Miriam Stoppard Poradnik dla ka�dej dziewczyny Tytu� orgina�u: Everygirl's Lifeguide T�umaczy�a: Justyna Jannasz Warszawa: Wyd. Muza SA 1996 Na dysku pisa� Franciszek Kwiatkowski Poradnik dla ka�dej dziewczyny: Miriam Stoppard, znana autorka poradnik�w, popularnych program�w telewizyjnych i lekarka, udziela wyczerpuj�cych informacji i rad dotycz�cych wszystkiego, co chcia�aby wiedzie� dorastaj�ca dziewczyna. Poradnik dla ka�dej dziewczyny: Obja�nia gwa�towne i niezrozumia�e dla wielu procesy zachodz�ce w ciele i psychice nastolatki. Udziela konkretnych rad dotycz�cych od�ywiania, zachowania dobrej sylwetki, umiej�tnego makija�u i zasad dobierania ubior�w. M�wi, co trzeba robi�, �eby pomy�lnie uk�ada�o si� �ycie w domu rodzinnym, jak by� dobr� przyjaci�k�, a dla ch�opaka - dobr� dziewczyn�. Pomaga radzi� sobie z zagadnieniami seksu, informuje o metodach antykoncepcji. Wyja�nia, jak przezwyci�y� "ch�� poznania" alkoholu, papieros�w i narkotyk�w. Zawiera propozycje dzia�a� rodzic�w, maj�ce na celu wsp�lne rozwi�zywanie wszelkich trudno�ci. Doradza jak najpe�niej wykorzysta� swoje zdolno�ci przez zdobywanie wykszta�cenia, czym kierowa� si� przy wyborze przedmiot�w w szkole, jak rozwi�zywa� najrozmaitsze problemy �ycia szkolnego. 1 Wst�p Kiedy staniesz si� kilkunastoletni� pann�, zaczniesz odczuwa� gwa�towne zmiany w swojej psychice. Poczujesz si� troch� kim� innym, inaczej b�dziesz si� zachowywa�. Objawy te cz�ciowo spowoduje wzrastaj�ca w Tobie �wiadomo�� w�asnej p�ciowo�ci, wywo�ana wyst�pieniem miesi�czki i wyra�nymi zmianami fizycznymi, a cz�ciowo przyczyn� b�d� hormony, czyli wydzielane przez jajniki substancje chemiczne, oddzia�ywuj�ce na Tw�j nastr�j. Zaczniesz inaczej wygl�da�. Przez pewien czas b�dziesz szybciej ros�a, zmieni� Ci si� proporcje cia�a. Zauwa�ysz, �e stajesz si� coraz w�sza w talii, coraz szersza w biodrach i masz coraz pulchniejsze uda. Powi�ksz� Ci si� piersi, pod pachami i w okolicy �onowej wyrosn� w�oski. Zanim sko�czysz 18-19 lat, osi�gniesz wzrost i figur�, kt�re zasadniczo nie zmieni� si� ju� przez reszt� doros�ego �ycia. Jedyne, co b�dzie mo�na jeszcze zrobi�, to powi�kszenie biustu - dzi�ki gimnastyce lub za pomoc� specjalnych krem�w. Co si� dzieje z cia�em Uregulowanie si� miesi�czki, najcz�ciej po oko�o osiemnastu miesi�cach od wyst�pienia pierwszego periodu w �yciu, �wiadczy o tym, �e mog�aby� ju� mie� dziecko. To bardzo wyra�ny znak, �e sama przesta�a� nim by�. A jednak jeszcze d�ugo wszyscy wok� b�d� Ci� traktowa� jak dotychczas, a pod wieloma wzgl�dami Ty siebie r�wnie�. W pewnym momencie, zdezorientowana, nie b�dziesz wiedzia�a, jak to w�a�ciwie jest z Tob� naprawd�. Wzrost ilo�ci hormon�w w organizmie zawsze powoduje zamieszanie. Czasem nagle nast�puje przyp�yw wyj�tkowo dobrego humoru, a zaraz potem pojawiaj� si� kra�cowy smutek i rozdra�nienie. To w�a�nie hormony s� przyczyn� takiej hu�tawki nastroj�w. Zm�czony dzia�aniem hormon�w cz�owiek staje si� dra�liwy, nerwowy, nie�mia�y, a jednocze�nie chce by� taki sam, jak r�wie�nicy i pragnie ich aprobaty. By� mo�e czujesz rosn�c� potrzeb� samotno�ci, lubisz sp�dza� czas w pustym pokoju nad ksi��k� lub przy muzyce. Jeste� nerwowa, a nawet wybuchowa i coraz cz�ciej zdarzaj� Ci si� awantury z rodzicami, i innymi doros�ymi, o rzeczy, jak si� dobrze zastanowi�, nie maj�ce wi�kszego znaczenia. Nieraz dochodzisz do wniosku, �e wszyscy s� przeciwko Tobie i traktuj� Ci� niesprawiedliwie. Czujesz, �e nikt Ci� nie rozumie, cho�by� nie wiadomo jak si� stara�a. Wiele m�odych os�b mierzy wysoko i stawia sobie za wz�r niedo�cignione idea�y. M�odzi ludzie chc� by� najlepsi i robi� wszystko najlepiej, na og� jednak mierz� si�y na zamiary i nie oceniaj� sytuacji realistycznie. Dlatego bardzo �atwo dochodzi do wielkich rozczarowa�. M�ody cz�owiek wie w�wczas, �e poni�s� �yciow� pora�k� i nabiera niech�ci do samego siebie. Dziewcz�ta trac� kontrol� nad w�asnym cia�em. Nie mog� porozumie� si� z rodzicami, rodze�stwem czy kole�ankami, a zw�aszcza z ch�opcami. Przewa�nie czuj� si� gorsze, brzydsze i nieciekawe. W ankiecie, kt�r� przeprowadza�am kiedy� w�r�d nastolatek na temat stosunku do w�asnej osoby, bardzo cz�sto pojawia�y si� takie odpowiedzi: "Moim zdaniem wygl�dam okropnie. Naprawd�. Nigdy nie mog� si� dobrze ubra� ani umalowa�, mam straszne w�osy. Wszystko jest do niczego. Jak tylko o tym pomy�l�, za�amuj� si�. Od czterech tygodni nie �mia�am si� ani razu!" "Chcia�abym by� �adniejsza i starsza". " Troch� mi si� nie podoba to, jak si� zmienia moja figura. Nie mog�abym mie� wi�kszych piersi i mniejszego siedzenia?" "Staram si� zaakceptowa� sw�j wygl�d, ale najcz�ciej my�l�, �e chcia�abym wygl�da� zupe�nie inaczej". Wcale nie jest �atwo zaakceptowa� w�asny wygl�d, zw�aszcza za� defekty, lecz wymagaj�c od siebie za du�o, nigdy nie zdob�dziesz przekonania, �e si� do czegokolwiek nadajesz. �wiadomo��, �e nie zostaniesz najs�awniejsz� aktork� w �wiecie czy najpi�kniejsz� modelk� wszechczas�w bywa bolesna, ale przecie� niewiele os�b ma predyspozycje do zrobienia wyj�tkowej kariery. Nie staraj si� na si�� d��y� do czego�, co z r�nych powod�w jest poza zasi�giem Twoich mo�liwo�ci. Wyznacz sobie skromniejsze cele i staraj si� rozpozna� w�asne predyspozycje. By� mo�e odpowiednia dla Ciebie oka�e si� zupe�nie inna droga �yciowa. Postaraj si� odszuka� j� i polubi�. Wszyscy boimy si� nieznanego i kiedy czego� nie rozumiemy, ogarnia nas przera�enie. Niepok�j na og� rodzi si� z niewiedzy. Dlatego chc�c przekona� si�, �e wszystko jest z Tob� tak, jak by� powinno, musisz pozna� mechanizmy swego dorastania i zdoby� wiedz� o tym, co czuj� inne dziewcz�ta i ch�opcy. A czuj� prawie dok�adnie to samo, co Ty. Mo�esz liczy� na pomoc innych Za pomoc nastolatce w trudnym okresie dojrzewania odpowiedzialni s� przede wszystkim jej rodzice. Oni te� bywaj� najlepszym �r�d�em informacji w sprawach zwi�zanych z seksem. Je�eli Twoi rodzice nie potrafi� rozmawia� z Tob� na te tematy, poszukaj pomocy i rady u innych ludzi. Ale najpierw upewnij si�, czy s� to osoby wiarygodne i mo�na im zaufa�. Lepiej dowiedzie� si� szczeg��w zwi�zanych z rozmna�aniem si� cz�owieka od w�asnych rodzic�w ni� z przes�odzonych lub zwulgaryzowanych historyjek zas�yszanych na podw�rku. Bezosobowa atmosfera wyk�ad�w na lekcji biologii tak�e wydaje si� nie sprzyja� edukacji seksualnej. Takie kwestie powinno si� porusza� w domu, gdy� tylko tu mo�liwa jest naprawd� szczera rozmowa i wszystko mo�na wyja�ni� dok�adnie i prawdziwie. Je�eli jednak uznasz, �e w gronie rodzinnym nie uzyskasz odpowiedzi na pewne pytania, poszukaj pomocy gdzie indziej. Najwa�niejsze, aby� pozby�a si� wszelkich w�tpliwo�ci i mia�a do kogo zwr�ci� si� po rad�. To pomo�e Ci przetrwa� ten niezwykle trudny okres. Je�eli pozostajesz w wyj�tkowo dobrych uk�adach z nauczycielk�, mo�esz zwr�ci� si� w�a�nie do niej, ale nie zapominaj, �e zaraz po rodzicach warto porozmawia� z kim� z krewnych. Odpowiedni� osob�, kt�r� mo�na o wszystko pyta�, jest zaprzyja�niony lekarz domowy, o ile oczywi�cie nie czujesz si� przy nim skr�powana i masz do niego pe�ne zaufanie. Na pewno b�dzie Ci �atwiej, je�eli podzielisz si� k�opotami ze szczer� przyjaci�k� w tym samym wieku. Je�li przyjaci�ka jest starsza od Ciebie, tym lepiej. Przesz�a ju� przez te do�wiadczenia i wie, �e s� to problemy bardzo trudne, nieod��cznie zwi�zane z dojrzewaniem, ale w ko�cu si� z nich wyrasta. Udzieli Ci wielu praktycznych porad i pomo�e spojrze� na �wiat z wi�kszym spokojem. W przeprowadzonej przeze mnie ankiecie zastraszaj�co wysoka liczba nastolatk�w twierdzi�a, �e rodzice im nie pomagaj�. Niestety, s� nawet ostatnimi osobami, do kt�rych nastolatki chc� zwr�ci� si� o pomoc i to tylko w�wczas, kiedy musz�. Je�eli znajdujesz si� w podobnej sytuacji i my�lisz: "jak niby mia�abym porozmawia� z matk� i ojcem, skoro w naszym domu wszystko dzieje si� za zamkni�tymi drzwiami i nikt z nikim otwarcie nie dyskutuje", powiem Ci, �e nie powinna� si� poddawa�. Postaraj si� przekona� ich, �e przechodzisz teraz bardzo trudny okres, a �atwiej b�dzie Ci dorasta�, je�eli oni pomog� Ci rozwi�zywa� problemy. Prawie ka�dy pozytywnie zareagowa�by na takie postawienie sprawy. Rodzice mog� oczywi�cie nie chcie� �adnych rozm�w i wszystko sko�czy si� kolejn� k��tni�. Je�li tak, przynajmniej b�dziesz usprawiedliwiona w swoim narzekaniu na kiepsk� pomoc z ich strony. P�niej znajdziesz kogo�, z kim mo�na szczerze rozmawia�. Wi�kszo�� rodzic�w pragnie jednak, �eby dzieci zwr�ci�y si� do nich. Trzeba zatem da� im szans�, bo cz�sto w�a�nie rodzice nie potrafi� zacz�� rozmowy na trudne tematy. B�dziesz doros�a W wieku kilkunastu lat niczego nie robi si� po�owicznie. We wszystkie my�li i dzia�ania wk�ada si� sto procent si�y i uczu�. Rozpiera Ci� energia, a w Twoim �yciu pojawiaj� si� nowe, ciekawe sprawy i nowe przyja�nie. Dorastanie to bardzo wa�na cz�� �ycia ka�dego cz�owieka. W wyj�tkowy spos�b poszerzaj� si� jego horyzonty i otwieraj� przed nim coraz to nowe mo�liwo�ci. To tak�e okres wyj�tkowo intensywnego dojrzewania psychicznego. Wchodzisz we� jako dzikuska, niezdarna, wstydliwa g�uptaska, by ju� po sze�ciu latach sta� si� osob� o wyrobionych pogl�dach, spokojnym, pewnym spojrzeniu na przysz�e �ycie, wiedz�c�, jakich ludzi chcesz spotka� na swej drodze i co uczyni Ci� szcz�liw�. Mo�e b�dzie to jedyny etap w �yciu, kiedy tak szybko rozwiniesz si� pod wzgl�dem emocjonalnym i intelektualnym. Dla wielu ludzi dojrzewanie to najtrudniejszy czas. Kiedy� skonstatujesz ze zdziwieniem, �e uda�o Ci si� przej�� przez to wszystko. Je�eli pokonasz wszelkie trudno�ci i nie zwariujesz, odniesiesz wielki sukces. Je�eli na dodatek poczujesz si� szcz�liwa oraz zadowolona z �ycia i zaakceptujesz otaczaj�cy Ci� �wiat, b�dzie to Tw�j wielki triumf! (Niniejszy poradnik osadzony jest w realiach brytyjskich. Studiuj�c zatem poszczeg�lne rozdzia�y, pami�taj o zamieszczonym na ko�cu ksi��ki aneksie Porady i pomoc, zawieraj�cym spis wybranych polskich instytucji, do kt�rych mo�esz zwr�ci� si� ze swoimi problemami.) 2 Pokwitanie Dziewczynki r�ni� si� od ch�opc�w po pierwsze narz�dami p�ciowymi, po drugie - innymi cechami charakterystycznymi dla ka�dej p�ci. Twoje narz�dy p�ciowe to wszystko to, co jest potrzebne do rodzenia dzieci: jajniki, jajowody, macica i pochwa. Do tej grupy mo�na zaliczy� tak�e narz�d zwany �echtaczk�. Jajniki zawieraj� jajeczka, z kt�rych mog� powstawa� dzieci. Poza tym jajniki wydzielaj� najwa�niejsze �e�skie hormony, estrogeny i progesteron, odpowiedzialne za drugorz�dne cechy p�ciowe, odr�niaj�ce dziewczyn� od ch�opca oraz doros�� kobiet� od dziecka. S� to mi�dzy innymi piersi, zw�enie w talii, szerokie biodra i pulchne uda oraz ow�osienie �onowe i pod pachami. Przed okresem pokwitania, ok. 9-10 roku �ycia, zaczyna poszerza� si� miednica, a na piersiach, udach i biodrach zaczyna odk�ada� si� t�uszcz. W fazie pokwitania, od 11 do 16 lat powi�kszaj� si� brodawki sutkowe i pojawiaj� w�osy �onowe, p�niej tak�e pod pachami. Zaczynaj� si� rozwija� narz�dy p�ciowe, pojawiaj� si� miesi�czki. Na udach, biodrach, piersiach odk�ada si� wi�cej t�uszczu. Do ok. 17-18 roku �ycia rozw�j szkieletowy jest zako�czony. Wraz ze zbli�aniem si� okresu pokwitania, czyli dojrzewania, jajniki zaczynaj� budzi� si� do �ycia, a pierwsz� oznak� ich aktywno�ci jest dojrzewanie jajeczek; mniej wi�cej co 28 dni kt�re� z nich dojrzewa i jest uwalniane z jajnika. Zjawisko to nazywamy cyklem miesi�czkowym. Kiedy pojawiaj� si� menstruacje, oznacza to, �e jeste� dojrza�a p�ciowo. Rozpocz�cie miesi�czkowania Nie wiadomo dok�adnie, dlaczego m�oda kobieta zaczyna miesi�czkowa�. Wiadomo natomiast, �e jest to rezultat wp�ywu na organizm wielu hormon�w i substancji chemicznych w m�zgu, nadnerczach, jajnikach, a mo�e i tarczycy. Momentu pierwszej menstruacji nie spos�b dok�adnie przewidzie�, chocia� niew�tpliwie kobiety z tej samej rodziny zaczynaj� miesi�czkowa� w podobnym wieku. Je�eli Twoja matka miesi�czkowa�a wcze�nie, prawdopodobnie i Ty tego do�wiadczysz. Dzisiejsze dziewczyny dostaj� periodu wcze�niej ni� ich prababki. Od pocz�tku XX wieku istnia�a sta�a tendencja do coraz wcze�niejszego pokwitania. Przez ostatnie dwadzie�cia lat uleg�a ona zahamowaniu i wi�kszo�� dziewczyn ma okres w wieku oko�o 11 lat. Przypuszczalnie ta granica ju� si� nie przesunie. Nadal sprawdza si� jednak zasada, �e im wcze�niej zaczynasz miesi�czkowa�, tym p�niej nast�pi u Ciebie przekwitanie. Cykl miesi�czkowy Cykl miesi�czkowy obejmuje �rednio oko�o 29-30 dni. U wielu dziewcz�t trwa dok�adnie 28 dni (miesi�c ksi�ycowy), tyle samo dziewczyn ma cykle d�u�sze i kr�tsze, a d�ugo�� od 26 do 33 dni uwa�a si� za normaln�. W pierwszej fazie cyklu w jednym z jajnik�w dojrzewa jajeczko, kt�re produkuje g��wnie estrogeny. Podstawowym skutkiem wydzielania estrogen�w jest rozpulchnienie wewn�trznej wy�ci�ki macicy. Oko�o czternastego dnia cyklu (za pierwszy dzie� cyklu uznaje si� pierwszy dzie� miesi�czki) znajduj�cy si� w jajniku p�cherzyk zawieraj�cy jajeczko p�ka i uwolnione jajeczko wpada do jamy brzusznej. Jest to jajeczkowanie, czyli owulacja. Prawie natychmiast zostaje wci�gni�te przez lejkowate wej�cie do jajowodu. Najcz�ciej owulacja przebiega raz w jednym, raz w drugim jajniku. Wn�trze jajowodu pokryte jest mikroskopijnymi w�oskami, kt�re przesuwaj� jajeczko coraz bli�ej macicy. Jego podr� trwa oko�o trzech dni. Je�eli w tym czasie jajeczko nie zostanie zap�odnione przez plemnik, ginie. Kiedy ju� p�cherzyk p�knie i wypu�ci dojrza�e jajeczko, coraz obficiej zaczyna wydziela� si� progesteron, a estrogeny produkowane s� w coraz mniejszej ilo�ci. Najpierw wy�ci�ka macicy robi si� jeszcze grubsza, na wypadek gdyby mia�a przyj�� zap�odnione jajeczko. Potem progesteron powoduje, �e nabrzmiewaj� troch� piersi, a kanaliki mleczne i gruczo�y piersiowe przygotowuj� si� do ewentualnego rozpocz�cia laktacji, czyli wytwarzania mleka dla przysz�ego dziecka. St�d powstaje uczucie, �e piersi robi� si� ci�kie i obola�e, a brodawki czu�e na ka�de dotkni�cie. Progesteron wp�ywa tak�e na cer� i to za jego spraw� robi� si� pryszcze. U wielu dziewcz�t i kobiet w tygodniu poprzedzaj�cym nast�pn� miesi�czk� pojawiaj� si� jeden czy dwa widzialne zwiastuny ko�ca cyklu. W tym samym czasie Wydzielanie progesteronu wp�ywa na wygl�d �luzu wydzielanego przez szyjk� macicy. Przed jajeczkowaniem jest on przezroczysty, do�� rzadki i ci�gliwy. Pod wp�ywem progesteronu staje si� matowy, bardzo g�sty, lepki i nierozci�gliwy. Ma inny zapach ni� �luz sprzed owulacji. Wszystkie te zmiany w wydzielinie z pochwy s� ca�kowicie normalne. Nie jest natomiast normalne, je�eli z pochwy nie wydobywa si� �adna wydzielina. O ile zap�odnienie i pocz�cie dziecka nie nast�pi� do oko�o dwudziestego pi�tego dnia cyklu, jajniki przestaj� produkowa� obydwa rodzaje �e�skich hormon�w. Ta cisza hormonalna powoduje, �e wy�ci�ka macicy z�uszcza si�, krwawi i oczyszcza co objawia si� jako miesi�czka. Miesi�czki okresu pokwitania Podczas pierwszych miesi�czek wydzielina z pochwy wcale nie jest jasnoczerwona, jak mo�na by si� spodziewa�, lecz br�zowa i jest jej niewiele. Periody pocz�tkowe bardzo rzadko bywaj� regularne: niewiele dziewczyn ma okres co trzydzie�ci dni miesi�c w miesi�c. Zdarza si� na przyk�ad, �e przerwa mi�dzy jedn� a drug� menstruacj� trwa dwa, trzy, a nawet sze�� miesi�cy. Wi�kszo�� dziewczyn na uregulowanie miesi�czek musi poczeka� oko�o 18 miesi�cy. Pocz�tkow� nieregularno�ci� nie musisz si� przejmowa�. Nie martw si�, je�li raz wyp�ywa wi�cej, a raz mniej krwi. To te� jest zupe�nie normalne. Niekt�re dziewczyny nigdy nie miesi�czkuj� regularnie. Przez ca�e �ycie maj� okres co trzy, pi�� lub sze�� tygodni. Reakcje na miesi�czk� Pierwsza menstruacja to znak nadej�cia nowego etapu w Twoim �yciu. Fizycznie jeste� kobiet�, p�odn� i mog�c� mie� w�asne dzieci, mo�esz wi�c uzna� ten czas za rodzaj �wi�ta. Powinna� by� dumna ze swego cia�a. Za ka�dym razem okres podkre�la Twoj� kobieco�� i indywidualno��. Mo�esz dzi�ki niemu czu� si� coraz bardziej doros�a, niezale�na i pewna siebie. Szkoda, �e jest tyle dziewcz�t, kt�re gdy pojawia si� period, czuj� si� nieswojo, wstydz� si� lub martwi�. Miesi�czki to przecie� proces sta�y, wiadomy i nierozerwalnie zwi�zany z �yciem ka�dej kobiety. Powinna� je lubi�, bo s� dowodem na to, jak sprawnie funkcjonuje Tw�j organizm. Nie traktuj ich jak kuli u nogi, nawet je�li w Twoim przypadku okres ��czy si� z niepokojem, b�lem, wra�eniem oty�o�ci i ospa�o�ci. Ze wszystkimi tymi objawami w prosty spos�b mo�na sobie radzi�. Period powinien sta� si� uci��liwy zaledwie w tym samym stopniu, co jedzenie i spanie. Wiele dziewczyn z mieszanymi uczuciami odnosi si� do miesi�czek, co w du�ej mierze jest pozosta�o�ci� po dziewi�tnastowiecznym podej�ciu do fizjologii cz�owieka. Miesi�czkuj�ca kobieta uznawana by�a za nieczyst�, a poniewa� w niekt�rych krajach s�dzono, �e kobiece przypad�o�ci s� zwi�zane z zaburzeniami psychiki, fakt menstruacji starano si� ukrywa� za wszelk� cen�. Kobiety izolowa�y si� w tym czasie od ca�ego �wiata. Oczywi�cie takie podej�cie jest b��dne i niesprawiedliwe, zw�aszcza �e przecie� �adna dziewczyna nie zatrzyma procesu dorastania i cyklu hormonalnego przebiegaj�cego w jej ciele. Je�eli period kr�puje Ci�, a nie zamierzasz rozmawia� o nim Z rodzicami, pogadaj z najlepsz� przyjaci�k�. Dowiedz si�, czy te� ma ju� okres, a je�eli tak, to czy j� on denerwuje, czy jej si� podoba, a mo�e przyjaci�ka czuje dok�adnie to samo, co Ty. Czasem pewniejsze siebie dziewczyny pytaj� wszystkich kole�anek w klasie o miesi�czk� i wymieniaj� uwagi na ten temat. To te� dobry spos�b. Przyjaci�ki bardzo Ci pomog� w przezwyci�eniu niepotrzebnego skr�powania poprzez rzeczowe podej�cie do ca�ej sprawy i w�asn� otwarto��. Unikaj os�b, kt�re tendencyjnie wszystko wulgaryzuj�, bo s�uchanie ich mo�e Ci tylko zaszkodzi�. Natomiast szczere rozmowy z dziewczynami, kt�re darzysz zaufaniem pozwol� Ci przyj�� menstruacj� jako co� zupe�nie normalnego i tylko troch� uci��liwego. Higiena podczas miesi�czki Odpowiednia higiena osobista podczas periodu pomaga poczu� si� pewnie i nie wygl�da� gorzej ni� na co dzie�. Powinna� jak najcz�ciej my� si� pod prysznicem, najlepiej rano i wieczorem. Przy myciu uwa�aj, �eby myd�o nie dosta�o si� do pochwy, bo po pierwsze - mo�e piec, a po drugie - sprzyja zaka�eniom. Podmywaj si� od przodu do ty�u i nigdy nie p�ucz pochwy wod�. Pochwa to samooczyszczaj�cy si� narz�d, kt�remu nie s� potrzebne ani mycie prysznicem, ani �rodki bakteriob�jcze. Podpaski czy tampony? Wi�kszo�� m�odych dziewczyn u�ywa podczas okresu podpasek - najcz�ciej za rad� mam i dlatego, �e s� �atwiejsze w u�yciu. Ale nie ma powodu, dla kt�rego nie mog�aby� stosowa� tamponu, skoro tego chcesz. W sprzeda�y s� dwie odmiany tampon�w: z aplikatorami lub bez. Dop�ki nie nabierzesz wprawy w zak�adaniu tampon�w, stosuj te z aplikatorem. Chyba nigdy nie zapomn� jak pierwszy raz za�o�y�am sobie tampon. Mia�am wtedy oko�o 18 lat, czyli zdecydowa�am si� na to p�niej ni� wiele dzisiejszych dziewczyn. Razem z przyjaci�k� z uniwersytetu postanowi�y�my spr�bowa�, jak to si� robi. Kupi�y�my wi�c jedn� paczk� na sp�k�, wesz�y�my do s�siednich kabin, �eby m�c wo�a� do siebie i opowiada�, jak nam idzie. Ca�y czas �artowa�y�my i �mia�y�my si� jak wariatki, pl�ta�y nam si� sznureczki, a kiedy nie wiadomo by�o, co dalej, jedna przychodzi�a drugiej z pomoc�. Po tej pr�bie �adna z nas nie wr�ci�a ju� do podpasek. Pami�taj tylko, �e nie wolno trzyma� jednego tamponu w pochwie d�u�ej ni� sze�� godzin. Nawet je�eli nie krwawisz obficie, zmieniaj tampony regularnie, aby unikn�� infekcji. Nie zapomnij wyj�� zu�ytego tamponu zanim w�o�ysz nowy, a gdyby si� zdarzy�o, �e sznurek si� urwie, a tampon zostanie w �rodku, id� natychmiast do ginekologa, niech go wyjmie. Z u�ywaniem tampon�w zwi�zana jest bardzo rzadka choroba, zwana zespo�em wstrz�su toksycznego (ZWT). Ma�o prawdopodobne, �eby Ci si� przytrafi�a, ale na wszelki wypadek o niej wspominam. Trudne miesi�czki Wiele dziewcz�t odczuwa fizyczne dolegliwo�ci zwi�zane z menstruacj�; ich przyczyny by�y badane, ustalono te� metody zapobiegawcze. Dwa najcz�stsze objawy to bolesne miesi�czkowanie i napi�cie przedmiesi�czkowe. Inny k�opot, jaki napotykaj� m�ode dziewczyny, to niewyst�pienie periodu. Bolesne miesi�czkowanie B�l przy miesi�czce spowodowany jest skurczami macicy, kt�re bywaj� �agodne, ale mog� te� by� bardzo silne i nieprzyjemne. Dawniej uwa�ano to za stan nerwicowy, dzi� jednak wiemy, �e wszystko zale�y od naszych hormon�w, a nie od psychiki. Organizm dziewczyny, u kt�rej wyst�puj� bolesne miesi�czki albo wydziela za du�e ilo�ci hormonu prostaglandyny, albo jej macica jest wra�liwsza na ten hormon ni� normalnie. Prostaglandyna to hormon, kt�ry wywo�uje tak�e skurcze macicy podczas porodu i inicjuje akcj� porodow�. Dzi�ki niemu macica zaczyna si� rytmicznie kurczy� - na tyle silnie, aby wypchn�� dziecko na zewn�trz. Dziewczyny (i kobiety) cierpi�ce z powodu bolesnego miesi�czkowania powinny by� traktowane serio, poniewa� prze�ywaj� co� w rodzaju miniporodu. Na rynku wi�kszo�ci kraj�w Europy i USA znajduj� si� leki zawieraj�ce antyprostaglandyny, kt�re likwiduj� przyczyn� bolesnego miesi�czkowania w 80 procentach. Wielu lekarzy jest przeciwnych ich stosowaniu w ka�dym przypadku. Je�eli cierpisz z powodu bolesnego miesi�czkowania i nie przepisano Ci leku z antyprostaglandynami, id� do swojego lekarza domowego i zapytaj, czy nie przepisa�by Ci kt�rego� z tej grupy lek�w. Je�eli odm�wi, id� do poradni rodzinnej lub m�odzie�owej. Je�eli i tamtejszy doktor b�dzie si� waha�, popro� o skierowanie do ginekologa. Udowodniono, �e stosowanie antyprostaglandyn pomaga zlikwidowa� b�le miesi�czkowe u wielu dziewcz�t. Dzi�ki lekom z tej grupy dziewczyna odczuwa b�l kr�cej, nie musi tak d�ugo le�e� w ��ku, nie przerywa pracy i nauki, uwolniona od niezawinionego zmniejszenia swej aktywno�ci. Zesp� napi�cia przedmiesi�czkowego Napi�cie przedmiesi�czkowe nie ma nic wsp�lnego z bolesno�ci� miesi�czkowania. U niekt�rych dziewcz�t napi�cie to oznacza o wiele wi�cej ni� dra�liwo��, smutek i sk�onno�� do �ez. Istnieje grupa objaw�w, kt�re u ka�dej dziewczyny mog� by� nieco inne. Wiele dziewcz�t jednak skar�y si� na regularne wyst�powanie "kompletu" dolegliwo�ci takich, jak: - B�l g�owy - B�le staw�w - Uaktywnienie si� alergii - K�opoty z koncentracj� - Nerwowo�� i �atwe popadanie w z�o�� - Poczucie, �e ca�y �wiat jest przeciwko nim - Oci�a�o��, niezdarno��, przytrafianie si� r�nych wypadk�w - Trudno�ci z pozbieraniem my�li i znalezieniem w�a�ciwych s��w - Depresja - Wzrost wagi - Bezsenno�� Przyczyny powy�szych objaw�w s� bardzo z�o�one, zale�ne od dzia�ania kilku r�nych narz�d�w i hormon�w. Prawie na pewno wydzielany jest w�wczas w wi�kszej ilo�ci hormon odpowiedzialny za zatrzymywanie wody w organizmie, dlatego czasami pomocne okazuj� si� diuretyki, leki odwadniaj�ce, zmuszaj�ce organizm do wydalania nadmiaru wody. U mniej wi�cej 50 procent dziewcz�t, kt�re wpadaj� w tym okresie w depresj�, badania wykazuj� nieznaczny niedob�r witaminy B6. Kontrolowane uzupe�nienie jej niedoboru pomaga w po�owie przypadk�w depresji przedmiesi�czkowej. Nigdy jednak nie stosuj takiej kuracji na w�asn� r�k�, gdy� przedawkowanie witaminy B6 mo�e mie� bardzo powa�ne konsekwencje. Niemal na pewno zesp� napi�cia przedmiesi�czkowego wi��e si� z zachwianiem r�wnowagi hormon�w pochodz�cych z m�zgu, kt�re reguluj� wydzielanie estrogen�w i progesteronu, a dziewczyny cierpi� z powodu braku progesteronu. U tych dziewczyn �wietne efekty daje terapia polegaj�ca na uzupe�nieniu progesteronu w postaci zastrzyk�w lub wszczepu. Niewyst�pienie miesi�czki Ca�kowity brak periodu prawie zawsze wi��e si� z zaburzeniami przemiany materii lub z nieprawid�owo�ciami budowy chromosom�w. Nie jest niczym niezwyk�ym to, �e 14-letnia dziewczyna nie ma jeszcze miesi�czek. Dop�ki nie uko�czysz 17 lat, wi�kszo�ci specjalist�w nie przyjdzie nawet do g�owy interweniowa�, a i w�wczas dopiero po przeprowadzeniu gruntownych bada�. Niewielu lekarzy zdecydowa�oby si� na leczenie braku miesi�czkowania hormonami przed uko�czeniem przez dziewczyn� 18. roku �ycia, mo�na natomiast wykona� testy laboratoryjne, kt�re okre�l� czy jej narz�dy p�ciowe funkcjonuj� prawid�owo i czy nie ma ona zaburzonej r�wnowagi hormonalnej. Lekarze mog� te� wtedy zidentyfikowa� ewentualne nieprawid�owo�ci chromosomalne czy zaburzenia przemiany materii. Chocia� takie testy s� d�ugotrwa�e i uci��liwe, mo�na dzi�ki nim skorygowa� zaburzenia powoduj�ce niewyst�powanie miesi�czek przez terapi� uzupe�niaj�c�, ustalan� indywidualnie dla ka�dej dziewczyny. Gdzie szuka� pomocy w razie k�opot�w z miesi�czkami Jedno jest pewne, z powodu miesi�czek nie powinna� cierpie�. Je�eli masz dolegliwo�ci zwi�zane z miesi�czkami, popro� o rad� lekarza rodzinnego, lekarza z Towarzystwa Rozwoju Rodziny lub �yczliwego specjalist�. [patrz: Porady i pomoc]. Badania wykaza�y, �e wszystkie te dolegliwo�ci maj� �ci�le okre�lone przyczyny fizyczne i nie powinny by� leczone objawowo �rodkami uspokajaj�cymi, u�mierzaj�cymi b�l, antydepresyjnymi ani hipnoz�. Nigdy nie chowaj swoich k�opot�w i mieszanych uczu� co do w�asnej osoby wy��cznie dla siebie. Przede wszystkim zwr�� si� do rodzic�w i porozmawiaj z nimi, gdy tylko dojdziesz do wniosku, �e co� z Twoimi miesi�czkami jest nie tak. Je�eli porozumienie si� z rodzicami sprawia Ci trudno�ci albo nigdy nie dotyka�a� przy nich tak delikatnej materii, poszukaj koniecznie kogo� spoza rodziny, kto m�g�by Ci pom�c, a przede wszystkim Ci� zrozumie�. Mo�e znajdzie si� s�siadka, nauczycielka lub starsza od Ciebie krewna, z kt�r� jeste� na tyle w bliskich stosunkach, �e nie b�dziesz si� kr�powa�. Wygadaj si� przed ni�. O ile pozb�dziesz si� niepotrzebnych l�k�w, mo�esz liczy� na dobre rady i wsparcie. Je�eli nie masz nikogo takiego w kr�gu rodziny i przyjaci�, id� do znajomego doktora i opowiedz mu szczerze o trapi�cych Ci� k�opotach. 3 zdrowie Mia�am kiedy� okazj� spotka� Mary Rand, z�ot� medalistk� olimpijsk� w pi�cioboju. Wraca�a w�a�nie z treningu squasha i wydawa�a si� naj�adniejsz� dziewczyn�, jak� kiedykolwiek widzia�am. Nie by�a umalowana, po w�osach sp�ywa� jej pot, ale mia�a g�adziutk� cer�, �ywe spojrzenie, radosn� min� i przepi�kny u�miech. Wtedy w�a�nie u�wiadomi�am sobie, �e sprawno�� i zdrowie wygl�daj� bardzo �adnie. Wed�ug mnie, jednym z najlepszych sposob�w na wzmocnienie wiary w siebie i nabranie nowych ch�ci do �ycia jest zdobycie i utrzymanie sprawno�ci fizycznej. Je�eli stanie si� tak w Twoim przypadku, nie tylko b�dziesz dobrze si� czu�, lecz r�wnie� osi�gniesz prawid�ow� wag�, zawsze ju� odpowiedni� do wzrostu i budowy cia�a. A wtedy pojawi si� szansa na zachowanie takiej figury, jak� chcia�aby� mie�. Prawid�owe od�ywianie To, co jemy, w znacznej mierze oddzia�uje na nasze zdrowie i samopoczucie nie tylko obecne, lecz r�wnie� przysz�e. Aby czu� si� i wygl�da� dobrze, musimy od�ywia� si� odpowiednim pokarmem. Wiele nastolatek nie ma jednak wp�ywu na to, co zjada. Musz� si� dostosowa� do jad�ospisu ca�ej rodziny, a nierzadko tak�e do tego, co oferuje szkolna sto��wka. Zgodnie z prawem, obiady w szkole powinny zawiera� wszystkie w�a�ciwe sk�adniki od�ywcze, ale je�eli w Twojej szkole jest tylko barek, w kt�rym sama wybierasz sobie jedzenie, mo�e si� okaza�, �e Twoje posi�ki nie s� tak zdrowe, jak by� powinny. Nastolatki, kt�rym pozostawia si� dowolno�� przy doborze posi�k�w, maj� cz�sto tendencj� do zamawiania szybkich da�, jak ryby z frytkami, hot dogi, hamburgery, sma�one kurczaki albo bior� przek�ski, jak batoniki czekoladowe, pra�ona kukurydza, s�one paluszki, herbatniki lub chipsy. Takie jedzenie najcz�ciej zawiera bardzo ma�o b�onnika, pozbawione jest minera��w i witamin, kt�re gin� poddawane d�ugotrwa�emu ogrzewaniu. Ma na og� mn�stwo t�uszczu, kt�rym przesi�ka podczas sma�enia albo jest bardzo mocno s�odzone, czyli bardzo wysoko kaloryczne. Chocia� dieta sk�adaj�ca si� wy��cznie z tego typu potraw jest wyj�tkowo niekorzystna, przy zr�nicowanym, racjonalnym sposobie od�ywiania si� we wszystkich tych potrawach mo�na odnale�� warto�ciowe sk�adniki pokarmowe. Hamburger, na przyk�ad, zawiera du�o bia�ka, �elaza, troch� witamin i minera��w. Dlatego nic nie szkodzi, je�li od czasu do czasu skusisz si� na taki posi�ek albo zjesz troch� s�odyczy. Najwa�niejsze, aby jak najwcze�niej wyrobi� w sobie prawid�owe nawyki �ywieniowe i dowiedzie� si�, kt�re pokarmy s�u�� zdrowiu, a kt�re szkodz�. Naucz si� te� wybiera� wszystko, co pomo�e Ci zachowa� jak najlepsz� figur�. Je�li zaczniesz od�ywia� si� �le, coraz cz�ciej b�dziesz chorowa�. Stosuj�c zdrow� diet�, zachowasz zdrowe w�osy, paznokcie i z�by. B�d� odpowiedzialna za swoj� diet� Je�eli chcia�aby� od�ywia� si� prawid�owo, przygotuj si� na wyj�cie z w�asn� inicjatyw� i dobrowolne podj�cie okre�lonych obowi�zk�w. Przyjmuj�c odpowiedzialno�� za to, co jesz oddasz wielk� przys�ug� rodzicom. Z pewno�ci� b�d� zadowoleni, je�li: - B�dziesz chcia�a dowiedzie� si� jak najwi�cej o racjonalnym planowaniu posi�k�w i o gotowaniu - B�dziesz robi� zakupy dla ca�ej rodziny. Anga�uj�c si� w sprawy diety, mog�aby� te� nauczy� si� zarz�dzania i oszcz�dnego gospodarowania powierzonymi Ci pieni�dzmi. Istniej� potrawy lepsze i gorsze. Jedne przek�ski mog� by� niezdrowe lub tucz�ce, inne zawieraj� niezb�dne sk�adniki od�ywcze, kt�re warto uzupe�nia� jak najcz�ciej. S� te� takie, po kt�re mo�na si�ga� od czasu do czasu przy zachowaniu zr�nicowanej, racjonalnej diety. Warto przyzwyczai� si� do czytania opisu na opakowaniu ka�dego produktu. Dowiesz si� z niego, co zjadasz; dane o zawarto�ci kalorycznej produktu przydaj� si�, zw�aszcza osobom kontroluj�cym swoj� wag�. Poza sk�adnikami od�ywczymi do produkt�w dodawane s� sztuczne barwniki, konserwanty i aromaty, oznaczane symbolami zaczynaj�cymi si� od litery E. Jaki jest nasz pokarm Niezb�dnymi sk�adnikami naszego pokarmu s� bia�ka, w�glowodany, t�uszcze, b�onnik, minera�y i witaminy. Racjonalna dieta powinna zawiera� co najmniej zalecane dawki ka�dego z nich. Przez d�u�szy czas obywaj�c si� bez kt�rej� z tych substancji, zacz�liby�my mie� k�opoty ze zdrowiem: zaburzenia metabolizmu, a w przypadku niedoboru witamin czy minera��w - ci�kie choroby. Bia�ka Bia�ka potrzebne s� organizmowi do budowania i rekonstrukcji tkanek. Bia�ko to podstawowy materia� budulcowy naszego cia�a. Z niego w wi�kszo�ci sk�adaj� si� mi�nie, sk�ra, krew i nerwy, dlatego istnieje sta�e zapotrzebowanie na ten budulec. W zwi�zku z tym powinno si� je�� dziennie oko�o 50-70 gram�w bia�ka. Dobrymi jego �r�d�ami s�: mi�so, ryby, dr�b, jaja, orzechy, fasola i ser. W�glowodany W�glowodany w postaci nie oczyszczonego ry�u, kasz, ciemnego chleba, nasion ro�lin str�czkowych, �wie�ych owoc�w i warzyw (w tym ziemniak�w i banan�w w przesz�o�ci "oskar�anych" o nadmiern� kaloryczno��) powinny stanowi� oko�o po�owy Twojej diety. Celuloza i pektyny zawarte we wszystkich w��knistych jarzynach i owocach same nie mog� by� trawione, ale pe�ni� bardzo wa�n� rol� w procesie trawienia (patrz: B�onnik, poni�ej). W�glowodany rafinowane powinno si� je�� wy��cznie w niedu�ych ilo�ciach. Ciasta, d�emy, czekolada, cukierki i herbatniki powinny stanowi� niewielk� cz�� racjonalnej diety. Organizm zu�ywa cukier ze wszystkich �r�de� energii (czy b�d� to ciastka, czy owoce i mleko), a poziom cukru we krwi mo�e by� inny u ka�dej osoby, a ponadto zmienia� si� z godziny na godzin�. Je�eli zaczniesz je�� za du�o cukru jak na potrzeby Twojego organizmu, cia�o b�dzie gromadzi� zapasy w postaci t�uszczu. Postaraj si� wi�c w��czy� do diety cukier z najrozmaitszych �r�de� i unikaj jego nadmiaru. T�uszcze Wyst�puj� w dw�ch postaciach: sta�ej, jak mas�o, i ciek�ej, jak olej. W t�uszczu rozpuszczaj� si� witaminy A i D, a wi�c przyjmujemy te witaminy razem z t�uszczem zawartym w po�ywieniu. Uwa�a si�, �e jedzenie sporej ilo�ci nasyconych kwas�w t�uszczowych wi��e si� z ryzykiem rozwoju choroby serca, dlatego powinno si� ograniczy� spo�ycie nasyconych t�uszcz�w. Tak czy inaczej, racjonalne od�ywianie oznacza u�ywanie t�uszczu ro�linnego zamiast zwierz�cego i to w niewielkiej ilo�ci. W diecie powinny znale�� si� mniej wi�cej dwie �y�ki sto�owe oleju dziennie, najlepiej kiedy jest to olej sa�atkowy, to znaczy orzechowy, sezamowy lub s�onecznikowy. Aby osi�gn�� w�a�ciwy poziom spo�ycia t�uszczu, w��cz do diety orzechy, awokado albo majonez. B�onnik O znaczeniu b�onnika w naszej diecie prowadzono w ostatnich latach d�ugie dyskusje. Obecnie wiadomo, �e b�onnik zapewnia prawid�owe funkcjonowanie uk�adu pokarmowego, powoduje, �e ruchy perystaltyczne jelit staj� si� p�ynne i regularne, wch�ania wod�, a wi�c uwa�a si�, �e jest w stanie z�agodzi� uczucie g�odu, a ponadto zabezpiecza nas przed pewnymi chorobami, jak niekt�re nowotwory, choroby uk�adu pokarmowego czy choroba wie�cowa. Podstawowymi �r�d�ami b�onnika s� wszelkie pokarmy pochodzenia ro�linnego, zw�aszcza produkty zbo�owe z pe�nego przemia�u, m�ka, bulwy takie, jak ziemniaki, nasiona ro�lin str�czkowych, orzechy i owoce. Minera�y Dwa najwa�niejsze minera�y, kt�re powinny znale�� si� w naszym po�ywieniu, to wap� i �elazo. Wap� jest niezb�dnym budulcem ko�ci i z�b�w, a �elazo stanowi bardzo wa�ny sk�adnik krwi, cz�ciowo tracony podczas menstruacji. Poniewa� w okresie dojrzewania cz�owiek ro�nie, zwi�ksza si� ilo�� krwi w organizmie i istnieje zwi�kszone zapotrzebowanie na �elazo. Wap� znajduje si� przede wszystkim w mleku i jego przetworach, jarzynach i ziarnach zb�, a �elazo w mi�sie, "owocach morza", podrobach, jajach i rze�usze. Inne wa�ne minera�y, jak s�d, potas, magnez, fosfor, glin i cynk, a tak�e jod i fluor, potrzebne organizmowi w niewielkiej dawce, znajduj� si� zw�aszcza w jarzynach, ziarnach zb� i owocach. Witaminy Potrzebne s� do regulacji rozmaitych proces�w zachodz�cych w organizmie. Witamina A poprawia wzrok i utrzymuje tkanki cia�a, a jej �r�d�a to jarzyny ��te i o ciemnozielonych li�ciach oraz t�uszcze. Witamina C potrzebna jest mi�dzy innymi przy procesach zwi�zanych z gojeniem, a tak�e do przyswajania �elaza przez organizm. W przeciwie�stwie do wielu innych substancji, nie mo�e by� magazynowana w ciele, dlatego powinna by� stale obecna w naszym po�ywieniu. Dobre �r�d�a tej witaminy to owoce cytrusowe i jarzyny o ciemnozielonych li�ciach. Witamina B12 znajduje si� mi�dzy innymi w mi�sie, a witaminy A i D w t�uszczach. Przej�cie na zdrow� diet� Oto kilka rad dla os�b chc�cych przej�� na racjonaln� diet�. Nie s� trudne do zastosowania i powinna� przyj�� je za podstaw� swoich nawyk�w �ywieniowych w doros�ym �yciu: - Staraj si� ograniczy� jedzenie s�odyczy - ciastek, herbatnik�w, cukierk�w, czekoladek i s�odkich napoj�w. Si�gaj po nie rzadko. Je�eli przyzwyczai�a� si� do przek�sek pomi�dzy posi�kami, zamie� je na owoce, orzechy, rodzynki i ser ��ty. - Jedz mniej potraw t�ustych i sma�onych, zw�aszcza je�li do tej pory by�y sta�� cz�ci� Twojej diety. Zamiast jajka sadzonego zjedz jajko w koszulce, ugotowane na twardo lub na mi�kko. Zamiast sma�y� mi�so, piecz je na ruszcie. O wiele lepsze od frytek s� pieczone ziemniaki. - Staraj si� rezygnowa� z jak najwi�kszej ilo�ci przetwor�w, zast�puj je �wie�ymi produktami. R�b sobie w�asne kanapki z ciemnego pieczywa zamiast kupowa� gotowe, z bia�ej bu�ki. - Staraj si� je�� dwie, a nawet trzy porcje owoc�w dziennie, na zmian� z lekko obgotowanymi jarzynami. Najlepszym sposobem przyrz�dzania warzyw jest duszenie - trac� w�wczas najmniej smaku i warto�ci. Kiedy tylko mo�esz, jedz surowe jarzyny. - Zmniejsz ilo�� spo�ywanego bia�ego pieczywa i staraj si� w��cza� do diety jak najwi�cej ciemnych produkt�w zbo�owych, zawieraj�cych sporo witamin i b�onnika. W sklepach mo�na dosta� najrozmaitsze produkty z ciemnej m�ki. Ciemny ry� jest o wiele smaczniejszy od kleistego bia�ego ry�u. - Pij mleko odt�uszczone zamiast pe�not�ustego. Wszystkie najwa�niejsze substancje zostaj� w mleku po odci�gni�ciu t�uszczu. - Kiedy tylko mo�esz, dodawaj do diety groch, fasol� i soj�. Stanowi� znakomite i tanie �r�d�o bia�ka, a tak�e b�onnika. Jad�ospis na ca�y dzie� Jedz codziennie: Chude mi�so, dr�b, ryby, jaja, nasiona ro�li� str�czkowych (groch, fasola, soja). Chleb, p�atki, kasze, makaron, ry�. Owoce (jab�ka, gruszki, �liwki, pomara�cze, banany, morele, brzoskwinie itd.) i jarzyny (marchew, kapusta, ziemniaki - ale nie frytki, b�b, pomidory itd.) Jedz z umiarkowaniem: Nabia� (mleko, ser jogurt). Orzechy (w tym orzeszki ziemne), mas�o, margaryna; d�em, przetwory Jedz rzadko: Ciasta, ciasteczka, herbatniki, napoje gazowane, chipsy, frytki, pra�on� kukurydz� Zachowanie figury Wiele nastolatek przechodzi faz� wielkich obaw o swoj� wag�. Najcz�ciej czuj�, �e s� za grube, inne cierpi� z powodu nagromadzenia t�uszczu w konkretnych miejscach cia�a. Zwykle uwa�a si�, �e dziewczyna zaczyna mie� nadwag�, je�eli wa�y o 10% wi�cej ni� wskazywa�yby wzorcowe wyliczenia, natomiast je�eli jest ci�sza o 20%, mo�na m�wi� o oty�o�ci. Zgodnie z takimi kryteriami, za osoby z nadwag� trzeba by uzna� po�ow� os�b, kt�re przekroczy�y 20 rok �ycia - rzeczywi�cie, wiele z nich naprawd� boryka si� z tym problemem. Dawniej panowa�o przekonanie, �e t�uszcz u dziecka jest oznak� zdrowia, a nadwaga sama zniknie w okresie dojrzewania. Dzisiaj uwa�a si�, �e ka�dy nadmiar t�uszczu stanowi problem, bez wzgl�du na to, kiedy si� zacznie pojawia�. Skontrolowanie czy naprawd� masz si� o co martwi�, nie zawsze jest takie proste. Nie wystarczy si� zwa�y� i zmierzy�. Musisz przyjrze� si� sobie dok�adnie i okre�li� czy jeste� delikatnie, �rednio, czy mocno zbudowana. Przy mocnej budowie, przy du�ym szkielecie, b�dziesz potrzebowa�a wi�cej cia�a, kt�re by go okry�o i w zwi�zku z tym powinna� wa�y� stosunkowo wi�cej. Trzeba te� wzi�� pod uwag�, w jakim okresie si� znajdujesz, poniewa� waga mo�e ulega� pewnym wahaniom. Po pierwsze - ci�gle ro�niesz, po drugie - podczas menstruacji mo�esz by� ci�sza. Nie wystarczy wi�c zwa�y� si�, przede wszystkim trzeba si� sobie dobrze przyjrze�. Je�eli powa�nie my�lisz o odchudzaniu si�, umie�� na �azienkowym lustrze takie r�wnanie: Odk�adany t�uszcz = jedzenie - spalona energia Kiedy, z jakiegokolwiek powodu, ilo�� energii zawartej w pokarmach przewy�sza ilo�� energii spalanej poprzez ruch czy procesy �yciowe, organizm zaczyna gromadzi� jej nadmiar w postaci t�uszczu. Je�li organizm zu�ywa wi�cej energii ni� pobiera z po�ywienia, zgromadzony t�uszcz staje si� �r�d�em brakuj�cej energii i jest likwidowany, a ci�ar cia�a maleje. Je�eli rzeczywi�cie zale�y Ci na schudni�ciu i utrzymaniu idealnej wagi, powinna� skupi� si� na prawej stronie naszego r�wnania. �adne ograniczenia na kr�tk� met� niczego nie daj�, a rozwi�zanie problemu nadwagi jest brutalnie proste. Mo�esz osi�gn�� zmniejszenie si� lewej strony r�wnania tylko wtedy, gdy zaczniesz albo mniej je��, albo wi�cej si� rusza�, a najlepiej obie rzeczy jednocze�nie. A� nazbyt cz�sto rozwa�a si� skuteczno�� r�nych diet, ale wed�ug mnie istotne znaczenie przy odchudzaniu ma zwi�kszenie ilo�ci spalanej energii i to przede wszystkim powinna� postawi� sobie za cel. Jednak istniej� czynniki zak��caj�ce r�wnowag� mi�dzy obiema stronami r�wnania. Jednym z nich jest szybko�� przemiany materii w Twoim organizmie - miara ilo�ci tej energii pobieranej z pokarmu, kt�r� cia�o zu�ywa na zasilanie wszystkich czynno�ci niezb�dnych do �ycia, jak oddychanie, trawienie i poruszanie si�. Jest to najcz�ciej sta�a wielko��, obejmuj�ca oko�o dw�ch trzecich energii spalanej przez organizm w og�le. Je�eli natura obdarzy�a Ci� woln� przemian� materii, to jedz�c i �wicz�c tyle samo, co Twoja kole�anka o szybszej przemianie materii, utyjesz, a ona nie. Wielu ludziom bardzo trudno to zrozumie� i zaakceptowa�. Jednak�e s� rzeczy, z kt�rymi mo�na sobie poradzi�. Na pewno nie powinno si� je�� obfitego posi�ku wieczorem, kiedy wiadomo, �e organizm nie zd��y spali� pobranej energii. Najlepiej je�� tu� przed okresami wzmo�onej aktywno�ci. Najlepsz� zasad� jest jedzenie obfitego �niadania, umiarkowanego obiadu i lekkiej kolacji. Wiele dziewczyn, kt�re chc� szybciej schudn��, decyduje si� na mniejsze posi�ki. Warto jednak pomy�le� o zwielokrotnieniu �wicze� fizycznych, poniewa� ruch wp�ywa na bilans energetyczny dok�adnie tak samo, jak ograniczenie jedzenia, a na d�u�sz� met� daje o wiele lepsze efekty. Odchudzanie przez ruch Niedawno udowodniono, �e �wiczenia fizyczne wp�ywaj� na wyr�wnanie bilansu energetycznego nie tylko poprzez zwi�kszenie ilo�ci spalanej energii, lecz tak�e - uprawiane regularnie - przyspieszenie tempa naszej przemiany materii. Je�eli przez ponad miesi�c b�dziesz �wiczy�a 4 razy w tygodniu po 30 minut lub d�u�ej, wszystkie rozleniwione mi�nie stan� si� sprawne i szczup�e. Ca�kowicie sprawny, aktywny mi�sie� przetwarza energi� oko�o dwa razy szybciej. Ca�y organizm przystosowuje si� do zdwojonego wysi�ku, serce, p�uca i mi�nie pracuj� aktywniej, a wi�c organizm spala wi�cej energii nawet w te dni, kiedy odpoczywasz. Dlatego w�a�nie ruch jest najbardziej skuteczn� form� odchudzania. Jednak o tym, �e okaza� si� jedynym sposobem sprawowania sta�ej kontroli nad nasz� wag�, wiemy od niedawna. Niewiele odchudzaj�cych si� os�b wydaje si� to zagadnienie rozumie� i ma�o kto korzysta z tej wiedzy. Niedowaga Bardzo trudno poradzi� co� osobom z wyra�n� niedowag�. Wi�kszo�� chudych dziewczyn ma bardzo dobr� przemian� materii, a spowolnienie jej jest prawie niemo�liwe. Je�eli jednak bardzo si� postarasz, by� mo�e uda Ci si� przyty�. Powinna� je�� kilka obfitych posi�k�w dziennie, pami�ta� o jedzeniu produkt�w tucz�cych, nie opuszcza� �adnego posi�ku. Szczup�o�� ju� od dawna jest bardzo modna, ale trzeba pami�ta�, �e powa�na niedowaga mo�e odbi� si� �le na zdrowiu. Dolna granica w tabelach wagi cia�a, z kt�rych w Wielkiej Brytanii korzysta si� dla cel�w ubezpieczeniowych, zosta�a ostatnio podniesiona, poniewa� okaza�o si�, �e osoby wa��ce o cztery kilogramy wi�cej ni� powinny �yj� d�u�ej od wa��cych o cztery kilogramy za ma�o. Nadwaga Wiele dziewcz�t, kt�re chcia�yby si� odchudzi�, �ywi ca�kowicie nierealistyczne oczekiwania co do tempa i rezultat�w chudni�cia. Do�� szybko za�amuj� si� i przestaj� odchudza�. Dlatego musisz dok�adnie wiedzie�, na czym polega odchudzanie, jeszcze przed przej�ciem na jak�kolwiek diet� czy podj�ciem wszelkich dzia�a�. Oczywi�cie spadek wagi zale�y g��wnie od tego, bez ilu kalorii jeste� w stanie si� obywa�. Je�eli Twoje �rednie zapotrzebowanie wynosi 2000 kalorii dziennie, nawet do�� obfita dieta zawieraj�ca 1500 kalorii wytworzy deficyt energii oko�o 500 kalorii, co tygodniowo daje 3500, a tylu potrzeba, �eby zrzuci� p� kilograma t�uszczu. Drastyczne diety nie s� dobrym sposobem utrzymywania prawid�owej wagi na d�u�szy okres. Ju� na pocz�tku nast�puje gwa�towny spadek nawet do 5 kilogram�w w ci�gu tygodnia. Jednak t�uszcz stanowi ledwie cz�� tego, co uby�o. Je�eli zredukujesz dostarczan� energi� do 400 kalorii dziennie, prawie po�owa utraconych kilogram�w b�dzie spowodowana odwodnieniem. Takie ograniczanie jedzenia jest tak naprawd� d�ugoterminow�, powoln� g�od�wk�. Jedyne, co mo�na osi�gn�� t� metod�, to stopniowe wprowadzenie organizmu w stan hibernacji. Narz�dy spalaj�ce zazwyczaj energi� b�d� d��y�y do zatrzymania ka�dej kalorii jak najd�u�ej, byle tylko prze�y�. W takim stanie nie spos�b si� odchudza�. Mo�e si� okaza�, �e Twoje zapotrzebowanie energetyczne zaczyna obni�a� si� nawet do 500 kalorii dziennie, a w�wczas nie b�dziesz mie� do�� energii do normalnego funkcjonowania. Je�eli chcesz schudn�� na sta�e, musisz przebudowa� ca�y styl od�ywiania. Przy wyborze diety musisz pami�ta�, �e przyjmujesz nowy system jedzenia, kt�ry b�dzie towarzyszy� Ci przez reszt� �ycia. We� wi�c pod uwag� poni�sze wskaz�wki: - Czy Twoja dieta jest elastyczna? Ka�da dobra dieta musi by� taka, bo ma�o kt�ra dziewczyna prowadzi na tyle uregulowany tryb �ycia, by mog�a stosowa� si� do sztywnego jad�ospisu przez d�u�szy czas. - Czy dieta nie jest za ostra? Nie licz, �e prze�yjesz przyjmuj�c mniej ni� 1000 kalorii dziennie. - Czy dozwolone w diecie produkty uwa�asz za normalne i smaczne? Okropne by�oby przej�cie na diet� sk�adaj�c� si� z potraw, kt�rych nie lubisz lub kt�re jesz rzadko. - Czy dieta pozwala na ma�e przyjemno�ci? Wi�kszo�� os�b �atwiej przyzwyczaja si� do diety dopuszczaj�cej niekiedy przysmaki. - Czy dieta b�dzie pasowa�a do jad�ospisu innych domownik�w? - Czy sk�ad diety oparty jest na zasadach racjonalnego od�ywiania? Nie powinna� stosowa� diety hollywoodzkiej. Ka�da dieta polegaj�ca na �ywieniu si� produktami jednego lub dw�ch rodzaj�w jest niezdrowa. - Czy dieta jest kosztowna? Do tej kategorii zalicza si� diety wysokobia�kowe. Fundusze nastolatki czy jej rodziny rzadko wystarczaj� na kilka najlepszych stek�w tygodniowo. Jaka dieta ? Kiedy ju� ustalisz, czy wolisz kontrol� kalorii, diet� o niskiej zawarto�ci w�glowodan�w, t�uszczu i bia�ka, czy jak�kolwiek inn�, przeprowad� na w�asny u�ytek pewne badania. Nikt poza Tob� nie stwierdzi, kt�ra dieta jest dla Ciebie najw�a�ciwsza i kt�ra najlepiej pasuje do Twoich upodoba�. Pami�taj, �e odniesiesz sukces stosuj�c tak� diet�, kt�ra zmniejszy liczb� spo�ywanych kalorii i pomo�e Ci je�� mniej. Nie schudniesz jedz�c wszystko, na co masz ochot�. - Jedz powoli i dok�adnie �uj ka�dy kawa�ek. - Podczas jedzenia nie zajmuj si� niczym innym, nie ogl�daj telewizji, nie czytaj. Skup uwag� na posi�ku. - Uk�adaj jedzenie na mniejszych talerzach, uzyskasz wra�enie wi�kszej obfito�ci. - Zamiast cukru u�ywaj s�odzika, zw�aszcza do potraw gotowanych. - Ca�kowicie zrezygnuj ze sma�enia. Potrawy pieczone na ruszcie s� o wiele zdrowsze, a cz�sto te� smaczniejsze. - Pij odt�uszczone mleko. �mietanka w pe�not�ustym mleku nikomu dobrze nie s�u�y, a zawiera mn�stwo kalorii. Po odci�gni�ciu �mietanki mleko zachowuje wszystkie warto�ci. - Zape�nij lod�wk� niskokalorycznymi przek�skami, na przyk�ad chudym jogurtem i surowymi jarzynami. - Mo�esz pi� niskokaloryczne napoje gazowane, je�li je bardzo lubisz. Pami�taj, �e puszka zwyk�ej coli zawiera 100 zb�dnych kalorii. - Zgromad� w domu zapasy niskokalorycznego jedzenia: niskokalorycznych zup w puszkach, niskokalorycznego majonezu i sos�w sa�atkowych, niskokalorycznego pieczywa i krakers�w. - Wyrzu� wszystkie resztki tucz�cych produkt�w albo w�� je do zamra�arki. Nie zostawiaj ich w lod�wce, bo pr�dzej czy p�niej si� do nich dobierzesz. Choroby odchudzania Wi�kszo�� dzieci ma swoje ulubione potrawy i takie, kt�rych nienawidzi. Zjawisko to pojawia si� nawet bardzo wcze�nie, a w zale�no�ci od reakcji rodzic�w zanika lub przenosi si� na nawyki jedzeniowe w doros�ym �yciu. Je�eli masz kilkana�cie lat i ci�gle czujesz wstr�t do niekt�rych potraw, jest wielce prawdopodobne, �e Twoi rodzice w pewnym sensie zach�cili Ci� do tego - na przyk�ad przez przyk�adanie zbyt du�ej wagi do okre�lonego sposobu od�ywiania si�. Oczywi�cie nie jest to nic z�ego, chyba �e zaczniesz mie� obsesj� na punkcie jedzenia. Taka wybredna osoba jest bardzo uci��liwa dla otoczenia i niezbyt mile przyjmowana. Ponadto przechodz�c na "kapry�n�" diet�, pozbawisz si� wa�nych sk�adnik�w od�ywczych i rozchorujesz. W drastycznych przypadkach m�wi si� nawet o "chorobach odchudzania", w kt�rych przyczyny �apczywego jedzenia jednych pokarm�w i ca�kowita rezygnacja z innych maj� o wiele g��bsze korzenie. Anoreksja Nervosa Ta czasem nawet �miertelna choroba powstaje prawdopodobnie na pod�o�u psychologicznym. Zdarza si� ona o wiele cz�ciej ni�by si� mog�o wydawa�. Oko�o dziesi�ciu procent nastolatek cierpi na kt�r�� z jej postaci, chocia� u wielu przybiera ona do�� �agodne formy. Choroba ta niemal zawsze zaczyna si� w okresie dojrzewania i wyst�puje z regu�y u dziewczyn, kt�re chcia�yby si� odchudzi� i by� szczup�e. Zdarza si� jednak, �e dziewczyna pod�wiadomie pragnie pokaza�, �e to ona jest odpowiedzialna za siebie, a nie jej rodzice czy opiekunowie. Jednocze�nie w pod�wiadomo�ci takiej dziewczyny mo�e tkwi� ch�� do pozostania dzieckiem, wskutek czego zaczyna walczy� z rozwojem swojego cia�a, chce, �eby by�o chudsze "jak u ma�ej dziewczynki". Prostym sposobem przej�cia kontroli nad w�asnym cia�em i odpowiedzialno�ci za siebie sam� jest dla niej pilnowanie tego, co je. Wszystkim wok�, a zw�aszcza troskliwym opiekunom mo�e si� wydawa�, �e to oni kontroluj� ile ich c�reczka zjada. Nie b�d� zdawa� sobie sprawy do jakich sztuczek i wybieg�w ucieka si� taka dziewczyna, aby uwierzyli, �e wi�cej jedzenia si� w niej nie mie�ci. Nieprawdopodobne, ile s� w stanie wytrzyma� dziewczyny z obsesj�. Bez wzgl�du na pierwotne powody popadni�cia w stan na�ogowego niejedzenia, dziewcz�ta z anoreksj� wyrabiaj� sobie dziwne poj�cie o rzeczywistym kszta�cie w�asnej figury. Kiedy prosi si� je o narysowanie siebie samej, zawsze wyjdzie z tego co� w rodzaju bary�ki. Wydaje im si�, �e s� za grube, nawet je�li obiektywnie stwierdzono 170 cm wzrostu i wag� ledwie 40 kilogram�w! Ci�gle marz�, �eby by� "cho� troch� szczuplejsze" i przera�a je my�l, �e mog�yby przyty� i by� grube. Ich dieta nierzadko sk�ada si� z samej herbaty, s�odzonej sacharyn�. Wiele dziewczyn z anoreksj� zaczyna po jakim� czasie, opr�c