Norbert Ryszczuk 
 
 
Windows dla niewidomych 
 
 
Część pierwsza 
 
 
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe Impuls Ryszard Dziewa 
 
Lublin 2002 rok  
 
 
 
 
Wstęp 
 
 
Niniejszy podręcznik napisałem z myślą o tych, którzy wcale albo prawie wcale nie mieli do czynienia z komputerem i systemem Windows. Będzie on stanowił coś w rodzaju skryptu z zestawem ćwiczeń, przy pomocy którego osoba niewidoma będzie mogła zapoznać się z systemem Windows 98 oraz zdobyć podstawowe umiejętności, niezbędne do obsługi komputera. 
Zakładam, że osoba, która będzie korzystała z niniejszej książki, ma już w komputerze zainstalowany i odpowiednio skonfigurowany system Windows 98 w wersji polskiej oraz jeden z programów udźwiękawiających (tzw. screenreaderów). Nie zamierzam tu omawiać instalacji systemu Windows 98, ponieważ osobie niewidomej, nie mającej zbyt dużego doświadczenia związanego z komputerem, trudno byłoby to zrobić. Niezbędna jest w tym celu pomoc osoby widzącej. Programów udźwiękawiających nie omówię dlatego, iż zajęłoby to zbyt dużo miejsca. Ograniczę się jedynie do krótkiej charakterystyki najczęściej używanych screenreaderów. Zakładam również, że użytkownik ma klawiaturę specjalnie przystosowaną do pracy w systemach Windows 95 i 98. Charakteryzuje się ona tym, iż pomiędzy lewym klawiszem Alt i Ctrl znajduje się dodatkowy klawisz, zwany tu Klawiszem Windows. Po prawej stronie natomiast za klawiszem Alt znajduje się Klawisz Windows, a obok niego tzw. Klawisz Aplikacji, którym wchodzimy do menu kontekstowego. Ci, którzy jednak nie mają takiej klawiatury, mogą wydawać te same polecenia w nieco inny sposób. Dlatego też na zamieszczonej na końcu książki liście skrótów uwzględnione zostały również te, którymi muszą się posługiwać użytkownicy nie posiadający klawiatury przystosowanej do pracy w systemie Windows. Jeśli wydanie jakiegoś polecenia wymaga wciśnięcia dwóch klawiszy równocześnie, to pomiędzy nazwami odpowiednich klawiszy znajduje się znak "+". Tak więc "Alt+M" oznacza, iż należy równocześnie wcisnąć klawisz Alt oraz M. Gdy zaś polecenie wymaga wciśnięcia i zwolnienia pierwszego, a dopiero później drugiego klawisza, ich nazwy będą oddzielane przecinkami, np. Klawisz Windows, C (uruchomienie Pomocy z menu Start). Tych, którzy w ogóle nie mieli do czynienia z komputerem i nie znają klawiatury, odsyłam do zamieszczonego na końcu książki Dodatku B.  
W każdym rozdziale książki znajdują się ćwiczenia. Na początku starałem się bardzo podpowiadać i pomagać przy robieniu ćwiczeń, jednak w dalszych rozdziałach podpowiedzi już będzie coraz mniej, choć i tam niekiedy wszystko będzie wyjaśnione szczegółowo, celem przypomnienia. Na końcu książki znajduje się lista skrótów klawiszowych, używanych w systemie Windows 98. Dodatek A jest więc swego rodzaju ściągawką dla tych, którzy po przeczytaniu książki nie będą jeszcze pamiętać wszystkich skrótów. 
Mam nadzieję, że niniejsza książka będzie pomocna tym, którzy zamierzają zapoznać się z systemem Windows 98 i nauczyć się obsługi podstawowego oprogramowania. 
 
 
Rozdział 1 
System Windows 98 i grafika 
 
 
Windows 98 to system operacyjny, który umożliwia nam pracę z odpowiednimi aplikacjami, takimi, jak edytory tekstów, czy też programy do obsługi poczty elektronicznej. Oprócz tego, możemy dzięki niemu zmieniać ustawienia komputera, np. liczbę kolorów wyświetlanych na monitorze. System ten daje nam również możliwość organizowania i porządkowania plików w komputerze, czyli np. dokumentów, jakie tworzymy przy pomocy edytorów tekstów. Windows 98 posiada graficzny interfejs użytkownika. Termin ten odnosi się do wyświetlanego na monitorze tekstu i obrazków, zwanych ikonami. Są one zwykle skojarzone z odpowiednimi aplikacjami i dokumentami tak, że klikając na daną ikonę uruchamiamy program lub otwieramy jakiś dokument. Na ekranie wtedy pojawiają się prostokątne okienka. Okna mogą znajdować się w różnych miejscach i mogą być różnie położone względem siebie. Niekiedy znajdują się one obok siebie, a innym razem mogą nawet na siebie zachodzić. System Windows umożliwia jednoczesne otwarcie wielu okien. Każde z nich reprezentuje oddzielną aplikację lub dokument. Łatwo możemy przechodzić z jednego okna do drugiego. Łatwo też możemy zmieniać wielkość poszczególnych okien. Jedno okno może zajmować cały ekran lub tylko jego część. Osobom niewidomym pracuje się najlepiej wtedy, gdy okna aplikacji są zmaksymalizowane, czyli maksymalnie powiększone. Przeciwieństwem tej operacji jest zminimalizowanie okna. Takie zminimalizowane okno aplikacji widoczne jest wtedy wyłącznie w formie przycisku na pasku zadań.  
Interfejs graficzny jest bardzo wygodny i łatwy w obsłudze dla osób widzących, jednak rozwiązanie takie stwarza oczywiście pewne problemy niewidomym. Ogólnie mówiąc, czym bardziej graficzny jest interfejs danej aplikacji, tym więcej trudności ma osoba niewidoma z jej obsługą. System Windows 98 posiada jednak wiele takich cech, które znacznie ułatwiają korzystanie z różnych programów. Większość aplikacji ma podobną strukturę, dzięki czemu można w nich wydawać te same lub podobne polecenia w identyczny sposób. Tak np. standardową komendą, która zamyka aplikację, jest Alt+F4. Nie ma już znaczenia fakt, czy pracujemy w edytorze tekstów, czy też w przeglądarce internetowej. Zawsze będziemy kończyć pracę z programem, naciskając kombinację klawiszy Alt+F4. Ci, którzy pamiętają jeszcze system operacyjny MS-DOS, zdają sobie sprawę z tego, iż dawniej trzeba było uczyć się bardzo wielu różnych komend, by móc obsługiwać rozmaite programy. W systemie Windows 98 nie jest już to konieczne. Mówiąc o różnicach między tymi dwoma systemami, należy także wspomnieć o tzw. wielozadaniowości. W systemie Windows można wykonywać wiele zadań równocześnie. Możemy np. słuchać na komputerze muzyki i w tym samym czasie czytać książkę przy pomocy syntezatora mowy i odpowiedniego screenreadera. W systemie MS-DOS takiej wielozadaniowości nie było. Obecnie jest to możliwe dzięki temu, iż system Windows korzysta z dużej ilości pamięci operacyjnej i jest specjalnie przystosowany do tego rodzaju zadań. Z moich doświadczeń wynika jednak, że osoba niewidoma ma często problemy z wielozadaniowością i że w wielu sytuacjach jest to po prostu niemożliwe. W dalszej części rozdziału postaram się opisać główne komponenty systemu Windows 98. 
 
 
Pulpit 
 
 
Gdy uruchomimy komputer i gdy załaduje się system Windows 98, na ekranie wyświetli się zawartość pulpitu. Pulpit możemy przyrównać do biurka. Wiadomo, że gdy pracujemy, na biurku mamy poukładane najpotrzebniejsze rzeczy, rzeczy z których najczęściej korzystamy. Będzie tam więc np. notes, telefon, pióro i parę innych niezbędnych przedmiotów. Na pulpicie systemu Windows znajdują się natomiast ikony umożliwiające uruchamianie najpotrzebniejszych programów. Będzie tam więc ikona programu Internet Explorer, służącego do korzystania z Internetu, będzie ikona do programu Outlook Express, który umożliwia nam sprawdzanie poczty elektronicznej, ikona edytora tekstów itd. O tym, co ma znaleźć się na pulpicie, decyduje ostatecznie oczywiście użytkownik. Można łatwo dodawać ikony do pulpitu i je usuwać. O tym jednak napiszę w dalszej części książki. Teraz skoncentrujemy się na ikonach, które znajdują się na pulpicie standardowo, po instalacji systemu Windows. 
Po to, by mieć pewność, że znajdujemy się na pulpicie, należy równocześnie wcisnąć klawisz Windows (znajdujący się tuż obok klawisza Alt) oraz literę M. W ten właśnie sposób zawsze możemy zminimalizować wszelkie aktywne aplikacje i przejść na pulpit. 
Jednym z najważniejszych elementów pulpitu jest tzw. pasek zadań, znajdujący się standardowo na dole ekranu. Z lewej strony na pasku zadań widoczny jest przycisk Start, który możemy wybrać zarówno przy pomocy myszy, jak i klawiatury. Po jego wybraniu będziemy mieli dostęp do zainstalowanych na komputerze aplikacji. Gdy uruchomimy jakąś aplikację, na pasku zadań pojawi się jej przycisk, na prawo od przycisku start. Zupełnie po prawej stronie na pasku zadań widoczny jest zegar oraz ikony umieszczone w tzw. zasobniku systemowym.  
Kolejnymi ważnymi elementami pulpitu są dwie ikony, mianowicie Mój Komputer oraz Kosz. Klikając na ikonę Mój Komputer mamy dostęp do wszelkich znajdujących się w naszym komputerze komponentów, takich jak stacja dyskietek, dyski twarde, stacje CD-ROM, Panel Sterowania, Drukarki, foldery, pliki itd. Gdy kasujemy jakiś plik z dysku, zostaje on umieszczony w Koszu. Stanowi to swego rodzaju zabezpieczenie. Gdyby nie było kosza, to skasowanie pliku byłoby procesem nieodwracalnym.  Czasami jednak przecież zdarza się, że skasujemy jakiś plik omyłkowo lub też dojdziemy do wniosku, że niepotrzebnie coś usunęliśmy z dysku. W takich przypadkach pomocny jest nam właśnie kosz. W nim bowiem znajdują się wszystkie usunięte przez nas pliki, które w każdej chwili możemy odzyskać. 
Należy pamiętać o tym, iż pulpit składa się z czterech głównych obszarów, między którymi możemy przemieszczać się naciskając klawisz Tab. Największym z nich jest obszar zajęty przez ikony odpowiednich aplikacji. Drugim obszarem jest przycisk Start, który umożliwia korzystanie z menu Start. Trzeci obszar to pasek narzędziowy o nazwie Szybkie Uruchomienie, który, moim zdaniem, jest mało przydatny dla osób niewidomych. Wreszcie czwartym obszarem jest ta część paska zadań, na której wyświetlane są nazwy aktywnych aplikacji. Strzałkami kursora możemy wybierać na pulpicie odpowiednie ikony. Naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście do przycisku Start, ponowne naciśnięcie - przejście do paska narzędziowego, a jeszcze jedno - do części paska zadań z przyciskami aktywnych aplikacji. Tutaj możemy łatwo sprawdzić, które programy są w danym momencie uruchomione, naciskając prawą i lewą strzałkę kursora. 
Jak już wspomniałem, ikony są po prostu małymi obrazkami. Znajdują się one zarówno na pulpicie, jak i w różnych aplikacjach. Ikony służą do uruchamiania programów i wydawania komend. Pod ikonami często występują podpisy, które są odczytywane przez screenreadery. Dlatego właśnie poruszając się po pulpicie strzałkami kursora słyszymy "mój komputer", "kosz" itd. Ikonki, które nie posiadają podpisów, nie mogą być samodzielnie interpretowane przez programy udźwiękawiające. Po to, by były odczytywane ich nazwy, należy je opisać w pliku konfiguracyjnym screenreadera. 
 
 
Okna 
 
 
W systemie Windows 98 występują cztery rodzaje okien: okna aplikacji, okna dokumentów, okna dialogowe i okna informacyjne. 
Gdy uruchamiamy jakąś aplikację, np. edytor Wordpad, na ekranie pojawia się jej okno. Na górze każdego okna aplikacji znajduje się pasek tytułu, zawierający informacje o tym, jaka jest to aplikacja i z jakim dokumentem w niej pracujemy. Na lewo od paska tytułu znajduje się ikona menu systemowego, w którym możemy zmieniać parametry okna aplikacji. Na prawo od niego widoczne są natomiast trzy małe przyciski: Minimalizuj, Maksymalizuj oraz Zamknij. Można je aktywować jedynie myszą. W oknie aplikacji znajduje się również pasek menu, na którym wyświetlone są nazwy poszczególnych rodzajów menu, dostępnych w danej aplikacji. Pod paskiem menu znajdują się paski narzędziowe, a dopiero pod nimi - właściwa zawartość dokumentu. Na dole znajduje się pasek statusu, na którym wyświetlane są ważne informacje, np. numer strony, wiersz i kolumna, w której stoi kursor itd. 
Wszelkie dokumenty, które tworzymy w systemie Windows, np. rysunki, pliki tekstowe, sprawozdania, tabele itd., wyświetlane są w oknach dokumentu. Okno dokumentu zawsze znajduje się w oknie aplikacji, w której tworzymy dany dokument. Otwiera się ono gdy uruchamiamy aplikację, tworzymy nowy dokument lub otwieramy jakiś istniejący dokument. Gdy np. uruchomimy edytor tekstów Wordpad, otworzy się puste okno dokumentu, w którego lewym górnym rogu widoczny będzie kursor. Niektóre programy umożliwiają pracę z wieloma dokumentami równocześnie. W takim przypadku w oknie aplikacji może znajdować się nawet kilka okien. 
Okna dialogowe zajmują tylko część ekranu i mają stałą wielkość. Pojawiają się wtedy, gdy wymagane są od użytkownika jakieś informacje. Gdy np. zapisujemy nowo utworzony dokument, w oknie aplikacji otwiera się okno dialogowe, które umożliwia nam ustawienie różnych parametrów, takich, jak folder, w jakim ma być zapisany dokument, format pliku tekstowego itd. Na górze okna dialogowego znajduje się pasek tytułu, a na prawo od niego - przycisk Zamknij, którego wybranie powoduje zamknięcie okna bez zapisywania jakichkolwiek zmian i powrót do miejsca, w którym skończyliśmy pracę. W prawym górnym rogu czasem widoczny jest również przycisk pomocy kontekstowej. Okna dialogowe często zawierają tzw. pola edycyjne, czyli miejsca, gdzie można wpisać jakiś tekst, listy, z których można wybrać odpowiednie elementy, oraz pola wyboru, umożliwiające nam aktywację lub dezaktywację pewnych opcji. Niekiedy zdarza się, iż okna dialogowe zawierają bardzo wiele opcji i elementów. W takim przypadku podzielone są one na odpowiednie grupy, umieszczone w tzw. zakładkach. Nazwy zakładek wyświetlone są wtedy poziomo na górze okna dialogowego. Po otwarciu okna dialogowego aktywna jest tylko jedna zakładka. Gdy ustawiliśmy już opcje w pierwszej zakładce i chcemy przejść do następnej, naciskamy Ctrl+Tab. Naciśnięcie kombinacji klawiszy Ctrl+Shift+Tab powoduje powrót do poprzedniej zakładki. W oknach dialogowych znajdują się również przyciski, którymi zatwierdzamy lub anulujemy dane komendy. Naciskając klawisz Tab, możemy przemieszczać się pomiędzy poszczególnymi elementami okna dialogowego. Naciśnięcie klawisza Enter często powoduje wybranie przycisku "Tak", ponieważ jest on ustawiony jako domyślny. Wybierając ten przycisk, akceptujemy wszystkie aktywne ustawienia i zamykamy okno dialogowe. Zamknięcie okna następuje również po naciśnięciu klawisza Esc, ale wtedy zmienione przez nas ustawienia nie zostaną zaakceptowane. Klawisz Esc działa więc tu identycznie, jak przycisk Anuluj. Chcąc dowiedzieć się czegoś więcej o wybranym przez nas klawiszem Tab elemencie okna dialogowego, naciskamy klawisz F1. Często pojawia się wtedy okno pomocy. Możemy je zamknąć naciskając Esc lub Enter. Zamknięcie okna pomocy powoduje powrót do okna dialogowego. W wielu aplikacjach taką pomoc kontekstową uzyskujemy wciskając Shift+F1, a nie F1. 
Wreszcie ostatnim rodzajem okien w systemie Windows 98 są tzw. okna informacyjne. Te niewielkie okienka pojawiają się wtedy, gdy wyświetlany jest jakiś komunikat. Gdyby w napędzie nie było żadnej dyskietki, a my chcielibyśmy skopiować z dyskietki plik, w oknie informacyjnym wyświetlony zostałby komunikat informujący o jej braku. Musielibyśmy wybrać jeden z paru przycisków, co spowodowałoby zatwierdzenie ponownej próby skopiowania pliku lub anulowanie operacji. 
 
 
Menu 
 
 
W systemie Windows 98 spotykamy cztery rodzaje menu: menu Start, menu systemowe, menu aplikacji oraz menu kontekstowe. Zawierają one listy odpowiednich komend. Wybranie jakiejś komendy klawiszem Enter powoduje zamknięcie menu i jej wykonanie. Do menu Start wchodzimy wybierając na pasku zadań przycisk Start lub naciskając klawisz Windows. Znajdują się tam różne menu, które często zawierają podmenu. Są to tzw. menu rozwijane, oznaczone strzałką.  Liczba podmenu może być praktycznie nieograniczona. W menu Start strukturę taką ma np. komenda Ustawienia. Odpowiednie podmenu wybieramy naciskając Enter lub strzałkę w prawo. Jeśli dana komenda oznaczona jest trzema kropkami, to znaczy, że po jej wybraniu otwiera się okno dialogowe, w którym należy ustawić lub zatwierdzić odpowiednie opcje. Przykładem może być komenda Zamknij. Menu Start ma więc strukturę drzewa i umożliwia nam uruchamianie aplikacji, otwieranie dokumentów, konfigurowanie systemu, korzystanie z pomocy i odszukiwanie plików. Po otwartych podmenu przemieszczamy się klawiszami strzałek w górę i w dół, a zamykamy je strzałką w lewo lub klawiszem Esc. Poszczególne pozycje można też wybierać naciskając przypisane im gorące litery. Tak np. naciśnięcie litery K spowoduje wybranie komendy Zamknij i rozwinięcie odpowiedniego podmenu. Całe menu Start można zamknąć wciskając klawisz Windows. 
Menu aplikacji znajdują się na paskach menu w oknach aplikacji. Mogą one również zawierać podmenu. W większości aplikacji jako pierwsze na pasku uaktywnia się menu rozwijane Plik. Do menu aplikacji wchodzimy naciskając klawisz Alt. Prawym i lewym klawiszem strzałki możemy wtedy przemieszczać się po tzw. nagłówkach menu, czyli po pozycjach widocznych na pasku menu. Wyboru dokonujemy naciskając Enter lub strzałkę w dół. W nazwie każdego menu jedna litera jest wyróżniona. Wyboru można dokonywać również wciskając równocześnie klawisz Alt i tę wyróżnioną literę. Tak np. w wielu aplikacjach menu Plik można wybrać naciskając kombinację klawiszy Alt+p, albo po prostu naciskając literę P po naciśnięciu i zwolnieniu klawisza Alt. Jak więc widzimy, odpowiednie menu można wybierać na wiele różnych sposobów. Polecenia z menu wybieramy strzałką w górę/dół i oczywiście klawiszem Enter. Naciśnięcie klawisza Enter na menu rozwijanym spowoduje otwarcie podmenu. W nazwach wielu komend również pewne litery są wyróżnione, co umożliwia nam ich szybsze wybieranie. Gdy w programie Internet Explorer naciśniemy Alt+P, a następnie A, od razu wybierzemy komendę "zapisz jako" z menu Plik, ponieważ w nazwie tej komendy wyróżniona była litera A. Naciśnięcie klawisza Alt powoduje natychmiastowe wyjście z menu, bez względu na to, gdzie się w nim znajdujemy. Naciśnięcie klawisza Esc powoduje przejście o jeden poziom wyżej, czyli np. z podmenu do menu. Pamiętajmy, że w danej chwili rozwinięty może być tylko jeden nagłówek menu. Dlatego właśnie przemieszczenie się strzałką w lewo lub prawo na nagłówek sąsiadujący powoduje zwinięcie nagłówka, w którym się znajdowaliśmy i rozwinięcie wybranego. W menu pewne pozycje mogą być niekiedy niedostępne, co jest, oczywiście, odpowiednio sygnalizowane przez programy udźwiękawiające.  
Mówiąc o menu aplikacji, należy jeszcze wspomnieć o tzw. przyspieszaczach. Dzięki nim możemy wykonywać podstawowe operacje nie wchodząc do menu. Najczęściej robimy to naciskając Ctrl i odpowiedni klawisz. Jeśli np. chcemy zapisać na dysku jakiś dokument, to wystarczy nacisnąć Ctrl+S. Można oczywiście wejść do menu Plik i znaleźć polecenie Zapisz, ale wymaga to więcej czasu. Jeśli dane polecenie posiada przyspieszacz, to informacja o nim znajduje się w menu po prawej stronie od jego nazwy. 
Menu kontekstowe zawiera najczęściej używane polecenia dla danego elementu. Jego zawartość zmienia się w zależności od wskazywanego obiektu. Menu to, jako jedyne, nie jest widoczne na ekranie do chwili jego wywołania, czyli do naciśnięcia Klawisza Aplikacji lub kliknięcia prawym przyciskiem myszy na danym elemencie. Odpowiednie pozycje wybieramy klawiszami strzałek i zatwierdzamy klawiszem Enter. Gdy przypadkowo otworzymy menu kontekstowe, możemy je zamknąć wyłącznie klawiszem Esc. 
 
 
Rozdział 2 
Początki pracy w Systemie Windows 
 
 
W niniejszym rozdziale zostaną omówione podstawowe polecenia, które umożliwią nam poruszanie się w systemie Windows 98. 
 
 
Menu Start 
 
 
Jedną z najważniejszych rzeczy dla osoby pracującej w systemie Windows 98 jest umiejętność poruszania się po menu Start, ponieważ to właśnie ono daje nam dostęp do różnego rodzaju aplikacji i dokumentów. Dlatego też uważam, iż podstawowe polecenia tego menu zasługują na dokładne omówienie. 
Naciśnięcie Klawisza Windows lub Ctrl+Esc spowoduje wejście do menu Start. Naciskając następnie strzałkę w górę lub w dół przemieszczamy się po odpowiednich poleceniach. Klawisz Esc służy do wyjścia z menu Start, a Enter - do zatwierdzenia wyboru. Polecenie Programy zawiera podmenu, w którym możemy wybierać i uruchamiać odpowiednie aplikacje. Komenda Dokumenty umożliwia nam dostęp do 15 ostatnio otwieranych dokumentów oraz do foldera o nazwie Moje Dokumenty. Gdy naciśniemy Enter stojąc na jakimś dokumencie, otworzy się on w aplikacji, w której został stworzony. Polecenie Ustawienia zawiera podmenu, w których można konfigurować system Windows 98 oraz ustawiać różne parametry komputera. Mamy tam m.in. dostęp do Panelu Sterowania, foldera drukarek oraz ustawień paska zadań. Dzięki komendzie Znajdź możemy szukać określonych plików czy też folderów. Szukając, musimy podać nazwę danego pliku lub datę jego ostatniej modyfikacji. Polecenie to umożliwia nam także odnajdywanie innych komputerów, jeśli jesteśmy podłączeni do sieci. Myślę, że nie trzeba wyjaśniać, do czego służy komenda Pomoc. Ważne jest natomiast polecenie Uruchom. Po jego zatwierdzeniu klawiszem Enter pojawia się pole edycyjne, w którym możemy wpisać nazwę programu, jaki chcemy uruchomić. Przydatne jest to szczególnie wtedy, gdy chcemy uruchomić jakiś program działający w systemie MS-DOS lub zainstalować nową aplikację. Poleceniem, które koniecznie trzeba znać, jest Zamknij. Umożliwia ono prawidłowe zamknięcie systemu Windows 98 przed wyłączeniem komputera lub ponowne uruchomienie systemu, np. po instalacji nowej aplikacji. Należy bezwzględnie pamiętać, aby przed wyłączeniem komputera zawsze zamykać system Windows 98 właśnie tą komendą. Absolutnie nie powinno się wyłączać komputera przyciskiem, gdy system jest załadowany. Polecenie Zamknij powoduje, iż system kasuje wszystkie tymczasowe pliki, które stworzone zostały podczas pracy, a także zapisuje odpowiednie pliki po to, by mógł się później prawidłowo uruchomić. Wyłączenie komputera przyciskiem nie daje natomiast takiej możliwości, przez co niektóre informacje mogą zostać bezpowrotnie utracone. Czasami zdarza się, że podczas pracy komputer się zawiesi i nie będzie można wydać żadnej komendy z klawiatury. W tym przypadku oczywiście nie ma innego wyjścia niż wyłączenie komputera przyciskiem lub zrestartowanie poprzez naciśnięcie klawisza Reset. Jeśli jednak można coś jeszcze zrobić przy pomocy klawiatury, to zawsze należy próbować zamknąć system. 
 
 
Pasek Zadań 
 
 
Opisując elementy pulpitu, wspomniałem już o pasku zadań. To właśnie na nim wyświetlają się przyciski aplikacji, które są w danym czasie uruchomione. Umożliwia on szybkie przełączanie się między kilkoma aplikacjami. Pierwsze ćwiczenie będzie polegało na uruchomieniu dwóch aplikacji. Proszę wejść do menu Start, znaleźć komendę Programy, a następnie w podmenu wyszukać edytor Wordpad i go uruchomić. W tym celu należy wykonać następujące czynności: 
1) nacisnąć Klawisz Windows (spowoduje to wejście do menu Start; 
2) Klawiszami strzałek w dół i w górę znaleźć komendę Programy i nacisnąć Enter lub strzałkę w prawo, żeby je rozwinąć i mieć dostęp do podmenu; 
3) w taki sam sposób znaleźć podmenu Akcesoria i rozwinąć je klawiszem Enter lub strzałką w prawo; 
4) znaleźć program Wordpad; 
5) nacisnąć Enter, by go uruchomić. 
Z początku wszystko to może wydawać się skomplikowane, ale z upływem czasu każdy, kto będzie często miał do czynienia z komputerem, zacznie wykonywać te czynności odruchowo. Okaże się, że jest to niezwykle proste. Co więcej, wszystkie te czynności można wykonać dużo szybciej, naciskając po prostu pierwsze litery interesujących nas komend lub podmenu. Wtedy już niekiedy nawet nie będziemy musieli naciskać strzałki w prawo lub klawisza Enter. Można więc zrobić tak: lewy Klawisz Windows, P (menu Programy rozwinie się automatycznie), A i Enter (wejście do Akcesoriów), i wreszcie W (uruchomienie Wordpada). To wszystko. Zauważmy, że po to, by wejść do podmenu Akcesoria musieliśmy nacisnąć Enter. Niewykluczone też, że musieliśmy parę razy nacisnąć literę A. Jest tak dlatego, że komenda Programy zawiera więcej niż jedno podmenu, których nazwa rozpoczyna się od litery A. Gdy więc wejdziemy do Programów i będziemy naciskać tę literę, to po pierwszym naciśnięciu staniemy na podmenu Akcesoria, po drugim - na podmenu Autostart itd. Gdy już dojdziemy do ostatniego podmenu o nazwie rozpoczynającej się od tej litery i ponownie naciśniemy A, to znowu staniemy na pierwszym podmenu, czyli na Akcesoriach. Po to, by mieć dostęp do poleceń w Akcesoriach, musimy więc nacisnąć Enter lub strzałkę w prawo. Po naciśnięciu litery W od razu uruchamia się Wordpad, ponieważ jest to jedyny program, którego nazwa rozpoczyna się od tej litery. Jeśli dojdziemy do wniosku, że będziemy bardzo często używać programu Wordpad, to oczywiście w każdej chwili będziemy mogli jeszcze bardziej uprościć jego uruchamianie, umieszczając np. odpowiedni skrót na pulpicie. Nie będziemy musieli wtedy wchodzić do menu Start. 
Teraz spróbujmy uruchomić drugą aplikację. Proponuję znaleźć program Kalkulator. Zobaczmy, czy jego ikony nie ma przypadkiem na pulpicie. Najprościej jest przejść na pulpit naciskając lewy Klawisz Windows i jednocześnie literę M. Komenda ta zawsze spowoduje zminimalizowanie wszystkich aplikacji i przejście na pulpit tam, gdzie właśnie znajdują się ikony aplikacji. Również tu możemy wyszukiwać dane ikony naciskając pierwszą literę lub szybko pisząc kilka pierwszych liter ich nazwy. Naciśnijmy więc K i zobaczmy, co się stanie. Jeśli nie instalowaliśmy żadnych nowych aplikacji, to naciśnięcie litery K powinno spowodować przejście do ikony Kosz. Ponowne naciśnięcie litery K nie spowoduje nic, ponieważ na pulpicie nie ma innej ikony, rozpoczynającej się na tę literę.  Zobaczmy, czy przypadkiem nie znajduje się on w Akcesoriach. Naciśnijmy więc Klawisz Windows+p, a, enter (jeśli usłyszymy słowo "akcesoria"), a następnie znajdźmy Kalkulator klawiszami strzałek lub naciskając literę K. Uruchamiamy go naciskając Enter. Zawsze, gdy uruchomimy jakiś program, aktywnym oknem aplikacji będzie właśnie jego okno. Po naciśnięciu klawisza Enter znajdziemy się więc w oknie Kalkulatora.  
Wróćmy teraz do paska zadań. W tej chwili powinniśmy mieć uruchomione co najmniej trzy aplikacje. Jedną z nich jest Wordpad, drugą - Kalkulator, a trzecią - program udźwiękawiający Windows. Bardzo łatwo możemy to sprawdzić. Wystarczy przecież przejść na pasek zadań i zobaczyć, ile jest na nim przycisków aplikacji. Na pasek zadań przechodzimy wciskając Klawisz Windows i jednocześnie Tab. Następnie klawiszami strzałek w prawo i lewo możemy wybierać odpowiednie przyciski aplikacji. Pasek zadań umożliwia nam także szybkie przełączanie się pomiędzy uruchomionymi aplikacjami. Spróbujmy przejść z programu Kalkulator do edytora Wordpad. W tym celu należy znaleźć na pasku zadań przycisk Wordpad i nacisnąć Enter. To wszystko. Pomiędzy aplikacjami możemy również przełączać się w inny, prostszy sposób. Służy do tego kombinacja klawiszy Alt+Tab. Umożliwia nam ona przełączanie się pomiędzy dwiema ostatnio uruchomionymi aplikacjami. Gdy jednak będziemy naciskać Tab przy wciśniętym przez cały czas klawiszu Alt, to będziemy mogli przełączać się między wszystkimi aktywnymi aplikacjami. Gdy po kolejnym naciśnięciu klawisza Tab zorientujemy się, że wybraliśmy program, który nas interesuje, wystarczy po prostu zwolnić klawisz Alt. Znajdziemy się wtedy w oknie aplikacji, do której chcieliśmy się przełączyć. 
Spróbujmy teraz zamknąć aplikacje, które otworzyliśmy. Naciśnijmy i przytrzymajmy klawisz Alt, klawiszem Tab wybierzmy np. Kalkulator, a następnie zwolnijmy Alt. Gdy już w nim będziemy, naciśnijmy Alt+F4. Okno zostanie zamknięte i znajdziemy się w edytorze Wordpad, który możemy zamknąć w ten sam sposób. 
 
 
Mój Komputer 
 
 
Ikona o nazwie Mój Komputer znajduje się na pulpicie. Dzięki niej mamy dostęp do różnych komponentów komputera, takich, jak dyski twarde, stacja dyskietek, stacje CD-ROM, folder drukarek, czy też panel sterowania. Aplikacja Mój Komputer umożliwia nam wykonywanie takich podstawowych czynności, jak odnajdywanie, kopiowanie i kasowanie plików. 
Proponuję teraz znaleźć na pulpicie ikonę Mój Komputer. W tym celu, oczywiście, naciskamy Klawisz Windows+M (przejście na pulpit), a następnie literę M, dopóki na niej się nie znajdziemy. Teraz naciśnijmy Enter. Powinno się właśnie otworzyć okno Mojego Komputera. Wspominałem już, że osobie niewidomej pracuje się najlepiej wtedy, gdy okna aplikacji mają maksymalną wielkość. Wejdźmy więc do menu systemowego (Alt+Spacja) i klawiszami strzałek w górę i w dół znajdźmy komendę Maksymalizuj. Naciśnięcie klawisza Enter spowoduje zwiększenie okna. Jeśli ma już ono maksymalną wielkość, to naciśnięcie Enter nie spowoduje nic. Wyjdziemy wtedy po prostu z menu. Programy udźwiękawiające Windows są zazwyczaj ustawione tak, że jeśli nie da się zmaksymalizować lub też zminimalizować okna danej aplikacji, to mamy komunikat "niedostępne". 
Zajmijmy się teraz zawartością okna Mojego Komputera. Tak jak w każdym oknie aplikacji, również tu znajduje się pasek menu. W oknie wyświetlona jest lista dostępnych komponentów, czyli stacja dyskietek (A:), dyski twarde (C: i często również D:), stacje CD-ROM, folder drukarek, Panel Sterowania itd. Panel Sterowania umożliwia nam zmianę ustawień komputera, przypisanie odpowiednich dźwięków do konkretnych akcji i wykonanie jeszcze parę innych zadań. 
Korzystając z okazji, znajdźmy strzałkami kursora Dyskietkę, a następnie wciśnijmy klawisz Alt, by wejść do menu aplikacji. Wspominałem, iż niektóre komendy w menu mogą być niedostępne. Spróbujmy teraz znaleźć wszystkie pozycje, które w menu są niedostępne. Pamiętajmy, że po nagłówkach menu poruszamy się lewą i prawą strzałką, a po odpowiednich pozycjach w nagłówku - strzałką w górę i w dół. Wyjdźmy następnie z menu (klawisz Alt) i ustawmy kursor na dysku C. Wejdźmy teraz ponownie do menu. Proszę zwrócić uwagę, że gdy jesteśmy na dysku C, menu wygląda nieco inaczej i mniej jest w nim niedostępnych pozycji. Należy również pamiętać, że poszczególne pozycje mają różną strukturę. Tak np. po wybraniu pozycji Znajdź z menu Plik otwiera się okno dialogowe, pozycja Zaznacz Wszystko z nagłówka Edycja zaznacza elementy okna, Paski Narzędzi z nagłówka Widok zawierają podmenu, a pozycja Pasek Stanu działa jak przełącznik. 
Po instalacji system Windows 98 jest często tak skonfigurowany, że osobie niewidomej niewygodnie jest w nim pracować. Dotyczy to m.in. sposobu wyświetlania nazw plików i folderów. Mój Komputer umożliwia właśnie takie ustawienie sposobu wyświetlania plików, jakie jest dla nas najwygodniejsze. Służy do tego polecenie Widok. Spróbujmy teraz zmienić te ustawienia. Proszę ustawić kursor na dysku C i nacisnąć Enter, by otworzyć okno z jego zawartością. Proszę następnie wejść do menu klawiszem Alt i prawą lub lewą strzałką kursora znaleźć na pasku menu polecenie Widok. Można też przejść tam od razu, wciskając Alt+W. Proponuję nieco poeksperymentować, wybierając strzałkami w dół i w górę i zatwierdzając klawiszem Enter kolejno Małe Ikony, Duże Ikony, Listę i Szczegóły. Po zatwierdzeniu zobaczmy, jak zmienia się rozkład komponentów w oknie Mojego Komputera. Zauważmy, że przy jednych ustawieniach (Lista i Szczegóły) można wybierać komponenty klawiszami strzałek w górę i w dół (ustawione są one wtedy w jednej kolumnie), a przy innych należy poruszać się wszystkimi czterema klawiszami strzałek, co jest, oczywiście, trudniejsze. Każdy może oczywiście ustawić sobie to w taki sposób, jaki mu najbardziej odpowiada, ale osobiście myślę, że najlepiej wybrać Szczegóły. 
Zobaczmy teraz, co znajduje się na naszym dysku twardym. Klawiszami strzałek możemy przesuwać się po wyświetlonych tam folderach i plikach. Do odpowiedniego pliku lub foldera w szybki sposób możemy dotrzeć wpisując na klawiaturze jego nazwę lub naciskając jej pierwszą literę. Na pierwszy element listy przemieszczamy się klawiszem Home, a na ostatni - klawiszem End.  
Sądzę, iż w tym miejscu należałoby napisać parę słów o tym, jak poukładane są na dysku pliki i foldery. Dyski oznaczone są odpowiednimi literami. Stacja dyskietek oznaczona jest literą A, dysk twardy - literą C, drugi dysk twardy (jeśli go posiadamy) - literą D itd. Kolejnymi literami mogą być oznaczone inne napędy, np. stacje CD-ROM. Pamiętajmy, że po literze oznaczającej dany dysk zawsze stoi dwukropek. Na dysku znajdują się foldery i pliki. Niektórzy nazywają foldery katalogami. Całą tę strukturę można porównać do drzewa owocowego. Wyobraźmy sobie, że główny katalog na dysku C: jest pniem drzewa, foldery są jego konarami i gałęźmi, a pliki - owocami. Drzewo nasze jest o tyle nietypowe, że wszędzie na nim mogą rosnąć owoce. Wyrastają one zarówno z pnia, jak i z konarów oraz mniejszych gałązek. W katalogu głównym dysku C: (na pniu) są więc foldery (konary) i pliki (owoce). Każdy z folderów może mieć w środku zarówno podfoldery, jak i pliki, tak samo, jak z konara drzewa mogą wyrastać zarówno mniejsze gałęzie, jak i owoce. Każdy z podfolderów może zawierać kolejne foldery z plikami itd. Cała ta struktura służy jedynie temu, by można było sortować i odpowiednio organizować dane w naszym komputerze. To, jakie foldery i pliki będą się znajdować na danym dysku, decydujemy my. Możemy np. stworzyć folder o nazwie "teksty", w którym będziemy przechowywać różne pliki tekstowe. Możemy w nim później utworzyć różne inne foldery, np. "praca", "gazeta", "adresy", w których będziemy przechowywać odpowiednie pliki tekstowe, zgodnie z ich zawartością. Nazwa pliku może składać się z części głównej i rozszerzenia. Rozszerzenie występuje po kropce i może się składać maksymalnie z trzech liter. Po rozszerzeniu można nierzadko poznać, jakiego rodzaju jest to plik. W nazwie "czytaj.txt" słowo "czytaj" jest częścią główną, a "txt" - rozszerzeniem, dzięki któremu doświadczeni użytkownicy komputerów wiedzą, że jest to plik zawierający jakiś tekst. Rozszerzenie "doc" mają najczęściej dokumenty tworzone w edytorze tekstów MS Word. Pliki z rozszerzeniem "exe" i "com" to tzw. pliki wykonywalne, czyli takie, które można uruchomić. Po to, by zainstalować nową aplikację, musimy np. zwykle uruchomić program instalacyjny "setup.exe". Możemy to zrobić na kilka sposobów. Jednym z nich jest wydanie komendy Uruchom z menu Start i wpisanie w polu edycyjnym nazwy tego pliku, czyli "setup" albo "setup.exe". Nie musimy wpisywać rozszerzenia, ponieważ system Windows domyślnie wie, że jeśli jakiś program ma być uruchomiony, to musi posiadać rozszerzenie "exe" lub "com". Drugim sposobem jest wejście poprzez Mój Komputer do odpowiedniego foldera, odnalezienie pliku wykonywalnego i naciśnięcie klawisza Enter. Generalnie można powiedzieć, iż na podstawie rozszerzenia system sam ustala, jakich aplikacji używać do otwarcia danych plików. Ułatwia to znacznie ich otwieranie, ponieważ po to, by np. znaleźć się w konkretnym pliku z rozszerzeniem .doc, wystarczy ustawić na nim kursor i nacisnąć Enter. MS Word otworzy się automatycznie.  
Niestety, po instalacji system Windows jest tak ustawiony, że nie wyświetla rozszerzeń plików, co dla osób niewidomych stanowi niewątpliwie duże uniedogodnienie. Wyobraźmy sobie, że chcemy zainstalować jakiś program i mamy uruchomić plik "setup.exe". Gdy jednak wchodzimy tam, gdzie znajduje się ten plik, okazuje się, że są dwa pliki o nazwie "setup". Możemy tylko domyślać się, że każdy z nich ma inne rozszerzenie. Który z nich powinniśmy zatem uruchomić? 
By uniknąć tego rodzaju problemów, proponuję jeszcze raz wejść do menu Widok w Moim Komputerze i znaleźć pozycję Opcje Folderów. Zmienimy tu pewne ustawienia. Wiem, że to, co teraz zrobimy, może być dla czytelników niezbyt zrozumiałe, ale o zakładkach będę jeszcze pisać w dalszej części książki i wtedy wszystko stanie się jasne. Na razie jedynie spróbujemy ustawić to, co jest moim zdaniem niezbędne osobie niewidomej do pracy w systemie Windows. Stojąc na pozycji Opcje Folderów proszę nacisnąć Enter, wcisnąć Shift+Tab, a następnie prawym klawiszem strzałki znaleźć zakładkę Widok. Klawiszem Tab znajdźmy następnie Ustawienia Zaawansowane. Teraz klawiszem strzałki w dół znajdźmy pozycję Ukrywaj Rozszerzenia Plików Znanych Typów. Jeśli po nazwie pozycji program przeczyta nam słowo "on", to znaczy, że opcja ta jest aktywna. Należy ją wtedy zdezaktywować klawiszem Enter. Jeśli opcja byłaby nieaktywna, to usłyszelibyśmy komunikat "off", a nie "on".  
Spróbujmy teraz odnaleźć na dysku C: folder Moje Dokumenty i wejdźmy do niego klawiszem Enter. Sprawdźmy następnie, co tam się znajduje. Może się okazać, że folder jest zupełnie pusty, albo też znajduje się w nim tylko jeden plik. Proponuję teraz wyjść z foldera i zamknąć okno z zawartością dysku C:. Wszystko robimy oczywiście wciskając Alt+F4. 
Więcej informacji o ikonie Mój Komputer znajduje się w dalszej części książki. 
 
 
Kosz 
 
 
Na pulpicie znajduje się ikona o nazwie Kosz. Klikając na nią wchodzimy do specjalnego foldera, w którym przechowywane są wszelkie skasowane przez nas z dysku foldery i pliki. W razie potrzeby możemy je odzyskać. 
Kolejne ćwiczenie będzie składało się z trzech etapów. Najpierw spróbujemy stworzyć nowy plik tekstowy, a później skasujemy go po to, by móc go odzyskać z kosza. Proszę teraz uruchomić edytor tekstów o nazwie Notatnik. Znajduje się on w podmenu Akcesoria. Ci, którzy uważnie czytali pierwsze rozdziały książki, doskonale zapewne wiedzą, jak to zrobić. Trzeba nacisnąć Klawisz Windows, później P, następnie A, dopóki nie znajdziemy się w Akcesoriach, a potem szukamy klawiszami strzałek Notatnika lub naciskamy literę N, dopóki nie znajdziemy się na tej właśnie aplikacji. Naciskamy Enter i już. Notatnik działa podobnie jak Wordpad, czyli służy do pisania tekstów. Napiszmy teraz parę jakichś słów, albo nawet zdań. Po skończeniu zamknijmy okno kombinacją klawiszy Alt+F4. Pojawi się okno z pytaniem, czy zapisać zmiany w utworzonym przez nas pliku. Jeśli odpowiedzielibyśmy na nie przecząco, to nasz tekst nie zostałby nigdzie zapisany. Jeśli natomiast naciśniemy Enter na przycisku Tak, to wtedy pojawi się następne okno dialogowe. Tu będziemy mogli wpisać w polu edycyjnym nazwę dla naszego nowego pliku oraz ustalić folder, w jakim będzie on zapisany. Przypominam, że po oknie dialogowym poruszamy się naciskając klawisz Tab. Zawartość okna jest chyba na tyle prosta i zrozumiała, że nie wymaga szczegółowych wyjaśnień. Nadajmy naszemu nowemu plikowi nazwę "proba" i zapiszmy go w folderze Moje Dokumenty. Jeśli nie będziemy czegoś pewni, albo się pogubimy, to w każdej chwili możemy wybrać przycisk Anuluj i spróbować zapisać plik jeszcze raz. Pamiętajmy, że folder Moje Dokumenty traktowany jest często jako domyślny i system zapisuje wszelkie nowe dokumenty w tym właśnie folderze, jeśli oczywiście nie zmienimy tego w oknie dialogowym. Po zapisaniu naszego pliku przejdźmy na pulpit i wybierzmy Mój Komputer. Odszukajmy na dysku C: folder Moje Dokumenty, a w nim nasz nowy plik o nazwie "proba.txt". Teraz trzeba będzie go z tego foldera usunąć. Można to zrobić na dwa sposoby: wciskając klawisz Delete, albo też wchodząc klawiszem Alt do paska menu, wybierając menu plik, a następnie odszukując strzałką w dół polecenie Usuń i naciskając Enter. Pojawi się okno dialogowe z pytaniem, czy na pewno chcemy umieścić plik "proba.txt" w koszu. Teraz wystarczy tylko nacisnąć T lub Enter. Plik został skasowany. Możemy się jeszcze przekonać, że go nie ma, sprawdzając kursorem, jakie pliki pozostały w folderze. Przejdźmy teraz na pulpit, minimalizując wszystkie aktywne aplikacje (lewy Klawisz Windows+m). Znajdźmy na pulpicie Kosz i wejdźmy tam, naciskając oczywiście Enter. Pojawi się lista skasowanych przez nas plików i folderów. Znajdźmy plik "proba.txt", wpisując szybko pierwsze litery jego nazwy. Pisałem już nieco o menu kontekstowym. To właśnie ono zawiera najbardziej przydatne polecenia dla danych elementów. Bardzo możliwe zatem, że skoro jesteśmy w koszu i stoimy na pliku, to w menu kontekstowym będzie jakieś polecenie, które pozwoli nam na jego odzyskanie. Sprawdźmy to. Pamiętajmy, że zawsze możemy próbować wchodzić do różnego rodzaju menu i sprawdzać, czy czasem w nim nie ma jakiejś przydatnej komendy. Śmiało można z tym eksperymentować. Należy się zastanowić dopiero przed wydaniem polecenia, by np. nie skasować sobie czegoś potrzebnego, albo, co gorsza, nie sformatować dysku twardego. Mogłoby to grozić utratą wszystkich danych! Gdy zatem wejdziemy do menu kontekstowego (Klawisz Aplikacji) i naciśniemy parę razy strzałkę w dół, to znajdziemy komendę Przywróć. Naciśnijmy teraz Enter i sprawdźmy, czy plik "proba.txt" znajduje się jeszcze w Koszu. Nie powinno już go tam być. Teraz jeszcze tylko pozostaje sprawdzić, czy nasz plik rzeczywiście został odzyskany. Wróćmy więc do Mojego Komputera i przeszukajmy folder Moje Dokumenty. Powinniśmy tam znaleźć nasz plik. 
W każdej chwili mamy możliwość skasowania wszystkich plików z kosza. Pamiętajmy jednak, że gdy to zrobimy, pliki zostaną bezpowrotnie usunięte z naszego dysku. Obecnie w Koszu nie mamy nic cennego, więc możemy teraz to wykonać. Znajdźmy więc na pulpicie kosz i stojąc na nim wejdźmy do menu kontekstowego. Znajdźmy tam polecenie Opróżnij Kosz i wciśnijmy Enter. Po wykonaniu tej operacji usłyszymy sygnał dźwiękowy. 
Pisząc o koszu należy jeszcze wspomnieć, że ma on ograniczoną pojemność. Jeśli usuwamy z dysku wiele plików, to te, które znajdują się w koszu najdłużej, są przez system automatycznie usuwane po to, by było miejsce na nowe pliki. 
 
 
Ms-Dos i Windows 
 
 
Kilka lat temu najpopularniejszym systemem operacyjnym był MS-DOS. Pracowało się w nim zupełnie inaczej. O różnicach wspominałem już we wcześniejszym rozdziale. Jest ich oczywiście znacznie więcej, ale nie zamierzam tu poruszać tych zagadnień. System Windows 98 też jest oparty na DOSie, ale ze względu na ograniczoną ilość miejsca, nie będę go szczegółowo w niniejszej książce omawiał. Ci, którzy chcieliby pracować w tym systemie ze względu na przyjazny osobom niewidomym interfejs, powinni przeczytać odpowiedni podręcznik. Tu natomiast napiszę jedynie kilka słów o DOSie. 
Jednym z poleceń menu Programy jest Tryb MS-DOS. Możemy to sprawdzić, naciskając w Programach literę M. Po wydaniu tej komendy otwiera się okno DOSowskie, umożliwiające pracę w tym systemie. Programy udźwiękawiające Windows wtedy nie działają, w związku z czym trzeba uruchamiać inne screenreadery, przystosowane właśnie do pracy w DOSie. Uwaga! Z okna DOSowskiego wyjątkowo nie wychodzimy naciskając Alt+F4,. By to zrobić, musimy napisać komendę "exit" i nacisnąć Enter. Istnieją jeszcze co najmniej dwa inne sposoby uruchomienia komputera w systemie MS-DOS. Jednym z nich jest wykonanie komendy Zamknij z opcją Uruchom w Trybie MS-DOS. Drugim sposobem jest wciśnięcie klawisza F8 w odpowiednim momencie podczas uruchamiania komputera. W tych dwóch ostatnich przypadkach uruchamia się jedynie MS-DOS, więc nie ma mowy o pracy w żadnych oknach. Po to, by będąc w DOSie uruchomić system Windows, należy wpisać "win" i nacisnąć Enter, pamiętając, by przedtem usunąć z pamięci DOSowski program udźwiękawiający. 
 
 
 
Rozdział 3 
Wordpad i inne Edytory Tekstów 
 
 
System Windows 98 zawiera prosty edytor tekstów o nazwie Wordpad oraz Notatnik, który jest jeszcze prostszą aplikacją i którego tu nie będziemy omawiać. Edytory tekstów to aplikacje, które umożliwiają pisanie, odpowiednie ułożenie, czy też sformatowanie tekstu, jego wydrukowanie oraz zawierają wiele innych pomocnych funkcji. W niniejszym rozdziale zajmę się właśnie tego rodzaju aplikacjami. 
Spróbujmy teraz uruchomić Wordpada. Przypominam, że znajduje się on w Akcesoriach. Wciśnijmy więc Klawisz Windows, P, A (tyle razy, ile jest to konieczne, by znaleźć się na komendzie Akcesoria), Enter i W. Po tej sekwencji komend powinien się uruchomić Wordpad. Zmaksymalizujmy teraz jego okno, ponieważ najwygodniej pracować jest wtedy, gdy okno aplikacji zajmuje cały ekran. Przypominam, że robimy to wciskając kombinację klawiszy Alt+Spacja (wejście do menu systemowego) i wybierając komendę Maksymalizuj, albo też naciskając po prostu literę M. 
Okno Wordpada, tak jak każde okno aplikacji, zawiera pasek tytułu i pasek menu. Menu składa się z sześciu poleceń. Oto ich nazwy i odpowiednie skróty klawiszowe: Plik (P), Edycja (E), Widok (W), Wstaw (S), Format (O), Pomoc (C). Do menu wchodzimy oczywiście klawiszem Alt. Lewą i prawą strzałką możemy przemieszczać się po tych właśnie poleceniach. Odpowiednie podmenu otwieramy naciskając strzałkę w dół. Jeśli natomiast naciśniemy Alt i odpowiedni klawisz skrótu, np. Alt+P, to podmenu otworzy się automatycznie. Naciśnięcie klawisza Esc spowoduje wyjście z podmenu, a powtórne naciśnięcie - opuszczenie paska menu. Klawiszem Alt opuszczamy menu natychmiast, niezależnie od tego, czy jesteśmy w podmenu, czy też nie. 
Po uruchomieniu Wordpada otwiera się puste okno dokumentu, w którym możemy już pisać nowy tekst. Na pasku tytułu wyświetlona jest domyślna nazwa naszego nowego dokumentu. 
Sądzę, iż wypadałoby tu napisać parę słów o kursorze. System Windows posiada dwa kursory: kursor tekstowy, który w niniejszej książce nazywam po prostu kursorem, oraz tzw. wskaźnik myszy. Kursor wskazuje miejsce, w którym można wprowadzać znaki z klawiatury komputera. Po napisaniu jakiegoś znaku kursor przemieszcza się do następnej kolumny w danym wierszu. Gdy dojdzie do końca wiersza, następuje automatyczna zmiana linii. Jeśli sami chcielibyśmy przejść do nowego wiersza, to musielibyśmy nacisnąć klawisz Enter. Przydatny jest on wtedy, gdy chcemy zacząć pisać od nowego akapitu. 
Oprócz kursora, na ekranie prawie zawsze widoczny jest wskaźnik myszy, który posiada wiele różnych postaci, w zależności od tego, jaką funkcję ma w danym momencie spełniać. Wskaźnik ten możemy przesuwać myszą. Programy udźwiękawiające dają jednak możliwość symulacji myszy przy pomocy klawiatury. Dlatego też to, co osoba widząca robi myszą, niewidomy może zrobić korzystając z klawiatury komputera. W niniejszej książce nie będziemy jednak zajmować się szczegółowo myszą. Wróćmy teraz do naszego edytora. Napiszmy w nim jakieś zdanie. Spróbujmy następnie zapisać na dysku nasz tekst. Jak zwykle, możemy to zrobić na kilka sposobów. Najprościej jest po prostu wcisnąć Ctrl+S. Jest to przyspieszacz komendy Zapisz. Zauważmy, że w podmenu Plik znajdują się dwie podobne do siebie komendy, mianowicie Zapisz i Zapisz Jako. Różnią się one tym, że Zapisz po prostu zapisuje plik, nie pytając nas o format, o to, na jakim dysku i w jakim folderze ma go zapisać itd. Przyspieszacz Ctrl+S wywołuje zwykle komendę Zapisz. Gdy jednak zrobimy to w nowym dokumencie po raz pierwszy, to pojawi się okno dialogowe komendy Zapisz Jako. Zapisując dany dokument na dysku musimy bowiem podać odpowiedni format i ustalić miejsce, gdzie powinien on się znaleźć. Innym sposobem wydania komendy Zapisz Jako jest wciśnięcie klawiszy Alt+P, a następnie Z, zgodnie z klawiszami skrótów, obowiązującymi w menu. Po otwarciu okna dialogowego kursor znajduje się w polu edycyjnym, możemy już więc od razu wpisać nazwę dla naszego nowego pliku. Nie musimy w nazwie podawać rozszerzenia, ponieważ program sam je doda. W polu tym możemy wpisać całą ścieżkę, czyli dysk i folder, w którym nasz plik ma być zapisany. Wpiszmy po prostu "c:\nowy". Plik o nazwie "nowy.doc" zostanie wtedy zapisany w katalogu głównym na dysku C. Znak "\" oznacza jedynie folder. Gdybyśmy np. chcieli zapisać nasz plik w katalogu głównym dysku D, to musielibyśmy podać ścieżkę "D:\nowy". Gdybyśmy natomiast utworzyli na dysku D folder "teksty" i tam chcielibyśmy zapisać nasz dokument, to musielibyśmy podać ścieżkę "d:\teksty\nowy". Gdyby folder "teksty" znajdował się w folderze "moje dokumenty" na dysku C, to ścieżka wyglądałaby tak: "c:\moje dokumenty\teksty\nowy". Pamiętajmy, że zapisywanie dokumentów na dysku jest niezwykle ważne. Gdy piszemy coś większego, często powinniśmy naciskać Ctrl+S, żeby zapobiec utracie informacji. Gdybyśmy bowiem pisali tekst bez zapisywania go na dysku, a komputer z jakiegoś powodu zawiesiłby się lub po prostu wyłączonoby nam prąd, to wszystko, co pisaliśmy, przepadłoby i musielibyśmy tworzyć nowy plik jeszcze raz. Trwałe zapisanie informacji następuje dopiero po zapisaniu pliku na dysku. W takim przypadku w razie awarii przepada nam jedynie to, co napisaliśmy po ostatnim wydaniu komendy Ctrl+S. Pamiętajmy, że okno dialogowe pojawia się tu jedynie po pierwszym wydaniu tej komendy. Później program już wie, gdzie, pod jaką nazwą i w jakim formacie ma dany plik zapisać, więc wszelkie okna dialogowe są już zbędne. Gdybyśmy jednak doszli do wniosku, że chcemy nadać inną nazwę naszemu dokumentowi, to musielibyśmy skorzystać z komendy Zapisz Jako w menu Plik. Od tej pory moglibyśmy zapisywać wszelkie zmiany komendą Ctrl+S w pliku mającym tę nową nazwę. Przemieszczając się klawiszem Tab po oknie dialogowym komendy Zapisz Jako zauważymy, iż w pewnym miejscu możemy z listy wybrać strzałkami format, w jakim dany plik ma być zapisany. Mamy tu kilka możliwości. Możemy np. zapisać nasz dokument jako plik tekstowy (rozszerzenie TXT), plik w formacie edytora Word 6, plik tekstowy MS-DOS itd. Nie będę tu szczegółowo omawiał różnic między formatami. Pamiętajmy jednak, że plik tekstowy jest najbardziej uniwersalny, ponieważ można go odczytać praktycznie w każdym edytorze i każdej przeglądarce tekstowej. 
Będąc w edytorze Wordpad, w każdej chwili możemy utworzyć nowy dokument. Do tego celu służy komenda Nowy (N) w menu Plik. Przyspieszaczem jest kombinacja klawiszy Ctrl+N. Pojawia się wtedy okno dialogowe, w którym trzeba wybrać jeden z kilku formatów, w jakim zamierzamy stworzyć dokument. Po to, by stworzyć nowy plik, nie musimy wychodzić z dokumentu, w którym właśnie pracowaliśmy. Program sam w odpowiednim momencie zapyta, czy ma zapisać zmiany w starym dokumencie, a następnie go zamknie. Wspominałem już, że niektóre aplikacje pozwalają na pracę z kilkoma dokumentami jednocześnie. Niestety, Wordpad na to nie pozwala i dlatego dokument, którego już nie chcemy zmieniać, musi być zamknięty. Na pracę z wieloma dokumentami pozwala np. MS Word, o którym wspomnę nieco później. W aplikacjach, które dają taką możliwość, z jednego dokumentu do drugiego przełącza się kombinacją klawiszy Ctrl+F6. Cecha ta jest bardzo przydatna. Wyobraźmy sobie, że mamy przetłumaczyć coś z angielskiego na polski. W jednym oknie możemy wtedy otworzyć tekst angielski, a w drugim - pisać po polsku. Wróćmy jednak do Wordpada. Zapisany przez nas na dysku plik możemy otworzyć na kilka sposobów. Służy do tego polecenie Otwórz (O) w menu Plik. Przyspieszaczem jest kombinacja klawiszy Ctrl+O. Okno dialogowe polecenia Otwórz ma identyczną strukturę, jak okno komendy Zapisz Jako. Jeśli nie pamiętamy, jak dokładnie nazywał się plik, który chcemy otworzyć, możemy zawsze w oknie dialogowym przejrzeć listę plików i folderów w naszym komputerze. Proponuję teraz wykonać polecenie Otwórz. Jak pamiętamy, kursor domyślnie znajdzie się w polu edycyjnym, w którym możemy wpisać ścieżkę i nazwę dokumentu, jaki chcemy otworzyć. Wpiszmy teraz "c:\" i naciśnijmy Enter. Gdy wciśniemy teraz Shift+Tab, znajdziemy się na liście plików i folderów dysku C. Pokazane będą jedynie te pliki, które mają rozszerzenie ".doc". Na listę możemy również przejść wciskając kilkakrotnie klawisz Tab. Poruszamy się po niej strzałkami w górę i w dół. Naciśnijmy Enter na folderze Moje Dokumenty. Pojawi się wtedy lista z zawartością tego właśnie foldera. O jeden poziom wyżej wychodzimy wciskając klawisz Backspace. Wyjdźmy więc z Moich Dokumentów do katalogu głównego dysku C i spróbujmy w ramach ćwiczenia posprawdzać inne foldery. Odszukajmy teraz w katalogu głównym dysku C plik o nazwie "nowy.doc", czyli ten, który ostatnio zapisaliśmy. Otwórzmy następnie go, wciskając Enter. W menu Plik znajduje się zawsze lista nazw kilku ostatnio otwieranych przez nas dokumentów. Jest to bardzo przydatne, ponieważ nie zawsze musimy pamiętać dokładnie nazwy naszych plików. Możemy po prostu odnaleźć interesujący nas dokument na liście i nacisnąć Enter. Możemy także znaleźć plik wchodząc do Mojego Komputera i nacisnąć na nim Enter. Wordpad powinien otworzyć się wtedy automatycznie, ale wszystko zależy od konfiguracji systemu. Jeśli będziemy mieli zainstalowany edytor MS Word, to pliki z rozszerzeniem "doc" będą się wtedy otwierały najprawdopodobniej właśnie w nim.  
Spróbujmy teraz wydrukować nasz dokument. Proszę znaleźć w menu Plik polecenie Drukuj (D). Po jego wybraniu otworzy się odpowiednie okno dialogowe. Możemy też to zrobić naciskając Ctrl+P. Przejrzyjmy teraz to okno dialogowe. Zwróćmy uwagę na tzw. przyciski opcji. Po angielsku nazywają się one "radio buttons". Myślę, że nazwa ta trafnie oddaje specyfikę ich działania. W radiu skalą możemy zawsze wybrać tylko jeden z wielu programów. Tak samo działają przyciski opcji. Wybierając jedną z opcji klawiszami strzałek w górę i w dół, dezaktywujemy pozostałe. Tak właśnie działa przycisk Zakres Wydruku. Mamy tu dwie możliwości do wyboru: Wszystko i Strony. Opcja Wszystko oznacza, że wydrukowany zostanie cały dokument. W odpowiednim polu edycyjnym możemy natomiast wpisać zakres stron, jaki chcemy wydrukować. Pamiętajmy, że pomiędzy poszczególnymi elementami okna dialogowego przemieszczamy się klawiszem Tab, a strzałkami wybieramy odpowiednie opcje. Naciśnięcie klawiszy Shift+Tab powoduje przejście o jeden element wstecz. Przycisk Właściwości służy do ustawiania rodzaju nośnika, na jakim chcemy wydrukować dokument (domyślnie ustawiony jest zwykły papier), tego, czy tekst ma być wydrukowany na stronie poziomo, czy pionowo itd. Uwaga! poszczególne Programy udźwiękawiające różnie się zachowują w oknie Właściwości, więc niektórzy użytkownicy mogą mieć z ustawieniem opcji nieco problemów. Pamiętajmy, że naciśnięcie klawisza Esc spowoduje zamknięcie okna bez zmiany ustawień. Zajmijmy się teraz funkcjami związanymi z edycją dokumentu. Jak wiemy, komputer może nam służyć za maszynę do pisania. Jest on jednak czymś więcej, ponieważ edytory tekstów posiadają znacznie więcej funkcji niż zwykła maszyna. W komputerze możemy w każdej chwili nanosić w tekście poprawki, kopiować i przenosić fragmenty tekstu z jednego miejsca do drugiego, zmieniać rodzaj czcionki, kasować dane fragmenty i dokonywać wszelkich innych poprawek. Bardzo przydaje się w tym celu zaznaczanie fragmentów tekstu, które mają być zmienione, usunięte lub przeniesione. Cały dokument możemy zaznaczyć wciskając Ctrl+a. Komenda Zaznacz Wszystko znajduje się także w menu Edycja. Naciskając którąś ze strzałek kursora odznaczamy tekst. Gdy naciśniemy strzałkę w lewo, kursor ustawi się automatycznie przed skasowaniem zaznaczenia na początku zaznaczonego tekstu, czyli w naszym przypadku na początku dokumentu. Naciśnięcie strzałki w prawo spowoduje ustawienie kursora na końcu zaznaczonego tekstu. Odpowiednie fragmenty zaznaczamy strzałkami lub klawiszami Home i End przy wciśniętym klawiszu Shift. Możemy więc używać w tym celu następujących komend: Shift+Strzałka w Prawo/Lewo - zaznaczanie liter, Shift+Strzałka W Górę/Dół - zaznaczanie całych linii, Ctrl+Shift+Strzałka w Prawo/Lewo - zaznaczanie całych słów, Shift+end - zaznaczenie tekstu od miejsca kursora do końca bieżącej linii, Shift+Home - zaznaczenie tekstu od miejsca kursora do początku bieżącej linii, Ctrl+Shift+End - zaznaczenie tekstu od miejsca kursora do końca dokumentu, Ctrl+Shift+Home - zaznaczenie tekstu od miejsca kursora do początku dokumentu. W ten sposób możemy dość szybko zaznaczyć interesujący nas fragment tekstu. Sama komenda Ctrl+Home przenosi nas na początek, a Ctrl+End - na koniec dokumentu, ale nie powoduje ona zaznaczenia żadnego fragmentu. Jest to po prostu szybki, wygodny sposób przemieszczania się po dokumencie. 
Spróbujmy teraz otworzyć nowy dokument w Wordpadzie i napisać kilka zdań. Napiszmy np.: "Oto nowy dokument, z którym będziemy eksperymentować. Zdanie, które teraz piszę, zostanie skopiowane na koniec tego pliku. Ciekawe, co z tego wszystkiego wyjdzie.". Zapiszmy następnie dokument na dysku w folderze Moje Dokumenty pod nazwą "proba". Jeśli dokument o takiej nazwie istnieje już w tym folderze, to pojawi się odpowiednie okno z komunikatem i pytaniem, czy chcemy go zastąpić nowym plikiem, czy też nie. Gdybyśmy odpowiedzieli "nie", musielibyśmy go zapisać pod inną nazwą. Odpowiedzmy jednak twierdząco. Spróbujemy teraz skopiować fragment tekstu na koniec pliku. Proszę zaznaczyć klawiszem Shift i odpowiednimi strzałkami fragment "Zdanie, które teraz piszę, zostanie skopiowane na koniec tego pliku." Pamiętajmy, że po zaznaczeniu nie wolno ruszać kursorem, bo wtedy wszystko się natychmiast odznacza. Skopiujemy teraz nasz fragment do schowka. W systemie Windows 98 takie operacje, jak kopiowanie, czy też przenoszenie plików, robimy poprzez schowek. Schowek służy do tymczasowego przechowywania odpowiednich informacji. Nie ma do niego bezpośredniego dostępu. Komenda Ctrl+C służy do kopiowania rzeczy do schowka. Wykonajmy ją. Teraz, gdy już w schowku znajduje się nasz fragment, możemy swobodnie przemieszczać się kursorem po dokumencie. Przejdźmy więc na koniec dokumentu (Ctrl+End) i wklejmy tam ze schowka nasz fragment. Do wklejania służy komenda Ctrl+V. Sprawdźmy następnie, czy na końcu dokumentu rzeczywiście jest zdanie, które skopiowaliśmy. Komendy związane z kopiowaniem i wklejaniem znajdują się również w menu Edycja, więc można je po prostu stamtąd wybierać. Skasujmy teraz skopiowane zdanie z końca dokumentu. W tym celu należy je zaznaczyć. Najlepiej ustawić się na jego początku i wcisnąć Ctrl+Shift+End. Spowoduje to zaznaczenie tekstu do końca dokumentu. Po to, by go teraz skasować, należy nacisnąć klawisz Delete lub Backspace. Jeśli coś nam się nie uda, to po prostu możemy komendą Alt+F4 zamknąć nasz dokument bez zapisywania jakichkolwiek zmian, a następnie wejść do niego jeszcze raz i zacząć eksperymenty od nowa. Uwaga: kasowanie nie powoduje przeniesienia danego fragmentu do schowka! Jeśli udało się skasować zdanie bez przeszkód, to możemy teraz przenieść to samo zdanie ze środka dokumentu na jego początek. Zaznaczmy je i naciśnijmy Ctrl+X. Komenda ta kasuje zdanie z dokumentu, przenosząc je do schowka. Możemy teraz przejść na początek dokumentu (Ctrl+Home) i nacisnąć Ctrl+V, by je tam wkleić. To wszystko. Pamiętajmy, że schowek może przechowywać tylko to, co do niego wprowadziliśmy ostatnio. Nie można np. skopiować do niego kilku fragmentów, wciskając parę razy klawisze Ctrl+C, ponieważ wtedy będzie się w nim znajdować jedynie to, co skopiowaliśmy ostatnio. Jest tak dlatego, że stare informacje kasowane są ze schowka na rzecz nowych.    
Dotychczas kopiowaliśmy i przenosiliśmy jedynie małe fragmenty, ale pamiętajmy, że to samo możemy robić nawet z bardzo dużymi fragmentami tekstu, a nawet całymi dokumentami. Stwórzmy teraz nowy dokument, napiszmy w nim zdanie "to już drugi dokument" i zapiszmy go pod nazwą "proba2". Przejdźmy następnie do naszego pierwszego dokumentu i skopiujmy cały jego tekst do schowka. W tym celu zaznaczamy cały tekst komendą Ctrl+A i naciskamy Ctrl+C. Zamknijmy teraz dokument komendą Alt+F4 i otwórzmy plik "proba2.doc". Zamknięcie dokumentu nie spowoduje skasowania zawartości schowka. Ustawmy się teraz gdzieś w środku pliku "proba2", np. na literę "d" słowa "drugi",  i wklejmy tam tekst naszego pierwszego dokumentu. Po naciśnięciu Ctrl+V w pliku "proba2.doc" powinny się już znajdować teksty obu dokumentów, przy czym tekst pierwszego powinien się zaczynać po słowie "już". W naszym pliku mamy więc teraz galimatias, dlatego, że wkleiliśmy tekst gdzieś w środku dokumentu, a dokładnie tam, gdzie akurat znajdował się kursor. 
Wspomniałem już o tym, że skasowanie fragmentu tekstu nie powoduje jego przeniesienia do schowka. Nie można więc skasować jakiegoś słowa czy też zdania, a następnie wkleić go w innym miejscu. Po skasowaniu można natomiast z powrotem odzyskać zdanie komendą Cofnij, wybierając ją z menu Edycja lub wciskając Ctrl+Z. Jest to bardzo przydatna komenda, ponieważ przy jej pomocy możemy anulować zmiany, jakich ostatnio dokonaliśmy w dokumencie. 
Następne ćwiczenie będzie polegało na znajdywaniu odpowiednich ciągów znaków w dokumencie. Do tego celu będzie nam potrzebny jakiś większy plik. Proponuję w Moim Komputerze odnaleźć plik "config.txt", znajdujący się na dysku C w folderze Windows. Jest tam bardzo dużo innych plików, więc po to, by szybko znaleźć interesujący nas plik, najlepiej nacisnąć pierwszą literę jego nazwy, albo szybko napisać kilka pierwszych liter lub nawet całą nazwę. Spowoduje to przemieszczenie kursora w odpowiednie miejsce na liście plików. Teraz proponuję skopiować plik "config.txt" do foldera Moje Dokumenty. Moglibyśmy, oczywiście, uruchomić Wordpada i otworzyć plik wpisując po prostu odpowiednią ścieżkę, ale lepiej nie eksperymentować z oryginalnym plikiem, by nie zapisać w nim jakichś niepotrzebnych zmian. Dlatego właśnie skopiujemy oryginał do foldera Moje Dokumenty. Pliki kopiujemy w taki sam sposób, jak fragmenty tekstów w edytorze. Naciśnięcie Ctrl+C spowoduje skopiowanie pliku do schowka. Możemy teraz wyjść do katalogu głównego naciskając Backspace, a potem wejść do foldera Moje Dokumenty i wkleić tam plik poleceniem Ctrl+V. Proszę teraz uruchomić Wordpada i otworzyć skopiowany plik, wpisując w polu edycyjnym "c:\moje dokumenty\config.txt". 
Wydajmy teraz Polecenie Znajdź w menu Edycja (Ctrl+F). Kursor od razu ustawi się w polu edycyjnym, w którym będziemy mogli wpisać ciąg znaków, jaki chcemy znaleźć. Wpiszmy słowo "plik" i naciśnijmy Enter. Jeśli nie będzie żadnego komunikatu, to znaczy, że fragment został odnaleziony. Można więc nacisnąć klawisz Esc, by zamknąć okno dialogowe, a następnie  sprawdzić, czy rzeczywiście kursor ustawił się na interesującym nas słowie. Jeśli chcielibyśmy znaleźć słowo "plik" gdzieś dalej w dokumencie, to nie musielibyśmy ponownie go wpisywać w polu edycyjnym. Wystarczyłoby jedynie wydać polecenie Znajdź Następny. Najprościej jest nacisnąć w tym celu klawisz F3. W tym przypadku nie musimy już naciskać klawisza Enter, ani Esc. 
Kolejną przydatną funkcją jest możliwość zastępowania danych ciągów znaków innymi. Do tego celu służy polecenie Zamień (Ctrl+H). Ustawmy się teraz na początku dokumentu i spróbujmy zastąpić słowo "plik" słowem "dźwig". W odpowiednich polach edycyjnych okna dialogowego będziemy musieli wpisać słowo, którego szukamy oraz to, jakim chcemy je zastąpić. Proszę również zwrócić uwagę na dwa pola wyboru, w których ustalamy, czy program ma uwzględniać przy zamianie duże litery i czy ma uwzględniać całe wyrazy, czy też nie. 
Menu Format służy do formatowania tekstu. Możemy tam m. in. zmieniać czcionkę. By to zrobić, trzeba zaznaczyć fragment tekstu, w którym  czcionka ma być zmieniona. Wchodzimy następnie do menu Format i naciskamy Enter na poleceniu Czcionka. Pojawi się wtedy okno dialogowe, w którym będziemy musieli dokonać wyboru rodzaju, stylu i rozmiaru czcionki. Można też, oczywiście, ustawić parametry czcionki przed rozpoczęciem pisania dokumentu. W menu Format znajduje się również podmenu umożliwiające odpowiednie formatowanie paragrafów. 
Często zdarza się tak, że po otwarciu dokumentu okazuje się, iż program udźwiękawiający nie czyta nam tego, co znajduje się na końcach kolejnych wierszy. Może to oznaczać, że tekst nie jest zawijany, czyli jego wiersze nie są skracane i przenoszone tak, by zmieściły się w oknie dokumentu. Należy wtedy wejść do Opcji w menu Widok i w zakładce zatytułowanej Word ustawić sobie odpowiednie parametry związane z zawijaniem tekstu. Są tam do wyboru trzy opcje: Zawijaj według Linijki, Zawijaj według Okna, oraz Bez Zawijania. Najlepiej ustawić opcję Zawijaj Według Okna, ponieważ wtedy linie tekstu będą miały taką długość, by mogły zmieścić się w oknie dokumentu. 
Na tym chciałbym zakończyć omawianie edytora Wordpad. Wymieniłem tu, oczywiście, jedynie podstawowe funkcje tej aplikacji. Wszystkie menu są tam bardziej rozbudowane. Myślę jednak, że nie ma sensu omawiać wszystkich poleceń, ponieważ Czytelnik zawsze może przejrzeć menu i sam sprawdzić, jak działa dana komenda. 
Na koniec tego rozdziału warto jeszcze wspomnieć o innych edytorach. Większość osób zapewne będzie używała edytora MS Word, ponieważ jest on niezwykle rozbudowany i bardzo popularny. Daje on dużo więcej możliwości obróbki tekstu niż Wordpad. Bardzo pożyteczną funkcją jest np. sprawdzanie i poprawa błędów ortograficznych. W niniejszej książce nie będę jednak omawiał tego edytora, ponieważ nie należy on do integralnych komponentów systemu Windows 98. Wchodzi on w skład pakietu Microsoft Office, który należy osobno zainstalować na komputerze. 
Bez względu na to, z jakiego edytora tekstów korzystamy, struktura aplikacji jest prawie zawsze taka sama. Funkcje związane z otwieraniem, tworzeniem, zapisywaniem, drukowaniem i formatowaniem dokumentów, działają bardzo podobnie we wszystkich edytorach. Nawet przyspieszacze są zazwyczaj takie same. O różnicach można zawsze dowiedzieć się naciskając klawisz Alt, co spowoduje wejście do paska menu. Ci, którzy wiedzą, jak używać Wordpada, z łatwością będą mogli pracować w każdym innym edytorze tekstów. 
 
 
Rozdział 4 
Eksplorator Windows 
 
 
Aplikacje Mój Komputer i Eksplorator Windows działają bardzo podobnie, dlatego też większość omawianych w tym rozdziale zagadnień będzie odnosiła się również do Mojego Komputera. Eksplorator umożliwia nam zarządzanie plikami i folderami, kopiowanie, kasowanie, odszukiwanie i zmienianie nazwy plików oraz wykonywanie takich operacji, jak np. formatowanie dysku. Różnice pomiędzy tymi dwiema aplikacjami są praktycznie niewielkie. W niniejszym rozdziale chciałbym krótko opisać Eksploratora Windows. Zdaję sobie sprawę, że niewiele osób niewidomych z niego korzysta, ale ponieważ stanowi on integralną część systemu Windows 98, sądzę, iż trzeba poświęcić mu nieco miejsca. 
Proponuję zatem uruchomić Eksploratora. W tym celu musimy wejść do menu Programy i go tam znaleźć. Najlepiej więc nacisnąć Klawisz Windows, p, a następnie literę E. Po tej sekwencji powinien się on uruchomić. Zamknijmy go następnie naciskając Alt+F4 i spróbujmy, w ramach ćwiczenia, uruchomić go w inny sposób. Proszę nacisnąć lewy Klawisz Windows+E. Skrót ten uruchamia właśnie Eksploratora. Jeśli nie jesteśmy pewni, czy skrót zadziałał, możemy sprawdzić, czy na górze okna, w którym jesteśmy, znajduje się pasek tytułu ze słowem "eksploracja". Aplikację tę możemy również uruchomić wchodząc do menu kontekstowego Kosza i wybierając komendę Eksploruj. Będąc w oknie Eksploratora, proponuję, na wszelki wypadek, spróbować je zmaksymalizować. Naciśnijmy więc kombinację klawiszy Alt+spacja, by wejść do menu systemowego, a następnie M. Uruchamiając aplikacje, z którymi jeszcze nie pracowaliśmy, należy pamiętać o tym, iż w ich oknach mogą być widoczne tzw. paski narzędzi. Obsługuje się je tylko myszą, więc najlepiej jest je wyłączyć. Gdy paski narzędzi w niektórych aplikacjach są włączone, programy udźwiękawiające mogą się gubić i w rezultacie utrudniać osobie niewidomej pracę. Sytuację taką mamy np. w programie FineReader, służącym do rozpoznawania tekstów. Działa on najlepiej wtedy, gdy paski narzędzi są wyłączone. Wejdźmy teraz do menu Widok (Alt+W) i znajdźmy tam podmenu zatytułowane Paski Narzędzi. Rozwińmy je strzałką w prawo lub klawiszem Enter i zobaczmy, które elementy są tam wybrane. Wszystko, co jest wybrane, musimy odznaczyć, naciskając Enter. Wyłączenie jednego elementu spowoduje automatyczne wyjście z menu, więc po to, by odznaczyć wszystkie, należy wejść tam kilka razy i każdy element wyłączyć osobno. 
Okno Eksploratora podzielone jest na dwie części, zwane panelami. W lewym panelu znajduje się lista dysków i folderów, a w prawym - lista z zawartością dysku lub foldera, na którym właśnie stoi kursor. Proszę zauważyć, że Eksplorator zachowuje się różnie, w zależności od tego, w jaki sposób go uruchomimy. Jeśli wybierzemy go z menu kontekstowego Kosza, to w prawym panelu wyświetlona będzie lista skasowanych plików, które znajdują się w Koszu. Jeśli natomiast uruchomimy go z menu Programy, to w prawym panelu będziemy mieli zawartość dysku twardego. Pomiędzy panelami przełączamy się klawiszem Tab oraz Shift+tab. Lewy panel określany jest przez niektóre programy udźwiękawiające mianem "widok drzewa", a prawy - "widok listy". W lewym panelu mamy wielopoziomową listę dysków i folderów. Możemy się po niej przesuwać klawiszami strzałek w górę i w dół. Na samej górze mamy pulpit, niżej - Mój Komputer, stację dyskietek, dysk twardy, znajdujące się na nim foldery itd. Spróbujmy teraz sprawdzić, jak to działa. Gdy ustawimy się kursorem na stacji dyskietek, pojawi się komunikat o braku dyskietki. Będziemy mieli do wyboru dwa przyciski: Ponów Próbę oraz Anuluj. Możemy po prostu nacisnąć Enter na przycisku Anuluj, albo też włożyć do stacji jakąś dyskietkę i ponowić próbę jej odczytania. W lewym panelu pewne foldery mogą być zamknięte, a inne - otwarte. By otworzyć folder i zobaczyć jego zawartość, należy ustawić na nim kursor i nacisnąć strzałkę w prawo. Strzałka w lewo służy do zamykania folderów. Przejdźmy teraz w lewym panelu na dysk C i naciśnijmy strzałkę w prawo, by go otworzyć. Strzałką w dół możemy teraz wybierać znajdujące się na nim foldery. Przejdźmy do prawego panelu i spróbujmy przemieszczać się po nim klawiszami strzałek. Zalecenia dotyczące ustawienia rozmieszczenia ikon w Eksploratorze są takie same, jak te, o których pisałem podczas omawiania Mojego Komputera. Najlepiej wejść do menu Widok i ustawić Listę lub Szczegóły, ponieważ wtedy będziemy mogli przemieszczać się po liście strzałką w górę i w dół. Jeśli natomiast będą ustawione Małe lub Duże Ikony, to będziemy musieli używać wszystkich klawiszy strzałek, ponieważ będą one rozmieszczone na ekranie w kilku kolumnach. W menu Widok znajduje się podmenu Rozmieść Ikony, w którym możemy ustawić kolejność, w jakiej będą one wyświetlane na liście. Mogą być posortowane według nazw, typów, rozmiarów lub dat. Jeśli na liście znajduje się dużo elementów, to można przemieszczać się po niej również klawiszem Page Down, przesuwając się o jeden ekran w przód, albo Page Up, przemieszczając się o jeden ekran wstecz. Proszę poeksperymentować. Należy pamiętać, że nazwy plików wyświetlane są w Eksploratorze jedynie w prawym panelu. Po to, by otworzyć folder lub plik w prawym panelu, naciskamy na nim Enter. Jeśli będzie to folder, wyświetli się jego zawartość, a jeśli naciśniemy Enter na jakimś dokumencie, uruchomi się odpowiednia aplikacja i pojawi się okno z jego zawartością. Przy pomocy Eksploratora możemy otworzyć kilka dokumentów jednocześnie. Wystarczy po prostu zaznaczyć te pliki, które chcemy otworzyć i nacisnąć Enter. 
Zarówno w Moim Komputerze,  jak i w Eksploratorze Windows możemy zaznaczać pliki, które chcemy otworzyć, skopiować, skasować czy też przenieść. Procedura ta działa podobnie, jak zaznaczanie fragmentów tekstu w edytorze Wordpad. Możemy po prostu ustawić się na pierwszym pliku, który chcemy skopiować, wcisnąć Shift i strzałką w górę lub w dół oznaczać kolejne pliki. Po zaznaczeniu nie możemy oczywiście naciskać samych strzałek, ponieważ spowoduje to odznaczenie wszystkich plików. Komenda Ctrl+A spowoduje oczywiście zaznaczenie wszystkich plików. Należy również pamiętać o komendach Ctrl+Shift+End (zaznaczenie wszystkiego od bieżącego miejsca do końca listy) oraz Ctrl+Shift+Home (zaznaczenie wszystkich plików od miejsca, w którym się znajdujemy, do początku listy). 
Co jednak zrobić, jeśli chcemy skopiować pliki, które nie znajdują się obok siebie? Bardzo rzadko przecież zdarza się, że nazwy interesujących nas plików wyświetlone są jedna pod drugą. Wyobraźmy sobie, że chcemy skopiować z listy drugi i piąty plik. W tym celu musimy ustawić kursor na drugim pliku, a następnie przy wciśniętym klawiszu Ctrl wybrać strzałką w dół plik piąty i nacisnąć spację. Spowoduje to jego zaznaczenie. Gdybyśmy chcieli skopiować jeszcze dziesiąty plik, to zrobilibyśmy dokładnie tak samo; należałoby wcisnąć Ctrl, wybrać interesujący nas element i oznaczyć go spacją. Na drugim pliku na liście nie musieliśmy wciskać spacji, ponieważ wybraliśmy go po prostu strzałką. Przy oznaczaniu spacja działa jak przełącznik. Jedno jej naciśnięcie powoduje oznaczenie, a ponowne - odznaczenie pliku. W ten sposób możemy więc dokładnie wybrać pliki do kopiowania, przenoszenia czy kasowania. Uważny czytelnik już zapewne wie, jak skopiować wybrane pliki. Wystarczy nacisnąć Ctrl+C, przejść do foldera, w którym chcemy mieć kopie, a następnie wkleić pliki ze schowka, naciskając Ctrl+V. Przenosimy pliki komendą Ctrl+X (a potem, oczywiście, Ctrl+V), a kasujemy naciskając klawisz Delete. 
Stwórzmy teraz na dysku C nowy folder. W tym celu należy wybrać w lewym panelu dysk C i wejść klawiszem Alt do menu Plik. Znajdźmy tam podmenu Nowy i rozwińmy je strzałką w prawo lub klawiszem Enter. Wybierzmy następnie polecenie Folder i naciśnijmy Enter. Pojawi się okno dialogowe. W polu edycyjnym wpisana jest już domyślna nazwa nowego foldera, ale możemy ją w każdej chwili zmienić. Wpiszmy więc własną nazwę foldera, np. "teksty" i zatwierdźmy ją klawiszem Enter. To wszystko. Mamy już nowy, pusty folder. Ustawmy teraz na nim kursor i spróbujmy go skasować. Można to zrobić wchodząc do menu Plik i wybierając odpowiednie polecenie lub też wciskając po prostu klawisz Delete. Pojawi się zapytanie, czy naprawdę chcemy umieścić folder i jego zawartość w Koszu. Jeśli nie chcemy tego robić, wystarczy wybrać klawiszem Tab przycisk Nie i nacisnąć Enter. Domyślnym przyciskiem jest Tak, więc odpowiadając twierdząco na zapytanie wystarczy po prostu nacisnąć Enter. Istnieje również polecenie, które powoduje skasowanie danego elementu bez umieszczania go w Koszu. Tak usuniętego pliku nie można już odzyskać, więc należy używać tego polecenia z ostrożnością. Jest to kombinacja klawiszy Shift+Delete. 
Następne ćwiczenie będzie polegało na zmianie nazwy pliku. W każdej chwili mamy możliwość zmiany nazwy foldera, pliku, czy też ikony na pulpicie. Jak zwykle, istnieje na to kilka sposobów. Należy tylko pamiętać o tym, że zmieniając nazwę pliku nie powinniśmy zmieniać lub likwidować jego rozszerzenia. Wspominałem już, że na podstawie rozszerzenia system ustala, jakich aplikacji używać do otwarcia danych plików. Zmiana lub zlikwidowanie rozszerzenia może zatem zaburzyć pracę komputera. Spróbujmy teraz odnaleźć w folderze Moje Dokumenty plik o nazwie "config.txt". Wejdźmy następnie do menu Plik i wybierzmy polecenie Zmień Nazwę. W polu edycyjnym wpiszmy nazwę "zmiana.txt" i naciśnijmy Enter. Polecenie Zmień Nazwę znajduje się także w menu kontekstowym. Istnieje również skrót klawiszowy, umożliwiający przeprowadzenie tej operacji. Jest to klawisz F2. 
Znajdźmy teraz plik "zmiana.txt" i wejdźmy do menu kontekstowego. Wybierzmy z niego polecenie Właściwości. Nazwa ta może nic nie mówić początkującemu użytkownikowi komputera, dlatego też wymaga ona wyjaśnienia. Polecenie Właściwości służy do tego, by dowiedzieć się czegoś o danym dysku, folderze czy też pliku. Po jego wydaniu pojawia się okno dialogowe z informacjami o tym, kiedy dany plik lub folder został utworzony, jaki ma on rozmiar itd. Jeśli otworzymy okno Właściwości dysku twardego, to pojawią się w nim takie informacje, jak np. etykieta dysku, przestrzeń zajęta przez pliki i foldery, całkowita przestrzeń, wolna przestrzeń itd. Uruchamiając Właściwości możemy więc dowiedzieć się np. o tym, jak duży jest nasz dysk twardy i ile mamy na nim wolnego miejsca. Dla zaawansowanych użytkowników jest to bardzo przydatna komenda. Do właściwości można też wejść naciskając Alt+Enter. Okno Właściwości może mieć różny wygląd, zależnie od elementu, o którym chcemy się czegoś dowiedzieć. Może ono nieraz posiadać zakładki, pomiędzy którymi należy się przełączać klawiszami Ctrl+Tab. 
Okno dialogowe Właściwości umożliwia nam również ustawianie tzw. atrybutów plików. Są to jednak ustawienia, których początkujący użytkownik nie powinien w zasadzie zmieniać. Przydatny może być jedynie atrybut "Tylko do Odczytu". Służy on do tego, by zabezpieczać dany plik przed jego modyfikacją lub skasowaniem. Jeśli więc mamy jakiś cenny plik tekstowy i wiemy, że nie będziemy chcieli go zmieniać, to na wszelki wypadek możemy stojąc na nim wejść do Właściwości i zaznaczyć pole wyboru Tylko do Odczytu. Nie należy jednak nadużywać tego polecenia, ponieważ zaznaczając pewne pliki wykonywalne można spowodować niepoprawne działanie programów. 
 
 
Rozdział 5 
kopiowanie, przenoszenie i kasowanie 
 
 
Zagadnienia związane z kopiowaniem, kasowaniem i przenoszeniem plików zostały już omówione, jednak ze względu na to, iż każdy użytkownik powinien umieć to robić, zdecydowałem się na zamieszczenie kilku ćwiczeń, by Czytelnicy mogli dobrze opanować te umiejętności. Jest to niezwykle ważne. Zawsze, gdy tworzymy jakiś dokument, np. piszemy artykuł, książkę lub pracę magisterską, musimy się liczyć z tym, że cała nasza praca może pójść na marne, jeśli zdarzy się jakaś awaria. Wszyscy przecież wiemy o wirusach komputerowych, które potrafią nieodwracalnie zniszczyć wszystkie dane na dysku twardym. Czasami zdarza się, że same dyski twarde odmawiają posłuszeństwa. Często tworzą się na nich błędy, a nieraz po prostu przestają działać. Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że przypadkowe skasowanie jakiegoś pliku może wywołać nieprzyjemne skutki. Dlatego właśnie zawsze, gdy wykonujemy jakąś ważną pracę, musimy sporządzać kopie naszych dokumentów na dyskietkach lub płytach CD. W razie awarii będziemy mogli je z powrotem skopiować na dysk twardy. Lepiej jest, oczywiście, robić takie backupy na płytach CD-ROM, ponieważ mogą one pomieścić nieporównywalnie więcej danych niż dyskietki. Jednak ze względu na to, iż programy do nagrywania płyt nie wchodzą standardowo w skład pakietu z systemem Windows, nie będę ich omawiał. 
Proponuję zatem zaopatrzyć się w pudełko dyskietek. Jak wiadomo, dyskietki służą do przenoszenia danych z jednego komputera na drugi. Każda nowa dyskietka musi być przed użyciem sformatowana. Obecnie nowe dyskietki są już zazwyczaj formatowane, więc nie trzeba tego robić, chyba, że komputer nie będzie mógł ich czytać. Po to jednak, by to zrobić, wystarczy wybrać w Moim Komputerze dyskietkę (A:), wejść Klawiszem Aplikacji do menu kontekstowego i wybrać polecenie Formatuj. 
UWAGA! Polecenia tego należy używać z ostrożnością, ponieważ omyłkowe sformatowanie dysku twardego spowoduję utratę wszystkich danych, które się na nim znajdują! 
Po wydaniu polecenia Formatuj pojawi się okno dialogowe, w którym będziemy mogli poustawiać odpowiednie opcje. Najczęściej jednak nic nie wymaga ustawiania, więc można przejść klawiszem Tab na przycisk Rozpocznij i nacisnąć Enter. Domyślnie ustawiona jest w tym oknie opcja Szybkie Wymazywanie. Dyskietka formatowana jest wtedy szybko, ale komputer nie sprawdza, czy są na niej uszkodzone sektory. Jeśli więc chcemy mieć pewność, że dyskietka nie jest uszkodzona, to należy wybrać przycisk opcji Pełne.  
Po sformatowaniu dyskietki możemy już na nią kopiować pliki. Wejdźmy teraz na nią i utwórzmy tam dwa nowe foldery. Przypominam, iż w tym celu należy wejść do menu Plik, wybrać Nowy, tam z kolei wybrać Folder i w polu edycyjnym okna dialogowego wpisać nazwę nowego foldera. Proponuję jednemu z nich nadać nazwę "dokument", a drugiemu - "tekst". Teraz skopiujmy do foldera "tekst" jakiś plik z rozszerzeniem "txt", znajdujący się w katalogu Windows na dysku C. Naciskając Alt+F4 zamknijmy więc okno z zawartością dyskietki i wybierzmy w Moim Komputerze dysk C. Znajdźmy klawiszami strzałek folder Windows i naciśnijmy Enter. Zobaczmy następnie, jakie foldery i pliki się tam znajdują i wybierzmy jakiś plik z rozszerzeniem "txt". Stojąc na nim, naciśnijmy Ctrl+C. Jak pamiętamy, spowoduje to skopiowanie pliku do schowka. Teraz wyjdźmy z tego foldera, zamknijmy okno z zawartością dysku twardego i przejdźmy znowu na dyskietkę. Klawiszami strzałek odszukajmy następnie folder Tekst i wejdźmy tam klawiszem Enter. Tu właśnie będziemy musieli wkleić plik ze schowka, naciskając Ctrl+V. W ten sposób właśnie skopiowaliśmy plik na dyskietkę. 
Proponuję teraz wejść do foldera Moje Dokumenty i skopiować stamtąd jakiś plik z rozszerzeniem "doc" na dyskietkę do foldera Dokumenty. Jeśli brak jest takiego pliku, to przecież możemy go stworzyć w edytorze Wordpad. Myślę, że nie muszę już podpowiadać, jak wykonać to ćwiczenie. 
Istnieje również prostszy sposób kopiowania na dyskietkę. Jeśli ustawimy kursor na pliku, który chcemy przegrać, i naciskając Klawisz Aplikacji wejdziemy do menu kontekstowego, to jedna z pozycji będzie się nazywała Wyślij do. Po rozwinięciu podmenu strzałką w prawo jedną z pozycji będzie Dyskietka. Gdy naciśniemy tam Enter, plik zostanie skopiowany na dyskietkę.  
Spróbujmy teraz skasować z dyskietki cały folder Tekst. W tym celu przejdźmy w Moim Komputerze na dyskietkę, ustawmy kursor na tym folderze i naciśnijmy klawisz Delete. Na pytanie, czy chcemy skasować folder, odpowiedzmy twierdząco, naciskając T lub Enter. Jeszcze jedna uwaga: pliki i foldery kasowane z dyskietek nie są umieszczane w koszu, nie można więc ich łatwo odzyskać. 
W tej chwili na dyskietce pozostał jedynie folder Dokumenty. Przeniesiemy znajdujący się w nim plik na dysk twardy. Proszę wejść do tego foldera, ustawić kursor na pliku z rozszerzeniem "doc" i nacisnąć Ctrl+X. Komenda ta przenosi właśnie plik do schowka. Wejdźmy teraz do foldera Moje Dokumenty na dysku twardym i naciśnijmy Ctrl+V, by wkleić ze schowka plik, który właśnie przenosimy. W tym momencie powinien pojawić się komunikat z informacją, że plik, który chcemy wkleić, już istnieje. Jest to logiczne. Przecież w tym folderze istnieje oryginał, którego kopię sporządziliśmy na dyskietce. Odpowiedzmy więc twierdząco na pytanie, czy chcemy go zastąpić. Sprawdźmy następnie, czy na dyskietce w folderze Dokument znajduje się jakiś plik. Folder musi już być pusty. 
Kopiowanie i przenoszenie plików z jednego foldera do drugiego na dysku twardym odbywa się identycznie. W ten sposób możemy nawet kopiować całe foldery z podkatalogami. Kopiując coś na dyskietkę, nie musimy zakładać w niej folderów, ponieważ możemy po prostu wszystko kopiować do katalogu głównego. Foldery służą jedynie po to, by móc segregować pliki i w ten sposób utrzymywać na dysku porządek.  
 
 
Rozdział 6 
Tworzenie Skrótów 
 
 
W Eksploratorze Windows i Moim Komputerze możemy tworzyć tzw. skróty, czyli specjalne ikony, dzięki którym będziemy mogli szybko uruchamiać aplikacje. Jest to niezwykle wygodne, szczególnie wtedy, gdy z jakiegoś programu korzystamy bardzo często. Skróty te zazwyczaj znajdują się na pulpicie lub w menu Start. 
Utwórzmy teraz skrót w Eksploratorze. Proszę uruchomić Eksploratora i w lewym panelu stanąć kursorem na pulpicie. To właśnie w lewym panelu wybieramy miejsce, gdzie ma być utworzony skrót. Pulpit znajduje się na początku listy dysków i folderów, więc można przejść tam od razu, naciskając klawisz Home. Naciśnięcie klawisza End spowodowałoby ustawienie kursora na ostatnim elemencie listy. Gdy już obraliśmy pulpit jako miejsce skrótu, możemy wejść do menu Plik i w podmenu Nowy odszukać polecenie Skrót. Gdy naciśniemy na nim Enter, pojawi się okno dialogowe, w którym będziemy mogli wpisać ścieżkę i dokładną nazwę pliku, do jakiego chcemy mieć skrót. Często bywa jednak tak, że dokładnej nazwy programu nie znamy. Wtedy możemy przejść klawiszem Tab na przycisk Przeglądaj, nacisnąć Enter, a następnie odnaleźć odpowiedni folder i program, posługując się w tym celu klawiszem Tab i strzałkami kursora. W oknie dialogowym jest pole o nazwie "Pliki Typu". Domyślnie wybrane są programy, ale możemy z listy wybrać "Wszystkie Pliki", żeby móc przeglądać również pliki tekstowe. Gdy ustawimy kursor na interesującym nas pliku, jego nazwa pojawi się automatycznie w polu edycyjnym. Można teraz nacisnąć Enter, następnie przycisk Dalej, wpisać nazwę dla naszego skrótu i kliknąć przycisk Zakończ. W prawym panelu Eksploratora wyświetlona jest zawartość pulpitu, więc możemy sprawdzić, czy pojawił się skrót o nazwie, którą wpisaliśmy. 
W ramach ćwiczenia proponuję zrobić skrót do Wordpada. Ustawmy więc kursor w lewym panelu Eksploratora na pulpicie i naciśnijmy Alt+p, N i S. Tak właśnie można uruchomić program do tworzenia skrótów. Wybierzmy przycisk Przeglądaj i odszukajmy w katalogu c:\program files\accessories plik o nazwie "wordpad.exe". Następnie wciśnijmy Enter, później przycisk Dalej i wpiszmy dla naszego skrótu nazwę "wordpad". Po naciśnięciu klawisza Enter powinien on się pojawić na pulpicie. Skróty z pulpitu można usuwać identycznie jak pliki czy inne ikony, czyli wciskając klawisz Delete. Możemy również tworzyć skróty do folderów, ale wtedy nie mamy już możliwości przeglądania zawartości dysku; musimy wpisać w polu edycyjnym całą ścieżkę do foldera. 
Istnieje również dużo prostsza metoda tworzenia skrótów na pulpicie. Stojąc na danym pliku można wejść do menu Wyślij Do w menu kontekstowym i odnaleźć tam pozycję Pulpit (Utwórz Skrót). Po naciśnięciu klawisza Enter pojawi się komunikat, że na pulpicie zostanie utworzony nowy skrót. Wystarczy go zatwierdzić. 
Warto też wspomnieć o tym, iż ikona skrótu pozwala nam na przypisanie tzw. klawisza skrótu. Naciskając go i równocześnie wciskając Ctrl+Alt możemy szybko uruchomić daną aplikację lub otworzyć dokument. Spróbujmy przypisać taki klawisz ikonie skrótu do Wordpada. W tym celu należy nacisnąć Alt+Enter, by wejść do Właściwości. Robimy to, oczywiście, stojąc na ikonie Wordpada. Pierwszą zakładką będzie tam Skrót. Znajdźmy klawiszem Tab pole zatytułowane Klawisz Skrótu. Na razie brak jest takiego klawisza. Naciśnijmy tu np. literę "t", a potem Enter, żeby zamknąć okno dialogowe. Od tej pory po wciśnięciu kombinacji Ctrl+Alt+T uruchomi się Wordpad, niezależnie od tego, gdzie i w jakiej aplikacji w danym momencie będziemy. Należy pamiętać o tym, by nie przypisywać klawiszy skrótu, które mają przypisane już jakieś ikony. Ikona programu udźwiękawiającego Window-Eyes ma np. przypisany klawisz skrótu. Uruchamia się go naciskając Ctrl+Alt+W. Dlatego właśnie ikonie Wordpada przypisaliśmy klawisz T, a nie W. 
W pewnym momencie możemy dojść do wniosku, że nie chcemy już używać klawisza skrótu i że przydałoby się go skasować. Bardzo łatwo można to zrobić. Należy wejść do Właściwości ikony, a następnie tam, gdzie przypisany jest klawisz skrótu, nacisnąć cokolwiek, z wyjątkiem cyfr i liter. Możemy np. nacisnąć klawisz Ctrl. W polu edycyjnym pojawi się wtedy słowo "brak". 
 
 
Rozdział 7 
Odnajdywanie plików 
 
 
Czasami zdarza się, że znamy nazwę jakiegoś dokumentu, ale nie pamiętamy, gdzie on się znajduje. Przeglądanie wszystkich folderów zajęłoby bardzo dużo czasu. W takich przypadkach przydatna jest funkcja odnajdywania plików. Choć następne ćwiczenie wykonamy w Eksploratorze, to warto wiedzieć, iż polecenie Znajdź działa także wtedy, gdy jesteśmy na pulpicie lub w Moim Komputerze. 
Proszę otworzyć Eksploratora (Klawisz Windows, P, E) i w lewym panelu wybrać dysk C. Proszę następnie nacisnąć F3. Klawisz ten uruchamia właśnie funkcję Znajdź. Znajduje się ona również w menu Start, więc w każdym momencie można z niej korzystać naciskając Klawisz Windows+F. Otwiera się wtedy nowe okno z paskiem tytułu i paskiem menu. Zmaksymalizujmy je (Alt+Spacja, m). W przeciwieństwie do innych aplikacji, to okno ma trzy zakładki, pomiędzy którymi możemy się przełączać klawiszami Ctrl+Tab (następna zakładka) i Ctrl+Shift+Tab (poprzednia zakładka). W poszczególnych zakładkach możemy określić kryteria, jakie mają spełniać pliki, które mają być odnalezione. Pierwsza zakładka to Nazwa i Lokalizacja. Kursor ustawiony jest w polu edycyjnym Nazwa, w którym można wpisać nazwę lub część nazwy pliku, jaki chcemy znaleźć. Plik będzie poszukiwany na dysku C, ponieważ właśnie taki wybraliśmy w Eksploratorze. Kilkakrotne naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście na pole Szukaj w. Tam możemy wybrać dysk, a nawet folder, w którym system Windows ma szukać plików. Jeśli wybierzemy Mój Komputer, to pliki będą poszukiwane na wszystkich dyskach. Wpiszmy teraz w polu Nazwa słowo "config" i naciśnijmy Enter. Po chwili w oknie pojawi się lista odnalezionych plików, które w nazwie mają słowo "config". Z listy można wybierać pliki kursorem i otwierać je, naciskając Enter. Proszę poeksperymentować i spróbować odszukać jakieś inne pliki. Nie proponuję jednak ich otwierania. Przy wyszukiwaniu plików nie trzeba wpisywać całych nazw. Jeśli chcemy znaleźć wszystkie pliki, których nazwy zaczynają się od liter "do", można w polu edycyjnym wpisać "do*". Gwiazdka i pytajnik to tzw. znaki globalne. Zastępują one znaki, których nie znamy. Gwiazdka zastępuje ciąg znaków, a pytajnik - jeden dowolny znak. Tak więc jeśli napiszemy "p*.txt", to program odnajdzie wszystkie pliki, których nazwa rozpoczyna się na literę "p" i które mają rozszerzenie "txt". Jeśli napiszemy "m?je.doc", to będziemy szukali plików, które mogą się nazywać "moje.doc", "myje.doc", "maje.doc" itd., ponieważ po literze "m" jest jeden znak, którego nie znamy.  
Następną zakładką w oknie Znajdź jest Data. Tu możemy określić, które pliki mają być szukane, wpisując odpowiedni przedział czasu, w jakim zostały stworzone. Jest to bardzo wygodne wtedy, gdy całkowicie zapomnieliśmy nazwę jakiegoś dokumentu, a wiemy, że został on stworzony np. kilka dni temu. By odszukać taki plik, będziemy musieli wybrać odpowiednie opcje i w polach edycyjnych wpisać dwie daty, oznaczające początek i koniec przedziału czasu, w którym zostały stworzone lub zmodyfikowane nasze dokumenty. Znowu proponuję poeksperymentować, ponieważ uważam, że nie ma sensu, bym szczegółowo opisywał to okno dialogowe. 
 
 
Rozdział 8 
Pomoc Systemu Windows 
 
 
Jedną z poleceń menu Start jest Pomoc. Okno pomocy możemy więc otworzyć wciskając Klawisz Windows, c. Na ekranie pojawia się wtedy coś w rodzaju podręcznika, w którym możemy wyszukiwać interesujące nas informacje. Początkującym użytkownikom radzę korzystać z Pomocy, ponieważ można tam się dowiedzieć praktycznie o każdej funkcji systemu Windows i o każdej aplikacji. Pomoc dla poszczególnych aplikacji znajduje się w ich paskach menu. Jeśli więc nawet uruchomimy zupełnie nieznany nam program, to prawie zawsze będziemy mogli wejść do Pomocy i dowiedzieć się, jak z niego korzystać i co oznaczają poszczególne opcje w menu. 
Proszę teraz przejść na pulpit (lewy Klawisz Windows+M) i otworzyć Pomoc z menu Start (lewy Klawisz Windows, c). 
W oknie Pomocy są trzy zakładki: Spis Treści, Indeks oraz Wyszukaj. W każdej z tych zakładek możemy szukać informacji w inny sposób. W Spisie Treści poszczególne elementy posortowane są według tematu, w zakładce Indeks wszystkie tematy poukładane są alfabetycznie, natomiast zakładka Wyszukaj umożliwia nam odnajdywanie tematów zawierających określone słowo czy też wyrażenie. Po wejściu do Pomocy pierwszą aktywną zakładką jest zawsze ta, z której ostatnio korzystaliśmy. 
Wejdźmy teraz do Pomocy i sprawdźmy, która z nich jest aktywna. Gdy naciśniemy Shift+Tab, przesuniemy się na pole z nazwą aktywnej zakładki. Tu możemy przechodzić z jednej zakładki do drugiej lewym i prawym klawiszem strzałki kursora. Takie przemieszczanie się pomiędzy zakładkami możliwe jest jedynie wtedy, gdy znajdujemy się w polu zakładki, czyli tam, gdzie wyświetlona jest sama jej nazwa. Gdybyśmy byli w innym polu, np. w jej polu edycyjnym, to z jednej zakładki do drugiej moglibyśmy się przemieszczać jedynie wciskając klawisze Ctrl+Tab i Ctrl+Shift+Tab. Wybierzmy zakładkę Spis Treści. 
Zamknijmy teraz Pomoc (Alt+F4) i otwórzmy ją ponownie. Zauważmy, że aktywną zakładką będzie Spis Treści i że kursor ustawi się na liście tematów. Po to, by przejść do pola z samymi nazwami zakładek musimy więc nacisnąć Shift+Tab. 
Zobaczmy teraz, co znajduje się na liście tematów w Spisie Treści. Poszczególne tematy można rozwijać strzałką w prawo. Spowoduje to wyświetlenie czegoś w rodzaju listy rozdziałów. Każdy taki rozdział może mieć jeszcze podrozdziały. Naciśnięcie strzałki w lewo na danym rozdziale spowoduje zamknięcie listy jego podrozdziałów. 
Rozwińmy teraz temat Eksplorowanie Komputera, z listy jego rozdziałów wybierzmy strzałką w dół Pliki i Foldery, rozwińmy go, a następnie wybierzmy Skróty Klawiatury, a po rozwinięciu - jeden z podrozdziałów i naciśnijmy klawisz Enter. Zostanie on wtedy wyświetlony na ekranie w oknie aplikacji. Okno Pomocy ma oczywiście pasek tytułu i swoje własne menu. Z mojego doświadczenia wynika, że osoby niewidome mogą mieć trudności z czytaniem niektórych okien oraz z wejściem do menu; wszystko zależy od programu udźwiękawiającego, jakiego używamy. W menu jest przycisk Wstecz, którego kliknięcie powoduje zamknięcie okna pomocy. Wracamy wtedy do okna dialogowego z zakładkami. 
Zakładka Indeks wyświetla tematy alfabetycznie. W polu edycyjnym możemy wpisać pierwsze litery, od jakich ma się  zaczynać poszukiwany przez nas temat. W następnym polu pojawia się lista tematów zaczynających się od tego właśnie ciągu liter. Możemy wtedy ustawić kursor na interesującym nas temacie i kliknąć przycisk Wyświetl. Na ekranie pojawi się wtedy okno Pomocy z opisem danego zagadnienia. 
W zakładce Wyszukaj możemy wpisać słowo, które nas interesuje. Na liście zostaną wyświetlone tematy zawierające to słowo. 
Uważam, że dalszy opis Pomocy jest zbędny, ponieważ każdy może sprawdzić, jak działa to w praktyce i postarać się tak ją skonfigurować, by dostęp do niej był jak najlepszy. 
 
 
Rozdział 9 
Panel Sterowania 
 
 
Jednym z komponentów Mojego Komputera i menu Start jest Panel Sterowania, umożliwiający nam konfigurację komputera, ustawianie różnych parametrów, instalację i odinstalowywanie aplikacji itd. 
Wejdźmy teraz do Panelu Sterowania z menu Ustawienia. Naciśnijmy więc Klawisz Windows, U, a następnie P. Okno Panelu Sterowania zawiera, oczywiście, pasek tytułu, pasek menu oraz ikony, umożliwiające nam zmianę parametrów systemu i odpowiednią konfigurację. Zawartość okna w dużej mierze zależy od tego, jakie aplikacje mamy zainstalowane na komputerze. Jak zwykle, powinniśmy pamiętać o zmaksymalizowaniu okna. Ikony mogą być w nim wyświetlone w różny sposób, zupełnie jak w oknie Mojego Komputera. Możemy więc wejść do menu Widok (Alt+W) i ustawić najdogodniejszy dla nas sposób rozmieszczenia ikon, np. Listę lub Szczegóły. Zagadnienia te omawiałem szerzej w rozdziale poświęconym Mojemu Komputerowi. 
Już po nazwach ikon można zorientować się, do czego służą. Data/Godzina umożliwia nam ustawianie daty i czasu w komputerze. Jak pamiętamy, zegar wyświetlony jest także na pasku zadań, więc w każdej chwili można odczytać datę i czas. Zegary komputerów często są niedokładne, więc co jakiś czas powinniśmy weryfikować czas. Ikona Dodaj Nowy Sprzęt umożliwia nam instalowanie nowych urządzeń, takich, jak drukarki. Często zapewne będziemy używać ikony Dodaj/Usuń programy, a szczególnie jej zakładki Instalowanie/Odinstalowywanie. Jeśli będziemy chcieli zainstalować nową aplikację, możemy kliknąć odpowiedni przycisk. Plik instalacyjny zostanie wtedy automatycznie wykryty, jeśli znajduje się na włożonej do stacji dyskietce lub płycie CD-ROM. Instalację programów umożliwia również polecenie Uruchom w menu Start (Klawisz Windows+R), ale wtedy programy instalacyjne na dyskietkach i płytach CD-ROM nie są automatycznie wykrywane. Musimy dokładnie wpisywać ich nazwę lub wybrać przycisk Przeglądaj i je po prostu odnaleźć. Ikona Drukarki służy do zarządzania drukarkami. Bardzo przydatna dla osób niewidomych jest ikona Dźwięki, która umożliwia nam odpowiednie udźwiękowienie systemu Windows. Nie chodzi tu, oczywiście, o ustawienie parametrów syntezatora mowy, lecz o przypisanie różnych dźwięków i sygnałów do poszczególnych akcji. Ikona Ekran służy do zmiany sposobu wyświetlania znaków i grafiki na monitorze. Przydatną zakładką są tam Ustawienia, w których możemy ustalić m.in. liczbę wyświetlanych kolorów. Liczba ta może niekiedy wpływać na poprawne działanie programów udźwiękawiających. Najlepiej chyba ustawić 256 kolorów. W ikonie Hasła ustawiamy hasło systemu Windows oraz profile użytkowników. Wyobraźmy sobie, że z naszego komputera korzystają dwie osoby i każda z nich chce mieć nieco inaczej skonfigurowany system Windows 98. Jeden z użytkowników może np. nie chcieć używać syntezatora mowy, może ustawić sobie inny wygląd pulpitu, inne schematy dźwiękowe itd. Po to właśnie, by umożliwić pracę dwóm użytkownikom, należy kliknąć ikonę Hasła i ustawić odpowiednie profile. W niniejszej książce nie będziemy się jednak tym zajmować. Ikona Klawiatura pozwala na ustawienie języka, którego używamy pisząc dokumenty, oraz układu klawiatury. Tu właśnie możemy ustawiać tzw. klawiaturę programisty, albo o takim układzie, jaki występuje w maszynach do pisania. Jedne osoby przyzwyczajone są np. do pisania litery "Ł" naciskając klawisz znajdujący się na prawo od litery "L", a inne wciskają w tym celu prawy Alt+L. Opcje Ułatwień Dostępu ułatwiają osobom niepełnosprawnym obsługę komputera. Warto jeszcze wspomnieć o ikonie Ustawienia Regionalne, ponieważ tam właśnie ustawiamy kraj, system metryczny, sposób wyświetlania liczb, czasu i daty, oraz rodzaj i symbol waluty. Ikona Zarządzanie Energią umożliwia nam ustawienie takich parametrów, jak np. czas, po jakim ekran zostanie wygaszony, albo po jakim wyłączy się dysk komputera. Opcje te zapobiegają jedynie nadmiernemu zużywaniu energii elektrycznej. 
Spróbujmy teraz ustawić jakiś dźwięk. Znajdźmy ikonę Dźwięki strzałkami kursora lub naciskając literę D tyle razy, ile to konieczne. Możemy też szybko napisać "dź" i w ten sposób od razu ustawić kursor na tej ikonie. Wejdźmy tam. Kursor domyślnie ustawi się na polu Wydarzenia. Wybierzmy z listy np. Zamknięcie Programu. Kliknijmy teraz przycisk Przeglądaj po to, by poszukać jakiegoś pliku dźwiękowego z rozszerzeniem "wav". Proszę pamiętać, że ustawiając dźwięki możemy tu wybierać jedynie pliki z rozszerzeniem "wav". Spróbujmy wybrać jakiś plik i kliknąć odpowiedni przycisk w celu sprawdzenia brzmienia tego dźwięku. Nie będę podpowiadał, jak to zrobić. Proszę eksperymentować. Proszę sprawdzić, jak działają tam schematy i spróbować sporządzić swój własny. Wspomnę tylko, że gdy ustawimy dany dźwięk tak, jak proponowałem, to za każdym razem, gdy będziemy zamykać jakąś aplikację, uruchomi się program odgrywający ten właśnie dźwięk. 
 
 
Rozdział 10 
Konfigurowanie Paska Zadań 
 
 
Jak pamiętamy, na pasku zadań znajduje się przycisk Start oraz przyciski aktywnych w danym momencie aplikacji. Na pasek zadań możemy przejść naciskając Klawisz Windows+Tab. Prawą i lewą strzałką kursora możemy następnie wybierać przyciski uruchomionych w danym momencie aplikacji i przełączać się z jednej do drugiej, naciskając Enter. W tym rozdziale chciałbym nieco napisać o konfigurowaniu paska zadań. Można bowiem zmieniać jego wygląd, zmieniać polecenia menu Start oraz sprawiać, by odpowiednie aplikacje uruchamiały się automatycznie po starcie systemu Windows. 
Jedną z pozycji w menu Start jest Pasek Zadań i Menu Start. Wejdźmy tam. Znajdźmy to polecenie albo naciśnijmy Klawisz Windows, U, S. Otworzy się okno z dwiema zakładkami. Domyślnie pierwszą z nich będzie zakładka Opcje Paska Zadań. Mamy tam kilka pól wyboru, między którymi możemy przełączać się klawiszem Tab oraz Shift+Tab i które można zaznaczać lub odznaczać Spacją. Opcja Autoukrywanie powoduje, że pasek zadań będzie niewidoczny, gdy nie będziemy z niego korzystać. Opcja Zawsze na Wierzchu sprawia, iż pasek zadań zawsze jest widoczny, niezależnie od tego, w jakiej jesteśmy aplikacji. Dużo ważniejsza dla osób niewidomych jest druga zakładka, zwana Programy Menu Start. Tu bowiem możemy właśnie decydować o tym, jakie aplikacje mają się automatycznie uruchamiać po załadowaniu systemu. Domyślnie kursor ustawia się w grupie opcji Dostosuj Menu Start na przycisku Dodaj. Wybierzmy ten przycisk klawiszem Enter. Uruchomi się wtedy tzw. kreator, czyli program, który niemalże "poprowadzi nas za rękę" przez proces tworzenia skrótu. Zróbmy skrót do Wordpada i umieśćmy go w folderze Autostart. Od tej pory edytor ten będzie się uruchamiał automatycznie, po załadowaniu systemu Windows. W folderze Autostart znajdują się bowiem skróty do wszystkich aplikacji, które mają być uruchamiane w ten sposób. Wygodnie jest umieścić tam skrót do programu udźwiękawiającego Windows, ponieważ wtedy nie trzeba go samemu uruchamiać. Przycisk Usuń w zakładce Programy Menu Start służy do usuwania określonych programów z Autostartu lub innych folderów. Usuńmy teraz Wordpada z Autostartu. Również tu zbędne są wszelkie wyjaśnienia, ponieważ odpowiedni kreator pomoże nam to zrobić. 
W taki sam sposób możemy dodać program do menu Start. Jedyna różnica polega na tym, że musimy wybrać folder Menu Start, a nie Autostart. To wszystko. Gdy to zrobimy, będziemy mogli uruchamiać aplikację z menu Start. 
Istnieje jeszcze inny sposób usuwania skrótów z Autostartu. W tym celu należy wejść do menu programy, odszukać tam podmenu Autostart, rozwinąć je i ustawić się na skrócie, który chcemy usunąć. Należy następnie wejść do menu kontekstowego (Klawisz Aplikacji) i wybrać polecenie Usuń. Pojawi się znany nam komunikat z pytaniem czy chcemy umieścić dany skrót w Koszu. Należy odpowiedzieć twierdząco. 
 
 
Rozdział 11 
Internet 
 
 
Każdy zapewne słyszał o Internecie i wie, że jest to wielka międzynarodowa sieć połączonych ze sobą komputerów, w której gromadzone są informacje. Każdy zapewne słyszał o tzw. e-mailu, czyli poczcie elektronicznej, albo też o stronach WWW. Ten rozdział chciałbym poświęcić właśnie zagadnieniom związanym z Internetem oraz dwóm aplikacjom w systemie Windows, dzięki którym możemy z niego korzystać. Zdaję sobie sprawę z tego, że tematyka ta jest bardzo rozległa i że tu zdołam poruszyć jedynie niektóre zagadnienia. Po to, by dobrze zapoznać się z Internetem i odpowiednimi aplikacjami, należałoby napisać oddzielną książkę. 
Internet jest wspaniałym źródłem informacji. W podłączonych do sieci serwerach gromadzone są ogromne ilości danych, więc można w nim znaleźć informacje na każdy temat. Przez Internet możemy także wysyłać listy, a nawet bezpośrednio komunikować się z innymi osobami. 
Po to, by móc korzystać z Internetu, wystarczy mieć modem lub specjalną kartę sieciową i odpowiednią przeglądarkę. System Windows 98 posiada przeglądarkę o nazwie Internet Explorer. Trzeba ponadto znać numer dostępu do Internetu, a jeśli chcemy korzystać z poczty elektronicznej, musimy założyć sobie konto. 
Mamy tu różne możliwości. Większość dostawców usług Internetowych wymaga miesięcznej opłaty, niezależnie od tego, czy będzie to korzystanie ze stałego łącza, czy też tylko z konta e-mailowego. Jeśli znamy dostawcę, możemy sobie takie usługi zamówić. 
Oprócz tego, istnieje jednak możliwość założenia darmowego konta e-mail oraz korzystania z numerów dostępu, pod które dzwoniąc płacimy tyle samo, co za lokalne połączenie telefoniczne. Jednym z najbardziej znanych numerów dostępu jest numer TPSA: 0-20-21-22. Gdy łączymy się z Internetem, musimy podać swój identyfikator oraz hasło. Numer TPSA jest dostępny dla każdego, kto chce korzystać z sieci, więc przy połączeniu wszyscy muszą tak samo się identyfikować. Zarówno więc identyfikator, jak i hasło w TPSA brzmi "ppp". Parametry te ustawia się tylko raz w tzw. Kreatorze Połączeń Internetowych. Są one zapamiętywane, więc łącząc się z siecią nie musimy za każdym razem wpisywać hasła i identyfikatora. 
Istnieje wiele firm oferujących darmowe konta e-mail. Jako przykład można tu wymienić Onet, Polbox, Go2, czy WP (Wirtualna Polska). Łącząc się z ich stronami WWW mamy możliwość założenia sobie konta pocztowego. Po to, by wejść na konto, wymagane jest oddzielne hasło i identyfikator, ale ich brzmienie ustala już sam użytkownik.   
Najbardziej popularnym źródłem informacji są tzw. strony WWW. Dostęp do nich umożliwia Internet Explorer. Ikona tej przeglądarki znajduje się na pulpicie. 
Przejdźmy teraz na pulpit (lewy Klawisz Windows+M) i spróbujmy uruchomić stamtąd program Internet Explorer. Może być on różnie ustawiony, jednak przeważnie, po instalacji systemu Windows, program chce się od razu łączyć z Internetem i wejść na stronę firmy Microsoft. Gdy więc uruchomi się kreator połączeń i domyślnie zostanie wybrany przycisk Połącz, wciśnijmy po prostu Enter i połączmy się ze stroną WWW. Na stronie takiej może znajdować się zarówno tekst, jak i dźwięk oraz grafika. Strony WWW stają się wciąż coraz nowocześniejsze i coraz bardziej rozbudowane, w związku z tym nie wszystkie informacje na nich mogą być dostępne dla osób niewidomych. Na pewno nie będzie dostępna grafika, nawet wtedy, gdy będzie to obraz jakiejś zeskanowanej kartki z tekstem. Oprócz tekstu, na stronie WWW znajdują się tzw. linki. Są to po prostu podkreślone lub inaczej wyróżnione słowa bądź też frazy, które można przyrównać do odsyłaczy w encyklopedii. Klikając na nie możemy otworzyć inną stronę WWW, na której znajdują się informacje dotyczące wyróżnionego zagadnienia. Wszyscy pewnie znają adres strony Polskiego Radia - www.radio.com.pl - i wiedzą, że są tam linki do poszczególnych programów (Jedynka, Trójka itd.). Klikając na Trójkę możemy otworzyć nową stronę, na której będzie z pewnością link do listy przebojów, wiadomości, a także link, umożliwiający nam powrót na stronę główną Polskiego Radia. Wiele stron zawiera linki do obrazków, programów, które można skopiować na własny komputer, plików dźwiękowych i innych ciekawych rzeczy. Tekst na stronie WWW możemy czytać kursorem, po linkach natomiast przemieszczamy się klawiszem Tab. Link może się znajdować w każdym miejscu w tekście, dlatego też nie można przewidzieć, ile jest linków na danej stronie i gdzie się one znajdują. Co więcej, na stronie mogą być linki odsyłające nas do zupełnie innych witryn WWW, niekiedy nawet znajdujących się na serwerach w innych krajach. Spróbujmy teraz obejrzeć stronę firmy Microsoft, a następnie zalogujmy się na stronę Polskiego Radia. 
W programie Internet Explorer bardzo łatwo można wejść na jakąś stronę, jeśli znamy jej adres. Wystarczy po prostu nacisnąć Ctrl+O, wpisać adres i zatwierdzić go klawiszem Enter. Ctrl+O to polecenie Otwórz, znajdujące się w menu Plik, do którego można, oczywiście, wejść naciskając klawisz Alt i wybierając je kursorem. Naciśnijmy więc Ctrl+O, wpiszmy adres "www.radio.com.pl" i naciśnijmy klawisz Enter. Będziemy musieli chwilę poczekać, ponieważ strona ta jest duża, więc może dość długo się ładować. Spróbujmy teraz "pobuszować" po tej stronie, próbując wybierać poszczególne linki. Gdy ustawimy się klawiszem Tab na interesującym nas linku, możemy nacisnąć Enter i zalogować się na stronę, do której on nas odsyła. Tu nie musimy więc naciskać Ctrl+O. Klawiszem Backspace wracamy do poprzedniej strony.  
Dobrze jest pamiętać niektóre adresy internetowe, ale program Internet Explorer posiada funkcję, która znacznie ułatwia nam docierania do odwiedzonych przez nas stron. Jeśli stwierdzimy, że jakaś strona nam się podoba i że chcielibyśmy od czasu do czasu ją odwiedzać, możemy dodać ją do tzw. stron ulubionych. Po naciśnięciu Alt+B otwiera się menu Ulubione, w którym, oprócz stron, które już tam figurują, znajduje się przycisk Dodaj do Ulubionych. Po jego wybraniu strona, z którą jesteśmy połączeni, zostanie dodana do listy i będziemy mogli w każdej chwili połączyć się z nią właśnie poprzez menu Ulubione. 
Skoro już poruszamy temat zapamiętywania adresów stron, to warto wspomnieć o tym, jaką strukturę mają adresy WWW. Zaczynają się one od ciągu znaków "http//", który jest skrótem od angielskiej nazwy pewnego protokołu (Hypertext Transfer Protocol). Choć cytując adres jakiejś strony często podaje się ten początek, nie trzeba go pamiętać, ponieważ nigdy go nie wpisujemy. Przeglądarka wie już domyślnie, że taki właśnie ma być początek adresu. Później mamy najczęściej ciąg znaków "www", chociaż niektóre strony mogą mieć adresy nie rozpoczynające się od "www". Adres serwera kończy się zazwyczaj ciągiem znaków "com" (skrót od angielskiego "commercial" - "organizacja komercyjna"), bądź też dwuliterowym oznaczeniem państwa, w jakim stworzono daną witrynę. Adresy polskich witryn WWW często kończą się po kropce literami "pl", brytyjskie - "uk", rosyjskie - "ru", niemieckie - "de" itd. Zdarza się też, że adres kończy się literami "org" lub "gov"; pierwszy skrót oznacza organizację, a drugi - stronę rządową (ang. "government"). Po nazwie serwera mamy już adresy odpowiednich stron. Strony mogą znajdować się w podkatalogach, które oddzielamy wyjątkowo znakiem "/", a nie "\". Adres "www.radio.com.pl/jedynka" oznacza więc, że wszelkie pliki Programu Pierwszego znajdują się w katalogu "Jedynka". To, co wyświetla się na ekranie po załadowaniu strony, to w rzeczywistości zawartość pliku z rozszerzeniem "htm" lub "html". Stronę taką możemy zapisać na dysk. Funkcja ta jest bardzo przydatna, szczególnie wtedy, gdy łączymy się z siecią przez modem. Dzięki temu możemy oglądać duże strony bez konieczności łączenia się z Internetem i płacenia za impulsy. Będąc na stronie wystarczy nacisnąć Alt+P, A (polecenie Zapisz Jako w menu Plik). Pojawia się wtedy okno dialogowe, w którym możemy wpisać nazwę, jaką chcemy nadać zapisywanej stronie, oraz ustalić, gdzie ma być ona zapisana i w jakim formacie chcemy ją mieć. Gdy zapiszemy ją w formacie tekstowym, będziemy mogli ją czytać w każdym edytorze lub przeglądarce. Gdy natomiast zapiszemy ją w formacie HTML, najlepiej będzie czytać ją w programie Internet Explorer, choć, oczywiście, każdy inny edytor tekstów również nam ją wyświetli. 
Jak już wspomniałem, struktura stron WWW może być skomplikowana. Dlatego też po wydaniu komendy Alt+P, A często zapisywanych jest kilka plików, a nawet tworzony jest specjalny folder. Jeśli więc okaże się, że w zapisanym przez nas pliku HTML nie ma tego, czego szukaliśmy, warto sprawdzić, czy przypadkiem program nie utworzył nowych katalogów, a jeśli tak, to czy nie ma w nich jakichś innych plików z rozszerzeniem "htm" lub "html". Wszelkie pliki z rozszerzeniami "gif" i "jpg" możemy skasować, ponieważ są to pliki graficzne i dlatego niedostępne dla osoby niewidomej. 
W programie Internet Explorer możemy również pracować nie łącząc się z siecią. Przed połączeniem wyświetlane jest okno dialogowe, w którym możemy wybrać przycisk Pracuj w trybie Offline. Nie będąc połączonym z Internetem nie możemy jednak odwiedzać stron, na których jeszcze nigdy nie byliśmy. Program musi bowiem ściągnąć zawartość strony z Internetu i ją zapisać, by móc ją udostępnić w trybie offline. Przeglądarka sama zapisuje każdą stronę, którą odwiedzamy. W trybie offline również możemy dodawać strony do Ulubionych i korzystać z polecenia Zapisz Jako. 
Omawiając buszowanie po stronach WWW, warto wspomnieć o wyszukiwaniu informacji. Jak wiadomo, w Internecie można znaleźć informacje praktycznie na każdy temat. Jeśli więc chcemy znaleźć coś na temat roślin owadożernych, a nie znamy adresu żadnej strony WWW poświęconej tej tematyce, to możemy w odpowiednim polu edycyjnym na stronie wyszukiwarki Internetowej wpisać słowa kluczowe, np. "rośliny owadożerne", a następnie wydać polecenie wyszukania stron, na których znajduje się to wyrażenie. Po chwili wyszukiwarka poda nam listę takich właśnie stron. Czasami lista jest niezwykle długa. 
Istnieje bardzo wiele różnych wyszukiwarek internetowych. Są również tzw. multiwyszukiwarki, które korzystają z kilku wyszukiwarek jednocześnie. Oto adresy najpopularniejszych wyszukiwarek: 
Altavista: www.altavista.com 
Yahoo: www.yahoo.com 
Infoseek: www.infoseek.pl 
Hotbot: www.hotbot.com 
Multiwyszukiwarka Emulti: www.emulti.pl 
Warto również zapamiętać adres www.tucows.com, ponieważ znajduje się tam wyszukiwarka i linki do bardzo wielu przydatnych aplikacji, które można ściągać i instalować na komputerze. Tucows to właściwie archiwum różnego rodzaju oprogramowania. 
Wyszukiwarki oraz strony WWW są ciągle aktualizowane, więc nie należy się zrażać, gdy nie udaje nam się znaleźć żadnych informacji na dany temat. Spróbujmy poszukać ich za jakiś czas, np. za miesiąc; być może wtedy coś już znajdziemy. 
Oprócz stron WWw, istnieją jeszcze inne serwery gromadzące różnego rodzaju dane. Należą do nich m.in. serwery FTP. Proponuję połączyć się z serwerem "ftp.cyf-kr.edu.pl". Gdy serwer poprosi nas o wpisania nazwiska, napiszmy "anonymous" (ang. anonimowy), a jako hasło podajmy np. swoje imię lub adres poczty elektronicznej. Nie będzie tam linków, lecz po prostu lista katalogów i plików. Na serwerach FTP gromadzone są bowiem przeważnie różnego rodzaju programy, które możemy ściągać. W niniejszej książce nie zamierzam jednak omawiać korzystania z serwerów FTP, ponieważ są one znacznie mniej popularne niż strony WWW. 
Zagadnieniem, które zasługuje na szersze omówienie, jest natomiast poczta elektroniczna, czyli tzw. e-mail. Korzystanie z niej umożliwia nam w systemie Windows 98 program Outlook Express. Proponuję go teraz uruchomić. Przejdźmy na pulpit i odszukajmy ikonę Outlook Express. To, jak zachowa się program po uruchomieniu, zależy od jego ustawienia. Najlepiej zrobić tak, by po uruchomieniu Outlooka zgłaszała się zawsze Skrzynka Odbiorcza. Proponuję więc zajrzeć w menu Narzędzia do Opcji i sprawdzić, jak jest on ustawiony. Proszę pamiętać, że jest tam kilka zakładek i że można w związku z tym bardzo wiele poustawiać. To, czy po uruchomieniu zgłasza się od razu skrzynka odbiorcza, ustawia się w zakładce o nazwie Ogólne. W zakładce Wysyłanie dezaktywacja opcji Wyślij Wiadomości Bezzwłocznie może być przydatna dla osób, które korzystają z modemu i nie chcą wysyłać listów od razu po ich napisaniu. Proszę zwrócić również uwagę na zakładkę Podpisy, ponieważ tam można ustawić to, jak i kiedy program ma podpisywać nasze listy. W zakładce Połączenie ważną opcją jest Rozłącz po Wysłaniu i Odebraniu. 
Gdy już sprawdziliśmy, jakie mamy ustawienia, spróbujmy klawiszem Tab przejść do listy folderów i sprawdźmy kursorem, jakie elementy się na niej znajdują. Folder o nazwie Skrzynka Odbiorcza zawiera listy, które otrzymujemy. W Skrzynce Nadawczej znajdują się listy przygotowane do wysłania. Folder Elementy Wysłane zawiera listy, które już wysłaliśmy. Przydaje się on zwłaszcza wtedy, gdy chcemy wysłać jakiś list ponownie. Nieraz bowiem może się zdarzyć, że ktoś nie dostał od nas listu, mimo, iż go wysłaliśmy już jakiś czas temu. Serwery często ulegają awariom i wtedy, oczywiście, nie przesyłają listów poszczególnym adresatom. Folder Elementy Usunięte zawiera listy, które po przeczytaniu usunęliśmy ze Skrzynki Odbiorczej. Jest to coś w rodzaju Kosza. Każdy list, który usuwamy ze Skrzynki Odbiorczej, umieszczany jest bowiem właśnie tam. Folder Kopie Robocze zawiera listy, których jeszcze nie przygotowaliśmy do wysłania. Często bywa tak, iż musimy z jakichś przyczyn przerwać pisanie listu. Po naciśnięciu Alt+F4 program pyta nas, czy zapisać zmiany, a gdy odpowiemy twierdząco, list zostaje zapisany i umieszczony właśnie w tym folderze. 
Gdy naciśniemy klawisz Tab, przejdziemy do okna, w którym wyświetlana jest zawartość poszczególnych folderów. Gdy zatem ustawimy kursor na folderze Skrzynka Odbiorcza i naciśniemy Tab, będziemy mogli wybierać kursorem poszczególne listy, które właśnie otrzymaliśmy. By odczytać dany list, należy po prostu nacisnąć Enter. Wychodzimy z niego klawiszem Esc. Po naciśnięciu klawisza Del lub Ctrl+D list zostanie skasowany ze Skrzynki Odbiorczej i umieszczony w folderze Elementy Usunięte. 
Ci, którzy chcą wykonać następne ćwiczenia, powinni mieć założone własne konto e-mail i znać adres przynajmniej jednej osoby, do której można wysłać próbny list. W książce nie podam żadnego adresu E-mail, ponieważ są to dane osobiste i nie można ich ujawniać bez zgody użytkownika. 
Spróbujmy teraz napisać nowy list. W menu Wiadomość (W) znajduje się polecenie Nowa Wiadomość (N). Przyspieszaczem jest kombinacja klawiszy Ctrl+N. Po jej naciśnięciu pojawia się okno dialogowe. Kursor ustawiony jest w polu edycyjnym; wpisujemy tam adres osoby, do której chcemy wysłać list. Pamiętajmy, że adres taki składa się z identyfikatora danej osoby (np. nazwiska lub imienia) i nazwy serwera, poprzedzonej znakiem "@". Jeśli miałbym konto na serwerze "poczta.onet.pl", a moim identyfikatorem byłoby po prostu nazwisko, to adres wyglądałby następująco: ryszczuk@poczta.onet.pl Po wpisaniu adresu przejdźmy klawiszem Tab do następnego pola edycyjnego. W polu zatytułowanym DW: wpisujemy adresy osób, które mają dostać kopię tej samej wiadomości. W ten właśnie sposób możemy wysłać jedną wiadomość do kilku osób. Następne pole zatytułowane jest "Temat". Tu wpisujemy temat naszego listu. Proponuję napisać "próba", ponieważ odbiorca od razu zorientuje się, że jest to jakiś list próbny. Naciśnijmy następnie klawisz Tab. Tu już będziemy mogli pisać nasz list. Nie ma praktycznie żadnych ograniczeń związanych z 
długością listu. Należy jednak pamiętać, że bardzo duże listy mogą się długo wysyłać, więc ci, którzy nie chcą zbyt dużo płacić za połączenie z Internetem, powinni unikać wysyłania ogromnych plików. Gdy już skończymy redagować list, naciskamy Alt+S (polecenie Wyślij Wiadomość z menu Plik). Pojawi się okno z przyciskiem Ok, więc należy jeszcze nacisnąć Enter. List zostanie umieszczony w skrzynce nadawczej i przygotowany do wysłania. Przejdźmy teraz klawiszem Tab do listy folderów, wybierzmy Skrzynkę Nadawczą i sprawdźmy, czy w oknie pojawił się nasz list. Jeśli tak, to go skasujmy komendą Ctrl+D. 
Gdy wysyłamy list zwykłą pocztą, dodajemy do niego niekiedy załączniki w postaci kopii ważnych dokumentów. Wysyłając list pocztą elektroniczną, również możemy przekazać komuś jakieś dokumenty. Następne ćwiczenie będzie polegać na stworzeniu listu i dodaniu do niego załącznika w postaci pliku "config.txt". Naciśnijmy Ctrl+N i napiszmy nowy, próbny list do tej samej osoby. Przed jego wysłaniem wejdźmy jednak do paska menu (klawisz Alt) i znajdźmy tam menu Wstaw, a w nim - Plik Załącznika. Po naciśnięciu klawisza Enter pojawi się okno dialogowe. Możemy tam dokładnie wpisać ścieżkę do naszego pliku (c:\windows\config.txt) lub wybrać przycisk Szukaj w: i samemu znaleźć go na dysku C. Osoba, która otrzyma taki list, będzie mogła zapisać załącznik na dysku dzięki znajdującemu się w menu Plik poleceniu Zapisz Załączniki (Alt+P, Z). 
Chcąc odpowiedzieć na list, który właśnie otrzymaliśmy, nie musimy naciskać Ctrl+N. Czytając go, możemy po prostu wcisnąć Ctrl+R (polecenie Odpowiedź Nadawcy z menu Wiadomość). Program automatycznie wpisze nam adres i temat listu, a kursor ustawi się na jego treści. Możemy teraz zaznaczyć całą treść i ją skasować, a następnie napisać odpowiedź na list. Możemy również zaznaczyć i skasować jedynie niepotrzebne fragmenty czyjegoś listu, a na pozostałe fragmenty odpowiadać. Jeśli np. w liście są pytania przeplatane relacjami ze spotkań, możemy zostawić w nim jedynie pytania i na każde z nich odpowiedzieć. Zaznaczanie i kasowanie tekstu odbywa się tak samo, jak w każdym innym edytorze. By wysłać list, należy wcisnąć Alt+S). Warto zapamiętać jeszcze kombinację klawiszy Ctrl+M, ponieważ na pewno będziemy jej używać niezwykle często. Jest to bowiem polecenie Wyślij i Odbierz Wszystkie, które powoduje, iż Outlook odbiera i wysyła wszystkie listy, które są do tego przygotowane.  
Program Outlook Express zawiera bardzo rozbudowane menu. Zdaję sobie sprawę z tego, iż nie udało mi się tu omówić nawet niektórych podstawowych funkcji, takich, jak np. korzystanie z grup dyskusyjnych, czy też posługiwanie się książką adresową. Czytelnicy mogą dowiedzieć się o nich korzystając z Pomocy systemu Windows. Omawiając program Internet Explorer, nie napisałem np. o robieniu zakupów przez Internet. Niestety, nie da się zamieścić wszystkiego w jednej, małej książce. 
 
 
Rozdział 12 
Screenreadery oraz inne 
przydatne aplikacje 
 
 
Ten krótki rozdział chciałbym poświęcić programom, które nie wchodzą w skład systemu Windows 98, lecz są oddzielnymi, bardzo przydatnymi aplikacjami. Programy te instaluje się osobno. 
Jednymi z najbardziej niezbędnych aplikacji dla osób niewidomych są programy udźwiękawiające (tzw. screenreadery). Współpracują one ze sprzętowymi i softwareowymi syntezatorami mowy lub monitorami brajlowskimi. To właśnie dzięki nim jesteśmy w stanie pracować w systemie Windows. 
W Polsce najpopularniejsze są 4 screenreadery: Hal, Window-Eyes, Jaws for Windows i outSPOKEN. Nie chciałbym tu reklamować żadnego z nich. Każdy ma swoje wady i zalety. Uwaga: Producenci dość często wypuszczają nowe wersje screenreaderów. Dlatego też chcąc kupić któryś z nich, należy dokładnie dowiedzieć się, co dany program potrafi i jakie ma wady. Tu chciałbym jedynie napisać parę słów o najpopularniejszych screenreaderach. 
Hal jest bardzo dobry do czytania dokumentów i pracy z takimi aplikacjami, jak np. Windows Commander. Nie sprawdza się on jednak w bardziej skomplikowanych aplikacjach. Dość trudno pracuje się z nim w Internecie. W Halu nie konfiguruje się prawie niczego; można zmienić jedynie takie ustawienia, jak np. obsługiwany syntezator, oznajmianie dużych liter, informowanie o zmianie kolorów itd. Posiada on tzw. Tryb Nawigacji, w którym można przeglądać swobodnie cały ekran i symulować na klawiaturze mysz. 
Window-Eyes jest dużo bardziej konfigurowalny. Symulowanie myszy rozwiązane jest w nim znacznie lepiej niż w Halu. Przy jego pomocy można czytać pliki z rozszerzeniem "pdf", a przecież coraz więcej instrukcji obsługi i podręczników ukazuje się właśnie w tym formacie. Jest to na razie jedyny program udźwiękawiający, który podobno potrafi czytać strony napisane we Flashu. Po to, by z niego korzystać, należy mieć tzw. klucz sprzętowy, czyli specjalną wtyczkę, którą podłącza się do jednego z portów. Ci, którzy chcieliby go używać równocześnie w domu i w pracy, powinni więc zakupić wersję z dwoma kluczami sprzętowymi. 
Wiele osób twierdzi, że najlepszym screenreaderem jest Jaws for Windows. Obsługuje on różnego rodzaju syntezatory mowy i monitory brajlowskie, dobrze pracuje się z nim w Internecie, można go konfigurować itd. Ma on jednak swoje wady. Z moich doświadczeń wynika, iż jedną z nich jest opóźnianie pracy komputera. O ile mi wiadomo, program Jaws for Windows nie posiada jeszcze całkowicie spolszczonego menu, co znacznie utrudnia pracę użytkownikom, którzy nie znają języka angielskiego. Nie ma również do niego pełnej polskojęzycznej dokumentacji. 
outSPOKEN ma bardzo dobrze zaprojektowany panel kontrolny, więc znalezienie i ustawienie odpowiednich opcji nie sprawia trudności. Program jest bardzo szybki, ale źle spisuje się w Internecie. 
Na koniec chciałbym wspomnieć o paru aplikacjach, które nie udźwiękawiają systemu Windows, a mimo to niezwykle ułatwiają pracę zarówno osobom widzącym, jak i niewidomym. Bardzo często będziemy zapewne korzystać z programów do kompresji plików, ponieważ dzięki nim możemy pakować pliki lub nawet całe katalogi, oszczędzając w ten sposób miejsce na dysku. Takie skompresowane pliki zajmują bowiem znacznie mniej miejsca niż normalne. Obecnie najpopularniejsze są chyba dwa programy tego typu: WinZip i WinRAR. Bardzo przydatną i niezwykle rozbudowaną aplikacją jest tzw. Windows Commander. Nie sposób omówić jej w kilku zdaniach. Znacznie ułatwia nam ona wykonywanie takich czynności, jak kopiowanie, przenoszenie, kasowanie, porównywanie, pakowanie i rozpakowywanie plików, korzystanie z FTP, ściąganie stron WWW, tworzenie i kasowanie katalogów itd. Ci, którzy posiadają nagrywarkę CD-ROM, z pewnością będą korzystać z programów umożliwiających nagrywanie płyt, takich, jak WinOnCD, Easy CD, czy też Nero. Do skanowania książek i tworzenia z nich plików tekstowych używamy takich aplikacji, jak FineReader lub Recognita. Program Teleport bardzo przydaje się do ściągania całych witryn WWW. Jeśli będziemy chcieli nagrywać z radia na komputer słuchowiska lub piosenki, to z pewnością przyda nam się w tym celu jakiś edytor dźwięku, np. GoldWave lub SoundForge. Bardzo wygodnym narzędziem do odtwarzania plików dźwiękowych jest Winamp, który dostępny jest za darmo w Internecie na stronie www.winamp.com 
Pisząc o pracy w systemie Windows, nie sposób nic nie wspomnieć o takich pakietach, jak Microsoft Office i Norton SystemWorks. Microsoft Office zawiera wiele pożytecznych narzędzi, m.in. rozbudowany edytor tekstów o nazwie MS Word oraz program MS Excel, który jest rodzajem arkusza kalkulacyjnego. Pakiet Norton SystemWorks zawiera m.in. programy do robienia kopii zapasowych dysków naszego komputera, co niezwykle się przydaje w razie awarii. Instalacja systemu Windows i wszystkich niezbędnych aplikacji jest rzeczą skomplikowaną i może nam zabrać dużo czasu. Gdy natomiast mamy obraz dysku, możemy w ciągu kilkunastu minut doprowadzić wszystko do porządku, nawet wtedy, gdy wirus skasuje nam z dysku wszystkie dane. Pakiet Norton SystemWorks zawiera ponadto program antywirusowy oraz różnego rodzaju narzędzia do naprawy błędów na dysku i konserwacji systemu. 
Obecnie istnieją setki bardzo przydatnych aplikacji. Wiele z nich nie przydaje się jednak osobom niewidomym, ponieważ są to programy z graficznym interfejsem, trudnym do obsługi dla osób, które pracują z syntezatorem mowy czy monitorem brajlowskim. Ci, którzy chcą eksperymentować, mogą ściągać różne programy z Internetu i je instalować. Jeśli stwierdzimy, że jakiś program nie spełnia naszych oczekiwań, możemy go w każdej chwili usunąć, wchodząc np. do Panelu Sterowania i wybierając Dodaj/Usuń Programy. 
 
 
DODATEK 
Skróty klawiszowe w Systemie Windows 98 
 
 
F1 - pomoc systemu Windows lub aktywnej aplikacji 
Klawisz aplikacji lub Shift+F10 - otwarcie menu kontekstowego dla wybranego elementu 
Klawisz Windows lub Ctrl+Esc - otwarcie menu Start 
Esc - zamknięcie menu Start i jednoczesne przejście do przycisku Start 
Klawisz Windows+tab lub Ctrl+Esc, Esc, Tab - przejście do paska zadań 
Strzałka w lewo i prawo - wybór z paska zadań odpowiednich przycisków 
Alt+Tab - przełączanie się pomiędzy dwiema ostatnio otwartymi aplikacjami; przy wciśniętym alcie naciskanie klawisza Tab powoduje przemieszczanie się pomiędzy wszystkimi aktywnymi aplikacjami 
Klawisz Windows+M - zminimalizowanie wszystkich otwartych aplikacji i przejście na pulpit 
Klawisz Windows+D - przełączanie się pomiędzy pulpitem a ostatnio otwartą aplikacją 
Klawisz Windows+E - uruchomienie Eksploratora Windows 
Klawisz Windows+F - otwarcie okna Znajdź, Wszystkie Pliki 
Klawisz Windows+R - otwarcie okna dialogowego Uruchom 
Klawisz Windows+Break - otwarcie okna dialogowego Właściwości System 
Klawisz Windows+Ctrl+F - otwarcie okna Znajdź, Komputer 
 
 
Klawisze aktywne w Oknach Aplikacji 
 
 
Alt - przejście do paska menu 
Alt+F4 - zamknięcie bieżącej aplikacji 
Alt+Spacja - otwarcie menu systemowego 
Esc - zamknięcie menu lub wyjście z paska menu 
Ctrl+F4 - zamknięcie okna bieżącego dokumentu (w aplikacjach, w których można pracować z wieloma dokumentami równocześnie) 
Ctrl+F6 - przejście do okna następnego dokumentu 
Alt+- - otwarcie menu sterującego oknem dokumentu 
 
 
Klawisze aktywne na Pulpicie 
 
 
Ctrl+Esc, Alt+M - zminimalizowanie wszystkich otwartych aplikacji i przejście na pulpit 
Klawisze strzałek - służą do wyboru znajdujących się na pulpicie ikon 
Tab - przemieszczanie się pomiędzy ikonami, przyciskiem start, paskiem narzędziowym Szybkie Uruchomienie i paskiem zadań 
Strzałka w lewo/prawo - wybór przycisków na pasku zadań 
F2 - zmiana nazwy danego elementu 
F3 - otwarcie okna Znajdź, Wszystkie Pliki 
Ctrl+C - kopiowanie wybranych elementów do schowka 
Ctrl+X - przenoszenie wybranych elementów do schowka 
Ctrl+V - wklejanie elementów ze schowka 
Ctrl+Z - anulowanie ostatniej operacji 
Alt+Enter - otwarcie okna dialogowego Właściwości danego elementu 
 
 
Klawisze Eksploratora Windows i aplikacji Mój Komputer 
 
 
Alt+Enter - otwarcie okna dialogowego Właściwości danego dysku, foldera lub pliku 
F2 - zmiana nazwy danego obiektu 
F3 - otwarcie okna Znajdź, Wszystkie Pliki 
F5 - odświeżenie ekranu 
Spacja - zaznaczenie obiektu, na którym stoi kursor 
Ctrl+Spacja - odznaczenie obiektu, jeśli jest on zaznaczony 
Shift+klawisze strzałek - zaznaczenie kolejnych obiektów, znajdujących się w sąsiedztwie danych strzałek 
Ctrl+klawisze strzałek - przemieszczanie się pomiędzy elementami 
Ctrl+A - zaznaczenie wszystkich elementów danego foldera 
Home - przejście na początek listy 
End - przejście na koniec listy 
Ctrl+C - kopiowanie wybranych elementów do schowka 
Ctrl+X - przenoszenie wybranych elementów do schowka 
Ctrl+V - wklejanie elementów ze schowka 
Delete - kasowanie wybranych elementów 
Shift+Delete - kasowanie wybranych elementów bez umieszczania ich w koszu 
 
 
Klawisze aktywne w Eksploratorze Windows 
 
 
Tab - przełączanie się pomiędzy prawym i lewym panelem 
Strzałka w prawo - wyświetlenie w lewym panelu zawartości danego dysku lub foldera 
Strzałka w lewo - ukrycie zawartości danego dysku lub foldera 
 
 
Klawisze aktywne w Oknie Dialogowym 
 
 
Tab - przejście do następnego elementu 
Shift+Tab - przejście do poprzedniego elementu 
F1 - pomoc kontekstowa danego elementu 
Ctrl+Tab - przejście do następnej zakładki 
Ctrl+Shift+Tab - przejście do poprzedniej zakładki 
Spacja - aktywacja lub dezaktywacja pola wyboru 
Klawisze strzałek - wybór z grupy odpowiedniego przycisku opcji, wybór obiektu z listy lub przemieszczanie się pomiędzy grupami elementów 
Alt+strzałka w dół - otwarcie listy rozwijanej 
Home - przejście na początek listy 
End - przejście na koniec listy 
Enter - wybór danego przycisku; jeśli kursor nie stoi na żadnym przycisku, to naciśnięcie klawisza Enter powoduje wybranie przycisku domyślnego 
Esc - anulowanie 
 
 
Klawisze okien dialogowych Otwórz i Zapisz Jako 
 
 
F5 - odświeżenie listy folderów lub plików 
Backspace - przejście o jeden poziom wyżej na liście folderów i plików 
 
 
Klawisze aktywne w programie Wordpad oraz w innych Edytorach Tekstów  
 
 
Ctrl+Home - przejście na początek dokumentu 
Ctrl+End - przejście na koniec dokumentu 
Home - przejście na początek linii 
End - przejście na koniec linii 
Ctrl+strzałka w prawo - przejście na początek następnego słowa 
Ctrl+strzałka w lewo - przejście na początek poprzedniego słowa 
Ctrl+Shift+strzałka w prawo - zaznaczenie następnego słowa 
Ctrl+Shift+strzałka w lewo - zaznaczenie poprzedniego słowa 
Shift+End - zaznaczenie tekstu od miejsca kursora do końca linii 
Shift+Home - zaznaczenie tekstu od początku linii do kursora 
Ctrl+Shift+End - zaznaczenie tekstu od kursora do końca dokumentu 
Ctrl+Shift+Home - zaznaczenie tekstu od kursora do początku dokumentu 
Ctrl+A - zaznaczenie tekstu w całym dokumencie 
Ctrl+I - włączenie kursywy 
Ctrl+B - włączenie czcionki pogrubionej 
Ctrl+U - włączenie podkreślenia 
Delete - kasowanie znaku pod kursorem lub zaznaczonego tekstu 
Backspace - kasowanie znaku przed kursorem lub zaznaczonego tekstu 
Ctrl+Delete - kasowanie słowa pod kursorem 
Ctrl+Backspace - kasowanie poprzedniego słowa 
Ctrl+X - przeniesienie zaznaczonego tekstu do schowka 
Ctrl+C - kopiowanie zaznaczonego tekstu do schowka 
Ctrl+V - wklejenie tekstu ze schowka 
Ctrl+Z - anulowanie ostatniej operacji 
Ctrl+N - otwarcie okna dialogowego polecenia Nowy 
Ctrl+O - otwarcie okna dialogowego polecenia Otwórz 
Ctrl+P - otwarcie okna dialogowego polecenia Drukuj 
Ctrl+S - zapisanie bieżącego pliku 
 
 
Dodatek B 
Parę słów o komputerze i klawiaturze 
 
 
Mimo, iż w książce poświęconej systemowi Windows opisywanie komputera nie jest konieczne, zdecydowałem się umieścić tu krótki opis dla tych, którzy z komputerem nie mieli jeszcze w ogóle do czynienia. 
Główną częścią systemu komputerowego jest tzw. jednostka centralna. Tam właśnie przetwarzane są wszelkie informacje. Znajduje się ona w obudowie. Komputery osobiste typu IBM PC składają się z podstawowego, standardowego szkieletu zależnego od klasy procesora centralnego, do którego można dołączać różne elementy. Komputer może mieć różną konfigurację, w zależności od wymagań użytkownika. Szkielet stanowi tzw. płyta główna, na której znajduje się m.in. Procesor centralny komputera (CPU). To właśnie on przetwarza wszelkie informacje, które są odbierane z urządzeń i odsyłane do nich po przetworzeniu. Rodzaj procesora i płyty głównej decyduje o klasie komputera. Kupując komputer powinniśmy zwrócić uwagę również na ilość pamięci operacyjnej (tzw. RAM). Jeśli chcemy swobodnie pracować w systemie Windows, to musimy mieć komputer zawierający co najmniej 128 kb (kilobajtów) pamięci RAM. W gniazda rozszerzenia wkładane są odpowiednie karty. Ilość kart zależy, oczywiście, od potrzeb użytkownika. Każdy komputer posiada standardowo kartę graficzną i kartę dźwiękową. 
Bardzo ważnymi elementami komputerów są napędy dyskowe, czyli stacje dysków. Po to, by móc odczytać informacje z dyskietki, należy ją włożyć do stacji, oznaczonej literą A. Dyskietki mają małą pojemność i obecnie stają się coraz mniej przydatne. Stacja z dyskiem twardym oznaczona jest literą C. Dysk ten jest wmontowany do środka komputera, więc nie trzeba go wyjmować.  Oprócz tego, komputer najczęściej jeszcze zawiera napęd CD-ROM, oznaczony np. literą D. Do komputera podłączane są tzw. urządzenia wejścia/wyjścia, takie, jak klawiatura i monitor, oraz różne urządzenia peryferyjne, np. drukarka, skaner, modem, syntezator mowy itd. 
Komputer powinien stać na stabilnym, płaskim blacie, daleko od grzejników, tak, aby nie był narażony na działanie wilgoci, kurzu i promieniowania słonecznego. Monitor można postawić na obudowie komputera, jeśli oczywiście komuś to odpowiada. Po włączeniu komputera należy jakiś czas odczekać, dopóki nie załaduje się cały system operacyjny. Po załadowaniu systemu można już normalnie pracować. Przycisk Reset służy do restartu systemu bez wyłączania komputera. System ładuje się wtedy od początku. Kombinacją klawiszy Ctrl+Alt+Del dokonujemy tzw. ciepłego resetu. Komputer wtedy pomija testowanie systemu oraz konfiguracji, a proces ładowania systemu operacyjnego rozpoczyna się od razu. Przypadkowe wciśnięcie przycisku Reset w czasie pracy spowoduje bezpowrotną utratę ostatnio zapisanych danych. 
Klawiatura i mysz stanowią podstawowy środek komunikacji z komputerem. Osoby niewidome nie korzystają z myszy. Wszystkie czynności wykonują przy pomocy klawiatury. 
 
 
Opis klawiatury 
 
 
Opisując układ klawiatury, będę podawał kolejne klawisze począwszy od lewej strony. Klawiatura komputera IBM PC zawiera zestaw klawiszy znajdujących się zwykle w maszynie do pisania standardu QWERTY. 
Znajdują się one z lewej strony, w tzw. bloku klawiszy maszynowych. Oprócz nich, są jednak jeszcze inne klawisze, które przydatne są przy pracy w systemie Windows i różnych aplikacjach. Starsze klawiatury nie posiadają paru klawiszy, które wykorzystywane są w systemie Windows 98.  
Oto układ klawiszy bloku maszynowego: 
 ` 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 - = \ Backspace  
Tab q w e r t y u i o p [ ] Enter  
CAPS a s d f g h j k l ; ' Enter  
 Shift z x c v b n m , . / Shift  
Ctrl Windows Alt SPACJA Alt Windows Klawisz Aplikacji Ctrl 
 
Nad blokiem klawiszy maszynowych znajduje się rząd tzw. klawiszy funkcyjnych. Ich układ, począwszy od lewej strony, jest następujący: 
Esc F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 
Klawisz Shift umożliwia pisanie wielkich liter, a Caps Lock przełącza tryb pisania wielkimi literami. Z prawej strony bloku maszynowego znajduje się blok kursorów. Ma on następujący układ: 
 
PrintScreen ScrollLock Pause  
Insert Home PageUp  
Delete End PageDown  
strzałka w górę 
strzałka w lewo strzałka w dół strzałka w prawo 
 
Trzy górne klawisze należą jeszcze do rzędu klawiszy funkcyjnych. 
Klawisz INSERT zmienia pomiędzy trybem wstawiania znaków z rozsuwaniem istniejących a trybem zamazywania istniejących znaków przez nowe. 
Po prawej stronie bloku kursorowego znajduje się ostatni blok, zwany blokiem numerycznym. Oto jego układ: 
NumLock / * - 
7 8 9 + 
4 5 6 + 
1 2 3 Enter  
0 0 . Enter  
 
Klawisz NumLock włącza tryb numeryczny klawiatury numerycznej. Gdy jest on wyłączony, to klawiatura pracuje w trybie kursorowym. klawiszowi 7 odpowiada wtedy klawisz Home, 8 - Strzałka w górę, 9 - PgUp, 4 - Strzałka w lewo, 6 - Strzałka w prawo, 1 - End, 2 - Strzałka w dół, 3 - PgDn, 0 - Insert, . - Delete.