Jan Kochanowski Ortografia polska A A trojakie Polacy maj�: pierwsze zow� �aci�skie, kt�re ma sw�j znak nad sob�, kresk� z g�ry na d� wiedzion� od prawej r�ki ku lewej, jako "��dny", to jest niecudny. Drugie zow� swoim, to jest polskim, kt�rego znak jest kreska tak�e nad nim, ale od lewej ku prawej r�ce, jako "��dny", to jest nikt. Trzecie zowiemy ci�kim, kt�re ma kresk� przez si� jako "po��dny". To ostatnie zaw�dy swym znakiem znaczy� trzeba; dwoje pierwsze jeno wtenczas, kiedy s�owo jednako si� pisze, a za r�nym tej istej litery wymawianim r�ny ma i wyk�ad, jako si� tam wysszej ukaza�o w tym s�owie "��dny" a "��dny". Czasem te� dla dobrych rym�w te znaki s� dobre. B B dwoje: pierwsze nie jest nic r�ne od �aci�skiego, jako "�lub", to jest przyrzeczenie. Drugie - nasze w�asne, a to kresk� ma nad sob�, jako "�lub"', to jest przyrzecz, a i� si� rzadko trafia, nie wadzi nic, �e zaw�dy znaczone b�dzie, chociaby te� s�owo �adnej r�nice oko�o wyk�adu nie mia�o. C C troje: pierwsze z �aci�skim jedno, jako "nic"; drugie z kresk�, jako "ni�"; trzecie z przydanim tej litery "�", jako "czelad�". Ale o tych pierwszych dwu chc� powiedzie� na ko�cu, gdzie o wszytkich literach, kt�re si� kolwiek na dwoje abo na troje dziel�, b�d� m�wi�. D D jedno, jako "drab", "d�b". Dz troje: pirwsze, gdy piszem "wiedz", to jest b�d� pewien; drugie z kresk�, jako "wied�", to jest za r�k� abo za cokolwiek; trzecie z kresk� na dole jako "lid�ba". E troje: pierwsze r�wne �aci�skiemu, a to ma kresk� nad sob�, jako i �aci�skie "a", jako w tym s�owie: "Panie" - Domine. Drugie nasze, jako tu "panie" - dominae. Ostatnie z kresk� albo z ogonem, jako to "uczyni�,". A w pisaniu tych wszytkich tak si� zachowa�, jako si� i o pierwszej literze m�wi�o: to jest, aby znaki na �adnym nie by�y, chyba gdzie trzeba dla przyczyny powiedzianej, wyj�wszy to ostatnie, kt�re zaw�dy swe pi�tno ma nie��. F F jedno, jako "farba". G G tak�e; chyba to powiedzie� trzeba, �e go Polacy nie u�ywaj� na dwoje jako �acinnicy, ale tylko w jedno, jako tu: "garniec". "Iedwab" przez "i", nie przez "g". H H, wedle gramatyk�w, nie jest litera. Polacy, kiedy chc� wym�wi� greckie "X", tedy pisz� "ch", jako "chwal�", "chwil�". I I Polacy u�ywaj� jako i �acinnicy, i miasto vocalisa, jako "nigdy", i miasto consonantem, jako "�an"; do dyftongu, mym zdanim, snadniejsze ypsylon, jako: "m�y", "day" abo "daj", "m�j". K K jedno: "kokosz", "kur". L dwoje: jedno �aci�skie, kt�re tak pisa�: "ladaco", "l�d", "wilk", "ktokolwiek". Drugie barbarum, kt�re tak pisa�: "k��dka", "�askawy" i "�akomy". M M dwoje: pirwsze, jako tu: "dom"; drugie z kresk� jako to: "uskrom"'. N N dwoje tak�e i z tymi� znaki: "dzwon", "skro�", "schro� si�", etc. O O dwoje: jedno �aci�skie bez znaku, jako tu: "oko"; drugie grubsze z znakiem, je�li trzeba, jako "w�z"; "na wosku wycisn��" abo "na w�zku jecha�". P P dwoje: jedno proste, jako: "�up", to jest korzy��; drugie "�up"' z kresk�, to jest dr�y. Q Q rzadko abo nigdy nie u�ywamy, jako tu "kwa�ny" abo "�ua�ni". R R jedno. Rz abo "f" jedno, jako tu: "wierz�", "wierz". S S troje: pirwsze jako i �aci�skie, jako to "Samson"; drugie z kresk�, jako w tym s�owie: "o�", po �acinie axis. Trzecie piszem "sz", jako tu: "szacunek". Ale to chc� przyda�, i� si� cz�sto w polskim j�zyku trafia, �e po "s" idzie "c", a ty obiedwie literze maj� z sob� jak�� sp�lno��, bo si� trojako obie wymawia i pospolicie kt�rym sposobem "c" si� wymawia, tym�e te� i "s", jako tu: "scz�liwy", "sczodry", "�cis�y", "mi�o��", "na desce" etc. Tedy bych chcia� dla skromnego pisania, aby tylko "c" si� znaczy�o tam, gdzie si� znaczy� ma abo kt�re tego potrzebuje, a "s" aby si� ju� z niego znaczy�o, poniewa� to przyrodzenie ma�o nie wsz�dy maj�, �e jako brzmi po�lednie tak i przednie; nie pisa� tedy "szczodry", ale "sczodry" etc. Kilka s��w si� najduje, kt�re si� pod t� regu�� nie podaj�, jako to "mie�ce" (nie podoba mi si� "miejsce", jako pisz�), bo ju� inaczej "s" brzmi ni�li "c"; m�wiem te� abo "dwie grusce", abo "dwie gruszce", "pl�cie" abo "pl�szcie", ale i tu jest ju� insza r�nica. T T jedno, a po "th" w polskim j�zyku nic, chyba gdzie greckie s�owa: "Thetis". V V abo vocalis, abo consonans: kiedy consonans, dwojako si� pisze: naprz�d prosto, "w radzie", "w�adnie"; drugi raz z kresk�, jako "u��w1 ryb". X X ma�o u�ywamy; rychlej miasto niego "ks", a jako "s" trojako tak i "ks" trojako m�wiemy. Wszak�e ma�o nie lepiej pisa�: "xi�dz", "xieni", "axamit", ni�li przez "ks"; "kszyka�", to lepiej tak, jako si� tu napisa�o, abo znak jaki da�, jako i inszym. Y Y nie jest dwoje "i", jako w szko�ach �le zwa� ucz�, ale ypsylon greckie; o jego naturze na ko�cu powiem. Z Z troje: pirwsze jako to: "zamek"; drugie z kresk� na wirzchu, jako tu : "mro�no"; trzecie z kresk� przez p�, jako tu: "�ywe�". Z kiedy jest praepositio, nie ��czy� go z s�owem, aleje r�zno k�a��, jako "z izby". Jana Kochanowskiego przestroga oko�o tych liter: i, y, b, c, dz, 1, m, n, p, s, z Ty dwie pirwsze literze ma�� samy mi�dzy sob� r�no�� maj� z przyrodzenia, ale mi�dzy inszymi literami, jako my Polacy dzi� piszem, wielk� odmian� czyni�, a zw�aszcza mi�dzy tymi, kt�re s� wysszej napisane, a mianowicie, kt�re si� kolwiek na dwoje abo na troje dziel�, m�wi� ex consonantibus. Bo kiedy przed nimi id�, odmieniaj� si� ka�da w sw� natur�, �e inaczej brzmie� musz�, kiedy po kt�rym "y" idzie, a inaczej, kiedy proste "i", jako to na tym mie�cu, kiedy rzek�: "baby", to jest stare �ony, a "babi", co po �acinie obstetricatur -ju� tu inaczej "b" brzmi, a inaczej tam, bo naprz�d jest "b" w�asne �aci�skie, a tu jest owo, co kresk� miewa nad sob�, kt�rego te� i �acinnicy nie inaczej u�ywaj�, jeno jako i my, kiedy po nim idzie ten vocalis "i", jako w tym s�owie : "bilis", "tibi". A to, co m�wi� o tej literze "b", to� s�u�y tym wszytkim wysszej napisanym, kt�re si� na dwoje abo na troje dziel�. Kiedy bys my tedy w�asn� r�nic� mi�dzy "b" a "b"1 obaczyli, tak�e i mi�dzy "c" a "�", "s" a "�", etc, tedyby w tej mierze nie potrzeba by�o tej litery "y". Ale raczej ni�by tak wiele tych znak�w by�o, niechaj po jednym "b" jedno "i" chodzi, a po drugim "y", bo jednak tej r�nice nie masz w �adnych inszych vocalisach, chyba w tych, a gdy si� na ko�cu te� trafi, jako "skub"', "�up"' eta, abo w poj�rzodku, jako "po�wi�tne", "ktokolwiek". Gdzie tedy po "c" abo po "s", abo po "z" idzie ta litera "i", tam ju� nie trzeba kreski �adnej na nie k�a��, bo ta ista kreska, kto si� dobrzy przypatrzy, nic inszego nie znaczy, jeno to iste "i", kt�re gdy si� napisze podle niego, ju� go na wirzch k�a�� nie b�dzie trzeba, jako w tej mierze ani na "b", ani na 1" k�ad�, gdy po nich idzie "i", jako tu: "biedny", lieniwy", "piesczony" etc. MIII iii; Dla skromniejszego pisma wedle tych liter "cz", "d", "d�", "r", "t", "�", kiedy si� trafi pisa� "i" albo "y", raczej to ma�e "i", chybaby si� komu inaczej zda�o: "rim" abo "rym", wszytko za jedno; "dim" abo "dym" tak�e; wszak�e, jakom powiedzia�, dla skromniejszego pisania wol� to iste Pisz� te� niekt�rzy "te panie" - hae dominae, abo "ty panie"; ja to po�lednie wol�, ale �eby si� przez ypsylon pisa�o, jak tu stoi, a "ti", po �acinie tu, przez "i", dla r�nice tylko wyk�adu, bo� oboje jednako brzmi. Ka�de cudzoziemskie swoj� ortografij�jako greckie greck�, �aci�skie �aci�sk�, etc. Obiecad�o wedle ortografijej pana Kochanowskiego tak idzie: Aaa�bb'c�czddzd�d�ee�fghchijkl�mm'n�o�pp'q rrzs�sztuww'xyz�� KONIEC KSI��KI Ksi��ka pobrana ze strony http://wvvw.ksiazki4u.prv.pl lub http://www.ksiazki.cvx.pl