem mechanika na hacjendach i plantacjach. oficeró"v, w zamian za przyobiecane mu stanO\visko W 1920 roku, wmieszany w bójkę, w której ranił jed- prezydenta, które otrzymał w dwa lata póżniej. nego z sąsiadów, musiał uciekać przed więzieniem do Sandino wycofał się do miasta Jinotega, w którym . Hondurasu . .Ę'racował jako magazynier w amerykań- \:vydał swój pierwszy manifest. Głosił w nim m. in.: skiej cukrowni, był robotnikiem United Fruit Company "Człowiek, który nie wymaga od swojej ojczyzny wię- \\/ Gwatemali. Ciekawość świata i młodzieńczy niepo- cej niż piędzi ziemi na grób, zasługuje, aby go słu- kój zawiodły go w 1923 roku do Meksyku. Zatrzymał chano, i nie tylko .jłuchano, również, aby mu wie- się w Tampko i pracował w amerykańskich firmach rzono". naftowych. Zaoszczędził około 3 tysięcy pesos i posta- Nieba\vem zaatakował miasto Ocotal, którym nowił wrócić do Nikaragui, aby uwolnić ją od amery- znajdował się garniZOn amerykańskiej piechoty mor- kańskiej piechoty morskiej, która okupowała jego oj- skiej, i w ten sposób rozpoczął wojnę ° wyzv./olenie czyznę pod pretekstem zaprowadzenia porządku w do- i suwerenność dla swego kraju. '1\7 kilka miesięcy póź- bie walk pomiędzy partiami liberałów i konserwaty- niej na niedostępnym wzgórzu El ClUpote ogłosił utwo-- stów. Sandino już ,"ówc,as znajdowal się pod wply- rzenie Wojska Obrony Niezależnosci Narodowej Nika- wem idei meksykański<'j rewolucji. W 1926 roku ragui. Międzynarodowe agencje informacyjne podały, 26 27 Strona 16 że w górach i dżunglach powstało partyzanckie wojsko, pod El Bramadero, nad rzeką Cuas i w Illiwas. Rów- które walczy o wolność Nikaragui, a Amerykanie coraz nocześnie jednak amerykańskie lotnictwo rozpoczęło częściej zaczęli nazywać Nikaraguę "przeklętym kra- bombardowanie nikaraguańskich wiosek w odwet za jem", \v którym deszcz, moskity, powodzie i niewidocz- pomoc, jaką chłopi udzielali sandinowskiemu wojsku. ni "bandyci" zaczęli pobierać haracz krwi. Zdecydowane protesty w Stanach Zjednoczonych Sandino zdobywał coraz większe poparcie wśród spo- wplynęły na decyzję rządu, aby zastąpić marines łeczeństwa, a przede wszystkim jego najbiedniejszych Gwardią Narodową. Równocześnie Waszyngton do- warstw. Opowiadał mi Juan Ferreti, żyjący do dziś dotrzymał słowa danego generałowi Mancadzie i w uczestnik tamtych walk, że najlepszym żródłem do- kontrołowanych przez piechotę morską wyborach staw broni i mundurów dla partyzanckiego wojska w 1928 roku został on prezydentem Nikaragui z ramie- były amerykańskie magazyny. Żałowano tylko, że nia Partii Liberalnej. Gdy objął prezydenturę, wcale mundury marines są za duże dla nikaraguańskich chło- nie spieszył się z wycofywaniem amerykańskich od- pów i trzeba je przerabiać. działów z :'likaragu!. Sandino zrozumiał, że wojna bę- Pod koniec 1927 roku trzon armii Sand ino liczył dzie trwać nadal. Zniknęły już różnice między liberała- około 3 tysięcy ludzi. Oddziałom towarzyszyły jednak mi i konserwatystami - gdyż obu tym ugrupowaniom dziesiątki tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy Zlll~żałojedynie na zagarnięciu władzy dla siebie, wszy- wspierali partyzantkę. Pomiędzy nimi znajdowała się .<tko jedno przy czyim poparciu, a na placu pozostał grupa chłopców w wieku 8-12 lat, sierot wojennych wróg - oligarchia i interwenci. i synów żołnierzy; uczestni.czyli oni w przygotowywa- W 1930 roku sandiniści zadali okupantom wiele klęsk, niu zasadzek i wypadów na wroga. U boku Sandino szczególnie w bitwie pod Achuapa w dniu 31 grudnia, znajdowała się również międzynarodowa brygada, zło- w której została zniszczona duża kolumna północnoame- żona z ochotników z Gwatemali, Argentyny, Salwado- rykańska. Ta ostatnia klęska spowodowała, że nowy ru, Kolumbii, Hondurasu i Meksyku. prezydent USA Herbert Hoover postanowił definityw- Wreszcie amerykańskie lotnictwo odkryło El Chi- nie wycofać piechotę morską z Nikaragui. pote, główną bazę Sand ino. Partyzanci, zdając sobie Rząd generała Moncady nie miał żadnego prestiżu sprawę z przewagi nieprzyjaciela, \vycofali się, pozo- i prawdziwym władcą Nikaragui zostal amerykański stawiając w okopach, na barykadach i pod drzewami komendant Gwardii Narodowej Calvin B. Mathew. Na manekiny w sombrerach, z kijami imitującymi kara- początku 1932 roku Sandino kontrolował prawie poło- biny. Przez dwa dni kilkadziesiąt samolotów zaciekle wę terytorium kraju. A kiedy amerykański generał bombardowało opuszczoną redutę. Trzeciego dnia ru- Woodward został wyznaczony do prowadzenia kontroli szyła piechota. W tym samym czasie Sandino udzielał następnych wyborów, w których na prezydenta Amery- wywiadu amerykańskiemu korespondentowi w San kanie wyznaczyli Iiberala Juana Bautistę Sacasę, San- Rafael, odległym od El Chipote o prawie 100 kilome- dino zaprotestował i osiągnął dzięki swoim wpływom trów. Mówił, jak to samoloty i 3 tysiące żołnierzy po- absencję wyborczą sięgającą 30 proc. Kiedy zaś ogło- konało 50 słomianych manekinów. szono prezydentem-elektem Sacasę, desygnował "tym- Augusto Cesar Sandino wygrał jeszcze wiele bitew: czasowym prezydentem" swojego generała, Juana Gre- 28 29 Strona 17 gorb Colindre,a. Jego oddziały podeszły pod Mana- kuc się z prezydentem. W dr:iu 16 łutego 1934 roku wy- guę· l'ldowal w stolicy i zamieszkał u swego przyjaciela, 6wczesnego ministra rolnictv ..ra i pracy, Sofoniasa Salva- Niestety, to było wszystko, co osiągnął. Nikt nie po- konał go w boju, został zwyciężony \v inny sposób, lIerra. Nie robił z tego tajemnicy, że nigdy nie złoży broni "niekonsŁyŁucyjnej" 'ardii G\"... Narodowej. chytrością i podstępem. Pokonali go zjednoczeni libera- łowie i konserwatyści. W biografii Sandino, napisanej 21 lutego 1934 roku prezydent Sacasa zaprosił San- przez Gregorio SeIsera, czytamy: "Burżuazja narodmva <Iino \vspólnie z jego najbliższymi towarzyszami na ko- sprzymierzona z imperializmem potrzebowała klimatu lację· Długo opowiadano o partyzanckich walkach. PÓŻ- porządku, aby móc rozwijać swoje interesy, potrzebny nym wieczorem Sandino wraz ze s\vymi do\vódcami po- był jej pokój, który nieustannie zakłócał Sandino. A do zegnali się z prezydentem i odjechali. tego starzy politycy nigdy mu nie wybaczyli, że stał Zostali prawie natychmiast zatrzymani przez ludzi się symbolem świadomości narodowej. Zarzucił im zdra- kapitana Lisandro Delgadillo. Wszystkim kazano opuś- dę, której rzeczywiście się dopuścili, obwiniał o sprze- CIĆ samochód. Warto zacytować sceny z ostatnich daż ojczyzny, którą istotnie sprzedali w imię \vłasnych ('hwil życia generała Sandino, ~-(tóre przytacza w swej, interesów" . wydanej w J 967 roku w Chicago, książce "The Sandino Sand ino - nie chcąc być posądzony o rozpętanie ,,[[air" Neil Macaulay: wojny domowej - podpisał układ o częściowej reduk- "Dlaczego nas zatrzymuj'l? - zapytał Sandino - cji swego wojska, kiedy amerykańskie oddzialy opuści- jl'śli wszyscy jesteśmy braćmi... Zadzwońcie do gene- ły Nikaraguę. Jego wojsko, inaczej mówiąc chłopi z rala Somozy. Niech przyjdzie, aby mi powiedzieć, cze- okolic Rio Coco, zostało rozbrojone w dniu 22 lutego go chce. Sandino, Dełgadillo i Somoza byli masonami 1933 roku w San Rafael dei Norte, praktycznie jed- l generał przekonał 'kapitana Deigadillo, aby zadzwonił nak Sandino oddał ty lko najbardziej przestarzały do Somozy, który był na występie chilijskiej poetki sprzęt i zredukował swoje oddziały. Przestrzegł jedno- Zoily Rosy Cardenas w teatrze Gwardii )larodowej. cześnie prezydenta Sacasę, że Gwardia Narodowa mo- Samoza powiedział kapitano\vi Delgaą.illo) że nie ma że stanowić niebezpieczeństwo dla przyszłości Nikara- nic do pO\viedzenia i nie widzi potrzeby rozmawiania gui. Sandino wycofał się ze stu żołnierzami do regio- z Sandino. Wtedy Delgadillo załadował Sandino i jego nu Wiwili, zamierzając zorganizować tam chłopską łudzi na ciężarówkę i przywiózł pod eskortą na teren współnotę· łotniska. Tam postawili ich przed karabinem maszy- Niewiele czasu minęło, gdy przekonał się, że Gwardia nowym. Sandino próbował zyskać na czasie i poprosił Narodowa spełnia tę samą rolę, jaką do tej pory peł- podporucznika Monterrey, aby przyniósł mu kubek nili marines. Codziennie rozbrajano dalszych jego żoł- wody. Tamten jednak nie zgodził się. nierzy, którzy wygnali piechotę morską z Nikaragui. Kapitan Delgadillo wystrzeli! w powietrze ze swego W Managui zaczęły się mnożyć zabójstwa dokonywane pistoletu. Był to sygnał do morderstwa. Karabin ma- na jego współpracownikach. szynowy zaterkotał". Generał Sandino postano\vił przylecieć do Managui i zbadać na miejscu sytuację, a przede wszystkim spot- Człowiek ten, którego uznawali wielcy inteiektualiś- 30 31 Strona 18 ci epoki, Romain Rolland, Manuel Ugarte, Gabriela 'm:hcdzę z tych, którzy zaVlsze byli pomiJanl l po- ~istral, Jose Vasconcelos, a pisarz francuski Henri lizani, znajdowali się na łasce bezwstydnych i płatnych IHorderców sprawców zdrady głównej, tj. nikaraguań- Barbusse nazwał go "Generałem wolnych ludzi" - był l ldch konserwatystów. Ludzie ci śn:iertelnie zranili śmiertelnym przeciwnikiem amerykańskiej dominacji i myślał także o społecznym 'w-yzwoleniu łudu nikara- \olne serce ojczyzny i wściekle nas prześladują, jak- guańskiego. Był zatem nadzwyczaj niebezpieczny, tym Ilvsmy nie byli synami tej samej ziemi". bardziej że popularny. Trzeba jeszcze zacytować przynajmniej jedną z mak- )m politycznych Sandino, aby dać przykład Jego obra- Na wiele lat nazwisko generała Sandino zniknęlo z zowego i ekspresyjnego języka, którym posługiwał się oficjalnej prasy i radia. W tym samym czasie wśrćd z;lI'ówno W· swoich odezwach, jak i w rozrnowach ludu zrodziła się legenda sandinowska, powstały o nim z przyjaciółmi. "Przyjmuję wezwanie do walki i sam wiersze i pieśni. J'l prowokuję. Na wyzwanie tchórzliwego najeźdżcy W jego spuściźnie pozostało wiele listów, przemyś- 1 zdrajców ojczyzny odpowiadam mo:m wezwanien1 do leń i wywiadów, a także "Ideario patriotico", zawiera- walki. Stworzymy mur, o który rozbiją się legiony jący maksymy polityczne generała i jego pierwszy ma- wrogów Nikaragui. Może umrzeć ostatn: z moich żoł- nifest z lipca 1927 roku. ntt2fzYl którzy są bojownikami wolności, ale przedtem Sandinowska rewolucja opierała się na myśli teore- l.~in'1 zastępy jasnych białych najeżdżców, którzy będą tycznej generała, który wydał wojnę amerykańskim in- gryżli ziemię w górskich zaroślach". terwentom w latach 1927-1933 i wojnę tę wygra!. By- Wiele z myśli politycznych generała Sandino przy- ła to pierwsza klęska amerykańskiego militaryzmu na brało obecnie kształt haseł politycznych wypisanych kontynencie amerykańskim. Należy zatem odpowie- na murach nikaraguańskich miast. Czołowe zawołanie dzieć na pytanie, jaka była myśl teoretyczna Sandino, rewolucji: "Dzieci ojczyzny ani się sprzedamy, ani się która spowodowała tak potężny ruch wyzwoleńczy, że poddamy" pochodzi wprost z "Idearjo patriotico". Pa- przetrwał on najtrudniejsze lata dyktatury, odrodził się tos, który charakteryzuje miejscami jego manifest po- mimo niezliczonych ofiar i odniósł ostateczne zwycięst- lityczny, właściwy jest zarówno dla epoki, jak też dla wo 'nad tyranią, dając początek rewolucji społecznej, emocjonalnego traktov,lania spraw ojczyzny. Hasło, któ- która objęła Nikaraguę. re porywało masy i wyzwalało uczucia narodowe: "Oj- Posiadam dokument, wydany jeszcze na po\vielaczu, czyzna wolna, albo śn1ierć", zostało również zaczerpnię- \v konspiracji, przez "Colegio de Asuncion" w l\·Tanagui, te z myśli Sandino: "Naszym obowiązkiem jest umrzeć a będący podstawą teoretyczną sandinizmu. Z niego albo wyzwolić się spod jarzma, dlatego wznoszę czer- wywodzi się program Carlosa Fonseca Amador, twórcy wono-czarny sztandar symbolizujący wolność lub FSLN, i program obecnych przywódców - Humberto śmierć". i Daniela Ortegów, Tomasa Borge, Sergio Ramireza i Maksymy sandinowskiego posłania zostały wcielone innych. w czyn podczas osiemnastomiesięcznej \vojny \vyzwo- "Moją największą dumą jest to, że wyrosłem wśród leńczej. Sandino uważał, że aby zdobyć wolność dla Ni- uciskanych, którzy są duszą i nerwem naszego narodu. karagui i wprowadzić system sprawiedliwości społecz- 2 - Dotrzeć do bunkra ... 33 32 Strona 19 nej, trzeba przelać krew \v walce z wrogiem. Na dro- dze negocjacji niczego się nie osiągnie. bytu materialnego naszej ojczyzny, tworzą także jej Myśl generała obejmowała szeroki wachiarz spraw bogactwo duchowe". politycznych. Kontynuator wielkich wyzwolicieli Ame- Nie ułega wątpliwości, że człowiek, który w latach ryki Łacińskiej: Simona Bolivara, Benito Juareza i San trzydziestych głosił w Nikaragui takie myśli, nie mógl dlugo żyć. Umierając, by! w wieku Ernesta Che Gue- Martina, zdawał sobie sprawę, że Ameryka Łacińska powinna stanowić jedność, aby skuteczniej oprzeć się vary. ja'kiejkolwiek inwazji. "Wznosimy sztandar wolności dla Nikaragui i całej hiszpańskiej Ameryki, która win- na zjednoczyć się przeciw najeżdżcy". Stale powtarzał, że muszą zniknąć granice pomiędzy państwami tego regionu, a wszyscy mieszkańcy kontynentu mają obo- wiązek zajmowania się losem każdego z osobna kraju, bo każdy z nich narażony jest na tę samą agresję ze strony potężnego, północnego sąsiada. "Nad wolnością narodu nie wolno dyskutować, trze- ba walczyć o nią z bronią w ręku" - mówił Augusto Cesar Sandino. Wielki partyzant był przekonany, że tylko najbar- dziej upośledzone klasy społeczne są zdolne doprowa- dzić do wyzwolenia ojczyzny. "Chwiejni i wahający się wobec charakteru, jaki przybiera walka, opuszczą nas. Tylko robotnicy i chłopi pójdą do końca, i tyłka zorga- nizowani - osiągną zwycięstwo". Istnieją dokumenty stwierdzające, że Sandino utoż- samiał swój progil"am z ideami klas nieposiadających. Stały się one żródłem obecnej rewoiucji nikaraguań- skiej. "Nigdy nie będę mieć niczego - mówił Sandi- no. - Nie mam niczego. Uważam, że ziemia powinna należeć do państwa. W przypadku kolonizacji prowin- cji Coca przekonałem się, że maże być ona również zbio- rową własnością wspólnoty chłopskiej. Nasze wojsko przygotowuje się, aby zdObyć władzę w kraju, i wów- czas rozpoczniemy organizowanie wielkich wspólnot ro- botniczych i chłopskich. Ci, którzy są twórcami dobro- 34 Strona 20 upokorzenia. I taką zemstę uważam za sprawiedliwą . Sandinowcy . 'nndiniści tę sprawiedliwość wymierzyli. r,Hmo iż z każdym rokiem mnożyły się represje ze i szeroki ruch oporu trony reżimu Samozy, liczba bojowników i sympaty- kow ruchu ciągle wzrastała. Kiedy w 1956 roku młody poeLa z Leon, Rigoberto Lopez Perez, zabił dyktatora, ludzie mówiłi, że to zapewne był syn Sandino, który pomścił \v ten sposób zdradziecką śmierć ojca. Walka zbrojna rozgorzała już w dwa lata po śmierci starego "Tacho", podjął ją towarzysz Augusto Sandino, sześć- dZlesięcioletni Ramon Raudales, nazywany "patriarchą To nie było tak, jak z naszymi partyzantami z AK z białą brodą". czy AL, z naszymi chłopcami z łasu, którzy walczyli Jak przed trzema dziesiątkami lat, matecznikiem po- z wrogiem j byli otaczani przez swoich miłością: za ży- wstańców były te same góry Nowej Segowii. Raudales cia stając się bohaterami. I jego ludzie zginęli w walce z Gwardią, ale pozostała W Nikaragui przez długie lata nikt nie wiedział, kim pamięć i przykład. Rok 1958, kiedy "patriarcha" ruszył są i do czego dążą. Mówiąc "nikt nie wiedział", myślę \\ góry, uznawany jest właśnie za odrodzenie się sandi- o szerokich masach łudzkich, które nie zajmują się na IIIzmu. Następcami Raudalesa byli Carlos Fonseca co dzień polityką. I\mador, Silvio Mayorga i Tomas Borge. Organizowali Somozistowska prasa nazywała ich bandytami, wy- oni w latach 1958-1959 pierwsze komórki sandinowskie rzutkami społeczeństwa lub też agentami Castro i Mos- I przystąpili do akcji zbrojnych. Partyzantka działała kwy. Przy każdej okazji radio i telewizja wieściły w górach nad Rio Coca wzdłuż granicy z Hondurasem, triumfy Gwardii Karodowej we wszystkich potycz- " także w górach Matagalpy i Jinotegi. Wtedy ruch kach z "sandino-komunistami", jak nazywano part y- nazywał się jeszcze Juventud Patriotica i Frente de zantó\v. Liberacion Nacional (Patriotyczna :rvrJodzież i Front Sandinizm od samego początku, tzn. od czasu kiedy Wyzwolenia Narodowego). odrodził się, a za datę tego wydarzenia przyjmuje się W lipcu 1961 roku powstał w Tegucigalpa, w Hon- rok 1958, był ruchem politycznym. Sandinowcy kiero- durasie, Sandinowski Front Wyz\volenia Narodowego, wali się i kierują marksistowską interpretacją rzeczy- który założyli: Carlos Fonseca Amador, Silvio Mayorga, wistości. Znajduje to wyraz w wielu oświadczeniach Tomas Borge i Noel Guerrcro. Nieco póżniej przyłączył przywódców Frontu. Sandinizm narodził się z potrzeby się do nich weteran walki partyzanckiej Santos Lopez. kontynuacji walki wyzwołeńczej, z potrzeby wyrówna- FSLK stał się pierwszą organizacją ludową, powołaną nia krzywd za wszystkie zbrodnie, jakie dokonał klan do walki z Somozą, posiadającą rewolucy jny program. Somozów. Można zapytać, czy sandinowscy bojownicy Tradycyjna opozycja konserwatystów \..... znowiła wpra\"'l- kiero\vali ,się uczuciem zemsty. Pewnie również. Nie dzie działalność w 1959 roku, próbując wykorzystać dła wykluczam potrzeby zemsty na wrogu za krevv, śmierć, swoich celó\v \vzburzenie mas ludowych, ale jej pro- 36 37