W sprzeda�y: Z. Radwa�ski, J. Panowicz-Lipska ZOBOWI�ZANIA - CZʌ� SZCZEGӣOWA, wyd. 5 Podr�czniki Prawnicze K. Soi�ski, J. Toczkowski PRAWO CYWILNE - ZOBOWI�ZANIA. TESTY. KAZUSY. TABLICE Repetytoria Becka M. Rozwadowska-Herrmann KODEKS CYWILNY KodeksSystem J. Rajski (red.) PRAWO ZOBOWI�ZA� - CZʌ� SZCZEGӣOWA. Tom 7 System Prawa Prywatnego /. Panowicz-Lipska (red.) PRAWO ZOBOWI�ZA� - CZʌ� SZCZEGӣOWA. Tom 8 System Prawa Prywatnego KODEKS CYWILNY. KODEKS POST�POWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKU�CZY. KOSZTY S�DOWE, wyd. 3 Edycja S�dowa KODEKS CYWILNY. KODEKS POST�POWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKU�CZY, wyd. 12 Teksty Ustaw Becka KODEKS CYWILNY, wyd. 22 Teksty Ustaw Becka KODEKS CYWILNY, wyd. 20 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl Zobowi�zania - cz�� og�lna Zbigniew Radwa�ski Adam Olejniczak 5. wydanie rozszerzone i zaktualizowane WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2005 Redakcja: Izabela Dorf � Wydawnictwo C. H. Beck 2005 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj�czka 9, 01-518 Warszawa Sk�ad i �amanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Drukarnia WN ALFA - WERO Sp. z o.o. ISBN 83-7387-570-0 Przedmowa do pi�tego wydania Podr�cznik ten zawiera wyk�ad cz�ci og�lnej prawa zobowi�za� w zakresie wskazanym w art. 353-534 Kodeksu cywilnego. Cz�ci szczeg�owej prawa zobowi�za� po�wi�cony jest odr�bny podr�cznik Z. Radwa�skiego i J. Pano-wicz-Lipski�j, Zobowi�zania - cz�� szczeg�owa, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004. Podobnie jak jej poprzednie wydania, ksi��ka ta ma s�u�y� studentom wydzia��w prawa. Jednak wiele obja�nie�, zw�aszcza dotycz�cych nowych, ukszta�towanych po 1989 r. instytucji prawa lub odnosz�cych si� do w�a�nie zmienionych przepis�w, mo�e zainteresowa� tak�e dojrza�ych prawnik�w. Spos�b przedstawienia zagadnie� ma na wzgl�dzie adresat�w podr�cznika. Nie unikaj�c wi�c prezentacji problem�w spornych i zawi�ych, rozwa�ania teoretyczne uj�to syntetycznie ze wskazaniem, jakie pogl�dy uzyska�y - zw�aszcza w judykaturze - walor dominuj�cy. Nieco wi�cej uwagi po�wi�cono przedstawieniu nowych albo istotnie zmienionych instytucji prawnych. W niniejszym wydaniu ta ostatnia refleksja dotyczy w szczeg�lno�ci zagadnienia odpowiedzialno�ci za szkod� organ�w w�adzy publicznej. Wyk�ad opatrzono odno�nikami do literatury i orzecznictwa. Podstaw� do przygotowania niniejszego podr�cznika stanowi�y jego dotychczasowe cztery wydania, autorstwa Zbigniewa Radwa�skiego, Pi�te wydanie ukazuje si� w opracowaniu Autora i Adama O�ejniczaka. Zachowano dotychczasow� sekwencj� i metod� wyk�adu, dostosowan� do podr�cznika cz�ci og�lnej prawa cywilnego - Z. Radwa�ski, Prawo cywilne - cz�� og�lna, C.H. Beck, Warszawa 2004. Stan prawny, literatur� i orzecznictwo uwzgl�dniono do wrze�nia 2004 r. Pozna�, pa�dziernik 2004 r. Zbigniew Radwa�ski Adam Olejniczak Przegl�d tre�ci I Str. Nb. Przedmowa do pi�tego wydania.............................................................................. V Wykaz skr�t�w ....................................................................................................... XXI Wykaz literatury ...................................................................................................... XXV Rozdzia� I. Wiadomo�ci wst�pne 1 � 1. �r�d�a i miejsce prawa zobowi�za� w polskim systemie prawnym ...... 1 � 2. Zobowi�zanie ............................................................................................. 10 � 3. Ochrona wierzyciela w razie niewyp�acalno�ci d�u�nika ........................ 28 1 1 24 73 Rozdzia� II. �wiadczenie ....................................................................................... 39 92 � 4. Uwagi og�lne............................................................................................... 39 92 � 5. Rodzaje �wiadcze�...................................................................................... 46 112 � 6. �wiadczenia pieni�ne i odsetki................................................................. 54 143 � 7. Naprawienie szkody.................................................................................... 79 203 Rozdzia� III. Wielo�� wierzycieli lub d�u�nik�w.................................................. 103 271 � 8. Zobowi�zania solidarne............................................................................... 103 272 � 9. Zobowi�zania niepodzielne i podzielne..................................................... 110 299 Rozdzia� IV. Umowy zobowi�zaniowe................................................................... 114 307 � 10. Uwagi og�lne o umowach zobowi�zaniowych........................................ 114 307 � 11. Tre�� um�w zobowi�zaniowych............................................................... 122 336 � 12. Zagadnienia szczeg�lne zwi�zane z przygotowaniem i zawarciem umowy....................................................................................................... 130 366 � 13. Wzorce um�w............................................................................................ 143 398 � 131. Umowy konsumenckie............................................................................. 152 422 � 14. Umowy odnosz�ce si� do os�b trzecich.................................................. 171 441 Rozdzia� V. Czyny niedozwolone........................................................................... 177 459 � 15. Uwagi wprowadzaj�ce............................................................................... 177 459 � 16. Odpowiedzialno�� za w�asne czyny......................................................... 179 467 � 17. Odpowiedzialno�� za cudze czyny........................................................... 191 501 � 18. Odpowiedzialno�� organ�w w�adzy publicznej....................................... 197 524 � 19. Odpowiedzialno�� za zwierz�ta i rzeczy.................................................214 541 � 20. Odpowiedzialno�� zwi�zana z u�yciem si� przyrody..............................220 559 � 21. Zapobieganie szkodzie..............................................................................229 587 VIII Przegl�d tre�ci � 22. Regu�y szczeg�lne odnosz�ce si� do naprawiania szk�d z czyn�w niedozwolonych.........................................................................................231 594 � 23. Przedawnienie roszcze� z czyn�w niedozwolonych...............................249 641 �23'. Odpowiedzialno�� za szkodz� wyrz�dzon� przez produkt niebezpieczny...........................................................................................252 647a Rozdzia� VI. Bezpodstawne wzbogacenie.............................................................260 648 � 24. Istotne cechy i przes�anki.........................................................................260 648 � 25. Roszczenie o wydanie wzbogacenia........................................................265 664 Rozdzia� VII. Wykonanie zobowi�za� i skutki ich niewykonania.....................273 684 � 26. Wykonanie zobowi�za�.............................................................................273 684 � 27. Skutki niewykonania lub nienale�ytego wykonania zobowi�zania........290 736 � 28. Dodatkowe zastrze�enia umowne.............................................................309 804 Rozdzia� VIII. Wyga�ni�cie zobowi�zania...........................................................318 827 � 29. Wyga�ni�cie zobowi�zania zwi�zane z zaspokojeniem wierzyciela.......318 827 � 30. Wyga�ni�cie zobowi�zania bez zaspokojenia wierzyciela......................329 855 Rozdzia� IX. Zmiana wierzyciela lub d�u�nika....................................................333 860 � 31. Uwagi wst�pne..........................................................................................333 860 � 32. Zmiana wierzyciela...................................................................................334 863 � 33. Zmiana d�u�nika........................................................................................342 893 Rozdzia� X. Zbieg roszcze�.........,..........................................................................350 916 � 34. Uregulowanie prawne zbiegu roszcze�....................................................350 916 Indeks rzeczowy......................................................................................................357 Spis tre�ci Str. Nb. Przedmowa do pi�tego wydania............................................................................... V Wykaz skr�t�w......................................................................................................... XXI Wykaz literatury...................................................................................................... XXV Rozdzia� I. Wiadomo�ci wst�pne........................................................................... 1 1 � 1. �r�d�a i miejsce prawa zobowi�za� w polskim systemie prawnym........ 1 1 I. Miejsce i funkcja prawa zobowi�za� w systemie prawnym............... 1 1 1. Dzia� prawa cywilnego................................................................ 1 1 2. Inne dzia�y.................................................................................... 2 3 II. �r�d�a prawa zobowi�za�................................................................... 3 8 1. Prawo stanowione........................................................................ 3 8 2. Prawo zwyczajowe i zwyczaj...................................................... 5 14 3. Prawo intertemporalne................................................................. 6 16 III. Struktura prawa zobowi�za�.............................................................. 7 17 1. Cz�� og�lna i szczeg�owa......................................................... 7 17 2. Zr�nicowania podmiotowe......................................................... 7 18 IV. Podstawowa literatura do prawa zobowi�za�..................................... 9 21 1. Przed kodyfikacj�......................................................................... 9 21 2. Przed reform� Kodeksu................................................................ 9 22 3. Po reformie Kodeksu................................................................... 10 23 � 2. Zobowi�zanie............................................................................................... 10 24 I. Poj�cie................................................................................................ 10 24 1. Elementy...................................................................................... 10 24 2. Stosunek prawny typu wzgl�dnego............................................. 11 28 3. Tre��............................................................................................. 12 33 4. D�ug.............................................................................................. 15 38 5. Rozszerzona skuteczno��............................................................. 16 42 6. Jedno�� stosunku zobowi�zaniowego.......................................... 18 49 II. D�ug i odpowiedzialno��.................................................................... 19 50 1. Poj�cie.......................................................................................... 19 50 2. Odpowiedzialno�� osobista.......................................................... 20 51 3. Zobowi�zania niezupe�ne............................................................. 21 52 4. Ograniczona odpowiedzialno�� osobista..................................... 22 56 5. Odpowiedzialno�� rzeczowa........................................................ 23 59 III. Powstanie stosunku zobowi�zaniowego............................................. 24 60 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 24 60 2. Czynno�ci prawne........................................................................ 24 61 3. Akty administracyjne................................................................... 25 63 X Spis tre�ci Spis tre�ci XI 4. Konstytutywne orzeczenia s�d�w................................................ 27 69 5. Inne zdarzenia.............................................................................. 27 71 � 3. Ochrona wierzyciela w razie niewyp�acalno�ci d�u�nika.......................... 28 73 I. Uwagi og�lne...................................................................................... 28 73 II. Przes�anki ochrony............................................................................. 29 74 1. Chroniona wierzytelno��............................................................. 29 75 2. Czynno�� prawna d�u�nika.......................................................... 30 77 3. Pokrzywdzenie wierzyciela......................................................... 31 79 4. Korzy�� osoby trzeciej................................................................. 33 81 III. Zaskar�enie czynno�ci i jego skutki................................................... 34 83 1. Zaskar�enie czynno�ci................................................................. 34 83 2. Orzeczenie wzgl�dnej bezskuteczno�ci....................................... 35 87 IV. Zbli�one instytucje............................................................................. 37 91 Rozdzia� II. �wiadczenie........................................................................................ 39 92 � 4. Uwagi og�lne............................................................................................... 39 92 I. Poj�cie................................................................................................ 39 92 1. Przedmiot a tre�� �wiadczenia..................................................... 39 92 2. Kwalifikacja prawna �wiadczenia................................................ 40 94 II. Uwagi og�lne o tre�ci �wiadczenia.................................................... 40 95 1. Dzia�anie i zaniechanie................................................................ 40 95 2. Spos�b ustalenia �wiadczenia...................................................... 41 96 3. �wiadczenia niemo�liwe.............................................................. 42 100 4. �wiadczenia w zobowi�zaniach rezultatu i w zobowi�zaniach starannego dzia�ania..................................................................... 45 108 � 5. Rodzaje �wiadcze�...................................................................................... 46 112 I. �wiadczenia w zobowi�zaniu przemiennym oraz z upowa�nieniem przemiennym............................................................................. 46 112 1. Zobowi�zanie przemienne........................................................... 46 112 2. Upowa�nienie przemienne........................................................... 47 117 II. Wielo�� �wiadcze� oraz �wiadczenia uboczne................................... 48 120 1. ��czenie �wiadcze�..................................................................... 48 120 2. �wiadczenia uboczne................................................................... 48 121 III. �wiadczenia jednorazowe, okresowe i ci�g�e..................................... 49 127 1. �wiadczenia jednorazowe............................................................ 50 128 2. �wiadczenia okresowe................................................................. 50 129 3. �wiadczenia ci�g�e....................................................................... 50 132 IV. �wiadczenia podzielne i niepodzielne................................................ 52 134 V. �wiadczenia oznaczone co do to�samo�ci i oznaczone co do gatunku............................................................................................... 52 136 VI. Zwrot nak�ad�w i wydatk�w.............................................................. 54 141 � 6. �wiadczenia pieni�ne i odsetki................................................................. 54 143 I. Pieni�dz.............................................................................................. 54 144 1. Poj�cie.......................................................................................... 54 144 2. Funkcje......................................................................................... 55 145 3. System pieni�ny......................................................................... 55 146 II. Poj�cie i spos�b spe�nienia �wiadczenia pieni�nego........................ 56 149 1- Poj�cie.......................................................................................... 56 149 2. Walutowo��.................................................................................. 57 153 3. Zap�ata got�wk�........................................................................... 60 155 4. Zap�ata bezgot�wkowa................................................................ 61 156 5. Elektroniczna posta� zap�aty........................................................ 63 157 III. Nominalizm........................................................................................ 63 159 1. Poj�cie.......................................................................................... 63 159 2. Zobowi�zania ze �wiadczeniem pieni�nym............................... 64 160 IV. Waloryzacja. Zagadnienia og�lne....................................................... 65 161 1. Poj�cie i funkcja........................................................................... 65 161 2. Zakres zastosowania.................................................................... 66 163 V. Waloryzacja umowna.......................................................................... 67 166 1. Poj�cie.......................................................................................... 67 166 2. Miernik warto�ci.......................................................................... 67 167 VI. Waloryzacja s�dowa........................................................................... 68 173 1. Poj�cie.......................................................................................... 68 173 2. Przes�anki..................................................................................... 69 174 3. Zakres kompetencji s�du.............................................................. 71 181 VII. Odsetki................................................................................................ 73 184 1. Poj�cie i funkcja........................................................................... 73 184 2. �r�d�a obowi�zku �wiadczenia odsetek....................................... 74 191 3. Wysoko�� odsetek........................................................................ 76 195 4. Zakaz anatocyzmu....................................................................... 77 197 5. Terminy p�atno�ci......................................................................... 78 199 6. Przedawnienie.............................................................................. 78 201 � 7. Naprawienie szkody.................................................................................... 79 203 I. Odpowiedzialno�� odszkodowawcza i jej przes�anki......................... 80 204 II. Zasady i rodzaje odpowiedzialno�ci................................................... 81 206 1. Zasady odpowiedzialno�ci........................................................... 81 206 2. Rodzaje odpowiedzialno�ci......................................................... 83 213 III. Zwi�zek przyczynowy........................................................................ 84 218 �� 1. Poj�cie.......................................................................................... 84 218 2. Cecha normalno�ci....................................................................... 85 220 ^ 3. Wyj�tki......................................................................................... 87 225 IV Szkoda................................................................................................ 88 228 1. Poj�cie.......................................................................................... 88 229 2. Rodzaje szkody maj�tkowej........................................................ 90 233 3. Zaliczenie uzyskanych korzy�ci.................................................. 92 237 4. Ujemny interes umowny.............................................................. 93 238 5. Ci�ar dowodu............................................................................. 94 241 V �wiadczenie zmierzaj�ce do naprawienia szkody.............................. 95 243 1. Funkcje odszkodowania............................................................... 95 243 2. Przyczynienie si� poszkodowanego............................................. 96 249 3. Inne ograniczenia obowi�zku naprawienia szkody...................... 98 255 4. Spos�b naprawienia szkody......................................................... 99 259 5. Spos�b ustalenia wysoko�ci odszkodowania............................... 100 263 Rozdzia� III. Wielo�� wierzycieli lub d�u�nik�w.................................................. 103 271 � 8. Zobowi�zania solidarne............................................................................. 103 272 I. Solidarno�� d�u�nik�w (bierna).......................................................... 104 272 1. Poj�cie.......................................................................................... 104 272 XII Spis tre�ci �c\ � 2. �r�d�a........................................................................................... 104 274 �x< 3. Pozycja prawna d�u�nik�w wobec wierzyciela........................... 105 278 "?; 4. Roszczenia regresowe.................................................................. 107 284 >'<'' II. Solidarno�� wierzycieli (czynna)........................................................ 108 286 '<? 1. Poj�cie i funkcja........................................................................... 108 286 �� ' � 2. Re�imprawny.............................................................................. 108 289 : III. Struktura prawna zobowi�za� solidarnych......................................... 109 294 IV. Solidarno�� niew�a�ciwa..................................................................... 109 297 � 9. Zobowi�zania niepodzielne i podzielne..................................................... 110 299 I. Zobowi�zania niepodzielne................................................................ 111 299 1. Poj�cie.......................................................................................... 111 299 2. Wielo�� d�u�nik�w....................................................................... 111 300 3. Wielo�� wierzycieli...................................................................... 111 301 II. Zobowi�zania podzielne..................................................................... 112 303 Rozdzia� IV. Umowy zobowi�zaniowe................................................................... 114 307 � 10. Uwagi og�lne o umowach zobowi�zaniowych........................................ 114 307 I. Uwagi wst�pne................................................................................... 114 307 1. Poj�cie.......................................................................................... 114 307 2. Regulacja prawna......................................................................... 115 310 3. Transformacja koncepcji umowy................................................. 115 311 4. Umowy adhezyjne....................................................................... 116 313 II. Umowy wzajemne.............................................................................. 117 316 1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowi�zuj�ce.................. 117 316 2. Poj�cie umowy wzajemnej.......................................................... 117 317 3. Zakres zastosowania.................................................................... 118 322 4. Konsekwencje.............................................................................. 120 327 III. Umowy realne......................................................................................120 329 IV. Umowy kauzalne i abstrakcyjne......................................................... 121 332 V. Umowy losowe................................................................................... 121 334 � 11. Tre�� um�w zobowi�zaniowych............................................................... 122 336 I. Swoboda um�w..................................................................................-122 336 1. Poj�cie.......................................................................................... 122 336 2. Zakres swobody um�w................................................................ 123 340 II. Og�lne ograniczenia swobody um�w................................................. 125 344 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 125 344 :; 2. Ustawa.......................................................................................... 125 347 : ..- 3. Zasady wsp�ycia spo�ecznego.................................................. 126 350 4. Natura zobowi�zania.................................................................... 127 352 III. Niemo�liwo�� �wiadczenia................................................................. 128 356 IV. Wyzysk............................................................................................... 129 359 1. Przes�anki..................................................................................... 129 359 2. Skutki prawne.............................................................................. 129 362 3. Kwalifikacja prawna.................................................................... 130 365 � 12. Zagadnienia szczeg�lne zwi�zane z przygotowaniem i zawarciem umowy....................................................................................................... 130 366 I. Wprowadzenie.................................................................................... 131 366 II. Culpa in contrahendo......................................................................... 131 367 III. Umowa przedwst�pna......................................................................... 133 370 Spis tre�ci XIII 1. Poj�cie i cel.................................................................................. 133 370 2. Przes�anka wa�no�ci.................................................................... 136 374 3. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej...................................... 136 375 4. Skutki niezawarcia umowy przedwst�pnej.................................. 137 377 5. Przedawnienie.............................................................................. 139 383 IV. Ograniczenia swobody zawierania um�w.......................................... 139 385 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 139 385 2. Ograniczenia doboru kontrahenta................................................ 140 388 3. Obowi�zek kontraktowania......................................................... 141 391 4. Zezwolenia administracyjne........................................................ 142 395 5. Tryb zawierania umowy............................................................... 142 396 � 13. Wzorce um�w............................................................................................ 143 398 I. Uwagi wst�pne................................................................................... 143 398 1. Geneza i funkcja spo�eczna.......................................................... 143 398 2. Reakcja prawna............................................................................ 144 401 II. Poj�cie i charakter prawny wzorca umowy....................................... 145 404 1. Wzorzec umowy.......................................................................... 145 404 2. Charakter prawny wzorca............................................................ 146 407 III. Informacja o wzorcu........................................................................... 149 412 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 149 412 2. Dor�czenie wzorca....................................................................... 149 413 3. Inne sposoby informowania o wzorcu......................................... 149 414 4. Przejrzysto�� (transparentno��) wzorca....................................... 150 415 IV. Wzorzec a umowa.............................................................................. 151 417 1. Pierwsze�stwo umowy................................................................. 151 417 2. Wydanie wzorca w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ci�g�ym................................................................. 151 419 3. Konflikt wzorc�w........................................................................ 152 421 � 131. Umowy konsumenckie............................................................................. 152 422 I. Uwagi og�lne...................................................................................... 153 422 1. Poj�cie.......................................................................................... 153 422 2. Zasady.......................................................................................... 153 423 3. Regulacja prawna......................................................................... 153 424 ' II. Niedozwolone postanowienia umowne.............................................. 154 427 1. Uwagi og�lne............................................................................... 154 427 2. Zakres stosowania........................................................................ 155 428 3. Indywidualne uzgodnienie klauzul umownych........................... 156 431 ,J 4. Sprzeczno�� klauzuli z dobrymi obyczajami............................... 156 432 5. Katalog klauzul niedozwolonych................................................. 157 433 6. Skutki uznania klauzuli za niedozwolon�.................................... 158 435 7. Kontrola tre�ci konkretnego stosunku prawnego......................... 158 436 8. Kontrola abstrakcyjna.................................................................. 158 437 III. Umowy zawierane poza lokalem przedsi�biorstwa............................ 160 440a 1. Uwagi og�lne............................................................................... 160 440a 2. Miejsce zawarcia umowy............................................................. 160 440c 3. Wy��czenia................................................................................... 161 440d 4. Spos�b zawarcia um�w poza lokalem przedsi�biorstwa............. 161 440e 5. Odst�pienie od umowy................................................................ 162 440f IV. Umowy zawierane na odleg�o��......................................................... 164 440h I XIV Spis tre�ci 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 164 440h 2. Zawarcie umowy na odleg�o��..................................................... 164 440j 3. Wy��czenia................................................................................... 165 440k 4. Zgoda konsumenta na pos�u�enie si� okre�lonym �rodkiem porozumiewania si� na odleg�o��................................................ 166 4401 5. Obowi�zek informacji.................................................................. 166 4401 6. Tre�� umowy................................................................................ 167 440m 7. Skutki niewykonania umowy przez przedsi�biorc�..................... 168 440s 8. Zap�ata kart� p�atnicz�................................................................. 169 440u ' 9. Odst�pienie od umowy przez konsumenta.................................. 169 440w 10. Umowy dotycz�ce us�ug finansowych......................................... 170 440z ' � 14. Umowy odnosz�ce si� do os�b trzecich.................................................. 171 441 I. Umowa o �wiadczenie na rzecz osoby trzeciej.................................. 171 441 1. Poj�cie.......................................................................................... 171 441 2. Skutki........................................................................................... 173 449 3. Zastosowanie................................................................................ 173 451 II. Umowa o �wiadczenie przez osob� trzeci�........................................ 174 452 1. Poj�cie.......................................................................................... 174 452 2. Odpowiedzialno�� gwaranta........................................................ 175 455 : 3. Zastosowanie................................................................................ 175 456 III. Umowa o zwolnienie d�u�nika przez osob� trzeci� od obowi�zku �wiadczenia......................................................................................... 176 457 Rozdzia�V. Czyny niedozwolone........................................................................... 177 459 � 15. Uwagi wprowadzaj�ce............................................................................... 177 459 I. Poj�cie................................................................................................ 177 459 II. Systematyka........................................................................................ 178 465 III. Funkcja............................................................................................... 179 466 : � 16. Odpowiedzialno�� za w�asne czyny......................................................... 179 467 I. Uwagi og�lne...................................................................................... 180 467 II. Bezprawno��....................................................................................... 181 472 1. Poj�cie.......................................................................................... 181 472 2. Wy��czenia................................................................................... 182 473 III. Wina.................................................................................................... 184 480 1. Poj�cie.......................................................................................... 184 480 2. Kwalifikacje psychiczne.............................................................. 185 482 3. Rodzaje i mierniki winy............................................................... 187 485 IV. Wsp�sprawstwo i wsp�odpowiedzialno��....................................... 188 490 1. Pod�eganie i pomocnictwo.......................................................... 188 492 2. Skorzystanie ze szkody................................................................ 189 494 V. Ci�ar dowodu.................................................................................... 190 498 1. Regu�a og�lna.............................................................................. 190 498 2. Wina anonimowa......................................................................... 190 500 � 17. Odpowiedzialno�� za cudze czyny........................................................... 191 501 I. Odpowiedzialno�� os�b zobowi�zanych do nadzoru......................... 191 501 1. Uwagi wprowadzaj�ce................................................................. 191 501 2. Odpowiedzialno�� sprawuj�cego nadz�r..................................... 192 504 3. Odpowiedzialno�� sprawcy......................................................... 194 511 Spis tre�ci XV II. Odpowiedzialno�� os�b powierzaj�cych wykonanie czynno�ci innej osobie......................................................................................... 194 513 1. Uwagi wst�pne............................................................................. 194 513 2. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� przez samodzielnego wykonawc�.................................................................................. 195 514 3. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� przez podw�adnego... 196 518 � 18. Odpowiedzialno�� organ�w w�adzy publicznej....................................... 197 524 I. Uwagi wprowadzaj�ce........................................................................ 198 524 : II. Podmioty............................................................................................. 199 525 '�' 1. Podmioty odpowiedzialne............................................................ 199 525 �" : 2. Poszkodowany.............................................................................200 526 � * III. Przes�anki odpowiedzialno�ci.............................................................201 527 1. Czyn niedozwolony.....................................................................201 527 2. Szkoda i zwi�zek przyczynowy...................................................204 532 IV. Odpowiedzialno�� na za szkod� wyrz�dzon� wydaniem albo niewy-daniem aktu normatywnego, orzeczenia lub decyzji..........................205 533 1. Uwagi og�lne...............................................................................205 533 2. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� wydaniem aktu '"{. normatywnego..............................................................................205 534 3. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� wydaniem orzeczenia lub decyzji....................................................................................208 536 4. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� niewy daniem orzeczenia lub decyzji.............................................................................. 209 537 5. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� niewydaniem aktu normatywnego..............................................................................210 538 V. Naprawienie szkody na zasadach s�uszno�ci......................................212 539 VI. Uregulowania odr�bne........................................................................213 540 � 19. Odpowiedzialno�� za zwierz�ta i rzeczy.................................................214 541 I. Odpowiedzialno�� za zwierz�ta..........................................................214 542 1. Podmiot i przes�anki....................................................................214 542 2. Zasady odpowiedzialno�ci...........................................................216 544 3. Samopomoc..................................................................................216 546 II. Odpowiedzialno�� za wyrzucenie, spadni�cie lub wylanie przedmiotu..........................................................................................217 548 1. Podmiot i przes�anki....................................................................217 548 2. Zasada odpowiedzialno�ci...........................................................217 550 III. Odpowiedzialno�� za zawalenie si� budowli lub oderwanie si�jej cz�ci........................................................................................218 552 1. Podmiot i przes�anki....................................................................218 552 2. Zasada odpowiedzialno�ci...........................................................218 554 � 20. Odpowiedzialno�� zwi�zana z u�yciem si� przyrody..............................220 559 I. Osoby ponosz�ce odpowiedzialno�� na zasadzie ryzyka...................220 559 1. Uwagi wst�pne.............................................................................220 559 2. Prowadz�cy przedsi�biorstwo......................................................221 560 3. Posiadacz mechanicznego �rodka komunikacji...........................222 563 II. Przes�anki odpowiedzialno�ci.............................................................223 566 1. Prowadz�cego przedsi�biorstwo..................................................223 566 2. Posiadacza mechanicznego �rodka komunikacji.........................223 567 3. Uchylenie zasady ryzyka.............................................................224 568 XVI iS^pis tre�ci III. Okoliczno�ci egzoneracyjne...............................................................225 573 1. Uwagi wst�pne.............................................................................225 573 2. Si�a wy�sza...................................................................................225 574 3. Wina poszkodowanego................................................................226 575 4. Wina osoby trzeciej......................................................................227 577 IV. Poszkodowany....................................................................................227 579 1. Regu�a og�lna..............................................................................227 579 2. Regulacja szczeg�lna...................................................................228 582 3. Ubezpieczenia komunikacyjne....................................................228 585 � 21. Zapobieganie szkodzie............................................................................. 229 587 I. Obowi�zek zapobie�enia szkodzie.....................................................230 587 1. Uwagi wst�pne.............................................................................230 587 2. Przes�anki.....................................................................................230 588 3. Roszczenia...................................................................................230 590 II. Odpowiedzialno�� za szkody poniesione w cudzym i we wsp�lnym interesie...............................................................................................231 591 � 22. Regu�y szczeg�lne odnosz�ce si� do naprawiania szk�d z czyn�w niedozwolonych.........................................................................................231 594 4 I. Miarkowanie odszkodowania.............................................................232 594 II. Wsp�odpowiedzialno�� kilku os�b...................................................233 598 1. Uwagi wst�pne.............................................................................233 598 2. Przes�anki wsp�odpowiedzialno�ci............................................233 599 3. Roszczenia regresowe..................................................................234 603 III. Szkoda na osobie................................................................................235 606 1. Uwagi wst�pne.............................................................................235 606 2. Maj�tkowa szkoda na osobie.......................................................236 610 IV. Krzywda..............................................................................................241 630 1. Uwagi og�lne...............................................................................241 630 2. Og�lne roszczenie o zado��uczynienie pieni�ne.......................242 631 3. Relacje art. 445 KC do art. 448 KC.............................................246 636 4. Dziedziczenie i zbywanie roszcze�.............................................249 639 5. Regulacje pozakodeksowe...........................................................249 640 � 23. Przedawnienie roszcze� z czyn�w niedozwolonych...............................249 641 I. Uwagi og�lne......................................................................................249 641 II. Szczeg�lny re�im przedawnienia.......................................................250 642 �23'. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� przez produkt niebezpieczny...........................................................................................252 647a I. Uwagi og�lne......................................................................................252 647a 1. Rozw�j szczeg�lnej regulacji prawnej.........................................252 647a 2. Usytuowanie przepis�w...............................................................253 647b 3. Relacje do innych uregulowa�.....................................................253 647c II. Produkt niebezpieczny........................................................................254 647d 1. Uwagi wst�pne.............................................................................254 647d 2. Produkt.........................................................................................254 647e 3. Produkt niebezpieczny.................................................................254 647f III. Podmioty.............................................................................................255 647g 1. Podmiot odpowiedzialny.............................................................255 647g 2. Podmiot uprawniony....................................................................256 647h IV. Przes�anki odpowiedzialno�ci i przedawnienie roszcze�...................257 647i Spis tre�ci XVII 1. Zasada odpowiedzialno�ci...........................................................257 647i 2. Szkoda i zwi�zek przyczynowy...................................................257 647j 3. Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego...........................258 647m 4. Zbieg odpowiedzialno�ci.............................................................258 647n V. Semiimperatywny charakter norm ochronnych..................................259 647o 1. Zakres wy��czania odpowiedzialno�ci.........................................259 647o 2. Zakres wyboru prawa obcego......................................................259 647p Rozdzia� VI. Bezpodstawne wzbogacenie.............................................................260 648 � 24. Istotne cechy i przes�anki.........................................................................260 648 I. Uwagi og�lne......................................................................................260 648 1. Poj�cie i funkcja bezpodstawnego wzbogacenia.........................260 648 2. Regulacja nienale�nego �wiadczenia...........................................261 650 II. Przes�anki............................................................................................261 651 1. Wzbogacenie................................................................................261 652 2. Zubo�enie.....................................................................................261 653 3. Zwi�zek mi�dzy wzbogaceniem a zubo�eniem...........................262 654 4. Bezpodstawno�� wzbogacenia.....................................................263 657 III. Nienale�ne �wiadczenie......................................................................263 658 1. Brak zobowi�zania.......................................................................264 660 2. Odpadni�cie podstawy prawnej...................................................2