Ma�gorzata Strza�kowska Gimnastyka dla j�zyka (i Polaka, i Anglika) Kola�e autorki, wyklejane we wtorki, a niekt�re kartki tak�e we czwartki Media Rodzina Copyright � 2004 by Ma�gorzata Strza�kowska Wszelkie prawa zastrze�one. Przedruk lub kopiowanie ca�o�ci albo fragment�w ksi��ki - z wyj�tkiem cytat�w w artyku�ach i przegl�dach krytycznych - mo�liwe jest tylko na podstawie pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 83-7278-122-2 Harbor Point Sp. z o.o. Media Rodzina ul. Pasieka 24, 61-657 Pozna� tel. (61) 827-08-50, fax (61) 820-34-11 e-mail:mediarodzina@ mediarodzina.com.pl www.mediarodzina.com.pl Monta� elektroniczny: perfekt, ul. Grodziska 11, 60-363 Pozna�, tel. (61) 867-12-67 http://dtp.perfekt.pl, e-mail: [email protected] Druk i oprawa: Edica SA, ul. Forteczna 3-5, 61-362 Pozna� REGU�Y DLA GADU�Y Dbaj o sw�j j�zyk i m�w poprawnie, �adnie, wyra�nie oraz dok�adnie, bo kto nie �wiczy cz�sto j�zyka, ten si� w m�wieniu potem potyka. Kiedy z tym miewasz jakie� k�opoty, to si� natychmiast bierz do roboty, a �e nasz j�zyk bywa ciekawy, czeka ci� przy tym mn�stwo zabawy! Wymawiaj s�owa bardzo starannie, nawet gdy zmywasz lub siedzisz w wannie, z wielkim zapa�em ruszaj ustami i razem ze mn� ciesz si� s�owami! Autorka MOWA POLSKA Od stuleci polska mowa ma w zapasie r�ne s�owa - kto si� �wiczy w ich wymowie, ten bez trudu je wypowie! Nie wierzycie? Sprawd�cie sami, powtarzaj�c razem z nami: Skrajem parku rudy stworek targa z g�rki spory worek, w worku miark�, tark�, rogi, bierki, serki i pierogi, w worku miark�, tark�, rogi, bierki, serki i pierogi. Nad rzeczu�k� nietoperze taszcz� paczk� poprzez perze, w paczce kaszk�, wa�k�, szelki, muszk�, puszk� i muszelki oraz miark�, tark�, rogi, bierki, serki i pierogi. Brz�cz� pszcz�ki nad rzeczu�k�: - Tu si� trzeba pukn�� w cz�ko! Na c� kaszka, wa�ka, szelki, muszka, puszka i muszelki? Po co miarka, tarka, rogi, bierki, serki i pierogi? Wszystko po to, aby z gracj� cieszy� si� artykulacj�, bo kto �wiczy si� w wymowie, znajdzie rado�� w ka�dym s�owie! Nie wierzycie? Sprawd�cie sami, powtarzaj�c razem z nami! LULA Tulipany tuli Lula, w tulipanach Lula hula, tulipany tuli pan, tulipan�w Luli fan. GRZECZNA DAMA Grzecznej damie, tu� nad uchem, brzuchom�wca brz�cza� brzuchem � brzd�k, brzd�k! brzd�ka� na gitarze, niczym d�ezmen gra� na tarze, bzycza� jak na wiolonczeli i brzmia� niczym trz�dka trzmieli, skrzypia� wdzi�cznie jak skrzypeczki i podzwania� jak dzwoneczki. Grzeczna dama, oburzona, rzek�a strasznie obra�ona: � Uhu-huhu! Uhu-huhu! Ale� panu burczy w brzuchu! TYP SPOD SOPOTU W po�owie lata, w pewn� sobot�, typ spod Sopotu kupi� kapot�, lecz mia� z kapot� niema�y k�opot, bo mu kapota wpada�a w �opot. Klap! klap! kapota klapie na typie, typ spod kapoty na klapy �ypie, klapie klapami typa kapota, z �opotem typem kapota miota. � Wtem tupn�� na mnie typ spod Sopotu: - Do�� mam �ypania, klap i �opotu! Kto dzi� kupuje ten typ kapoty?! I po co pisa� takie g�upoty... WACU� STOKROTKA, CZYLI PRZYPADKI PRZODKA Pewien m�odzieniec, Wacu� Stokrotka, sp�dza� wakacje u swego przodka. A by� to przodek niezwykle rzadki, odmienia� bowiem si� przez przypadki. Rankiem, gdy lekki dokucza� ch�odek, otula� Wacka ko�dr� - kto? - przodek. Potem szed� przodek nakarmi� kotka, Wacek nie widzia� wi�c - kogo? - przodka. Nie trac�c czasu, �niadanko robi�, by m�c je zanie�� - komu? - przodkowi. 10 Gdy wreszcie przodka Stokrotka spotka�, w cz�ko ca�owa� cmok! - kogo? - przodka. Wi�d� Wacu� z przodkiem �ycie do�� s�odkie, lecz co� si� nagle sta�o - z kim? - z przodkiem. Zosta� po przodku kawior na spodku i s�uch zagin�� - o kim? - o przodku. Stan�� wi�c smutny Wacu� przy p�otku, wo�aj�c t�sknie: - O! Przodku! Przodku! Niestety - przodek, cho� fakt to rzadki, znik�, gdy odmieni� si� przez przypadki. Aa Bb Cc Dd Ee Ff ABECAD�O Moi drodzy! Abecad�o to jest liter zgodne stad�o � wszystkie stoj� grzecznie w rz�dku, w zgrabnym szyku i porz�dku. A, cho� zawsze jest na czele, to si� tym nie chwali wcale, �, cho� tkwi na samym ko�cu, wci�� si� czuje doskonale. Ka�da z liter jest potrzebna, bo s��w przecie� jest bez liku � zaraz to mo�ecie sprawdzi�, cho�by tylko w tym wierszyku: ara budzi cara, durne emu fika, gna hiena i jenot krokiem lunatyka, �ypie mors na os�, pstry rak sadzi tuje, upi�r wo�a yeti, za� �rebak �ongluje! Ss Tt Uu Ww Yy Zz �� �� 12 BU�A, BIBU�A Bu�a, bibu�a, baobab,baba, ��d�o, �ar�wka, �yrafa, �aba, rurka, rewolwer, rabarbar, robot, chocho�, cha�upa, chleb, Chech�o, chrobot, pszczo�a, pszczo�ojad, Pszczyna, pszenica, �rebak, �dziebe�ko, �r�d�o, �renica, szczebel, szczelina, szczebiot, szczekanie, �miel�w, �ma, �wik�a, �wiek i �wierkanie, szal, szafa, szyszka, szewc, szeryf, sze��, czub, czo�o, Czes�aw, czy�yk i - cze��! Spyta kto�, co st�d wynika? Gimnastyka dla j�zyka! 13 ��KA Z B�KIEM B�k na p�k spad� z j�kiem z s�ka, odt�d p�k si� b�ka l�ka, a �e b�k ma �al do p�ka wi�c s�k odt�d n�ka b�ka. AKTOR I TRAKTOR Rudy aktor ukrad� traktor i traktorem ora� rol�. - Brawo! Brawo! Ale rola dar� si� t�um spod parasola. GWA�TU! RETY! CO SI� DZIEJE?! Gwa�tu! Rety! Co si� dzieje?! Co tak p�dzi poprzez knieje?! Tak szele�ci, chrz�ci, trzeszczy, j�czy, st�ka, zgrzyta, wrzeszczy, postukuje stuku-puku! �wir, �wir! �wierka, kuka kuku! wali b�c! i rzuca trach! pluszcze plusk! i spada bach! chrupie chrup, chrup! �upie �up, �up! dzy�, dzy�! dzwoni, tupie tup, tup! czasem klapie klap, klap, klap! to zn�w cz�apie cz�ap, cz�ap, cz�ap! Co tak warczy, miauczy, gdacze?! Tak rechocze, szczeka, kracze?! 16 Echo si� na nogach s�ania, bo ju� do�� ma powtarzania - zapiszcza�o co� �a�o�nie i uciek�o, gdzie pieprz ro�nie! Pochowa�y si� zwierzaki i umilk�y wszystkie ptaki, bo przez lasy i przez knieje p�dz� onomatopeje!!! Ka�da robi bum! i brzd�k! na�laduj�c jaki� d�wi�k, ka�da szura, szumi, skrzypi i chichocze cha, cha! chi, chi! Gdy ju� mia�y do�� ha�asu, zbieg�y si� na skraju lasu i wrzasn�y: �Pa! Cmok, cmok! Zobaczymy si� za rok!" 17 �YCIE W PSZEN�YCIE Je�li w pszen�yto ruszysz o �wicie, ujrzysz, jak chrz�ci �ycie w pszen�ycie - brz�czy �uczek, skacze liszka, szepcze tygrzyk do widliszka, �wierszcz za wa�k� gna w podskoczkach, nie spuszczaj�c chrz�szcza z oczka, �widrzyk, wst�yk i winniczek krocz� boczkiem do d�d�owniczek, a szczypawy po�r�d trawy szczypi� trzmiele dla zabawy. Szumi o �wicie �ycie w pszen�ycie - sami zajrzyjcie, jak nie wierzycie! MLECZE Tam, gdzie stru�k� rzeczka ciecze, b�yszcz� w s�o�cu cztery mlecze. W ka�dym mleczu pszczo�a brz�czy, dr�� w skrzyde�kach barwy t�czy. (Tu rzec musz� nie od rzeczy: pszczo�y s�cz� nektar z mleczy). Nagle dreszcz pszczo�ami wstrz�sa, straszny deszcz je z mleczy strz�sa, bo gdy deszcz na dworze siecze, tul� p�atki wszystkie mlecze. Tam, gdzie stru�k� rzeczka ciecze, dr�� na deszczu cztery mlecze. Gdy przeja�ni si� na dworze, wtedy wiersz ten sko�cz�. Mo�e... ' 19 BOB, B�B I BABA Pod Babim Do�em za baobabem o bu�� z bobem Bob b�aga� bab� i o b�b tocz�c z bab� batali�, b�bni� w b�benek, bambus i bali�. Potem da� dyla w badyle z bobem, by b�b od baby zdoby� sposobem, lecz cho� do bobu afektem pa�a�, baba Bobowi bobu nie da�a. Bo gdyby bobem si� podzieli�a, to by ju� inna historia by�a - Bobowi pewnie mi�o by by�o, a babie bobu w mig by uby�o. 20 RYCERZ ROCH I JEGO GROCH W Prabutach rycerz Roch uprawia� w lochu groch. Ponuro by�o w lochu, wi�c r�s� groch, lecz po trochu. Roch groch ju� rok hodowa�, a� groch go zdenerwowa�. W pochmurny wtorek rano Roch w progu lochu stan��. Groch zgarn�� w zgrabn� kupk� i ugotowa� zupk�. A w lochu od tej pory uprawia pomidory. 21 PIE�� Z�B�W 22 Do z�ba rzek� raz pewien z�b: - Ja jestem silny niczym d�b! I gdy jedzenia czuj� smak, na ca�e gard�o �piewam tak: �Szarp, gry� i rwij! Mia�d�, r�b i drzyj! Siecz niczym miecz i tnij, i bij! Odwa�ny b�d� i dzielny b�d�, i gry�, i trzyj, i dziel, i rz�d�!" Gdy to us�ysza� z�b�w ch�r, wnet bohatera wzi�� za wz�r i odt�d z pysk�w, bu� i g�b rozbrzmiewa pie�� przy wt�rze tr�b: �Szarp, gry� i rwij! Mia�d�, r�b i drzyj! Siecz niczym miecz i tnij, i bij! Odwa�ny b�d� i dzielny b�d�, i gry�, i trzyj, i dziel, i rz�d�!" 23 KOCURY Rudy kocur w kolorowym garniturku gra na tr�bie serenad� na podw�rku, serenad� gra na tr�bie, rabarbarem drewno r�bie, rekinami dyryguj�c w rybim ch�rku. Bury kocur w okularach i turbanie turla per�y po kr�lewskiej porcelanie, na organkach �wiczy chora�, zag�uszaj�c ca�y mora�, a wi�c wierszyk bez mora�u pozostanie. 24 DZIDZIA, LIDZIA, LODZIA, BODZIO P�ynie �odzi� Dzidzia z �odzi�, obok �odzi Lidzia chodzi, a gdzie Bodzio si� zapodzia�, nie wie Dzidzia ani Lodzia. Nagle Lodzia widzi Bodzia, jak po wodzie mknie na k�odzie, wi�c do Bodzia kwili: �Bodziu! Ust�p Lodzi! Co ci szkodzi?" I ust�pi� Bodzio Lodzi, bo by� mi�ym nie zaszkodzi - podni�s� w g�r� Bodzio Lodzie i posadzi� j� na k�odzie. Teraz Lodzia mknie na k�odzie, w �odzi siedzi Dzidzia z Bodziem, a gdzie si� podzia�a Lidzia, nie wie Bodzio ani Dzidzia. HIPOPOTAM HASA W HOLU Hipopotam hasa w holu, hrabia Henryk huka w polu, haftka hu�ta si� na haku, halabarda - na hamaku, tylko chochla wlaz�a w k�tek, bo si� czuje jak wyj�tek. 26 PO CO TO TU Po co to tu kuca? Co to tak tu kica? Kuca kucyk na donicy, a w stolicy na ulicy kica tycia kicia. 27 ZAGADKA Pewien Anglik, bawi�c w Polsce, wszed� do Przemszy dla och�ody i w�r�d ciszy nagle s�yszy, jak mu szumi� Przemszy wody: W Kiekrzu �uczek wszed� na buczek, zszed� z leszczyny w�� spod Pszczyny, do Raci��a pszczo�a zd��a, a dzik dzika nie unika. W Szczebrzeszynie chrz�szcz dr�y w trzcinie. trz�dka leszczy w Biebrzy wrzeszczy, w stron� Zgierza zwierz� zmierza, je� si� je�y� nie zamierza". Anglik s�ucha, s�ucha, s�ucha... Raptem z Przemszy jak nie wrza�nie: - Kto wymy�li� co� takiego?! A to polski j�zyk w�a�nie. S�OWNICZEK afekt - niezwykle silne uczucie (na przyk�ad takie, jak Boba do bobu), kt�re trwa na og� do�� kr�tko artykulacja - wymawianie g�osek; artyku�owa� znaczy wyra�nie wy- mawia� baobab - pot�ne, rosn�ce w Afryce drzewo o jadalnych owocach; nie wiadomo, sk�d si� wzi�o pod Babim Do�em w kj ^�j batalia - wielka bitwa chochla - wielgachna �ycha ? ? chora� - powa�ny, uroczysty i podnios�y utw�r muzyczny d�ezmen - muzyk d�ezowy, a tak�e wielbiciel muzyki d�ezowej. Brzuchom�wca z wiersza o grzecznej damie by� i jednym, i drugim fan - mi�o�nik, wielbiciel, entuzjasta gbur - cz�owiek niegrzeczny, nieokrzesany, mrukliwy gracja - wdzi�k, powab, urok kapota - okrycie wierzchnie; dawna nazwa d�ugiego okrycia, noszo- nego przez pan�w. Typ spod Sopotu lubi� tylko pewne typy kapot knieja - wielki las, pe�en wszelkiego zwierza mora� - wniosek, czyli nauka, kt�r� cz�sto ko�czy si� wiersz lub ba�� loch - g��bokie pomieszczenie pod budynkiem, zamkiem lub pa�a- cem, wykorzystywane dawniej jako wi�zienie; rycerz Roch wyko- rzystywa� je do hodowli grochu, a nast�pnie pomidor�w onomatopeja - wyraz d�wi�kona�ladowczy, czyli taki, kt�ry na�laduje r�ne d�wi�ki pszczo�ojad - drapie�ny ptak z rodziny soko��w; uwielbia jada� trzmiele, osy i pszczo�y; w Polsce znajduje si� pod ochron� pszen�yto - sztucznie wyhodowane zbo�e; po��czenie pszenicy z �ytem serenada - kr�tki utw�r muzyczny na g�os lub instrument; dawno temu zakochani panowie wykonywali go pod oknem swojej wybranki �widrzyk dwufa�dkowy - �limak o smuk�ej muszli w kolorze ��to- -br�zowym; jego skorupka wyposa�ona jest w specjalne wieczko, kt�re zamyka si�, gdy �limak chowa si� do �rodka tygrzyk paskowany - paj�k o odw�oku podobnym do odw�oka osy; zjada ma�e owady, kt�re chwyta w okr�g�� paj�czyn�, zawieszon� mi�dzy ro�linami widliszek - owad z rodziny komar�w; panny i panie widliszki od�y- wiaj� si� krwi� ludzi i zwierz�t, wi�c spotkanie z nimi nie nale�y do przyjemno�ci wst�yk - �limak o ��tej skorupce w br�zowe pasy; lubi je�� zielone cz�ci ro�linek; jesieni� zagrzebuje si� w ziemi i �pi do maja SPIS TRE�CI REGU�Y DLA GADU�Y 3 1 MOWA POLSKA 4 1 TUREK, PTUREK I OG�REK 6 LULA 7 GRZECZNA DAMA 8 1 TYP SPOD SOPOTU 9 1 WACU� STOKROTKA, CZYLI PRZYPADKI PRZODKA 10 1 ABECAD�O 12 1 BU�A, BIBU�A 13 1 ��KA Z B�KIEM 14 1 AKTOR I TRAKTOR 15 GWA�TU! RETY! CO SI� DZIEJE?! 16 �YCIE W PSZEN�YCIE 18 MLECZE 19 BOB, B�B I BABA 20 RYCERZ ROCH I JEGO GROCH 21 PIE�� Z�B�W 22 KOCURY 24 DZIDZIA, LIDZIA, �ODZI�, BODZIO 25 HIPOPOTAM HASA W HOLU 26 PO CO TO TU 27 ZAGADKA 28 30 1 S�OWNICZEK 1 Kiedy susza wszystko suszy, ka�dy suszy ma po uszy. Gdy wieloryb kicha, fala jest nielicha. Przy rowerze straszne zwierz� co� na tarze trze i pierze. A w naturze perzu le�y, by si� jak najszerzej szerzy�. Gawra to jest �o�e w borze, w kt�rym mi� si� wyspa� mo�e. Czy�by czy�yk ze�ar� ryzyk? Ca�e Wdzydze jedz� rydze. Gdy Lola w woalu swawoli na balu, to Bolo na molo soli mola sol�. Ecie-pecie, ptak w balecie! Fiku-miku, byk po byku! ISBN 83-7278-122-2 MEDIA RODZINA 788372 781222