Norbert Ryszczuk Windows dla niewidomych Cz�� pierwsza Przedsi�biorstwo Handlowo-Us�ugowe Impuls Ryszard Dziewa Lublin 2002 rok Wst�p Niniejszy podr�cznik napisa�em z my�l� o tych, kt�rzy wcale albo prawie wcale nie mieli do czynienia z komputerem i systemem Windows. B�dzie on stanowi� co� w rodzaju skryptu z zestawem �wicze�, przy pomocy kt�rego osoba niewidoma b�dzie mog�a zapozna� si� z systemem Windows 98 oraz zdoby� podstawowe umiej�tno�ci, niezb�dne do obs�ugi komputera. Zak�adam, �e osoba, kt�ra b�dzie korzysta�a z niniejszej ksi��ki, ma ju� w komputerze zainstalowany i odpowiednio skonfigurowany system Windows 98 w wersji polskiej oraz jeden z program�w ud�wi�kawiaj�cych (tzw. screenreader�w). Nie zamierzam tu omawia� instalacji systemu Windows 98, poniewa� osobie niewidomej, nie maj�cej zbyt du�ego do�wiadczenia zwi�zanego z komputerem, trudno by�oby to zrobi�. Niezb�dna jest w tym celu pomoc osoby widz�cej. Program�w ud�wi�kawiaj�cych nie om�wi� dlatego, i� zaj�oby to zbyt du�o miejsca. Ogranicz� si� jedynie do kr�tkiej charakterystyki najcz�ciej u�ywanych screenreader�w. Zak�adam r�wnie�, �e u�ytkownik ma klawiatur� specjalnie przystosowan� do pracy w systemach Windows 95 i 98. Charakteryzuje si� ona tym, i� pomi�dzy lewym klawiszem Alt i Ctrl znajduje si� dodatkowy klawisz, zwany tu Klawiszem Windows. Po prawej stronie natomiast za klawiszem Alt znajduje si� Klawisz Windows, a obok niego tzw. Klawisz Aplikacji, kt�rym wchodzimy do menu kontekstowego. Ci, kt�rzy jednak nie maj� takiej klawiatury, mog� wydawa� te same polecenia w nieco inny spos�b. Dlatego te� na zamieszczonej na ko�cu ksi��ki li�cie skr�t�w uwzgl�dnione zosta�y r�wnie� te, kt�rymi musz� si� pos�ugiwa� u�ytkownicy nie posiadaj�cy klawiatury przystosowanej do pracy w systemie Windows. Je�li wydanie jakiego� polecenia wymaga wci�ni�cia dw�ch klawiszy r�wnocze�nie, to pomi�dzy nazwami odpowiednich klawiszy znajduje si� znak "+". Tak wi�c "Alt+M" oznacza, i� nale�y r�wnocze�nie wcisn�� klawisz Alt oraz M. Gdy za� polecenie wymaga wci�ni�cia i zwolnienia pierwszego, a dopiero p�niej drugiego klawisza, ich nazwy b�d� oddzielane przecinkami, np. Klawisz Windows, C (uruchomienie Pomocy z menu Start). Tych, kt�rzy w og�le nie mieli do czynienia z komputerem i nie znaj� klawiatury, odsy�am do zamieszczonego na ko�cu ksi��ki Dodatku B. W ka�dym rozdziale ksi��ki znajduj� si� �wiczenia. Na pocz�tku stara�em si� bardzo podpowiada� i pomaga� przy robieniu �wicze�, jednak w dalszych rozdzia�ach podpowiedzi ju� b�dzie coraz mniej, cho� i tam niekiedy wszystko b�dzie wyja�nione szczeg�owo, celem przypomnienia. Na ko�cu ksi��ki znajduje si� lista skr�t�w klawiszowych, u�ywanych w systemie Windows 98. Dodatek A jest wi�c swego rodzaju �ci�gawk� dla tych, kt�rzy po przeczytaniu ksi��ki nie b�d� jeszcze pami�ta� wszystkich skr�t�w. Mam nadziej�, �e niniejsza ksi��ka b�dzie pomocna tym, kt�rzy zamierzaj� zapozna� si� z systemem Windows 98 i nauczy� si� obs�ugi podstawowego oprogramowania. Rozdzia� 1 System Windows 98 i grafika Windows 98 to system operacyjny, kt�ry umo�liwia nam prac� z odpowiednimi aplikacjami, takimi, jak edytory tekst�w, czy te� programy do obs�ugi poczty elektronicznej. Opr�cz tego, mo�emy dzi�ki niemu zmienia� ustawienia komputera, np. liczb� kolor�w wy�wietlanych na monitorze. System ten daje nam r�wnie� mo�liwo�� organizowania i porz�dkowania plik�w w komputerze, czyli np. dokument�w, jakie tworzymy przy pomocy edytor�w tekst�w. Windows 98 posiada graficzny interfejs u�ytkownika. Termin ten odnosi si� do wy�wietlanego na monitorze tekstu i obrazk�w, zwanych ikonami. S� one zwykle skojarzone z odpowiednimi aplikacjami i dokumentami tak, �e klikaj�c na dan� ikon� uruchamiamy program lub otwieramy jaki� dokument. Na ekranie wtedy pojawiaj� si� prostok�tne okienka. Okna mog� znajdowa� si� w r�nych miejscach i mog� by� r�nie po�o�one wzgl�dem siebie. Niekiedy znajduj� si� one obok siebie, a innym razem mog� nawet na siebie zachodzi�. System Windows umo�liwia jednoczesne otwarcie wielu okien. Ka�de z nich reprezentuje oddzieln� aplikacj� lub dokument. �atwo mo�emy przechodzi� z jednego okna do drugiego. �atwo te� mo�emy zmienia� wielko�� poszczeg�lnych okien. Jedno okno mo�e zajmowa� ca�y ekran lub tylko jego cz��. Osobom niewidomym pracuje si� najlepiej wtedy, gdy okna aplikacji s� zmaksymalizowane, czyli maksymalnie powi�kszone. Przeciwie�stwem tej operacji jest zminimalizowanie okna. Takie zminimalizowane okno aplikacji widoczne jest wtedy wy��cznie w formie przycisku na pasku zada�. Interfejs graficzny jest bardzo wygodny i �atwy w obs�udze dla os�b widz�cych, jednak rozwi�zanie takie stwarza oczywi�cie pewne problemy niewidomym. Og�lnie m�wi�c, czym bardziej graficzny jest interfejs danej aplikacji, tym wi�cej trudno�ci ma osoba niewidoma z jej obs�ug�. System Windows 98 posiada jednak wiele takich cech, kt�re znacznie u�atwiaj� korzystanie z r�nych program�w. Wi�kszo�� aplikacji ma podobn� struktur�, dzi�ki czemu mo�na w nich wydawa� te same lub podobne polecenia w identyczny spos�b. Tak np. standardow� komend�, kt�ra zamyka aplikacj�, jest Alt+F4. Nie ma ju� znaczenia fakt, czy pracujemy w edytorze tekst�w, czy te� w przegl�darce internetowej. Zawsze b�dziemy ko�czy� prac� z programem, naciskaj�c kombinacj� klawiszy Alt+F4. Ci, kt�rzy pami�taj� jeszcze system operacyjny MS-DOS, zdaj� sobie spraw� z tego, i� dawniej trzeba by�o uczy� si� bardzo wielu r�nych komend, by m�c obs�ugiwa� rozmaite programy. W systemie Windows 98 nie jest ju� to konieczne. M�wi�c o r�nicach mi�dzy tymi dwoma systemami, nale�y tak�e wspomnie� o tzw. wielozadaniowo�ci. W systemie Windows mo�na wykonywa� wiele zada� r�wnocze�nie. Mo�emy np. s�ucha� na komputerze muzyki i w tym samym czasie czyta� ksi��k� przy pomocy syntezatora mowy i odpowiedniego screenreadera. W systemie MS-DOS takiej wielozadaniowo�ci nie by�o. Obecnie jest to mo�liwe dzi�ki temu, i� system Windows korzysta z du�ej ilo�ci pami�ci operacyjnej i jest specjalnie przystosowany do tego rodzaju zada�. Z moich do�wiadcze� wynika jednak, �e osoba niewidoma ma cz�sto problemy z wielozadaniowo�ci� i �e w wielu sytuacjach jest to po prostu niemo�liwe. W dalszej cz�ci rozdzia�u postaram si� opisa� g��wne komponenty systemu Windows 98. Pulpit Gdy uruchomimy komputer i gdy za�aduje si� system Windows 98, na ekranie wy�wietli si� zawarto�� pulpitu. Pulpit mo�emy przyr�wna� do biurka. Wiadomo, �e gdy pracujemy, na biurku mamy pouk�adane najpotrzebniejsze rzeczy, rzeczy z kt�rych najcz�ciej korzystamy. B�dzie tam wi�c np. notes, telefon, pi�ro i par� innych niezb�dnych przedmiot�w. Na pulpicie systemu Windows znajduj� si� natomiast ikony umo�liwiaj�ce uruchamianie najpotrzebniejszych program�w. B�dzie tam wi�c ikona programu Internet Explorer, s�u��cego do korzystania z Internetu, b�dzie ikona do programu Outlook Express, kt�ry umo�liwia nam sprawdzanie poczty elektronicznej, ikona edytora tekst�w itd. O tym, co ma znale�� si� na pulpicie, decyduje ostatecznie oczywi�cie u�ytkownik. Mo�na �atwo dodawa� ikony do pulpitu i je usuwa�. O tym jednak napisz� w dalszej cz�ci ksi��ki. Teraz skoncentrujemy si� na ikonach, kt�re znajduj� si� na pulpicie standardowo, po instalacji systemu Windows. Po to, by mie� pewno��, �e znajdujemy si� na pulpicie, nale�y r�wnocze�nie wcisn�� klawisz Windows (znajduj�cy si� tu� obok klawisza Alt) oraz liter� M. W ten w�a�nie spos�b zawsze mo�emy zminimalizowa� wszelkie aktywne aplikacje i przej�� na pulpit. Jednym z najwa�niejszych element�w pulpitu jest tzw. pasek zada�, znajduj�cy si� standardowo na dole ekranu. Z lewej strony na pasku zada� widoczny jest przycisk Start, kt�ry mo�emy wybra� zar�wno przy pomocy myszy, jak i klawiatury. Po jego wybraniu b�dziemy mieli dost�p do zainstalowanych na komputerze aplikacji. Gdy uruchomimy jak�� aplikacj�, na pasku zada� pojawi si� jej przycisk, na prawo od przycisku start. Zupe�nie po prawej stronie na pasku zada� widoczny jest zegar oraz ikony umieszczone w tzw. zasobniku systemowym. Kolejnymi wa�nymi elementami pulpitu s� dwie ikony, mianowicie M�j Komputer oraz Kosz. Klikaj�c na ikon� M�j Komputer mamy dost�p do wszelkich znajduj�cych si� w naszym komputerze komponent�w, takich jak stacja dyskietek, dyski twarde, stacje CD-ROM, Panel Sterowania, Drukarki, foldery, pliki itd. Gdy kasujemy jaki� plik z dysku, zostaje on umieszczony w Koszu. Stanowi to swego rodzaju zabezpieczenie. Gdyby nie by�o kosza, to skasowanie pliku by�oby procesem nieodwracalnym. Czasami jednak przecie� zdarza si�, �e skasujemy jaki� plik omy�kowo lub te� dojdziemy do wniosku, �e niepotrzebnie co� usun�li�my z dysku. W takich przypadkach pomocny jest nam w�a�nie kosz. W nim bowiem znajduj� si� wszystkie usuni�te przez nas pliki, kt�re w ka�dej chwili mo�emy odzyska�. Nale�y pami�ta� o tym, i� pulpit sk�ada si� z czterech g��wnych obszar�w, mi�dzy kt�rymi mo�emy przemieszcza� si� naciskaj�c klawisz Tab. Najwi�kszym z nich jest obszar zaj�ty przez ikony odpowiednich aplikacji. Drugim obszarem jest przycisk Start, kt�ry umo�liwia korzystanie z menu Start. Trzeci obszar to pasek narz�dziowy o nazwie Szybkie Uruchomienie, kt�ry, moim zdaniem, jest ma�o przydatny dla os�b niewidomych. Wreszcie czwartym obszarem jest ta cz�� paska zada�, na kt�rej wy�wietlane s� nazwy aktywnych aplikacji. Strza�kami kursora mo�emy wybiera� na pulpicie odpowiednie ikony. Naci�ni�cie klawisza Tab spowoduje przej�cie do przycisku Start, ponowne naci�ni�cie - przej�cie do paska narz�dziowego, a jeszcze jedno - do cz�ci paska zada� z przyciskami aktywnych aplikacji. Tutaj mo�emy �atwo sprawdzi�, kt�re programy s� w danym momencie uruchomione, naciskaj�c praw� i lew� strza�k� kursora. Jak ju� wspomnia�em, ikony s� po prostu ma�ymi obrazkami. Znajduj� si� one zar�wno na pulpicie, jak i w r�nych aplikacjach. Ikony s�u�� do uruchamiania program�w i wydawania komend. Pod ikonami cz�sto wyst�puj� podpisy, kt�re s� odczytywane przez screenreadery. Dlatego w�a�nie poruszaj�c si� po pulpicie strza�kami kursora s�yszymy "m�j komputer", "kosz" itd. Ikonki, kt�re nie posiadaj� podpis�w, nie mog� by� samodzielnie interpretowane przez programy ud�wi�kawiaj�ce. Po to, by by�y odczytywane ich nazwy, nale�y je opisa� w pliku konfiguracyjnym screenreadera. Okna W systemie Windows 98 wyst�puj� cztery rodzaje okien: okna aplikacji, okna dokument�w, okna dialogowe i okna informacyjne. Gdy uruchamiamy jak�� aplikacj�, np. edytor Wordpad, na ekranie pojawia si� jej okno. Na g�rze ka�dego okna aplikacji znajduje si� pasek tytu�u, zawieraj�cy informacje o tym, jaka jest to aplikacja i z jakim dokumentem w niej pracujemy. Na lewo od paska tytu�u znajduje si� ikona menu systemowego, w kt�rym mo�emy zmienia� parametry okna aplikacji. Na prawo od niego widoczne s� natomiast trzy ma�e przyciski: Minimalizuj, Maksymalizuj oraz Zamknij. Mo�na je aktywowa� jedynie mysz�. W oknie aplikacji znajduje si� r�wnie� pasek menu, na kt�rym wy�wietlone s� nazwy poszczeg�lnych rodzaj�w menu, dost�pnych w danej aplikacji. Pod paskiem menu znajduj� si� paski narz�dziowe, a dopiero pod nimi - w�a�ciwa zawarto�� dokumentu. Na dole znajduje si� pasek statusu, na kt�rym wy�wietlane s� wa�ne informacje, np. numer strony, wiersz i kolumna, w kt�rej stoi kursor itd. Wszelkie dokumenty, kt�re tworzymy w systemie Windows, np. rysunki, pliki tekstowe, sprawozdania, tabele itd., wy�wietlane s� w oknach dokumentu. Okno dokumentu zawsze znajduje si� w oknie aplikacji, w kt�rej tworzymy dany dokument. Otwiera si� ono gdy uruchamiamy aplikacj�, tworzymy nowy dokument lub otwieramy jaki� istniej�cy dokument. Gdy np. uruchomimy edytor tekst�w Wordpad, otworzy si� puste okno dokumentu, w kt�rego lewym g�rnym rogu widoczny b�dzie kursor. Niekt�re programy umo�liwiaj� prac� z wieloma dokumentami r�wnocze�nie. W takim przypadku w oknie aplikacji mo�e znajdowa� si� nawet kilka okien. Okna dialogowe zajmuj� tylko cz�� ekranu i maj� sta�� wielko��. Pojawiaj� si� wtedy, gdy wymagane s� od u�ytkownika jakie� informacje. Gdy np. zapisujemy nowo utworzony dokument, w oknie aplikacji otwiera si� okno dialogowe, kt�re umo�liwia nam ustawienie r�nych parametr�w, takich, jak folder, w jakim ma by� zapisany dokument, format pliku tekstowego itd. Na g�rze okna dialogowego znajduje si� pasek tytu�u, a na prawo od niego - przycisk Zamknij, kt�rego wybranie powoduje zamkni�cie okna bez zapisywania jakichkolwiek zmian i powr�t do miejsca, w kt�rym sko�czyli�my prac�. W prawym g�rnym rogu czasem widoczny jest r�wnie� przycisk pomocy kontekstowej. Okna dialogowe cz�sto zawieraj� tzw. pola edycyjne, czyli miejsca, gdzie mo�na wpisa� jaki� tekst, listy, z kt�rych mo�na wybra� odpowiednie elementy, oraz pola wyboru, umo�liwiaj�ce nam aktywacj� lub dezaktywacj� pewnych opcji. Niekiedy zdarza si�, i� okna dialogowe zawieraj� bardzo wiele opcji i element�w. W takim przypadku podzielone s� one na odpowiednie grupy, umieszczone w tzw. zak�adkach. Nazwy zak�adek wy�wietlone s� wtedy poziomo na g�rze okna dialogowego. Po otwarciu okna dialogowego aktywna jest tylko jedna zak�adka. Gdy ustawili�my ju� opcje w pierwszej zak�adce i chcemy przej�� do nast�pnej, naciskamy Ctrl+Tab. Naci�ni�cie kombinacji klawiszy Ctrl+Shift+Tab powoduje powr�t do poprzedniej zak�adki. W oknach dialogowych znajduj� si� r�wnie� przyciski, kt�rymi zatwierdzamy lub anulujemy dane komendy. Naciskaj�c klawisz Tab, mo�emy przemieszcza� si� pomi�dzy poszczeg�lnymi elementami okna dialogowego. Naci�ni�cie klawisza Enter cz�sto powoduje wybranie przycisku "Tak", poniewa� jest on ustawiony jako domy�lny. Wybieraj�c ten przycisk, akceptujemy wszystkie aktywne ustawienia i zamykamy okno dialogowe. Zamkni�cie okna nast�puje r�wnie� po naci�ni�ciu klawisza Esc, ale wtedy zmienione przez nas ustawienia nie zostan� zaakceptowane. Klawisz Esc dzia�a wi�c tu identycznie, jak przycisk Anuluj. Chc�c dowiedzie� si� czego� wi�cej o wybranym przez nas klawiszem Tab elemencie okna dialogowego, naciskamy klawisz F1. Cz�sto pojawia si� wtedy okno pomocy. Mo�emy je zamkn�� naciskaj�c Esc lub Enter. Zamkni�cie okna pomocy powoduje powr�t do okna dialogowego. W wielu aplikacjach tak� pomoc kontekstow� uzyskujemy wciskaj�c Shift+F1, a nie F1. Wreszcie ostatnim rodzajem okien w systemie Windows 98 s� tzw. okna informacyjne. Te niewielkie okienka pojawiaj� si� wtedy, gdy wy�wietlany jest jaki� komunikat. Gdyby w nap�dzie nie by�o �adnej dyskietki, a my chcieliby�my skopiowa� z dyskietki plik, w oknie informacyjnym wy�wietlony zosta�by komunikat informuj�cy o jej braku. Musieliby�my wybra� jeden z paru przycisk�w, co spowodowa�oby zatwierdzenie ponownej pr�by skopiowania pliku lub anulowanie operacji. Menu W systemie Windows 98 spotykamy cztery rodzaje menu: menu Start, menu systemowe, menu aplikacji oraz menu kontekstowe. Zawieraj� one listy odpowiednich komend. Wybranie jakiej� komendy klawiszem Enter powoduje zamkni�cie menu i jej wykonanie. Do menu Start wchodzimy wybieraj�c na pasku zada� przycisk Start lub naciskaj�c klawisz Windows. Znajduj� si� tam r�ne menu, kt�re cz�sto zawieraj� podmenu. S� to tzw. menu rozwijane, oznaczone strza�k�. Liczba podmenu mo�e by� praktycznie nieograniczona. W menu Start struktur� tak� ma np. komenda Ustawienia. Odpowiednie podmenu wybieramy naciskaj�c Enter lub strza�k� w prawo. Je�li dana komenda oznaczona jest trzema kropkami, to znaczy, �e po jej wybraniu otwiera si� okno dialogowe, w kt�rym nale�y ustawi� lub zatwierdzi� odpowiednie opcje. Przyk�adem mo�e by� komenda Zamknij. Menu Start ma wi�c struktur� drzewa i umo�liwia nam uruchamianie aplikacji, otwieranie dokument�w, konfigurowanie systemu, korzystanie z pomocy i odszukiwanie plik�w. Po otwartych podmenu przemieszczamy si� klawiszami strza�ek w g�r� i w d�, a zamykamy je strza�k� w lewo lub klawiszem Esc. Poszczeg�lne pozycje mo�na te� wybiera� naciskaj�c przypisane im gor�ce litery. Tak np. naci�ni�cie litery K spowoduje wybranie komendy Zamknij i rozwini�cie odpowiedniego podmenu. Ca�e menu Start mo�na zamkn�� wciskaj�c klawisz Windows. Menu aplikacji znajduj� si� na paskach menu w oknach aplikacji. Mog� one r�wnie� zawiera� podmenu. W wi�kszo�ci aplikacji jako pierwsze na pasku uaktywnia si� menu rozwijane Plik. Do menu aplikacji wchodzimy naciskaj�c klawisz Alt. Prawym i lewym klawiszem strza�ki mo�emy wtedy przemieszcza� si� po tzw. nag��wkach menu, czyli po pozycjach widocznych na pasku menu. Wyboru dokonujemy naciskaj�c Enter lub strza�k� w d�. W nazwie ka�dego menu jedna litera jest wyr�niona. Wyboru mo�na dokonywa� r�wnie� wciskaj�c r�wnocze�nie klawisz Alt i t� wyr�nion� liter�. Tak np. w wielu aplikacjach menu Plik mo�na wybra� naciskaj�c kombinacj� klawiszy Alt+p, albo po prostu naciskaj�c liter� P po naci�ni�ciu i zwolnieniu klawisza Alt. Jak wi�c widzimy, odpowiednie menu mo�na wybiera� na wiele r�nych sposob�w. Polecenia z menu wybieramy strza�k� w g�r�/d� i oczywi�cie klawiszem Enter. Naci�ni�cie klawisza Enter na menu rozwijanym spowoduje otwarcie podmenu. W nazwach wielu komend r�wnie� pewne litery s� wyr�nione, co umo�liwia nam ich szybsze wybieranie. Gdy w programie Internet Explorer naci�niemy Alt+P, a nast�pnie A, od razu wybierzemy komend� "zapisz jako" z menu Plik, poniewa� w nazwie tej komendy wyr�niona by�a litera A. Naci�ni�cie klawisza Alt powoduje natychmiastowe wyj�cie z menu, bez wzgl�du na to, gdzie si� w nim znajdujemy. Naci�ni�cie klawisza Esc powoduje przej�cie o jeden poziom wy�ej, czyli np. z podmenu do menu. Pami�tajmy, �e w danej chwili rozwini�ty mo�e by� tylko jeden nag��wek menu. Dlatego w�a�nie przemieszczenie si� strza�k� w lewo lub prawo na nag��wek s�siaduj�cy powoduje zwini�cie nag��wka, w kt�rym si� znajdowali�my i rozwini�cie wybranego. W menu pewne pozycje mog� by� niekiedy niedost�pne, co jest, oczywi�cie, odpowiednio sygnalizowane przez programy ud�wi�kawiaj�ce. M�wi�c o menu aplikacji, nale�y jeszcze wspomnie� o tzw. przyspieszaczach. Dzi�ki nim mo�emy wykonywa� podstawowe operacje nie wchodz�c do menu. Najcz�ciej robimy to naciskaj�c Ctrl i odpowiedni klawisz. Je�li np. chcemy zapisa� na dysku jaki� dokument, to wystarczy nacisn�� Ctrl+S. Mo�na oczywi�cie wej�� do menu Plik i znale�� polecenie Zapisz, ale wymaga to wi�cej czasu. Je�li dane polecenie posiada przyspieszacz, to informacja o nim znajduje si� w menu po prawej stronie od jego nazwy. Menu kontekstowe zawiera najcz�ciej u�ywane polecenia dla danego elementu. Jego zawarto�� zmienia si� w zale�no�ci od wskazywanego obiektu. Menu to, jako jedyne, nie jest widoczne na ekranie do chwili jego wywo�ania, czyli do naci�ni�cia Klawisza Aplikacji lub klikni�cia prawym przyciskiem myszy na danym elemencie. Odpowiednie pozycje wybieramy klawiszami strza�ek i zatwierdzamy klawiszem Enter. Gdy przypadkowo otworzymy menu kontekstowe, mo�emy je zamkn�� wy��cznie klawiszem Esc. Rozdzia� 2 Pocz�tki pracy w Systemie Windows W niniejszym rozdziale zostan� om�wione podstawowe polecenia, kt�re umo�liwi� nam poruszanie si� w systemie Windows 98. Menu Start Jedn� z najwa�niejszych rzeczy dla osoby pracuj�cej w systemie Windows 98 jest umiej�tno�� poruszania si� po menu Start, poniewa� to w�a�nie ono daje nam dost�p do r�nego rodzaju aplikacji i dokument�w. Dlatego te� uwa�am, i� podstawowe polecenia tego menu zas�uguj� na dok�adne om�wienie. Naci�ni�cie Klawisza Windows lub Ctrl+Esc spowoduje wej�cie do menu Start. Naciskaj�c nast�pnie strza�k� w g�r� lub w d� przemieszczamy si� po odpowiednich poleceniach. Klawisz Esc s�u�y do wyj�cia z menu Start, a Enter - do zatwierdzenia wyboru. Polecenie Programy zawiera podmenu, w kt�rym mo�emy wybiera� i uruchamia� odpowiednie aplikacje. Komenda Dokumenty umo�liwia nam dost�p do 15 ostatnio otwieranych dokument�w oraz do foldera o nazwie Moje Dokumenty. Gdy naci�niemy Enter stoj�c na jakim� dokumencie, otworzy si� on w aplikacji, w kt�rej zosta� stworzony. Polecenie Ustawienia zawiera podmenu, w kt�rych mo�na konfigurowa� system Windows 98 oraz ustawia� r�ne parametry komputera. Mamy tam m.in. dost�p do Panelu Sterowania, foldera drukarek oraz ustawie� paska zada�. Dzi�ki komendzie Znajd� mo�emy szuka� okre�lonych plik�w czy te� folder�w. Szukaj�c, musimy poda� nazw� danego pliku lub dat� jego ostatniej modyfikacji. Polecenie to umo�liwia nam tak�e odnajdywanie innych komputer�w, je�li jeste�my pod��czeni do sieci. My�l�, �e nie trzeba wyja�nia�, do czego s�u�y komenda Pomoc. Wa�ne jest natomiast polecenie Uruchom. Po jego zatwierdzeniu klawiszem Enter pojawia si� pole edycyjne, w kt�rym mo�emy wpisa� nazw� programu, jaki chcemy uruchomi�. Przydatne jest to szczeg�lnie wtedy, gdy chcemy uruchomi� jaki� program dzia�aj�cy w systemie MS-DOS lub zainstalowa� now� aplikacj�. Poleceniem, kt�re koniecznie trzeba zna�, jest Zamknij. Umo�liwia ono prawid�owe zamkni�cie systemu Windows 98 przed wy��czeniem komputera lub ponowne uruchomienie systemu, np. po instalacji nowej aplikacji. Nale�y bezwzgl�dnie pami�ta�, aby przed wy��czeniem komputera zawsze zamyka� system Windows 98 w�a�nie t� komend�. Absolutnie nie powinno si� wy��cza� komputera przyciskiem, gdy system jest za�adowany. Polecenie Zamknij powoduje, i� system kasuje wszystkie tymczasowe pliki, kt�re stworzone zosta�y podczas pracy, a tak�e zapisuje odpowiednie pliki po to, by m�g� si� p�niej prawid�owo uruchomi�. Wy��czenie komputera przyciskiem nie daje natomiast takiej mo�liwo�ci, przez co niekt�re informacje mog� zosta� bezpowrotnie utracone. Czasami zdarza si�, �e podczas pracy komputer si� zawiesi i nie b�dzie mo�na wyda� �adnej komendy z klawiatury. W tym przypadku oczywi�cie nie ma innego wyj�cia ni� wy��czenie komputera przyciskiem lub zrestartowanie poprzez naci�ni�cie klawisza Reset. Je�li jednak mo�na co� jeszcze zrobi� przy pomocy klawiatury, to zawsze nale�y pr�bowa� zamkn�� system. Pasek Zada� Opisuj�c elementy pulpitu, wspomnia�em ju� o pasku zada�. To w�a�nie na nim wy�wietlaj� si� przyciski aplikacji, kt�re s� w danym czasie uruchomione. Umo�liwia on szybkie prze��czanie si� mi�dzy kilkoma aplikacjami. Pierwsze �wiczenie b�dzie polega�o na uruchomieniu dw�ch aplikacji. Prosz� wej�� do menu Start, znale�� komend� Programy, a nast�pnie w podmenu wyszuka� edytor Wordpad i go uruchomi�. W tym celu nale�y wykona� nast�puj�ce czynno�ci: 1) nacisn�� Klawisz Windows (spowoduje to wej�cie do menu Start; 2) Klawiszami strza�ek w d� i w g�r� znale�� komend� Programy i nacisn�� Enter lub strza�k� w prawo, �eby je rozwin�� i mie� dost�p do podmenu; 3) w taki sam spos�b znale�� podmenu Akcesoria i rozwin�� je klawiszem Enter lub strza�k� w prawo; 4) znale�� program Wordpad; 5) nacisn�� Enter, by go uruchomi�. Z pocz�tku wszystko to mo�e wydawa� si� skomplikowane, ale z up�ywem czasu ka�dy, kto b�dzie cz�sto mia� do czynienia z komputerem, zacznie wykonywa� te czynno�ci odruchowo. Oka�e si�, �e jest to niezwykle proste. Co wi�cej, wszystkie te czynno�ci mo�na wykona� du�o szybciej, naciskaj�c po prostu pierwsze litery interesuj�cych nas komend lub podmenu. Wtedy ju� niekiedy nawet nie b�dziemy musieli naciska� strza�ki w prawo lub klawisza Enter. Mo�na wi�c zrobi� tak: lewy Klawisz Windows, P (menu Programy rozwinie si� automatycznie), A i Enter (wej�cie do Akcesori�w), i wreszcie W (uruchomienie Wordpada). To wszystko. Zauwa�my, �e po to, by wej�� do podmenu Akcesoria musieli�my nacisn�� Enter. Niewykluczone te�, �e musieli�my par� razy nacisn�� liter� A. Jest tak dlatego, �e komenda Programy zawiera wi�cej ni� jedno podmenu, kt�rych nazwa rozpoczyna si� od litery A. Gdy wi�c wejdziemy do Program�w i b�dziemy naciska� t� liter�, to po pierwszym naci�ni�ciu staniemy na podmenu Akcesoria, po drugim - na podmenu Autostart itd. Gdy ju� dojdziemy do ostatniego podmenu o nazwie rozpoczynaj�cej si� od tej litery i ponownie naci�niemy A, to znowu staniemy na pierwszym podmenu, czyli na Akcesoriach. Po to, by mie� dost�p do polece� w Akcesoriach, musimy wi�c nacisn�� Enter lub strza�k� w prawo. Po naci�ni�ciu litery W od razu uruchamia si� Wordpad, poniewa� jest to jedyny program, kt�rego nazwa rozpoczyna si� od tej litery. Je�li dojdziemy do wniosku, �e b�dziemy bardzo cz�sto u�ywa� programu Wordpad, to oczywi�cie w ka�dej chwili b�dziemy mogli jeszcze bardziej upro�ci� jego uruchamianie, umieszczaj�c np. odpowiedni skr�t na pulpicie. Nie b�dziemy musieli wtedy wchodzi� do menu Start. Teraz spr�bujmy uruchomi� drug� aplikacj�. Proponuj� znale�� program Kalkulator. Zobaczmy, czy jego ikony nie ma przypadkiem na pulpicie. Najpro�ciej jest przej�� na pulpit naciskaj�c lewy Klawisz Windows i jednocze�nie liter� M. Komenda ta zawsze spowoduje zminimalizowanie wszystkich aplikacji i przej�cie na pulpit tam, gdzie w�a�nie znajduj� si� ikony aplikacji. R�wnie� tu mo�emy wyszukiwa� dane ikony naciskaj�c pierwsz� liter� lub szybko pisz�c kilka pierwszych liter ich nazwy. Naci�nijmy wi�c K i zobaczmy, co si� stanie. Je�li nie instalowali�my �adnych nowych aplikacji, to naci�ni�cie litery K powinno spowodowa� przej�cie do ikony Kosz. Ponowne naci�ni�cie litery K nie spowoduje nic, poniewa� na pulpicie nie ma innej ikony, rozpoczynaj�cej si� na t� liter�. Zobaczmy, czy przypadkiem nie znajduje si� on w Akcesoriach. Naci�nijmy wi�c Klawisz Windows+p, a, enter (je�li us�yszymy s�owo "akcesoria"), a nast�pnie znajd�my Kalkulator klawiszami strza�ek lub naciskaj�c liter� K. Uruchamiamy go naciskaj�c Enter. Zawsze, gdy uruchomimy jaki� program, aktywnym oknem aplikacji b�dzie w�a�nie jego okno. Po naci�ni�ciu klawisza Enter znajdziemy si� wi�c w oknie Kalkulatora. Wr��my teraz do paska zada�. W tej chwili powinni�my mie� uruchomione co najmniej trzy aplikacje. Jedn� z nich jest Wordpad, drug� - Kalkulator, a trzeci� - program ud�wi�kawiaj�cy Windows. Bardzo �atwo mo�emy to sprawdzi�. Wystarczy przecie� przej�� na pasek zada� i zobaczy�, ile jest na nim przycisk�w aplikacji. Na pasek zada� przechodzimy wciskaj�c Klawisz Windows i jednocze�nie Tab. Nast�pnie klawiszami strza�ek w prawo i lewo mo�emy wybiera� odpowiednie przyciski aplikacji. Pasek zada� umo�liwia nam tak�e szybkie prze��czanie si� pomi�dzy uruchomionymi aplikacjami. Spr�bujmy przej�� z programu Kalkulator do edytora Wordpad. W tym celu nale�y znale�� na pasku zada� przycisk Wordpad i nacisn�� Enter. To wszystko. Pomi�dzy aplikacjami mo�emy r�wnie� prze��cza� si� w inny, prostszy spos�b. S�u�y do tego kombinacja klawiszy Alt+Tab. Umo�liwia nam ona prze��czanie si� pomi�dzy dwiema ostatnio uruchomionymi aplikacjami. Gdy jednak b�dziemy naciska� Tab przy wci�ni�tym przez ca�y czas klawiszu Alt, to b�dziemy mogli prze��cza� si� mi�dzy wszystkimi aktywnymi aplikacjami. Gdy po kolejnym naci�ni�ciu klawisza Tab zorientujemy si�, �e wybrali�my program, kt�ry nas interesuje, wystarczy po prostu zwolni� klawisz Alt. Znajdziemy si� wtedy w oknie aplikacji, do kt�rej chcieli�my si� prze��czy�. Spr�bujmy teraz zamkn�� aplikacje, kt�re otworzyli�my. Naci�nijmy i przytrzymajmy klawisz Alt, klawiszem Tab wybierzmy np. Kalkulator, a nast�pnie zwolnijmy Alt. Gdy ju� w nim b�dziemy, naci�nijmy Alt+F4. Okno zostanie zamkni�te i znajdziemy si� w edytorze Wordpad, kt�ry mo�emy zamkn�� w ten sam spos�b. M�j Komputer Ikona o nazwie M�j Komputer znajduje si� na pulpicie. Dzi�ki niej mamy dost�p do r�nych komponent�w komputera, takich, jak dyski twarde, stacja dyskietek, stacje CD-ROM, folder drukarek, czy te� panel sterowania. Aplikacja M�j Komputer umo�liwia nam wykonywanie takich podstawowych czynno�ci, jak odnajdywanie, kopiowanie i kasowanie plik�w. Proponuj� teraz znale�� na pulpicie ikon� M�j Komputer. W tym celu, oczywi�cie, naciskamy Klawisz Windows+M (przej�cie na pulpit), a nast�pnie liter� M, dop�ki na niej si� nie znajdziemy. Teraz naci�nijmy Enter. Powinno si� w�a�nie otworzy� okno Mojego Komputera. Wspomina�em ju�, �e osobie niewidomej pracuje si� najlepiej wtedy, gdy okna aplikacji maj� maksymaln� wielko��. Wejd�my wi�c do menu systemowego (Alt+Spacja) i klawiszami strza�ek w g�r� i w d� znajd�my komend� Maksymalizuj. Naci�ni�cie klawisza Enter spowoduje zwi�kszenie okna. Je�li ma ju� ono maksymaln� wielko��, to naci�ni�cie Enter nie spowoduje nic. Wyjdziemy wtedy po prostu z menu. Programy ud�wi�kawiaj�ce Windows s� zazwyczaj ustawione tak, �e je�li nie da si� zmaksymalizowa� lub te� zminimalizowa� okna danej aplikacji, to mamy komunikat "niedost�pne". Zajmijmy si� teraz zawarto�ci� okna Mojego Komputera. Tak jak w ka�dym oknie aplikacji, r�wnie� tu znajduje si� pasek menu. W oknie wy�wietlona jest lista dost�pnych komponent�w, czyli stacja dyskietek (A:), dyski twarde (C: i cz�sto r�wnie� D:), stacje CD-ROM, folder drukarek, Panel Sterowania itd. Panel Sterowania umo�liwia nam zmian� ustawie� komputera, przypisanie odpowiednich d�wi�k�w do konkretnych akcji i wykonanie jeszcze par� innych zada�. Korzystaj�c z okazji, znajd�my strza�kami kursora Dyskietk�, a nast�pnie wci�nijmy klawisz Alt, by wej�� do menu aplikacji. Wspomina�em, i� niekt�re komendy w menu mog� by� niedost�pne. Spr�bujmy teraz znale�� wszystkie pozycje, kt�re w menu s� niedost�pne. Pami�tajmy, �e po nag��wkach menu poruszamy si� lew� i praw� strza�k�, a po odpowiednich pozycjach w nag��wku - strza�k� w g�r� i w d�. Wyjd�my nast�pnie z menu (klawisz Alt) i ustawmy kursor na dysku C. Wejd�my teraz ponownie do menu. Prosz� zwr�ci� uwag�, �e gdy jeste�my na dysku C, menu wygl�da nieco inaczej i mniej jest w nim niedost�pnych pozycji. Nale�y r�wnie� pami�ta�, �e poszczeg�lne pozycje maj� r�n� struktur�. Tak np. po wybraniu pozycji Znajd� z menu Plik otwiera si� okno dialogowe, pozycja Zaznacz Wszystko z nag��wka Edycja zaznacza elementy okna, Paski Narz�dzi z nag��wka Widok zawieraj� podmenu, a pozycja Pasek Stanu dzia�a jak prze��cznik. Po instalacji system Windows 98 jest cz�sto tak skonfigurowany, �e osobie niewidomej niewygodnie jest w nim pracowa�. Dotyczy to m.in. sposobu wy�wietlania nazw plik�w i folder�w. M�j Komputer umo�liwia w�a�nie takie ustawienie sposobu wy�wietlania plik�w, jakie jest dla nas najwygodniejsze. S�u�y do tego polecenie Widok. Spr�bujmy teraz zmieni� te ustawienia. Prosz� ustawi� kursor na dysku C i nacisn�� Enter, by otworzy� okno z jego zawarto�ci�. Prosz� nast�pnie wej�� do menu klawiszem Alt i praw� lub lew� strza�k� kursora znale�� na pasku menu polecenie Widok. Mo�na te� przej�� tam od razu, wciskaj�c Alt+W. Proponuj� nieco poeksperymentowa�, wybieraj�c strza�kami w d� i w g�r� i zatwierdzaj�c klawiszem Enter kolejno Ma�e Ikony, Du�e Ikony, List� i Szczeg�y. Po zatwierdzeniu zobaczmy, jak zmienia si� rozk�ad komponent�w w oknie Mojego Komputera. Zauwa�my, �e przy jednych ustawieniach (Lista i Szczeg�y) mo�na wybiera� komponenty klawiszami strza�ek w g�r� i w d� (ustawione s� one wtedy w jednej kolumnie), a przy innych nale�y porusza� si� wszystkimi czterema klawiszami strza�ek, co jest, oczywi�cie, trudniejsze. Ka�dy mo�e oczywi�cie ustawi� sobie to w taki spos�b, jaki mu najbardziej odpowiada, ale osobi�cie my�l�, �e najlepiej wybra� Szczeg�y. Zobaczmy teraz, co znajduje si� na naszym dysku twardym. Klawiszami strza�ek mo�emy przesuwa� si� po wy�wietlonych tam folderach i plikach. Do odpowiedniego pliku lub foldera w szybki spos�b mo�emy dotrze� wpisuj�c na klawiaturze jego nazw� lub naciskaj�c jej pierwsz� liter�. Na pierwszy element listy przemieszczamy si� klawiszem Home, a na ostatni - klawiszem End. S�dz�, i� w tym miejscu nale�a�oby napisa� par� s��w o tym, jak pouk�adane s� na dysku pliki i foldery. Dyski oznaczone s� odpowiednimi literami. Stacja dyskietek oznaczona jest liter� A, dysk twardy - liter� C, drugi dysk twardy (je�li go posiadamy) - liter� D itd. Kolejnymi literami mog� by� oznaczone inne nap�dy, np. stacje CD-ROM. Pami�tajmy, �e po literze oznaczaj�cej dany dysk zawsze stoi dwukropek. Na dysku znajduj� si� foldery i pliki. Niekt�rzy nazywaj� foldery katalogami. Ca�� t� struktur� mo�na por�wna� do drzewa owocowego. Wyobra�my sobie, �e g��wny katalog na dysku C: jest pniem drzewa, foldery s� jego konarami i ga��mi, a pliki - owocami. Drzewo nasze jest o tyle nietypowe, �e wsz�dzie na nim mog� rosn�� owoce. Wyrastaj� one zar�wno z pnia, jak i z konar�w oraz mniejszych ga��zek. W katalogu g��wnym dysku C: (na pniu) s� wi�c foldery (konary) i pliki (owoce). Ka�dy z folder�w mo�e mie� w �rodku zar�wno podfoldery, jak i pliki, tak samo, jak z konara drzewa mog� wyrasta� zar�wno mniejsze ga��zie, jak i owoce. Ka�dy z podfolder�w mo�e zawiera� kolejne foldery z plikami itd. Ca�a ta struktura s�u�y jedynie temu, by mo�na by�o sortowa� i odpowiednio organizowa� dane w naszym komputerze. To, jakie foldery i pliki b�d� si� znajdowa� na danym dysku, decydujemy my. Mo�emy np. stworzy� folder o nazwie "teksty", w kt�rym b�dziemy przechowywa� r�ne pliki tekstowe. Mo�emy w nim p�niej utworzy� r�ne inne foldery, np. "praca", "gazeta", "adresy", w kt�rych b�dziemy przechowywa� odpowiednie pliki tekstowe, zgodnie z ich zawarto�ci�. Nazwa pliku mo�e sk�ada� si� z cz�ci g��wnej i rozszerzenia. Rozszerzenie wyst�puje po kropce i mo�e si� sk�ada� maksymalnie z trzech liter. Po rozszerzeniu mo�na nierzadko pozna�, jakiego rodzaju jest to plik. W nazwie "czytaj.txt" s�owo "czytaj" jest cz�ci� g��wn�, a "txt" - rozszerzeniem, dzi�ki kt�remu do�wiadczeni u�ytkownicy komputer�w wiedz�, �e jest to plik zawieraj�cy jaki� tekst. Rozszerzenie "doc" maj� najcz�ciej dokumenty tworzone w edytorze tekst�w MS Word. Pliki z rozszerzeniem "exe" i "com" to tzw. pliki wykonywalne, czyli takie, kt�re mo�na uruchomi�. Po to, by zainstalowa� now� aplikacj�, musimy np. zwykle uruchomi� program instalacyjny "setup.exe". Mo�emy to zrobi� na kilka sposob�w. Jednym z nich jest wydanie komendy Uruchom z menu Start i wpisanie w polu edycyjnym nazwy tego pliku, czyli "setup" albo "setup.exe". Nie musimy wpisywa� rozszerzenia, poniewa� system Windows domy�lnie wie, �e je�li jaki� program ma by� uruchomiony, to musi posiada� rozszerzenie "exe" lub "com". Drugim sposobem jest wej�cie poprzez M�j Komputer do odpowiedniego foldera, odnalezienie pliku wykonywalnego i naci�ni�cie klawisza Enter. Generalnie mo�na powiedzie�, i� na podstawie rozszerzenia system sam ustala, jakich aplikacji u�ywa� do otwarcia danych plik�w. U�atwia to znacznie ich otwieranie, poniewa� po to, by np. znale�� si� w konkretnym pliku z rozszerzeniem .doc, wystarczy ustawi� na nim kursor i nacisn�� Enter. MS Word otworzy si� automatycznie. Niestety, po instalacji system Windows jest tak ustawiony, �e nie wy�wietla rozszerze� plik�w, co dla os�b niewidomych stanowi niew�tpliwie du�e uniedogodnienie. Wyobra�my sobie, �e chcemy zainstalowa� jaki� program i mamy uruchomi� plik "setup.exe". Gdy jednak wchodzimy tam, gdzie znajduje si� ten plik, okazuje si�, �e s� dwa pliki o nazwie "setup". Mo�emy tylko domy�la� si�, �e ka�dy z nich ma inne rozszerzenie. Kt�ry z nich powinni�my zatem uruchomi�? By unikn�� tego rodzaju problem�w, proponuj� jeszcze raz wej�� do menu Widok w Moim Komputerze i znale�� pozycj� Opcje Folder�w. Zmienimy tu pewne ustawienia. Wiem, �e to, co teraz zrobimy, mo�e by� dla czytelnik�w niezbyt zrozumia�e, ale o zak�adkach b�d� jeszcze pisa� w dalszej cz�ci ksi��ki i wtedy wszystko stanie si� jasne. Na razie jedynie spr�bujemy ustawi� to, co jest moim zdaniem niezb�dne osobie niewidomej do pracy w systemie Windows. Stoj�c na pozycji Opcje Folder�w prosz� nacisn�� Enter, wcisn�� Shift+Tab, a nast�pnie prawym klawiszem strza�ki znale�� zak�adk� Widok. Klawiszem Tab znajd�my nast�pnie Ustawienia Zaawansowane. Teraz klawiszem strza�ki w d� znajd�my pozycj� Ukrywaj Rozszerzenia Plik�w Znanych Typ�w. Je�li po nazwie pozycji program przeczyta nam s�owo "on", to znaczy, �e opcja ta jest aktywna. Nale�y j� wtedy zdezaktywowa� klawiszem Enter. Je�li opcja by�aby nieaktywna, to us�yszeliby�my komunikat "off", a nie "on". Spr�bujmy teraz odnale�� na dysku C: folder Moje Dokumenty i wejd�my do niego klawiszem Enter. Sprawd�my nast�pnie, co tam si� znajduje. Mo�e si� okaza�, �e folder jest zupe�nie pusty, albo te� znajduje si� w nim tylko jeden plik. Proponuj� teraz wyj�� z foldera i zamkn�� okno z zawarto�ci� dysku C:. Wszystko robimy oczywi�cie wciskaj�c Alt+F4. Wi�cej informacji o ikonie M�j Komputer znajduje si� w dalszej cz�ci ksi��ki. Kosz Na pulpicie znajduje si� ikona o nazwie Kosz. Klikaj�c na ni� wchodzimy do specjalnego foldera, w kt�rym przechowywane s� wszelkie skasowane przez nas z dysku foldery i pliki. W razie potrzeby mo�emy je odzyska�. Kolejne �wiczenie b�dzie sk�ada�o si� z trzech etap�w. Najpierw spr�bujemy stworzy� nowy plik tekstowy, a p�niej skasujemy go po to, by m�c go odzyska� z kosza. Prosz� teraz uruchomi� edytor tekst�w o nazwie Notatnik. Znajduje si� on w podmenu Akcesoria. Ci, kt�rzy uwa�nie czytali pierwsze rozdzia�y ksi��ki, doskonale zapewne wiedz�, jak to zrobi�. Trzeba nacisn�� Klawisz Windows, p�niej P, nast�pnie A, dop�ki nie znajdziemy si� w Akcesoriach, a potem szukamy klawiszami strza�ek Notatnika lub naciskamy liter� N, dop�ki nie znajdziemy si� na tej w�a�nie aplikacji. Naciskamy Enter i ju�. Notatnik dzia�a podobnie jak Wordpad, czyli s�u�y do pisania tekst�w. Napiszmy teraz par� jakich� s��w, albo nawet zda�. Po sko�czeniu zamknijmy okno kombinacj� klawiszy Alt+F4. Pojawi si� okno z pytaniem, czy zapisa� zmiany w utworzonym przez nas pliku. Je�li odpowiedzieliby�my na nie przecz�co, to nasz tekst nie zosta�by nigdzie zapisany. Je�li natomiast naci�niemy Enter na przycisku Tak, to wtedy pojawi si� nast�pne okno dialogowe. Tu b�dziemy mogli wpisa� w polu edycyjnym nazw� dla naszego nowego pliku oraz ustali� folder, w jakim b�dzie on zapisany. Przypominam, �e po oknie dialogowym poruszamy si� naciskaj�c klawisz Tab. Zawarto�� okna jest chyba na tyle prosta i zrozumia�a, �e nie wymaga szczeg�owych wyja�nie�. Nadajmy naszemu nowemu plikowi nazw� "proba" i zapiszmy go w folderze Moje Dokumenty. Je�li nie b�dziemy czego� pewni, albo si� pogubimy, to w ka�dej chwili mo�emy wybra� przycisk Anuluj i spr�bowa� zapisa� plik jeszcze raz. Pami�tajmy, �e folder Moje Dokumenty traktowany jest cz�sto jako domy�lny i system zapisuje wszelkie nowe dokumenty w tym w�a�nie folderze, je�li oczywi�cie nie zmienimy tego w oknie dialogowym. Po zapisaniu naszego pliku przejd�my na pulpit i wybierzmy M�j Komputer. Odszukajmy na dysku C: folder Moje Dokumenty, a w nim nasz nowy plik o nazwie "proba.txt". Teraz trzeba b�dzie go z tego foldera usun��. Mo�na to zrobi� na dwa sposoby: wciskaj�c klawisz Delete, albo te� wchodz�c klawiszem Alt do paska menu, wybieraj�c menu plik, a nast�pnie odszukuj�c strza�k� w d� polecenie Usu� i naciskaj�c Enter. Pojawi si� okno dialogowe z pytaniem, czy na pewno chcemy umie�ci� plik "proba.txt" w koszu. Teraz wystarczy tylko nacisn�� T lub Enter. Plik zosta� skasowany. Mo�emy si� jeszcze przekona�, �e go nie ma, sprawdzaj�c kursorem, jakie pliki pozosta�y w folderze. Przejd�my teraz na pulpit, minimalizuj�c wszystkie aktywne aplikacje (lewy Klawisz Windows+m). Znajd�my na pulpicie Kosz i wejd�my tam, naciskaj�c oczywi�cie Enter. Pojawi si� lista skasowanych przez nas plik�w i folder�w. Znajd�my plik "proba.txt", wpisuj�c szybko pierwsze litery jego nazwy. Pisa�em ju� nieco o menu kontekstowym. To w�a�nie ono zawiera najbardziej przydatne polecenia dla danych element�w. Bardzo mo�liwe zatem, �e skoro jeste�my w koszu i stoimy na pliku, to w menu kontekstowym b�dzie jakie� polecenie, kt�re pozwoli nam na jego odzyskanie. Sprawd�my to. Pami�tajmy, �e zawsze mo�emy pr�bowa� wchodzi� do r�nego rodzaju menu i sprawdza�, czy czasem w nim nie ma jakiej� przydatnej komendy. �mia�o mo�na z tym eksperymentowa�. Nale�y si� zastanowi� dopiero przed wydaniem polecenia, by np. nie skasowa� sobie czego� potrzebnego, albo, co gorsza, nie sformatowa� dysku twardego. Mog�oby to grozi� utrat� wszystkich danych! Gdy zatem wejdziemy do menu kontekstowego (Klawisz Aplikacji) i naci�niemy par� razy strza�k� w d�, to znajdziemy komend� Przywr��. Naci�nijmy teraz Enter i sprawd�my, czy plik "proba.txt" znajduje si� jeszcze w Koszu. Nie powinno ju� go tam by�. Teraz jeszcze tylko pozostaje sprawdzi�, czy nasz plik rzeczywi�cie zosta� odzyskany. Wr��my wi�c do Mojego Komputera i przeszukajmy folder Moje Dokumenty. Powinni�my tam znale�� nasz plik. W ka�dej chwili mamy mo�liwo�� skasowania wszystkich plik�w z kosza. Pami�tajmy jednak, �e gdy to zrobimy, pliki zostan� bezpowrotnie usuni�te z naszego dysku. Obecnie w Koszu nie mamy nic cennego, wi�c mo�emy teraz to wykona�. Znajd�my wi�c na pulpicie kosz i stoj�c na nim wejd�my do menu kontekstowego. Znajd�my tam polecenie Opr�nij Kosz i wci�nijmy Enter. Po wykonaniu tej operacji us�yszymy sygna� d�wi�kowy. Pisz�c o koszu nale�y jeszcze wspomnie�, �e ma on ograniczon� pojemno��. Je�li usuwamy z dysku wiele plik�w, to te, kt�re znajduj� si� w koszu najd�u�ej, s� przez system automatycznie usuwane po to, by by�o miejsce na nowe pliki. Ms-Dos i Windows Kilka lat temu najpopularniejszym systemem operacyjnym by� MS-DOS. Pracowa�o si� w nim zupe�nie inaczej. O r�nicach wspomina�em ju� we wcze�niejszym rozdziale. Jest ich oczywi�cie znacznie wi�cej, ale nie zamierzam tu porusza� tych zagadnie�. System Windows 98 te� jest oparty na DOSie, ale ze wzgl�du na ograniczon� ilo�� miejsca, nie b�d� go szczeg�owo w niniejszej ksi��ce omawia�. Ci, kt�rzy chcieliby pracowa� w tym systemie ze wzgl�du na przyjazny osobom niewidomym interfejs, powinni przeczyta� odpowiedni podr�cznik. Tu natomiast napisz� jedynie kilka s��w o DOSie. Jednym z polece� menu Programy jest Tryb MS-DOS. Mo�emy to sprawdzi�, naciskaj�c w Programach liter� M. Po wydaniu tej komendy otwiera si� okno DOSowskie, umo�liwiaj�ce prac� w tym systemie. Programy ud�wi�kawiaj�ce Windows wtedy nie dzia�aj�, w zwi�zku z czym trzeba uruchamia� inne screenreadery, przystosowane w�a�nie do pracy w DOSie. Uwaga! Z okna DOSowskiego wyj�tkowo nie wychodzimy naciskaj�c Alt+F4,. By to zrobi�, musimy napisa� komend� "exit" i nacisn�� Enter. Istniej� jeszcze co najmniej dwa inne sposoby uruchomienia komputera w systemie MS-DOS. Jednym z nich jest wykonanie komendy Zamknij z opcj� Uruchom w Trybie MS-DOS. Drugim sposobem jest wci�ni�cie klawisza F8 w odpowiednim momencie podczas uruchamiania komputera. W tych dw�ch ostatnich przypadkach uruchamia si� jedynie MS-DOS, wi�c nie ma mowy o pracy w �adnych oknach. Po to, by b�d�c w DOSie uruchomi� system Windows, nale�y wpisa� "win" i nacisn�� Enter, pami�taj�c, by przedtem usun�� z pami�ci DOSowski program ud�wi�kawiaj�cy. Rozdzia� 3 Wordpad i inne Edytory Tekst�w System Windows 98 zawiera prosty edytor tekst�w o nazwie Wordpad oraz Notatnik, kt�ry jest jeszcze prostsz� aplikacj� i kt�rego tu nie b�dziemy omawia�. Edytory tekst�w to aplikacje, kt�re umo�liwiaj� pisanie, odpowiednie u�o�enie, czy te� sformatowanie tekstu, jego wydrukowanie oraz zawieraj� wiele innych pomocnych funkcji. W niniejszym rozdziale zajm� si� w�a�nie tego rodzaju aplikacjami. Spr�bujmy teraz uruchomi� Wordpada. Przypominam, �e znajduje si� on w Akcesoriach. Wci�nijmy wi�c Klawisz Windows, P, A (tyle razy, ile jest to konieczne, by znale�� si� na komendzie Akcesoria), Enter i W. Po tej sekwencji komend powinien si� uruchomi� Wordpad. Zmaksymalizujmy teraz jego okno, poniewa� najwygodniej pracowa� jest wtedy, gdy okno aplikacji zajmuje ca�y ekran. Przypominam, �e robimy to wciskaj�c kombinacj� klawiszy Alt+Spacja (wej�cie do menu systemowego) i wybieraj�c komend� Maksymalizuj, albo te� naciskaj�c po prostu liter� M. Okno Wordpada, tak jak ka�de okno aplikacji, zawiera pasek tytu�u i pasek menu. Menu sk�ada si� z sze�ciu polece�. Oto ich nazwy i odpowiednie skr�ty klawiszowe: Plik (P), Edycja (E), Widok (W), Wstaw (S), Format (O), Pomoc (C). Do menu wchodzimy oczywi�cie klawiszem Alt. Lew� i praw� strza�k� mo�emy przemieszcza� si� po tych w�a�nie poleceniach. Odpowiednie podmenu otwieramy naciskaj�c strza�k� w d�. Je�li natomiast naci�niemy Alt i odpowiedni klawisz skr�tu, np. Alt+P, to podmenu otworzy si� automatycznie. Naci�ni�cie klawisza Esc spowoduje wyj�cie z podmenu, a powt�rne naci�ni�cie - opuszczenie paska menu. Klawiszem Alt opuszczamy menu natychmiast, niezale�nie od tego, czy jeste�my w podmenu, czy te� nie. Po uruchomieniu Wordpada otwiera si� puste okno dokumentu, w kt�rym mo�emy ju� pisa� nowy tekst. Na pasku tytu�u wy�wietlona jest domy�lna nazwa naszego nowego dokumentu. S�dz�, i� wypada�oby tu napisa� par� s��w o kursorze. System Windows posiada dwa kursory: kursor tekstowy, kt�ry w niniejszej ksi��ce nazywam po prostu kursorem, oraz tzw. wska�nik myszy. Kursor wskazuje miejsce, w kt�rym mo�na wprowadza� znaki z klawiatury komputera. Po napisaniu jakiego� znaku kursor przemieszcza si� do nast�pnej kolumny w danym wierszu. Gdy dojdzie do ko�ca wiersza, nast�puje automatyczna zmiana linii. Je�li sami chcieliby�my przej�� do nowego wiersza, to musieliby�my nacisn�� klawisz Enter. Przydatny jest on wtedy, gdy chcemy zacz�� pisa� od nowego akapitu. Opr�cz kursora, na ekranie prawie zawsze widoczny jest wska�nik myszy, kt�ry posiada wiele r�nych postaci, w zale�no�ci od tego, jak� funkcj� ma w danym momencie spe�nia�. Wska�nik ten mo�emy przesuwa� mysz�. Programy ud�wi�kawiaj�ce daj� jednak mo�liwo�� symulacji myszy przy pomocy klawiatury. Dlatego te� to, co osoba widz�ca robi mysz�, niewidomy mo�e zrobi� korzystaj�c z klawiatury komputera. W niniejszej ksi��ce nie b�dziemy jednak zajmowa� si� szczeg�owo mysz�. Wr��my teraz do naszego edytora. Napiszmy w nim jakie� zdanie. Spr�bujmy nast�pnie zapisa� na dysku nasz tekst. Jak zwykle, mo�emy to zrobi� na kilka sposob�w. Najpro�ciej jest po prostu wcisn�� Ctrl+S. Jest to przyspieszacz komendy Zapisz. Zauwa�my, �e w podmenu Plik znajduj� si� dwie podobne do siebie komendy, mianowicie Zapisz i Zapisz Jako. R�ni� si� one tym, �e Zapisz po prostu zapisuje plik, nie pytaj�c nas o format, o to, na jakim dysku i w jakim folderze ma go zapisa� itd. Przyspieszacz Ctrl+S wywo�uje zwykle komend� Zapisz. Gdy jednak zrobimy to w nowym dokumencie po raz pierwszy, to pojawi si� okno dialogowe komendy Zapisz Jako. Zapisuj�c dany dokument na dysku musimy bowiem poda� odpowiedni format i ustali� miejsce, gdzie powinien on si� znale��. Innym sposobem wydania komendy Zapisz Jako jest wci�ni�cie klawiszy Alt+P, a nast�pnie Z, zgodnie z klawiszami skr�t�w, obowi�zuj�cymi w menu. Po otwarciu okna dialogowego kursor znajduje si� w polu edycyjnym, mo�emy ju� wi�c od razu wpisa� nazw� dla naszego nowego pliku. Nie musimy w nazwie podawa� rozszerzenia, poniewa� program sam je doda. W polu tym mo�emy wpisa� ca�� �cie�k�, czyli dysk i folder, w kt�rym nasz plik ma by� zapisany. Wpiszmy po prostu "c:\nowy". Plik o nazwie "nowy.doc" zostanie wtedy zapisany w katalogu g��wnym na dysku C. Znak "\" oznacza jedynie folder. Gdyby�my np. chcieli zapisa� nasz plik w katalogu g��wnym dysku D, to musieliby�my poda� �cie�k� "D:\nowy". Gdyby�my natomiast utworzyli na dysku D folder "teksty" i tam chcieliby�my zapisa� nasz dokument, to musieliby�my poda� �cie�k� "d:\teksty\nowy". Gdyby folder "teksty" znajdowa� si� w folderze "moje dokumenty" na dysku C, to �cie�ka wygl�da�aby tak: "c:\moje dokumenty\teksty\nowy". Pami�tajmy, �e zapisywanie dokument�w na dysku jest niezwykle wa�ne. Gdy piszemy co� wi�kszego, cz�sto powinni�my naciska� Ctrl+S, �eby zapobiec utracie informacji. Gdyby�my bowiem pisali tekst bez zapisywania go na dysku, a komputer z jakiego� powodu zawiesi�by si� lub po prostu wy��czonoby nam pr�d, to wszystko, co pisali�my, przepad�oby i musieliby�my tworzy� nowy plik jeszcze raz. Trwa�e zapisanie informacji nast�puje dopiero po zapisaniu pliku na dysku. W takim przypadku w razie awarii przepada nam jedynie to, co napisali�my po ostatnim wydaniu komendy Ctrl+S. Pami�tajmy, �e okno dialogowe pojawia si� tu jedynie po pierwszym wydaniu tej komendy. P�niej program ju� wie, gdzie, pod jak� nazw� i w jakim formacie ma dany plik zapisa�, wi�c wszelkie okna dialogowe s� ju� zb�dne. Gdyby�my jednak doszli do wniosku, �e chcemy nada� inn� nazw� naszemu dokumentowi, to musieliby�my skorzysta� z komendy Zapisz Jako w menu Plik. Od tej pory mogliby�my zapisywa� wszelkie zmiany komend� Ctrl+S w pliku maj�cym t� now� nazw�. Przemieszczaj�c si� klawiszem Tab po oknie dialogowym komendy Zapisz Jako zauwa�ymy, i� w pewnym miejscu mo�emy z listy wybra� strza�kami format, w jakim dany plik ma by� zapisany. Mamy tu kilka mo�liwo�ci. Mo�emy np. zapisa� nasz dokument jako plik tekstowy (rozszerzenie TXT), plik w formacie edytora Word 6, plik tekstowy MS-DOS itd. Nie b�d� tu szczeg�owo omawia� r�nic mi�dzy formatami. Pami�tajmy jednak, �e plik tekstowy jest najbardziej uniwersalny, poniewa� mo�na go odczyta� praktycznie w ka�dym edytorze i ka�dej przegl�darce tekstowej. B�d�c w edytorze Wordpad, w ka�dej chwili mo�emy utworzy� nowy dokument. Do tego celu s�u�y komenda Nowy (N) w menu Plik. Przyspieszaczem jest kombinacja klawiszy Ctrl+N. Pojawia si� wtedy okno dialogowe, w kt�rym trzeba wybra� jeden z kilku format�w, w jakim zamierzamy stworzy� dokument. Po to, by stworzy� nowy plik, nie musimy wychodzi� z dokumentu, w kt�rym w�a�nie pracowali�my. Program sam w odpowiednim momencie zapyta, czy ma zapisa� zmiany w starym dokumencie, a nast�pnie go zamknie. Wspomina�em ju�, �e niekt�re aplikacje pozwalaj� na prac� z kilkoma dokumentami jednocze�nie. Niestety, Wordpad na to nie pozwala i dlatego dokument, kt�rego ju� nie chcemy zmienia�, musi by� zamkni�ty. Na prac� z wieloma dokumentami pozwala np. MS Word, o kt�rym wspomn� nieco p�niej. W aplikacjach, kt�re daj� tak� mo�liwo��, z jednego dokumentu do drugiego prze��cza si� kombinacj� klawiszy Ctrl+F6. Cecha ta jest bardzo przy