Strona 1 KEN ALIBEK & STEPHEN HANDELNAN BIOHAZARD PRZEŁOŻYŁ TOMASZ LEM TYTUŁ ORYGINAŁU: BIOHAZARD Strona 2 Mając na uwadze dobro całej ludzkości, dążyć będziemy do całkowitej eliminacji czynników bakteriologicznych oraz toksyn jako środków bojowych. Jesteśmy przekonani, że ich stosowanie, powszechnie uważane za odrażające, wymaga podjęcia wszelkich środków zmierzających do zminimalizowania takiego ryzyka... Preambuła postanowień Konwencji o zakazie rozwoju, produkcji, składowania broni biologicznej i jej zniszczeniu (z 1972 roku) Strona 3 Prolog Na posępnej wysepce na Jeziorze Aral- skim setka małp, w równych rzędach przyku- tych do pali, spogląda tam, gdzie przed chwilą rozległ się głuchy łomot. W oddali widać niedużą metalową kulę, która wirując, unosi się, aby po chwili opaść, czemu towar- zyszy druga eksplozja. Nad ziemią, na wysokości około dwudzi- estu metrów, chmura kolorem przypomina- jąca ciemną musztardę zaczyna powoli opadać. Małpy szarpią łańcuchy, krzyczą. Niektóre chowają głowy między nogi, ale jest już za późno - rozpoczęła się ich agonia. Strona 4 4/905 Na drugim krańcu wyspy ludzie w ochronnych skafandrach spoglądają w dal przez lornetki i notują swe spostrzeżenia. Po kilku godzinach zbiorą konające zwierzęta i przeniosą do klatek, gdzie w ciągu następ- nych dni poddane zostaną szczegółowej ob- serwacji - dopóki nie zdechną z powodu za- każenia wąglikiem, tularemią, gorączką Q, brucelozą, nosacizną lub dżumą. Nad badaniami tymi sprawowałem kon- trolę w latach osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych. Stanowiły one funda- ment pewnego przełomu i ogromnych suk- cesów Związku Radzieckiego w dziedzinie broni biologicznych. W latach 1988-1992 bytem pierwszym za- stępcą szefa Biopreparatu, radzieckiej in- stytucji farmaceutycznej, której głównym Strona 5 5/905 celem było opracowywanie broni, produkow- anej z najgroźniejszych znanych człowiekowi wirusów, toksyn i bakterii. Biopreparat spra- wował kontrolę nad niemal czterdziestoma tajnymi instytutami badawczymi w Rosji i Kazachstanie, w których opracowywano broń tego typu. W radzieckim programie broni biologicznych uczestniczyły niemal wszystkie ministerstwa: Obrony, Rolnictwa i Zdrowia, Akademia Nauk, Komitet Centralny KPZR i oczywiście KGB. System, jak często zwano Biopreparat, pod względem skuteczności przeszedł najśmielsze oczekiwania Kremla. W ciągu dwudziestu jeden lat, jakie up- łynęły od podpisania Konwencji o zakazie broni biologicznych, Związek Radziecki stworzył największy na świecie i najbardziej zaawansowany technologicznie program Strona 6 6/905 badań nad bronią biologiczną. Byliśmy wprawdzie jednym ze stu czterdziestu syg- natariuszy konwencji i zobowiązaliśmy się „nie prowadzić badań, nie produkować i nie składować” środków biologicznych dla celów wojskowych, jednocześnie jednak, wcielając w życie tajny program, w pobliżu Moskwy i innych rosyjskich miast gromadziliśmy setki ton kontenerów z wąglikiem oraz dziesiątki ton zarazków dżumy i ospy, które miały zostać wykorzystane przeciwko Stanom Zjed- noczonym i ich sojusznikom. To, co działo się w laboratoriach Biopreparatu, należało do najpilniej strzeżo- nych tajemnic zimnej wojny. Zanim zostałem ekspertem od broni bio- logicznych, ukończyłem studia medyczne. Rząd, dla którego pracowałem, nie widział Strona 7 7/905 sprzeczności pomiędzy przysięgą Hi- pokratesa a przygotowaniami do masowej zagłady i przez długi czas ja również jej nie dostrzegałem. Przed dziesięciu laty byłem pułkownikiem armii radzieckiej, odzn- aczonym licznymi medalami, wytypowanym do kolejnego awansu w elitarnych pro- gramach wojskowych Związku Radzieckiego. Jeśli pozostałbym w Rosji, byłbym teraz gen- erałem brygady i nigdy nie dowiedzielibyście się o moim istnieniu. Ale w 1992 roku, po siedemnastu latach w Biopreparacie, zrezygnowałem z dalszej pracy i wraz z rodz- iną uciekłem na Zachód. Podczas niezliczo- nych spotkań z amerykańskimi urzędnikami składałem wyjaśnienia, stanowiące pierwszy spójny opis naszej działalności. Jednak Strona 8 8/905 większości spraw, które poruszyłem, nie ujawniono opinii publicznej. Wraz z upadkiem Związku Radzieckiego groźba użycia naszej broni biologicznej zmalała. Biopreparat utrzymuje, że nie prowadzi już badań nad bronią zaczepną, a zapasy patogenów zostały zniszczone. Po- mimo tych uspokajających oświadczeń niebezpieczeństwo ataku biologicznego w za- sadzie wzrosło, ponieważ raz zdobyta wiedza nie stanowi tajemnicy dla dyktatorskich reżymów i terrorystów. Posiadanie broni bio- logicznej nie jest już ograniczone do dwubie- gunowego świata z okresu zimnej wojny. Dzisiaj mają do niej dostęp inni, tym bardziej że jest tania i łatwa w użyciu. Niewykluczone, że w nadchodzących latach zagrożenie ze Strona 9 9/905 strony takiej broni stanie się problemem naszego codziennego życia. Odkąd opuściłem Moskwę, z przer- ażeniem dostrzegam niebywałą ignorancję w kwestiach związanych z bronią biologiczną. Niektórzy z najwybitniejszych zachodnich naukowców nie wierzą ani w możliwość takiego genetycznego zmanipulowania wirusów, by mogły stanowić niezawodną broń, ani nagromadzenia w strategicznych ilościach bakterii chorobotwórczych, ani też wreszcie w znalezienie skutecznej metody przenoszenia owego materiału, by zapewnić maksymalny zasięg jego rozprzestrzenienia. Wiedza i doświadczenie mówią mi, że naukowcy ci się mylą. Niniejszą książkę nap- isałem, żeby wyjaśnić, dlaczego tak uważam. Strona 10 10/905 Z pewnością będą i tacy, którzy dojdą do wniosku, że poruszanie tego tematu może wywołać niepotrzebne niepokoje, nawet pan- ikę. Liczy się jednak fakt, że środki obrony przed atakiem biologicznym, jakimi obecnie dysponujemy, są absolutnie nieadekwatne do skali zagrożenia. Kiedy terroryści uderzą, stosując taką broń - a jestem głęboko przekonany, że nastąpi to prędzej czy później - ignorancja opinii publicznej jeszcze spotęguje katastrofę. Pierwszy krok zmierzający do zapewni- enia bezpieczeństwa polegać musi na zrozu- mieniu istoty broni biologicznych - w prze- ciwnym razie będziemy tak bezbronni, jak małpy na Jeziorze Aralskim. Strona 11 Medycyna wojskowa Strona 12 Kwatera Główna Armii Radzieckiej Moskwa 1988 Zimą 1988 roku wezwano mnie do Kwa- tery Głównej Armii Radzieckiej, mieszczącej się w Moskwie przy ulicy Kirowa. Sprawa musiała być pilna, ponieważ głos w słuchaw- ce z napięciem powiedział: - Przygotowaliśmy dla was osobny pokój, pułkowniku. Przy chodniku czekała już czarna wołga z włączonym silnikiem. Do samochodu podeszło dwóch ochroniarzy w futrzanych czapkach, nasuniętych na czoło dla osłony przed zimnem. Jeden otworzył przede mną drzwi i po chwili usiadł przy mnie, drugi zajął Strona 13 13/905 miejsce z przodu, obok Sławy, mojego kierowcy, i polecił mu jechać szybko. Jazda do Kwatery Głównej Armii Czer- wonej trwała zazwyczaj około pół godziny, jednak tego dnia poranne opady śniegu przemieniły ulice w arktyczny krajobraz, kierowcy złorzeczyli na buksujące koła sam- ochodów. Pulsujące niebieskie światło na dachu naszej wołgi kilkakrotnie zauważyli milicjanci z drogówki, którzy wstrzymywali ruch, żeby umożliwić nam szybszy przejazd. Zanim znaleźliśmy się przed surowym, granitowym budynkiem Ministerstwa Obrony, minęła niemal godzina. Wszedłem bocznym wejściem i otrzepałem buty ze śniegu. Młodszy oficer zaprowadził mnie do sąsiedniego pomieszczenia, gdzie otrzymałem przepustkę, a potem do Strona 14 14/905 wartowni. Żołnierz uważnie mi się przyjrzał, obejrzał zdjęcie w dowodzie osobistym i przepuścił dalej. Oficer zaprowadził mnie po schodach do pancernych drzwi z zamkiem cyfrowym. Wy- brał kilka cyfr i po chwili ruszyliśmy długim korytarzem, prowadzącym do niezliczonych biur XV Zarządu Armii Radzieckiej, wojskowego oddziału naszego programu biologicznego. Rozpiąłem podszytą futrem kurtkę z kapturem i usiłowałem opanować zdenerwowanie. Choć byłem pułkownikiem, nigdy nie nosiłem munduru. Podobnie jak w wypadku innych członków personelu Biopreparatu, przykrywką mojej pracy była działalność naukowa. W związku z tym miałem dwa Strona 15 15/905 dowody osobiste: według jednego byłem cy- wilnym pracownikiem Biopreparatu, drugi określał mój stopień wojskowy. Przed rokiem, z żoną Leną i trójką dzieci, przeprowadziłem się do Moskwy, aby podjąć pracę w centrali Biopreparatu. Przenosiny do stolicy stanowiły ożywczą zmianę po skostni- ałych strukturach wojskowych na prowincji. Trzynaście lat w tajnych laboratoriach i instytutach badawczych w najodleglejszych zakątkach Związku Radzieckiego nie przygo- towało mnie jednak do zawrotnego tempa nowej pracy. Uczestniczyłem w zebraniach, odbywających się w kwaterze armii, na Kremlu, w KC KPZR, w licznych instytutach naukowych podlegających Biopreparatowi. Wiosną 1988 roku, kiedy zostałem zastępcą szefa Biopreparatu, musiałem zgłosić się do Strona 16 16/905 lekarza, żeby pomógł mi w przezwyciężeniu stresów, związanych z pracą zawodową. Generał dywizji Władimir Lebiedinski, dowódca XV Zarządu, spojrzał na mnie z wyrzutem, kiedy znalazłem się w jego gabinecie. Był pochłonięty rozmową z trzema pułkownikami, których nigdy przedtem nie widziałem. - Już najwyższy czas - rzekł szorstko. Zacząłem się tłumaczyć, że śnieg, korki na drodze, ale uciszył mnie gestem ręki. Spośród wszystkich dowódców wojskow- ych, z jakimi miałem do czynienia, Lebiedin- ski był ostatnim, na spotkanie z którym chciałbym się spóźnić. Po raz pierwszy zetknąłem się z nim w laboratorium w Omut- ninsku, położonym 960 kilometrów na wschód od Moskwy, dokąd trafiłem po Strona 17 17/905 ukończeniu wojskowych studiów medycz- nych. Lebiedinski miał do mnie ojcowski stosunek i wziął mnie pod swoje skrzydła. Wówczas sześćdziesięcioletni, u kresu wspaniałej wojskowej kariery, był jednym z nielicznych wyższych oficerów, którym nie przeszkadzał mój młody wiek. W wieku trzy- dziestu ośmiu lat, „przeskoczywszy” wielu starszych od siebie naukowców, zostałem na- jmłodszym zastępcą szefa Biopreparatu w historii. Wydawałem teraz rozkazy tym, z którymi współpracowałem w przeszłości - a oni nie kryli swego rozgoryczenia. Lebiedinski zwrócił się do pułkowników: - Gotowi? Skinęli głowami. Generał zaprowadził nas do sąsiedniego, dźwiękoszczelne-go pom- ieszczenia. Na dużym drewnianym stole Strona 18 18/905 przed każdym krzesłem leżał przygotowany notes. Po chwili pojawił się ordynans z czterema szklankami herbaty. Lebiedinski zaczekał, aż ordynans wyjdzie, i dokładnie zamknął drzwi. - Nie zostaję z wami - rzekł do mnie, widząc, że policzyłem szklanki. Pułkownicy należeli do Grupy Biolo- gicznej, jednostki Zarządu Operacyjnego Szt- abu Generalnego, której rola polegała na uzbrajaniu bombowców i pocisków rakietow- ych w wytwarzaną przez nas broń. Wówczas po raz pierwszy zetknąłem się z przedstaw- icielami tej jednostki. W tamtym okresie Biopreparat każdego roku przygotowywał nowy rodzaj broni biologicznej. Większość czasu poświęcaliśmy na badania, niewiele Strona 19 19/905 uwagi zwracając na ich późniejsze stra- tegiczne rozmieszczenie. Lebiedinski w kilku słowach wyjaśnił po- trzebę zwołania nadzwyczajnego zebrania: na najwyższym szczeblu podjęto decyzję o uzbrojeniu SS-18 w głowice z bronią biologiczną. - Musimy obliczyć, ile czasu trzeba na przygotowanie pocisków rakietowych, aby były gotowe do startu. Spodziewam się, że nam w tym pomożecie. Skinąłem głową, jakby było to uzasad- nione życzenie. Dopiero po chwili dotarło do mnie, że o gigantycznych pociskach raki- etowych SS-18, zdolnych do przeniesienia pięciuset kiloton na odległość 9600 kilo- metrów, nigdy dotąd nie mówiło się w kon- tekście ataku bronią biologiczną. Strona 20 20/905 Kiedy w latach dwudziestych rozpoczęto radziecki program badawczy nad bronią bio- logiczną, nasi naukowcy na skrzydłach samo- lotów umocowywali urządzenia do opylania zbiorów, modląc się w duchu, żeby wiatr niosący zarazki nie powiał w niewłaściwym kierunku. Po drugiej wojnie światowej arsen- ał ten wzbogacono o bombowce z materi- ałami wybuchowymi. Zimna wojna sprzyjała rozwojowi coraz bardziej destrukcyjnych środków bojowych i w latach siedemdziesią- tych możliwe stało się wykorzystywanie międzykontynentalnych pocisków balistycz- nych do przenoszenia pojedynczych głowic bojowych z bronią biologiczną. Większe wyzwanie stanowiły jednak pociski z wieloma głowicami. Tylko nieliczne sub- stancje biologiczne, opracowane w naszych