EDUKACJA ZDROWOTNA Promocj� zdrowia traktowano pocz�tkowo jako synonim profilaktyki chorobowej, jednak obecnie ju� si� tego nie czyni. WHO obok promocji zdrowia wymienia tak�e profilaktyk� i edukacj� zdrowotn�. W ten spos�b powsta�a tendencja do wyr�niania przynajmniej trzech nurt�w dzia�alno�ci na rzecz zdrowia, a nierzadko dodaje si� kierunek czwarty � polityk� zdrowotn�. Edukacja zdrowotna jest to proces, poprzez kt�ry poszczeg�lne osoby i grupy ludzi ucz� si� zachowywa� w spos�b sprzyjaj�cy promocji zdrowia oraz podtrzymywaniu i odzyskiwaniu zdrowia. Edukacja zdrowotna i inne dzia�ania na rzecz zdrowia Najwa�niejszym czynnikiem, kt�ry zapocz�tkowa� proces kszta�towania si� edukacji zdrowotnej by�a radykalna zmiana w sposobie zrozumienia uwarunkowa� zdrowia, a zw�aszcza obrazu chor�b w krajach wysoko uprzemys�owionych.  Najwa�niejszym problemem sta�y si� choroby przewlek�e � silnie powi�zane ze stylem �ycia cz�owieka i cechami jego �rodowiska Edukacja zdrowotna � obiektem jej zainteresowa� jest z jednej strony choroba, z drugiej strony jej przeciwstawienie zdrowotne, uto�samiane z szeroko poj�tym dobrostanem psychicznym, fizycznym i spo�ecznym. Pocz�tkowe b��dy w rozumieniu edukacji zdrowotnej: nies�uszne przekonanie o edukacji zdrowotnej jako o jedynej i wystarczaj�cej dla upowszechnienia zagadnie� zdrowotnych; koncentrowanie si� tylko na jednostce, zapominaj�c o kontek�cie jej funkcjonowania i skupianie si� na chorobie; przeniesienie ideologii chor�b zaka�nych na choroby przewlek�e np. dobra rada nie pal to nie zachorujesz; przyj�cie tezy, �e cz�owiek poinformowany o szkodliwo�ci danego zachowania porzuci to zachowanie, albo nigdy go nie podejmie. Modele edukacji zdrowotnej: Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na chorob�, Model edukacji zorientowanej na czynniki ryzyka. W pierwszym, priorytetem jest jednostka chorobowa, proces edukowania s�u�y u�wiadamianiu zwi�zku miedzy czynnikiem ryzyka a mo�liwo�ci� wyst�pienia choroby. Zak�ada, �e g��wnym celem jest zapobieganie okre�lonym chorobom. Aby tego dokona�, trzeba przeprowadzi� badania stanu zdrowia ludno�ci, stwierdzi� poziom zagro�enia danymi chorobami, a nast�pnie opracowa� i upowszechni� konkretne zasady, kt�re prowadz� do uchronienia si� od zachorowa�. Edukacja tego typu w�r�d m�odych ludzi cz�sto nie zdaje egzaminu, gdy� dla nich perspektywa wyst�pienia zaburze� zdrowotnych w przysz�o�ci nie stanowi wystarczaj�cego argumentu do zmiany postaw. Jest to jednak element profilaktyki pierwszego stopnia (jest to model marginalny). Drugi za priorytet uznaje czynniki ryzyka, a proces edukacji sprowadza do u�wiadamiania zdrowotnych zagro�e� zwi�zanych z jego wyst�powaniem. skupia si� na eliminacji poszczeg�lnych czynnik�w ryzyka, tj. prewencj� kilku rodzaj�w chor�b naraz, kt�re mog� si� pojawi� w populacji. Taki model pomija korzy�ci p�yn�ce ze zwi�kszania potencja�u zdrowia. Spo�eczno-ekonomiczny model zdrowia a edukacja zdrowotna.(model zorientowany na zdrowie w rozumieniu holistycznym ) Podstawowym za�o�eniem tego modelu jest powi�zanie miedzy cz�owiekiem a �rodowiskiem, kt�re najlepiej ilustruje tzw. Mandala Zdrowia (model ekosystemu cz�owieka opracowany w duchu paradygmatu socjoekologicznego opracowany przez Departament zdrowia Publicznego w Toronto, we wczesnych latach 80): Cechy modelu spo�eczno-ekonomicznego Zdrowie podlega ludzkiemu d��eniu do samorealizacji -zaspakajanie w�asnych potrzeb i aspiracji, a konieczno�� pe�nienia okre�lonych r�l spo�ecznych. Np. posiadanie dzieci na utrzymaniu, jest czynnikiem mobilizuj�cym do pracy mimo z�ego stanu zdrowia. Dzia�anie wbrew zdrowiu z powodu trudnej sytuacji spo�ecznej - dawanie dobrych rad skazane jest na niepowodzenie. Nier�wny dost�p do zdrowia w zale�no�ci od p�ci, dochodu, wieku, wykszta�cenia. Postrzeganie zasad zdrowego stylu �ycia - jako znaczenie jakie jednostki nadaj� zdrowiu w codziennym �yciu - przegrywa ono z innymi warto�ciami. W�a�ciwe diagnozowanie sytuacji i odpowiednie dzia�anie. Edukacja zdrowotna w kontek�cie wsp�czesnej wizji promocji zdrowia Kluczow� spraw� dla promocji zdrowia jest doprowadzenie do skutecznego uczestnictwa ludno�ci w definiowaniu problem�w, podejmowaniu decyzji oraz dzia�aniu na rzecz zmiany determinant�w zdrowia. Edukacja zdrowotna k�adzie nacisk nie na choroby i czynniki ryzyka, ale na ludzi i miejsca. Programy uwarunkowane na �rodowiska spo�eczne kluczowe dla kszta�towania zdrowia danej spo�eczno�ci, jak �rodowisko szko�y czy miejsce pracy, oraz kluczowe grupy: ludzie starsi, bezrobotni czy mniejszo�ci etniczne. Wsp�czesna edukacja zdrowotna: Podstawowym zadaniem nowoczesnej edukacji zdrowotnej jest przede wszystkim wspomaganie tworzenia warunk�w dla zmiany - podejmowanie wysi�k�w na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego dzia�ania na rzecz zdrowia na r�nych poziomach organizacji �ycia spo�ecznego. Zakres dzia�a� edukacyjnych - Strategia UE Po�o�enie nacisku na szerszy zakres problem�w zwi�zanych ze stylem �ycia, w tym na zagadnienia samooceny, problem indywidualnych umiej�tno�ci oraz kwestie spo�ecznego wsparcia; Zapewnienie mo�liwo�ci szkolenia i edukacji dla wszystkich grup zawodowych dzia�aj�cych w obszarze zdrowia; Szkolenie grup i reprezentant�w dyscyplin spoza sektora zdrowia, w celu zwi�kszenia �wiadomo�ci co do mo�liwo�ci, jakie daje promocja zdrowia. Rodzaj zada� jakie stawiane s� przed edukacja zdrowotn� wymaga dzia�ania na r�nych poziomach, pocz�wszy od polityki zdrowotnej i spo�ecznej, �rodki przekazu, spo�eczno��, �rodowiska szk�, miejsc pracy, ZOZ a� po rodzin� i jednostki. Celem edukacji nie jest tylko zmiana zachowa� jednostek, ale wprowadzenie zmian skierowanych na rozwi�zanie problem�w zdrowotnych, obejmuj�cych kompetencje jednostek, sieci powi�za� miedzy lud�mi i instytucjami, organizacje, spo�eczno�ci, struktury polityczne. Ogromny zakres zada� stoj�cych przed wsp�czesn� edukacja zdrowotna, a tak�e ich bliski zwi�zek z promocj� zdrowia zaciera r�nice miedzy zadaniami osoby odpowiedzialnej za edukacje zdrowotn� a promotorem zdrowia. Odbiorcy i nadawcy w procesie edukacji zdrowotnej Istniej� dwie kategorie odbiorc�w dzia�a� edukacyjnych zwi�zanych ze zdrowiem: Ci, kt�rych zadaniem jest dokonywanie w codziennym �yciu wybor�w, w�a�ciwych z punktu widzenia w�asnego zdrowia i zdrowia najbli�szego otoczenia, Ci, kt�rych zadaniem obok w�a�ciwego funkcjonowania w sferze w�asnego zdrowia, jest z racji pe�nionych funkcji formalnych i zajmowanych pozycji kreowanie warunk�w spo�ecznych, gospodarczych i politycznych, zwi�kszaj�cych szanse jednostek i grup na dokonywanie prozdrowotnych wybor�w. Typy relacji mi�dzy nadawcami i odbiorcami informacji a ich konsekwencje dla przebiegu procesu edukacji Klasyfikacja edukacji zdrowotnej ze wzgl�du na rodzaj relacji mi�dzy nadawc� i odbiorc� informacji oraz konsekwencji cech tej relacji dla skuteczno�ci podejmowanych dzia�a� edukacyjnych zaproponowa� Ingrosso (1992). Kieruj�c si� wspomnianymi kryteriami wyr�ni� on nast�puj�ce trzy typy (modele) edukacji zdrowotnej : Autorytatywna Uczestnicz�ca Promuj�ca Edukacja autorytatywna (autoritative education) Oparta na przekazie informacji, obejmuj�cym zar�wno element poznawczy, jak i moralny, kt�ry to przekaz przebiega od osoby posiadaj�cej wiedz� do osoby pragn�cej j� zdoby�. Przekazywane s� precyzyjne wskaz�wki co do tego co powinno by� zrobione, a czego nale�y unika�, aby nie straci� zdrowia. Edukacja autorytatywna - charakterystyka Rodzaj komunikacji mi�dzy uczestnikami procesu edukacji ma tu charakter asymetryczny, Informacje przekazywane s� w jednym kierunku - od nauczyciela do ucznia, w klimacie neutralnym emocjonalnie; Proces edukacji ma charakter instrukta�owy. Rezultaty opisywanego typu edukacji s� na og� niewielkie - cz�owiek zyskuje nowe informacje, kt�re nie prowadz� do zmiany. Ten model edukacji wi�za� nale�y z prewencj� wt�rn� i oddzia�ywaniem na grupy ryzyka, do kt�rych klasyfikacja odbywa si� z wykorzystaniem kryteri�w zewn�trznych wobec jednostki. Edukacja uczestnicz�ca (participative education) Oparta na wymianie wiedzy mi�dzy ekspertem, kt�ry posiada og�ln� wiedz� i umiej�tno�ci oraz klientem, kt�ry zna warunki w kt�rych �yje i pragnie podzieli� si� swoj� wiedz� na ten temat z ekspertem, po to by poprawi� w�asny stan zdrowia. Edukacja uczestnicz�ca - charakterystyka Informacje s� tu zatem przekazywane w dw�ch kierunkach a zwi�zek mi�dzy uczestnikami procesu oparty jest na empatii i zaufaniu. Komunikacja mi�dzy uczestnikami procesu edu�kacji ma tutaj charakter wspomagaj�co-asymetryczny. Podobnie jak w pierwszym modelu mamy tu do czynienia z asymetri� relacji, ale pozycje na kt�rych znajduj� si� aktorzy procesu wzajemnie si� uzupe�niaj�, jeden formu�uje pytanie, drugi na nie odpowiada. Proces edukacji zak�ada rodzaj emancypacji klienta, traktowany jest on bowiem jako osoba zdolna do oceny oraz wykorzy�stania rady, kt�r� otrzyma�. Edukacja uczestnicz�ca � cel i rezultaty Celem procesu edukacyjnego w tym typie edukacji jest: wyrabianie umiej�tno�ci oraz tworzenie warunk�w oraz relacji dzia�aj�cych na korzy�� rozwoju jednostkowych i zbiorowych potencja��w; przystosowywanie jednostek do konieczno�ci i ogranicze� napotykanych w codziennym �yciu. Rezultaty edukacji s� tutaj daleko bardziej zadawalaj�ce ni� w poprzednim modelu, ale nie optymalne - cz�owiek zmienia specyfik� swoich reakcji. Ten typ edukacji wi�za� nale�y z prewencj� pierwotn�, oddzia�ywaniem na cz�onk�w homogenicznych grup np. m�odych ludzi �yj�cych na wybranym terenie. Edukacja promuj�ca (promotional eduacation) Oparta na wzajemno�ci i wsp�lnym �wiadczeniu mi�dzy dwoma aktorami procesu edukacyjnego, z kt�rych ka�dy posiada inne kompetencje i pogl�dy, ale obydwaj s� na r�wni zainteresowani aktywizacj� procesu edukacji skierowanego na zmian�. Ich komunikacja polega. na por�wnywaniu r�nic. Celem dokonywanego por�wnania jest doprowadzenie do reorganizacji tego, co wie osoba edukuj�ca (zmiana w kategoriach poznawczo-racjonalnych) oraz tego, czego do�wiadcza w codziennym �yciu osoba edukowana (zmiana w kategoriach do�wiadczenia). Edukacja autorytatywna - charakterystyka Model ten zak�ada, �e osoba edukowana jest autonomicznym systemem i w zwi�zku z tym do samoreorganizacji powinno doj�� w drodze samorefleksji. Celem opisywanego typu edukacji jest uczenie si�, sprowadzaj�ce si� do redefiniowania wcze�niej istniej�cych mo�deli w�asnego dzia�ania poprzez analiz� r�nych zadanych kombinacji i rozwi�za� alternatywnych. Tego rodzaju aktywno�� doprowadzi� ma do powstania zdolno�ci do samoorganizacji. W tym modelu edukacji dzia�anie ma charakter �dzia�ania z kim�" i zak�ada aktywne uczestnictwo osoby obj�tej edukacj�. Edukacja zdrowotna obejmuje: �wiadomo�� i rozumienie zdrowia wiedz� o zdrowiu i czynnikach zwi�kszaj�cych jego potencja� oraz zagra�aj�cych mu postawy wobec zdrowia w�asnego i innych ludzi umiej�tno�ci niezb�dne dla kszta�towania zachowa� sprzyjaj�cych zdrowiu i radzeniu sobie w nowych sytuacjach, podejmowania w�asnych decyzji i wybor�w (umiej�tno�� �ycia). Funkcje edukacji zdrowotnej Funkcj� orientacyjn� - stwarzaj�ca podstawy do tego, aby cz�owiek m�g� dokona� �wiadomego wyboru najbardziej optymalnego modelu �ycia dzi�ki zasobowi zobiektywizowanej i przyswojonej wiedzy o zdrowiu. Wiedza taka nie ma warto�ci statycznej, musi by� ci�gle uzupe�niana jak te� powinien zachodzi� proces sta�ego wykorzystania posiadanej wiedzy w praktyce. Funkcj� personalizacyjn� - kt�rej istot� jest dostarczenie cz�owiekowi niezb�dnych podstaw do rozwi�zywania problem�w dotycz�cych w�asnego ja a wi�c stwarzanie mo�liwo�ci zaspokojenia zr�nicowanych jako�ciowo potrzeb zdrowotnych, zwi�zanych kszta�towaniem stosunku do otaczaj�cego �wiata i siebie samego Funkcj� rozwojow� - polegaj�c� na umo�liwieniu cz�owiekowi zbierania nowych do�wiadcze� oraz nabywania nowych kompetencji na miar� w�asnych aspiracji, potrzeb i mo�liwo�ci w odniesieniu do zdrowia, zar�wno w�asnego, jak i publicznego. Funkcj� kompensacyjn� - kt�ra polega na uzupe�nianiu i wzbogacaniu informacji na temat zdrowia i choroby, post�powania w stanach zagro�enia chorob�, wyr�wnywaniu brak�w �rodowiskowych utrudniaj�cych �ycie jednostki b�d� grupy. Wyr�wnywanie brak�w �rodowych niezale�nie od �r�de� ich pochodzenia, stanowi podstaw� do eliminacji negatywnych postaw i zachowa� spo�ecze�stwa Funkcj� socjalizacyjn� - polegaj�c� na przyswajaniu przez cz�owieka kultury zdrowotnej danej grupy, przygotowaniu do czynnego udzia�u w �yciu spo�ecznym i odgrywania konstruktywnej w nim roli z punktu widzenia zdrowia Funkcj� stymulacyjn� - polegaj�c� na pobudzaniu aktywno�ci jednostki poprzez system odpowiednio dobranych bod�c�w, skierowanych na kszta�towanie zdrowia. Funkcj� etyczn� - kt�ra polega na kszta�towaniu norm post�powania moralnego, czyli wyznaczaj�cego spos�b dzia�ania w okre�lonych sytuacjach oraz czynno�ci, kt�re powinny by� wykonane. Wychowanie zdrowotne - definicja Ca�o�ciowa, dojrza�a postawa wobec zdrowia, na kt�r� sk�adaj� si� g��wnie: racjonalny i emocjonalnie zr�wnowa�ony stosunek do choroby, kalectwa i �mierci, poczucie odpowiedzialno�ci za swoje zdrowie i wsp�odpowiedzialno�ci za zdrowie publiczne, gotowo�� i umiej�tno�� niesienia pomocy innym. /M. Demel/ Wychowanie zdrowotne - definicja Wychowanie zdrowotne to �wiadome wsp�tworzenie warunk�w sprzyjaj�cych zdrowiu oraz aktywny udzia� w pracy wychowawczej, kszta�tuj�cej postawy i zachowania, czyli tworzenie kultury zdrowotnej. Etapy wychowania zdrowotnego Heteroedukacja do okresu pokwitania � dziecko jest podmiotem zabieg�w opieku�czo � piel�gnacyjnych, kszta�tuj� si� nawyki i zachowania Etapy wychowania zdrowotnego Autoedukacja okres pokwitania � zaczyna si� tworzy� �yciowy program i doros�y styl �ycia oparty na weryfikacji dotychczasowych nawyk�w i przyj�tych wzorc�w post�powania. Etapy wychowania zdrowotnego Heteroedukacja odwr�cona wychowanek sam zaczyna edukowa� innych. Ostateczny cel wychowania zdrowotnego to ukszta�towanie aktywnego propagatora zdrowia Wychowanie zdrowotne Podstawowe dzia�ania w zakresie wychowania zdrowotnego: kszta�towanie nawyk�w higieniczno � zdrowotnych wychowanie w zasadach bezpiecze�stwa osobistego i zbiorowego ochrona zdrowia psychicznego walka z na�ogami zapobieganie chorobom zaka�nym Przyk�adowe dzia�ania zwi�zane z kszta�towaniem postaw dzia�ania ratownicze (pierwsza pomoc w nag�ych wypadkach) umiej�tno�� korzystania z us�ug ochrony zdrowia �wiadomo�� granic w�asnej kompetencji medycznej regu�y zwi�zane z u�yciem lek�w wsp�dzia�anie pacjenta z lekarzem hartowanie na bod�ce fizyczne i psychiczne zasady kontroli i samokontroli zdrowia i rozwoju �wiadome stosowanie �wicze� wg indywidualnego programu przysposobienie do �ycia w rodzinie przysposobienie zawodowe pod k�tem interes�w zdrowotnych Edukacja zdrowotna Jest procesem ci�g�ym, planowym, rytmicznie realizowanym, w kt�rym ludzie ucz� si� dba� o zdrowie w�asne i innych. Jest podstaw� promocji zdrowia. Edukacja zdrowotna Edukacja zdrowotna to g��wnie wiedza, ale tak�e przekonania, zachowania i style �ycia, kt�re maj� na celu utrzymanie zdrowia na okre�lonym poziomie poprzez: /Smith/ Edukacja zdrowotna zmian� sposobu my�lenia o zdrowiu w sensie jego promowania, zwi�kszenie skuteczno�ci oddzia�ywania i kontroli nad w�asnym zdrowiem. Edukacja zdrowotna - techniki dostarczenie adekwatnych informacji, perswazja u�ywana w celu motywowania, uczenie umiej�tno�ci praktycznych, interakcja ze �rodowiskiem w celu uzyskania wsparcia spo�ecznego i tworzenia warunk�w dla zmiany. Metody wychowania w kulturze zdrowotnej 1.Metoda organizowania �rodowiska wychowuj�cego: a) organizacja wzorcowego �rodowiska materialnego, b) wzorcowa organizacja �ycia, c) wzory osobowe os�b znacz�cych, d) organizowanie zasob�w dla cel�w wychowawczych, e)organizowanie zespo��w dla cel�w wychowawczych 2. Metody oddzia�ywania poprzez �wiadomo��: informowanie, przekazywanie wiedzy o zdrowiu, wyja�nianie, instruowanie, przekonywanie , sugerowanie, warto�ciowanie, 3. Metody pobudzania zachowa� korzystnych dla zdrowia: stawianie wymaga�, inspirowanie, wsp�zawodnictwo, wzmacnianie zachowa� po��danych, samowychowanie. 4. Metody utrwalania po��danych zachowa� zdrowotnych. 5. Metody kontroli, kontrolowanie, egzekwowanie i ocena. Zasady wychowania w kulturze zdrowotnej Zasada aktywno�ci Zasada motywowania Zasada oddzia�ywania zespo�owego Zasada wyboru tre�ci w wychowaniu zdrowotnym i popularyzacji wiedzy o zdrowiu Zasada systematyczno�ci Zasada stopniowania trudno�ci i etapowo�ci Zasada trwa�o�ci i elastyczno�ci Zasada poszanowania godno�ci odbiorc�w