Strona 1 Strona 2 POLLAK PAWEŁ Gdzie mól i rdza Strona 3 Prolog Napięta cięciwa drgała niedostrzegalnie przed wypusz- czeniem śmiercionośnej strzały. Mężczyzna, którego miała zabić, wpatrywał się z rosnącym przerażeniem w grot. Szarp- nął się. Nie chciał umierać. Jeszcze nie. Mówią, że kiedy czło- wiek się starzeje, godzi się z myślą o śmierci, ale to nieprawda. Może innych jego śmierć nie wzrusza, uważają, że swoje przeżył, ale stary czepia się życia tak samo jak mło- dy, też oczekuje, że przyniesie mu w przyszłości coś, czego do- tąd nie zaznał. Szarpnięcie się nic nie dało. Sznur wpił się tylko dotkli- wiej w przeguby dłoni i kostki nóg. Próbował się przewrócić, Strona 4 żeby zejść z linii strzału, ale fotel, do którego został przywią- zany, był na to za stabilny. Może by się udało, gdyby zabójca posadził go na krześle... Zabójca?! Dlaczego tak o nim myśli?! Przecież wciąż żyje. Może to tylko blef. Albo głupi kawał. Bardzo głupi kawał. Albo potworny eksperyment. Czytał gdzieś, że hitlerowcy tak eksperymentowali na Żydach. Wsadzali ofiarę do wanny, wią- zali ręce z tyłu, przesuwali czymś ostrym po przegubach, su- gerując przecięcie żył, po czym powoli wpuszczali do wody czerwoną farbę. I Żyd, choć cały i zdrowy, umierał. Może ten łobuz bawi się w coś podobnego. Powiedział, że grot jest posmarowany kurarą, bo chce sprawdzić, jak zadzia- ła taka odwrotność placebo. To stąd cały ten cyrk z wiązaniem i odwlekaniem strzału — żeby uwierzył w jego mordercze in- tencje, żeby naprawdę zaczął się bać. W rzeczywistości strzała nie wyrządzi mu najmniejszej krzywdy, tylko zadraśnie bez dalszych konsekwencji, żadna trucizna nie dostanie się do je- go krwiobiegu. Tak, nie może dać się nabrać, bo wtedy umrze jak ten Żyd w wannie, po prostu ze strachu. Za wszelką cenę musi zachować spokój. Strona 5 Wbrew temu postanowieniu z jego gardła wydobył się dzi- ki krzyk o ratunek. Stłumiony natychmiast przez knebel we- pchnięty do ust i zabezpieczony szeroką taśmą klejącą. Znowu się szarpnął, ale efekt był taki sam jak poprzednio. Wbił wzrok w strzałę i zaczął się modlić; nie wiedział, czy do niej, czy do Boga — do Boga nie modlił się, odkąd trzydzie- ści lat temu zabrał mu córkę. Żeby chybiła, przeleciała obok niego, wbiła się w szafę za plecami. Modlitwa nie dodała mu otuchy, ale przypomniał sobie coś innego. Umierającemu czło- wiekowi przesuwają się przed oczami obrazy z jego życia. Gdyby rzeczywiście miał umrzeć, widziałby je teraz w miejsce tego grotu. To najlepszy dowód, że jeszcze nie wybiła jego go- dzina. Jeszcze będzie mu dane cieszyć się życiem! I w chwili, gdy to pomyślał, zwolniona cięciwa wypuściła strzałę, świst przeciął powietrze. Mężczyzna poczuł ostry ból w okolicach przepony. Ze zdumieniem spojrzał na pręt zakoń- czony piórami wystający z jego brzucha. Zdążył jeszcze tylko się napomnieć, że nie wolno mu uwierzyć, jakoby strzała nio- sła truciznę. Potem zwiotczały mu mięśnie, klatka piersiowa nie zdołała unieść się w oddechu i nie minęło pół minuty, jak Strona 6 się udusił. Część: I „A imię jego czterdzieści i cztery". Komisarz Marek Przygodny z wydziału zabójstw, czy jak to się oficjalnie nazywało — sekcji do walki z przestępczością przeciwko życiu i zdrowiu, odchylił się na krześle przy swoim bi- urku w Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu. Skoń- czył czterdzieści cztery lata, wczoraj miał urodziny. I przeży- wał to. Po raz pierwszy w życiu. Kiedy kończył trzydzieści lat, ze zdumieniem słuchał kolegów pytających, czy nie żal mu mło- dości i czy zdaje sobie sprawę, że właściwie połowę ma już za sobą, na minięcie wieku chrystusowego w ogóle nie zwrócił uwagi, czterdziestka zbiegła się z awansem na komisarza, więc Strona 7 cieszył się z prestiżu i podwyżki, zamiast roztrząsać fakt, któ- rego i tak nie mógł zmienić, że lata mijają. Refleksje nad rze- czami, na które nie miał wpływu, nie leżały zresztą w jego cha- rakterze. Inaczej nie wytrzymałby psychicznie swojej pracy. „Filozofowie" rozmyślający o bezsensie śmierci ofiar zabijanych dla kilku złotych, dla rozrywki czy w ogóle bez powodu błyska- wicznie się wypalali i prosili o przeniesienie do włamań i kradzieży albo do przestępczości gospodarczej. Na dodatek żona zapomniała o jego urodzinach. Też po raz pierwszy. W ostatnich latach wprawdzie życzenia składa- ła bardzo zdawkowe, a podarkiem był nieodmiennie krawat — dawno minęły czasy, kiedy z tej okazji kupowała sobie zwiewny peniuar i seksowną bieliznę, które stanowiły opako- wanie jego prezentu — ale jednak pamiętała. A wczoraj zapo- mniała. I bynajmniej nie to przeżywał, że zapomniała, ale to, że gdyby nie dzieci, które zadzwoniły z życzeniami, w ogóle nie zwróciłby na to jej zapomnienie uwagi. Uświadomił sobie, że żona jest mu obojętna. Zastanawiał się od kiedy. Chyba od dosyć dawna. Dopóki Michał z Asią mieszkali w domu, nie mogło to mieć żadnych Strona 8 praktycznych skutków. Ale Michał wyjechał do Anglii do pracy i najwyraźniej nie zamierzał już wracać, a dwa miesiące te- mu córka wyprowadziła się do swojego chłopaka, mimo ich protestów, że jest za młoda, że ma dopiero dwadzieścia lat, że najpierw powinna skończyć studia. Odrzuciła je argumentem, że kiedy oni się pobierali, byli dokładnie w tym samym wieku. — To co innego, musieliśmy się pobrać, bo Michał był w drodze — wyjaśniła Gabi. Ten rozbrat z logiką, który na początku uważał u żony za czarujący, a ostatnio za irytujący, Asia zdemaskowała natych- miast: — Dobre sobie! Nieodpowiedzialność uzasadnia wspólne zamieszkanie, a świadoma decyzja nie? Gabi miała nadzieję, że —jak to ujęła — Asia się opamięta i wróci do domu, ale on wiedział, że tak się nie stanie. Córka była nad wiek dojrzała, poza tym wrodziła się w niego i nie po- dejmowała decyzji pochopnie, tylko po dogłębnym namyśle, a podjętych — konsekwentnie się trzymała. Trudno też było się spodziewać, że rozpadnie się jej związek ze Stefanem. Chodzili ze sobą już długo, a Stefan był od niej o dziewięć lat starszy i Strona 9 wyraźnie myślał o swej przyszłości z Asią bardzo poważnie. Ta różnica wieku była powodem, że z początku Stefana nie akceptowali. Asia oczywiście nie dała sobie niczego zaka- zać, więc w domu na przemian wybuchały awantury i zapada- ły ciche dni, podczas których Gabi popłakiwała po kątach. On pierwszy pogodził się z tym, że Asia znalazła sobie dużo star- szego chłopaka. Jakby uświadomił sobie, że właśnie to rokuje dłużej trwający związek. Bo czy nie wtedy zaczął dostrzegać, że ich małżeństwo z Gabi staje się pustą formą na użytek zewnętrznego świata bez interesującej go treści? Patrząc na tyjącą bez umiaru żonę, z żalem myślał, jak atrakcyjną ko- bietą była jeszcze dziesięć lat wcześniej, po cichu zazdrościł kolegom znajdującym sobie kochanki młodsze o dwadzieścia kilogramów. Pamiętał, jak ciotka Zofia zapytała go, czy nie lepiej, żeby znalazł sobie młodszą dziewczynę, bo za dwadzieścia lat Gabi będzie dla niego za stara. Miał wtedy naście lat, był zakocha- ny po uszy, tego, że są z Gabi równolatkami, nie uznawał za żadną przeszkodę, przeciwnie, uważał za najwłaściwszą rela- cję wiekową między chłopakiem a dziewczyną. Pytanie ciotki Strona 10 Zofii uznał za absurd, ekstrawagancję osoby, której styl życia daleko odbiegał od wyobrażeń jego rodziny, co przystoi, a co nie. Nic nie mogło zachwiać jego przekonaniem, że będzie kochał Gabi do końca życia. A teraz skłonny był przyznać, że doszło wówczas do klasycznej konfrontacji młodzieńczego idealizmu z życiowym doświadczeniem. Przegranej zawsze dla obu stron. Młodzieńczy idealizm nigdy nie ulegnie życiowemu doświad- czeniu, póki sam się w nie nie przerodzi, ale jest to proces bez- użyteczny, bo żaden młody nie będzie chciał zeń skorzystać. Komisarz westchnął i odsunął od siebie te myśli. Spojrzał na akta leżące na biurku. Był w pracy i musiał skupić się na swo- ich obowiązkach. Wiedział, że ucieka w ten sposób przed prob- lemem, że odłożenie go w czasie nie przyniesie rozwiązania, a tylko pogłębi, ale czuł się usprawiedliwiony. Nie płacono mu za rozmyślanie o swoim małżeństwie, tylko za łapanie morderców. Sięgnął po akta sprawy, praktycznie już zamkniętej — za- bójcę od wczoraj mieli pod kluczem — ale wymagającej jesz- cze formalnych uzupełnień, kiedy drzwi do pokoju otworzyły się i pojawił się w nich Robert Gajda, trzydziestodwuletni as- Strona 11 pirant, asystent Przygodnego. W polskiej policji system part- nerstwa nie istniał — dwójka policjantów nie chodziła zawsze i wszędzie razem jak na amerykańskich filmach — a nawet gdyby istniał, komisarz i tak by go nie stosował. Przynajmniej gdyby jego partnerem miał być Gajda. W sumie go cenił, ale uważał, że właściwa relacja między nimi to przełożony i pod- władny. Z powodu różnicy wieku i doświadczenia, ale też bra- ku u Gajdy tego szóstego zmysłu, zwanego w policji nosem, który naprowadzał na właściwy trop, gdy brakło kierunkow- skazu w postaci faktów. Aspirant był doskonałym policyjnym rzemieślnikiem, ale nie wirtuozem. — Co masz? — zapytał Przygodny, widząc zaaferowaną minę Gajdy. — Zadzwoniła dzisiaj rano staruszka z Wrońskiego, że jej sa- motnie mieszkającemu sąsiadowi coś się stało, bo nie wyszedł jak zwykle rano po gazetę, co nie zdarzyło mu się od blisko dziewiętnastu lat. Wyobraża pan sobie? On przez dziewięt- naście lat dzień w dzień o szóstej trzydzieści wychodzi po gaze- tę, a ona przez dziewiętnaście lat dzień w dzień się temu przy- gląda. — Gajda podrapał się po krótkiej bródce, jakby ten gest Strona 12 miał mu pomóc w przełknięciu spostrzeżenia, że ludzka egzy- stencja jest najczęściej niesłychanie monotonna. — Oczywi- ście dyżurny chciał ją spławić, tłumacząc, że facet pewnie za- spał, gdzieś wyjechał albo poniewczasie doszedł do wniosku, że w gazetach tak naprawdę zmienia się tylko data i ich czy- tanie nie ma większego sensu, ale staruszka była uparta. Po- wiedziała, że nie wyjechał, na pewno by to zauważyła, a dzwo- niła do jego drzwi i nikt nie otwiera. — Może rzeczywiście dostał zawału albo wylewu. Tylko co nam do tego? Niech jakiś posterunkowy pojedzie to sprawdzić. Komisarz doskonale wiedział, że zawał i wylew zostały już wykluczone, że „dużo im do tego, inaczej Gajda nie opowia- dałby mu całej historii, ale chciał skłonić aspiranta, mającego predylekcję do długich wstępów, żeby przeszedł do sedna. — Tak dyżurny zaordynował, poprosił Wójcika i Wojtkiewi- cza z patrolu, żeby podjechali. Też byli sceptyczni, ostatecznie minęły dopiero dwie godziny, a nie kilka dni, jak facet się nie pokazał tam, gdzie miał być, ale staruszka ich zaszantażowała. Zagroziła, że jak odjadą bez interwencji, a okaże się, że sąsiad umrze, bo nie udzielono mu pomocy, albo będzie martwy leżał Strona 13 kilka dni, pójdzie do dziennikarzy, którzy rozpisują się o spo- łecznej znieczulicy, i powie, że żadnej znieczulicy społecznej nie ma, tylko urzędnicza, bo nawet jak człowiek reaguje na niepo- kojące sygnały, to nie ma się do kogo zwrócić. Wójcik z Wojt- kiewiczem wyważyli więc drzwi... — Gajda zamilkł, tknięty jakąś myślą. — Chciałbym mieć taką sąsiadkę, jeśli na starość przyjdzie mi czekać na śmierć w samotności. Przygodny się zniecierpliwił. — Albo mi natychmiast powiesz, co się stało, albo wyleję cię z policji i będziesz ubiegał się o pracę jako scenarzysta fil- mów kryminalnych, skoro tak lubisz stopniować napięcie. Gajda spojrzał na komisarza zdziwiony, nie rozumiejąc, skąd te pretensje — przecież właśnie zmierzał do rzeczy. — Dziadek siedział martwy w fotelu, ale to małe piwo. Wójcik z Wojtkiewiczem jeszcze czegoś takiego nie widzieli, zresztą nie wydaje mi się, żeby komukolwiek z cegielni — mó- wiąc „cegielnia", aspirant miał na myśli wrocławską policję, określenie pochodziło od wyglądu budynku komendy — tra- fił się taki obrazek. — Gajda! Strona 14 — Został zabity strzałą z łuku. I oskalpowany! — Niemożliwe. — Komisarz, choć jeszcze przed chwilą sam miał ochotę oskalpować podwładnego, nie potrafił ukryć zdumienia. — Nie chcesz chyba powiedzieć, że we Wrocławiu grasuje grupa Siuksów? — Szczep, szefie, szczep. — Co? — Indianie łączą się w szczepy, nie w grupy. Czytałem Karola Maya, to wiem. Przygodnego dopadało czasami nieodparte wrażenie, że jego asystent książki Karola Maya czytywał jeszcze całkiem niedawno. — Wrońskiego? Gdzie to jest? Nie kojarzę. — Taka mała uliczka równoległa do Wybrzeża Wyspiań- skiego, zaraz za mostem Grunwaldzkim. — Patolog, technicy, prokurator? — Wszystkich powiadomiłem. Komisarz sięgnął do wieszaka po kurtkę i zaczekał, aż Gajda weźmie swoją z krzesła, gdzie miał zwyczaj ją wieszać. Zeszli na dół. Obaj nie uznawali windy, wychodząc z założe- Strona 15 nia, że ten w sumie niewielki wysiłek fizyczny, jakim było po- konywanie schodów, skumulowany, dłużej pozwoli zachować dobrą kondycję. Poza tym grali w piłkę, co trzy, cztery tygo- dnie rozgrywali mecz przeciwko któremuś z innych wydziałów. Przygodny grał w pomocy, Gajda w ataku. W ostatnim meczu, przeciwko drogówce, nie spisał się, przestrzelił dwie stupro- centowe sytuacje i jedyna bramka zdobyta przez drużynę z Hubskiej dała jej zwycięstwo. Na dworze panowała poranna marcowa szarówka. Trud- no było twierdzić, że czuło się w powietrzu nadchodzącą wio- snę, skoro zima w tym roku w ogóle się nie pojawiła. Gajda pomyślał, że musi zmienić opony na letnie, i postanowił wię- cej nie zakładać zimowych. Zbędny wydatek, skoro klimat w Polsce przeradzał się w podzwrotnikowy, lepiej kupić za to dziecku zabawkę. Aspirant miał czteroletniego synka. Komisarz na pogodę nie zwrócił uwagi, z wysokich scho- dów przed komendą ogarnął wzrokiem plac Wolności, rozcią- gający się za miejską fosą. Na tym placu zaproponował Gabi chodzenie. Odprowadzał ją po szkole do domu — byli w tej sa- mej klasie w IX LO. Czuł, że jest mu przychylna, że lubi jego Strona 16 towarzystwo, o czym świadczył choćby fakt, że pozwalała mu się odprowadzać, że wracali na piechotę, chociaż tramwajem byłoby szybciej, ajednak potwornie się denerwował. Przymie- rzał się do pytania przez kilka ulic, aż w końcu na placu, za Operą, zebrał się na odwagę: — Czy chciałabyś... bo tego... bardzo cię lubię... i podo- basz mi się... i chciałbym z tobą chodzić... to znaczy, jeśli ty byś też chciała... Czerwony, spocony, przerażony nieskładnością swojej propozycji, uznał, że jeśli wcześniej miał jakieś szanse, to te- raz dokumentnie je pogrzebał. Nie dostrzegł szczęśliwego uśmiechu Gabi, bo zacisnął powieki, oczekując jak ciosu od- mownej odpowiedzi. — Tak, bardzo. — Naprawdę? — Nie mógł uwierzyć, że spotyka go takie szczęście. — Naprawdę. — Tym razem zobaczył jej czarujący uśmiech na ślicznej twarzyczce okolonej blond lokami. Wymarzył sobie tę jej zgodę, po cichu na nią liczył, ale jak- by nie do końca wierzył, że Gabi rzeczywiście się zgodzi, i te- Strona 17 raz nie wiedział, co ma zrobić. Nie przygotował sobie żadnego scenariusza na tak pomyślny wypadek. Jak należy zareago- wać, kiedy dziewczyna zgadza się na chodzenie? Nie wiedział, Gabi była pierwszą, w której się zakochał, której złożył taką propozycję. I ostatnią. Odwrócił się i po prostu poszedł dalej. Po kilku krokach uświadomił sobie, że wybrał najgorsze możliwe rozwiązanie, spojrzał z ukosa na Gabi, zrozpaczony, że skoro jej nie poca- łował, ona z pewnością się wycofa, kiedy poczuł, jak wsuwa swoją dłoń w jego. Wszystko było dobrze. I bardzo długo ją potem odprowadzał. A na koniec poca- łował pod bramą. Czy mężczyzna może przeżyć szczęśliwszą chwilę w życiu niż tę, kiedy mając siedemnaście lat, dowiadu- je się, że ukochana odwzajemnia jego uczucie, po raz pierwszy idzie z nią za rękę i całuje, pocałunkiem jeszcze niezdarnym, niedoświadczonym, ale jakże słodkim? W jego przypadku od- powiedź brzmiała „nie". — Co się pan, szefie, tak zapatrzył w tę fosę? — wyrwał go ze wspomnień aspirant. — Myśli pan pewnie o tych smar- kaczach, co zatłukli tu człowieka i wrzucili zwłoki do wody. Strona 18 Kto takich wychowuje, że potrafią skatować człowieka na śmierć tylko dlatego, że krzywo na nich spojrzał, i to jeszcze pod samą komendą policji?! Komisarz przypomniał sobie zdarzenie sprzed kilku mie- sięcy. Dwójka młodych ludzi siedziała już w areszcie, trzeciego zabójcy wciąż szukali. Jedna ze spraw, która tych o słabszej psychice, zakładających, że każde działanie — a tym bardziej zabicie człowieka — musi mieć racjonalne motywy, mocno dręczyła. Tymczasem wśród morderców, jak w każdej innej grupie, są różni ludzie: działający przemyślanie, mający uza- sadniony powód do swoich poczynań, ale i tacy, którym wy- starcza impuls, złe emocje, błahostka. A zabitemu nie robi przecież różnicy, czy zginął, bo ktoś chciał mu zabrać duże pieniądze albo zemścić się za doznaną krzywdę, czy dlatego, że uraził kogoś nieopatrznym słowem albo znalazł się w złym czasie w złym miejscu. Każda przedwczesna śmierć jest tak samo bezsensowna. Choć kiedy śmierć nie jest przedwczesna? — Tak, przerażające. Zeszli do służbowej vectry. Gajda był kierowcą, wstawił koguta za szybę i srebrny opel ruszył na sygnale, przemknął Strona 19 w stronę Świdnickiej pod prąd, bo drogę zablokował autobus, tam skręcił w lewo, mijając nowy pomnik Bolesława Chrobre- go, i pognał dalej. Przygodny kątem oka spoglądał na aspiranta, pewnie pro- wadzącego rozpędzony samochód. Trochę pucołowata twarz odejmowała mu ze dwa, trzy lata, bródka przywróciłaby równo- wagę, gdyby nie kręcone ciemne włosy, które współgrały z tą pucołowatością i sprawiały, że głowa jakby nie pasowała do atletycznego i umięśnionego korpusu. O sile Gajdy nieraz przeko- nywali się przestępcy, tracący oddech w jego żelaznym uścisku. Zjeżdżając z mostu Grunwaldzkiego, Gajda wyłączył syre- nę, ale mimo to zignorował znak zakazu i wjechał bezpośred- nio w jednokierunkową ulicę Wrońskiego. Komisarz nie upo- mniał go, że powinien zaczekać z wyłączeniem syreny. Choć jemu się to nie podobało, przyzwyczaił się już, że koledzy noto- rycznie łamali przepisy, poruszając się służbowymi samocho- dami. Poczucie, że są władzą, a nie służbą, mimo dziewiętna- stu lat od upadku komuny i zmiany nazwy z milicji na policję, bynajmniej nie zanikło. Ulica Wrońskiego zabudowana była tylko po prawej stro- Strona 20 nie, jeśli nie liczyć samotnej kamienicy naprzeciwko, za którą rozciągał się nieutwardzony parking. Mieszkanie ofiary mieści- ło się w bardzo zniszczonym domu sąsiadującym ściana w ścia- nę z dużo nowszym, zadbanym budynkiem. Musiały należeć do innych spółdzielni. Ten stary był niższy, na parterze, usytu- owanym na poziomie ulicy, miał częściowo zamurowane okna. W środku zastali już patologa i uwijających się techników, prokurator jeszcze nie dotarł. Mundurowi, Wójcik z Wojtkie- wiczem, stali w wyłamanych drzwiach, które najwyraźniej rozwalili kopniakami. Szczęście dla nich, że właściciel miesz- kania nie żył, bo inaczej policja musiałaby płacić za tę dewa- stację, a komendant raczej nie wyłożyłby pieniędzy z budżetu, tylko obciążył pensje posterunkowych. Powinni byli wezwać ślusarza, a nie zachowywać się jak Rambo i Terminator. Komisarz z ulgą zobaczył, że nad zwłokami pochyla się nowy lekarz, co oznaczało, że stary przeszedł wreszcie na emeryturę. Najwyższy czas, bo nie tylko wiek, ale i ilość wy- pitego w życiu alkoholu sprawiała, że nie nadawał się już do tej pracy. Ostatnim razem pomylił się o jeden dzień w określe- niu czasu zgonu. To znaczy określił właściwie, tylko źle wpi-