Strona 1 Papi Teresa Jadwiga CICHE NIEWIASTY Opowiadania historyczne dla dorastającej młodzieży I. PATRYCYUSZKA. Im kto wyżej stoi, tem jaśniej świecić powinien przykładem. T. J. Za czasów, kiedy cała zachodnia Europa należała do Rzymian, w pobliżu miasta Toledo , w dzisiejszej Hiszpanii, znajdowała się piękna willa. Pewnego razu o zmroku siedziała tam właśnie w ogrodzie młoda dziewczyna; biała lniana jej szata, srebrem haftowana, świadczyła o pochodzeniu wysokiem. Była to Leokadya, sierota po możnym Rzymianinie, którego ród od dawna w Hiszpanii był osiadł. Klomby cudnych traw i kwiatów otaczały młodą dziewczynę; z pośród mirtów i pomarańcz wyzierały marmurowe fauny i nimfy; wodotryski miłym szmerem Strona 2 napełniały ogród, wtórując szczebiotowi ptasząt przeróżnych. Lata dziecinne Leokadyi upłynęły w pieszczotach i zbytkach. Rodzice oboje już zeszli ze świata, zostawiwszy jej jednak niezależność majątkową. Przyjaciół jej nie brakło; wykształcona, wychowana w zasadach religii chrześcijańskiej, miała ona prócz tego skąd czerpać pociechę, — to też, mimo sieroctwa, czoło jej było zawsze pogodne, a wzrok jasny. U stóp jej stał w tej chwili kosz, pełen kwiatów świeżo zerwanych, z których ona wiła wieńce, uwite kładąc obok siebie na kamiennej ławce. Snać jednak myśl jej nie samymi tylko wieńcami była zajęta, gdyż co chwila oglądała się poza siebie, jak gdyby kogoś wyczekując. I nie wyczekiwała na próżno, bo niebawem ukazała się w ogrodzie jakaś postać niewieścia, śpiesznym krokiem zdążająca widocznie ku niej. Była to kobieta co najmniej trzydziestoletnia. Leokadya powitała ją uśmiechem. — Jesteś nareszcie! — rzekła — usiądź na chwilę. — Już wszystko gotowe — odparła tamta, siadając na kamiennej ławce obok pięknej patrycyuszki. — Pewna jestem, że będziesz zadowolona — ciągnęła dalej: — kaplica tak pięknie przystrojona, ojciec Jan obiecał, że stawi się o północy; uprzedziłam przeto wszystkich, by się zebrali nieco wcześniej; prócz ojca Jana, z księży obiecali przyjść jeszcze bracia Franciszek i Karol... — Jakże to dobrze! Obaj śpiewają tak pięknie, obecność ich podniesie uroczystość — przerwała mówiącej Leokadya. — A czy o nikim z naszych nie zapomniałaś? Strona 3 — Zdaje mi się, że nie. Dziewczę uśmiechnęło się. — Dziękuję ci, Łucyo — rzekła serdecznie. — Oto wieńce. Czy dość ich uwiłam? — Aż nadto. Zaniosę je zaraz do kaplicy, a potem wrócę do ciebie. — I pójdziemy na przechadzkę. Wracaj więc natychmiast. Łucya była przyjaciółką a zarazem opiekunką młodziuchnej patrycyuszki. Krewna daleka jej matki, także samotna — gdy dziewczyna sierotą została, zamieszkała przy niej i pokochały się serdecznie obie samotnice.Łucya niebawem powróciła. Powstawszy z ławki, Leokadya podała jej ramię i już miały odejść w głąb' ogrodu, gdy naraz Łucya przystanęła. — Zdaje mi się, że brat twój stryjeczny Knejusz idzie ku nam — rzekła. — A tak, to on. Trzeba mu przypomnieć dzisiejszą uroczystość — zawołała Leokadya. — Czyś go uprzedziła? — Jednego z najpierwszych. Jakżebym go pominąć miała! Toż brat twój i chrześcijanin od kolebki — odparła Łucya. Po chwili Knejusz witał kuzynki głębokim, pełnym szacunku ukłonem. — Widzę cię nareszcie, piękna Leokadyo! — za wołał. — Czy masz mi coś ważnego do powiedzenia? — zapytała dziewczyna, patrząc badawczo na jego twarz chmurną i stroskaną. — Czy nas kto nie słyszy? — zapytał niespokojnie. — Czy dobrej, czy złej wieści jesteś zwiastunem? — zapytała Leokadya. — Złej, bardzo nawet złej; lecz tą wieścią ustrzedz cię mogę od nieszczęścia. — Niema nikogo koło nas; mów więc, nie dręcz... Strona 4 Knejusz westchnął; zdawał się namyślać, w jakie słowa przybrać wieść, by mniej przeraziła obie kobiety. Zniecierpliwiło to Leokadyę. — Sądzićby można, że masz mnie za dziecko bojaźliwe — odezwała się tonem niezadowolenia. — A więc słuchaj: Cesarz Dyoklecyan przysłał nowego wielkorządcę do Hiszpanii. — Kogo? — spytała Łucya. — Dacyana. Na twarzy Leokadyi odmalował się niepokój. — Czy tego zaciętego wroga chrześcijan? — spytała zniżonym tonem. — Tego samego — potwierdził Knejusz. Nastała chwila milczenia. Nie mówiąc nic do siebie, dotarli zwolna do bramy willi; tutaj zatrzymali się. — Przypominam ci, bracie, uroczystość dzisiejszą — odezwała się Leokadya spokojnym już zupełnie głosem; — dziś, koło północy, znajdziesz mnie w podziemnej naszej kaplicy. — Ależ to szaleństwo ta uroczystość! — głosem podniesionym odparł młody człowiek. — Czyż zgubić chcesz siebie koniecznie? Dlatego właśnie tu przybie- głem, byś miała jeszcze czas ją odwołać. Dacyan przywiózł podobno ze sobą cały zastęp szpiegów, którzy wyśledzą nas niechybnie... Leokadya dumnie podniosła głowę. — Rzymianką i chrześcijanką jestem — odparła, — a więc uczucie trwogi mi obce. Pamiętać o tem winnam tylko, że świecę przykładem niżej stojącym, że oczy tłumu na mnie są zwrócone. Strona 5 — Ależ Dacyan ma moc karania śmiercią tych, co chrześcijanami wyznawać się będą — przekładał Knejusz. — Na śmierć jam gotowa. By życie ocalić, nie wyrzeknę się tego, w co wierzę, co ojciec nauczył mnie od kolebki czcić i szanować. — Czyż nie możemy czcić w tajemnicy, nie wyjawiając tego, co w sercu mamy? — O, nie, nie! my musimy głośno swoje przekonania wyznawać, aby dodać otuchy innym. Przyrzekaliśmy im niebo za męczeństwo; dziś więc, jeśli cofniemy się przed niem, powiedzą, żeśmy kłamali... bo gdybyśmy w niebo wierzyli, szlibyśmy z uśmiechem na śmierć. Knejusz głowę pochylił. — Podziwiam — rzekł — twą odwagę, lecz nie pójdę za twym przykładem; tuszę jeszcze, że, wróciwszy do domu, rozważysz me słowa, każesz dom swój szczelnie na noc zamknąć i nie dopuścisz do siebie nikogo. Dacyan wie, co to dziś za dzień dla chrześcijan, i pewien jestem, że pilnie nakazał nas śledzić. Kto życie ocalić pragnie, jak najciszej zachować się teraz powinien. — Nie ten żyje, według mnie, kto wstaje ze snu do to, by dzień wesoło spędzić, lecz ten, który kocha i działa — odparła Leokadya. I z temi słowy skinęła wyniośle głową młodzieńcowi, i nie ponawiając zaproszenia, oddaliła się do siebie. — Jeśli wielu takich wśród nas, jak on, Chrystus nigdy nie zwycięży — rzekła smutnym głosem, wchodząc do pałacu. — Nie lękaj się — odparła Łucya; — dziś nas garstka, jutro miliony będą; Strona 6 męczeństwo jednych obudzi drzemiących i zawołają głośno: "my także chrześcijanami jesteśmy!" a męczeństwa upamiętnią niezawodnie rządy Dacyana w Hiszpanii. Chodźmy do kaplicy; modlić się nam trzeba teraz gorliwiej, niż kiedykolwiek, bo nie wiemy, czy godzina nasza już nie nadeszła. To mówiąc, objęła ramieniem Leokadyę i pociągnęła ją ze sobą. I podążyły do podziemnej kaplicy, którą jeszcze ojciec Leokadyi zbudować kazał. Był to dzień Wielkiej Soboty. Łucya przystroiła już w wieńce i krzewy całą kaplicę, która czyniła w tej chwili, przy migotaniu słabych światełek lamp olejnych, wrażenie wielkiego grobu, umajonego kwiatami. Leokadya i Łucya uklękły u stóp krzyża; lubo nie zdradziły one tego, jednakże wieść, jakiej Knejusz im udzielił, przejęła je nie tylko smutkiem, lecz i trwogą, — ale cisza uroczysta, panująca w kaplicy, i gorąca modlitwa zwyciężyły niebawem uczucie, którego obie się wstydziły, i spokój wrócił im do serc. Zaczęły się wsłuchiwać, czy pobożni nie nadchodzą. Upłynęła jeszcze długa godzina w zupełnym spokoju, który powrócił im ostatecznie równowagę, wreszcie rozległ się poza drzwiami kaplicy hałas niewyraźny. — Idą! — szepnęła Leokadya. — Słyszę — odparła Łucya, i podniósłszy się, podążyła ku drzwiom przedsionka. — Kto idzie? — spytała. — Brat w Chrystusie — odparł głos nieznajomy. Było to hasło. Drzwi się rozwarły i ukazało się kilka niewiast, zakwefionych czarnymi welonami. Znalazłszy się w Strona 7 kaplicy, odsłoniły one twarze i podążyły w milczeniu do grobu Chrystusa; uklękły rajeni i modlić się poczęły cicho. Łucya zbliżyła się do Leokadyi. Niebawem znów odgłos kroków i hasło "Brat w Chrystusie" słyszeć się dały. Kaplica zaczęła się napełniać. Łucya podeszła do ołtarza, wydobyła z pod stopni, do niego prowadzących, pęk świec woskowych, i zapaliwszy je, rozdała wszystkim. Jasność niemal dzienna rozlała się w kaplicy; czuć było zbliżającą się uroczystą godzinę, godzinę zmartwychwstania Bogaczłowieka. Przybył nareszcie ksiądz Jan, a z nim dwaj młodzi kapłani — wszyscy trzej w świątecznych szatach, stosownych do chwili; zbliżyli się naprzód do ołtarza i tam, klęcząc na stopniach, czas iakiś modlili się w cichem skupieniu, poczem przystąpili do grobu. Ksiądz Jan ukląkł, ujął drżącemi od wzruszenia rękami krzyż, a wzniósłszy go w górę, głosem brzmiącym szczerą radością zaintonował: "Wesoły nam dzień dziś nastał, którego z nas każdy żądał: Tego dnia Chrystus zmartwychwstał — Alleluja! Alleluja!" I postąpił z krzyżem, wzniesionym, w górę ku drzwiom kaplicy. Obok niego szli bracia Karol i Franciszek. Piękne ich głosy łączyły się z głosem starca i wzbijały się ponad wszystkie inne. Pobożni, skupiwszy się poza nimi, obchodzili razem dookoła obszerną kaplicę. Radosny śpiew odbijał się od ścian podziemia. Była to w istocie piękna, wspaniała uroczystość. Wszystkie twarze stały się Strona 8 pogodne, wszystkie spojrzenia weselem jaśniały. "Król niebieski k' nam zawitał, jako śliczny kwiat zakwitał. Po śmierci się nam pokazał — Alleluja! Alleluja!" Gdy obeszli trzykrotnie wokoło kaplicę, ojciec Jan postawił krzyż na ołtarzu, poczem zwrócił się do zebranych. — Dzieci! oto wieścią smutną z wami się podzielę — odezwał się drżącym głosem: — przybył do miasta naszego Dacyan, nowy wielkorządca Hiszpanii, zacięty wróg chrześcijan, wysłany do nas przez prześladowcę wyznawców Chrystusa, cesarza Dyoklecyana. Już na placach miasta wznoszą rusztowania, na których mają męczyć wiernych. Dacyan kazał spisać sobie nazwiska posądzonych o wyznawanie nauk Chrystusa... Dzieci, oto godzina próby nadeszła! Ufam, że wytrwacie, że nie zapomnicie, jaki jest cel waszego życia, że krzyża żaden z was ze strachu się nie zaprze. Obecni uklękli wszyscy. — Pobłogosław nas, ojcze, abyśmy męki się nie zlękli, nie ulegli pokusom — odezwała się czystym i spokojnym głosem Leokadya. Starzec wyciągnął dłonie nad pochylonemi przed nim głowami, wzrok wzniósł w górę. — Panie! daj im tę łaskę, aby przez nich chwała Twoja głośniejszą się stała; daj im męstwo, by nie ulękli się groźby; siłę, by wytrwali; wiarę, by nie zwątpili!... Głos jego scichł ze wzruszenia, kończył po cichu modlitwę. Strona 9 — Teraz rozejdziemy się — przemówił po chwili znów głośno; — niechaj każdy w ciszy i skupieniu przygotowuje się w domu do wielkiej próby, jaka go czeka może niedługo. — Pozwól im, ojcze, spożyć jeszcze ucztę, którą dla swych gości przygotować kazałam; mam nadzieję, że i ty do niej zasiądziesz — odezwała się Leokadya. — Nie pora teraz na uczty — odparł poważnie starzec; — jutro niejedna matka nad zgonem syna lub córki, niejedne dzieci nad stratą rodziców płakać będą. Nie pora na uczty; modlić się teraz przystoi, wzywać łaski nieba. Ostrożność naszem hasłem być winna. Spełniliśmy to, czego serca nasze żądały: uczciliśmy dzień Zmartwychwstania Chrystusa. Teraz rozejdźmy się. — Lepiej wiesz ode mnie, ojcze, co czynić należy — odparła Leokadya i kornie pochyliła głowę. Starzec krzyż nakreślił nad jej głową, poczem ku drzwiom kaplicy się skierował. Za chwilę pusto się w niej całkiem zrobiło. Leokadya z Łucyą oddaliły się również i na spoczynek się udały. Usnęły cicho, jak gdyby nie wiedziały nic o tem, że okrutny Dacyan już gości w Toledo, że lada dzień przywołać je moie do siebie, by zapytać, czy prawdą jest, iż szerzą w mieście naukę Chrystusa. Nazajutrz, spokojne i pogodne jak zwykle, udały się do kaplicy na msze, którą każdej niedzieli odprawiał Strona 10 u nich ksiądz Jan. Właśnie wracały z niej, z zamiarem udania się do ogrodu, gdy stanął przez nimi stary sługa domu blady i drżący. — Pani! — odezwał się głosem, w którym smutek i trwoga mieszały się razem — przyszli dwaj wysłańcy Dacyana. — I czegóż drżysz, Jakóbie? — odparła spokojnie Leokadya. — Kto wyznaje dziś wiarę Chrystusa, wie, że wcześniej czy później śmierć za nią poniesie. Jam się z tą myślą dawno już oswoiła... Czego chcą ode mnie? — Mówią, że Dacyan wzywa cię, pani, do siebie — rzekł Jakób i łzy wielkie polały się z jego oczu. Lekka bladość pokryła twarz Leokadyi; nie zdradziła jednakże ani jednem słowem obawy. — Powiedz im, że Leokadya zjawi się za godzinę w pałacu wielkorządcy — rzekła spokojnie. A gdy stary sługa oddalił się chwiejnym krokiem, zwróciła się również spokojna do Łucyi: — No, bądź zdrowa!... — I tyś mogła choć na chwilę przypuścić, że cię; puszczę samą? — przerwała Łucya. — O, Leokadyo, czyż zasłużyłam na to? Leokadya nic nie odrzekła, rzuciła się tylko przyjaciółce na szyję i uścisnęła ją czule. Otoczony urzędnikami rzymskimi i strażą, Dacyan czekał niecierpliwie na dumną patrycyuszkę. W spisie chrześcijan, który usłużni pochlebcy podali wielkorządcy, na pierwszem miejscu wymienione było imię Leokadyi, — a kiedy zapytał, co to za jedna, powiedziano mu, że przodkowie jej zajmowali wysokie urzędy w Hiszpanii, Strona 11 że jest właści- cielką pięknego majątku, że, dzięki wykształceniu wysokiemu, wywiera wpływ nie tylko na niższe klasy, lecz i na możnych. Dacyan był pewien, że stanie przed nim kobieta już w wieku dojrzałym, — to też, gdy Leokadya z Łucyą stawiły się przed nim, nie patrząc na dziewczę, zwrócił się do Łucyi i głosem surowym zapytał: — Czy prawdą jest, Leokadyo, że, do rodu patrycyuszów należąc, połączyłaś się z motłochem, czczącym Galilejczyka, co głosił, że niewolnik panu jest równy? — Jam jest Leokadya — odezwała się śmiało młoda patrycyuszka; — to, co mówili o mnie, prawdą jest: schylam pokornie czoło przed nauką, jaką Chrystus głosił; nie tylko sama ją wyznaję, lecz drugich jej uczę. Dacyan spojrzał na nią bardziej zdumiony, niż. gniewny. — A czy wiesz, nierozważne dziecko, że cesarz Dyoklecyan wysłał mnie po to do Hiszpanii, bym karał surowo tych, którzy tę naukę rozszerzają? — zapytał. — Wiem, lecz nie przestrasza mnie to wcale. Umrzeć za prawdę, umrzeć za to, co się kocha, toć chwała i szczęście najwyższe — odparła Leokadya. — Umrzeć ci nie pozwolę, boś za młoda na to, by śmierć poślubiać; zmuszę cię, byś się wyrzekła Chrystusa; będę cię póty dręczył, póki uporu twego nie złamię — rzekł Dacyan. Leokadya podniosła na niego wzrok spokojny. — Nie zmusisz mnie, Dacyanie — odparła z godnością. — Innego Boga, niż tego, którego czczę, Strona 12 nigdy wyznawać nie będę; chrześcijanką jestem i zostanę nią do śmierci. — Niegodnaś rodu, z którego pochodzisz! — krzyknął Dacyan. — Przodkowie twoi nie bratali się z pospólstwem, szanowali siebie. Raz jeszcze wzywam cię, wyrzeknij się Chrystusa. Patrycyuszce ne przystoi wyznawać wiarę niewolników. Leokadya uśmiechnęła się pobłażliwie. — Nie znasz tej nauki, dlatego tak mówisz — rzekła; — gdybyś ją znał, powiedziałbyś: "patrycyuszką jesteś, powinnaś więc wytrwać w tem, co głosiłaś ciemnym i biednym... " Kamienne wasze bogi nigdy ode mnie pokłonów nie odbierały i odbierać nie będą, bo gardzę nimi. — Dosyć! — stłumionym z gniewu głosem syknął Dacyan. — Ponieważ uznajesz się być służebnicą Galilejczyka, który umarł haniebnie na krzyżu, będę cię miał za niewolnicę. To powiedziawszy, zwrócił się do żołnierzy, stojących opodal. — Rózgami niech ją ćwiczą dopóty, dopóki nie zawoła: "wyrzekam się Galilejczyka, " lub póki z bólu nie omdleje. — Panie! toż dziecko jeszcze! — zawołała Łucya, padając na kolana przed Dacyanem i składając ręce błagalnie. — Skłoń, by się wyrzekła wiary, jaką wyznaje, a ocalisz ją — odparł Dacyan; — inaczej zaś i siebie zgubisz.Łucya podążyła za Leokadya. Żołnierze obie otoczyli i wyprowadzili z pałacu. Gdy wyszły na dziedziniec, spotkały tam tłum chrześcijan; spisani Strona 13 na liście, podanej Dacyanowi, już wszyscy byli zwołani do pałacu wielkorządcy; ujrzawszy Leokadyę, otoczoną żołnierzami, poczęli płakać, cisnęli się do niej z pytaniami: — Czy prawdą jest, że idziesz, siostro, na męki? — Nie płaczcie, mili bracia — mówiła im łagodnie, — raczej dziękujcie za mnie Bogu, że mi pozwala cierpieć za Chrystusa, i proście Go, aby mnie do końca nie opuszczał. A ty, Łucyo, wróć do domu — dodała: — póki możesz, czyń, cośmy dotychczas razem czyniły. Wiedząc, iż oporem sprawi tylko przykrość dziewczęciu, Łucya wróciła zgnębiona do domu. Bez jęku, bez łzy zniosła odważnie Leokadya sromotną kare; omdlałą i krwią zbroczoną zawleczono przed Dacyana i tam, gdy przytomność odzyskała, dźwignąwszy się z wysiłkiem z ziemi, rzekła: — Męcz dalej... Nie wyrzekłam się Chrystusa. Rozgniewany wielkorządca kazał ją wtrącić do więzienia; odwiedzał ją tam codziennie i to łagodnie przemawiał do niej, obiecując łaskami obsypać, jeśli wyrzeknie się swej wiary, — to groził i skazywał na nowe katusze. Leokadya obietnic i gróźb słuchała w milczeniu, męki znosiła odważnie, a gdy zostawała sama w więzieniu, klęcząc, błagała Boga o siłę do wytrwania. Pewnego dnia, gdy zbolała i zmęczona pytała siebie, na jakie męki skaże ją jutro Strona 14 okrutnik, otwarły się drzwi więzienia i na progu ukazał się Knejusz, a za nim jej stary, wierny sługa, Jakób, z jakiemś zawiniątkiem w ręku. Okrzyk radości wyrwał się z ust Leokadyi. Zapomniała o żalu do kuzyna, towarzysza zabaw dziecinnych. Podniósłszy się przeto śpiesznie, biegła ku niemu z wyciągniętemi rękami na powitanie. — Leokadyo — odezwał się Knejusz, kładąc braterski pocałunek na jej czole, — jesteś wolną. Byłem u Dacyana... póty błagałem go, póty za tobą przemawiałem, aż wreszcie pozwolił wyprowadzić cię z tego lochu ciemnego. Stary Jakób przyniósł ci szatę, stosowną do twego położenia. Przebierz się; wrócę tutaj za chwilę po ciebie. To powiedziawszy, odebrał z rąk sługi zawiniątko i, nie czekając podziękowań odurzonej niespodzianem szczęściem siostry, oddalił się szybko, a z nim razem Jakób. Rumieniec życia oblał twarz Leokadyi. Zrzuciła prędko zbrudzoną w wilgotnem więzieniu suknię i świeżą poczęła przywdziewać. — A więc będę wolną! — szeptała sama do siebie — wrócę do domu, do Lucyi. I roiła, iż wkrótce usiądzie w cieniu kwitnących oleandrów w pięknym swoim ogrodzie, oprze głowę o ramię wiernej przyjaciółki, a ta szeptać jej będzie o Strona 15 tem, jak tęskniła za nią; i marzyła biedna, jak patrzeć będzie w jasne błękity, nad nią rozpostarte, napawać się wonią kwiatów, słuchać śpiewu ptasząt i szmeru wodotrysków; a potem przyjdą witać ją znajomi... między nimi będzie i Knejusz. Przebaczyła mu już całkiem jego chwilową bojaźliwość, będzie go teraz kochała nie tylko jako brata, lecz także jak tego, któremu życie winna. Ona kocha życic i pragnie żyć jeszcze — wszak ma dopiero lat ośmnaście... a świat taki piękny! Nareszcie włożyła suknię. Już nie usiadła, lecz stojąc, czeka niecierpliwie powrotu brata. — Oby nie kazał tylko czekać długo na siebie! — mówi w duszy. To więzienie, w którem tyle tygodni cierpliwie przeżyła, teraz wydaje się jej nie do zniesienia. Drzwi lochu niebawem znowu się rozwarły i "dobry" Knejusz wszedł, radością promieniejący. Tym razem był sam. — Jużeś przebrana — rzekł z zadowoleniem; — podaj mi ramię, pójdziemy do Dacyana. — Do Dacyana? — powtórzyła z lękiem. To imię dreszczem ją przejęło. — Czemu Lucya nie przyszła z tobą, Knejuszu? — zapytała znów niespokojnie dziewica, zatrzymując się na progu więzienia i patrząc badawczo w twarz brata. — Łucya w więzieniu — odparł Knejusz. — Chodź do Dacyana... uczyń to, co ja wczoraj dla ciebie uczyniłem, a on Łucyę uwolni. Strona 16 — A cóżeś ty uczynił? — Pokłoniłem się bogom rzymskim — odpowiedział cicho Knejusz i oczy spuścił ku ziemi. Leokadya wyrwała gwałtownie dłoń swoją z dłoni brata i cofnęła się w głąb' więzienia. — Pokłoniłeś się bogom rzymskim, by mnie ocalić? — powtórzyła jakby senna. — Nie, to nie. prawda!.. powiedz, że to nieprawda! — dodała gwałtownie. On zbliżył się ku niej i rękę wyciągnął. — Bądźże rozsądną — rzekł niecierpliwym tonem; — czyż przez to przestałem być chrześcijaninem? Drwię sobie z ich bałwanów, czczę Chrystusa, jak zawsze. A czyż uczyniłem komu krzywdę, zginając przed Jowiszem kolano? Ciebie zaś ocaliłem. — Kosztem ilu dusz! — przerwała Leokadya. — Iluż zgorszyłeś! A jeśli jutro za twoim przykładem choćby tylko kilku z pośród nas toż samo uczyni, cóż wówczas?... Knejusz stał, milcząc, z głową zwieszoną. — Nie chcę wolności, za którą zbawieniem duszy bliźni moi płacić będą — po małej chwili ciągnęła Leokadya; — tyś dał im przykład złego, ja twój błąd naprawię: pójdę odważnie na męki i zawołam na cały głos, by najdalsi mnie słyszeli: "Umieram z radością! z palmą męczeńską do nieba idę!" — Leokadyo! błagam cię, nie upieraj się!.. Jesteś młoda, piękna, bogata!... Czyż ci nie żal tego wszystkiego? — odważył się znowu przemówić Knejusz, z błagalnym Strona 17 wyrazem twarzy, zbliżając się do siostry. — Pomyśl, że w twojej mocy Łucyę ocalić. — Idź i nie kuś mnie! — złamanym głosem rzekła Leokadya i powlokła się blada śmiertelnie w głąb lochu, gdzie oparłszy głowę o wilgotną ścianę więzienia, wyszeptała: — Zabiłeś mnie, bracie!. On sądził, że zachwiał jej stałość, gdyż słów tych nie dosłyszał i rzucił się ku niej, obie ręce wyciągnąwszy. — Leokadyo, wesprzyj się na mem ramieniu... pójdziemy razem. Lecz ona podniosła głowę i groźnie spojrzała na niego. — Precz ode mnie! — krzyknęła i usunęła się nawpół zemdlona na ziemię. Powiadomiony o stanowczym oporze Leokadyi, Dacyan wydał na nią wyrok śmierci: miała być rzucona dzikim zwierzętom na pożarcie; chciał wszakże raz jeszcze spróbować zmiękczyć jej opór, wybrał się przeto sam raz jeszcze do więzienia. Był to pogodny ranek — złoty promień słońca wkradł się przez szparę więziennej ściany i oświecił ciemną celę męczennicy. Dacyan zatrzymał się w progu. Leokadya zdawała się drzemać. Leżała ona na ziemi, z głową opartą na kamieniu, na którym sama krzyż sobie wyrzeźbila. Spokój błogi świecił z jej twarzy, na której ani śladu cierpienia widać nie było. Dacyan chciał ją obudzić — zbliżył się więc, i pochyliwszy się ku niej, rzekł: — Leokadyo, przyszedłem wolność ci oznajmić... Jednej rzeczy tylko żądam: Strona 18 przyrzeknij mi, iż wiary, jaką wyznajesz, uczyć drugich nie będziesz. Leokadya nie zbudziła się wszakże. Powtórzył więc głośniej swoją obietnicę, lecz i tym razem milczenie mu odpowiedziało. Wówczas ręką dotknął jej ramienia i nagle odskoczył w tył: na twarzy jego odmalowało się przerażenie; chłód, jaki poczuł, przejął go zabobonną trwogą. Wyszedł natychmiast z celi więziennej, przywołał żołnierzy i kazał im zbudzić Leokadyę. Żołnierze wrócili niebawem i oznajmili mu, że męczennica nie żyje. Wtedy Dacyan wpadł w tak szalony gniew, że kazał ciało Leokadyi dzikim zwierzętom rzucić na pożarcie. Gdy wierni przyjaciele Leokadyi dowiedzieli się o tem, zbiegli się na miejsce, gdzie wyrok był spełniony, i zebrawszy poszarpane szczątki, ze czcią je pochowali. Dziś na miejscu tem wznosi się w mieście Toledo piękny kościół katolicki. Leokadya umarła roku . II. MĘCZENNICE. Z najcięższych chwil życia wypływa często dla nas radość i zbawienie. T. J. Pięć kołowrotków warczy wesoło, pięć młodych dziewcząt śpiewa przy nich, Strona 19 chichocze i żarty sypie. Jedna z nich, w białej szacie, złotą przepaskę ma na czole — to Urszula, córka Doniata, jednego z dzielnych królów starej Brytanii, którzy nie ulegli panowaniu Rzymian . Pięć kołowrotków warczy wesoło; przy szóstym brak pracownicy, lecz nasnute nici świadczą, że i przy tym ktoś przed chwilą pracował, dziś może jeszcze. Wtem w przyległej komnacie rozległy się kroki lekkie, chyże — rozchyliła się opona, kryjąca wejście do pokoju, i szósta towarzyszka w nich stanęła. — Wesołą wieść wam niosę, siostry — rzekła wchodząca z uśmiechem: — dziedziniec pełen gości, podobno z Armoryki... — A więc goście bratni — ozwała się poważna, ciemnooka Julia, od kołowrotka wzrok podnosząc na zwiastunkę dobrej wieści. — Armoryka przecież w Gallii się znajduje — odparła tamta. — A czyż nie wiesz o tem, Teklo, że w Gallii mieszkają również Celtowie? — wtrąciła się do rozmowy Urszula. — Mieszkańcy zaś Armoryki tem jeszcze z nami zbratani, iż światło wiary chrześcijańskiej już ożywia ich serca. Mówił mi ojciec jeszcze wczoraj, że Konan Meriadek, wielkorządca Armoryki, jest jego przyjacielem, że go szanuje wielce za pracę gorliwą nad rozszerzeniem pięknej nauki chrześcijańskiej wśród Gallów. — Mniejsza o to w tej chwili, co szlachetny Konan robi u siebie — odparła z Strona 20 uśmiechem Tekla; — to ważniejsze dla nas, że gości mamy. Król Doniat posłów przyjaciela przyjąć pewno zechce godnie, wyprawi ucztę na ich cześć, na ucztę córkę zaprosi, a królewna dwór swój dziewiczy zabierze ze sobą i gości zobaczym... a już całe pól roku obcej twarzy nie widziałyśmy. — Mówisz, jak pasta i płocha dziewczyna — odezwała się poważnie Urszula. — Sądziłam, że znasz inne uciechy, których nam nie brak wszakże, a widzę, że te uciechy cię nudzą. Tekla się zarumieniła. — Czyż pani moja nie zna mnie jeszcze? — odparła z wymówką. — Lubię śmiać się, bawić, lecz gdy potrzeba, umiem być poważną. — Nie gniewaj się, Teklo; żartowałam tylko — odparła królewna; wyciągnęła ramiona do swej towarzyszki i uścisnęła ją czule. — Któż w państwie króla Doniata nie wie, że Tekla pierwszą jest między wesołymi, lecz pierwszą także wśród pracujących i najchętniejszą w niesieniu pomocy bliźnim? — Urszulo! ojciec cię wzywa — ozwał się naraz poza niemi głos poważny. Dziewczęta wróciły do kołowrotków i kółka warczeć poczęły. Do pokoju weszła sędziwa niewiasta; wzrokiem zadowolenia obiegła pilne pracownice i powtórzyła wezwanie. Królewna podniosła się. — Czy mam iść natychmiast, Barbaro? — spytała. — Natychmiast — odrzekła stara ochmistrzyni; — pójdziemy razem. I wyszły obie z komnaty dziewiczej.