Rushdie Salman - Ziemia pod jej stopami
Szczegóły |
Tytuł |
Rushdie Salman - Ziemia pod jej stopami |
Rozszerzenie: |
PDF |
Jesteś autorem/wydawcą tego dokumentu/książki i zauważyłeś że ktoś wgrał ją bez Twojej zgody? Nie życzysz sobie, aby podgląd był dostępny w naszym serwisie? Napisz na adres
[email protected] a my odpowiemy na skargę i usuniemy zabroniony dokument w ciągu 24 godzin.
Rushdie Salman - Ziemia pod jej stopami PDF - Pobierz:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd pliku o nazwie Rushdie Salman - Ziemia pod jej stopami PDF poniżej lub pobierz go na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. Możesz również pozostać na naszej stronie i czytać dokument online bez limitów.
Rushdie Salman - Ziemia pod jej stopami - podejrzyj 20 pierwszych stron:
Salman Rushdie
Ziemia pod jej stopami
Przełożył Wojsław Brydak
The Ground Beneath Her Feet
Data wydania oryginalnego -1999
Data wydania polskiego -2001
Dla Milana
Pomnika nie stawiajcie. Niech różana
gałązka kwitnie dlań w corocznej chwale.
Bo to Orfeusz jest. Jego przemiana
w tym albo owym. Nie trudźmy się wcale
o innych imion dźwięk. Bo jeden tylko śpiewa Orfeusz.
Rainer Maria Rilke, Sonety do Orfeusza,
przekład Mieczysława Jastruna
1. Pszczelarz
W ostatnim dniu życia - było to świętego Walentego 1989 roku - Wina Apsara
zbudziła się z płaczem; legendarna piosenkarka śniła o składaniu ofiary z
człowieka, a zamierzano poświęcić właśnie ją. Mężczyźni o gołych torsach,
podobni do aktora Christophera Plummera, trzymali Winę za kostki i nadgarstki.
Nagą, wijącą się rozciągnęli na oszlifowanym głazie, na którym wyryto wizerunek
pierzastego węża; w rozdziawionej paszczy Quetzalcoatla widniało ściemniałe
wgłębienie wyżłobione w kamieniu. Rozwarła usta, krzyczała co tchu w piersi,
mimo to słyszała tylko ciche trzaskanie fleszy. Lecz zanim poderżnęli jej
gardło, zanim w tej przerażającej czarze zapieniła się krew, jej krew - zdążyła
otworzyć oczy. Mijało południe; Meksyk, miasto Guadalajara, bliżej nie znane
łóżko, w nim bliżej nie znany, wpółmartwy, nagi Metys u jej boku, osobnik ledwie
dwudziestoletni (później, po katastrofie, przedstawiany w nie kończącej się
serii depesz jako Raul Paramo, playboy, spadkobierca pewnego popularnego w tych
stronach barona budowlanego; hotel należał do jednej z korporacji owego
potentata). Pociła się straszliwie, a z przewilgłych prześcieradeł bił odór
niedorzecznych a żałosnych nocnych zmagań. Raul Paramo był nieprzytomny, miał
zbielałe wargi; ciałem wstrząsał raz po raz spazm łudząco podobny, zauważyła
Wina, do jej własnej szamotaniny we śnie. Z tchawicy Raula zaczęły dobiegać
przerażające odgłosy, jakby mu podrzynano gardło, a z niewidzialnej rany -
przypominającej uśmiechnięte szkarłatne usta - buchnęła krew, jak do tamtej
czary ze snu. Przerażona Wina wyskoczyła z łóżka i porwała ubranie: skórzane
spodnie i stanik obszyty złotymi cekinami; wczoraj wieczorem w tym kostiumie
wyszła do finału, na estradę miejskiej hali zgromadzeń. Oddała się w rozpaczy i
ze wzgardą temu nikomu, chłopakowi młodszemu od niej dwa razy, gdzie tam,
jeszcze młodszemu, wybranemu na chybił trafił z kłębiącego się zawsze za sceną
tłumu padalców: spomiędzy objuczonych bukietami pięknoduchów, magnatów
przemysłowych, bossów narkotykowych, arystokratycznego motłochu, książąt
tequili, zasobnych w limuzyny, szampana, kokainę, a może i w diamenty, którymi
gotowi byli obdarować gwiazdę wieczoru.
Facet przedstawiał się, łasił, stroszył piórka, lecz nazwisko chłopaka ani stan
konta nie ciekawiły Winy. Zerwała go sobie jak kwiatek, który się wetknie między
zęby, wzięła jak danie na wynos, a potem wprawiła w panikę gwałtownością
apetytów, bo jeszcze dobrze nie zatrzasnęły się drzwi limuzyny, a już dobrała
się do niego jak do zastawionego stołu, przy czym obsadziła go w roli dania, nie
czekając, aż kierowca podniesie przegrodę zapewniającą pasażerom prywatność.
Później ów szofer z wielkim szacunkiem wyrażał się o jej ciele; pismaki
podlewały go tequila, a on szeptał jak o cudzie ojej żądlącej, drapieżnej
nagości, bo w pale się nie mieści, że stuknął jej czwarty krzyżyk, chyba tam na
górze ktoś chciał ją, normalnie, zachować, jaką stworzył. Wszystko bym zrobił
dla takiej kobiety, zawodził kierowca, gdyby sobie zażyczyła, jechałbym dwieście
na godzinę, wprost w betonową ścianę; gdyby zechciała umrzeć w ten sposób.
Naprawdę miała sporo szczęścia, że po tym, jak w chwili słabości -
wpółrozebrana, odurzona, na chwiejnych nogach ruszyła przez korytarz dziesiątego
piętra, zataczając się, brukając stopy farbą drukarską (bo po podłodze walały
się jakieś gazety trąbiące o francuskich próbach nuklearnych na Pacyfiku i
niepokojach politycznych w prowincji Chiapas, na południu), po tym jak
zatrzasnęła za sobą drzwi (nie biorąc wcześniej klucza i nie kojarząc, że ciąg
pokoi, który porzuca, to jej apartament) - wpadła wprost na mnie; na Umida
Merchanta, szerzej znanego jako “Raj”, fotografa, jej, jakby powiedzieć, kompana
z dawnych bombajskich czasów; teraz jedynego w promieniu tysiąca i jednej mili
pstrykacza, który nie ślini się na myśl o sfotografowaniu jej w stanie
malowniczego a skandalicznego rozmemłania (zdjęcie? na którym tak po mnie widać
wiek? odpada!), jedynego złodzieja wizerunków, który by sobie nie przywłaszczył
tandetnego i odstręczającego obrazka - bezradności, mętnego spojrzenia, za to z
wyrazistymi workami pod oczami, z ufarbowaną na czerwono strzechą, splątaną,
sztywną, drucianą, sterczącą jak dzięcioli czub, z tymi zachwycającymi ustami,
trzęsącymi się teraz i niepewnymi, z pogłębianymi przez nielitościwy upływ czasu
fiordzikami na krawędziach warg - istnego archetypu szalonej bogini rocka w pół
drogi ku nieszczęściu, opuszczeniu i ruinie. To dla dobra tej trasy postanowiła
przeobrazić się w rudzielca, bo w wieku czterdziestu czterech lat zaczynała od
nowa, karierę solo, bez Niego; po raz pierwszy ruszyła bez Ormusa, więc nic
dziwnego, że wciąż czuła się zagubiona, wyprowadzona z równowagi. I samotna. Nie
da się ukryć. Publicznie czy prywatnie, jeśli nie z nim, to wszystko jedno z
kim, trudno i darmo, zawsze będzie samotna.
Dez-orientacja: wyzbycie się Wschodu. I Ormusa Kamy, słońca Winy.
Nie nazwałbym tego ślepym trafem, że Wina wpadła akurat na mnie. Zawsze byłem
pod ręką. Troszczyłem się. Czekałem na wezwanie. Gdyby zechciała, takich jak ja
znalazłyby się dziesiątki, setki, tysiące. Wierzę jednak, że się nie znalazły.
Lecz kiedy po raz ostatni wzywała pomocy, nie podążyłem na ratunek - i zginęła.
Zgasła w połowie historii swego życia. Była nie dokończoną piosenką, porzuconą
melodią, której wzbroniono podążyć za słowami, zespolić się z nimi, wzbroniono
sięgnąć po końcowy, wieńczący całość rym.
W dwie godziny po wyprowadzeniu Winy z bezdennej otchłani - ściślej: z
hotelowego korytarza - lecieliśmy helikopterem do Tequili, gdzie don Angel Cruz,
dżentelmen słynący ze szczodrobliwości i gościnności - posiadacz ogromnej
plantacji błękitnych agaw, legendarnej gorzelni Angel, kontratenoru o
niezrównanej słodyczy i skali oraz brzucha jak rotunda - miał wydać bankiet na
jej cześć. Tymczasem przygodnego kochanka trzeba było zawieźć do szpitala, a
skutki ataku, któremu biedny playboy uległ pod wpływem prochów, okazały się
tragiczne; później - zważywszy, co przytrafiło się Winie - bez końca karmiono
świat tym, co skrupulatni analitycy znaleźli w krwiobiegu denata, w żołądku,
przewodzie pokarmowym, mosznie, oczodołach, wyrostku robaczkowym, włosach,
słowem wszędzie z wyjątkiem mózgu, wyżartego przez narkotyki tak sumiennie, że
niczego ciekawego się tam nie spodziewano; nikt też nie zdołał zrozumieć
ostatnich słów playboya, wypowiedzianych w terminalnym delirium. Lecz w parę dni
później, kiedy wiadomości już się jakoś rozprzestrzeniły po Internecie, pewien
maniak z okolic San Francisco, z Castro - adres: <elrond - rivendel.com>, mania:
fantasy - oświecił internautów: otóż, wyjaśniał, Raul Paramo posłużył się był
językiem orków, Czarną Mową, którą na użytek sług Czarnego Władcy Saurona
stworzył pisarz Tolkien: Ash nazg durbatuluk, ash nazg gimbatul, ash nazg
thrakatuluk agh burzumishi krimpatul. Zaraz potem po całej WWW rozpełzły się
plotki na temat praktyk satanistycznych, a może i sauronistycznych. Podsuwano
myśl, że kochanek-Metys był czcicielem szatana, krwawym sługą Podziemia i że
ofiarował Winie Apsarze cenny, ale zdradliwy pierścień, który sprowadził na nią
tę późniejszą katastrofę i pociągnął do Piekła. Bo Wina tymczasem przeistoczyła
się w mit, czyli naczynie, które byle kretyn może napełniać głupotami, bądź -
ujmijmy rzecz inaczej - w refleks kultury, która (jeśli już rozgryźć jej
właściwości i nazwać po imieniu) najpełniej odzwierciedla się w zwłokach.
Jeden, by wszystkimi rządzić, Jeden, by wszystkie odnaleźć; Jeden, by wszystkie
zgromadzić i w ciemności związać*. [* Nawiązania do Władcy Pierścieni J. R. R.
Tolkiena według przekładu Marii Skibniewskiej (wiersze przełożyli Maria
Skibniewska i Włodzimierz Lewik) (wszystkie przypisy pochodzą od tłumacza).] W
helikopterze lecącym do Tequili siedziałem obok Winy Apsary, lecz na jej palcach
nie widniał żaden pierścień, tylko zawsze noszony selenit, traktowany jak
talizman, ogniwo łączące z Ormusem Kamą, przypomnienie o jego miłości.
Świtę wyprawiła szosą; na towarzysza podniebnych peregrynacji wybrała tylko
mnie.
- Spośród was wszystkich, sukinsyny, mogę zaufać tylko jemu - warknęła.
Ta żałosna menażeria wyruszyła godzinę przed nami: śliski jak wąż menago,
hienowaty asystent, goryle z ochrony, paw stylista, jaszczurowaty rzecznik
prasowy. Kiedy helikopter sfrunął nad karawanę, zaczęła się rozwiewać mroczna
chmura spowijająca Winę jeszcze w chwili startu. Wina poleciła wykonać serię
nalotów nad auta, coraz to niższych, widziałem, jak pilotowi oczy rozszerzają
się ze strachu, za to źrenice zamieniają w czarne punkciki, w igły; był jednak
pod jej urokiem jak wszyscy i robił, co kazała. To ja się wydzierałem do
hełmofonu wyżej, leć wyżej, ale w słuchawkach rozlegał się jej śmiech,
rozdzierający bębenki jak łomot drzwi, którymi wiatr tłucze o ścianę. Chciałem
powiedzieć, że się boję; spojrzałem w jej stronę, a wtedy zobaczyłem, że Wina
płacze. Policjanci zaskakująco delikatnie obeszli się z Winą w scenie “Raul
Paramo przedobrzył”, zaledwie ostrzegli, że i ją może objąć dochodzenie.
Wprawdzie w tym momencie prawnicy Winy ucięli dyskurs, ale ona sama wydawała się
potem podminowana, wytrącona z równowagi; nadmiernie jaśniejąca - jak żarówka,
jak supernowa, jak wszechświat - tuż przed eksplozją.
Kiedy znad kolumny pojazdów polecieliśmy nad wzgórza i doliny, pobłękitniałe
jakby je osnuł dym, bo pokryte plantacjami agaw, nastrój Winy znów się zmienił;
zaczęła chichotać do mikrofonu i upierać się, że wieziemy ją do miejscowości,
której nie ma, do krainy zmyślonej, baśniowej, bo jak może istnieć osada o
nazwie Tequila?
- ...jakby się ktoś upierał, że whisky pochodzi z Whisky, a gin z Ginu -
wykrzykiwała. - Czy w Rosji płynie rzeka Wódka? Czy rum pędzą w Rumie? - Głos
Winy nagle przycichł, pociemniał, ledwie rozpoznawalny w łoskocie wirników. - A
heroinę zsyłają herosi; jak już się nagrzać to mieczem ognistym. - Kto wie, może
asystowałem przy narodzinach piosenki.
Potem wypytywano pilotów o ów rajd helikopterowy, ale obaj lojalnie uchylili się
od rozgłaszania szczegółów napowietrznego monologu, w którym Wina miotała się
między euforią a rozpaczą.
- Była w pierwszorzędnym humorze - zapewnili. - A mówiła po angielsku, więc nic
nie zrozumieliśmy.
Nie tylko po angielsku. Jedynie do mnie mogła paplać w tym tandetnym żargonie
bombajskim, Mumbaj ki kaćrapati batćit, w którym zdanie może się zacząć w jednym
języku, potem przeskoczyć w inny, potem jeszcze inny, by skończyć się w tym
pierwszym. Nazywaliśmy ten żargon, akronimicznie, hugma: hindi urdu gudźarati
marathi angielski; “przytul-mnie”*. [* Skrót w oryginale nie jest abstrakcyjny,
brzmi właśnie “przytul mnie” (hug-me: Hindi Urdu Gujarati Marathi English).]Tacy
jak ja bombajczycy mówią pięcioma językami; każdym okropnie.
Z dala od Ormusa Kamy Wina odkrywała podczas tej trasy własne ograniczenia - w
muzyce i tekstach. Nowe piosenki miały wyeksponować jej boski głos, owe schody
do niebios, słowem wielooktawowy instrument godny Ymy Sumac, którego - jak
zapewniała - Ormus nigdy w swych kompozycjach należycie nie wykorzystał. Lecz w
salach Buenos Aires, Sao Paulo, Mexico City i Guadalajary publiczność reagowała
na jej piosenki letnio, chociaż przy bębnach szaleli trzej komplet nie
odmóżdżeni Brazylijczycy, a dwaj rywalizujący gitarzyści z Argentyny tylko
czekali, by rzucić instrumenty i złapać za noże. Publiki nie wprawiały w ekstazę
nawet gościnne produkcje Meksykanina Chico Estefana, przeciwnie, chirurgicznie
upiększona twarz i baśniowo uzębione usta przechodzonego gwiazdora kierowały
uwagę ku umykającej młodości Winy; na to samo wskazywał przeciętny wiek tłumu.
Brakowało szczeniaków; w każdym razie mało ich było, grubo za mało.
Natomiast ryk zachwytu towarzyszył wszystkim starym hitom z repertuaru VTO;
trudno i darmo, to właśnie w tych numerach szajba perkusistów przeistaczała się
w coś boskiego, gitarzyści szybowali ku wyżynom, ich pojedynek nabierał
wzniosłości, zdawało się nawet, że Estefan, stary rozpustnik, wraca pomiędzy
ludzi z tych swoich pastwisk za górami. Wina Apsara śpiewała muzykę Ormusa Kamy
do słów Ormusa Kamy, a na widowni ta garstka szczawi nagle rozdziawiała gęby,
dostawała kota; w takt okrzyków przetaczających się jak grzmot wznosiły się
tysiące rąk i - jak odrębny tłum, ożywiony tym samym rytmem - formowały w języku
gestów nazwę owej przesławnej kapeli:
V! T! O!
V! T! O!
Mówili w ten sposób: Wróć do niego. Chcemy was widzieć razem. Nie odtrącajcie
miłości. Nie rozchodźcie się, ale uzupełniajcie!
Vina To Ormus: Wina do Ormusa! Albo angielskie “nas dwoje”, we two, w
przekładzie na język hugma: Vto. Albo Vertical-Take-Off - odlot wprost w niebo.
A także nawiązanie do V2. Albo inaczej: V - jako symbol pokoju, który zwycięży,
T - jako skrót two, ich dwoje, a O - jako symbol miłOści, ich miłOści. Albo
Victoria Terminus Orchestra, którą to nazwą Ormus składał hołd jednemu z
największych budynków w swoim rodzinnym mieście. A może nazwa dawno temu
wymyślona przez Winę na widok popsutej neonowej reklamy Vimto - pewnego
staroświeckiego napoju orzeźwiającego - w której świeciły tylko trzy litery, bo
środkowe “i” i “m” zgasły.
V!.. T... Ochhh.
V... T... Ochhh.
Dwa okrzyki i westchnienie. Orgazm. Erupcja przeszłości. I jej ślad: pierścień
na palcu Winy. Może wiedziała, że musi do niej wrócić. Nie bacząc na mnie.
***
Suche, niemożliwie skwarne popołudnie; Wina przepadała za taką pogodą. Pilot
oznajmił przed lądowaniem, że w okolicy nieznacznie zatrzęsła się ziemia,
zapewnił jednak, że już po wszystkim, wstrząsy ustały, nie ma sensu niczego
odwoływać. I zaklął po francusku.
- Po każdej takiej przymiarce wystarczy policzyć dni do pięciu: jeden, dwa,
trzy, cztery, pięć i ziemia drży; masz jak w banku.
Posadził helikopter na zakurzonym boisku piłkarskim w środku miasteczka. Chyba
cała tequilańska policja próbowała sobie poradzić z powstrzymywaniem tłumu.
Kiedy Wina Apsara majestatycznie zstąpiła na ziemię (na co dzień księżna, w
takiej sytuacji przeistaczała się w królową), fani zagrzmieli, po prostu
wykrzykiwano Wiiiinaaaa, a wydłużanie samogłosek wyrażało najczystszą tęsknotę;
który to raz upewniałem się, że mimo kosmicznych balang, mimo robienia widowiska
z własnego życia, mimo gwiazdorskich zwapnień, mimo nakhr, nigdy nie wzbudzała
niechęci; coś w jej zachowaniu rozbrajało ludzi, nie burzyła w nich żółci,
przeciwnie, wrzało w nich jakieś cudowne bezwarunkowe uniesienie, jakby Wina
była świeżo narodzonym dzieckiem, krew z krwi tej całej ziemi.
Nazwijmy to miłością.
Przez kordon przedzierali się malcy, uganiali za nimi spoceni gliniarze,
tymczasem dwoma srebrzystymi bentleyami (odcień idealnie zharmonizowany z
kolorem włosów właściciela) zajechał don Angel Cruz, przepraszał, że nie witają
nas arie, lecz ten nieszczęsny kurz, zawsze przeszkadza, fakt, ale teraz po
wstrząsach wszędzie go pełno, zapraszam seńora, zapraszam seńor, pokasływał,
osłaniał grzbietem dłoni usta, prowadził nas jak dobry pasterz do pierwszego
bentleya, proszę wsiadać, ruszamy, rozpoczynamy program. Don Angel usadowił się
w drugim wozie, raz po raz ocierał twarz monumentalnymi chusteczkami, a w
utrzymanie na niej szerokiego uśmiechu wkładał cały zapas wewnętrznych mocy.
Widać było, że rola przykładnego gospodarza to maska, pod którą wzbierał
niepokój.
Samochód ruszył ku plantacji.
- Gość panikuje - powiedziałem do Winy.
Wzruszyła ramionami. W październiku 1984 roku, kiedy testowała luksusowe auto na
użytek promocyjnego wstępniaka dla “Vanity Fair”, przejeżdżała przez most nad
Oakland Bay, z San Francisco na zachód. Tuż za mostem wysiadła na stacji
benzynowej, by niemal zaraz zobaczyć, że wóz właśnie wzlatuje: stracił grunt pod
kołami i zawisnął w powietrzu jak jakiś obiekt z przyszłości lub z filmu Powrót
do przyszłości. W tym momencie most nad Oakland Bay przełamywał się jak zabawka.
Nic dziwnego, że twardym tonem osoby obytej z kataklizmami powiedziała do mnie,
przeciągając samogłoski:
- Nie trzęś mi ziemią pod stopami. - Na plantacji don Angela pracownicy
przygotowali kowbojskie słomkowe kapelusze, mające chronić nas przed słońcem, a
wirtuozi maczety tylko czekali, by rozpocząć pokaz siekania agaw na wielkie
błękitne “ananasy”, dopasowane do gardzieli maszyny rozdrabniającej. - Nie
strasz mnie tu richterami, Raj, bo już ćwiczyłam w tej skali.
Tymczasem zwierzętom pokiełbasiło się we łbach. Łaciate kundle skomlały i
biegały w kółko, postękiwały konie. Ptactwo, zawsze tak skore do wieszczenia,
wrzeszczało i krążyło nad nami. Wraz z wyczuwalnym wzmaganiem się aktywności
sejsmicznej pod ziemią dworność gospodarza rosła, wręcz puchła; don Angel Gruz
oprowadzał nas po destylarni, to nasze tradycyjne drewniane kadzie, to lśniące
cuda nowych technologii, niebywała wymierzona w przyszłość inwestycja, nasza
kapitalna, kolosalna, bezcenna. Lęk sączył się teraz z niego najdosłowniej, na
don Angela wystąpiły duże krople zjełczałego potu. Przemoczonymi chusteczkami
bezwiednie poklepywał obszary dotknięte cuchnącym wysiękiem, a kiedy znaleźliśmy
się w rozlewni i żal rozszerzył mu oczy - don Angel dostrzegał teraz kruchość
swego majątku: płynów opakowanych w szkło - obawa przed wstrząsem przyprawiła go
o broczenie spod wilgotnych powiek.
- Od rozruchu tych maszyn sprzedaż francuskich win i innych trunków spadła o
całe dwadzieścia procent - mamrotał, trzęsąc głową. - A korzyść odnoszą z tego
nie tylko mieszkańcy Tequili, lecz nawet winnice w Chile. Wprost nie do wiary,
jak skoczył popyt w eksporcie. - Przetarł oczy niepewnym ruchem. - Czy Bóg tak
hojnie nas obdarzył, by potem odbierać dary? Czy musi wystawiać naszą wiarę na
próbę? - Wpatrywał się w nas, jakby naprawdę sądził, że możemy coś wyjaśnić.
Pojął, że nie doczeka się odpowiedzi, i nachylił się nad dłońmi Winy,
przeistoczył w suplikanta na jej dworze, jakby jakaś konieczność popchnęła go do
zbytniej poufałości. Wina ani próbowała oswobodzić się z uścisku. - Nie jestem
człowiekiem złym - wyznał don Angel błagalnym tonem, jakby się do niej modlił. -
Jestem rzetelny wobec pracowników, dobry dla własnych dzieci, nawet dochowuję
wierności żonie, wyjąwszy, proszę wybaczyć szczerość, parę nieważnych przygód
sprzed lat dwudziestu, ale seńora jest kobietą światową, wyrafinowaną, potrafi
zrozumieć słabości wieku średniego. Więc dlaczego dożyłem takiej chwili? - Tu
skłonił się, uwolnił jej ręce, a własne złożył i z lękiem położył na ustach.
Miała wprawę w udzielaniu rozgrzeszeń. Położyła mu na ramionach uwolnione dłonie
i zaczęła mówić Tym Głosem, szeptać jak do kochanka, odprawiła to przerażające
trzęsienie ziemi, postawiła je w kącie jak nieznośne dziecko i zabroniła
przysparzać jakichkolwiek kłopotów znakomitemu don Angelowi, a jej głos miał
taką moc czynienia cudów - bardziej jeszcze barwa niż słowa - że udręczony facet
naprawdę przestał się pocić, a potem w przypływie radośniejszego samopoczucia -
jeszcze z wahaniem, jak na próbę - uniósł anielską głowę i się uśmiechnął.
- I bardzo dobrze - powiedziała Wina Apsara. - A teraz zjedzmy lunch.
W starej hacjendzie - zarazem rodzinnej i firmowej - używanej teraz od wielkiego
dzwonu, czekał na nas wielki stół w krużganku oskrzydlającym dziedziniec z
fontanną, a na wejście Winy zagrała kapela mariachi. Zajechała kawalkada, z
wozów wysypało się straszne rockowe zoo, rozwrzeszczane i spienione; ci miglance
żłopali najlepsze roczniki tequili gospodarza jak piwo z puszki czy wino z
kartonu i licytowali się wrażeniami z przejażdżki urozmaiconej przez podziemne
wstrząsy: asystent nienawistnie syczał, jakby zamierzał zaskarżyć ziemię za
niespolegliwość, w śmiechu menago pobrzmiewała uciecha, którą zazwyczaj okazywał
podczas podpisywania nowych umów na haniebnie krwiopijczych warunkach, paw
miotał się i powrzaskiwał, goryle wydawały monosylabiczne pomruki, argentyńscy
gitarzyści jak zwykle skakali sobie do gardeł, a pałkerzy - ach ci pałkerzy! -
spychali w niepamięć własnego cykora i wiele serca wkładali w cykl solidnie
podlanych tequila, a nadawanych na cały regulator docinków pod adresem kapeli
mariachi, której rozwścieczony frontman w srebrno-czarnym rynsztunku, sam blask,
cisnął sombrero na ziemię i już był gotów sięgać po przytroczony do uda
sześciostrzałowy rewolwer, aż wdał się w to don Angel Gruz i uczynnię, w duchu
dialogu i pojednania, zaproponował:
- Drodzy państwo, jeżeli pozwolicie, to chętnie coś zaśpiewam, by was zabawić.
Naturalny kontratenor uciszył wszelkie sprzeczki, jego iście nieziemska słodycz
zawstydziła nas i odwiodła od małostkowości, jakbyśmy zasłuchali się w muzykę
sfer. Don Angel Cruz poczęstował nas Gluckiem, Trionfi Amore, a śpiewacy z
zespołu mariachi odwalili kawał godnej szacunku roboty w roli chóru
towarzyszącego Orfeuszowi.
Trionfi Amore!
E il mondo intiero
Serva all'impero
Della belta.
Kompozytorzy i libreciści zawsze biedzili się nad niewesołym zakończeniem
historii Orfeusza: ostateczną utratą Eurydyki, spowodowaną tym, że Orfeusz
odwraca się i patrzy za siebie. Hej, Calzabigi, to ma być zakończenie? Co ty tu
przysyłasz? Takiego snują? Mam wyprawić publikę zu Hause z nosami na kwintę?
Zrób z tym coś! Naprostuj! Odsmuć! Verstehe? Bez nerwów, Herr Gluck, bez
agitato! Kumam. I nie widzę problemu. Będzie miłość. Silniejsza niż Hades!
Czyniąca bogów litościwymi! Co pan na to, że babę jednak odeślą? “Odpuśćcie,
chłopaki, bo facetowi już przez was odbija! Wielkie rzeczy, że sobie zerknął!
Jeden jedyny raz!” A potem kochankowie zarządzają imprezę, ale jaką! Od kulisy
do kulisy tańce i wino. W ten sposób ma pan wielki finał, a publika ze śpiewem
na ustach wali do domu. Może być, Raniero. Tak trzymać... Nie ma sprawy,
Willibald. Załatwione.
To właśnie był ów finał, ta machina do wymuszania owacji. Tryumf miłości nad
śmiercią. Cały świat ulega władzy piękna. Ku zdumieniu zebranych, także mojemu,
gwiazda rocka Wina Apsara wstała, by zaśpiewać obie partie sopranowe, Amora i
Eurydyki, a muzyka i tekst zabrzmiały - jeśli coś może o tym powiedzieć laik - w
sposób wręcz doskonały, aż w końcu wydawało się, że głos Winy samym tylko
brzmieniem mówi w tej ekstazie spełnienia: pojąłeś, po co istnieję.
...E quel sospetto
Che il cor tormenta
Al fin diventa
Felicita.
Otóż to, udręczone serce nie odnajduje szczęścia ot tak sobie, nic podobnego;
samo staje się szczęściem. Taka jest ta opowieść. Na tym polega ta aria.
***
Kiedy Wina skończyła śpiewać, zaczęło się trzęsienie ziemi, jakby wybuchła burza
braw nagradzających występ. Pomnikowa martwa natura, jaką był bankiet: misy
pełne owoców, dania, butelki najlepszej tequili Cruza, nawet sam stół bankietowy
zaczęły podskakiwać i tańczyć w stylu iście disneyowskim, jakby nieruchome
przedmioty ożywiła jakaś praktykantka, uczennica czarnoksiężnika, któraś z tych
przemądrzałych myszy, a może jakby wprawił je w ruch sam śpiew Winy; jakby
chciały się dołączyć do finałowej chaconne. Kiedy próbuję odtworzyć dokładnie
kolejność zdarzeń, odnajduję w pamięci tylko niemy film. Tymczasem huk musiał
ogłuszać. Nie wiem, gdzie mogło być głośniej, w metropolii diabłów i
potępieńców, w pandemonium czy w tej meksykańskiej mieścinie - gdzie pęknięcia
wyległy na budynki jak jaszczurki, a potem sunęły przez hacjendę don Angela
niczym długie palce, rozdzierając mur jak zastawkę czy dekorację filmową, aż
runął; gnaliśmy już wtedy w gwałtownie wznieconej chmurze kurzu przez
rozchybotane ulice, wierzgające jak koń na rodeo; próbowaliśmy się ratować
ucieczką gdzie oczy poniosą, byle przed siebie, tymczasem w powietrze wzbijały
się drzewa, ścieki tryskały jak fontanny, rozpryskiwały się domy, a na ziemię,
jak deszcz, posypały się wraz z dachówkami zapomniane na strychach walizki.
A jednak pamiętam tylko ciszę, niemą grozę; ściślej - ciszę zdjęć, w czym nic
dziwnego, bo moim zawodem jest fotografia i to nią się zająłem od pierwszych
sekund trzęsienia. Myśli przelatujące mi przez głowę wywodziły się z
prostokącików filmu, przesuwanego w tych moich starych kamerach, voigtlanderze
leice pentaksie; z kształtów i kolorów, które zarejestrowałem dzięki zbiegom
okoliczności, dzięki odruchom i dzięki rzecz jasna umiejętności - lub
nieumiejętności - z jaką udawało mi się - lub nie - kierować obiektyw we
właściwą stronę we właściwej chwili. A w milczeniu, które uchwyciłem aparatem
fotograficznym, tak jest, w milczeniu przyrody, twarzy, zwierząt, ciał kryło się
coś odwiecznego: spętanie lękiem przed nieprzewidywalnym, przed męką i zgubą,
tkwienie w szponach znienawidzonego przeistoczenia, mówiąc inaczej, utrwaliłem
tę straszliwą ciszę, zapadającą w momencie, w którym pewien sposób życia zostaje
unicestwiony i przemienia się w złoty wiek, w przeszłość już nigdy nie dającą
się w pełni odtworzyć; dodam: jeśli ktoś się już znalazł w zasięgu trzęsienia
ziemi i nawet uniknął draśnięcia, wie i tak, że trzęsienie - jak zawał serca -
pozostaje w piersi ziemi, przerażające, złowieszcze, nieprzejednane, zawsze
gotowe wrócić i na nowo uderzyć, z jeszcze bardziej niszczycielską mocą.
Fotografia to decyzja moralna podejmowana w ciągu jednej ósmej, jednej
szesnastej czy sto dwudziestej piątej sekundy. Mrugnijcie okiem; mrugnięcie
migawki jest szybsze. Życie, polegające na dokonywaniu wyborów w ułamku sekundy,
pędziłem między dawaniem świadectwa a podglądactwem, między wyżynami artyzmu a
poziomem rynsztoka. Spoko, na tym to polega. Jakoś żyję, a opluto mnie i
zwyzywano zaledwie kilkaset razy. Można wytrzymać. Nie przejmuję się wyzwiskami,
martwią mnie raczej ludzie uzbrojeni po zęby. (Z zasady mężczyźni, te
szwarcenegeroidy objuczone arcypukawami, maniakalni straceńcy o brodach jak
szczotka klozetowa i niemowlęco gołej górnej wardze, lecz kiedy do tej roboty
biorą się kobiety, bywa jeszcze gorzej.)
Moim nałogiem są zdarzenia. Wyborów dokonuję naszprycowany biegiem zdarzeń.
Zawsze lubiłem przywrzeć twarzą do spoconej, rozpalonej, potrzaskanej
powierzchni tego, co się dzieje, i wszystko spijać otwartymi oczami, odłączywszy
resztę zmysłów. Nie obchodziło mnie, czy coś śmierdzi, nie miewałem nudności,
jeśli było oślizgłe, nie przejmowałem się, drodzy przyjaciele, czy wam
zasmakuje, kiedy poliżecie, a nawet było mi wszystko jedno, czy rzeczywistość
wrzeszczy czy siedzi cicho. Liczył się wygląd. Już od lat szukam uczuć i prawdy
pod tą tylko postacią.
To Co Się Dzieje Naprawdę - póki człowiek jest w to wprasowany i nie pozwoli się
oderwać, nic bardziej odlotowego. Powtarzam: nic.
Dawno temu wykształciłem w sobie dar nie widzialności. Pozwala mi wkraczać
między postaci tragedii tego świata, chorych, konających, oszalałych,
rozpaczających, bogatych, chciwych, pogrążonych w ekstazie, wyzutych ze
wszystkiego, gniewnych, niosących śmierć, zakonspirowanych, złych, dzieci,
dobrych, wartych zauważenia; pozwala wkraść się na czubkach palców w ich
zaczarowane przestrzenie, w środek ich furii, bólu, transcendentnego
podniecenia, penetrować to ich konkretne tu i teraz na świecie - i zrobić tę
sakramencką fotę. Dar dematerializacji nieraz ratował mi życie. Kiedy słyszę:
nie jedź pod lufy snajperów, nie pchaj się do kwatery watażków, lepiej omiń
terytorium tej milicji, to nieodparcie mnie tam ciągnie. Po ostrzeżeniu: stamtąd
nikt z kamerą nie wrócił żywy, natychmiast przekraczam punkt, zza którego nie
można się już cofnąć. A kiedy wracam, ludzie patrzą na mnie jak na upiora i
pytają, jak zdołałem tego dopiąć. Zamiast odpowiadać, kręcę głową. Bo prawdę
mówiąc, często nie wiem. Gdybym wiedział, może nie byłbym w stanie tego robić,
może bym padł w jakiejś rażonej spiekotą strefie walk. I może kiedyś mnie
zatłuką. Nie wykluczam.
Jeżeli wgryźć się w problem, to najbliższe prawdy wyjaśnienie brzmi: umiem być
mały. Psychicznie, nie fizycznie, bo jestem facetem sporym i masywnym. Ale
wciągam na twarz uśmieszek nacechowany samolekceważeniem i kurczę się, zamieniam
w czystą nieistotność. W ten sposób przekonuję snajpera, że nie jestem godzien
jego kuli; mój styl bycia sprawia, że wojskowemu dyktatorowi ani w głowie skalać
ostrze toporzyska moją nędzną krwią. Gotowi są uwierzyć, że nie zasługuję na ich
przemoc. Może to działa dzięki szczerości, bo rzeczywiście, maleję we własnych
oczach. Kiedy chcę sobie uprzytomnić, jak niewiele znaczę, umiem sięgnąć po
pewne wspomnienia, odświeżyć pewne zaszłości. W ten sposób owa skromność na
zamówienie, następstwo zdrożnej młodości, pomaga mi uchować skórę.
- Gówno prawda. - Wina Apsara patrzyła na to inaczej. - Jeszcze jeden chwyt na
rwanie panienek.
Jeżeli chodzi o kobiety, zgoda, skromność popłaca. Lecz z kobietami tylko ją
odgrywam. Miły i nieśmiały uśmiech, ustępliwa mowa ciała, no cóż, kobiety stają
się tym bardziej natarczywe, im bardziej się cofam w tej zamszowej marynarce i
wojskowych butach, z tym uśmiechem na przedgórzu łysiny (ile się nasłuchałem: co
za piękna głowa!). W miłości dokonuje się podbojów przez odwrót. Lecz to, co ja
uważam za miłość, a co na przykład uważa Ormus Kama, to rzeczy zupełnie różne,
chociaż tak samo nazwane. Dla mnie miłość zawsze była kunsztem, ars amatoria:
wpierw zbliżyć się, potem zarazić niepokojami, wzbudzić pragnienie, rozegrać
pozorowane rozstanie i wreszcie niespieszny, nieuchronny powrót. Leniwa,
zacieśniająca się radośnie spirala pożądania. Kama. Sztuka miłości.
Tymczasem Ormusowi Kamie po prostu chodziło o życie i śmierć. Miłość to życie,
więc musi przetrwać nawet śmierć. Miłość to Wina, a bez Winy nie ma nic. Pustka.
***
Nigdy natomiast nie byłem istotą niewidzialną dla stworzeń pomniejszych. Ci
miniaturowi sześcionożni terroryści zawsze mieli moje namiary. Pokażcie mi,
proszę (zresztą lepiej nie pokazujcie), byle mrówkę, sprowadźcie (zresztą lepiej
nie sprowadzajcie) byle osę, pszczołę, komara, pchłę. Zeżrą mnie na śniadanie
bądź potraktują jako jeszcze treściwszy posiłek. Co małe i gryzie - mnie gryzie.
Więc w pewnej chwili, w sercu trzęsienia ziemi, kiedy fotografowałem zagubioną
dziewczynkę wzywającą z płaczem rodziców, coś nagle i mocno użarło mnie w
policzek, jak sumienie; potrząsnąłem głową, oderwałem wzrok od celownika, akurat
w porę, by zauważyć (tu składam podziękowanie temu zbrojnemu w straszliwe żądło
czemuś; raczej szóstemu zmysłowi fotoreportera, jak sądzę, niż sumieniu)
początek tequilowego potopu. Bo popękały liczne w tym miasteczku gigantyczne
kadzie, w których dojrzewa trunek.
Wijące się, strzelające bicze - to właśnie przypominały ulice. Jako jedna z
pierwszych padła ofiarą wstrząsów destylarnia don Angela. Stare drewniane kadzie
po prostu rozpadły się, nowe metalowe wygięły, odkształciły i pękły. Rzeka
spienionej jak uryna tequili utorowała sobie drogę ku uliczkom, fala czołowa
pędzącego potoku dopadła uciekających, zwaliła ich z nóg, a rwący destylat
zalecał się z taką mocą, że ci, którzy się nałykali niebiańskich pian i wirów,
dźwigali się z odmętu nie tylko mokrzy i bez tchu, ale także urżnięci. Don
Angela Cruza widziałem po raz ostatni, kiedy z patelnią w ręce i dwoma imbrykami
zawieszonymi na szyi na sznurku dreptał po zalanych tequila placykach i
rozpaczliwie próbował ratować, co się da.
Oto, jak zachowują się ludzie, kiedy wniwecz obraca się ich powszedniość, kiedy
przed oczami staje im zaledwie na chwilę jedna z tych wielkich sił nadających
kształt życiu, naga i nieupiększona. Nieszczęście poraża ich, hipnotyzuje, a
wtedy zaczynają plądrować tę ruinę przeżytych dni, próbują coś wygrzebać na
pamiątkę codzienności - zabawkę, książkę, strzęp ubrania, nawet zdjęcia - ze
sterty śmieci, w którą obróciło się wszystko, co bezpowrotnie stracili. Bajeczny
kadr: don Angel Cruz przeistoczony w handlarza garnkami - tego potrzebowałem! W
jakiś niesamowity sposób Cruz upodobnił się do surrealistycznego Patelniarza z
opowieści Enid Blyton, ulubionego cyklu Winy Apsary “Dalekie Drzewo”, właśnie te
książki zabierała w podróż i nigdy się z nimi nie rozstawała. Wezwałem więc na
pomoc swą niewidzialność, otuliłem się nią jak płaszczem i zacząłem
fotografować.
Nie mam pojęcia, ile to trwało. Drżący stół, zawalenie się hacjendy, ulice
zamienione w diabelską zjeżdżalnię, ludzie bez tchu wypełzający na brzeg rzeki z
wodą ognistą, ociekający tequila, ataki histerii, upiorny śmiech tych, którzy
potracili domy, bankrutów, osieroconych, upiorny uśmiech martwych... spytacie,
ile to trwało, a okaże się, że mam pustkę w głowie. Dwadzieścia sekund? Pół
godziny? Zabijcie, nie wiem. Ten mój płaszczyk-niewidek (wraz z inną sztuczką:
wyłączeniem wszystkich zmysłów i powierzeniem całej mojej zdolności chłonięcia
źrenicom mechanicznym) ma także, jak to się mówi, podszewkę. Kiedy stawiam czoło
koszmarom rzeczywistości, kiedy ten wielki potwór szczerzy zęby do obiektywu, na
nic nie zwracam uwagi. Która godzina? Kto zginął? Kto przeżył? Gdzie Wina? Czy
pod podeszwą moich wojskowych butów rozwiera się może otchłań? Co takiego,
człowieku? O co chodzi? Że to ekipa pogotowia? Chcą ratować konającą? Myślisz,
że kim tu, kurwa, jesteś, żeby się rządzić? Nie pchaj się! Nie widzisz, że
pracuję?
Kto przeżył? Kto zginął? Gdzie Wina? Wina? Wina?
Otrząsnąłem się. W szyję kąsały mnie owady. Potoki tequili opadły, drogocenna
rzeka wsiąkała w rozpadliny. Miasto przypominało widokówkę zmiętą przez
rozsierdzonego dzieciaka i podartą, a potem pracowicie poskładaną przez matkę.
Osiągnęło stan połamania, trafiło do wielkiej rodziny połamańców; spokrewniło
się z łamanymi meblami, łamanymi obietnicami, łamaną angielszczyzną, złamanymi
sercami. Zza obłoku kurzu wychyliła się ku mnie Wina Apsara.
- Raj! Dzięki Bogu!
Mimo kretyństw Winy - z buddyjskimi szarlatanami (Rinpocze Hollywood i Ginsberg
Lama), z perkusistami spod znaku Świadomości Kryszny, z tantrycznymi guru (z
lubością demonstrującymi kundalini) i Transcendentalnymi™ ryszimi, wreszcie
mistrzami tej lub innej walniętej wiedzy: techniki oświecenia wewnętrznego,
sztuki pokochania siebie, zeń dobijania targu, tao promiskuitywnego seksu - mimo
jej spirytualistycznego nowinkarstwa, nie stać mnie było na przekonanie (może tu
zawiniła moja bezbożność), że Wina naprawdę wierzy w boga istniejącego naprawdę.
Pewnie wierzyła, pewnie myliłem się i w tej mierze; ale czy wymyślono lepsze
słowo? Jeśli człowieka przepełnia wdzięczność za uśmiech losu, za tego fuksa,
jakim jest życie, jeśli chce podziękować, a nie ma komu, to co ma zrobić? Wina w
takim wypadku mawiała Bóg. Dla mnie to słowo brzmiało w jej ustach jak pomysł na
zagospodarowanie emocji. Jak półka na coś, czego nie można położyć gdzie
indziej.
Nadleciał owad większego kalibru, przygniótł nas strumień powietrza spod
huczących skrzydeł. Helikopter w ostatniej chwili zdołał się był poderwać, przez
co uniknął zniszczenia; teraz pilot sprowadził go na dół, zawiesił tuż nad
ziemią i kiwał na nas.
- Zabieramy się! - krzyczała Wina.
Pokręciłem głową.
- Leć! - wrzasnąłem. Wpierw praca, potem przyjemność. Jakoś trzeba przesłać te
zdjęcia. - Zobaczymy się później! - ryknąłem.
- Co?
- Później!
- Co?
Z planu wynikało, że helikopter dostarczy nas na weekend nad Pacyfik, na północ
od Puerto Vallarta, do willi Huracan, odległej rezydencji, której
współwłaścicielem był prezes firmy płytowej Kolchida; do uprzywilejowanego,
odosobnionego, czarodziejskiego królestwa wciśniętego między dżunglę a ocean.
Wprawdzie nie mieliśmy pojęcia, czy willa jeszcze istnieje. Świat już się
zmienił. Mimo to ludzie z miasteczka uczepili się starannie oprawionych
rodzinnych fotografii, don Angel patelni, a Wina Apsara idei ciągłości i ani
myślała rezygnować z planu trasy. Uparła się, że zrealizuje program. Natomiast
dla mnie tak długo nie mogły istnieć żadne tropikalne raje, póki te foty,
wydarte z oka cyklonu, nie wylądują na biurkach światowych agencji.
- Ja w każdym razie odlatuję! - krzyknęła żałośnie.
- Ja nie mogę.
- Co?
- Leć!
- Kurwa!
- Co?
Potem wdrapała się do helikoptera, maszyna wzleciała beze mnie i nigdy już nie
zobaczyłem Winy, zresztą nikt z nas, a ostatnie słowa, które wykrzyczała, wciąż
ranią mi serce, ilekroć o nich pomyślę: codziennie setki razy, a kiedy kończy
się dzień, “myślę dalej, w nie kończącą się bezsenną noc.
- Trzymaj się, Nadziejo!
***
Zawodowego pseudonimu “Raj” zacząłem używać od chwili zaangażowania przez sławną
Agencję Nabuchodonozor. Pseudonimy pisarzy, szpiegów czy aktorów to pożyteczne
maski, które ukrywają bądź odmieniają czyjąś prawdziwą tożsamość. Natomiast ja,
przybierając pseudonim “Raj”, książę, miałem wrażenie, że - na odwrót - zrzucam
przebranie, ponieważ ujawniam światu tajemnicę bardzo cenną, sięgającą
dzieciństwa; tym pieszczotliwym przezwiskiem obdarzyła mnie Wina i pozostało już
dla mnie pamiątką po szczenięcej miłości.
- Nosisz się jak mały radża - mówiła czule. Miałem zaledwie dziewięć lat i
klamry na zębach. - Tylko twoi przyjaciele wiedzą, jaki tani frajer z ciebie.
I tym był Raj, książątkiem. Dzieciństwo nie trwa jednak wiecznie, a kiedy
byliśmy już dorośli, księciem z bajki stał się dla Winy Ormus Kama, nie ja. Ale
przezwisko przylgnęło. A Ormus także był łaskaw go używać, albo powiedzmy
inaczej: zaraził się od Winy jak katarem; albo jeszcze inaczej: nie przyszłoby
mu do głowy, że mogę z nim konkurować, stanowić jakieś zagrożenie, dlatego mógł
mnie uważać za przyjaciela... Szkoda tym suszyć sobie głowę akurat teraz. Raj.
Oznacza też pragnienie: wrodzoną skłonność, kierunek, który człowiek obiera,
ruszając w drogę; i siłę charakteru, wolę. To mi się spodobało. I łatwość, z
jaką to słowo wędruje; może je wymówić każdy, brzmi dobrze we wszystkich
językach. A kiedy zwrócono się do mnie w Stanach Zjednoczonych - potężnej
demokracji także w dziedzinie niedbalstwa wymowy - “hej, Ray!”, nie miałem
zamiaru się sprzeczać, po prostu nabrałem lukratywnych zleceń i czmychnąłem z
miasta*.[* Man Ray - słynny amerykański fotografik (18901976). Wymowa “Raj” i
“Ray” może zabrzmieć identycznie.] W innej zaś części świata raj to muzyka.
Niestety, w ojczyźnie tej muzyki religijni fanatycy ostatnio zaczęli mordować
muzyków. Sądzą, że muzyka znieważa boga, który wprawdzie obdarzył nas głosami,
ale nie życzy sobie śpiewu; który dał nam wolną wolę, raj, ale nie jest
zachwycony, kiedy cieszymy się wolnością.
Tak czy inaczej, teraz już dla wszystkich jestem Raj. Starcza za imię i
nazwisko; prościej i modnie. Mało kto wie, jak się nazywam naprawdę. Umid
Merchant, chyba już wspominałem? Wychowany w innym wszechświecie, innym wymiarze
czasu, przy Cuffe Paradę w Bombaju, w bungalowie, który już dawno temu spłonął.
Może powinienem wyjaśnić, że nazwisko Merchant oznacza to, co oznacza: kupca.
Bombajskie rody często noszą nazwiska wywiedzione od zajęć zmarłych
protoplastów. Są więc Inżynierowie, Dostawcy, Lekarze. Wypada też pamiętać o
Lichwiarzach, Lombardnikach, Niewodziarzach. Mistry to kamieniarz, Wadia
szkutnik, prawnik Wakil, bankier Śrof. Długi związek miłosny między spragnionym
miastem a napojami gazowanymi nie tylko zaowocował nazwiskiem Batliwala, lecz
także Batliwodasodowawala; i nie tylko nazwiskiem Batliwodasodowawala, lecz
także Batliwodysodowejotwieraczwala.
Szczera prawda, niech skonam.
- Trzymaj się, Nadziejo! - krzyczała Wina, a helikopter uniósł się, nachylił i
odleciał.
Bo Umid, drodzy państwo, to rzeczownik. Rodzaju żeńskiego. Oznacza nadzieję.
Dlaczego tak się przejmujemy śpiewakami? Na czym polega siła pieśni? Może na
czystej osobliwości śpiewu? Nuta, gama, akord; melodie, harmonie,
instrumentacje; symfonie, ragi, opera pekińska, jazz, blues; niesłychane, że coś
takiego może istnieć, że zdołaliśmy odkryć te magiczne interwały, organizujące
jakąś skromniutką zbitkę dźwięków, a z owych zbitek - leży to w ludzkiej mocy! -
możemy wznosić katedry brzmień; to tajemnica iście alchemiczna, równa sekretom
matematyki, wina albo miłości. Może zdradziły nam ją ptaki. A może nie. Może
jesteśmy stworzeniami spragnionymi zachwytu, którym - po prostu - wciąż nie dość
uniesień. Niewiele ich zaznajemy. Pędzimy żywoty nie takie, na jakie
zasługujemy; zgódźmy się, że z wielu bolesnych względów pozostaną niespełnione.
Za to pieśń przemienia je w co innego. Ukazuje nam świat jako wart naszych
tęsknot, a nas samych jakimi moglibyśmy być: wartymi tego świata.
Klucze do niewidzialnego znajdziemy w pięciu misteriach: w akcie miłości,
narodzinach dziecka, zanurzeniu się w wielkiej sztuce, obcowaniu ze śmiercią lub
katastrofą i wreszcie w słuchaniu ludzkiego głosu przeistoczonego w pieśń. To
sytuacje, w których otwierają się furty wszechświata i odsłania przed nami widok
niewidocznego, wyraz niewysłowionego. To godziny, w których coś nas opromienia:
kruchy cud nowego życia, mroczna wzniosłość trzęsienia ziemi, blask śpiewu Winy.
Tej Winy, za którą mogli pójść nawet obcy, zapatrzeni w jej gwiazdę, pchani
nadzieją, że głos Winy, jej wielkie, wilgotne oczy, jej dotyk, odkupią ich,
zbawią. Jak to jest, że pół świata może sobie uczynić symbol z kobiety tak
kipiącej, wręcz amoralnej, ba, dopatrywać się w niej ideału? Bo nie była
aniołem, pozwólcie, że nie będę owijał w bawełnę, ale niechby to ktoś powiedział
don Angelowi! Może trzeba też dodać, że nie była chrześcijanką, a jednak
próbowano z niej zrobić świętą. Matka Boska Stadionów, Madonna Aren, obnażająca
blizny przed tłumem, jak Aleksander Wielki zagrzewający żołnierzy do walki;
nasza otynkowana Pokalana, lejąca z oczu krwawe łzy, a rajcowną muzykę z gardła.
W miarę jak wyrzekamy się religii, opium naszych przodków, nieuchronnie będą się
pojawiać uboczne objawy tego odwrotu, możemy więc liczyć na liczne a pstre
refleksy apsaranizmu. Niełatwo się rozstać z nawykiem czczenia. Tłumy przewalają
się przez sale muzeów, w których zawieszono obrazy świętych. A zawsze woleliśmy
na tych wizerunkach postaci okaleczone, naszpikowane strzałami albo ukrzyżowane
głową na dół; bo chcemy, żeby nasi święci byli nadzy, a nawet obdarci ze skóry,
chcemy niespiesznie wpatrywać się w rozkruszanie piękna, chłonąć te narcystyczne
męki. Nie podziwiamy ich mimo, lecz z powodu niedostatków, czcimy ich słabostki,
małostkowość, nieudane małżeństwa, nadużycia, złość. Wina to zwierciadło, w
którym widzimy własne odbicie; wybaczywszy Winie, wybaczamy sobie. Odkupi nas
przez swoje grzechy.
Nie byłem wyjątkiem. Zawsze jej potrzebowałem w tarapatach, by się uporać ze
spapranymi zleceniami, zranioną dumą, odchodzącymi kobietami, których ostatnie
okrutne słowa zalazły mi za skórę. Dopiero jednak tuż przed końcem jej życia
zdobyłem się na odwagę, by prosić o miłość, dopiero wtedy uwierzyłem - przez
chwilę naprawdę upajającą - że zdołam wyrwać Winę ze szponów Ormusa. A potem
umarła, zostawiła mnie w bólu, który tylko jej czarodziejskie dotknięcie mogłoby
uśmierzyć. Lecz Winy nie było, nie mogła pocałować mnie w czoło i powiedzieć:
“Już dobrze, Raj, mały ladaco, to przejdzie, pozwól, że przyłożę trochę mojej
czarodziejskiej maści na te wstrętne, szkaradne ukłucia, chodź do mamuni,
zobaczysz, zaraz będzie odjazdowo”.
Nęka mnie zawiść, kiedy teraz myślę o don Angelu Gruzie szlochającym przed Winą
w tej jego jakże nietrwałej destylarni! Zawiść i zazdrość. Chciałbym być na jego
miejscu: otworzyć przed nią serce i błagać, póki nie będzie za późno i także Nie
chcę, żeby cię dotykała, ty zasmarkana, piskliwa, zrujnowana kapitalistyczna
gnido.
Wszyscy szukaliśmy u niej ukojenia, chociaż nią samą targał niepokój. Dlatego
postanowiłem tutaj napisać publicznie to, czego już nie mogę wyszeptać jej do
ucha prywatnie: wszystko. Postanowiłem opowiedzieć tę całą naszą historię - jej,
moją i Ormusa Kamy - niczego nie pomijając, z najdrobniejszymi szczegółami;
dzięki temu Wina może odnajdzie spokój przynajmniej tu, na stronicy, w
podziemnym świecie atramentu i kłamstw, zazna ulgi, której odmówiło jej życie.
Staję więc u bram piekieł języka, czekają na mnie ujadający pies i przewoźnik, a
pod językiem chowam pieniążek, którym zapłacę za przewóz.
“Nie jestem człowiekiem złym” - użalał się don Angel. W porządku, teraz ja się
trochę poużalam. Posłuchaj, Wino: ja też nie jestem złym człowiekiem. Lecz chcę
tu wyznać bez ogródek: w miłości zdradzałem, jestem jedynakiem, a do dzisiaj nie
mam dziecka, w imię sztuki kradłem sceny i obrazy ludzi rażonych, rannych i
martwych, uwodziłem i porzucałem (płosząc z noszonej na barkach grzędy anioły,
które miały mnie strzec), robiłem jeszcze gorsze rzeczy, a mimo to wciąż uważam
się za jednego z wielu, człowieka jak inni, ani lepszego, ani gorszego. Mimo to
zostałem potępiony i wydany na ukąszenia insektów, chociaż nie żyłem aż tak
niegodziwie, jak jakiś łajdak. Wierzcie mi - nie.
Może znacie czwartą Georgikę mantuańskiego barda P. Wergiliusza Maro? Ojciec
Ormusa Kamy, straszliwy sir Dariusz Kserkses Kama, klasycysta i miłośnik miodu,
znał Wergiliusza jak się patrzy, dzięki czemu ja także otarłem się o
Wergiliuszowe dzieło. Sir Dariusz był rzecz jasna wielbicielem Aristajosa,
pierwszego w literaturze światowej pszczelarza, którego daremne nagabywania
sprawiły, że leśna nimfa, driada Eurydyka nadepnęła żmiję, na skutek czego
umarła i zapłakały po niej nawet góry. Wergiliusz ujmuje historię Eurydyki
niezwyczajnie: opowiadają w siedemdziesięciu sześciu skrzących się wersach, bez
kropek, na jednym oddechu, a w następnych trzydziestu, napisanych jak od
niechcenia, pozwala Aristajosowi złożyć rytualną ofiarę pokutniczą i tyle, to
wszystko, koniec wiersza, już nie musimy się trapić o losy kochanków tak
idiotycznie wydanych na zgubę. Bo prawdziwym bohaterem tej pieśni jest “mistrz
arkadyjski”, pszczelarz, sprawca cudu znacznie ważniejszego niż sztuka
nieszczęsnego trackiego pieśniarza, który nie zdołał wskrzesić muzyką zmarłej
ukochanej. A cóż takiego uczynił Aristajos? O