Jean M. Auel Łowcy Mamutów 1 Trzęsąc się ze strachu, Ayla kurczowo przylgnęła do wysokiego mężczyzny stojącego obok i obserwowała zbliżającą się grupę. Jondalar opiekuńczo objął ją ramieniem, ale to jej nie uspokoiło. Jest taki wielki! - przeszło jej przez myśl, gdy gapiła się na mężczyznę idącego na czele grupy, którego broda i włosy miały kolor ognia. Nigdy nie widziała nikogo tak dużego. Nawet Jondalar malał w porównaniu z nim, chociaż obejmujący ją mężczyzna górował nad większością ludzi. Czerwonowłosy człowiek, który do nich podchodził, był nie tylko wysoki. Był potężny, zwalisty jak niedźwiedź. Miał potężny kark, jego piersi wystarczyłyby dla dwóch zwykłych mężczyzn, a masywne mięśnie przedramienia dorównywały wielkości uda normalnego człowieka. Ayla zerknęła na Jondalara. Jego twarz nie wyrażała strachu, ale uśmiech był niepewny. To byli obcy ludzie, a długie podróże nauczyły go ostrożności w kontaktach z nieznajomymi. - Nie przypominam sobie, żebym was kiedykolwiek widział - powiedział mężczyzna. - Z jakiego obozu jesteście? Nie mówił językiem Jondalara, zauważyła Ayla, ale jednym z innych języków, których Jondalar ją uczył. - Z żadnego obozu - powiedział Jondalar. - Nie jesteśmy Mamutoi. - Puścił Aylę i postąpił krok do przodu, z rękami wyciągniętymi przed siebie i z otwartymi dłońmi, żeby pokazać, że niczego nie ukrywa, a zarazem w geście przyjaznego pozdrowienia. - Jestem Jondalar z Zelandonii. - Zelandonii? To dziwne... Chwileczkę, czy dwaj obcy mężczyźni nie zatrzymali się u tych ludzi znad rzeki, którzy mieszkają na zachodzie? Zdaje się, że nazwa, jaką słyszałem, brzmiała jakoś podobnie. - Tak, mój brat i ja mieszkaliśmy z nimi - potwierdził Jondalar. Mężczyzna z płonącą brodą myślał przez chwilę, po czym nieoczekiwanie wyciągnął ręce w kierunku Jondalara i chwycił go w łamiący kości, niedźwiedzi uścisk. - No to jesteśmy spokrewnieni! - zagrzmiał i szeroki uśmiech rozjaśnił mu twarz. - Tholie jest córką mojego kuzyna! Na twarz Jondalara wrócił uśmiech. - Tholie! Kobieta o imieniu Tholie była współtowarzyszką mojego brata. Ona nauczyła mnie waszego języka. - Oczywiście! Powiedziałem ci. Jesteśmy spokrewnieni. Złapał przyjacielsko wyciągnięte ręce Jondalara, których przedtem nie chciał przyjąć. - Jestem Talut, przywódca Obozu Lwa. Ayla zobaczyła, że wszyscy się teraz uśmiechali. Talut rzucił jej promienny uśmiech, po czym przyjrzał jej się z uznaniem. - Widzę, że teraz nie podróżujesz z bratem - powiedział do Jondalara. Jondalar znowu objął Aylę, która zauważyła na jego twarzy przelotny wyraz bólu oraz zmarszczone czoło. - To jest Ayla. - To niezwykłe imię. Czy jest z obozu rzecznych ludzi? Jondalara zaskoczyła bezpośredniość pytania, po czym, przypomniawszy sobie Tholie, uśmiechnął się. Niska, przysadzista kobieta, którą znał, nie przypominała kolosa, z którym teraz rozmawiał na brzegu rzeki, ale oboje byli wyciosani z tego samego kamienia. Oboje byli bezpośredni, otwarci, niemal niewinnie szczerzy. Nie wiedział, co odpowiedzieć. Nie było łatwo wyjaśnić, kim jest Ayla. - Nie, mieszka w dolinie, kilka dni podróży stąd. Talut był zdziwiony. - Nie słyszałem o kobiecie o tym imieniu, która mieszka niedaleko. Jesteś pewien, że należy do Mamutoi? - Jestem pewien, że nie należy. - No to kim są jej ludzie? Tylko my, Łowcy Mamutów, żyjemy w tej okolicy. - Nie mam ludzi - powiedziała Ayla z odrobiną wyzwania, podnosząc głowę. Talut uważnie ją obserwował. Mówiła jego językiem, ale jakość jej głosu i sposób, w jaki wymawiała słowa były... dziwne. Nie nieprzyjemne, tylko niezwykłe. Jondalar mówił z akcentem obcego języka. Różnica w jej wymowie wykraczała poza obcy akcent. Talut był zaciekawiony. - Tak, ale to nie jest miejsce na rozmowy - powiedział wreszcie. - Nezzie głowę mi zmyje, jeśli was nie zaproszę na wizytę. Goście to zawsze trochę rozrywki, a my już dawno nie mieliśmy gości. Obóz Lwa chętnie was powita, Jondalar z Zelandonii i Ayla Bez Ludzi. Przyjdziecie? - Co sądzisz, Aylo? Chciałabyś ich odwiedzić? - spytał Jondalar, przechodząc na zelandonii, żeby mogła odpowiedzieć szczerze, bez obawy, że obrazi Taluta. - Czy nie pora, żebyś spotkała ludzi własnego rodzaju? Czy nie to właśnie powiedziała ci Iza? Znajdź swoich własnych ludzi? - Nie chciał okazać zbytniej gorliwości, ale po tak długim czasie bez nikogo innego, bardzo chciał tych odwiedzin. - Nie wiem - powiedziała, marszcząc brwi w niezdecydowaniu. - Co o mnie pomyślą? On chciał wiedzieć, kim są moi ludzie. Nie mam już więcej ludzi. A co, jeśli mnie nie polubią? - Polubią cię, Aylo, uwierz mi. Wiem, że polubią. Talut cię przecież zaprosił. Nie jest dla niego ważne, że nie masz ludzi. Poza tym, nigdy się nie dowiesz, czy by cię zaakceptowali, ani czy ty byś ich polubiła, jeśli nie dasz im szansy. To jest rodzaj ludzi, wśród których powinnaś była wyrosnąć. Nie musimy długo zostawać. Możemy odejść, kiedy zechcemy. - Kiedy zechcemy? - Oczywiście. Ayla wpatrywała się w ziemię, próbując podjąć decyzję. Chciała pójść z nimi. Pociągali ją ci ludzie i chciała więcej o nich wiedzieć, ale żołądek ściskał jej się ze strachu. Podniosła głowę i zobaczyła dwa kudłate konie stepowe, które pasły się na trawiastej łące koło rzeki. Jej strach wzrósł. - A co z Whinney!? Co z nią zrobimy? Mogą chcieć ją zabić. Nie mogę nikomu pozwolić na skrzywdzenie Whinney! Jondalar zapomniał o Whinney. Co oni sobie pomyślą? - zastanawiał się. - Nie wiem, co zrobią, Aylo, ale nie myślę, żeby ją zabili, jeśli im powiemy, że jest wyjątkowa i nie przeznaczona do jedzenia. - Pamiętał własne zdziwienie i uczucie nabożnej grozy wobec związku Ayli z koniem. Ciekawe będzie zobaczyć ich reakcję. Mam pomysł. Talut nie rozumiał, co Ayla i Jondalar mówili, ale wiedział, że kobieta jest niechętna i mężczyzna próbuje ją namówić. Zauważył też, że nawet w jego języku mówi z tym samym, niezwykłym akcentem. Jego język - zdał sobie sprawę przywódca - ale nie jej. Z przyjemnością rozważał sprawę zagadkowej kobiety - zawsze lubił rzeczy nowe i niezwykłe, stanowiły wyzwanie. Nagle jednak tajemnica nabrała nowych wymiarów. Ayla gwizdnęła, głośno i przenikliwie. Niespodziewanie kobyła koloru siana i źrebak o niezwykłej ciemnobrązowej maści przygalopowali prosto do nich i stanęli przy kobiecie, która ich pogłaskała! Wielki mężczyzna stłumił dreszcz nabożnej grozy. To, co zobaczył, wykraczało poza wszystko, czego w życiu doświadczył. Czy jest mamutem? - zastanawiał się z rosnącą obawą. Czy ma specjalną moc? Wielu służących Matce twierdziło, że mają specjalną magię przywoływania zwierząt i kierowania polowaniem, ale nigdy nie widział nikogo, kto tak potrafił panować nad zwierzętami, żeby przyszły na dany im sygnał. Ona ma wyjątkowy talent. Trochę to przerażało, ale jak obóz mógłby zyskać! Polowania byłyby takie łatwe! Talut jeszcze nie pozbierał się z jednego szoku, kiedy kobieta dostarczyła mu następnego. Trzymając sztywną grzywę kobyły, wskoczyła na jej grzbiet i usiadła okrakiem. Szczęka wielkiego mężczyzny opadła w zdumieniu, kiedy koń z Aylą na grzbiecie pogalopował wzdłuż brzegu rzeki. Wraz ze źrebakiem popędzili zboczem wzgórza na step. Zdumienie, jakie widniało w oczach Taluta, malowało się również na twarzach reszty grupy. Dwunastoletnia dziewczynka przysunęła się do przywódcy i oparła o niego. - Jak ona to zrobiła, Talucie? - spytała drżącym głosem, pełnym zaskoczenia, nabożnego podziwu i zazdrości. - Ten mały koń był tak blisko, prawie mogłam go dotknąć. Wyraz twarzy Taluta złagodniał. - Będziesz musiała ją spytać, Latie. Albo Jondalara - powiedział, odwracając się do wysokiego gościa. - Sam dobrze nie wiem -powiedział Jondalar. - Ayla ma specjalny sposób obchodzenia się ze zwierzętami. Wychowała Whinney od źrebaka. - Whinney? - Tylko tak potrafię wymówić imię, jakie nadała kobyle. Kiedy ona je mówi, to można pomyśleć, że sama jest koniem. Źrebak nazywa się Zawodnik. Ja go nazwałem, poprosiła mnie o to. W zelandonii to znaczy ktoś, kto szybko biega. Znaczy również: ten, kto próbuje być najlepszy. Jak pierwszy raz zobaczyłem Aylę, pomagała właśnie kobyle przy porodzie. - To musiał być widok! Nie sądziłem, że kobyła może wtedy komuś pozwolić zbliżyć się do siebie - powiedział jeden z mężczyzn w grupie. Demonstracja konnej jazdy miała zamierzony przez Jondalara efekt i uznał, że pora powiedzieć o niepokojach Ayli. - Myślę, że chciałaby odwiedzić wasz obóz, Talucie, ale boi się, że będziecie myśleć, że te konie to po prostu jakiekolwiek konie, a ponieważ nie boją się ludzi, będzie je łatwo zabić. - To prawda. Odkryłeś moje myśli, ale to nie było trudne. Talut patrzył na powracającą Aylę, wyglądającą jak jakieś dziwne zwierzę, pół-człowiek i pół-koń. Był zadowolony, że nie natknął się na nią niespodziewanie. To byłoby... denerwujące. Zaczął się zastanawiać, jak by to było samemu jechać na grzbiecie konia i czy też wyglądałby tak imponująco. Nagle, gdy wyobraził sobie siebie siedzącego okrakiem na grzbiecie stepowego konia, zaczął się głośno śmiać. - Raczej ja mógłbym nosić tę kobyłę niż ona mnie! - wykrztusił. Jondalar zachichotał. Nie trudno było prześledzić myśl Taluta. Wielu ludzi się uśmiechało lub chichotało i Jondalar zdał sobie sprawę z tego, że wszyscy musieli myśleć o jeździe na koniu. Nie było w tym nic dziwnego. Jemu samemu też to natychmiast przyszło do głowy, kiedy pierwszy raz zobaczył Aylę na grzbiecie Whinney. Ayla zobaczyła zszokowane twarze ludzi i, gdyby nie czekający na nią Jondalar, popędziłaby konia z powrotem do doliny, skąd przyszli. We wczesnej młodości zbyt często była potępiana za zachowania, które się innym nie podobały. I wystarczająco dużo zaznała potem wolności, kiedy żyła sama, żeby teraz nie chcieć krytyki za robienie tego, co jej się podoba. Była gotowa powiedzieć Jondalarowi, że jak chce, to może iść z wizytą; ona wraca do Doliny Koni. Ale kiedy wróciła i zobaczyła Taluta krztuszącego się ze śmiechu na myśl, że mógłby siedzieć na małym koniu, zmieniła zdanie. Śmiech był dla niej czymś cennym. Kiedy żyła z klanem, nie wolno było jej się śmiać; śmiech denerwował ludzi klanu i był dla nich nieprzyjemny. Śmiała się głośno tylko z Durcem, w ukryciu. Dopiero Maluszek i Whinney nauczyli ją cieszyć się śmiechem, a Jondalar był pierwszym człowiekiem, który otwarcie śmiał się razem z nią. Obserwowała go teraz, jak śmiał się razem z Talutem. Spojrzał na nią zadowolony. Magia jego oczu o niezwykle żywym, niebieskim kolorze sięgnęła miejsca, które zareagowało drżącym żarem i wezbrało falą miłości do niego. Nie mogła wrócić do doliny bez Jondalara. Sama myśl o życiu bez niego powodowała dławiące ściśnięcie gardła i piekący ból powstrzymywanych łez. Jadąc w ich kierunku, zauważyła, że chociaż Jondalar nie dorównywał rozmiarami czerwonowłosemu mężczyźnie, był niemal równie wysoki jak on, wyższy zaś od pozostałych trzech mężczyzn. Nie, jeden z nich to chłopiec. A czy to jest dziewczynka? Ukradkiem obserwowała grupkę ludzi, nie chcąc się na nich gapić. Ruchami ciała dała Whinney sygnał i koń stanął. Przełożyła nogę przez grzbiet kobyły i zeskoczyła na ziemię. Oba konie wydawały się zdenerwowane, więc kiedy Talut podszedł, pogłaskała Whinney i objęła kark Zawodnika. W równym stopniu co one potrzebowała poczucia pewności, jakie dawała ich bliskość. - Ayla Bez Ludzi - powiedział, niepewny czy jest to właściwa forma zwracania się do niej, chociaż pasowało to do kobiety o tak niesamowitych talentach. - Jondalar mówi, że boisz się o swoje konie, że może im się stać krzywda, jeśli nas odwiedzisz. Powiadam więc, że dopóki Talut jest przywódcą Obozu Lwa, nic nie stanie się kobyle i jej źrebakowi. Chciałbym, żebyś nas odwiedziła i przyprowadziła konie. - Uśmiechnął się szeroko i zachichotał. - Nikt nam inaczej nie uwierzy! Była teraz bardziej odprężona i wiedziała, że Jondalar chce odwiedzić obóz. Właściwie nie było powodu odmówić, a pociągał ją ten wielki, czerwonowłosy mężczyzna, który tak łatwo się śmiał. - Tak, przyjdę - powiedziała. Talut z uśmiechem skinął głową, zastanawiając się nad jej dziwnym akcentem i zdumiewającym stosunkiem do koni. Kim jest Ayla Bez Ludzi? Ayla i Jondalar obozowali na brzegu szybko płynącej rzeki. Tego ranka, zanim spotkali ludzi z Obozu Lwa, mieli zamiar zawrócić. Rzeka była zbyt szeroka, by można ją było przejść bez kłopotów i nie warto było się wysilać, skoro i tak mieli wracać tą samą trasą. Stepy na wschód od doliny, w której Ayla przez trzy lata żyła sama, były łatwiej dostępne i młoda kobieta nieczęsto wybierała trudniejszą drogę na zachód od doliny, nie znała więc tych terenów. Chociaż z doliny wyruszyli na zachód, nie mieli żadnego specjalnego celu i skręcili na północ a potem na wschód, ale znacznie dalej niż Ayla kiedykolwiek sama zapędziła się w trakcie polowań. Jondalar namówił ją na wycieczkę, żeby ją przyzwyczaić do podróżowania. Chciał ją zabrać ze sobą do domu, ale jego dom był daleko na zachód. Opierała się temu, bała się porzucenia bezpiecznej doliny i życia z nieznanymi ludźmi w obcym miejscu. Chociaż Jondalar bardzo chciał powrócić do domu po wielu latach podróżowania, zgodził się spędzić zimę wraz z nią w dolinie. Do jego domu było daleko - prawdopodobnie cały rok podróży - i lepiej było rozpocząć marsz wiosną. Do tego czasu z pewnością uda mu się przekonać ją, żeby z nim poszła. Nie chciał nawet myśleć o tym, że może mu się to nie udać. Ayla znalazła go ciężko rannego i bliskiego śmierci z początkiem ciepłej pory, która teraz kończyła się, i wiedziała o tragedii, jaka go dotknęła. Pokochali się, kiedy go pielęgnowała, chociaż długo trwało zanim pokonali bariery stworzone przez ich całkowicie odmienne wychowanie. Jeszcze ciągle uczyli się wzajemnych obyczajów i nastrojów. Ayla i Jondalar dokończyli zwijanie obozu i ku zdziwieniu i zainteresowaniu czekających ludzi, wpakowali swoje zapasy i wyposażenie na konia, nie do plecaków, które musieliby nosić sami. Chociaż czasami jeździli razem na krzepkim koniu, Ayla uznała, że Whinney i jej źrebak będą spokojniejsi, jeśli ją będą widzieć. Szli więc za grupką ludzi i Jondalar prowadził Zawodnika za długi sznur przyczepiony do rzemienia opasującego łeb źrebaka. Whinney szła za Aylą bez żadnego uwiązania. Przez wiele kilometrów szli wzdłuż rzeki, przez szeroką dolinę, której zbocza przechodziły w trawiasty step. Na pobliskich zboczach sięgająca piersi trawa z dojrzałymi i ciężkimi kłosami kłębiła się w złotych falach zgodnie z rytmem ruchów zimnego powietrza, przywiewanego w kapryśnych porywach z masywnego lodowca na północy. Na otwartym stepie kilka pokrzywionych i sękatych sosen i brzóz kuliło się wzdłuż strumieni, korzeniami szukając wilgoci, zabieranej przez wysuszający wiatr. W pobliżu rzeki trzciny i cibory były nadal zielone, chociaż zimny wiatr kołysał już niemal nagimi gałęziami drzew liściastych. Latie trzymała się z tyłu grupy, spoglądając od czasu do czasu na kobietę i konie, dopóki za zakrętem rzeki nie zobaczyli innych ludzi. Wtedy pobiegła naprzód, bo pierwsza chciała opowiedzieć o gościach. Słysząc jej okrzyki, ludzie odwrócili się i zamarli, patrząc na zbliżającą się grupę. Inni ludzie zaczęli wychodzić z czegoś, co wydawało się Ayli dużą dziurą na brzegu rzeki, jakiegoś rodzaju jaskinią, ale taką, jakiej nigdy w życiu nie widziała. Wyglądała tak, jakby wyrastała zza zbocza, ale nie miała kształtu kamiennego czy ziemnego brzegu. Z darniowego dachu wyrastała trawa, ale otwór był zbyt równy, zbyt regularny i wydawał się dziwnie nienaturalny. Był doskonale symetrycznym łukiem. Nagle zrozumiała. To nie jest jaskinia i ci ludzie nie są klanem! Nie wyglądają jak Iza, jedyna matka, którą pamiętała, ani jak Creb czy Brun, niscy i muskularni, z dużymi brązowymi oczyma przesłoniętymi ciężkimi łukami brwiowymi, z czołem, które schodziło ukosem do tyłu i z wystającymi szczękami bez podbródka. Ci ludzie tutaj wyglądali jak ona. Byli jak ludzie, wśród których się urodziła. Jej matka, jej prawdziwa matka, musiała wyglądać tak, jak jedna z tych kobiet. To byli Inni! To było ich miejsce! Podnieciła i przeraziła ją ta świadomość. Głęboka cisza powitała obcych, i ich dziwne konie, gdy dotarli do stałego zimowiska Obozu Lwa. A potem wszyscy zaczęli mówić równocześnie. - Talucie! Kogo przyprowadziłeś tym razem? - Skąd wziąłeś te konie? - Co im zrobiłeś? Ktoś zwrócił się do Ayli: - Jak to robisz, że stoją? - Z jakiego są obozu, Talucie? Hałaśliwi, towarzyscy ludzie parli do przodu, bo wszyscy chcieli zobaczyć i dotknąć zarówno ludzi, jak i konie. Ayla czuła się przytłoczona i zmieszana. Nie była przyzwyczajona do takiej liczby ludzi naraz. Nie była przyzwyczajona do ludzi, którzy mówią, szczególnie kiedy wszyscy robią to równocześnie. Whinney cofała się, strzygąc uszami, próbowała ochronić swojego przestraszonego źrebaka i odsunąć się od zbliżających się ludzi. Jondalar widział zdenerwowanie Ayli i koni, ale nie umiał wytłumaczyć tej sytuacji Talutowi i pozostałym ludziom. Kobyła pociła się, tańczyła w miejscu. Nagle nie mogła już dłużej tego wytrzymać. Stanęła dęba, zarżała ze strachu i zaczęła przebierać w powietrzu przednimi kopytami, odpędzając ludzi. Ayla skupiła uwagę na koniu. Powtarzała jej imię, które brzmiało jak pocieszające rżenie, i dawała jej znaki gestami, których używała, zanim Jondalar nauczył ją mowy. - Talucie! Nikomu nie wolno dotknąć koni, dopóki Ayla nie pozwoli! Tylko ona nad nimi panuje. One są łagodne, ale kobyła może być niebezpieczna, jeśli się ją prowokuje albo jeśli sądzi, .że jej źrebak jest w niebezpieczeństwie. Ktoś może zostać zraniony - powiedział Jondalar. - Odstąpcie! Słyszeliście go! - krzyknął Talut swym grzmiącym głosem, który wszystkich uciszył. Kiedy ludzie i konie uspokoili się, Talut mówił dalej, już normalnym tonem: - Ta kobieta to Ayla. Obiecałem jej, że żadna krzywda nie spotka tutaj jej koni. Obiecałem jako przywódca Obozu Lwa. To jest Jondalar z Zelandonii, krewny i brat współtowarzysza Tholie. - Potem z uśmiechem zadowolenia dodał: - Talut przyprowadził nie byle jakich gości! Wokół ludzie kiwali głowami. Stali i patrzyli z nie ukrywaną ciekawością, ale dość daleko, by uniknąć końskich kopyt. Nawet gdyby goście odeszli w tym momencie, spowodowali wystarczająco dużo zainteresowania, by można było o nich plotkować i opowiadać przez lata. Wiadomość, że dwóch obcych mężczyzn przebywało w okolicy i mieszkało z rzecznymi ludźmi na południowym zachodzie, była szeroko omawiana na Letnim Spotkaniu. Mamutoi handlowali z Sharamudoi, a ponieważ Tholie, która była krewną, wybrała rzecznego mężczyznę, Obóz Lwa był tym bardziej zainteresowany. Nie spodziewali się jednak, że jeden z tych obcych mężczyzn pojawi się w ich obozie, w dodatku z kobietą o magicznej władzy nad końmi. - Jak się czujesz? - Jondalar spytał Aylę. - Przestraszyli Whinney i Zawodnika. Czy ludzie zawsze mówią naraz? Mężczyźni i kobiety równocześnie? To kłopotliwe, są tak głośni, skąd wiesz, kto co mówi? Może powinniśmy wrócić do doliny. - Obejmowała kobyłę za kark i opierała się o nią, pocieszając i czerpiąc pociechę. Jondalar wiedział, że Ayla jest niemal równie nieszczęśliwa jak konie. Zaszokował ją hałaśliwy napór ludzi. Może nie powinni zostawać tu zbyt długo. Może lepiej było zacząć od kontaktów z dwojgiem, trojgiem ludzi, dopóki się nie przyzwyczai, ale czy to kiedyś nastąpi. No cóż, byli już tutaj. Poczeka i zobaczy. - Czasami ludzie są głośni i mówią wszyscy naraz, ale na ogół mówią po kolei. Myślę, że teraz będą już ostrożniejsi z końmi powiedział i Ayla zaczęła zdejmować kosze przywiązane do boków zwierzęcia uprzężą, którą zrobiła ze skórzanych pasków. Jondalar zabrał Taluta na stronę i cicho mu powiedział, że konie i Ayla są trochę nerwowe i potrzebują czasu, żeby się do wszystkich przyzwyczaić. - Będzie lepiej, gdyby na trochę zostawić ich w spokoju. Talut zrozumiał i przekazał to wszystkim ludziom w obozie. Rozproszyli się, zajęli się swoimi pracami: przygotowywaniem jedzenia, wyprawianiem skór, robieniem narzędzi, tak że mogli obserwować przybyszów, ale dyskretnie. Oni też odczuwali niepokój. Obcy byli interesujący, ale kobieta z taką przemożną magią mogła zrobić coś nieoczekiwanego. Tylko kilkoro dzieci zostało i patrzyło z żywym zainteresowaniem, jak kobieta i mężczyzna zdejmowali pakunki z konia, ale dzieci Ayli nie przeszkadzały. Od lat nie widziała dzieci, od czasu, kiedy opuściła klan, i była ich ciekawa w równym stopniu, co one jej. Zdjęła uprząż z Whinney i rzemień z Zawodnika, potem klepała i głaskała oboje. Kiedy skończyła czesać źrebaka, zobaczyła Latie patrzącą z tęsknotą na młode zwierzę. - Chcesz dotknąć koń? - spytała Ayla - Mogę? - Chodź. Daj ręka. Ja pokażę. - Wzięła rękę Latie i przyłożyła ją do włochatej, zimowej sierści na wpół dorosłego konia. Zawodnik odwrócił łeb i dotknął pyskiem dziewczynkę. Rozpromieniła się z wdzięczności. - On mnie lubi! - On też lubi, gdy się go drapie. Tak - powiedziała Ayla, pokazując dziecku szczególnie wrażliwe miejsca na ciele źrebaka. Zawodnik był zachwycony poświęcaną mu troską i okazywał to, a Latie nie posiadała się z radości. Ayla odwróciła się do nich tyłem i pomagała Jondalarowi. Nie zauważyła, że podeszło jeszcze jedno dziecko. Kiedy się odwróciła, zaparło jej dech i krew odpłynęła z twarzy. - Czy Rydag może dotknąć konia? - spytała Latie. - On nie umie mówić, ale ja wiem, że chce. - Ludzie zawsze reagowali zdziwieniem na Rydaga. Latie była do tego przyzwyczajona. - Jondalarze! - okrzyk Ayli był raczej zachrypniętym szeptem. - To dziecko, on mógłby być moim synem! On wygląda jak Durc! Jondalar spojrzał i otworzył szeroko oczy ze zdziwienia. To było dziecko mieszanych duchów. Płaskogłowi, których Ayla zawsze nazywała klanem, byli przez większość ludzi uważani za zwierzęta, dzieci zaś takie jak to, uważano za ohydę pół-zwierzęta, pół-ludzie. Sam przeżył szok, kiedy dowiedział się, że Ayla urodziła mieszanego syna. Matkę takiego dziecka traktowano zwykle jak wyrzutka, odrzucano ją ze strachu, że znowu przyciągnie złe duchy i spowoduje, że i inne kobiety urodzą ohydę. Niektórzy odmawiali nawet uznania, że takie dzieci Ć istnieją. Znalezienie więc jednego z nich, żyjącego razem z ludźmi, było czymś niezwykłym - było szokiem. Skąd się wziął ten chłopiec? Ayla i dziecko wpatrywali się w siebie, obojętni na wszystko, co się działo wokół. Jest zbyt szczupły jak na kogoś, kto w połowie jest klanem, myślała Ayla. Oni są normalnie bardzo umięśnieni i mają grube kości. Nawet Durc nie był taki szczupły. Jest chory, stwierdziły doświadczone oczy znachorki. Problem od urodzenia z muskułem w piersiach, który pulsuje, bije i porusza krew, zgadła Ayla. Ale te fakty dotarły do niej bez zastanawiania się. Przypatrywała się uważnie jego twarzy i głowie, szukając podobieństw i różnic między tym dzieckiem a jej synem. Miał duże, brązowe, inteligentne oczy, jak Durc, nawet był w nich wyraz pradawnej mądrości, daleko wykraczającej poza jego lata - odczuła ukłucie tęsknoty i ściśnięcie gardła - ale był w nich także ból i cierpienie, nie tylko fizyczne, czego Durc nigdy nie zaznał. Przepełniło ją współczucie. Kości czołowe dziecka nie były tak wystające. Durc miał tylko trzy lata, kiedy musiała go zostawić, ale już wtedy jego łuki brwiowe były wyraźnie zaznaczone. Oczy i łuki brwiowe Durca były z klanu, ale jego czoło przypominało czoło tego dziecka. Ani jeden, ani drugi nie miał pochyłego i spłaszczonego czoła klanu, tylko wysokie i sklepione, jak jej własne. Jej myśli zawirowały. Durc ma teraz sześć lat, jest wystarczająco duży, żeby ćwiczyć z mężczyznami używanie broni myśliwskiej. Ale to Brun go uczy polować, nie Broud. Na wspomnienie Brouda ogarnęła ją fala gniewu. Nigdy nie zapomni, jak syn towarzyszki Bruna pielęgnował nienawiść do niej aż do czasu, kiedy mógł jej odebrać dziecko i wyrzucić ją z klanu. Zamknęła oczy, bo przeszył ją ból. Nie chciała wierzyć, że już nigdy nie zobaczy swojego syna. Otworzyła oczy, spojrzała na Rydaga i odetchnęła głęboko. Ciekawe, ile ten chłopiec ma lat? Jest nieduży, ale musi być niemal w wieku Durca, myślała, znowu porównując ich obu. Rydag miał jasną skórę i ciemne, kręcone włosy, ale jaśniejsze i delikatniejsze niż krzaczaste, brązowe włosy ludzi klanu. Największa różnica między tym dzieckiem i jej synem jest w brodzie i szyi. Jej syn miał długą szyję, podobną do niej - czasami krztusił się jedzeniem, co nigdy nie zdarzało się dzieciom klanu - i cofnięty, ale wyraźny podbródek. Ten chłopiec miał krótką szyję klanu i wysunięte szczęki. Wtedy przypomniała sobie słowa Latie, że chłopiec nie umie mówić. Nagle, olśniło ją i zrozumiała, jakie było życie tego dziecka. Sama jako pięcioletnia dziewczynka straciła rodzinę w trzęsieniu ziemi i została znaleziona przez grupę ludzi niezdolnych do pełnej, artykułowanej mowy. Musiała nauczyć się języka znaków, którymi oni się porozumiewali. Ale życie z mówiącymi ludźmi bez możliwości mówienia było czymś zupełnie innym. Pamiętała swoją początkową rozpacz, kiedy nie mogła porozumieć się ze swoimi opiekunami. I jeszcze gorszy czas, zanim nauczyła się mówić, kiedy nie mogła doprowadzić do tego, by Jondalar ją rozumiał. A gdyby nie mogła się nauczyć? Zrobiła znak do chłopca, prosty gest powitania, jeden z pierwszych, jakich się nauczyła tak dawno temu. W jego oczach mignęło podniecenie, ale potrząsnął głową i patrzył zaskoczony. Zdała sobie sprawę z tego, że nigdy nie nauczył się klanowego sposobu porozumiewania się gestami, ale musiał mieć jakieś szczątki pamięci klanu. Była pewna, że natychmiast rozpoznał znak. - Czy Rydag może dotknąć małego konia? - znowu spytała Latie. - Tak - odparła Ayla i wzięła go za rękę. Jest tak wątły i kruchy, pomyślała i zrozumiała wszystko. Nie mógł biegać jak inne dzieci. Nie brał udziału w normalnych zabawach. Mógł tylko patrzeć - i pragnąć. Z czułością, jakiej Jondalar nigdy przedtem nie widział, Ayla podniosła chłopca i posadziła go na grzbiecie Whinney. Dała znak kobyle i wolno poprowadziła ją wokół obozu. Wszelkie rozmowy w obozie ucichły - wszyscy gapili się na Rydaga siedzącego na koniu. Chociaż mówili o tym, nikt poza Talutem i ludźmi, którzy byli z nim przy spotkaniu z Aylą, nigdy nie widział człowieka na koniu. Nikt nawet nie pomyślał o czymś podobnym. Postawna kobieta wyszła z dziwnego pomieszczenia i zobaczywszy Rydaga na koniu, który dopiero co bawił się w pobliżu jej głowy, impulsywnie rzuciła się na pomoc. Ale gdy podeszła bliżej, uświadomiła sobie rozgrywający się cichy dramat. Twarz dziecka pełna była zdumionego zachwytu. Ile razy patrzył spragnionymi oczyma na inne dzieci, które robiły coś, czego on nie mógł robić z powodu swojej choroby czy inności? Ile razy pragnął zrobić coś, za co by go podziwiano i mu zazdroszczono? Teraz, po raz pierwszy w życiu, gdy siedział na grzbiecie konia, wszystkie inne dzieci, wszyscy dorośli, patrzyli na niego z zazdrością w oczach. Kobieta ujrzawszy to, zdumiała się. Czy ta nieznajoma rzeczywiście tak szybko zrozumiała chłopca? Tak łatwo go zaakceptowała? Zobaczyła wyraz twarzy Ayli i wiedziała, że tak właśnie jest. Ayla zwróciła uwagę, że kobieta na nią patrzy i że się uśmiecha. Uśmiechnęła się też i zatrzymała się przy niej. - Uszczęśliwiłaś Rydaga - powiedziała kobieta, wyciągając ramiona po dziecko, które Ayla zdjęła z konia. - To mało - odparła Ayla. Kobieta skinęła głową. - Nazywam się Nezzie - powiedziała. - Moje imię Ayla. Przypatrywały się sobie uważnie, bez wrogości. Pytania o Rydaga cisnęły się na usta Ayli, ale wahała się je zadać, niepewna czy byłoby to właściwe. Czy Nezzie jest matką chłopca? Jeśli tak, to jakim sposobem urodziła dziecko mieszanych duchów? - Ayla zastanawiała się znowu nad problemem, który ją dręczył od urodzenia Durca. Jak zaczyna się życie? Kobieta wie o tym dopiero, kiedy jej ciało się zmienia, gdy dziecko w niej rośnie. Jak dziecko dostaje się do ciała kobiety? Creb i Iza wierzyli, że nowe życie zaczyna się, kiedy kobieta połyka ducha totemu mężczyzny. Jondalar sądził, że Wielka Matka Ziemia miesza razem duchy mężczyzny i kobiety i wkłada je w kobietę. Ayla wypracowała jednak własną teorię. Kiedy zauważyła, że jej syn miał pewne jej cechy, a inne klanu, zdała sobie sprawę, że życie zaczęło w niej rosnąć dopiero po tym, jak Broud ją przymusił. Nadal wstrząsała się na to wspomnienie, ale ponieważ było takie bolesne, nie mogła go zapomnieć i doszła do wniosku, że we wkładaniu męskiego organu w miejsce, z którego wychodzą dzieci jest coś, co powoduje powstawanie życia wewnątrz kobiety. Jondalar uważał to za dziwny pomysł i próbował ją przekonać, że to Matka tworzy życie. Nie całkiem mu wierzyła, a teraz zaczęła się zastanawiać. Ayla wyrosła w klanie. Wyglądała inaczej, ale była jedną z nich. Chociaż nienawidziła, kiedy jej to robił, Broud miał do tego prawo. Ale jak mógł mężczyzna z klanu przymusić Nezzie? Tok jej myśli przerwało przybycie kolejnej grupki myśliwych. Jeden z mężczyzn ściągnął z głowy kapuzę i zarówno Ayla, jak Jondalar gapili się zdumieni. Mężczyzna był brązowy! Jego skóra była ciemnobrązowego koloru. Kolorem przypominał Zawodnika, który miał wyjątkową maść. Żadne z nich nie widziało nigdy człowieka z brązową skórą. Miał czarne włosy, ciasno skręcone wokół głowy, tak że tworzyły jakby wełnianą czapkę, jak futro czarnego muflona. Oczy były również czarne i uśmiechał się teraz, pokazując białe zęby i czerwony język, kontrastujące z jego ciemną skórą. Dla obcych był zawsze sensacją i całkiem mu się to podobało. Pod każdym innym względem był całkowicie przeciętny, niezbyt wysoki, tylko o kilka centymetrów wyższy od Ayli i normalnie zbudowany. Ale skoncentrowana witalność, oszczędność ruchów i pewność siebie robiły wrażenie, że wie czego chce i bez marnowania czasu po to sięgnie. Na widok Ayli oczy mu rozbłysły. Jondalar zauważył ten wyraz podziwu. Zmarszczył czoło niechętnie, ale ani jasnowłosa kobieta, ani ciemnoskóry mężczyzna tego nie widzieli. Ayla była zafascynowana innością mężczyzny o niezwykłym kolorze skóry i wpatrywała się w niego z nieopanowanym zdziwieniem dziecka. Jego zaś pociągała jej naiwna niewinność i uroda. Nagle Ayla uświadomiła sobie, że się gapi; zaczerwieniła się i spuściła wzrok. Nauczyła się od Jondalara, że mężczyźni i kobiety mogą na siebie patrzeć otwarcie, ale dla ludzi klanu takie zachowanie było nie tylko niegrzeczne; gapienie się, szczególnie ze strony kobiety, było obraźliwe dla mężczyzny. Tak ją wychowano w klanie i Creb oraz Iza często to podkreślali, stąd jej obecne zażenowanie. To zażenowanie jednak wzbudziło dodatkowe zainteresowanie ciemnego mężczyzny. Kobiety często otwarcie się nim interesowały. Początkowe zdziwienie na jego widok przeradzało się w ciekawość, jakie inne jeszcze mogą być różnice między nim i resztą mężczyzn: Czasami zastanawiał się, czy na Letnim Spotkaniu każda kobieta rzeczywiście musi sama się przekonać, że jest takim samym mężczyzną jak inni. Nie miał nic przeciwko temu, ale reakcja Ayli była dla niego równie intrygująca jak dla niej jego kolor skóry. Nie był przyzwyczajony do uderzająco pięknych, dorosłych kobiet, które rumieniły się jak młodziutkie dziewczyny. - Ranecu, czy poznałeś już naszych gości? - zawołał Talut, podchodząc do nich. - Jeszcze nie, ale czekam... niecierpliwie. Na dźwięk jego głosu Ayla spojrzała na niego i zobaczyła roześmiane oczy pełne pożądania. Jego wzrok dotarł głęboko, do miejsca, które jak dotąd dosięgał tylko Jondalar. Przeszedł ją niespodziewany dreszcz, głęboko westchnęła i szeroko otworzyła swoje szaroniebieskie oczy. Mężczyzna przechylił się w jej kierunku, żeby wziąć jej ręce, ale zanim dokonano zwyczajowej prezentacji, wysoki, obcy mężczyzna wsunął się między nich i z grymasem na twarzy wyciągnął swoje ręce. - Jestem Jondalar z Zelandonii - powiedział. - Kobieta, z którą podróżuję, to Ayla. Ayla była pewna, że coś niepokoiło Jondalara, coś w związku z tym ciemnym mężczyzną. Umiała odczytywać postawę, gesty i zawsze uważnie obserwowała Jondalara, żeby naśladować jego zachowanie. Ale mowa ciała ludzi, którzy zazwyczaj porozumiewali się słowami, była znacznie mniej wyrazista niż u członków klanu, którzy używali głównie gestów do porozumiewania się, tak że nie była pewna własnej oceny. Ci ludzie wydawali się zarówno łatwiejsi, jak i trudniejsi do zrozumienia, jak choćby teraz ta nagła zmiana postawy Jondalara. Wiedziała, że był zły, ale nie wiedziała dlaczego. Mężczyzna przyjął obie ręce Jondalara i mocno nimi potrząsnął. - Na imię mi Ranec, przyjacielu, i jestem najlepszym, choć jedynym, rzeźbiarzem Obozu Lwa - powiedział z uśmiechem. Potem dodał: - Kiedy podróżujesz w takim pięknym towarzystwie, musisz oczekiwać, że będziecie zwracać na siebie uwagę. Teraz Jondalar był zażenowany. Przyjacielskie słowa Raneca i jego otwartość spowodowały, że poczuł się jak gbur. Wspomniał z bólem swojego brata. Thonolan miał tę samą przyjacielską pewność siebie i do niego zawsze należały pierwsze słowa w spotkaniach z obcymi w czasie ich podróży. Jondalar zawsze czuł się źle, kiedy zrobił coś głupiego. Nie chciał w niewłaściwy sposób zaczynać kontaktów z nowymi ludźmi. Teraz okazał co najmniej złe maniery. Ale zdziwił go własny, nagły gniew, zbił go z tropu. Gorąca zazdrość była dla niego nowym uczuciem, a przynajmniej tak dawno go nie doświadczał, że było niespodziewane. Nigdy by się do tego nie przyznał, ale zazwyczaj to kobiety były o niego zazdrosne. Dlaczego miałoby go niepokoić, że jakiś mężczyzna patrzy na Aylę - myślał Jondalar. Ranec miał rację, przy jej urodzie tego właśnie można się spodziewać. I ona też ma prawo do własnych wyborów. Fakt, że był pierwszym mężczyzną jej gatunku, jakiego spotkała, nie oznaczał, że będzie jedynym, jaki jej się będzie podobać. Ayla zobaczyła, że uśmiechnął się do Raneca, ale widziała również, że muskuły jego ramion pozostały napięte. - Ranec zawsze żartuje z tego, chociaż nie ma w zwyczaju zaprzeczać swoim innym talentom - mówił Talut, prowadząc ich w kierunku niezwykłej jaskini, która wydawała się zrobiona z ziemi i jakby wyrastała ze zbocza. - On i Wymez są przynajmniej w tym do siebie podobni. Wymez równie niechętnie przyznaje się do swoich umiejętności w robieniu narzędzi, jak Ranec, syn jego ogniska, do swojej rzeźby. Ranec jest naprawdę najlepszym rzeźbiarzem wszystkich Mamutoi. - Macie wytwórcę narzędzi? Łupacza krzemienia? - zapytał skwapliwie Jondalar. Zapomniał o swojej zazdrości na myśl o spotkaniu z człowiekiem, który znał się na jego rzemiośle. - Tak. I on jest także najlepszy. Obóz Lwa jest szeroko znany. Mamy najlepszego rzeźbiarza, najlepszego wytwórcę narzędzi i najstarszego Mamuta - oznajmił przywódca. - I przywódcę dość dużego, żeby wszyscy się z nim zgodzili, niezależnie od tego, czy mu wierzą, czy nie - dodał Ranec z uśmieszkiem. Talut odpowiedział mu też uśmiechem. Znał Raneca i wiedział, że zawsze dowcipem kwituje pochwały na temat swojej rzeźby. To jednak nie powstrzymało Taluta od przechwałek. Był dumny ze swojego obozu i oznajmił to wszem i wobec. Ayla obserwowała tę wymianę zdań między starszym, masywnym gigantem z czerwonymi włosami i niebieskimi oczyma oraz młodszym, ciemnym i mniejszym mężczyzną i zrozumiała głęboką więź przyjaźni i lojalności, jaka łączyła tych dwóch, tak różnych ludzi. Obaj byli Łowcami Mamutów, członkami Obozu Lwa. Szli w kierunku łukowego wejścia, które Ayla zauważyła wcześniej. Wydawało się prowadzić do wzgórka albo kilku wzgórków, upchniętych na zboczu, frontem do dużej rzeki. Ayla widziała, że ludzie weń wchodzą i wychodzą. Wiedziała, że to musi być jakiegoś rodzaju jaskinia czy pomieszczenie, choć wyglądało jakby było całe z ziemi; twardo ubite, ale z kępkami rosnącej trawy, szczególnie na dole i po bokach. Wtapiało się w otoczenie tak dobrze, poza wejściem, że trudno je było dostrzec z daleka. Patrząc uważniej, zobaczyła, że zaokrąglony szczyt był miejscem składowym dziwnych przyrządów i przedmiotów. Zobaczyła jeden z tych przedmiotów nad łukiem wejściowymi zaparło jej dech. To była czaszka lwa jaskiniowego! 2 Ayla wciskała się w małą szparę w skalistej ścianie i patrzyła na olbrzymią łapę lwa jaskiniowego, który próbował jej dosięgnąć. Krzyknęła z bólu i strachu, kiedy łapa sięgnęła jej nagiego uda i nacięła cztery równoległe rany. Sam Duch Wielkiego Lwa Jaskiniowego wybrał ją i naznaczył, żeby pokazać, że jest jej totemem. To wyjaśnił jej Creb i powiedział, że przeszła próbę cięższą niż wielu dorosłych mężczyzn, chociaż miała tylko pięć lat. Uczucie, że ziemia kołysze się jej pod nogami przyniosło falę mdłości. Potrząsnęła głową, starając się odpędzić natrętne wspomnienia. - Co się dzieje, Aylo? - spytał Jondalar, zauważywszy jej niepokój. - Zobaczyłam czaszkę - powiedziała, wskazując na ozdobę nad wejściem - i to mi przypomniało, jak zostałam wybrana przez Lwa Jaskiniowego! - My jesteśmy Obozem Lwa - oznajmił z dumą Talut, chociaż powiedział to już wcześniej. Nie rozumiał ich, kiedy mówili w języku Jondalara, ale zobaczył z jakim zainteresowaniem patrzyli na talizman obozu. - Lew jaskiniowy ma szczególne znaczenie dla Ayli - wyjaśnił Jondalar. - Ona mówi, że duch wielkiego kota ją prowadzi i ochrania. - No to powinnaś się tu dobrze czuć - odrzekł zadowolony Talut z uśmiechem. Zauważyła Nezzie z Rydagiem na ręku i znowu pomyślała o swoim synu. - Tak myślę - rzekła. Przed wejściem młoda kobieta zatrzymała się, żeby zbadać łuk i uśmiechnęła się, kiedy zobaczyła w jaki sposób osiągnięto doskonałą symetrię. To było proste, ale nigdy by na to nie wpadła. Dwa wielkie kły mamuta z tego samego zwierzęcia, a przynajmniej ze zwierząt tej samej wielkości, zostały wkopane w ziemię. U szczytu łuku ich czubki były połączone tuleją zrobioną z wydrążonej, krótkiej części kości mamuciej nogi. Ciężka zasłona z mamuciej skóry zakrywała otwór dość duży, by nawet Talut mógł wchodzić bez pochylania głowy. Łuk prowadził do obszernego przedsionka i naprzeciwko był drugi symetryczny łuk z kłów mamucich obciągniętych skórą. Zeszli w dół do okrągłej izby, której grube ściany zakrzywiały się aż do płasko sklepionego sufitu. Przechodząc przez przedsionek, Ayla zauważyła, że ściany, które wydawały się mozaiką kości mamucich, były zawieszone wierzchnimi okryciami i półkami z pojemnikami i narzędziami. Talut odsunął wewnętrzną zasłonę, przeszedł i przytrzymał ją dla gości. Ayla znowu postąpiła krok w dół. Potem zatrzymała się i wpatrywała zdumiona, przytłoczona oszołamiającym widokiem nieznanych przedmiotów. Nie rozumiała większości z tego, co widziała i starała się koncentrować na tym, co miało dla niej jakiś sens. Niemal na środku izby, w której się znajdowali, było duże palenisko. Nad nim piekł się olbrzymi udziec nadziany na długi drąg. Końce drąga spoczywały w zagłębieniach stawów kolanowych kości mamuciego cielaka, wkopanych w ziemię. Rozgałęziony róg dużego jelenia służył jako korba, którą kręcił chłopiec. Był on jednym z dzieci, które obserwowały przedtem ją i Whinney. Ayla poznała go i uśmiechnęła się. Odpowiedział uśmiechem. W miarę jak jej oczy przyzwyczajały się do przyćmionego światła wewnątrz, zdziwiła ją przestronność schludnej i wygodnej ziemianki. Palenisko było tylko pierwszym w szeregu ognisk ciągnących się pośrodku długiego domu, pomieszczenia, które miało ponad dwadzieścia metrów długości i sześć metrów szerokości. Siedem ognisk, liczyła Ayla, przyciskając nieznacznie palce do uda i myśląc o słowach do liczenia, których jej nauczył Jondalar. Było tu ciepło. Ogień ogrzewał wnętrze na wpół podziemnego pomieszczenia lepiej niż ogniska ogrzewały naturalne jaskinie, do których była przyzwyczajona. W rzeczywistości było bardzo ciepło i zauważyła w głębi wielu ludzi bardzo lekko ubranych. W środku nie było ciemniej. Sufit był wszędzie mniej więcej tej samej wysokości, trochę ponad trzy i pół metra, i nad każdym ogniskiem była dziura na dym, która równocześnie wpuszczała światło. Krokwie z kości mamucich zawieszone ubraniami, narzędziami i żywnością były rozciągnięte w poprzek, ale środek sufitu zrobiony był ze splecionych rogów reniferów. Nagle Ayla uświadomiła sobie, co tak pachnie i ślina napłynęła jej do ust. To mięso mamucie! - pomyślała. Nie zasmakowała pożywnego, miękkiego mamuciego mięsa od czasu jak opuściła jaskinię klanu. Unosiły się również inne, smakowite zapachy kuchenne. Niektóre rozpoznawała, innych nie, ale razem uświadomiły jej, jak bardzo jest głodna. W miarę jak szli dobrze wydeptaną ścieżką pośrodku domowiska, mijając wiele ognisk, zauważyła pokryte futrami, szerokie ławy, które jakby wyrastały ze ścian. Na niektórych siedzieli ludzie, odpoczywając lub rozmawiając. Czuła na sobie ich wzrok. Na bocznych ścianach zobaczyła więcej łuków z kłów mamucich i zastanawiała się, dokąd prowadzą. Nie miała jednak odwagi zapytać. To jest jak jaskinia - myślała - duża, wygodna jaskinia. Ale patrząc na łukowate kły i duże, długie kości mamucie używane jako podpory i ściany, zrozumiała, że to nie jest jaskinia, którą oni znaleźli. To jest jaskinia, którą sami zbudowali! Pierwsze ognisko, gdzie piekło się mięso, było większe niż pozostałe, podobnie jak czwarte, dokąd Talut ich prowadził. Wiele pustych ław do spania, wyraźnie nie używanych, dało możliwość obejrzenia, jak zostały zrobione. Kiedy wykopywano podłogę, zostawiono wzdłuż obu ścian szerokie platformy ziemi, tuż poniżej pierwotnego poziomu, i podparto je kośćmi mamucimi. Na wierzchu położono dodatkowe kości i przestrzeń między nimi wypełniono splecioną trawą, żeby utrzymały sienniki z miękkiej skóry napchane sierścią mamucią i innymi miękkimi materiałami. Z dodatkiem wielu futer, ziemna platforma stawała się ciepłym i wygodnym posłaniem. Jondalar zastanawiał się, czy ognisko, do którego ich prowadzono, było nie zamieszkane. Wyglądało goło, ale mimo dużej ilości pustej przestrzeni, czuło się, że ktoś tam jest. W palenisku żarzyły się głownie, futra i skóry były spiętrzone na kilku ławach, a suszone zioła zwieszały się z krzyżaków. - Goście na ogół zatrzymują się przy Ognisku Mamuta - wyjaśnił Talut - jeśli Mamut nie ma nic przeciwko temu. Zapytam. - Oczywiście, że mogą tu się zatrzymać, Talucie. Głos dochodził z ławy. Jondalar odwrócił się gwałtownie i zobaczył ruch wśród sterty futer. Z twarzy wytatuowanej wysoko na prawym policzku niewielkim szewronem, który załamywał się na zmarszczkach świadczących o nieprawdopodobnej starości, patrzyły na niego błyszczące oczy. To, co wydawało mu się futrem zwierzęcia, okazało się białą brodą. Dwie długie, chude nogi rozplątały się ze skrzyżowanej pozycji i opuściły z platformy na podłogę. - Przestań się tak dziwić, Zelandończyku. Ta kobieta wiedziała, że jestem tutaj - człowiek powiedział to silnym głosem, w którym nie było słychać jego starczego wieku. - Wiedziałaś, Aylo? - spytał Jondalar. Ayla go nie słyszała. Ayla i starzec wpatrywali się w siebie, jakby chcieli sobie wzajemnie zajrzeć do duszy. Potem młoda koMeta osunęła się na ziemię przed starym Mamutem, skrzyżowała nogi i opuściła głowę. Jondalara ogarnęło zawstydzenie i zakłopotanie. Ayla użyła języka gestów, o którym mu opowiadała. Ten sposób siedzenia był wyrazem uległości i szacunku, jakie okazywała kobieta klanu, kiedy prosiła o pozwolenie mówienia. Ayla przyjmowała tę pozę jedynie wtedy, kiedy próbowała mu powiedzieć coś ważnego, coś, czego nie mogła przekazać w inny sposób; kiedy słowa, jakich ją nauczył, nie wystarczały, by wyrazić jej uczucia. Nie rozumiał, jak można powiedzieć cokolwiek wyraźniej językiem gestów i znaków niż słowami, ale przedtem zdziwiła go przecież sama informacja, że ci ludzie w ogóle się porozumiewają. Wolałby jednak, żeby tego nie pokazywała tutaj. Zaczerwienił się na widok Ayli używającej gestów płaskogłowych tak publicznie i chciał rzucić się i podnieść ją, zanim ktokolwiek to zobaczy. Ta poza i tak niepokoiła go już przedtem, to było tak, jakby ofiarowywała mu szacunek i hołd należny jedynie Doni, Wielkiej Matce Ziemi. Uważał to za coś prywatnego między nimi, coś osobistego, czego się nie pokazuje innym. Akceptował to, kiedy robiła to dla niego, kiedy byli sami, ale tutaj chciał, żeby zrobiła dobre wrażenie. Chciał, żeby ci ludzie ją polubili. Nie chciał, żeby się dowiedzieli, skąd pochodzi. Mamut rzucił mu ostre spojrzenie i znowu zwrócił się do Ayli. Przyglądał jej się przez chwilę, po czym przechylił się i dotknął jej ramienia. Ayla spojrzała na niego i zobaczyła mądre, łagodne oczy w twarzy pokrytej zmarszczkami i miękkimi wypukłościami. Tatuaż pod prawym okiem przypomniał jej ciemny oczodół po brakującym oku i przez moment zdawało jej się, że widzi Creba. Ale stary, święty człowiek klanu, który wraz z Izą ją wychował i kochał ją, nie żył już, i Iza też już nie żyła. No więc kim jest ten mężczyzna, który wzbudził w niej tak silne uczucia? Dlaczego siedzi u jego stóp, jak kobieta klanu? I skąd on zna właściwą odpowiedź klanu? - Wstań, moja droga. Porozmawiamy później - powiedział Mamut. - Teraz musisz odpocząć i coś zjeść. To są łóżka miejsca do spania - wyjaśnił, wskazując na ławy, jak gdyby wiedział, że potrzebne jej są wyjaśnienia. - Tam są dodatkowe futra i wyściółka. Ayla podniosła się z gracją. Starzec dostrzegł w tym ruchu lata praktyki i dodał tę informację do swojej wiedzy o gościu. W czasie tego krótkiego spotkania już dowiedział się więcej o Ayli i Jondalarze niż ktokolwiek inny w całym obozie. Ale miał nad nimi przewagę. Wiedział więcej o miejscu, skąd Ayla pochodziła, niż ktokolwiek inny. Mięso mamucie wraz z różnymi bulwami, warzywami i owocami, wyniesiono na dużych talerzach z kości miednicowych, żeby cieszyć się posiłkiem w p