Strona 1 Strona 2 NAJWIĘKSZE VY BITWY A A WIEKU JERZY BIZIEWSKI IRAK IRAN 80-88 Strona 3 GENEZA WOJNY Na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat ingerencja w wewnętrzne sprawy sąsiada oraz roszczenia terytorialne kilkakrotnie przeradzały się w serię incydentów zbroj­ nych między wojskami Iraku i Iranu. Jednak rozsądek i obawy rządzących elit pozwalały uniknąć eskalacji konfliktu i otwartej wojny. Kruchą stabilizację zakończyły wydarzenia lat 1979-1980. Co popchnęło dynamicznie rozwijające się i dysponujące olbrzymim po­ tencjałem gospodarczym, związanym z po­ siadanymi złożami ropy naftowej, kraje do wyniszczającej, bezsensownej wojny? 9 lutego 1979r. wybuchła w Iranie rewo­ lucja islamska, której jednym z pierwszych efektów było proklamowanie 1 kwietnia Is­ lamskiej Republiki Iranu. Irak uznany został za jednego z głównych wrogów nowego pań­ stwa, a jego przywódców oskarżono o zdra­ dę wartości islamu i zażądano utworzenia Irackiej Republiki Islamskiej. Uzasadnie­ niem miał być fakt, że iraccy szyici, którzy stanowili większość religijną w kraju, byli rządzeni przez polityków wywodzące się głównie spośród muzułmanów - sunnitów. Istniejące różnice wyznaniowe między człon­ kami obu odłamów islamu próbował wyko­ Ajatollach Cliomcini pozdrawia lliini zwolenników rzystać nowy przywódca Iranu ajalollach podczas demonstracji w Teheranie. Luty 1979r. Chomeini. Jego apele spotkały się z pozy­ tywnym odzewem duchowieństwa szyickiego opozycji szyickiej, oskarżając icli o współ­ w Iraku. Nawiązano współpracę mającą do­ udział w nieudanym zamachu na ministra prowadzić do realizacji haseł rewolucji is­ spraw zagranicznych i wicepremiera Tarika lamskiej również w Iraku. Aziza. M.Bakr as-Sadr został zamordowany w czasie śledztwa, a część opozycjonistów Prawie w tym samym czasie co Chomei­ stracono. Ponadto zatrzymano wówczas i ni w Iranie, pełnię władzy państwowej w Ira­ wydalono z Iraku 35000 szyitów irackich po­ ku skupił Saddam Husscin. 16 lipca 1979r. dejrzanych o sprzyjanie opozycji. Jednocześ­ został on prezydentem państwa. Jego ambi­ nie irackie służby specjalne zintensyfikowały cją było uczynienie Iraku dominującą potęgą pomoc dla opozycji w Iranie. w rejonie Zatoki Arabskiej (Perskiej). Hus­ W odpowiedzi ajatollach Chomeini scin obawiał się przeniesienia rewolucji is­ zwrócił się poprzez radio do żołnierzy i ofi­ lamskiej na terytorium Iraku, tym bardziej, cerów irackich sil zbrojnych o obalenie Sad­ że sytuację wewnętrzną w państwie kompli­ dama Husseina. Armia iracka nic zareago­ kowała aktywna działalność opozycji. Nie­ wała na powyższy apel. Zamiary przywód­ zwłocznie więc po objęciu władzy przystąpił ców irańskich dokonania przewrotu do jej likwidacji. W czerwcu i lipcu 1979r. rządowego w Bagdadzie oraz rozszerzenia aresztowano około 3000 osób, a 8 sierpnia rewolucji islamskiej na Irak nic powiodły 22 z nich stracono w egzekucji publicznej. się. Jednocześnie w Iranie wiele prowincji W grudniu 1979r. Hussein ostrzegł Chomei- było bliskich wojny domowej ze względu na niego przed wspieraniem opozycji i zagroził, walki między zwolennikami i przeciwnikami że może to doprowadzić do zerwania układu Chomciniego. W lipcu 1980r. wykryto spi­ pokojowego i przejścia do innych działań. W sek przeciwko nowej władzy. Aresztowano kwietniu 1980r. w Iraku aresztowano przy­ wówczas około 500 oficerów i podoficerów. wódcę szyitów irackich ajatollacha Muham- 50 z nich stracono, a 200 osób otrzymało mada Bakr as-Sadra i około 40 członków wyroki długoletniego więzienia. Poważne Strona 4 problemy sprawiały mniejszości narodowe. służby specjalne. Drugi wariant przewidyw; Do pacyfikacji ruchów separatystów kurdyj­ połączenie uprzednio wymienionych działa skich i arabskich, wspomaganych przez służ­ z operacją zaczepną wojsk irackich skicre by specjalne Iraku zaangażowano znaczne wanych do opanowania ważniejszych miast siły. Akty terroru wobec cudzoziemców i szlaków komunikacyjnych. Podnóże Ge własnej ludności, zajmowanie siłą ambasad, Zagros miało stanowić nową granicę miedź wrogie wypowiedzi przywódców irańskich Irakiem a Islamską Republiką Iranu. Ni pod adresem wysoko uprzemysłowionych spodziewano się większego oporu Irańcz; państw świata, spowodowały zerwanie sto­ ków ze względu na destabilizację sił zbro sunków dyplomatycznych z wieloma z nich nych, zaangażowanie znacznej części jedne oraz naruszenie więzi gospodarczych. Infla­ stek w tłumieniu powstań w Kurdystanie cja i chaos gospodarczy pogłębiały trudną Azerbejdżanie oraz wewnętrzne walki pol sytuację wewnętrzną. tyczne. ' W czerwcu 1980 r. stosunki dyplomaty­ "Przyłączenie Chuzestanu do Iraku zwie czne między Irakiem a Iranem zostały zawie­ kszałoby powierzchnię kraju o 118000 km szone.-Obie strony potęgowały roszczenia Liczba ludności wzrosłaby co najmniej o terytorialne i otwarcie wspierały zbrojną milion. Główną zdobycz stanowiłyby jedna opozycję. Jednocześnie rozpoczęto rozmie­ zasobne pola ropy naftowej oraz rozwinięt szczanie znacznej ilości wojsk wzdłuż grani­ przemysł. Nie bez znaczenia były równie cy. W kilkudniowych odstępach wybuchały uprawy bawełny, ryżu, winorośli, palm da incydenty zbrojne, za wywołanie których ktylowych, hodowle owiec. Irak zyskiwalb strony wzajemnie się oskarżały. Napięcie także swobodny dostęp do Zatoki Perskie sięgnęło szczytu gdy 17 września Hussein wraz z nowoczesnymi portami. Sporny szła wypowiedział układ pokojowy z Iranem wodny Szatt al-Arab znalazłby się w cen oskarżając jego przywódców o ingerencję w trum południowej części państwa, jako wyła politykę wewnętrzną Iraku, uaktywnianie cznie iracka arteria wodna. opozycji oraz nic uzasadnione roszczenia te­ Zlewisko rzek Tygrys, Eufrat i Karur rytorialne. będące częścią granicy iracko-irańskiej, słu Próba aneksji przez Irak irańskiego żyło obu krajom jako ważna droga komuni Chuzestanu stała się kolejną i chyba główną kacyjna - tu usytuowane były porty Basra przyczyną wybuchu wojny. Konflikt o tę Abadan i Khorramshahr. Kilkakrotnie ju: prowincję sięga XVII w., kiedy w jej grani­ dochodziło do sporów między obu państwa cach istniał emirat Kabide, nazywany też mi odnośnie zasad korzystania ze szlaku Arabislanem. W 1823r. księstwo podbiła Układ z 1937r. między Irakiem a Iranen Persja, a w 1924r. szach Iranu Reza Khan ustanawiał granicę państwową wzdłuż naj nadał prowincji jej dzisiejszą nazwę, zakazał głębszego koryta rzeki. Przyznawał on Ira używania języka arabskiego, przesiedlił część nowi Abadan i polewę szerokości szlaki tubylczej ludności w inne regiony kraju wodnego na odcinku długości 9 km naprze wprowadzając na jej miejsce rdzennych Per­ ciw Khorramshahr. Gwarantował swobodę sów. W latach siedemdziesiątych mieszkało nawigacji i przewidywał wspólne oczyszcza w Chuzestanie jedynie 40% ludności pocho­ nic dna oraz konserwację urządzeń rzecz dzenia arabskiego. Stanowili oni bazę ruchu nych. separatystów arabskich wspieranych przez W latach pięćdziesiątych i sześćdziesią­ irackie służby specjalne. Od kwietnia do tych Irak zgłaszał roszczenia do kotwicowisk czerwca 1979 r. w Khorramshahr i Abadanie w Khorramshahr oraz do wyspy Abadan. miały miejsce duże demonstracje arabskie, w Żądał, aby statki irańskie były wprowadzane czasie których żądano autonomii prowincji. przez pilotów irackich. 19 kwietnia 1969r. Wystąpienia tłumiono przy użyciu policji i ogłoszono Szatt al-Arab rzeką iracką i zaka­ wojska irańskiego - zginęło wówczas 700 zano wpływać statkom innych bander bez osób, a 300 zostało rannych. zezwolenia fraku. Na każde z powyższych Iraccy j>rz_ywódcy, przekonam o masowo­ wystąpień Iran odpowiadał odmownie, a ści arabskiego ruchu w Chuzestanie, post­ ruch statków płynących do portów irańskich rzegali dwa scenariusze oderwania tego ob­ osłaniano użyciem okrętów weyjennych. szaru od Iranu. Pierwszy z nich zakładał W wyniku porozumień algierskich w uwolnienie prowincji w wyniku arabskiego 1975r., sporna droga wodna stała się bezpie­ powstania, wspomaganego przez irackie czna przez kolejne pięć lat. 17 września 6 Strona 5 Strona 6 PLANY WOJNY ORAZ SIŁY WALCZĄCYCH STRON Dowództwo irackie przewidywało rozbi­ wódcy większych związków taktycznych ł cie irańskich sił zbrojnych i opanowanie w mianowani na stanowiska na zasadzie lo; ciągu 10-14 dni części Chuzestanu oraz pro­ ności w stosunku do Saddama Hussei wincji Dam do linii wytyczonej miastami Mniejsze znaczenie miały ich kompeteni Qasr-e Shirin, Naft-e Shah, Mehran, Mu- Wywiad wojskowy skupiał swą działalm sian, Dezfuł, Shushtar, Haft Gel, Khalafa- na problemach politycznych, dlatego mięi bad, Bandor c-Shahpur. Następnie zamie­ innymi, ocena sytuacji militarnej w Ira rzano przystąpić do rozmów pokojowych okazała się błędna. Dowództwo irackie i stawiając rząd w Teheranie wobec faktów niżyło próg ryzyka i kosztu wojny ponie\ dokonanych. Głównie uderzenia wojsk irac­ uwypuklono walory bojowe własnych sil kich silami 3, 6, 12 DPanc, 1, 5 DZ, 32 i 33 obniżono możliwości obronne Iranu. W BP planowano wykonać na południowym skom irackim brakowało efektywnego szl odcinku frontu, w kierunku: Basra, Ahwaz, lenia oraz przygotowania do działań w o Haft Gel. Pomocnicze operacje zaczepne racjach powietrzno-lądowych. miary być zrealizowane przy wykorzystaniu W ostatnich latach przed wybuch 9, 10 DPanc, 7 DZ, 2 i 8 DPG na central­ wojny dokonano znacznych zakupów uzb nym odcinku granicy iracko-irańskicj i ich jenia. Rozbudowywano również strukt celem było zdobycie miasta i bazy wojskowej organizacyjne. Za tymi zmianami nie s Dczful oraz rubieży przełęczy górskich leżą­ jednak kształcenie kadr dowódczych i sh cych na wschód od miast Qasr-e Shirin, Gi- technicznych. Szkoleni za granicą oficerom lan, Ilam. Powodzenie tych działań prowa­ nie nadążali z przekazywaniem wiedzy dziłoby do uchwycenia głównych skrzyżowań temat zasad korzystania z nowoczesne dróg i przełęczy w górach Zagros co spo­ sprzętu bojowego. Po zakończeniu krótk wodowałoby zablokowanie wojskom irań­ go cyklu nauczania byli oni przenoszeni skim kierunków przeciwudcrzen na Bagdad. kolejnych garnizonów, jednakże pozii Liczono się z możliwością wybuchu powsta­ wiedzy w szkolonych jednostkach okazał nia kurdyjskiego w obszarze między miasta­ niewystarczający. mi: Mosul, Irbil, As-Suloymaniya, Tuz Problemem irackich sił zbrojnych b Khurmatu i koniecznością wydzielenia 4 stosunki wewnętrzne. Główną rolę w utr DPG i 11 DP do jego stłumienia. maniu dyscypliny odgrywał pion polityc; Warto zauważyć, że dowództwo irackie partii Baas, który funkcjonował dzięki si nie miało doświadczenia w planowaniu i re­ konfidentów. Armia przechodziła serię d alizacji większych operacji militarnych. Do­ matycznych czystek, obejmujących oficer 8 Strona 7 odejrzanych o sympatie do Kurdów, Irac- nej miano dokonać mobilizacyjnego rozwi­ C iej Partii Komunistycznej, szyickiej opozy­ cji itp. nięcia sił zbrojnych oraz przegrupować no­ wo sformowane związki taktyczne w rejon Mimo wielu niedomagań irackie zgrupo­ działań bojowych. Po załamaniu natarcia wanie uderzeniowe, utworzone z najlepszych przeciwnika, wojska irańskie miały przejść jednostek, stanowiło znaczny potencjał. Nie­ do kontrofensywy, rozbić siły najeźdźcy i które związki taktyczne posiadały doświad­ przenieść działania wojenne na terytorium czenia bojowe. 3 DPanc brała udział siedem Iraku. lat wcześniej w wojnie przeciwko Izraelowi Poważnym problemem Iranu był fakt, że 2, 4, 8 DPG i 11 DP pacyfikowały w ostat­ regularne siły zbrojne nie cieszyły się zaufa­ nich dwóch latach Kurdystan. Część ofice­ niem nowej ekipy rządzącej. Do września rów szkoliła i wspomagała oddziały Pale­ 1980r. rozstrzelano, aresztowano lub zwol­ styńskiego Ruchu Oporu. niono ze służby około 8000 oficerów i pod­ W przeciwieństwie do zamierzeń Iraku oficerów. 16 lipca 1979r. zaczęto tworzyć irański plan wojny miał charakter obronno- Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej, zaczepny. Dowództwo sił zbrojnych Iranu jako przeciwwagę "dawnych" sił zbrojnych. zmierzało do wykrwawienia irackich zgrupo­ Stan ten powodował znaczne osłabienie ar­ wań uderzeniowych w uporczywej obronie mii, mimo że Iran dysponował wysoce ma­ pozycyjnej w górach Zagros, na rubieżach newrowymi związkami pancernymi i lotnic­ poza rzekami Szatt al-Arab, Kharkheh, Ka- twem wojsk lądowych. Prawic 77% ogólnej run, Dezoraz na przedpolach miast Abadan, ilości czołgów irańskich było sprzętem dru­ Khorramshahr, Alwaz, Dezful, Shushtar, giej generacji, gdy tymczasem Irak miał na Musian, Mehran. W czasie operacji obron­ uzbrojeniu jedynie 1% równic nowoczes- Strona 8 10 Strona 9 11 Strona 10 nych wozów bojowych. Jednakże problemy ochotnikami. Byli to głównie Irańczycy \ logistyczne i brak fachowców powodowały gnani kilka miesięcy wcześniej z Iraku oi że tylko 33% irańskich czołgów Chieftain i mieszkańcy miejscowości przygraniczny 70% M-60 było sprawnych. Najwięcej pro­ Tylko jedna dywizja pancerna i dwie dywi blemów miano z układami chłodzenia i zasi­ piechoty były w pełni ukompletowane. N lania. Wojska pancerne utraciły co najmniej które związki taktyczne reorganizowano, i 30% oficerów, spośród tych którzy pozostali z 1 i 2 DP utworzono nową Dywizję Ć< po pierwszych czystkach w 1979r. tralną. Wiele do życzenia pozostawiał poziom W siłach powietrznych brakowało nov wyszkolenia wojsk lądowych. Irańska pie­ czesnego sprzętu radioelektronicznego n chota i wojska pancerne przygotowywały się poznania i śledzenia celów oraz sprawm głównie do działań obronnych, brakowało systemów dowodzenia. Poważny probli doświadczeń z ćwiczeń w natarciu. O podej­ stanowiła logistyka. Informacje odnosi ściu do problematyki szkolenia świadczy rozmieszczenia zapasów materiałowych, c: przykład jednej z dywizji pancernych. Na ści zamiennych, uzbrojenia i amunicji : krótko przed rewolucją islamską doradcy warte w sieci komputerowej były bezuży amerykańscy ocenili, że związek taktyczny czne, ponieważ dyski z bazami danych zos szkolony przez nich jest bardzo dobrze przy­ ły zabrane przez doradców zagraniczn) gotowany do działań i zalecili aby sprawdzo­ lub zniszczone w czasie rewolucji. Nałożo ne wzorce przenieść do innych jednostek. przez Stany Zjednoczone embargo spov Wówczas, w obawie przed intensywnym wy­ dowało, że większość irańskich samolot siłkiem czekającym całość wojsk pancernych bojowych była niezdolna do działań. Ws i piechoty, rozesłano najlepszą kadrę poka­ stkim 77 najnowocześniejszym w siłach t zowej dywizji po całym kraju, motywując to wietrznych F-14 brakowało systemów i potrzebą przekazania doświadczeń. Oczywi­ prowadzania pocisków "Phoenbc". Część : ście osiągnięto efekt przeciwny. Poziom wy­ molotów przeznaczano do rozbiórki, a szkolenia dywizji doświadczalnej obniżył się umożliwić przygotowanie do lotów inn> gwałtownie, a pozostałych związków taktycz­ maszyn. Sity powietrzne w dniu wybuc nych nie uległ poprawie. wojny dysponowały jedynie 150 pilotami. W wyniku dezercji, braków w zaopatrze­ Warto dodać, że Irak przez cały c; niu, aktów sabotażu, część jednostek była konfliktu miał możliwość kupowania brc tak zdezorganizowana, że olbrzymi problem drogą legalną, z czego korzystał posiada; stanowiła mobilizacja rezerw. Związki takty­ magazyny i bazy rezerwowe nawet pc czne uzupełniono stażnikami rewolucji i własnymi granicami. Iran z przyczyn poli 12 Strona 11 -% cznych (embargo) i ekonomicznych czynił zakupy na znacznie mniejszą skalę i najczę­ ściej niejawnie. Z uwarunkowań polityczno-geograficz- nych wynikało, że wojska irańskie miały bro­ nić kraju na froncie szerokości 700 km. Dwie dywizje (28, 64 DP) skierowano do pacyfikacji powstania kurdyjskiego w obsza­ rze ograniczonym miastami: Rezayeh, Sa- nanday, Sarab. Od Qasr-e Shirin do Mehran zamierzano wykorzystać 81 DPanc i 84 DP. W obszarze między miastami Mehran, Aba- dan, Dezful planowano użyć 92 DPanc, 12 i 77 DP oraz dwie samodzielne brygady. Sity te byty jednak niewystarczające do zorgani­ zowania skutecznego oporu. Sytuację pole­ pszało jedynie rozmieszczenie na terenie Chuzestanu większej ilości oddziałów Kor­ pusu Strażników Rewolucji Islamskiej. 13 Strona 12 14 Strona 13 15 Strona 14 PRZEBIEG WALK OPERACJA ZACZEPNA WOJSK ktywność wsparcia wojsk lądowych. Wi< IRACKICH kszość pilotów nie miała doświadczenia O świcie 22 września 1980r. ofensywa atakach na obiekty o niewielkich rozmii iracka rozpoczęła się bitwą o panowanie w rach. Fakt ten i problemy z oprzyrządowi powietrzu. Samoloty irackie zaatakowały nicm samolotów powodowały, że bomł irańskie bazy lotnicze, rejony dyslokacji zrzucano w odległości 200-500 m od obi wojsk lądowych, zakłady przemysłowe w Te­ któw. Brakowało wyszkolonej obsługi ted heranie, Dezful, Abadanie, Hamadanic, nicznej w zakresie przygotowania uzbrój Kermanshah, Bushehr, Mahanie, a także nia i amunicji lotniczej. Bomby przeznacz przepompownie i urządzenia wydobywcze nc do niszczenia irańskich pasów startowy! na wyspie Kharq. Efektem nalotów było usz­ wyrządzały niewielkie szkody. Niektóre kodzenie 6 lotnisk, 3 rafinerii naftowych nich wybuchały w powietrzu, a część r\ oraz zniszczenie 3 samolotów irańskich. Do eksplodowała nawet po uderzeniu o beton końca września lotnictwo irackie powtarzało we płyty. uderzenia wykonując 100-150 lotów bojo­ Lotnictwo irańskie wyszło obronną rę wych na dobę, z czego 1/3 lej ilości przezna­ z pierwszych nalotów przeciwnika glówr czone do wsparcia działań wojsk lądowych. dzięki schronom oraz rozproszeniu sił Irackie siły powietrzne nie osiągnęły za­ całym kraju. O świcie 23 września 1980 ro łożonego celu eliminacji przeciwnika z prze­ 20 irańskich F-4 wykonało uderzenie odv strzeni powietrznej, a ich niewielka skutecz­ towc na bazy przeciwnika. Cztery godzi ność spowodowana była kilkoma przyczyna­ później nalot powtórzono. Łącznic te mi. Dowództwo irackie zaplanowało dnia wykonano ponad 100 lotów. W cza: niedostateczną ilość sił i środków potrzeb­ następnej doby użyto 140 samolotów. T nych do zniszczenia samolotów irańskich razem zaatakowano zakłady petrochemie/- znajdujących się w żelbetowych schronach. w mieście Basra, lotniska w miastach Mos W mafym stopniu korzystano ze zdjęć lotni­ Irbil, Kirkuk, Al-Kut, An-Nasirija, Bas czych w celu identyfikacji obiektów uderzeń. Habanija, Al-Amora oraz bazy floty irack Nie rejestrowano na taśmach filmowych w Basrze i Umm Qasr. Rezultatem nalot skutków nalotów, a dane o realizacji zadań irańskich było zniszczenie 6 samolot czerpano głównie z meldunków pilotów. Ta przeciwnika, uszkodzenie 7 lotnisk i za droga zdobywania informacji okazała się za­ pienie 4 okrętów. Wywołano również poż wodna. Sporządzanie nowej listy celów od­ rafinerii w Basrze, dwukrotnie przerwa bywało się na szczeblu centralnym, co wy­ rurociąg wiodący z Kirkuku do Banias w dłużało czas stawiania zadań oraz. przygoto­ rii, uszkodzono zaporę wodną w Duka: wania sił i środków do ponownego użycia do część urządzeń Centrum Badań Nukle kilkudziesięciu godzin, a nawet kilku dni. nych k. Bagdadu. Obiektami ataków t Niedostateczna ilość wysuniętych punktów także transporty z zaopatrzeniem i odwc naprowadzania lotnictwa zmniejszała efe- przeciwnika. Lotnictwo sił lądowych wsf Irnckic czołgi w rejonie Dezful. 16 Strona 15 17 Strona 16 1H Strona 17 działania 81 DPanc w rejonie Qasr-e Shirin oraz 12 DP w rejonie Dezful. Skuteczność uderzeń odwetowych sił irańskich była równie niewielka, jak ataków lotnictwa irackiego. Nie zdołano zniszczyć samolotów irackich na lotniskach ponieważ połowę z nich rozmieszczono w sąsiednich państwach, takich jak Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jordania, Arabia Saudyj­ ska, a pozostałe ukryto w żelbetonowych hangarach. Irackie bazy były dobrze bronio­ ne przez naziemne środki przeciwlotnicze. W ciągu pierwszych dwóch tygodni wojny lotnictwo irańskie wykonywało 80-100 lotów bojowych na dobę, co było wysokim wskaźnikiem biorąc pod uwagę stan sprzętu i liczbę pilotów. Następnie natężenie akcji bojowych spadło. Aby zapewnić sprawność 25 maszy­ nom F-4 musiano inne rozebrać na części. Najnowsze irańskie F-14 Tomcat nie były użyte w walkach ze względu na niesprawne urządzenia naprowadzania. Tylko 200 śmi­ głowców z ponad 700 okazało się zdolnymi do wykonywania zadań. Mimo tych trudno­ ści Irańczycy nie pozwolili napastnikom na wywalczenie przewagi w powietrzu. Irańscy piloci śmielej atakowali przeciwnika oraz wykazali lepsze opanowanie sztuki pilotażu x Straty Iraku w pierwszej fazie wojny wy­ wygrywając większość pojedynków powietrz­ niosły około 60 samolotów, głównie MiG-21 nych. Wielu pilotów oraz załóg personelu i MiG-23 oraz kilka Tu-22. Iran utracił po­ technicznego powróciło do służby czynnej dobną ilość maszyn, głównie jednak w wyni­ po powszechnej amnestii ogłoszonej przez ku awarii technicznych ———.. prezydenta Iranu Bani Sadra. Lotnictwo sił Równocześnie z rozpoczęciem operacji lądowych wykazało się znaczną efektywno­ powietrznej, działania zaczepne podjęły trzy ścią, powstrzymując wspólnie z wojskami irackie korpusy armijne działające na fron­ - pancernymi natarcie przeciwnika pod cie długości 720 km, od Qasr-e Shirin do * Qasr-e Shirin, Mehran i Dezful. Abadanu. 2 Korpus działający na północ- Strona 18 Jeńcy irańscy na irackim samochodzie pancernym BRDM-2. nym odcinku frontu, nacierał siłami 7 Dywi­ Górzysty teren sprzyjał obrońcom i zmi zji Piechoty oraz 2 i 8 Dywizji Piechoty Gór­ Irakijczyków do powolnego, metodycz skiej w pasie: Qasr-e Shirin, Kermanshah, natarcia na oddzielnych kierunkach. Di Mehran, Sameh. Zadaniem korpusu było szczenią irańskich środków ogniowych rozbicie irańskich 81 Dywizji Pancernej i 84 kijczycy używali często przeciwpancer Dywizji Zmechanizowanej oraz uchwycenie pocisków kierowanych. Do grudnia 19; szosy łączącej Dezful z Bagdadem. 7 DZ na­ wojska 2 KA włamały się na terytorium cierała na Qasr-e Shirin i Gilan. W ciągu nu na głębokość 35 km. Zdobyły m siedmiu dni walk przełamano obronę irań­ Qasr-e Shirin, Naft-e Shah, Sumer, Me skiej brygady zmechanizowanej z 81 DPanc, lecz nie zdołały osiągnąć głównego celu zdobyto miasto i uchwycono nakazaną ru­ racji. Nie rozbiły irańskich 81 DPanc bież. Jednak w ciągu następnych dwóch DZ broniących prowincji Ilam i nie op tygodni dowództwo irańskie kontratakowało wały szosy łączącej Dezful i Qasr-e Shiri odwodami 81 DPanc, wspierając je uderze­ Iracki 4 Korpus Armijny nacierał si niami śmigłowców i oddziały irackie odrzu­ 9 i 10 Dywizji Pancernej. Główne uderz cone zostały na wschodni skraj Qasr-e Shi­ wykonywał w kierunku Dezful, gdzie mi rin. Iracka 8 DG działała na dwóch kierun­ ła się baza lotnicza, stanowisko dowodź kach: na Gilan oraz Manihst Kuh. Po 5 Frontu Południowego oraz znaczne za dniach walk 8 DPG opanowała Sumer, Gi­ amunicji i sprzętu bojowego. Zadanie lan, po czym natarcie załamało się na pozy­ KA było rozbicie sil 77 DP, opanowanie cjach obronnych irańskiej 81 DPanc rozbu­ bieży Dezful, Sameh i niedopuszczenie dowanych na stokach górskich na wschód od wodów irańskich do Chuzestanu z kieru Gilan oraz wzdłuż drogi łączącej Qasr-e Shi­ północnego. 9 DPanc walcząc z oddzia rin i Ilam. 2 DPG nacierała na Ilam i Me­ osłonowymi irańskiej 77 DP podeszła w hran. Przed świtem 22 września opanowała tym dniu operacji pod Dezful. Tu jedn; ona Mehran oraz podeszła do stolicy pro­ natarcie jej załamało się na obronie 84 wincji Ilam. Próby kontynuacji natarcia w modzielnej Brygady Piechoty, zorganizc górzystym terenie załamały się na obronie nej na wschodnim brzegu rzeki Karkhel irańskiej. odległości 15-25 km od miasta. Dział W pierwszej fazie walk napotykano nie­ obronne irańskiej brygady były wspiei wielki opór irańskich jednostek żandarme­ uderzeniemi śmigłowców bojowych 43 ] rii, policji granicznej, miejscowych ochotni­ gady Lotnictwa sił lądowych. W tym sar ków i kilku jednostek artyleryjskich. Broniły czasie 10 DPanc nacierała na Musian i one głównie miejscowości i węzłów dróg. hloran z zadaniem przełamania obi 20 Strona 19 12 DP i opanowania szosy łączącej Dezful z przez przeszkodę wodną 92 DPanc. Głębo­ Mehran i rozwinięcia uderzenia na Malari. kość obrony wynosiła 10-15 km i stanowiła Iracka dywizja uwikłała się jednak w prze­ system sztucznych wałów o wysokości 2-4 m, wlekłe walki w podgórskim terenie nie osią­ powiązanych z zaporami inżynieryjnymi gając wyznaczonych obiektów natarcia. Do oraz rzekami. Na grzbiecie nasypów urzą­ grudnia 1980 roku dowództwo 4 KA dyspo­ dzono stanowiska ogniowe broni maszyno­ nujące tylko dwoma dywizjami nie zrealizo­ wej, środków przeciwpancernych i artylerii wało celu operacji. przeciwlotniczej. Poza nimi rozmieszczono Wojska 3 Korpusu Armijnego uderzały czołgi i artylerię polową. Próby przełamania na trzech oddzielnych kierunkach: na dwóch tak dobrze przygotowanej obrony irańskiej zbieżnych z rejonu Al-Amary i Al-Qurny na przez irackie 6 i 3 DPanc nie powiodły się. Ahwaz oraz trzecim na Khorramshahr i da­ Oba związki przeszły więc do obrony wzdłuż lej Abadan. Celem działania 3 KA było roz­ zachodniego brzegu Kharkheh. Osiągnięto bicie irańskich 92 DPanc i 1 DP i opanowa­ jednak poważny sukces, odcinając połącze­ nie Chuzestanu. nia drogą lądową Khorramshahr z Ahwa- 1 DZ przełamała obronę straży granicz­ zem. Na początku grudnia Irakijczycy podję­ nej i oddziałów osłonowych irańskiej 1 DP, li kolejne próby natarcia na Ahwaz. Tym ra­ oskrzydliła Susangerd od północy i podeszła zem Irańczycy otworzyli śluzy wodne w pod Ahwaz. Próby pokonania obrony irań­ górnym biegu Kharkhek i zalali czołowe od­ skiej załamały się jednak na pozycjach prze­ działy przeciwnika. Irakijczycy stracili 150 ciwnika rozbudowanych między rzekami zatopionych czołgów i innych pojazdów Karkheh i Dez. 6 DPanc nacierała w kierun­ opancerzonych. ku Ahwazu. W ciągu 4 dni walk jej oddziały Najcięższe walki stoczyły oddziały irac­ pokonały wysunięte rubieże obronne straż­ kie 3 DPanc, 5 DZ, a w końcowej fazie 12 ników rewolucji i miejscowych ochotników, DPanc podczas szturmu Khorramshahr i po czym dotarły do rzeki Karun. Przedpola Abadanu. Obrona obu miast była pospiesz­ Ahwazu broniła irańska 1 DP, a przepraw nie zorganizowana przez brygadę pancerną Płonący Abadan. Widok z irackiej slrony Szalt al-Arab. Strona 20 Ochotnicy irańscy w drodze na fronl. z 92 DPanc, żandarmerię, marynarzy i kade­ października, kiedy jeszcze trwały wali tów ze szkoły morskiej, strażników rewolucji Khorramshahr, iracka 5 DZ rozpoczęła oraz ochotników, łącznie około 10000-13000 sowanie rzeki Karun. Piechota poko mężczyzn. Ludność w większości ewakuowa­ rzekę na łodziach i uchwyciła przycz no do Ahwazu i Bandor-e Shahpur. Przez 7 zdobywając co najmniej 10 czołgów Chi( dni Irakijczycy ostrzeliwali Khorramshahr z in. Do rana saperzy iraccy ustawili i za ok. 100 czołgów i bojowych wozów piechoty skowali most pontonowy. W ciągu OJ i atakowali z powietrza dążąc do skruszenia pnych trzech nocy przeprawiono całą d obrony. Następnie rozpoczęli natarcie, które zję na wschodni brzeg, odcinając tym sar załamało się w ogniu walk ulicznych. Irackie połączenie lądowe Abadanu z krajem. I wojska pancerne poniosły znaczne straty i czycy kontratakowali kilkakrotnie z półn wycofały się na pozycje wyjściowe, przecho­ jednakże kolejno wprowadzane niewie dząc do metody ciągłego ostrzału miasta. sity nie zagroziły operacji irackiej. Od Przez kolejne trzy tygodnie przygotowywano października zaopatrzenie i wzmocnił do walk ulicznych brygadę specjalną oraz docierało do Abadanu jedynie nocami d brygadę z gwardyjskiej Dywizji Ochrony ki niewielkim łodziom i śmigłowcom. Tą Prezydenta Iraku. Siły te wsparły związki mą drogą ewakuowano rannych. pancerne w kolejnym szturmie Khorram­ W końcu grudnia 1980 roku wojska shahr. 24 października miasto znalazło się w stron zaprzestały lokalnych zwrotów zai rękach irackich. Każda ze stron straciła pnych i przeszły do obrony na całym fron ponad 7000 zabitych i rannych oraz po 100 Dowództwo irackie nie dysponowało od czołgów, transporterów opancerzonych i sa­ darni zdolnymi przełamać coraz silnie mobieżnych dział. obronę przeciwnika. Z kolei przywd Po przykrych doświadczeniach w wal­ irańscy zdołali zmobilizować około 150 kach o Khorramshahr, Irakijczycy nie zdecy­ rezerwistów i przegrupować ich znaczna dowali się na szturm Abadanu bronionego czbę na front. Było to trudne przedsięw przez siły wzmocnionej brygady pancernej. cie w rozchwianym rewolucyjnymi nastn Miasto i kompleks rafineryjny, mieszczące mi w Iranie. Tym bardziej, że uaktywniła 2 się na wyspie o powierzchni 96 km otoczo­ opozycja kurdyjska i azerbejdżańska. 1 no i ostrzeliwano z trzech stron. W nocy 10 skawiczna w swym założeniu ofensywa 22