Strona 1 563 Glina dyluwialna we Lwowie i najbliszej okolicy. przez Józefa Bkowskiego. Sprawa, dotyczca dyluwium, dotd przez geologów naj- czciej tylko okolicznociowo poruszana w ostatnich latach, ywo , zaja umysy, si od czasu ogoszenia znanej teoryi a stao to Hichthofena o powstaniu i tworzeniu si gliny w rodkowych Chinach. Atoli Eichthofen rozcign teory sw nietylko na Chiny, ale take na dyluwialna glin caego niemal wiata. Pod- czas gdy jedni geologowie przyjli teory t z zapaem, nie majc na jej poparcie obszerniejszych naukowych komentarzy i koniecznie potrzebnych w takim razie cilejszych studyów nad tym tak problematycznym utworem geologicznym, w Europie wystpujcym, drudzy starali si znowu dostarczy swym prze- ciwnikom najwicej, wedug ich zdania, przekonywajcych argu- mentów, których na podstawie teoryi Bichthofena albo niedo- statecznie, albo te wcale niemonaby wytumaczy. Spór ten trwa jeszcze po dzi dzie, nie przechyliwszy szali zwycistwa ani na jedne ani te na drug stron. Pierwsi, patrzc na dy- luwialna glin okiem Bichthofena widz, , e w jej utworzeniu si przewanie tylko powietrze udzia brao, drudzy, wychodzc z innego stanowiska, przedstawiaj natomiast rzecz zupenie odmiennie a ; s i tacy, którzy w niektórych szczegóach zgadzaj si z Richthofenem w wielu jednak wypadkach inny czynnik , w powstaniu i nagromadzeniu si gliny w niejednem miejscu przyjmuj. Sdz, e sporn t kwesty naukow nie mona jeszcze na razie stanowczo zaatwi, owiadczajc si w zupe- noci za lub przeciw teoryi Richthofena, brak nam bowiem z wi- kszych obszarów studyjów geologicznych, do samej gliny odno- szcych si, wreszcie wszelkie dotychczasowe badania nad tym przedmiotem nie s z ca cisoci przeprowadzone i za mao jeszcze albo wcale nie uwzgldniano resztek w glinie napotyka- nych, jakiegokolwiek byyby one pochodzenia, zwierzcego, ro- linnego czy te mineralogicznego, ostatecznie za mao uwzgl- dniaj geologowie w swoich sprawozdaniach o dyluwium i te szczegóy, czy midzy glin dyluwialna i pokadami pod ni Strona 2 564 znajdujcymi si , nareszcie midzy dyluwium a alluwium zacho- dzi jaki cilejszy stosunek. Zreszt ci, którzy nad glin wikszo studya zagmatwali rzecz robili, ca nazywajc dyluwialn glin , rozmaicie Loss, Lehm, Berglehm, Berglóss, Blocklehm, Titaloss, : Thallehm i t. p., nie podajc naleytej definicyi (z maymi wy- jtkami) nazw samych, ani te nie mówic z wszelk dokadno- ci naukow co waciwie przez niektóre z tych nazw rozu- mie naley, wreszcie jaka rónica zachodzi midzy jednym a drugim utworem skoro , a osobnego potrzeba byo na to nazwi- ska. e glina tworzy si nawet obecnie, kady atwo moe si o tern przekona, wycieczkujc n. p. koo Lwowa, albo lepiej jeszcze, przypatrzywszy si odsonitym i wietrzejcym iom i upkom iowym w Karpatach. Na wezwanie profesora wszechnicy p. Dra F. Kreutza, który wskazówkami swemi, zawsze chtnie udzielanemi, bardzo mi t prac uatwi, zajem si w cigu lata b. r. dokadniej- szem badaniem utworu dyluwialnego w samem miecie Lwowie i najbliszej jego okolicy, zestawiajc tego rezultaty w niniej- szem sprawozdaniu. Nie przesdzam aby wyniki tych wcale, moich poszukiwa byy pod kadym wzgldem wyczerpujce, przeciwnie jestem przekonany, e daoby si tu jeszcze nie jedno zrobi i nie jedno te musiaem pomin, nie majc ani potrze- bnych do tego rodków, ani te tyle czasu, abym przedmiot ten tak opracowa jak na to zasuguje. Jednak zdaje mi si, e gdyby dalsze badania przynajmniej tyle z kadej okolicy mate- ryau dostarczyy, to z czasem monaby doj do jakiego pe- wniejszego rezultatu, a tern samem albo przyj choby tylko w czci teory Richthofena, albo te wykaza, teorya ta nie e da si u nas nigdzie zastosowa. Poszukiwania swoje w glinie rozpoczem w samym Lwowie, zwidziwszy po kilkakrotnie z prof. M. omnickim, który znowu bada formacyj trzeciorzdow nastpujce miejscowoci "Wulk, : Peczyska gór, Snopków, Zofiówk, elazn wod, Pohulank, Pasieki, kamienioomy pod Krzywczycami, debry za piaskow gór pod Zniesieniem i wzgórza za domem inwalidów, nareszcie kilka okolic poza Lwowem, jak Czartowsk ska, Malechów r Gródek i Szczerzec. "Wulka. Na Wulce obserwowaem glin na kilku punktach. Najciekawszym okazao si jej uoenie w omach gipsowych, Strona 3 565 gdzie naprzemian z warstewkami piasku wystpuje. Pod 30 — 60 cm. warstw czarnoziemu ley 60 cm. warstwa gliny, pod ni na 10 cm. gruba warstwa drobnego piasku biaego, nareszcie znowu 15 cm. warstwa gliny, a pod ni okoo 20 cm. warstwa piasku coraz bardziej zwajca si. Rónej gruboci warstewki piasku i gliny powtarzaj si naprzemian do 6 m. w gb, W niektórych warstewkach jest piasek gruboziarnisty. "Warstwy gliny i piasku id juto poziomo, juto wyginaj si w krzywe, czsto przerywane linie. Dyluwium przechodzi niej w iy trze- ciorzdowe. Iy te jednak tak s pomieszane z glin, do-e kadnie jednego utworu od drugiego oddzieli niepodobna. "W nie- których miejscach ley glina jeszcze na kredzie, piaskowcach trzecio rzdowych lub wapieniach litotamniowych. Skorupek mi- czaków nie znalazem tu w glinie nigdzie, jedynie tylko resztki rolin i z rzadka rozrzucone geody wapienne (Lósshindel). Peczyska góra. Gór Peczyska okrywa wszdzie glina dyluwialna i wystpuje jako wierzchnia warstwa niczem nieosonita, albo tylko pod ma — 15 30 cm. pokryw czarno- ziemu. Glina rozwina si tu potnie, warstwy dochodz ro- zmaitej, czsto 10 metr. gruboci. Miejscami jest glina w swym skadzie jednak, od góry a do warstw trzeciorzdnych, miej- scami znowu uoya si warstwami. I tak w gbokim jarze naprzeciw stawu s jedne warstwy mniej wicej do 20 cm. grube bardziej iowate, nie rozsypuj si tak atwo, przeciwnie drugie, naprzemian z tamtemi uoone s zaledwie do 3 cm. grube, syp- kie, maj wicej domieszki drobnego ostrokrawdzistego piasku i rozsypuj si za najlejszem dotkniciem. "W niektórych znowu odsoniciaoh wida tylko bardzo nieznaczne uwarstwowanie, atoli w takim nawet razie skad i stosunek materyau poszczególnych warstewek jest zawsze nieco odmienny, chocia tylko bardzo mao si rónicy. Zauwaaem to zreszt wszdzie, e gdzie tylko raz wicej drugi raz mniej domieszki piaskowatej do gliny wchodzi, ukada si ona wtedy zawsze warstwami. Glina spo- czywa w tej miejscowoci na piaskach mioceskich, na kredzie i piaskowcach trzeciorzdowych. Glina, jaka tu wystpuje, jest czsto zbita, upi si pionowo, polana kwasem solnym burzy si, zawiera w sobie geody wa- pienne rónych rozmiarów, najczciej okrgawe od wielkoci grochu do orzecha woskiego, niekiedy wyduone, waeczkowate> 89 Strona 4 566 a wtedy zazwyczaj w jednym kocu grubsze. Glina w tych po- kadach jest prawie zawsze dziurkowata, co pochodzi od zaumar- ych korzeni i odyg. Mae kawaki rolin, powleczone wapnem, napotyka si nierzadko w caych warstwach. Skorupki miczaków s tu w glinie na niektórych miejscach pospolite i zawsze pojedynczo rozrzucone. Skorupki te przecho- way si wszystkie w nieuszkodzonym stanie. Znalazem w tem miejscu nastpujce gatunki: Succinea oblonga, Draparnaud. Pupa muscorum, L. Helix tenuilabris, Braun. Heliz hispida, L. Helix hispida var. septcntrionalis, Cless. Limnaea truncatula, Muli. Pupa columella, Kreglinger. Wymienione gatunki wystpuj w takim stosunku jak je wanie podaj. Najpospolitszym wic jest gatunek Succinea oblonga, najrzadszym za Pupa columella. Pupa columella znaj- duje si tylko w jednem, a Limnaea truncatula na dwu miejscach i oba razem z wykazanymi gatunkami. Oprócz tych znalazem tu jeszcze 2 skorupki nalece do Clausilia laminata, Montagu, 1 skór. Helix carpalica, Friv., 1 skór. Hyalina crystallina, Muli., i Hyalina glabra, Studer. Ostatnie 4 gatunki zebraem 1 skór. wprawdzie z gliny razem z poprzednimi, jednak nie wyjwszy ich z warstw w naturalnem pooeniu ustawionych, ale z sto- czyska, sdz, e wszystkie dostay si do gliny przypadkowo, chocia obecnie nie ma ich na Poczyskiej górze yjcych. Mi- dzy skorupkami znalazem w tej miejscowoci jeszcze w glinie koci, nalece do 3 gatunków gryzoniów, aby i ropuchy. Gdzie- niegdzie pod glin ótaw uoya si glina siwawa i w tej zwykle najwicej skorupek miczaków. Snopków, elazna woda i Zofiówka. W wszystkich tych trzech miejscowociach wystpuje glina na caym obszarze w pokadach rónej od —3 wicej metrów gruboci na '/i i piaskowcach, litotamniach iach, piaskach i kredzie. Nakry- , wajcy glin czarnoziem jest wszdzie bardzo nieznaczny (30 do 80 cm.). Spoczywajca w Snopkowie glina na kredzie miesza si niej z szutrem kredowym pod którym dopiero czysta kreda , wystpuje. Z wejrzenia i zdaje si take skadu ma tamtejsza Strona 5 567 glina wiele podobiestwa do kredy, jest nadzwyczaj miak, a rozbita rozsypuje si wtedy w delikatny pyek. , elaznej wo- W dzie przechodzi znowu glina dyluwialna (Lóss) w glin iowat, któr podobnie tylko do dyluwium zaliczy mona. zdjtym W nad kamienioomem przekroju rozróni naley, idc od powierz- chni czarnoziemu w gb, nastpujce uoenie gliny: —** Pod mniej wicej 60 cm. warstw czarnoziemu a ley do 2 m. gruba warstwa gliny miakiej (Lóss), w górnej czci wi- cej, w dolnej mniej z piaskiem zmieszana b, pod ni mamy glin szar, iowat (siwuch) na 1 m. c. z korzeniakami, przesikni- tymi limonitem dalej d warstwa na 1 m. gliny ótawej równie , iowatej i obojtnej na kwas solny, nareszcie e cienka okoo 5 do 6 mm. warstewka limonitu. Limonit spoczywa na czai'nym trzeciorzdowym piasku /'. W warstwie c znajduje si mnóstwo tych nasiknitych rud limonitow korzeni; niektóre dochodz do 5 cm. w rednicy. W innych miejscach tak na Snopkowie, jakote na Zofiówce i w elaznej wodzie napotykaem czsto tylko glin miak (Lóss) bezporednio na warstwach trzecio- albo drugorzdowych lec. Mae kanaliki i uamki rolinne obleczone wapnem widzia- em tu zawsze w glinie miakiej , ale nierzadko take w iowatej. Korzenie niektórych drzew, jak n. p. osiki sigaj nieraz do 4 m. w gb, dostaj si niekiedy a w iy trzeciorzdowe, a wtedy Strona 6 568 wystpuj w nich take podobne kanaliki i dziureczki jak wsz- dzie w glinie dyluwialnj. Oprócz resztek rolinnych i zrzadka napotykanych geod wa- piennych, nie znalazem na tym obszarze adnych skorupek mi- czaków. Glina upi si tu take pionowo. Pohulanka. W jarach koo lasu, do browaru przytyka- jcego od strony miasta, pokrywa glina zbocza najczciej na wschód zwrócone w — 8 m. grubych. Warstwy górne warstwach 2 (2— 4 m.) s zbite, budowy jednostajnej z geodami i zwapnia- emi resztkami rolinnemi. Miejscami ley pod ni na 20 cm. gruba warstwa ostrokrawdzistego szutru litotamniowego, pomie- szanego z glin i stoczonego z przylegego od zachodu wzgórza^ miejscami znowu uoyy si pod zbit glin naprzemian z tak — sam glin mae (1 15 cm.) warstewki piasku, a w nich cienkie warstewki rudy limonitowej. Niej pod tern wystpuje jeszcze gdzieniegdzie glina siwawa z drobnym piaskiem a w niej zrzadka , skorupki do Succinea oblonga nalece. Warstewki piasku, na- przemian z glin uoone, zawieraj juto ziarnka drobniutkie, juto grubsze, czsto na 2 mm. dugie, do 1*5 mm. w rednicy, rud limonitow zabarwione. Niedaleko std koo cegielni widziaem na stoku niewiel- kiego wzgórza glin pomieszan z skorupkami Helix candicans, 2i$. Atoli glina zsuna si tu z pierwotnego swego pooenia na trzeciorzdowe biae piaski, zmieszawszy si przytem z tymi skorupkami. Wymieniony limak yje jeszcze dotd na tern sa- mem miejscu. W skad gliny, tak w tej stronie miasta , jakote ju wyej opisanych miejscowociach, wchodz zawsze drobniutkie blaszki yszczyku potasowego, jednak z tej strony Pohulanki na bada- nem miejscu wida w glinie miki wicej jak gdziekolwiek in- dziej. Poszczególne blaszki miki s w glinie w najrozmaitszem y ooeniu. Pasieki.Glina tworzy tu take znaczne 6 7 m. grube — warstwy. Wierzchnie 3 — 4 m. warstwy zbitej gliny nie maj zwykle adnych skorupek, dopiero niej w glinie siwawej napo- tykaem : Succinea oblonga. Pupa muscorum. Helix hispida. Strona 7 569 Dwa pierwsze gatunki s pospolite, ostatni za wystpuje mniej licznie. Wpoziomie, zaraz pod nieznaczn warstw czarnoziemu, znalazem w glinie w kilku miejscach Cionella lubrica, Mdli. i to najczciej z zachowanym jeszcze na skorupkach naskórkiem. Przy kamienioomie, jednym z najwikszych w okolicy mia- sta, wynosi warstwa gliny do 7 m. Z góry wida do 3 m. grub warstw ótawej gliny miakiej, za pod ni do 4 m. szar glin iowat, któr od czarnego trzeciorzdowego piasku oddziela cienka warstewka rudy limonitowej. glinie szarejW znalazem geody wapienne i takie same korzeniaki limonitem przesiknite jak w wyej opisanym ju kamienioomie w elaznej wodzie, nareszcie pod glin ótaw ostrokrawdzisty odamek piaskowca kwarcytoweg o, z jednej strony cakiem oga- dzonego. Odamek ten nie jest miejscowy, ani te nie pochodzi z warstw trzeciorzdowych, koo Lwowa wystpujcych. Czartowska skaa. Koo Czartowskiej skay okrywa glina na 1 — 5 m. gruba wszdzie wzgórza i ich zbocza paszczo- wato warstwy trzeciorzdowe. Drogi wiodce na Czartowska ska wynaj si w glin, a po prostopadych jej ciankach mogem dokadnie obserwowa jej budow ^i uoenie. W kilku miejscach znalazem tu pod glin mae warstwewki gruboziar- nistego piasku z krzemienistymi, od ziarn grochu do wielkoci jaj gobich otoczakami. Otoczaki te pochodz, jak si o tern na brzegu lasu przy drodze naprzeciw browaru Granda przeko- konaem, z niej pod glin pooonych warstw litotamniowo-pia- skowcowych, gdzie take pod glin i w glinie wystpuj. Oprócz tych otoczaków napotykaem w tern samem miejscu w glinie jeszcze odamki wapieni litotamniowych i kwarcytem przesi- knite kawaki drzewa z warstw trzeciorzdowych pochodzce, wreszcie znalazem drobne kosteczki, najprawdopodobniej do ja- kiego gryzonia nalece. Glina w tej okolicy odznacza si temi samemi charaktery- zyzujcemi j wasnociami co zreszt wszdzie i podobnie jak gdzieindziej s w niej rozrzucone pojedynczo chocia na niektó- , rych tylko punktach, takie same skorupki w nastpujcym co do iloci stosunku: Helix hispida, Pupa muscorum, Strona 8 : : 670 Succinea oblonga, Helix tenuilabris. Na kamienioomach przy samej Czartowskij skale ley 3 do 5 m. gliny zblitej na zielonawych piaskowcach. U dou jest glina wyranie uwarstwowana i zawiera w sobie ostrokrawdzi- sty szuter tego samego z góry zsunitego piaskowca. Tylko na najwyszym punkcie, jednak nieznacznej przestrzeni, na skale od strony pónocnej nie ma gliny wcale. Midzy Zniesieniem i Krzywczycami. W rozmai- tej gruboci warstwach (1 — 6 m.) ley glina bezporednio na kredzie, albo na wapieniach litotamniowych, piaskach mioce- skich i piaskowcach trzeciorzdowych. Miejscami na 5 m. gruba jest caa w swym skadzie jednostajnego materyau, nie ma a- dnego uwarstwowania i prócz zwapniaych korzonków i odyg rolinnych, rzadko pojawiajcych si w niej geod wapiennych w rozmaitem pooeniu i gdzieniegdzie Helix tenuilabris, nie za- wiera innych resztek. Geody std pochodzce maj 2 10 cm. — dugoci. "W niektórych znowu miejscach wydobywa si z pod gliny ótawej glina szara, w której zebraem: Succinea oblonga, Pupa muscorum, Helix tenuilabris i Helix hispida var. septentrionalis. Succinea oblonga jest tu najpospolitsz. W jednym z kamienioomów znalazemz brzegu na gra- nicy piasku warstw 3 — 30 cm. drobnego szu- trzeciorzdowego tru litotamniowego glin pomieszanego. Warstwa ta cignio z si do 8 m. w linii amanej zniajc lub podnoszc si w glinie. W szutrze tym znalazem znaczn ilo skorupek Pupa muscorum, Helix hispida var. septentrionalis, w pojedynczych okazach Helix tenuilabris. Wiele skorupek, a mianowicie P. muscorum widziaem tu poamanych i pomieszanych razem z innemi, a wic nie tak jak to zwykle w glinie dostrzegem, gdzie skorupki s nieuszkodzone i rozrzucone w niej pojedynczo. W takiej iloci i w ten sposób nagromadzi je tu moga jedynie tylko woda, czego dowodem est nietylko drobny, otoczony wir litotamniowy, ale i odamki Strona 9 : 571 ostryg z warstw trzeciorzdowych, jakie w tern miejscu take dostrzegem. Do 30 cm. gruba glina ótawa, nad wirem uoona, nie ma wcale skorupek. Zniesienie. Na obszarze Zniesienia, od strony lasku Kaiserwaldem zwanego, wystpuje glina mniej wicej tak samo i z tym samym podkadem co koo Krzywczyc. lebach, naj- W czciej po stokach ku wschodowi zwróconych, wznosz si pio- nowe ciany gliny, upice si prostopadle. Uwarstwowania nie wida tu albo wcale, albo tylko niewyrane jego lady. Gdzie- niegdzie jest glina zbit i odrywa si od warstw swoich bryami znacznej nawet wielkoci, lub te mniej zbita, jakby nasypana. Skorupki Pupa muscorum i Helia ienuilabris, s pojedynczo rozrzucone i pospolite, tu i owdzie napotyka si take Succmea oblongu. Niekiedy zdarzaj si jeszcze mae uamki wapienia litota- mniowego i grudki ótego trzeciorzdowego iu. Pod samem Zniesieniem, w gbokim jarze znalazem pod 4 5 m. warstw — — ótawej gliny dyluwialnej 15 30 cm. warstw ostrokrawdzi- stego szutru, którego poszczególne kawaki 20 40 cm. dugoci — wynosz. Szuter ten pochodzi z miejscowych wapieni litotamnio- wych i zlepieców trzeciorzdowych , zawierajcych w sobie na stpujce skamieliny : Emilia pusilla, Phil. Cardium cf. obsoletum, Eich. Isocardia eor, L. i Thracia vmtricosu, Phil. Mae chów. W tej okolicywystpuje glina dyluwialna równie na caym obszarze, pokrywajc wszystkie prawie wzgó- rza i ich zbocza. Przed wsi od drogi krajowej, na zachód od porosej lasem góry Chowaniec cignie si gboki i dugi jar, w którym wida wszdzie glin na 3 — 8 m. odsonit. Glina spoczywa bezporednio na kredzie, jest w caym pokadzie je- dnaka, czsto take zbita z pionowemi szczelinami i szparami. Nigdzie koo Lwowa nie napotkaem tak piknie rozwinitych pokadów gliny, jak tu w tej miejscowoci. ciany jej, pitrzc si w rozmaitych zaomach i kierunkach, tworz jakby jaki labi- Strona 10 572 rynt. W caym obie tym albo nie ma glina wcale uwarstwo- wania, albo wystpuj w niej warstwy niewyrane. jednem W miejscu, po prawej stronie jaru, idc w gór, znalazem glin najwidoczniej uwarstwowan naprzemian z piaskiem i drobnym szutrem, nieco za niej pod temi warstwami wiksze odamki ostrokrawdzistego szutru z trzeciorzdowych wapieni. Patrzc na wyej pooone warstewki drobnego szutru z piaskiem zmie- szanego, nie trudno domyle si, e naniosa je woda i to naj- prawdopodobniej ju w czasie okresu alluwialnego, co zreszt take uszkodzone skorupki diluwialnych miczaków w wikszej iloci na jednem miejscu nagromadzone i odmiennie uoona nad niemi glina na ten sam domys naprowadzaj. "W warstwach tych znalazem oprócz innych, niej wymienionych skorupek, jeszcze dwie skorupki Limnaea truncatula. Skorupek w glinie bardzo wiele, jakby je kto nasia. Wszyst- kie skorupki s cae, pomimo swej nader delikatnej budowy. S to te same gatunki co zreszt wszdzie w glinie: Succinea oblonga, Ileliz hispida, II. hispida var. seplenirionais, Pupa tnuscorum i Helix tenuildbris. W górze przy kocu jaru skorupki te znikaj z gliny zu- penie. Geody wapienne izwapniao resztki rolinne zawiera glina wszdzie. Mae blaszki yszczyku potasowego rozsiane s w podobnie w caej warstwie. niej Na wierzchoku tego wzniesienia równie przy kocu jaru , tego napotkaem jeszcze na tak zwane studnie glinowe, o któ- rych Eickthofen w pracy swej o glinie w Chinach wspomina. Od strony pónocnej tego samego lasu mamy take jar g- boki, w którym glina ley na tym samym podkadzie. jednem, W w jar wysunitem* miejscu, nie dostrzegem adnej poredniej warstwy midzy glin i kred. Glina jest jakby odcita od opoki Pod glin znalazem tu dosy duy, okoo 1 klgr. wacy, ksztatu jajowatego otoczak piaskowca kwarcytowego, podobny do odamka kwarcytowego z Pasiek. Gródek. Koo Gródka, mianowicie obok dworca kolejo- wego w Drozdowicach, wystpuje najczciej glina pod 30 60 — cm. warstw czarnoziemu. Glina ta nie jest miaka, odsonita Strona 11 573 bardziej twarda i zbita, zawiera w sobie bardzo nieznaczn ilo wapna nie ma wcale skorupek miczaków dyluwialnych i , nie widziaem w niej take geod wapiennych. Ma ona wszelkie ce- chy gliny, zwanej w geologii Berglehm. Nad samym stawem koto lasusosnowego tworz zamiast gliny lotne piaski wierzchni warstw. Piaski te, najczciej po- mieszane nieco z glin, s bdto nieuwarstwowane bdzto uka- daj si warstewkami do 4 cm. gruboci. Zauwaaem, e wsz- dzie, gdzie tylko lotne piaski uoyy si warstewkami, materya warstw poszczególnych jest zawsze róny, a mianowicie w jednych jest piasek drobno- w drugich za gruboziarnisty. Piaski na- krywaj niekiedy czarnoziem (na 30 — 60 cm.), albo te gniazdami wystpujce mae warstewki wgla drzewnego. Szczerze c. Ca prawie gór szczerzeck i przeciwlege od poudniowo-zachodniej std strony wzgórze na Zbudowie na- krywa glina. Najwicej gliny uoyo si na stokach szczerzeckiej góry, zwróconych ku wschodowi. Stoki zachodnie i zachodnio- poudniowe nie maj prawie wcale gliny, a miejsce niej rozwi- ny si lotne trzeciorzdowe piaski. Glina ley jak koo Lwowa na piaskach mioceskich, wapieniach litotamniowych i trzecio- rzdowych piaskowcach, a prócz tego jeszcze bezporednio na gipsach. Skorupki, jakie tu take zebraem, nale do: Helix tenuilabris, II. hispida var. septentrionalis i Pupa muscorum. Wyniki z dokonanyoh bada. Glina dyluwialna (Lóss) wystpuje wszdzie tak w pobliu samego Lwowa jak i w dalszej jego okolicy jako wierzchnia war- stwa rozmaitej, czsto 10 m. gruboci, pokrywajc z maymi wy- jtkami wszystkie wzgórza i take doliny. ich zbocza, nierzadko Na najwyszym punkcie we Lwowie, t. j. na "Wysokim zamku i przylegej górze piaskowej gliny wcale nie ma, natomiast na Czartowskiej skale, o 20 m. wyej od "Wysokiego zamku wznie- sionej, idzie glina dyluwialna, a po sam szczyt góry. ("Woln od gliny jest w tern miejscu tylko sama skaa od strony póno- cnej). Taka sama glina rozprzestrzenia si od Lwowa a po za- Strona 12 574 chodnie krace wyyny podolskiej (Szczerzec), i na jej dalszych ku pónocy wysunitych wzgórzach, koo Hooska i Malechowa. Od strony wschodniej okrywa glina pónocne krace pasko- wzgóra, od poudniowej za strony Lwowa rozwija si dalej, o ile z dawniejszych wycieczek pamitam, ku Toszczowowi, Sta- remu siou i Bóbrce W jarach albo na pochyociach niektórych wzniesie ley zazwyczaj wicej gliny na stokach ku wschodowi zwróconych, anieli na innych. Na pochyociach ku zachodowi zwróco- nych brak gliny niekiedy zupenie. Czasem zamiast gliny miakiejpokrywa trzeciorzdowe warstwy glina bardziej plastyczna (Berglehm), rónica si od poprzedniej mniejsz za- wartoci piasku, skadem chemicznym, jakotó brakiem resztek zwierzcych, a czsto nawet geod wapiennych. Glina dyluwialna spoczywa albo na pokadach drugorzdnych (kredzie), albo te trzeciorzdowych, a to na wapieniach litotamniowych, piaskach, piaskowcach, zlepiecach i iach trzeciorzdowych, w Szczercu take na gipsach. W niektórych miejscach ley glina dyluwialna miaka (Lfiss) na glinie szarej iowatej, zawierajcej korzeniaki limontem przesiknite. Midzy glin dyluwialna a jej podka- dem s czsto warstwy przechodowe (szuter z glin), rzadziej nie ma wcale adnych warstw porednich. Glina dyluwialna (Loss) wystpuje na zwiedzonym obszarze albo nieuwarstwowana, albo te w maych, niezbyt wyranych warstwach. Poszczególne warstwy oddziela pra- wie zawsze jedne od drugich piasek, niekiedy sama glina z wi- ksz domieszk piasku. Glina zarysowuje i upi si wszdzie szczelinami pionowemi, a kwasem solnym polana, burzy si. Pia- sek w glinie zawarty jest nader drobny, zwykle z ostremi kra- wdziami, zabarwiony na óto elazem, albo te biay, do bia- ych tutejszych piasków mioceskich podobny. Jeeli w glinie uoyy si warstewki piasku, to piasek ten jest zazwyczaj take drobny i ostrokrawdzisty, miejscami tylko gruboziarnisty i nie- kiedy na powierzchni ogadzony, jakby w wodzie otoczony. Glina jest zawsze dziurkowat i ma w sobie wszdzie mniej lub wicej yszczyku potasowego. Na caym badanym obszarze znachodz si w glinie dylu- wialnej (Lóss) skorupki nastpujcych miczaków: Pupa muscorum, L. Strona 13 : 575 Helix hispida, L. H. tenuilabris, Braun i z maymi wyjtkami Succinea oblonga, Dr. W dwu miejscach znalazem Limnaea truncatida, Muli., za w jednem tylko Pupa columellu, Kr. Innych skorupek, o których wyej z dwu miejscowoci wspo- minam nie zaliczam do miczaków glinowych w okolicy Lwowa. , Prócz tych resztek zwierzcych znalazem jeszcze w glinie na Poczyskiej górze koci zwierzt sscych i pazów i koci jakie- go gryzonia w lesie koo Czartowskiej skay. celu bliszego W ich rozpoznania, udaem si do Dra "Woldfich'a, profesora przy akademickiem gimnazyum w "Wiedniu. Podug jego wic ozna- czenia, koci, wydobyte z gliny na górze Poczyskiej, nale do nastpujcych zwierzt 1. Myoxus glis, Basius. Tego gatunku gryzonia zebraem trzy dolne szczki, jedna bez adnego zba trzonowego, druga o jednym, za trzecia o dwu zbach trzonowych. Szczki te s zupenie identyczne z takiemi samemi szczkami, znalezionemi w glinie dyluwialnj koo Sudslavic i opisanemi przez prof. Wol- dfich a. (Diluwiale Fauna von Sudslavic 84. B. d. Sitzb. der Kais. Acad. d. Wiss. — Wien 1881). 2. Arvicola agrestis, Blusius (?), kawaek lewej szczki z dwo- ma zbami trzonowymi. Gatunek ten moe naley do fauny lenej, albo te do fauny stepowej, jak si o tern wyraa w licie prof. Woldfich. 3. Arvicóla sp? 2 koci odnó. 4. maego jakiego gatunku odnóa i koci szczkowe. Rana, 5. Bufo? kilka odamków odnó. Koci z gliny z pod Czartowskiej skay nie dadz si z wszelk dokadnoci oznaczy i o ile z kilku uamków czaszki i eber sdzi mona naley mog do gryzonia redniej wiel- , koci. Prof. "Woldrich zatrzyma wszystkie te koci u siebie, chcc je oznaczy. jeszcze bliejwic moe, By e póniej bdzie mona o tem co wicej powiedzie. Z rolin zawiera glina wszdzie i zawsze korzenie i drobne Strona 14 576 odygi, prawdopodobnie traw, wapnem przesiknite i powle- czone. Na niektórych miejscach wystpuje w glinie ostrokrawdzi- sty szuter, pochodzcy z odamków pokadów trzeciorzdowych z najbliszego jej otoczenia; nader rzadko (w lesie pod Czarto- wsk ska) zdarzaj si krzemieniste otoczaki z warstw litota- mniowych i kawaki drzewa kwarcem przesiknite (drzewo ska- mieniae), równie jak krzemieniste otoczaki z warstw trzecio- rzdowych. Geod wapiennych (Lósskindel) okrgawych lub wy- duonych i zaokrglonych rónej wielkoci, niekiedy do 10 cm. dl. nie brak nigdzie w glinie dyluwialnej. Kwarcytowy odamek piaskowca z Pasiek i otoczak z Malechowa nale prawdopodo- bnie do kamieni eratycznych, u nas jeszcze czsto na niu pó- nocnym pod glin napotykanych. Prócz tego znachodz si jesz- — cze w glinie miejscami cienkie 3 6 mm. grube warstewki rudy limonitowej, podobnie jak geody wapienne miejscowego utworu. Sdz, e nie bdzie od rzeczy, jeeli tu na tern miejscu zestawi geograficzne w kraju naszem rozmieszczenie czterych (H. hispida, Pupa muscorum. Succinea oblonga i Limnaa trunca- ula) yjcych u nas gatunków miczaków*). wystpuje u nas miejscami na wyynie po- IIelix hispida dolskiej, raz liczniej, drugi razznowu bardzo nawet rzadko. Na niu pónocnym w okolicach nadbuaskich naley do pospoli- tych miczaków. Zbieraem go take gdzieniegdzie na podgórzu karpackiem. Skorupki, w glinie napotykane, s juto zupenie identyczne z naszemi formami typowemi, albo te zbliaj si do formy var. septcntrionalis, Cless., podanej dotd z pónocnych Niemiec. Pupa muscorum yje u nas wszdzie na podgórzu cam karpackiem na wyynie podolskiej. Koo Lwowa jest pospolit i na pochyociach prawie wszystkich wzgórz pod kamieniami i gnijcymi kawakami drzewa, w ogóle na tern samem wszdzie miejscu, gdzie obecnie jej skorupki take w glinie si znajduj. Niektóre okazy z gliny wydobyte nie róni si niczem od y- *) Blisze szczegóy poziomego i pionowego ich rozsiedlenia w Galicji po- daem w Xn, XIII, XIV i XV Tom. Spraw. Kom. fie. Strona 15 577 jcych, inne znowu s wiksze i podobne do odmiany rlongata Cless., u nas równie nierzadko napotykanej. Succinea óblonga yje u nas w caym kraju, ale nielicznie, w nizinach i górach. Koo Lwowa po stokach wzgórz nierzadka, nigdy jednak nie wystpuje w takiej iloci jak w glinie. Form typow i odmian humilis, Drouet zbieraem w okolicy Lwowa na powierzchni ywe, za puste skorupki w glinie. Limnaea truncatula yje obecnie u nas w caej Galicyi, czciej w pyncych anieli stojcych wodach. *W górach posuwa si potokami a do górnej granicy kosodrzewu. H- enuilabris i P. coumella yj teraz tylko w pónocnej Rosyi. Pierwszy gatunek znaleziono jeszcze w jednej górskiej miejscowoci w Niemczech. Oba atoli gatunki wystpuj u nas i w rodkowej Europie, H. tenuilabris prawie zawsze i wszdzie licznie, za P. coumella zrzadka i miejscami tylko w glinie dyluwialnj. Kilka uwag nad Dra Olszewskiego teoryj pochodzenia nafty w Galicji *) przez Rudolfa Zubera. Ozrozumiaem pogld Dra Olszewskiego, wznowi on ile teoryj Hochstetter'a z t zmian, e ródo nafty galicyjskiej umieszcza w pokadach sylurskich majcych si znajdowa pod utworami karpackimi, podczas gdy ów przyjmowa w ich miejsce pokady wgla kamiennego. Zgadza on si na to, nafta jest e pochodzenia organicznego, aby nagro- nie dowierzajc jednak, madzone w utworach karpackich szcztki organiczne mogy wystarczy do wytworzenia znaczniejszej iloci nafty, szuka wikszej masy organizmów w formacyjach starszych, ni karpackie i — z zestawienia stosunków geologicznych okolic ssiednich dochodzi do wniosku, e najprawdopodobniej bd pod Karpatami bogate w organizmy pokady sylurskie, które wytworzyy przez „such destylacyj" ca ilo znajdowanej dzi w modszych warstwach nafty. Przedewszystkiem musz tu wystpi przeciw uywaniu w tern miejscu pojcia „suchej destylacyi" cia organicznych.