Jesteś autorem/wydawcą tego dokumentu/książki i zauważyłeś że ktoś wgrał ją bez Twojej zgody? Nie życzysz sobie, aby podgląd był dostępny w naszym serwisie? Napisz na adres
a my odpowiemy na skargę i usuniemy zabroniony dokument w ciągu 24 godzin.
Zobacz podgląd pliku o nazwie Andrzej Mirski - Minęło 1000 lat PDF poniżej lub pobierz go na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. Możesz również pozostać na naszej stronie i czytać dokument online bez limitów.
Strona 1
1
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 2
MINĘŁO 1000 LAT
przewodnik historyczno-krajoznawczy
po Polsce
Autor: Andrzej Mirski
Redakcja: Krzysztof Jahn
Wydawca: Jacek Chołoniewski
Copyright © by Andrzej Mirski, Krzysztof Jahn, Jacek Chołoniewski 2013 / rozpowszechnianie w jakiejkolwiek
formie zabronione
2
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 3
Spis Treści
WSTĘP
I. OD POPIELA DO MIESZKA I – PAŃSTWO POLAN ……….4
1. Giecz ……….6
2. Kalisz ……….7
3. Gniezno ……….10
4. Poznań ……….12
5. Kruszwica ……….12
6. Łęczyca ……….12
7. Sieradz ……….13
8. Płock ……….14
9. Sandomierz ……….17
II. MIESZKO I – POCZĄTKI PAŃSTWA (963-971) ……….19
1. Santok ……….25
2. Komierowo i Włóścibórz ……….25
3. Śladami Pięciu Braci Polskich ……….26
4. Trzemeszno ……….30
5. Święty Krzyż ……….31
6. Podegrodzie ……….34
7. Śladami św. Andrzeja Świerada ……….35
8. W dawnym państwie Wolinian ………. 36
9. Szczecin ……….40
10. Kołobrzeg ……….42
11. Ostrów Lednicki ……….44
III. MIESZKO I – TRUDNE LATA (971-984) ……….47
1. Cedynia ……….51
2. Grody Czerwieńskie ……….52
3. Przemyśl ……….53
IV. MIESZKO I – CZAS STABILIZACJI (985-992) ……….56
1. Wrocław ……….51
2. Święta góra Ślęża ……….61
3. Kraków ……….63
V. BOLESŁAW CHROBRY – LATA CHWAŁY (992-1002) ……….68
1. Śladami św. Wojciecha ……….73
2. Iława ……….82
VI. BOLESŁAW CHROBRY – CZAS WOJNY (1002-1018) ……….68
1. Stara Łomża ……….94
2. Niemcza ……….94
VII. BOLESŁAW CHROBRY – OSTATNIE LATA PANOWANIA (1019-1025) ……….96
LITERATURA ……….99
3
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 4
WSTĘP
Książka ta przedstawia początki naszej państwowości, czyli wydarzenia
rozgrywające się około 1000 lat temu. Oprócz opisów historycznych faktów
znajdziemy w niej także wskazówki gdzie szukać zabytków z tego okresu – jest
więc ona rodzajem przewodnika.
Autor książki nie przestrzega zasad poprawności politycznej, której hołdują
nudne, szkolne podręczniki. Uwzględnia też wyniki najnowszych badań
naukowych, które często przeczą utartym przez stulecia poglądom na wiele
istotnych spraw. Ujawnia, że Piast – założyciel pierwszej polskiej dynastii –
uzyskał władzę prawdopodobnie w wyniku przewrotu (niewykluczone, że
krwawego), i że nie był wcale kołodziejem ale opiekunem (piastunem)
książęcych dzieci. Nie waha się podać informacji, że Mieszko I zanim ożenił się
z Dobrawą, miał siedem żon (na raz).
Były to bardzo burzliwe i niespokojne czasy. Czasy krwawych i okrutnych
wojen, często o podłożu ekonomicznym – chodziło po prostu o zdobycie łupów,
w tym także ludzi, których później sprzedawano jako niewolników. Zdobywane
grody, które nie chciały się poddać palono a broniące się załogi i pozostałą
ludność mordowano lub, w najlepszym razie, przesiedlano. W ten to, typowy
dla ówczesnych czasów sposób, wykuwała się Polska państwowość.
Tereny ówczesnej Polski były też terenem walk o podłożu religijnym –
wprowadzanie wiary chrześcijańskiej spotykało się często z oporem wierzących
w pogańskie bóstwa, który zbrojnie tłumiono – nie zawsze zresztą z
powodzeniem. Z drugiej strony nawracani poganie nie patyczkowali się z
pojawiającymi się u nich misjonarzami. Przykładem może być św. Wojciech,
którego zamordowano, obcięto mu głowę a ciało wrzucono do rzeki.
Nieustającym problemem ówczesnych Polskich władców było też zagrożenie ze
strony państw leżących na zachód od Polski, dla których tereny zamieszkiwane
przez Słowian były częstym obiektem ataków. Jednym z istotnych celów tych
ataków było porywanie ludzi i czynienie z nich niewolników. O tym, jak
poważne było to zagrożenie może świadczyć fakt, że najprawdopodobniej samo
słowo słowianin pochodzi od łacińskiego słowa sclavus – niewolnik (warto
jednak podkreślić, że istnieje kilka innych teorii na temat pochodzenia tego
słowa).
Książka ta nie wyczerpuje rzecz jasna pasjonującego tematu początków Polskiej
państwowości. Ma Cię ona raczej czytelniku zachęcić do zainteresowania się
tym tematem. Do sięgnięcia po inne lektury i oczywiście do historyczno-
krajoznawczych podróży po Polsce.
4
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 5
I. OD POPIELA DO MIESZKA I – PAŃSTWO POLAN
Kolebka Piastów, stolica państwa Mieszka I, pierwsze biskupstwo, gdzie myszy
zjadły Popiela, osadnictwo i grody w Łęczycy i Sieradzu, centrum kulturalne
Mazowsza, główny ośrodek Wschodniej Małopolski
Według tradycji państwo Polan powstało w Wielkopolsce a jego głównym
ośrodkiem było Gniezno. Nazwa „Polanie” pokrewna rzeczownikowi „pole”
oznaczała plemię posiadające duże zasoby ziemi uprawnej wydartej lasom.
Ważnym wydarzeniem była zmiana dynastii, która nastąpiła około 870 roku.
Obalony został Popiel, władzę objął Siemowit, syn Piasta i Rzepichy. Według
legendy Piast był kołodziejem, przypuszcza się jednak, że był opiekunem
(piastunem) dzieci książęcych, i to on zorganizował przewrót polityczny. Po
Siemowicie rządził jego syn Lestko i wnuk Siemomysł. Synem Siemomysła był
Mieszko I.
W okresie rządów piastowskich nastąpiła poważna rozbudowa państwa pod
względem terytorialnym. Objęło ono całą Wielkopolskę, dalsze kierunki
ekspansji to ziemia łęczycka, sieradzka, Mazowsze, następnie ziemia lubuska i
sandomierska.
Mieszko urodził się około 930 roku. Spośród jego rodzeństwa mamy informacje
o dwóch braciach i siostrze. Według legendy podanej przez Galla Anonima, do
siódmego roku życia był niewidomy. Odzyskał wzrok w dniu swoich
postrzyżyn. Możliwe, że jego matka była chrześcijanką, albo – co również
prawdopodobne – jest to średniowieczna alegoria nawiązująca do chrztu
księcia.
W ostatnich latach archeologia krytycznie zweryfikowała legendy i tradycje
państwa gnieźnieńskiego. Na podstawie badań ustalono, że Gniezno powstało
dopiero w X wieku. Kolebką rodu Piastów najprawdopodobniej jest Giecz lub
Kalisz. Tworzenie państwa związane było z niszczeniem grodów na
niespotykaną wcześniej skalę. Na zdobytych ziemiach Piastowie budowali nowe
grody, czasem też przesiedlali ludność.
Przedstawione w tym rozdziale miejscowości były znaczącymi ośrodkami
dzielnic, które weszły w skład państwa Mieszka I w początkach jego
panowania. Zaczynamy od Giecza i Kalisza, oraz Gniezna – według tradycji
pierwszej stolicy Polski. Następnie Poznań – bardzo ważny gród, również o
tradycjach stołecznych, siedziba pierwszego biskupstwa. Dalej Kruszwica,
Łęczyca, Sieradz, Płock i Sandomierz.
5
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 6
1. Giecz
Obecnie Giecz jest niewielką wsią w Wielkopolsce liczącą około 140
mieszkańców. Około 800 roku n.e. w rejonie późniejszego grodu
funkcjonowały osady otwarte. Sam gród został wybudowany w II połowie IX
wieku. Na początku X wieku rosnący w siłę Piastowie niszczyli plemienne
grody dzisiejszej Wielkopolski. Giecz, jako jeden z nielicznych ocalał. Co
więcej, około 930 roku został rozbudowany. Zwiększona została jego
powierzchnia i wzmocnione wały. Dlaczego tak się stało? Możemy się tylko
domyślać. Według jednej z hipotez stąd właśnie wywodzili się Piastowie i tę
miejscowość traktowali w sposób szczególny. Gall Anonim w swojej kronice
podał, że Giecz dostarczał Chrobremu 300 pancernych jeźdźców i 2000
pieszych tarczowników. A zatem musiało w nim mieszkać co najmniej 5000
osób. Jak na ówczesne standardy było to duże miasto.
W 1038 roku gród bez walki poddał się nadciągającemu z wojskiem księciu
czeskiemu Brzetysławowi. Najeźdźcy spalili fortyfikacje i zabudowania, a
mieszkańców uprowadzili do Czech, do miejscowości, która potem przybrała
nazwę Hedczany. Polacy odbudowali gród – odtąd był on siedzibą kasztelana.
Ostateczne zniszczenie grodu nastąpiło w XIV wieku.
warto zobaczyć:
Grodzisko w pobliżu Giecza. Jest widoczne z daleka – jego wały dochodzą do 9
metrów wysokości. Na terenie grodziska rezerwat archeologiczny i pawilon
muzealny (wystawy przedmiotów znalezionych podczas badań
archeologicznych). Całość jest oddziałem Muzeum Pierwszych Piastów nad
Jeziorem Lednickim. W południowej części grodziska wyeksponowane zostały
fundamenty palatium i rotundy – podobnych, jak na Ostrowie Lednickim. W
Gieczu budynki te nigdy nie zostały ukończone. Możliwe, że fundatorem tej
inwestycji był Mieszko II – syn Bolesława Chrobrego. W takim razie
przerwanie prac budowlanych byłoby związane z najazdem księcia czeskiego
Brzetysława w 1038 roku. Jednakże – fundatorem mógł być też Mieszko I –
ojciec Chrobrego. Wówczas przerwanie prac mogło być spowodowane innymi
czynnikami.
W północnej części grodziska stoi XVIII-wieczny drewniany kościół pod
wezwaniem św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia. Obok odsłonięte
fundamenty pierwszego kościoła św. Jana Chrzciciela, kamiennego, z XI wieku.
Na wałach grodziska stoi dzwonnica z dzwonem z XVI wieku. We wsi znajduje
się kamienny romański kościół z II połowy XII wieku pod wezwaniem św.
Mikołaja. Kościół ten został prawdopodobnie zbudowany na miejscu starszego,
z XI wieku.
6
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 7
2. Kalisz
To miasto bywa również uważane za kolebkę rodu Piastów i pod tym względem
– konkurencyjne w stosunku do Giecza.
W II w n.e. został po raz pierwszy wymieniony w dokumencie pisanym jako
„Calisia” – miejscowość leżąca na ówczesnym szlaku bursztynowym. I choć
część historyków uważa, że Ptolemeuszowi chodziło o inną Calisię, to jednak
miasto chlubi się imponującą, ponad 1800-letnią metryką.
Najstarszą częścią miasta jest Zawodzie, gdzie w okresie od IX do XIII wieku
funkcjonował gród. Charakterystyczne jest to, że w X wieku uniknął on
zniszczenia, co więcej, w tym okresie wokół Kalisza trwała intensywna akcja
budowlano-osadnicza. Powstało szereg grodów i wzrosło zaludnienie. Na
podstawie tych faktów prof. A. Buko postawił hipotezę, że stąd właśnie
Piastowie wyruszyli na podbój Wielkopolski.
W XIII wieku miasto zostało lokowane na obecnym miejscu przez księcia
Bolesława Pobożnego. W tym czasie było stolicą odrębnego księstwa.
Podobnie, jak inne polskie miasta przeżywało okres rozkwitu w XV i XVI
wieku, oraz upadku w XVII i XVIII wieku. Całkowicie zniszczone zostało
podczas I wojny światowej w 1914 roku przez wojska pruskie. Katastrofa ta
została uwieczniona przez Marię Dąbrowską w „Nocach i dniach”.
W Kaliszu mieszkała liczna społeczność żydowska. Już w XIII wieku
funkcjonowała gmina. Książę Bolesław Pobożny w „Statucie Kaliskim”
uregulował status prawny ludności żydowskiej i jej instytucji. Przepisy te
posłużyły później Kazimierzowi Wielkiemu jako wzór do prawa
ogólnopolskiego.
warto zobaczyć:
Grodzisko na Zawodziu. Znajdujący się tam rezerwat archeologiczny przybliża
nam, jak wyglądał Kalisz i życie jego mieszkańców około tysiąc lat temu.
3. Gniezno
Według legendy wędrujący z towarzyszami Lech ujrzał na drzewie orła białego
i zawołał: „Tu się gnieźdźmy”. Tak powstało miasto – późniejsza stolica
państwa Mieszka I – a jego nazwa oznaczała „gniazdo”. Ośrodkiem Gniezna
było Wzgórze Lecha. Znajdowały się na nim rytualne ogniska, które były celem
pielgrzymek z okolicznych ziem. To zadecydowało o politycznej roli Gniezna.
Wzgórze Lecha było w przeszłości 4 metry niższe niż obecnie, lecz miało
strome zbocza, a jego podnóże leżało o 11 metrów niżej. Z trzech stron
7
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 8
otoczone było mokradłami i jeziorami, dostęp był możliwy jedynie od strony
wschodniej. Człowiek pojawił się tu około sześć tysięcy lat p.n.e., w epoce
paleolitu. Na tym wzgórzu w połowie X wieku wybudowano zespół – gród i
podgrodzie. Gród nie był obszerny – miał powierzchnię około 40 x 80 metrów,
lecz otoczony był potężnym wałem o szerokości podstawy 20m i wysokości
11m. Nachylenie stoku wynosiło 70 stopni. Wał zbudowany był z bierwion
dębowych przesypywanych ziemią. Takim samym wałem otoczone było
podgrodzie. Gród użytkowany był przez przywódców państwa Polan i ich
najbliższe otoczenie. Pierwsze z dwóch podgrodzi było niezamieszkałe i pełniło
funkcje religijne. Znajdowały się w nim dwa rytualne paleniska. Możliwe, że
pod koniec IX wieku wybudowano tu malutki misyjny kościółek chrześcijański,
który funkcjonował aż do chrztu Polski, kiedy to został rozebrany. Drugie
podgrodzie – mieszkalne – było osadą obsługującą gród i ośrodek religijny.
Cały zespół – gród i oba podgrodzia – zajmował Wzgórze Lecha i Panieńskie
Wzgórze. W pobliżu znajdowały się osady otwarte zamieszkałe przez kupców i
rzemieślników. Osada handlowa rozwijała się w miejscu dzisiejszego rynku.
Domy mieszkalne były jednoizbowe, budowane z okrąglaków, przeważnie z
drewna sosnowego. Ich powierzchnia wynosiła ok. 15 m. kw. Dachy kryte były
trzciną lub słomą. Pola obsiewano zbożami: pszenicą, żytem, prosem,
jęczmieniem i owsem. W sadach hodowano wiśnie, jabłonie, czereśnie, śliwy i
brzoskwinie. Podstawą wyżywienia była wieprzowina i wołowina. Hodowano
również konie, owce i pszczoły, a inwentarz domowy uzupełniały psy i koty.
Mieszko I po otrzymaniu chrztu wybudował kościół w podgrodziu „religijnym”.
Siedzibą księcia był kamienny zamek w grodzie. Przetrwał on aż do 1192 roku
– uległ zagładzie w czasie pożaru. Na jego fundamentach wybudowano w XIII
w. istniejący do dziś kościół św. Jerzego.
W 977 roku na Wzgórzu Lecha pochowana została Dąbrówka, a następnie, w
999 roku w kościele złożone zostały relikwie św. Wojciecha. Przypuszczalnie
jeszcze w X w. kościół ten został rozbudowany. W roku 1000 Gniezno było
miejscem „zjazdu gnieźnieńskiego”. Cesarz niemiecki Otton III przybył tu z
pielgrzymką do grobu św. Wojciecha. Jednocześnie ustanowione zostało
arcybiskupstwo w Gnieźnie. Archikatedra wybudowana przez Chrobrego po
zjeździe 1000 roku spłonęła w 1018 roku. Odbudowa trwała do 1024 roku. Rok
później Gniezno było świadkiem podwójnej koronacji. Najpierw na Wielkanoc
– Bolesława Chrobrego, a następnie, po jego śmierci (17.06.1025) – Mieszka II.
Katedra gnieźnieńska w I połowie XI w. miała posadzki ceramiczne, składające
się z płytek różnego kształtu w kolorach żółtym, granatowym i zielonym. Miała
również witraże.
8
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 9
Katastrofa Gniezna nastąpiła w latach trzydziestych XI w. W 1038 roku książę
czeski Brzetysław najechał z wojskiem Wielkopolskę. Zaatakował i zdobył
Gniezno. Miasto zrabował, ludność porwał w niewolę. Katedra została
zniszczona. Bogactwa, które wywiózł Brzetysław z Gniezna, przeszły do
legendy. Był to m.in. złoty krzyż ufundowany przez Mieszka i ważący trzy razy
tyle, co jego własna osoba, złoty ołtarz zdobiony drogimi kamieniami i
kryształami górskimi, który w 1000 roku cesarz Otton III podarował
Bolesławowi Chrobremu, złote tablice wysadzane klejnotami oraz inne
kosztowności. Wojska czeskie wywiozły również z Gniezna relikwie
św.Wojciecha, pięciu braci polskich eremitów-męczenników, a także Radzima
Gaudentego – brata św.Wojciecha i pierwszego arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Przypuszczalnie zabrano również „Rocznik kapituły gnieźnieńskiej”, w którym
znajdował się najstarszy „Żywot św.Wojciecha”. Miasto było tak zniszczone i
tak długo pozostało wyludnione, że w ruinach jego kościołów dzikie zwierzęta
założyły sobie legowiska. Odbudowa katedry trwała do roku 1064. W 1075
roku nastąpiła reaktywacja arcybiskupstwa, w związku z pobytem w Polsce
legatów papieskich, rok później w katedrze odbyła się koronacja Bolesława
Śmiałego.
W 1240 roku Gniezno otrzymało prawa miejskie. Pod koniec XIII w.
arcybiskupem gnieźnieńskim był Jakub Świnka, zwolennik zjednoczenia Polski.
22 czerwca 1295 roku koronował on tu na króla księcia Przemysła II, a pięć lat
później króla Wacława czeskiego. Były to ostatnie koronacje królewskie w
Gnieźnie. Odtąd polityczna rola Gniezna była związana z arcybiskupstwem. W
Polsce przedrozbiorowej arcybiskup (prymas) był najważniejszą osobą po królu.
W okresie bezkrólewia kierował państwem, zwoływał zjazd elekcyjny, a po
elekcji koronował króla i królową.
Po okresie pomyślności gospodarczej w XV i XVI wieku nastąpił upadek. W
wyniku rozbiorów Gniezno znalazło się w zaborze pruskim.
W 1821 roku nastąpiło połączenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i
biskupstwa poznańskiego. Powstała archidiecezja poznańsko-gnieźnieńska. W
latach 1918-1919 Gniezno było jednym z ośrodków powstania wielkopolskiego.
Wróciło do Polski 29 grudnia 1918 roku. Po odzyskaniu niepodległości
metropolita gnieźnieński został uznany głową kościoła polskiego. W latach
trzydziestych Gniezno liczyło około 30 tys. mieszkańców; obecnie – ponad 70
tys.
warto zobaczyć:
Archikatedrę, która jest najcenniejszym zabytkiem Gniezna. Znajdują się w niej
sławne romańskie drzwi z brązu opisujące życie i śmierć św. Wojciecha (II poł.
XII w.), tablica w podłodze wskazująca miejsce pochowania Dąbrówki (żony
9
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 10
Mieszka I) oraz srebrny sarkofag św. Wojciecha z XVII w. Bogate zbiory
znajdują się w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej w pobliżu archikatedry.
Miasto posiada szereg kościołów gotyckich, miedzy innymi wspomnianą wyżej
kolegiatę św. Jerzego (XIII w. – na terenie dawnego grodu). Koniecznie trzeba
odwiedzić Muzeum Początków Państwa Polskiego przy ul. Kostrzewskiego 1,
gdzie w poglądowy sposób przedstawione zostało powstanie i rozwój państwa
polskiego pod rządami dynastii Piastów.
4. Poznań
Poznań jest miejscowością o bardzo starej metryce. Osadnictwo na jego terenie
zaczęło się w okresie paleolitu (8 tys. lat p.n.e.). W późniejszych okresach
znajdował się pod wpływem kultury łużyckiej (1300-500 p.n.e.),
wschodniopomorskiej (400-100 p.n.e.) i przeworskiej (100 p.n.e. – 500 n.e.).
Od VII wieku naszej ery jest to już kultura materialna Polan. W VIII i IX
stuleciach na Ostrowiu Tumskim stał gród otoczony podgrodziami –
początkowo miał on charakter strażnicy, później stał się jednym z naczelnych
grodów państwa Polan. W okresie panowania Mieszka I pod względem
znaczenia politycznego wyprzedził Gniezno. W tym czasie przebudowano wały
grodu. Zastosowano konstrukcję przekładkową. Warstwy bierwion,
przesypywane ziemią, układane były na przemian równolegle i prostopadle do
kierunku wału. Podstawa wału była wzmocniona od dołu skrzyniami bez dna
wypełnionymi kamieniami. Tak utworzona warstwa kamienna miała 3 metry
wysokości i 4,5 metra szerokości. Cały wał miał wysokość 10 metrów. Aby
wzmocnić dodatkowo konstrukcję wału zastosowano haki (najczęściej
nieobcięte do końca gałęzie), którymi sczepiano ze sobą bierwiona. W 968
roku, po przyjęciu chrztu, w Poznaniu utworzono pierwsze w Polsce
biskupstwo misyjne. Początkowo podlegało ono bezpośrednio papieżowi, a
następnie, od 1012 roku arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Katedra została
wybudowana na podgrodziu po utworzeniu biskupstwa. Był to kościół
trójnawowy, o wymiarach wnętrza (bez prezbiterium i części wieżowej) 23 na
26 metrów. Nawa środkowa była szersza i przypuszczalnie też wyższa od
bocznych. Prezbiterium znajdowało się w części wschodniej, zaś w zachodniej
był masyw wieżowy w kształcie graniastosłupa. Pierwotna katedra została
zbudowana z płaskich okrzesków kamiennych ułożonych na zaprawie
wapiennej ułożonej w jodełkę. W katedrze został pochowany Mieszko I w
sarkofagu z kamienia polnego. Sarkofag obłożony był okładziną ze skały
pochodzącej ze Ślęży, o kolorze zielonkawym. Również Bolesław Chrobry
został pochowany w katedrze poznańskiej.
W 1038 roku najazd czeskiego księcia Brzetysława zrujnował Poznań i
zniszczył katedrę. Odbudowana została w latach 1050-1079.
10
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 11
W czasach Bolesława Krzywoustego Poznań należał do głównych grodów
państwa. Po jego śmierci w 1138 roku pełnił rolę stolicy księstwa
dzielnicowego. W 1230 roku nastąpiła lokacja miasta na prawym brzegu Warty,
w 1253 roku – na lewym.
Wiek XV i XVI był dla Poznania okresem pomyślności pod każdym względem.
Miasto w XVI wieku osiągnęło liczbę 20 tys. mieszkańców. Było też jednym z
głównych ośrodków handlu w Europie.
Po okresie prosperity nastąpił w XVII i I-szej połowie XVIII wieku upadek.
Został on spowodowany wojnami i zarazami. W II połowie XVIII wieku
wróciło ożywienie gospodarcze – rozwój płóciennictwa i szewstwa,
manufaktury włókiennicze.
W 1793 roku w wyniku rozbiorów Poznań został zagarnięty przez Prusy.
Wprawdzie w 1806 roku wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, ale już w
1815 roku, jako stolica Wielkiego Księstwa Poznańskiego wrócił pod władzę
Prus.
W grudniu 1918 roku gościł w Poznaniu Ignacy Paderewski – wybitny pianista i
mąż stanu. Właśnie jego wystąpienia – a szczególnie sławne przemówienie do
tłumów z balkonu hotelu „Bazar” – były bezpośrednią przyczyną wybuchu
zwycięskiego powstania wielkopolskiego (27 grudnia 1918 roku).
warto zobaczyć:
Poznań jest wielkim zespołem zabytków i atrakcji krajoznawczych. Najstarszą
częścią miasta jest Ostrów Tumski. Znajdująca się tam katedra pamięta czasy
Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Po spaleniu w 1945 roku została
odbudowana w postaci z końca XIV stulecia w stylu gotyckim. Za prezbiterium
znajduje się Złota Kaplica, w której umieszczono mauzoleum Mieszka I i
Bolesława Chrobrego. Do pamiątek z interesującego nas okresu w katedrze
należą również mury katedry przedromańskiej, grobowiec Mieszka I i
chrzcielnica z czasów chrztu Polski. W ostatnich latach na terenie dawnego
grodu archeolodzy odkryli pozostałości pałacu i kaplicy z X wieku. Warto
również odwiedzić Muzeum Rzemiosł Artystycznych na górze Przemysława,
gdzie w Gabinecie Numizmatycznym eksponowana jest kolekcja monet sprzed
tysiąca lat; Wielkopolskie Muzeum Wojskowe na Starym Rynku, gdzie
wystawiane jest uzbrojenie z Giecza i Jeziora Lednickiego; oraz Muzeum
Archeologiczne w Pałacu Górków (ul.Wodna 27), gdzie można obejrzeć zabytki
archeologiczne i tablice przedstawiające rozwój społeczeństw od wczesnego
średniowiecza na obszarze Wielkopolski.
11
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 12
5. Kruszwica
Obecnie jest niewielkim miasteczkiem liczącym ok. 10 tys. mieszkańców.
Zgodnie z legendą na Mysiej Wieży w Kruszwicy król Popiel został zjedzony
przez myszy. Legendę tą po raz pierwszy podał Gall Anonim, umiejscawiając to
wydarzenie w Gnieźnie. W XIX wieku nastąpiło przeniesienie legendy z
Gniezna do Kruszwicy. Tradycja lokalizuje w Kruszwicy główny ośrodek
Goplan.
Kruszwica powstała pod koniec X wieku i jej początki związane są z
budowanym wówczas państwem rodu Piastów. Zastąpiła pobliski gród w
Mietlicy, który odgrywał ważną rolę w okresie wcześniejszym. Osadnictwu i
rozwojowi Kruszwicy sprzyjały warunki naturalne – jeziora, szlaki wodne,
złoża soli, żyzne gleby. W osadzie rozwijała się również produkcja szkła i inne
dziedziny rzemiosła. W czasach Bolesława Chrobrego przebywał tu następca
tronu, Mieszko. Szczyt rozwoju miasta przypada na I połowę XII wieku. W tym
czasie istniało przejściowo biskupstwo kruszwickie dla Pomorza Gdańskiego.
W latach 1120-1140 została wybudowana wspaniała kolegiata romańska. W
tym czasie również został ustanowiony urząd kasztelana kruszwickiego, który
istniał aż do rozbiorów w XVIII wieku. W XIII wieku obniżył się poziom wód
jeziora Gopło i Kruszwica odsunęła się od jego brzegów. Zerwało to jej
łączność z wodnym szlakiem handlowym Warty i spowodowało, że miasto
utraciło swoje dawne znaczenie.
warto zobaczyć:
Mysią Wieżę. W miasteczku nie pozostały pamiątki z okresu Mieszka I i
Bolesława Chrobrego. Jest natomiast Mysia Wieża, związana z powszechnie
znaną legendą o królu Popielu, oraz kolegiata z czasów Bolesława
Krzywoustego, którą śmiało można określić jako perłę architektury romańskiej.
W pobliżu znajduje się Nadgoplański Park Krajobrazowy.
6. Łęczyca
To niewielkie miasto w województwie łódzkim, liczące kilkanaście tysięcy
mieszkańców ma długą i burzliwą historię. W okresie rzymskim (I-IV w.)
okolice Łęczycy należały do najbogatszych rejonów w Polsce – obecnie
znajduje się tu duże skupiska monet rzymskich. W VI wieku przedlokacyjny
ośrodek miejski Łęczycy powstał na łąkach koło dzisiejszej wsi Tum. Osada
otoczona była podwójnym częstokołem. W pobliżu płynęła rzeka Bzura, która
później zmieniła koryto. W VIII wieku gród ulepszono – na miejscu drewnianej
palisady usypano wał ziemny. Oprócz grodu zamieszkały był też rejon
12
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 13
dzisiejszej kolegiaty. Pod koniec X wieku, lub na początku XI wieku gród
został powtórnie przebudowany – otrzymał trzy pierścienie umocnień.
Około 1000 roku (najprawdopodobniej w 997 roku) w pobliżu grodu założono
opactwo benedyktyńskie. Tradycja wiąże ten fakt z osobą św. Wojciecha. W XI
i XII wieku Łęczyca była grodem kasztelańskim, a od czasów Kazimierza
Odnowiciela również stolicą prowincji – jednostki administracyjnej wyższego
rzędu. W 1106 roku nastąpiła ostatnia wielka odbudowa grodu. Dokonał jej
Bolesław Krzywousty po udanym oblężeniu broniącego się w grodzie brata
przyrodniego Zbigniewa.
W latach 1140-1161 na miejscu opactwa benedyktynów wybudowano kamienny
kościół romański wzorowany na katedrze wawelskiej.
Na przełomie XII i XIII wieku nastąpiło przeniesienie ośrodka miejskiego
Łęczycy z Tumu na teren Starego Miasta (obecnie przedmieście Łęczycy –
Waliszew).
W 1294 roku gród został zdobyty i zniszczony przez Litwinów. Nie był już
odbudowywany. Po 1331 roku nastąpiła powtórna lokacja miasta – już na
obecnym miejscu. Obecnie Łęczyca jest ośrodkiem niewielkiego zagłębia rudy
żelaza. Miasto owiane jest legendami o diable Borucie, który ubrany w strój
szlachecki strzeże skarbów zamku łęczyckiego
warto zobaczyć:
Grodzisko w Tumie będące dowodem pradawności ośrodka miejskiego
Łęczycy. Było zamieszkałe od VI do końca XIII wieku. Do dzisiaj zachowały
się resztki poczwórnej fosy i wał przerwany w miejscu dawnej bramy.
Wysokość wału obecnie dochodzi do 5 metrów. Fosy są najlepiej widoczne w
okolicach bramy. Na innych odcinkach jest to jedynie ledwo widoczne
wgłębienie terenu. Omówienie najstarszych dziejów Łęczycy znajdziemy w
Muzeum Regionalnym w zamku wybudowanym przez Kazimierza Wielkiego
częściowo zrekonstruowanym po wojnie. Nie można pominąć wspaniałej
kolegiaty w Tumie – wybudowanej w latach 1140-1160 i zrekonstruowanej w
stylu romańskim po zniszczeniach ostatniej wojny. Pod posadzką odkryto ślady
opactwa benedyktyńskiego z czasów Bolesława Chrobrego. W kolegiacie
zachowała się polichromia romańska z II połowy XII wieku.
7. Sieradz
Osadnictwo w Sieradzu liczy sobie minimum cztery tysiące lat. Niemniej
pierwsza stała osada powstała w VI-VII wieku naszej ery, a więc 1300-1400 lat
13
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 14
temu. W XI wieku na prawym brzegu Warty stał gród – być może fundowany
przez Bolesława Chrobrego – oraz rzemieślnicze podgrodzie. W XII wieku gród
osiągnął rangę kasztelanii, na podgrodziu odbywał się targ. Była też komora
celna, a osadnictwo zaczęło się rozwijać również na lewym brzegu rzeki.
Pierwsza wzmianka pisemna o mieście w 1136 roku.
Sieradz ma za sobą okres stołeczności. Księstwo sieradzkie istniało na
przełomie XIII i XIV wieku (do 1339 roku). Po ostatniej wojnie był stolicą
powiatu, a następnie przez ponad dwadzieścia lat województwa.
warto zobaczyć:
Rezerwat Archeologiczny na Wzgórzu Zamkowym, który świadczy o
najdawniejszych czasach Sieradza. wyeksponowane tu zostały m.in. ślady
najstarszego osadnictwa z VI wieku n.e., osady przygrodowej z XI-XII wieku i
relikty późnoromańskiej rotundy ceglanej z XII-XIII w. W gotyckiej Kamienicy
Jagiellońskiej z XV wieku mieści się Muzeum Okręgowe (ul. Dominikańska 2),
w którym w dziale archeologii można obejrzeć zabytki z epoki kamienia, brązu,
żelaza, wędrówek ludów i średniowiecza. Najcenniejszym zabytkiem Sieradza
jest klasztorny zespół podominikański fundowany w 1260 roku przez księcia
kujawskiego Kazimierza na miejscu grodu z XI wieku. Obecny barokowy
charakter został nadany budynkom w wyniku przebudowy na przełomie XVII i
XVIII wieku.
8. Płock
Główny ośrodek Mazowsza – polska „arka Noego”. Jego krajowe znaczenie
datuje się od końca lat trzydziestych XI wieku, kiedy to stał się dla elit
intelektualnych i kulturalnych bezpieczną przystanią. W tym czasie inne rejony
kraju pogrążały się w chaosie wojny domowej i najazdu obcych wojsk. Może to
spowodowało, że kulturalne znaczenie Płocka zawsze było większe niż
znaczenie gospodarcze. Ale od początku...
Prawdopodobnie w czasach przedchrześcijańskich na Wzgórzu Tumskim
składano krwawe ofiary z ludzi. Archeolodzy zidentyfikowali posąg na słupie i
kamień ofiarny. Ofiarami mogli być jeńcy wojenni.
W połowie X wieku Płock zdobyli Polanie. Na miejscu zlikwidowanego
ośrodka kultowego, w II połowie X wieku, powstał gród z wałami o konstrukcji
drewniano-ziemnej wzmocnionymi od zewnątrz ławą kamienną. Bolesław
Chrobry wybudował tu kamienne palatium i rotundę. Rotunda została następnie
rozbudowana. W podgrodziu stanęła druga rotunda również w początkach XI
wieku. W okresie tym rejon Płocka należał do najgęściej zaludnionych w
14
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 15
Polsce. W czasach Chrobrego był w Płocku fundowany klasztor benedyktynów,
który prawdopodobnie przetrwał zawieruchę po śmierci Mieszka II. Przybyli z
Trzemeszna zakonnicy mieszkali w drewnianych zabudowaniach przy zamku.
W XI wieku gród osiągnął rangę kasztelanii.
W palatium Chrobrego miał swą siedzibę Miecław (Masław) – cześnik Mieszka
II. Po wybuchu powstania ludowego połączonego z reakcją pogańską, po
najeździe ościennych wrogów, zajęciu Śląska i Małopolski i zniszczeniu
Wielkopolski przez Czechy – Miecław utrzymał na Mazowszu silne państwo,
zabezpieczone sojuszami z Pomorzanami i innymi ludami północnymi. Tutaj
znaleźli schronienie liczni rycerze, możnowładcy i duchowni zbiegli z
Wielkopolski, Kujaw i innych dzielnic Polski. Po powrocie Kazimierza
Odnowiciela do Polski, Miecław odmówił podporządkowania mu się.
Kazimierz jednak rozpoczął wojnę w wyniku której przyłączył Mazowsze do
swojego państwa. Miecław poległ na polu bitwy, która odbyła się w ówczesnej
wsi Winiary (obecnie dzielnica miasta). Było to w 1047 roku. Z tego roku
pochodzi też pierwsza wzmianka pisana o Płocku. W latach od 1058 do 1102
Płock był rezydencją Władysława Hermana. W tym okresie powstała budowla,
której relikty istnieją do dziś – trzykondygnacyjne kamienne palatium o
wymiarach 14 na 11 metrów. W 1075 roku ustanowiono biskupstwo płockie.
Starsze palatium, z czasów Chrobrego było siedzibą biskupa, a rotunda na
podgrodziu przyjęła funkcję katedry. Istnieje przypuszczenie, że wcześniej
Bolesław Śmiały fundował na nowo opactwo benedyktyńskie. Bolesław
Krzywousty pozostał wierny siedzibie ojca. Stąd sprawował rządy nad krajem.
Tu też obok ojca został pochowany.
W XII wieku Płock stał się ośrodkiem kulturalnym o ogólnopolskim znaczeniu.
Przy katedrze powstała szkoła, kształcąca księży, której założenie i rozwój
wiąże się z osobą biskupa Aleksandra z Malonne. Przy szkole znajdowała się
biblioteka. W 1141 roku zakończono budowę katedry romańskiej – jednego ze
wspanialszych kościołów w ówczesnej Polsce. Wkrótce potem biskup
Aleksander zamówił w Magdeburgu, w warsztacie mistrza Riquina drzwi
spiżowe dla Płockiej katedry. Drzwi te nieznanym sposobem znalazły się w
Nowogrodzie Wielkim na Ukrainie, gdzie do dziś można je oglądać w Soborze
św. Zofii. W Płocku znajduje się wykonana niedawno ich kopia. Znana z
zabytków (m.in. Kodeks Pułtuski) była szkoła miniatorska. Na wysokim
poziomie stało złotnictwo i rzeźbiarstwo. W 1180 roku powstała prowadzona
przez benedyktynów szkoła, która funkcjonuje do dziś nieprzerwanie w tym
samym miejscu, obecnie jako liceum im. Stanisława Małachowskiego
(„Małachowianka”).
W 1237 roku Płock otrzymał prawa miejskie. Po śmierci Bolesława
Krzywoustego w 1138 roku, aż do 1495 roku Płock był stolicą samodzielnego
15
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 16
księstwa, z wyjątkiem okresu 1351-1370, kiedy przejściowo Kazimierz Wielki
przyłączył go do Korony. W okresie tym na miejscu zniszczonych pożarami
budynków wybudowano nowy zamek (obecnie skrzydło zachodnie). Miasto
zostało otoczone murami. II połowa XVI wieku przyniosła obniżenie znaczenia
Płocka, który zdominowany został przez Warszawę. Upadek miasta przyniosły
wojny szwedzkie w XVII i XVIII wieku – pożary, epidemie, zniszczenia
wojenne, zmniejszenie zaludnienia.
Nie ma co ukrywać, Płock to przepiękne miasto. Zabytki, położenie nad rzeką,
malowniczy ogród zoologiczny oraz to nieokreślone „coś” powoduje, że kto raz
tu był, ten będzie wracał.
warto zobaczyć:
Wzgórze Tumskie – najstarszy ośrodek miasta. Znajduje się tu katedra,
zbudowana w latach 1126-1141. Jest to kamienna bazylika romańska.
Wewnątrz znajdują się sarkofagi Władysława Hermana i Bolesława
Krzywoustego z czarnego marmuru. Na skwerze między wejściem do Muzeum
Mazowieckiego a skarpą został zamarkowany kwietnikiem obrys rotundy z
czasów Bolesława Chrobrego wybudowanej na podgrodziu. Tradycja wiąże ją z
pobytem w Płocku arcybiskupa misyjnego Brunona z Kwerfurtu w latach 1008-
1009. W tym okresie oraz po 1075 roku pełniła ona rolę katedry. Tu był
pasowany na rycerza młodziutki Bolesław Krzywousty i tu pochowano jego
rodziców. Przy kwietniku ustawiono kamień z tablicą pamiątkową, co pozwala
odnaleźć miejsce rotundy nawet w zimie. Niestety od kilku lat fundamenty
rotundy są praktycznie niewidoczne, zatarty jest też napis na kamieniu.
Fundamenty palatium i rotundy wybudowanych na rozkaz Chrobrego na terenie
grodu częściowo są eksponowane w zachodnim skrzydle zamku, a częściowo
markowane czarną kostką na dziedzińcu (obecnie niedostępny dla osób
postronnych). W Muzeum Diecezjalnym można obejrzeć narzędzia, ceramikę i
monety z różnych okresów znalezione na Mazowszu płockim. Muzeum
Mazowieckie słynie z bogatych zbiorów sztuki secesyjnej – nie można ich
pominąć, mimo, że dotyczą przeszłości stosunkowo niedawnej.
Po zwiedzeniu Płocka warto wybrać się do Proboszczewic leżących
dziewiętnaście kilometrów na północ od miasta. Tutaj znajdował się jeden z
grodów ochraniających ośrodek kultowy na Wzgórzu Tumskim. Grodzisko jest
największe na Mazowszu. Wyjeżdżamy z Płocka w kierunku na Ciechanów.
Przy zwiedzaniu należy uważać, bo gród otoczony jest głęboką fosą, wprawdzie
suchą, lecz o stromych zboczach. Po jej sforsowaniu pozostało już tylko wspiąć
się na zarośnięte krzakami wały. Wrażenia są niezapomniane (widoki!) i w
pełni rekompensują trudy wspinaczki. W razie zgubienia drogi należy pytać o
Szwedzką Górę, gdyż grodzisko taką ma nazwę wśród mieszkańców
Proboszczewic. Gród ma kształt czworoboku o wymiarach 110 na 130 metrów i
16
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 17
zaokrąglonych bokach. Istniał od VI wieku. Wysokie wały zostały wybudowane
w IX wieku. Niektórzy uczeni uważają, że miała to być ochrona przed ekspansją
Polan wielkopolskich, skazana zresztą na niepowodzenie.
W pobliżu Płocka znajduje się również grodzisko w Szeligach. Aby tam się
dostać musimy w skierować się na Warszawę. Po przejechaniu dwunastu
kilometrów znajdziemy się w Słupnie, w którym warto obejrzeć modrzewiowy
kościółek z XVI wieku z renesansowo-barokowym wyposażeniem. Ze Słupna
możemy kontynuować podróż pieszo lub drogą jezdną. Pieszo, zielonym
szlakiem będziemy mieli do przejścia cztery kilometry. Aby dojechać do Szelig
samochodem, powinniśmy wyjechać ze Słupna w stronę Warszawy i zaraz za
wsią skręcić w lewo, na północ. Dojeżdżamy do Szelig. Tutaj oraz w pobliskich
miejscowościach Cekanów i Miszewko Strzałkowskie powstał w VI wieku
naszej ery kompleks osadniczy. Wówczas właśnie przybyły ze wschodu grupy
Słowian i skolonizowały bezludne od około stu lat ziemie Mazowsza.
Przybysze osiedlali się głównie w dolinach rzek. Największe skupisko osad
powstało w okolicach Szelig. Wkrótce zbudowany został gród – osada obronna
na cyplu o stromych zboczach nad lewym brzegiem strugi Słupianki, na skraju
obecnej wsi Szeligi. Wzdłuż stromych brzegów cypla ustawiono płot z
częstokołu. Dodatkowym zabezpieczeniem były dwa rzędy domów stojących
wzdłuż płotu. Każdy rząd miał jeden dach wspólny dla wszystkich budynków.
W środku grodu znajdował się niezabudowany dziedziniec. Od strony pól
ochronę stanowił wał z piasku i dużych kamieni oraz niezbyt głęboka, sucha
fosa o nieregularnym kształcie. Gród był niewielki i miał kształt dość
wydłużony. Jego mieszkańcy stanowili grupę ludzi zamożnych, przynajmniej
według ówczesnych standardów. Mieszkało się głównie w pół-ziemiankach.
Uprawiana była pszenica, proso, jęczmień, soczewica i groch. Hodowla, to
głównie krowy, świnie, owce i kozy. Jadłospis uzupełniały polowania.
Towarzyszami człowieka już wówczas były konie i psy.
9. Sandomierz
Obecnie jest to miasto powiatowe liczące prawie 26 tys. osób, dawniej –
główny ośrodek wschodniej Małopolski. Najstarsze ślady osadnictwa
przypadają na neolit (4500-1700 p.n.e.). Sądząc po dużej ilości znalezisk z
okresu rzymskiego (I-IV w. n.e.), był to okres pomyślny dla Sandomierza i jego
okolic. Stałe osadnictwo od VIII wieku naszej ery. W I połowie X wieku
Sandomierz należał do terytorium plemiennego – przypuszczalnie byli to
Lendzianie, od których pochodzi węgierskie określenie Polski i Polaków
(Lengyel). W tym czasie znajdował się on w cieniu innych ośrodków, między
innymi Zawichostu. Właściwa kariera Sandomierza zaczęła się po przyłączeniu
do państwa Piastów w X wieku. Wówczas to wybudowano gród – na wzgórzu,
17
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 18
na którym obecnie stoi zamek. Około 1000 roku rejon Sandomierza należał do
najgęściej zaludnionych w Polsce. W XIII wieku Sandomierz został dwukrotnie
zniszczony podczas najazdów tatarskich. Później nastąpił trwający ponad
trzysta lat okres pokoju i pomyślności. Jego kres przyniósł potop szwedzki,
który doprowadził do zniszczenia miasta.
warto zobaczyć:
Wszystko. „To miasto mogłoby być perłą, a nie jest” – to zdanie usłyszałem w
lecie 1976 roku w Domu Turysty. Istotnie – malowniczy i zabytkowy
Sandomierz jakoś nie korzysta ze swojej atrakcyjności. Nie wytworzyła się
wokół niego kulturalna aura, która jest udziałem na przykład Kazimierza
Dolnego nad Wisłą. Obecnie w mieście nie ma pamiątek po okresie pierwszych
Piastów. W dziale historycznym Muzeum Okręgowego (Rynek nr 10 –
kamienica Oleśnickich) można obejrzeć fragmenty tzw. skarbów, czyli
odnalezionych zbiorów monet średniowiecznych. Na miejscu grodu stoi zamek
zbudowany przez Kazimierza Wielkiego, częściowo zniszczony przez
Szwedów, wielokrotnie przebudowywany. Przez ponad sto lat pełnił rolę
więzienia. Do najcenniejszych zabytków należy gotycka katedra z XIV wieku z
barokowym wystrojem wnętrza. Została ona wybudowana na miejscu
zniszczonej przez Tatarów romańskiej kolegiaty z II połowy XII wieku.
Przypuszczalnie już w XI wieku stał w tym miejscu kościół. Nie można też
pominąć kościoła św. Jakuba z 1226 roku przy klasztorze dominikanów. Jest to
piękna romańska budowla z cegły. Atrakcją turystyczną jest podziemna trasa
wiodąca pod centrum miasta częściowo dawnymi piwnicami. Przy ul. Salve
Regina (dojście ul. Krakowską) znajduje się najstarszy i najbardziej tajemniczy
zabytek Sandomierza – kurhan Salve Regina. Związane są z nim różne legendy
– o założycielu miasta Sędomirze i o ofiarach najazdu tatarskiego z 1260 roku.
Na kurhanie stoi kamienny krzyż z napisem „Salve Regina” (po polsku „Witaj
Królowo”).
18
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 19
II. MIESZKO I – POCZĄTKI PAŃSTWA (963-971)
Pierwsze wojny, stara twierdza Santok, włości nadane Bożęcie, o życiu i śmierci
Pięciu Braci Polskich, najstarszy klasztor w Polsce, jak Łysa Góra została
Świętym Krzyżem,jedna z pierwszych parafii, o św. Andrzeju Świeradzie, w
państwie Wolinian, Pomorze Zachodnie – teren ekspansji
W X wieku terytorialne struktury Kościoła Łacińskiego zbliżyły się do ziem
dzisiejszej Polski. Duchowni przynosili ze sobą umiejętność pisania.
Jednocześnie Polanie rozbudowywali swoje państwo i wzmacniali je – stawało
się ono znaczącą siłą w Europie Środkowej, a jego działania w coraz większym
stopniu dotyczyły rejonów, którymi interesowały się państwa chrześcijańskie.
Te czynniki spowodowały, że począwszy od lat sześćdziesiątych X wieku
zaczęła rosnąć ilość źródeł opisujących Polan, ich sąsiadów, a także konkretne
działania ich władców.
Pierwsza informacja („Kronika saska” Widukinda) dotyczy przegranej wojny z
Wieletami w roku 964. Wieleci (zwani też Lutykami, Wilkami) byli trudnym
przeciwnikiem. Swoje państwo utworzyli w VIII wieku na zachód od Odry na
Wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Była to federacja czterech plemion –
najsilniejszym z nich byli Redarowie. Sąsiadami Wieletów od zachodu byli
Obodrzyci, pokrewni im językowo. Oba państwa były na tyle silne, że nie dały
się zniszczyć ani Karolowi Wielkiemu, ani późniejszym przeciwnikom –
Niemcom. Trwały przy swojej wierze pogańskiej. Federacja Wieletów upadła
dopiero pod koniec XI wieku - w czasach Władysława Hermana. Bezpośrednią
przyczyną upadku były walki wewnętrzne.
Od południa Wieleci sąsiadowali z Serbołużyczanami, którzy stanowili inną
grupę językową Słowian Zachodnich. Właściwie wówczas, w 964 roku, trudno
już mówić o jakichś strukturach państwowych tego ludu. Od wielu lat Niemcy
systematycznie podbijali ich kraj. Na zdobytych terenach natychmiast budowali
grody i osadzali wojowników - powstała marchia wschodnia, wojskowe
państwo, zależne wyłącznie od króla niemieckiego. Jego władca, margraf, miał
szerokie uprawnienia w zakresie prowadzenia wojen, zawierania pokoju i
zarządzania podbitymi terytoriami. Stanowisko to w latach 937 - 965 (aż do
śmierci) zajmował Gero, znany z okrucieństwa i bezwzględności. Wsławił się
tym, że zaprosił trzydziestu książąt słowiańskich na ucztę, a następnie kazał ich
wymordować. Wkrótce opanował całkowicie ziemie Serbołużyczan i stał się
bezpośrednim sąsiadem Polski.
Przeciwnikiem Mieszka był również możnowładca saski Wichman, skłócony z
cesarzem Ottonem I. Na czele Wieletów dwukrotnie pobił wojska Polan. W
19
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]
Strona 20
pierwszej bitwie zaatakował wracający z wyprawy za Odrę oddział i odebrał mu
zdobyte łupy. W drugiej bitwie, stoczonej w okolicy Santoka, pokonał wojska
dowodzone przez brata Mieszka I (niewiadomego imienia). Obie strony
poniosły w tej wojnie straty. Zginął brat Mieszka, dowódca jego wojsk, poległ
też syn margrabiego Gerona walczący po stronie Wieletów.
W tym czasie, może pod wpływem poniesionych porażek, Mieszko nawiązał
kontakt z cesarzem Ottonem I. Ten wybitny władca z saskiej dynastii
Ludolfingów, pogromca Węgier na Lechowym Polu w 955 roku, nie był
zainteresowany zwycięstwem Wieletów, tym bardziej, że na ich czele stał
zbuntowany Wichman. Dużo korzystniejszą ofertę przedstawił polski władca
zobowiązując się do zapłaty rocznej daniny za zdobyte ziemie Pomorza na
północ od Warty. W rezultacie Mieszko został uznany za „przyjaciela cesarza”.
Faktycznie oznaczało to uznanie Pomorza za sferę wpływów Polan i
wyhamowanie ekspansji marchii wschodniej w tym rejonie. Przypuszczalnie
państwo Mieszka uzyskało status części składowej Rzeszy.
Następnie doszło do porozumienia z Czechami.
Było to rozległe i silne państwo słowiańskie mające już za sobą wiele lat
samodzielnej historii. Ich słabą stroną było rozdarcie kraju wskutek konkurencji
między możnymi rodami wywodzącymi się z dawnych władców plemiennych, a
także wskutek konfliktów między zwolennikami kościoła łacińskiego,
słowiańskiego i kultów pogańskich. Mieszko był za słaby, żeby z nimi walczyć.
Jedyne, co mógł zrobić, to przeciągnąć ich na swoją stronę.
Możliwe, że układ polsko-czeski był następstwem porozumienia, które Mieszko
zawarł z cesarzem. Czechy były przecież lennikiem Niemiec. Również pod
względem kościelnym Czechy należały do niemieckiego biskupstwa w
Ratyzbonie (Regensburgu). Układ zawierał postanowienie o sojuszu przeciw
Wieletom, oraz o zawarciu małżeństwa Mieszka i Dobrawy, córki księcia
czeskiego. Uzgodniono również, że państwo czeskie uzyska szczególne
uprawnienia do przeprowadzenia ewentualnej akcji chrystianizacyjnej w
księstwie Polan. Podobny przywilej od strony kościelnej uzyskała diecezja w
Ratyzbonie.
W 965 roku Dobrawa przyjechała do Polski. Towarzyszył jej dwór, w skład
którego wchodzili między innymi kapelani, rycerze i dwórki. Wcześniej jednak
zażądała by przyszły mąż zerwał z pogańskimi zwyczajami – według relacji
Galla Anonima Mieszko miał siedem żon. Nie wiadomo, czy w ogóle miał
dzieci z tych związków. Mieszko zdecydował się wypełnić warunki przyszłej
żony i odesłał swe pogańskie nałożnice.
20
Plik od www.ebooks43.pl do osobistego uzytku dla:
[email protected]