Strona 1 Guterson David Cedry pod śniegiem Przełożył Łukasz Nicpan Strona 2 PODZIĘKOWANIA Winien jestem podziękowania wielu osobom, które przyczyniły się do powstania tej książki, a więc Mike’owi Hobbsowi ze szpitala Harborview w Seattle za pomoc w kwestiach tyczących się medycyny sądowej, Philowi McCruddenowi za to, że zabierał mnie ze sobą na łososie i zechciał uważnie przeczytać rękopis powieści, Steve’owi Shapiro za informacje na temat sieci skrzelowych, Leonardowi Hayashida za taktowne i wyczerpujące komentarze, Waltowi i Millie Woodwardom, właścicielom i wydawcom „Bainbridge Review”, za okazane zaufanie i odwagę, Ann Radwick za wynajdowanie źródeł odnoszących się do zagadnień lokalnych, Murray Guterson i Robowi Crichtonowi za rozjaśnianie nieprzeniknionych zawiłości prawa, Frankowi Kitamoto i Hisie Matsudaira za pomoc w moich pracach badawczych i wywiadach, Towarzystwu Historycznemu Bainbridge za umożliwienie dostępu do swoich archiwów i muzeum, bibliotece Suzzallo Uniwersytetu stanu Washington za udostępnienie mi zbiorów mikrofilmowych, kapitanowi Alanowi Gillowi za informacje o statkach i żegludze oraz za cenne uwagi o niniejszej książce, wreszcie Robin Guterson za jej gotowość do prowadzenia ze mną przez wiele lat rozmów o mojej powieści. Chciałbym też wyrazić moją wdzięczność wobec następujących źródeł pisanych: pięknej książki Dudleya Witneya The Lighthouse — ilustrowanej historii architektury latarni morskich, Piloting, Seamanship and Small Boat Handling Charlesa F. Chapmana, Guide to Boatmanship Brandta Aymara i Johna Marshalla, Disaster Log of Ships Jima Gibbsa — ilustrowanego opisu katastrof morskich od Kalifornii po Alaskę, hland in the Sound Hazel Heckman — psychologicznego i kulturowo wiernego obrazu wyspiarskiego życia w stanie Washington, cudownej Alaska Blues Joe Uptona — pięknie napisanej książki o rybołówstwie przemysłowym na wodach przybrzeżnych, oraz Stepping Forward Sallie Tisdale — pełnej wnikliwych i olśniewających opisów lasów na północnym wybrzeżu Pacyfiku. Czerpałem również hojnie z pozycji takich jak: A Short History of World War II Jamesa L. Stokesbury’ego, Iwo Jima Richarda F. Newcomba, Island Fighting Rafaela Steinberga, The Battle of Leyte Gulf Edwina P. Hoyta, The Good War Studsa Terkela oraz 76 Hours: The Invasion of Tarawa Erica M. Hammela i Johna E. Lane’a — książek przygnębiających, lecz wielce pożytecznych. Strona 3 Zaciągnąłem ponadto dług wdzięczności wobec następujących dzieł: cudownej książki Ronalda Takakiego Strangers from a Different Shore — historii Amerykanów pochodzenia azjatyckiego, Nisei Daughter Moniki Sonę i Through Harsh Winters Akemi Kikumura — dwóch wstrząsających opisów rodzin Amerykanów japońskiego pochodzenia przed drugą wojną światową, w czasie wojny i po niej, Anatomy of a Jury Seymour Wishram — wyczerpującego opisu naszego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, pracy Justice at War Petera Ironsa, przynoszącej wiadomości na temat obozów internowania w latach wojny, Japanese Americans: From Relocation to Redress w opracowaniu Rogera Danielsa, Sandry C. Taylor i Harry’ego H. L. Kitano, książki Manzanar Johna Armora i Petera Wrighta, z fotografiami Ansela Adamsa i komentarzem Johna Herseya, wreszcie wobec pozycji takich jak The Japanese Cult of Tranquility Karlfrieda Grafa von Durckheim, The Japanese Tea Ceremony Julii V. Nakamura i The Way of Zen Alana W. Wattsa. Wśród dzieł dotyczących problematyki lokalnej, którym również wiele mam do zawdzięczenia, chciałbym wymienić Bainbridge Through Bifocals Elsie Franklund Warner, A History of Bainbridge Island Katy Warner, They Cast a Long Shadow, pracy wydanej przez okręg oświatowy Bainbridge, rubryce „Garden Nostalgia”, drukowanej w piśmie ogrodników z Bainbridge „Garden News”, oraz Towarzystwu Japońsko-Amerykańskiemu Wyspy Bainbridge za wystawę fotograficzną „For the Sake of the Children”. Wszystkich, których wkład pominąłem przez pospolite dziury w pamięci lub braki charakteru, proszę o wybaczenie. U nich także zaciągnąłem wielki dług wdzięczności. W życia wędrówce, na połowie czasu, Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi, W głębi ciemnego znalazłem się lasu. Jak ciężko słowem opisać ten srogi Bór, owe stromych puszcz pustynne dzicze, Co mię dziś jeszcze nabawiają trwogi. Dante: Boska Komedia (tłum. Edward Porębowicz) Harmonia, podobnie jak wiatr od rufy, należy do zjawisk wyjątkowych. Harrvey Oxenhorn: Tuning the Rig Strona 4 1 Oskarżony Kabuo Miyamoto siedział sztywno wyprostowany za stołem oskarżenia, opierając na nim lekko dłonie, w dumnej pozie człowieka, który odizolował się od otoczenia, w każdym razie na tyle, na ile to możliwe na własnym procesie. Jedni spośród publiczności twierdzili później, że jego bezruch wyrażał pogardę wobec sądu, inni utrzymywali, że pokrywał strach przed nieuchronnym wyrokiem. Jakkolwiek było naprawdę, Kabuo rzeczywiście nie okazywał żadnych uczuć, nie drgnęła mu nawet powieka. Miał na sobie białą, zapiętą pod szyją koszulę i szare, starannie zaprasowane spodnie. Od całej jego postaci, zastygłej w wyniosłej, niemal władczej postawie, a szczególnie od grubego karku i barczystych ramion, biła niepospolita siła. Rysy miał regularne, choć twarz nieco kanciastą. Krótko przy skórze ostrzyżona głowa jeszcze bardziej uwydatniała jego muskularną budowę. Mimo wagi oskarżenia, jakie mu przedstawiono, siedział nieruchomo, utkwiwszy przed siebie spojrzenie ciemnych oczu, i sprawiał wrażenie nieobecnego duchem. Na sali nie było ani jednego wolnego miejsca, ale nie wyczuwało się atmosfery karnawału, jaka na prowincji towarzyszy nieraz procesom o zabójstwo. Licząca ponad osiemdziesiąt osób publiczność sprawiała raczej wrażenie dziwnie przygaszonej i zamyślonej. Większość zebranych znała osobiście rybaka Carla Heinego, męża i ojca trójki dzieci, spoczywającego obecnie w grobie na luterańskim cmentarzu na wzgórzu Indian Knob. Prawie wszyscy uznali za wskazane ubrać się odświętnie, jak do kościoła w niedzielę, a ponieważ sala rozpraw, choć obskurna, kojarzyła się im z podniosłością domu modlitwy, zachowywali też powagę jak podczas nabożeństwa. Królestwo sędziego Llewellyna Fieldinga, zlokalizowane na końcu wilgotnego, pełnego przeciągów korytarza na drugim piętrze sądu okręgowego, było — jak na przybytek sprawiedliwości — dobrze już podniszczone i ciasne. Pomalowana na kolor szary sala odznaczała się surową prostotą: nieduża publiczność, skromny stół sędziowski, miejsce dla świadka, podium ze sklejki dla sędziów przysięgłych, odrapane stoły obrony i oskarżenia. Sędziowie przysięgli, z przybranym wyrazem wystudiowanej bezstronności na twarzach, siedzieli w skupieniu, pragnąc się połapać w rozpatrywanej sprawie. Mężczyźni w ich gronie — dwóch ogrodników, emerytowany poławiacz krabów, księgowy, stolarz, szkutnik, sklepikarz i młodszy rybak — mieli na sobie, co do jednego, marynarki i krawaty. Kobiety — emerytowana Strona 5 kelnerka, sekretarka z tartaku i dwie podenerwowane żony rybaków — ubrane były, co do jednej, w odświętne sukienki. Funkcję sędziego zastępczego pełniła fryzjerka. Na prośbę sędziego Fieldinga urzędnik sądowy Ed Soames napalił dobrze w kotłowni, podnosząc znacznie ciśnienie pary w postękujących kaloryferach, które co jakiś czas posykiwały żałośnie w czterech kątach pokoju. Wytwarzany przez nie obezwładniający wilgotny żar sprawił, że w powietrzu zawisła zatęchła woń pleśni. Od rana padał śnieg. Sypał za czterema wysokimi ostrołukowymi oknami sali sądowej, których oprawne w ołowiane ramki szyby wpuszczały do środka niewiele przyćmionego grudniowego światła. Wiatr od morza miotał o nie płatkami śniegu, które topniały i spływały na parapety. Na brzegu wyspy za murami sądowego gmachu rozłożyło się miasteczko Amity Harbor. Na paru wzgórzach majaczyło w śnieżycy kilka wychłostanych wiatrem, podupadłych wiktoriańskich willi, pozostałości po odeszłej w przeszłość epoce żeglarskiego rozmachu. Za nimi, niczym ściana ciemnej zieleni, stały nieruchome cedry. Śnieg zacierał wyraźne kontury porośniętych cedrami wzgórz. Wiatr od morza niósł w głąb lądu śniegowe płatki i okrywał nimi z puszystą nieustępliwością najwyższe gałęzie drzew. Oskarżony tylko kątem oka i cząstką świadomości obserwował śnieżycę za oknem. Przebywał na wygnaniu w więzieniu okręgowym już od siedemdziesięciu siedmiu dni — przesiedział w areszcie ostatnie dni września, cały październik, cały listopad i pierwszy tydzień grudnia. W jego piwnicznej celi nie było okna ani żadnego innego otworu, przez który mogłoby się przedostawać do środka światło jesieni. Uzmysłowił sobie teraz, jak bardzo mu brakowało tej pory roku, która już odeszła, przeminęła. Śnieżyca, którą ukradkiem śledził, miotane wichurą o szyby puszyste białe płatki, poraziła go swoją niezwykłą urodą. San Piedro, wysepka z pięcioma tysiącami przemoczonych dusz, zawdzięcza swą nazwę Hiszpanom, którzy zabłąkali się w cieśninę i dobili do brzegu w roku 1603. Podobnie jak wielu ich ziomków w owym czasie, puścili się na morze w poszukiwaniu Przejścia Północno- Zachodniego. Ich pilot i kapitan, Martin de Aquilar z wyprawy Vizcaino, posłał na brzeg kilku marynarzy, aby wśród rosnących nad wodą choin kanadyjskich wybrali drzewce na takielunek. Ledwo członkowie tej ekspedycji wylądowali na plaży, zostali niemal natychmiast wycięci w pień przez oddział łowców niewolników z plemienia Indian Nootka. Strona 6 Potem pojawili się w tych stronach osadnicy, głównie różni wykolejeńcy i odmieńcy, którzy odbili od szlaku oregońskiego. W roku 1845 zarżnięto kilka dzikich świń — uczynili to rozwścieczeni sporem granicznym Anglicy z Kanady — i od tamtego czasu San Piedro właściwie nie zaznało przemocy. Najbardziej krwawym wydarzeniem ostatnich dziesięciu lat było postrzelenie 4 lipca 1951 roku jednego z mieszkańców wyspy przez podpitego żeglarza ze Seattle. Amity Harbor, jedyne miasteczko na wyspie, zapewniające głębokie kotwicowisko dla flotylli sejnerów i jednoosobowych łodzi do połowu sieciami skrzelowymi, było dziwną, zlewaną deszczami i chłostaną wiatrami nadmorską mieściną, zapuszczoną i zapleśniałą. Deski poszycia domów wyblakły na wietrze i słońcu, rynny zardzewiały na kolor matowopomarańczowy. Długie stoki wzgórz rozkładały się szeroko, strome i nagie. Ujęte w wysokie cembrowiny rynsztoki wzbierały w zimowe noce rwącymi potokami deszczówki. Morskie wiatry często wprawiały w gwałtowne kołysanie jedyną w miasteczku sygnalizację uliczną lub wywoływały filowanie świateł, a następnie pozbawiały mieszkańców prądu na kilka dni. Główna ulica mieściła sklep spożywczy Petersena, pocztę, sklep z towarami żelaznymi Fiska, aptekę Larsena, sklepik z mydłem i powidłem, który należał do pewnej mieszkanki Seattle, biura elektrowni Puget Sound, drogerię, salon odzieżowy Lottie Opsvig, agencję handlu nieruchomościami Klausa Hartmanna, kawiarnię „San Piedro”, restaurację „Amity Harbor”, wreszcie obskurną, nędzną stację benzynową, której właścicielami i zarazem jedynymi pracownikami byli bracia Torgensenowie. Fabryczka konserw rybnych w porcie tchnęła smrodkiem łososiowych ości, a nasączone kreozotem pale przystani promowej sterczały wśród floty przeżartych pleśnią kutrów. Geniusz tego miejsca — deszcz — cierpliwie rujnował dzieła ludzkich rąk. W zimowe wieczory spadał na chodniki szumiącymi płachtami ulewy i czynił Amity Harbor niewidzialnym. San Piedro odznaczało się ponadto zieloną urodą, która poetycznie nastrajała mieszkańców wyspy. Wokół wznosiły się wyniosłe wzgórza okryte ciepłą zielenią cedrów. Domy na wyspie były omszałe i przesiąknięte wilgocią, a stały pośród odludnych dolin porośniętych lucerną, zbożami pastewnymi i truskawkami. Rozrzucone bezładnie cedrowe płoty ciągnęły się wzdłuż poprowadzonych nonszalancko, ocienionych drzewami dróg, wijących się wśród łąk, na których krzewiły się paprocie. Krowy przeżuwały trawę, woniejąc słodko obornikiem i opędzając się od natarczywych muszek. Tu i ówdzie widniały przy drodze aromatyczne kopczyki trocin i kurhany cedrowej kory, pozostawione przez któregoś z Strona 7 mieszkańców wyspy, który próbował swoich sił jako stolarz, na własną rękę przepiłowując pnie drzew. Na plażach lśniły wylizane przez wodę kamyki i wałeczki piany. Wyspę opasywało kręgiem kilkanaście zatok i zatoczek, upstrzonych przyjemnym dla oka bezładem żaglówek i letnich domków, San Piedro oferowało bowiem kotwicowiska o krystalicznie czystej wodzie. W sali rozpraw sądu w Amity Harbor, naprzeciwko czterech wysokich okien, ustawiono stół, mający pomieścić reporterów, którzy licznie zjechali na proces. Ci przybysze z szerokiego świata — po jednym z Bellingham, Anacortes i Victorii i aż trzech ze Seattle — nie zachowywali takiej powagi, jaka cechowała miejscowych obywateli zasiadających na miejscach dla publiczności. Nonszalancko rozwaleni na krzesłach, podpierali rękami brody i poszeptywali między sobą jak spiskowcy. Ponieważ tuż za plecami mieli kaloryfer, oblewali się potem. Ishmael Chambers, choć tylko dziennikarz prasy lokalnej, również się pocił. Był trzydziestojednoletnim wysokim mężczyzną o surowych rysach twarzy i zgaszonych oczach weterana wojennego. Lewą rękę amputowano mu dwadzieścia kilka centymetrów poniżej stawu barkowego, więc rękaw marynarki nosił spięty spinaczem na wysokości łokcia. Zauważył, że banda przyjezdnych reporterów odnosi się do publiczności na sali z niechęcią, znamionującą pogardę dla wyspy i jej mieszkańców. Oblewając się potem, prowadzili między sobą pogaduszki w atmosferze sprzyjającej zapadnięciu w letarg. Trzech rozluźniło krawaty, dwaj inni zdjęli marynarki. Byli reporterami, czyli osobnikami zawodowo zblazowanymi, którym nic nie mogło zaimponować, zbyt otrzaskanymi ze światem, żeby się wysilać na formalną układność, jakiej mieszkańcy San Piedro żądali milcząco od przybyszów ze stałego lądu. Ishmael — krajowiec — nie chciałby się do nich upodobnić. Oskarżony Kabuo Miyamoto był jego znajomym, kolegą ze szkoły średniej, więc Ishmael nie poważyłby się, wzorem tych reporterów, zdjąć marynarki na jego procesie. Tuż przed dziewiątą rano tego dnia zamienił kilka słów z jego żoną. Siedziała na ławce na korytarzu gmachu sądu plecami do okna, pod drzwiami nieczynnego biura urzędu podatkowego, starając się najwyraźniej opanować przed rozprawą. — Dobrze się czujesz? — zapytał, na co odwróciła się od niego bez słowa. — Proszę cię, Hatsue...! Wtedy zwróciła na niego oczy. Stwierdził później, już po procesie, że zalegający w jej oczach mrok przesłonił mu pamięć o tamtych dniach. Zapamiętał surowy kok, w jaki związała na karku swoje czarne włosy. Właściwie nie okazała mu niechęci ani nienawiści, a jednak odczuł jej chłód. Strona 8 — Odejdź — powiedziała cicho i oczy jej zabłysły. Wciąż nie potrafił odgadnąć, co jej spojrzenie wyraża: potępienie, smutek czy ból? — Odejdź — powtórzyła i znowu odwróciła od niego oczy. — Nie bądź taka — wyszeptał. — Odejdź. — Nie bądź taka, Hatsue — zaskomlał błagalnie. — Odejdź. Siedząc w sali rozpraw z kropelkami potu na skroniach, Ishmael poczuł zakłopotanie, że tkwi między tymi przyjezdnymi reporterami, i postanowił znaleźć sobie po porannej przerwie bardziej neutralne miejsce pośród publiczności. Tymczasem wyglądał przez okno na mieciony wiatrem śnieg, który pokrył już miękką, tłumiącą dźwięki pierzyną ulice wokół gmachu sądu. Miał nadzieję, że śnieżyca będzie trwała i okryje wyspę tą cudowną zimową nieskazitelnością, tak rzadką i drogocenną, jaką pamiętał z dzieciństwa i za jaką tęsknił. Strona 9 2 Pierwszym świadkiem, jakiego powołał tego dnia oskarżyciel, był szeryf okręgowy Art Moran. W dniu śmierci Carla Heinego, szesnastego września, miał u siebie w biurze istną rewolucję: przeprowadzał inwentaryzację i zatrudnił do pomocy w tym dorocznym urwaniu głowy, podejmowanym na zlecenie władz okręgowych, nowego stenografa sądowego, panią Eleanor Dokes (siedziała teraz skromnie przed stołem sędziowskim i z cichą sumiennością protokołowała każde wypowiedziane słowo). Art Moran i pani Dokes wymienili zdziwione spojrzenia, kiedy zastępca szeryfa Abel Martinson zawiadomił przełożonego przez niedawno zakupioną krótkofalówkę, że łódź Carla Heinego „Susan Marie” widziano dryfującą w zatoce White Sand. — Abel powiedział, że sieć została wyrzucona i ciągnęła się za kutrem — wyjaśnił Art Moran. — Od razu mnie to zaniepokoiło. — Czy „Susan Marie” znajdowała się w ruchu? — zapytał Alvin Hooks, stawiając stopę na podium miejsca dla świadka, jakby gawędził sobie z Artem przy parkowej ławce. — Tak mi powiedział Abel. — A światła połowowe były zapalone? Czy tak panu zameldował zastępca Martinson? — Zgadza się. — Za dnia? — Abel porozumiał się ze mną gdzieś tak o wpół do dziesiątej rano. — Proszę mnie poprawić, jeśli jestem w błędzie — poprosił oskarżyciel. — Zgodnie z prawem sieci skrzelowe powinny zostać wybrane przed dziewiątą rano, czy tak, szeryfie Moran? — Zgadza się. Przed dziewiątą rano. Oskarżyciel okręcił się na pięcie jak żołnierz na placu musztry i założywszy ręce za siebie zrobił małe kółko na woskowanej podłodze sali sądowej. — I co pan następnie zrobił? — zapytał świadka. — Powiedziałem Ablowi, żeby został tam, gdzie jest. Żeby się nie ruszał z miejsca, że podjadę po niego motorówką. — Nie zatelefonował pan do morskiej straży granicznej? — Postanowiłem się z tym wstrzymać. Doszedłem do wniosku, że najpierw sam powinienem się rozeznać, co i jak. Strona 10 Alvin Hooks kiwnął głową. — Czy mieściło się to w granicach pańskich kompetencji, szeryfie? — To kwestia oceny, proszę pana. Czułem, że to mój obowiązek. Oskarżyciel ponownie skinął głową i zerknął na ławę przysięgłych. Docenił znaczenie odpowiedzi świadka: rzucała na niego korzystne światło, zapewniała autorytet człowieka sumiennego, przymiot prawdziwie bezcenny. — Zechce pan opowiedzieć sądowi przebieg wypadków — podjął — jakie się rozegrały rankiem dnia szesnastego września. Art Moran łypnął na prokuratora podejrzliwie. Był z natury człowiekiem nerwowym, denerwował się nawet przy codziennych spotkaniach. Szeryfem został właściwie wbrew własnej woli, a nawet ku swojemu ogromnemu zaskoczeniu. W mundurze koloru wątroby, czarnym krawacie i wyglansowanych butach wyglądał jak człowiek źle obsadzony w życiu, który fatalnie się czuje w ekwipunku swojej profesji, jakby ubrał się na bal kostiumowy i paradował w przebraniu. Szeryf Art Moran był mężczyzną szczupłym, niepokaźnym, hołdującym zwyczajowi żucia gumy owocowej (w tym momencie jej nie żuł głównie przez szacunek dla amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości, w który, mimo jego wad, całym sercem wierzył). Po pięćdziesiątce stracił sporo włosów, a jego płaski brzuch, zawsze przywodzący myśl o niedożywieniu, sprawiał ostatnio wrażenie zapadniętego z głodu. Noc przed procesem Art Moran spędził bezsennie. Zastanawiał się nad swoją w nim rolą i zamknąwszy oczy przypominał sobie rozwój wypadków, jakby mu się przydarzyły we śnie. Rano szesnastego września wraz ze swoim zastępcą Ablem Martinsonem popłynął motorówką policyjną do zatoki White Sand. Powolny przypływ zaczął się mniej więcej trzy i pół godziny wcześniej, o szóstej trzydzieści. Teraz, wczesnym przedpołudniem, słońce lśniło na wodzie niczym szkliwo i przyjemnie grzało w plecy. Poprzedniej nocy nad okręgiem Island County wisiała mgła gęsta jak wata. Nad ranem nieruchome białe opary popruły się bezszelestnie na niewidzialnych szwach i zmieniły w skłębione bałwany, które pełzły nad powierzchnią morza. Wokół motorówki mknącej w kierunku „Susan Marie” unosiły się ostatnie kłaczki tej nocnej mgły, żeglując w stronę palącego słońca. Abel Martinson, z jedną ręką na gazie motorówki, a drugą opartą na kolanie, poinformował szeryfa, że Erik Syversten, rybak z Port Jensen — Erik młodszy, nie omieszkał dodać — natknął się na „Susan Marie” dryfującą na południe od przylądka White Sand z Strona 11 wyrzuconą siecią i, jak się wydaje, bez żywej duszy na pokładzie. Choć od świtu upłynęło już ponad półtorej godziny, na kutrze paliły się nadal światła pozycyjne. Abel pojechał na przylądek White Sand i z lornetką na szyi poszedł na koniec pomostu. Stwierdziwszy, że „Susan Marie” rzeczywiście dryfuje w głębi zatoki w kierunku północno-północno-zachodnim, połączył się przez radio z szeryfem. Po kwadransie podpłynęli po gładkiej wodzie zatoki do dryfującej łodzi i Abel zgasił silnik. Art wyłożył odbijacze, po czym obaj obłożyli cumy na knagach na dziobie. — Wygląda na to, że palą się wszystkie światła — zauważył Art, postawiwszy nogę na nadburciu „Susan Marie”. — Co do jednego. — A faceta nie widać — stwierdził Abel. — Na to wygląda — przytaknął szeryf. — Wypadł za burtę — orzekł jego zastępca. — Mam złe przeczucia. Art skrzywił się niechętnie. — Miejmy nadzieję, że nie — mruknął. — A w ogóle nie gadaj takich rzeczy. Obszedł od tyłu nadbudówkę i mrużąc oczy spojrzał w górę na takielunek „Susan Marie” i na końce stabilizatorów. Czerwone i białe światła na maszcie paliły się przez cały ranek; oba światła na sieci płonęły blado w porannym słońcu. Podczas gdy Art Moran w zamyśleniu przyglądał się światłom, Abel Martinson odciągnął klapę włazu do ładowni, po czym przywołał swojego szefa. — Znalazłeś coś? — zapytał Art. — Sam zobacz. Przykucnęli nad kwadratowym włazem do ładowni, z której buchnął im w nozdrza smród łososi. Abel przesunął promieniem latarki po nieruchomych, milczących rybach. — Srebrne łososie — mruknął. — Będzie z pięćdziesiąt sztuk. — To znaczy, że przynajmniej raz wybrał sieć — stwierdził Art. — Na to wygląda. Zdarzało się już, że rybak, nawet przy dobrej pogodzie, wpadał do pustej ładowni, rozbijał sobie głowę i tracił przytomność. Art słyszał o kilku takich wypadkach. Przyglądał się rybie. — Jak myślisz, o której zarzucił sieć? — Trudno powiedzieć. Może o wpół do piątej? O piątej? Strona 12 — Gdzie łowił, jak sądzisz? — Pewnie na North Bank — odrzekł Abel. — A może na Ship Channel albo Elliot Head. Tam poszła ryba. Szeryf sam się już tego domyślił. San Piedro żyło łososiem i miejsca, gdzie ryba najchętniej pokazywała się nocą, były tematem stałych rozważań. Wypowiedzenie głośno tego przypuszczenia w tym właśnie momencie pomogło szeryfowi zebrać myśli. Obaj mężczyźni kucali jeszcze przez chwilę nad otwartą ładownią, pozwalając sobie na krótką przerwę w pracy. Nieruchoma góra łososi niepokoiła Arta z jakiegoś niejasnego powodu, którego nie umiałby na poczekaniu wyjaśnić, więc tylko przyglądał się jej w milczeniu. Potem wstał z chrupnięciem w kolanach i odwrócił się od ciemnego wnętrza ładowni. — Rozejrzyjmy się lepiej — mruknął. — Dobra — zgodził się Abel. — Może jest w kabinie? Może stracił przytomność? „Susan Marie” była zadbaną, typową dla San Piedro dziesięciometrową łodzią do połowów z rufy, ze sterówką z tyłu śródokręcia. Schylając głowę, Art Moran wszedł do kabiny i na chwilę znieruchomiał w progu. Na środku podłogi walał się blaszany kubek do kawy — pierwsza rzecz, jaką zauważył. Po prawej stronie koła sterowego stał akumulator. Pod prawą burtą znajdowała się krótka koja, zasłana wełnianym kocem. Abel przesunął po niej promieniem latarki. Wisząca nad kołem sterowym lampa była zapalona; na ścianie połyskiwała migotliwie plama wpadającego przez okno słonecznego blasku. Widok tej kabiny przygnębił szeryfa jakąś niezwykłą, pedantyczną schludnością. Wisząca na drucie nad podstawą kompasu kiełbasa bujała się lekko w rytm kołysania się łodzi, poza tym nic się w tym pomieszczeniu nie ruszało. Nie było też słychać żadnych dźwięków, prócz stłumionych trzasków wydobywających się od czasu do czasu z ukaefki. Zwróciwszy na nie uwagę, Art zaczął kręcić gałką nadajnika, nie mając po temu lepszego powodu niż ten, że nie wiedział, co dalej robić. Znalazł się w kropce. — Niedobrze mi to wygląda — stwierdził Abel. — Rozejrzyj się lepiej — burknął szeryf. — Byłbym zapomniał: zobacz, czy bączek jest podciągnięty. Abel Martinson wystawił przez drzwi głowę. — Wisi — oznajmił. — Co teraz? Przyglądali się sobie przez chwilę, po czym Art westchnął i usiadł na brzegu koi Carla Heinego. Strona 13 — Może wlazł pod pokład? — zasugerował Abel. — Może miał jakieś kłopoty z silnikiem? — Przecież siedzę na jego silniku — mruknął Art. — Człowiek by się tam nie wcisnął, za ciasno. — Czyli że wypadł za burtę — orzekł Abel i pokręcił głową. — Na to wygląda — przyznał szeryf. Popatrzyli na siebie i odwrócili oczy. — Może ktoś go zabrał na swoją łódź? — podsunął Martinson. — Może się zranił, wezwał przez radio pomoc, ktoś go zabrał i... — Nie zostawiałby tak łodzi — przerwał mu Art. — A zresztą już byśmy o tym wiedzieli. — Kiepska sprawa — mruknął zastępca szeryfa. Art wetknął do ust następny listek owocowej gumy do żucia. Wolałby nie mieć do czynienia z tą sprawą. Lubił Carla Heinego, znał jego bliskich, spotykał ich co niedziela w kościele. Carl pochodził z rodziny zasiedziałej na wyspie od pokoleń. Jego dziadek, urodzony w Bawarii, obsadził truskawkami trzydzieści akrów najlepszej ziemi pośrodku wyspy. Również jego ojciec uprawiał truskawki, dopóki w tysiąc dziewięćset czterdziestym czwartym nie trafiła go apopleksja. Etta Heine, matka Carla, sprzedała wówczas te trzydzieści akrów Jurgensenom; Carl walczył wtedy na wojnie. Rodzina Heine to byli spokojni, ciężko pracujący ludzie. Większość mieszkańców San Piedro ich lubiła. Art przypomniał sobie, że Carl służył jako artylerzysta na USS „Canton”, który zatonął podczas inwazji na Okinawę. Carl przeżył wojnę — w przeciwieństwie do wielu innych chłopców z wyspy — wrócił do domu i wiódł życie rybaka. Na morzu jego blond włosy zrudziały. Ważył przeszło sto kilogramów, lecz na jego wagę składały się głównie mięśnie klatki piersiowej i pleców. Wybierając w zimowe dnie ryby z sieci, wkładał wełnianą czapkę, którą zrobiła mu na drutach żona, i polową wysłużoną kurtkę od munduru. Nie przesiadywał w knajpie „San Piedro” ani nie popijał kawy w kawiarni „San Piedro”. W niedzielę rano zasiadał z żoną i dziećmi w ostatniej ławce luterańskiego kościoła na First Hill z otwartym psałterzem w wielkich jak bochny, kwadratowych dłoniach i z wyrazem spokoju na twarzy mrugał powiekami w bladym blasku padającym z sanktuarium. W niedzielne popołudnia siadał natomiast na rufie swojej łodzi i szył w milczeniu sieci lub je cierpliwie cerował. Pracował w pojedynkę. Był uprzejmy, lecz nie zanadto przyjacielski. Prawie zawsze chodził w kaloszach, podobnie zresztą jak wszyscy rybacy z San Piedro. Strona 14 Jego żona również pochodziła ze starej wyspiarskiej rodziny Varigów — przypomniał sobie Art; jej ojciec, który niedawno ją odumarł, siał trawę na siano i wyrabiał gont na kilku wykarczowanych akrach na Cattle Point. Carl nazwał swoją łódź imieniem żony, a w roku 1948 wybudował przestronny drewniany dom kawałek drogi na zachód od Amity Harbor, przewidziawszy w nim mieszkanie dla swej matki. Tymczasem Etta, przysadzista, surowa kobieta, mówiąca z lekkim niemieckim akcentem, nie chciała się do syna przeprowadzić — z dumy, jak mówiono. Mieszkała w miasteczku, nad sklepem odzieżowym Lottie Opsvig na Main Street. Carl meldował się u jej drzwi w każde niedzielne popołudnie i zabierał matkę do swojego domu na kolację. Art obserwował nieraz, jak wspinają się razem w deszczu ulicą Old Hill — Etta pod parasolką, wolną ręką zgarniając klapy grubego zimowego palta, Carl z rękami w kieszeniach kurtki, w nasuniętej na oczy wełnianej czapce. Poczciwe chłopisko — ocenił w duchu Art — choć milczek, ponurak jak jego matka, tyle że winę za to, przyznawał szeryf, ponosiła częściowo wojna. Co prawda rzadko się śmiał, ale nie sprawiał wrażenia człowieka nieszczęśliwego czy zawiedzionego. Jego śmierć zasmuci mieszkańców San Piedro. Nikt nie będzie miał ochoty dociekać jej przyczyn — tu, gdzie tylu żyło z rybołówstwa. Ciągły strach przed morzem, tlący się pod powierzchnią codziennego życia, na nowo roznieci się w sercach wyspiarzy. — Słuchaj, Art — odezwał się Abel Martinson, opierając się o drzwi sterówki, kiedy łódź obróciła się na fali. — Wybierzmy lepiej jego sieć. — Też tak myślę — zgodził się szeryf z westchnieniem. — Dobra, bierzmy się do roboty. Ale pomalutku, po kawałeczku. — Ma elektryczny rozrusznik — zauważył Abel. — Silnik stoi pewnie od jakichś sześciu godzin, a przecież te wszystkie światła żrą prąd jak jasna cholera. Lepiej podładuj mu akumulator, Art. Art kiwnął głową i przekręcił kluczyk tkwiący obok koła sterowego. Rozrusznik zaskoczył od razu; silnik kichnął, po czym zaczął pyrkotać na wolnym biegu, łomocząc miarowo pod deskami podłogi. Szeryf wolno zamknął ssanie. — Dobra — mruknął. — Gra? — Chyba nie miałem racji — stwierdził Abel Martinson. — Chodzi jak ta lala. Wyszli z kabiny. „Susan Marie” ustawiła się lewą burtą niemal prostopadle do krótkiej, stromej fali. Pchnięta silnikiem, zaczęła kołysać się lekko na boki i szeryf, który szedł przodem Strona 15 przed swoim zastępcą, potknął się, uchwycił wspornika i skaleczył sobie rękę u nasady kciuka. Wyprostowawszy się, oparł nogę na nadburciu i spojrzał na morze. Światło poranka nabrało blasku i rozłożyło się niczym czysty obrus na wodach zatoki, nadając im srebrzystego lśnienia. Jak okiem sięgnąć, nie było widać żadnego kutra, jedynie samotny kajak płynął równolegle do porośniętego drzewami brzegu mniej więcej ćwierć mili od łodzi Carla Heinego; siedziały w nim jakieś dzieci w kamizelkach ratunkowych i machały połyskującymi w słońcu wiosłami. „Niewiniątka” — pomyślał Art. — Dobrze, że ta łajba się obróciła — powiedział głośno. — Potrzebujemy czasu, żeby wybrać tę sieć. — Powiedz, kiedy będziesz gotów — odrzekł Abel. Szeryfowi przemknęło przez głowę, że powinien wyjaśnić to i owo swojemu zastępcy. Dwudziestoczteroletni Abel Martinson był synem murarza z Anacortes. Nigdy dotąd nie widział człowieka wyławianego siecią, co Artowi zdarzyło się już dwukrotnie. Rybakom przydarzały się czasami takie wypadki — ręka lub rękaw wplątywały się im w sieć i nawet w dobrą pogodę wypadali za burtę. Takie ryzyko należało do ich zawodu, wiązało się nieodłącznie z pracą na morzu, o czym Art Moran jako miejscowy szeryf wiedział aż za dobrze. Wiedział, co naprawdę znaczy wybieranie sieci, i zdawał sobie sprawę, że Abel Martinson nie ma o tym pojęcia. Postawił stopę na pedale wyciągarki i zerknął na swojego zastępcę. — Uważaj na sieć — polecił cicho. — Będę ją wybierał wolniusieńko. Przygotuj się, bo może będziesz musiał mi pomóc. Abel kiwnął głową. Art nacisnął stopą pedał. Sieć drżała przez chwilę, gdy lina wybierała luz, a potem bęben zaczął ją nawijać, pokonując opór morza. Silnik zabuksował pod obciążeniem i zaczął rzęzić na niższych obrotach. Mężczyźni stali po obu stronach toczyska; szeryf naciskał nogą pedał, a jego zastępca wpatrywał się w sieć, która wolno nawijała się na bęben. Kilkanaście metrów od kutra nadbora, górna lina sieci, zeszła z kursu i wibrując kroiła białym szwem wody zatoki. Nadal płynęli pod prąd pływu, z grubsza na północno-północny zachód, ale słaby wiatr od południa zmienił się w sam raz na tyle, by popychać ich lekko w stronę portu. Wybrali już z sieci dwadzieścia kilka łososi, trzy zabłąkane cierniki, dwa rekinki psie, długi, splątany kłąb morszczynu i kilka uwięzionych w okach meduz, kiedy pod wodą zamigotała twarz Carla Heinego. Przez chwilę Art sądził — a raczej łudził się rozpaczliwie — że ulega Strona 16 przywidzeniu, do jakich mają skłonność ludzie morza, ale potem, w miarę jak sieć nawijała się na wał, ukazała się również broda Carla i jego twarz się dopełniła. Martwe oczy rybaka patrzyły w słońce, a z jego włosów srebrnymi strużkami ściekała woda. Niepodobna się było dłużej łudzić: to była twarz Carla — twarz z otwartymi ustami — więc Art Moran mocniej nacisnął stopą pedał wyciągarki. Topielec, zaplątany lewą sprzączką sztormiaka w okach sieci, którą zarabiał na życie, uniósł się wyżej; jego podkoszulek, podmywany bąbelkami morskiej wody, przylepił się do klatki piersiowej i barków. Rybak zwisał bezwładnie, nogami zanurzony w wodzie; w sieci obok jego ciała trzepotał łosoś; skóra na wystających ponad fale obojczykach Carla była zaróżowiona i połyskiwała lodowato. Można by sądzić, że sparzono go w morzu. Abel Martinson zaczął wymiotować. Wychylił się za rufę kutra i rzygał, odchrząknął — i znowu chwyciły go torsje, jeszcze gwałtowniejsze. — Nic, nic, synek — pocieszył go Art. — Weź się w garść, chłopie. Zastępca szeryfa nie odpowiadał. Wycierał chusteczką usta, dyszał ciężko i kilka razy splunął do morza. Potem zwiesił głowę i zaczął walić pięścią w pawęż. — Chryste Jezu! — wychrypiał. — Będę go podnosił pomaluśku, synku — zapowiedział Art. — Uważaj, żeby głową nie tłukł o pawęż. Weź się w garść, chłopie. Odpychaj jego głowę od rufy. W końcu byli jednak zmuszeni podciągnąć podborę i unieść nieboszczyka w górę, obejmując go siecią jak hamakiem. W ten sposób wydobyli Carla z morza; Abel wciągał go przez burtę, podczas gdy szeryf ostrożnie przydeptywał pedał wyciągarki i wpatrywał się w rufę zmrużonymi oczami, trzymając w zębach porcję owocowej gumy do żucia. Wspólnymi siłami położyli trupa na tylnym pokładzie. W zimnej słonej wodzie ciało szybko zesztywniało; prawa stopa zastygła nad lewą, dłonie skostniały z zagiętymi palcami. Usta topielca pozostawały otwarte, podobnie jak oczy, których źrenice jednak zniknęły; Art stwierdził, że obróciły się wstecz i patrzyły teraz w głąb czaszki. Naczynka krwionośne białek popękały i w głowie trupa lśniły dwa szkarłatne oczodoły. Abel Martinson wpatrywał się w nie jak zahipnotyzowany. Szeryf stwierdził, że nie jest w stanie działać zgodnie z wymogami swej profesji. Stał nad topielcem obok swojego młodego zastępcy i myślał o tym, o czym się zwykle myśli w podobnych okolicznościach, a mianowicie o brzydocie i nieuchronności śmierci. Choć czuł, że Strona 17 powinien coś zrobić, by dać podwładnemu lekcję właściwego zachowania, nie potrafił przerwać zaległej ciszy. Stali więc i gapili się na zwłoki Carla, których widok im obu odebrał mowę. — Rozbił sobie głowę — stwierdził po pewnym czasie Abel Martinson, wskazując ranę we włosach Carla Heinego, której Art dotąd nie zauważył. — Musiał się uderzyć o burtę, wypadając z łodzi. Rzeczywiście, czaszka Carla Heinego była strzaskana tuż powyżej lewego ucha. Kość pękła i w głowie zmarłego widniało wyraźne wgłębienie. Art Moran odwrócił od niego wzrok. Strona 18 3 Nels Gudmundsson, adwokat wyznaczony do obrony Kabuo Miyamoto, podniósł się z miejsca, żeby wziąć w krzyżowy ogień pytań Arta Morana. Podnosił się powoli, z namysłem i starczą niezdarnością, następnie odchrząknął chrapliwie, żeby oczyścić gardło z flegmy, i zatknął kciuki pod szelki. Miał siedemdziesiąt dziewięć lat i był ślepy na lewe oko; zmętniała źrenicą dostrzegał jedynie plamy mroku i światła. Za to prawe oko, jakby chciało zadośćuczynić kalece za niesprawność lewego, sprawiało wrażenie nadnaturalnie spostrzegawczego, niemal proroczo przenikliwego, i gdy staruszek kuśtykał przez salę w stronę Arta Morana, tańczyły mu przed nim drobinki światła. — Dzień dobry, szeryfie — przywitał świadka. — Dzień dobry. — Chciałbym się tylko upewnić co do kilku kwestii, nie jestem bowiem pewien, czy dobrze usłyszałem pańskie słowa. Twierdzi pan zatem, że wszystkie światła na łodzi, na „Susan Marie”, były zapalone, czy tak? — Tak jest. — W kabinie również? — Tak. — I światła masztowe? — Tak. — Połowowe i sieciowe też? Wszystkie co do jednego? — Tak, proszę pana — przytaknął Art Moran. — Dziękuję — rzekł Nels. — Czyli jednak dobrze zrozumialem pańskie słowa. Więc paliły się wszystkie światła, co do jednego. Zamilkł na chwilę i opuścił wzrok, jakby chciał przyjrzeć się uważnie własnym dłoniom, nakrapianym wątrobianymi plamami i drżącym od czasu do czasu: Nels cierpiał na postępującą neurastenię. Jej głównym objawem było wrażenie gorąca, które co jakiś czas rozpalało zakończenia nerwów jego czoła, aż zaczynały mu w widoczny sposób pulsować tętnice na skroniach. — Powiedział pan, że noc z piętnastego na szesnasty września była mglista, zgadza się, szeryfie? Strona 19 — Tak. — Czy mgła była gęsta? — Jak mleko. — Pamięta to pan? — Owszem. Uderzyło mnie to nawet. Widzi pan, około dziesiątej wieczorem wyszedłem na ganek. Od przeszło tygodnia nie widziałem ani strzępka mgły, a wtedy nie mogłem dostrzec niczego dalej niż na dziesięć kroków. — O dziesiątej wieczorem? — Tak. — A potem? — Położyłem się do łóżka, o ile dobrze pamiętam. — Położył się pan do łóżka. A czy pan pamięta, o której pan wstał, szeryfie? Mam na myśli dzień szesnasty września? — O piątej rano. — Pamięta pan tak dokładnie? — Bo zawsze wstaję o piątej rano. Więc i szesnastego wstałem o piątej. — Czy mgła wisiała nadal? — Tak. — Równie gęsta jak o dwudziestej drugiej poprzedniego dnia? — Tak, powiedziałbym, że niemal tak samo, może troszkę mniej. — A zatem rano wciąż wisiała mgła. — Tak. Gdzieś tak aż do dziewiątej. Potem zaczęła się przerzedzać. Kiedy wypływaliśmy motorówką, prawie całkiem się rozwiała, jeśli do tego pan zmierza. — Równo do dziewiątej czy w przybliżeniu do dziewiątej? — Równo do dziewiątej. Nels Gudmundsson uniósł głowę, poprawił muszkę i pociągnął się za fałdę skóry na podbródku, bo taki miał zwyczaj, kiedy się nad czymś zastanawiał. — Czy silnik na „Susan Marie” zapalił od razu, szeryfie? — zapytał. — Nie miał pan trudności z uruchomieniem go? — Żadnych. — Mimo że te wszystkie światła czerpały prąd, akumulator się nie rozładował? Strona 20 — Widocznie. — Nie zdziwiło to pana, szeryfie, nie przypomina pan sobie? Nie zastanowiło pana, że mimo tylu lamp pobierających prąd akumulator pozostał dostatecznie naładowany, by silnik mógł zapalić bez żadnych trudności, jak to pan wyraził? — Wtedy się nad tym nie zastanawiałem — przyznał Art Moran — więc muszę odpowiedzieć: nie, nie zdziwiło mnie, przynajmniej nie wtedy. — A teraz nie wydaje się to panu dziwne? — Trochę — przytaknął szeryf. — Rzeczywiście. — I dlaczegóż? — dociekał Nels. — Bo te światła zżerają mnóstwo prądu. Przypuszczam, że w try miga wyczerpałyby akumulator, podobnie jak w samochodzie. Więc musi mnie to trochę dziwić, owszem. — Musi to pana dziwić — powtórzył Nels Gudmundsson i znowu zaczął pocierać i skubać obwisły podbródek. Następnie podszedł do stołu z dowodami rzeczowymi, wziął do ręki jakąś teczkę, wrócił do Arta Morana i podał mu ją. — Pański raport — oświadczył. — Ten, który został dopuszczony jako dowód podczas bezpośredniego przesłuchania, prowadzonego przez pana prokuratora. Czy to ten sam, szeryfie? — Tak. — Zechce go pan z łaski swojej otworzyć na stronie siódmej. Szeryf spełnił jego prośbę. — Czy strona siódma — zapytał Nels — zawiera spis przedmiotów znalezionych na pokładzie „Susan Marie”, łodzi Carla Heinego? — Tak. — Czy zechciałby pan odczytać sądowi pozycję oznaczoną numerem dwudziestym siódmym? — Oczywiście. Pozycja dwadzieścia siedem: zapasowy akumulator typu D-8, o sześciu ogniwach. — Zapasowy akumulator typu D-8, o sześciu ogniwach — powtórzył Nels. — Dziękuję panu. Akumulator D-8, o sześciu ogniwach. Czy zechciałby pan przejść teraz do pozycji numer czterdzieści dwa, szeryfie, i zapoznać sąd z jej treścią?