Ernest Bryll Dramaty i wiersze Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 NA SZKLE MALOWANE OSOBY PROWADZ�CA DZIEWCZYNA I DZIEWCZYNA II OPOWIADACZ DOPOWIADACZ �ANDARM BOJ�CY �ANDARM GOR�CY �ANDARM POWA�NY �ANDARM UWA�NY SW�J-JANOSIK ZB�JNIK PRZEMY�LNY ZB�JNIK DOMY�LNY ZB�JNIK �AMAGA ZB�JNIK CIUPAGA ANIO� DIABE� �MIER� AKT I Po rozwarciu kurtyny widzimy wype�niaj�cy ca�� scen� wielki obraz, jakby malowany po staremu na szkle. Jest to scena ze zb�jnikami. Ubrani w smo�owane koszule, koronowani zawadiackimi k�obukami id� � prawie ta�cz�c � wok� Swojego. Sw�j obejmuje Dziewczyn�. Przed t� ca�� grup� wal� dwaj muzykanci: Opowiadacz i Dopowiadacz. A za drobi�cymi w marszu � las, g�ry. Tu� pod nogami � ma�e wsie, zameczki i zamykaj�cy ten obraz u do�u korow�d ta�cz�cych rz�dem, po madziarsku � dziewcz�t. Z boku obrazu unosi si� po jednej stronie zb�jnicki Anio� i zb�jnicki Diabe�. Anio��jak trzeba�z palm�. Diabe� z szubieniczk� i szczypcami w �apach. Muzyka gra. Dziewcz�ta szeregiem wychodz� a� na proscenium... 5 PROWADZ�CA Hej, horooo... G�ry, chmury i doliny po�oniny, Opowiedzcie o zb�jniku, o jedynym... DZIEWCZYNA I G�ogi, grogi i roz�ogi, i tarniny, Jak to chadza� ciemn� nock� do dziewczyny... DZIEWCZYNA II Jak dziewczyna swe okienko otwiera�a, Jak Swojego ciemn� nock� ugaszcza�a... PROWADZ�CA Jad�, goni� ju� �andarmy nock� czarn�, B�dziesz spawa�, m�j zb�jniczku, bardzo twardo, B�dziesz spawa� na kamieniu, na przelitym, Po katowniach, po wi�zieniach b�dziesz bitym... (Z obrazka wyskakuje Opowiadacz) OPOWIADACZ Oj, nie b�dzie, �andarmowie najmilejsi, Bo on w ca�ych Bo�ych g�rach najmocniejszy. Hej, powstan� silne ch�opy jak nied�wiedzie, Lepiej o tym, �andarmowie, wam nie wiedzie�. DOPOWIADACZ Jak ci wyjrzy, jak uchyli kapelusza, Uciekaj� �andarmowie do ratusza. OPOWIADACZ Jak ci wci�gnie swoje spodnie cyfrowane... DZIEWCZYNY Zamykaj� �andarmowie pi�t� bram�. DOPOWIADACZ Jak zawinie swe onucki jedwabiste... 6 DZIEWCZYNY Zawieraj� �andarmowie drzwi parzyste. PROWADZ�CA Jak ci wzuwa� swoje bystre kierpce � horoo!... DZIEWCZYNY Umiera�o u �andarm�w serce � horo! PROWADZ�CA Jak ci skrzesa� na krzesiwie ogie� � hej, om, Pow�azili wszyscy pod pod�og� � hej, �om! DZIEWCZYNA II D�ugo by tam pod pod�og� posiedzieli... OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Ale jemu by�o pilno do po�cieli. PROWADZ�CA Jak dziewczyna kierpce bystre zezuwa�a... �ANDARM (wychylaj�c si� z okien malowanej baszty) To w �andarmach zn�w ochota powraca�a. PROWADZ�CA Jak dziewczyna odwija�a mu onuce... �ANDARM GOR�CY To �andarm�w ju� nie trzeba by�o cuci�. OPOWIADACZ Jak dziewczyna mu g�aska�a... DOPOWIADACZ ...parzenic� � horo! 7 DZIEWCZYNY To w �andarmach powraca�o ciep�e �ycie � horo! �ANDARMY Hej, koledzy, czy si� b�dziem d�ugo prosi�, Czy zabijem my kogosik... �ANDARM BOJ�CY ...Czy nas ktosik?... �ANDARM GOR�CY Czy my b�dziem tu do rana g�ow� kiwa�, A on b�dzie tam dziewczyny obmacywa�? �ANDARM POWA�NY Przy kim w�adza, kolegowie, cysarzowa? ANDARM BOJ�CY Pewno przy nas, ale lepiej g�ow� chowa�... horo! Zanim cysarz w kancelarii pismo sklei, My b�dziemy na cmentarzu le�eli. Zanim cysarz wielk� piecz�� przy�o�y, Po nas b�d� robakowie przechodzi�. �ANDARM GOR�CY Nie b�d��e mi tak, kolego, boj�cy, Bo ci� mog� tym giwerem przetr�ci�. �ANDARM POWA�NY Na to my szli na cysarskie jedzenie, �eby cysarz mia� spokojne rz�dzenie! �ANDARM GOR�CY �eby wszystko, co �y�o w swobodzie, Do cysarza si� modli�o co dzie�. �eby trawka, co spokojnie ros�a, Co tam piszczy w trawie, nam donios�a. �eby rzeczka, co szumia�a byle jak, Prosto w ucho nam szepta�a, co i jak. �eby g�ra, co si� pasie na b�oniach, Nasz� r�k� by�a co dzie� strzy�ona. 8 �eby ogie�, co buszuje w p�omieniu, Siedzia� sobie spokojniutko w wi�zieniu... Scena pustoszeje. Widzimy tylko nieruchome ci�gle postacie Swojego i zb�jnickiej kompanii. Opowiadacz i Dopowiadacz, nie zd��ywszy si� ukry�, tul� si� teraz w k�cie, patrz�c na p�dz�c�, przytupuj�c�, b�yskaj�c� giwerami i szablami, podkr�caj�c� w�sa �andarmsk� maszyn�. �ANDARMY (wal� �piewaj�c na nut� marszow�) Hej, ro�nij, trawko, ro�nij, Co trzeba, nam donosij! Buszuj, strumyczku modry, I przyno� nam raporty! Pa� si�, g�rko, na b�oniach, Bo b�dziesz ostrzy�ona. Ciesz si�, jasny p�omieniu, Zamkniemy ci� w wi�zieniu. �ANDARM POWA�NY R�wniej, r�wniej! �ANDARM UWA�NY Sztywniej, sztywniej... �ANDARM BOJ�CY Ciszej, ciszej... �ANDARM GOR�CY �ywiej, krwawiej... �ANDARMY U naszego cysarza Najciemniejsze wi�zienia. Hej, siedz� zb�je w lochach, Hej, siedz� zb�je w lochach, Czekaj�cy zbawienia. U naszego cysarza �onka jak szubieniczka I c�reczki g�adziutkie, I c�reczki g�adziutkie Niby p�telka stryczka... U naszego cysarza Malowani katowie. 9 Hej, cho�by� si� zapiera�, Hej, cho�by� si� zapiera�, I tak im wszystko powiesz. Opowiadacz i Dopowiadacz padaj� na kolana. �andarmy przystaj� drobi�c w miejscu nogami z wielkiej cesarskiej ochoty. �andarm Powa�ny staje nad kl�cz�cymi w pokorze grajkami. �ANDARM POWA�NY No... �ANDARM BOJ�CY C�... �ANDARM GOR�CY Jak? �ANDARM UWA�NY Sk�d? OPOWIADACZ Panowie... Nie bijcie... DOPOWIADACZ ...My orkiestra! �ANDARM UWA�NY Oj, ci�gnij smykiem, ci�gnij, I wszystko nam opowiedz. Czy chodzili t� dro�ynk�... �ANDARM GOR�CY Czy ci�gn�li t� kotlink�... �ANDARM BOJ�CY Zb�jowie? OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Hej... 10 �ANDARM POWA�NY Ty, dudo, w miech podmuchaj I cysarza pos�uchaj. �ANDARM UWA�NY Powiedz, gdzie ta dziewczyna... �ANDARM GOR�CY Powiedz, gdzie ta jedyna Nocuje. �ANDARM UWA�NY Gdzie jego najmilejsza... �ANDARM BOJ�CY Ze wszystkich najs�odciejsza... �ANDARM POWA�NY Przyjmuje. OPOWIADACZ Gdzie� ona nocuje, serde�ko najlepsze? DOPOWIADACZ Tam ona nocuje, gdzie s�odkie powietrze. Gdzie siano si� sieni, gdzie wiatry wiatruj� Gdzie r�ce zm�czone zm�czenia nie czuj�... OPOWIADACZ Tam ona nocuje, gdzie ci�kie nie ci�y, Gdzie chmury jak lisy po g�rach lisuj�, Gdzie ksi�yc si� ksi�y w srebrzystej uprz�y, Wysoko, daleko, gdzie zorze zorzuj�... DOPOWIADACZ On do niej przyje�d�a w trzy konie karusie, A ona go wita i udziwia mu si�. On ca�� noc stoi, koniki tam poi, A zorz� zawraca pod chmury do swoich. 11 OPOWIADACZ Pod chmury chmurzaste, bukowe listeczki Zawraca, powraca od swej frairecki... Ona stoi w oknie, za�amuje d�onie, A on bystro jedzie napoiwszy konie. DOPOWIADACZ Ona w oknie stoi rozg�o�nie p�acz�cy, On napoi� konie i nie my�li wi�cej. OPOWIADACZ Ona jeszcze nock� z �alem przypomina, A jego ju� cieszy zb�jecka buczyna. DOPOWIADACZ Buczyno, buczyno, zb�jnickie kochanie! Tam jest nasze spanie, nasze umieranie Cho�by�my po nocy w doliny je�dzili, Dziewczyny witali, koniki poili... OPOWIADACZ Ty� jest ojcem, matk�, kochank�, rodzin�, Ty� jest nasz� �mierci�, zb�jnicka buczyno... OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Hej... �ANDARM UWA�NY No... OPOWIADACZ Hej... DOPOWIADACZ Tak jakby... �ANDARM UWA�NY No to jak, muzyka? Gadamy czy nie gadamy? 12 OPOWIADACZ A o czym tu gada�... DOPOWIADACZ Wszystko po staremu... �ANDARM UWA�NY No to o tym starym. Kamraty, bra� ich... Ale powolu�ku. �ANDARMY Powolu�ku, pomalu�ku za po�lednie �ebro, Szubieniczka si� ko�ysze, leje deszcz jak z cebra. Szubieniczka si� ko�ysze, nikt was nie zratuje, Kruk nad ranem przylatuje, oczka wam wyk�uje Powoli ponad pracuj�cymi �andarmami unosz� si� w g�r� przywi�zani za po�lednie ziobra Opowiadacz i Dopowiadacz DOPOWIADACZ Dajcie fajk� mi, �andarmy, zanim legn� w grobie, Co mam wisie� po pr�nicy, to zakurz� sobie. OPOWIADACZ Dajcie za�y� mi tabaki � ale dobr� szczypt�, Zanim kruki mnie odziobi�, jeszcze koz�a fikn�. Hej, z naszej szubieniczki Doko�a dobrze wida�, Ej, idzie na was, moje �andarmy, Niejedna ci�ka bida. �ANDARM BOJ�CY Sk�d? DOPOWIADACZ Zagramy wam, �andarmy, A wy nam zap�acicie, G��we�ki po�o�ycie, Nie ostaniecie z �yciem. 13 �ANDARM GOR�CY Ale... OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ (zaczynaj� muzykowanie. Honornie, wisz�c i poc�c si� �miertelnym potem, graj� tak, jakby byli na godach) M�j zb�jniczku, gdzie twa matka, Co ci� kocha do ostatka... Gdzie twe g�ry, gdzie twe lasy, Gdzie twe starodawne czasy... �ANDARMY Gdzie? �ANDARM GOR�CY M�j zb�jniczku, gdzie twa si�a, Co ci dutki przynosi�a... Gdzie twe z�oto, gdzie twe srebro, Coby twego �ycia strzeg�o... OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Gdzie? OPOWIADACZ Gdzie dziewczyna si� zadzia�a... DOPOWIADACZ Co nas wiernie mi�owa�a... OPOWIADACZ Kiedy jestem w z�ej potrzebie, Czemu teraz nie ma ciebie? DOPOWIADACZ Nie. OPOWIADACZ Prosi� zb�jnik swej dziewczyny: Sprzedaj chusty i pierzyny, Wszystko z domu posprzedawaj, A z niewoli mnie dostawaj. 14 �ANDARM POWA�NY (udaj�c dziewczyn�) Nie. DOPOWIADACZ Prosi� zb�jnik swego ojca: Dob�d�, ojcze, mnie z ogrojca. Wyjmij te talary z�ote, Bo si� tutaj krwawo poc�. �ANDARM GOR�CY (udaj�c ojca) Nie. OPOWIADACZ Prosi� zb�jnik swoj� siostr�: Boli mnie �elazo ostre. Sprzedaj swoje pier�cienice, Ul�yj mnie w tej szubienicy. �ANDARM BOJ�CY (te� rozochocony, udaj�c siostr�) Nie. OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Pisa� zb�jnik krwawe listy, Odpowiedzi z �wiata przysz�y. �ANDARMY Nie. OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Pisa� zb�jnik do cysarza... �ANDARM POWA�NY Cysarz mu przez sekretarza... �ANDARMY Nie. OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ A� napisa� list do niego, Do hetmana zb�jeckiego. 15 �ANDARM BOJ�CY Oj... Na obrazie b�ysn�o i widzimy, �e o�y� hetman zb�jecki, ch�opak, co chcia� �wiat por�wna�. Sw�j, Janosik ze zb�jnikami. ZB�JNICY Hetman pismo podpisuje, Z szubienicy go ratuje. SW�J (grzmi�cym g�osem) Gdzie, �andarmy, rozum macie, �e ch�opaka mi wieszacie! OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Gdzie? Kompania Swojego te� o�y�a i idzie teraz ta�cz�c na cofaj�cych si� �andarm�w. ZB�JNICY Trzeba rozum wam ratowa�, Dobrze sk�r� wygarbowa�. �ANDARM BOJ�CY Nie... ZB�JNICY Przyjdzie dobrze was postraszy�, A jak trzeba � owa�aszy�. �ANDARMY Nie... SW�J By�cie mieli uwa�anie, Kto na g�rach ma w�adanie. 16 ZB�JNICY Hej... Pod naporem zb�jnik�w �andarmy umykaj� do wie�y. Na scen�, drobi�c, do kompanii Janosikowej wchodz� dziewczyny. Grajkowie uwolnieni z szubienicy staj� zn�w po bokach i mamy kompozycj� malowanki jak na pocz�tku. OPOWIADACZ Wola, wola, niewola. Nie masz gorszego dla zb�jnika cierpienia jak to czekanie w wi�zieniu z kamienia. Nie masz dla nas gorszej bole�ci jak w pa�skich lochach ginienie bez wie�ci. Hej, panowie, panowie, byli�cie panami i jeszcze teraz chcecie panowa� nad nami... DOPOWIADACZ Hej, panowie, panowie, a co wam brakuje... S�oneczko dla was �wieci, woda dla was p�ynie. Biedny dla was, panowie, do potu pracuje, A wy le�ycie sobie na z�otej pierzynie. Hej, le�a� na pierzynie, na tej poz�ocistej Graf bia�y a uda�y � pisa� smutne listy. ZB�JNIK PRZEMY�LNY Pisa� ci listy, pisa� do Widnia samego, Ugadywa�, uprasza� cysarza mocnego. ZB�JNIK �AMAGA Pisa� do cysarza srebrnym atramentem, A listy piecz�towa� p�aczem i lamentem. ZB�JNIK CIUPAGA W ciemnej stronie bora pod wiecz�r si� zmierzch�o, Trzech zb�jnik�w noc� pod dom mi podesz�o. Pyta�em ich z okna: Czego, zb�jcy, chcecie... Oddam ja wam wszystko, tylko mi powiedzcie. Oddam ja wam wszystko do ostatniej szatki, Bo si� sta�y gorzkie ksi���ce dostatki, Bo si� mi koszula krwawym potem poci, Bo mi si� pas lity niby ogie� z�oci, Bo mnie buty piek� jak gdyby z �elaza, Bo mnie ko�nierz dusi jak kawa� powroza... ZB�JNIK DOMY�LNY Zb�jcowie, zb�jcowie, dajcie mi spokoja! Jak ptaszek umiera biedna dusza moja. 17 Wieczorem do okna przychodz� boj�cy, Wypatruj� waszych oczu gorej�cych. Tak si� w swoim zamku do cysarza �ali�, A na jego listy zb�jcy mu pisali... DOPOWIADACZ Wyjed�, grafie, W cztery konie�mocny Bo�e�w siwe... DZIEWCZYNA I Przywie�, grafie � mocny Bo�e � beczk� z dobrym piwem. Z bia�ym piwem z O�omu�ca � od Pilzna samego, Cz�stuj, grafie � mocny Bo�e � zb�jnika strasznego... OPOWIADACZ Pisa� w zamku do �andarm�w graf p�acz�ce listy, A �andarmy mu pisa�y... �ANDARMY Tu pisma nie przysz�y. DOPOWIADACZ Pyta� ich graf: �andarmowie, na co tam siedzicie? �ANDARMY My te� mamy, mocny grafie, tylko jedno �ycie. �ANDARM BOJ�CY Cho�by� szczerym z�otem p�aci�, nie zap�acisz g�owy. �ANDARM UWA�NY My te� mamy, mocny grafie, rozum �andarmowy. DOPOWIADACZ I usiekli zb�jcy grafa, sk�r� z niego zdj�li, Jak chor�giew j� nosili ka�dziutkiej niedzieli. I usiekli zb�jcy grafa � piwa z nim nie pili, Krwawym potem go pocili, zanim go zabili. 18 ZB�JNICY Por�wnaj nam�mocny Bo�e�wszystkich na tej ziemi, A jak si�y Ci brakuje, to Ci pomo�emy... OPOWIADACZ R�wnali my, r�wnali po �wiecie ca�ym. Jednemu wzi�li, drugiemu dodali. DOPOWIADACZ S�awne by�y zb�jeckie kompanie. Chodzili�my na bia�e W�gry, w zielon� S�owacj� je�dzili�my. Z�ote kufry w ka�dym mie�cie krwawymi �zami po nas p�aka�y. ZB�JNIK CIUPAGA Byli zb�jnicy s�awni. By� Pietraszek... ZB�JNIK �AMAGA Ondraszek... ZB�JNIK PRZEMY�LNY By� Hawra�... ZB�JNIK DOMY�LNY By� Krywa�... OPOWIADACZ Byli ch�opcy, byli, powoli si� zbyli... Ale taki si� nie zb�dzie... �ANDARMY Oj, nie zb�dzie, nie zb�dzie... OPOWIADACZ A jego rodzina idzie st�d: Najpierw by� stary Ja�ko. A ten mia� w pazurach tak� si��, �e jak ci �cisn�� nasienie d�bowe, to mu z r�ki, a migiem, a pod przymusem � drzewo ca�e w pacierz wyros�o. DOPOWIADACZ A ten Ja�ko sp�odzi� Franka, co by� jeszcze mocniejszy. Jednego razu, jak przysz�a wielka susza na doliny, jak owce zacz�y hurmem pada�, bo po potokach nawet piasku wilgotnego nie by�o... 19 OPOWIADACZ Jak w najg��bszych studniach zosta�a tylko sucho�� z sucho�ci i z tej sucho�ci jeszcze sucho�ci sucho��, wtedy wszyscy przyszli prosi� Franka o wspomo�enie... DOPOWIADACZ I obudzi� si� Franek, syn starego Ja�ka, co z d�biny drzewo w jeden pacierz wyciska�... i spojrza� Franek na te owce umar�e � i wyszed�, i obejrza� najg��bsze studnie, a potem powiedzia� ludziom... ZB�JNICY Czekajcie, ch�opy, do jutra. OPOWIADACZ I nic nie m�wi�cy poszed�. DOPOWIADACZ Szed� przez p� dnia, a� stan�� ci na najwy�szej grani. Popatrzy� po g�rach, co le�a�y wok� niego, a by�y a� od tej sucho�ci granatowe. Poogl�da� si� po nich i zebra� si� w sobie... OPOWIADACZ A potem docisn�� najwi�kszy kamie�. A �ciska� go tak, jak si� �ciska umar�e wymi�. A masowa� go tak, jak umar�y cycek, a ugniata� tak d�ugo, a� g�ra zacz�a j�cze� i robi�a mu si� pod palcami mi�kka. DOPOWIADACZ Wtedy Franek powiedzia�: Sikniesz... OPOWIADACZ A nie sikn� � odpowiedzia�a mu g�ra. Ale on tylko mocniej ugniata� j� paluchami. I nie m�wi� nic. A po godzinie w samym �rodku g�ry zabulgota�o i powiedzia�o: Sikn� ci ju�, sikn�, ale tyle, co trzeba dla ciebie. Dla innych nie dam... DOPOWIADACZ A dasz � sprzeciwi� si� Franek i docisn�� j� tak, jak nikogo w �yciu nie dociska�. A ona g�ra chcia�a mu si� z tej z�o�ci, z tego sk�pienia zrobi� �elazna. Co j� dogniecie, to ona mu jeszcze twardsza. Co j� na aksamit umi�kczy, to ona mu si� w �elazo odmienia. OPOWIADACZ I tak mocowali si� a� do bia�ego rana. Rano ludzie powstali i czekaj�, co b�dzie. Ka�dy zagl�da w studni�, ale tam jeszcze sucho�� sucho�ci, ka�dy patrzy w strumienie, ale tam jeszcze py� pylisto�ci. 20 DOPOWIADACZ Tak to sz�o do po�udnia. Kiedy ju� s�oneczko min�o swoj� g�r� i sz�o teraz kolebi�cy si� na zach�d, ci � co byli strachliwsi � przyszli pyta� matki Frankowej... Ale matka Frankowa powiedzia�a im: Czekajcie... OPOWIADACZ I wszyscy czekali w milczeniu. DOPOWIADACZ Tak to sz�o a� do podwieczora. Kiedy ju� s�onko toczy�o si� nad samymi polami, g�r� st�kn�a, jeszcze raz i powiedzia�a: Sikn�. OPOWIADACZ Sikn�, ale tylko dla twoich... DOPOWIADACZ I na w�giersk� stron� sikniesz � powiedzia� Franek � i na s�owack� si� omleczysz... OPOWIADACZ Co ci po s�owackiej � powiedzia�a g�ra � co si� o w�giersk� turbujesz... A czy oni ci bracia? Niech im b�dzie susza... DOPOWIADACZ Nie � odpowiedzia� Franek � omleczysz si� na dwie strony g�r. A to mi do s�owackiej i w�gierskiej, �e tam na zb�j p�jdziemy. I maj� by� bogate te strony. Tak powiedziawszy przycisn�� g�r�, a� w �rodku kamienie zacz�y si� pali�. OPOWIADACZ I wtedy wszyscy czekaj�cy zobaczyli, jak spod jego zb�jnickiej r�ki wychodzi najpierw jedna kropla, jak przelewa si� przez wymi� g�ry i jak potem idzie na polskie, s�owackie i w�gierskie doliny bia�a pienista pow�d�... DOPOWIADACZ Taki by� Franek. A z tego Franka by� Tomasz, co m�y�skimi kamieniami w kolibce ju� grzechota�, a z tego Tomasza Mateusz, co to jeszcze po nim do dzi� �lady wyci�ni�te na kamieniu, a po Mateuszu Piotr, co si�y wiele nie mia�, ale gra� tak pi�knie, �e gwiazdy �zami p�aka�y i nie m�g� przez to wiele gra�, bo deszczu na sianokos ludzie nie chcieli, a po tym Piotrze by� Pawe� chytry taki, �e lisy do niego przysz�y prosi�, �eby im akademi� za�o�y�, a po tym Pawle... 21 A po tym chytrym by� �uka, taki urodziwy, �e s�o�ce nie chcia�o zachodzi�, takie by�o zapatrzone, i nie zachodzi�o jednego miesi�ca ani na chwil�, p�ki jego ojciec � �ukaszowy znaczy si� � stary Chytrus, nie umaza� g�by syna sadzami... DOPOWIADACZ A ten pi�kny �uka mia� czternastu syn�w. I z najm�odszego idzie ta Janosikowa ga���. Osiemnastu by�o jeszcze ch�op�w, a ka�dy wielce pi�kny, chytry, silny. I osiemnastym by� Czarny Ziemek, co go tak nazwali, bo by� smag�y jak Cygan � i z tego to Ziemka, po�lubionego z malutk� Jadwig� od Bia�ego Potoku, urodzi� si� Janosik. OPOWIADACZ Ale najpierw nazywali go tylko Jasiek. DZIEWCZYNA I Ci�ko si� rodzi� nad wyraz... �ANDARM BOJ�CY Ma�o, ma�o, by�by pomar�. �ANDARMY Hej, ma�o... DOPOWIADACZ Ale si� urodzi�. DZIEWCZYNA I Ma�a by�a jego matka. Ale jak go rodzi�a, nielekko jej by�o. Ludzie czekali � wy�yje ona czy nie wy�yje, i m�wili... ZB�JNICY Nie bez przyczyny to ci�kie rodzenie, Hej... ZB�JNIK PRZEMY�LNY Smutny dzie� nastaje, smutna to godzina, Wiatrem opisuje, smutna to nowina. Nie mo�e Janicek na �wiat si� dobywa�, Nie mo�e zb�jnicek piosenki za�piwa�. 22 ZB�JNIK DOMY�LNY Nie mo�e si� doby� do �wiata pi�knego, �eby pozb�jowa� do skonania swego. DZIEWCZYNY Anieli niebiescy, duszyczk� mu pu��cie, Bo ju� go czekaj� zb�jnicy na mo�cie. ZB�JNICY Czekamy przy drodze �piewaj�cy pie�ni, �eby ci� tu do nas wiatrowie przynie�li. DZIEWCZYNY Anieli niebiescy, nie st�jcie mu przeciw, On do swych koleg�w na skrzyd�ach doleci. ZB�JNICY Przez wody wodniste, przez kamie� z kamienia, Bo bez zb�jowania umar�by z pragnienia, Bo bez zb�jowania jak bez chleba zdechnie, Ani on odetchnie, ani si� u�miechnie. DZIEWCZYNY Anieli niebiescy, odpu��cie go do nas, Siekierka bukowa to jest jego �ona. ZB�JNICY Anieli niebiescy, pu��cie go biednego, Ru�nica ska�kowa to jest matka jego. OPOWIADACZ Niech chodzi po g�rach, spawa w po�oninach, Zb�jecka kompania to jego rodzina. DOPOWIADACZ W imi� Ojca, Syna i Ducha �wi�tego... �ANDARMY Jak ju� mia� zb�jowa�, nie b�dzie bez tego. 23 DZIEWCZYNA I Ci�ko si� rodzi�. Nad wyraz... ZB�JNICY Ale si� urodzi�. ZB�JNIK CIUPAGA A jak si� urodzi�, jak pierwszy raz krzykn��, tylko si� bukowina na g�rach pochyli�a. ZB�JNIK �AMAGA A jak si� urodzi�, jak w pieluchy sikn��, to wszystkie �andarmy odt�d a� do samego Widnia jak z powodzi� sp�yn�y... �ANDARMY Uratowa�y si� tylko te co po g�rach za murami siedzieli. ZB�JNIK DOMY�LNY A jak si� urodzi�, jak pierwszy raz kichn��, to a� si� sam cysarz o�ci� przy obiedzie ud�awi�... �ANDARM BOJ�CY Hej, by�o to, by�o. Tysi�c doktor�w t� o�� wyci�ga�o. �ANDARM POWA�NY Sto armat bi�o... �ANDARM GOR�CY A cysarz tchu nie m�g� z�apa�. Nadyma� si� on, nadyma�, purchawia�. Bo�e odpu�� � purchawia�, cysarzowa �zami per�owymi p�aka�a, a ca�y jej fraucymer te �zy na nitk� nawleka� i poddanym �a�o�� cysarsk� pokazywa�. �ANDARM BOJ�CY Wielkie tam by�o we stolicy poruszenie... �ANDARM POWA�NY Oj, wielkie, wielkie. Ca�a armia tylko maszerowa�a i takie pie�ni �piewali�my... 24 �ANDARMY B�d� zdrowa, dziewczyno, Ju� si� �egnam z tob�, Przypomnij sobie, Jak my �yli z tob�... Kochali�my si� Jak go��bki w parze, Kto nas roz��czy�, Niech go B�g pokarze. Roz��czy� ci nas Janosik rozb�jnik. Jed�my, armaty Na nim popr�bujmy. Pierwszy raz strzel�, To se pomy�l� O was, co doma Pozostali�cie. Drugi raz strzel�, To se podumam, Czy mam do ciebie, Czy serca nie mam... Trzeci raz strzel�, Gorzko zap�acz�, Bo ciebie wi�cej Ju� nie zobacz�. Czwarty raz strzel�, Wspomn� o kraju, Bo mnie na zawsze, Tu pochowaj�. W nie swojej ziemi, Cho� cysarzowej, Po�o�� swoj� M�odziutk� g�ow�. B�d� zdrowa, dziewczyno,. Ju� si� �egnam z tob�, Przypomnij sobie, Jak my �yli z tob�... Kochali�my si� Jak go��bki w parze, Roz��czy� nas cysarz, Niech go B�g pokarze... �ANDARM GOR�CY �piewa�o wojsko, maszerowa�o... DOPOWIADACZ A on sobie spokojnie u matuli sysa�. 25 OPOWIADACZ Bo nad ka�dym zb�jnikiem jest sw�j Anio� i Diabe�. �ANDARMY Ka�dy cz�owiek go ma. OPOWIADACZ Ma albo nie ma. A nad zb�jnikiem jest sw�j... ZB�JNICY Specjalny. Z obrazu schodzi Anio� i Diabe�. Obaj id� nios�c ogromniast� wag�, na kt�rej szalach jakby dwie kolebki z dwoma kolebi�cymi si� dzieciakami. Jeden dzieciak �wietlisty, drugi ognisty, a� czarny � a ka�dy z nich to przecie� male�ki Janosik. ANIO� Kolibaj si�, kolibaj, Lipowa kolibko, Zatulaj si�, zatulaj, Niech ci b�dzie ciep�o. W boru chodz� dwa lelenie �piewaj� ci na u�nienie. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Oora, oora, oora, o... S�oneczko nad ziemi� zm�czone sz�o. Oora, oora, oora, o, Od pola powola nadchodzi noc... ANIO� Kolibaj si�, kolibaj, Nachodzisz si� jeszcze, Nazawracasz przez Hawra� Po zb�jnickiej �cie�ce, W boru chodz� dwa nied�wiedzie, Wy�piewuj� na podwieczerz. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Oora, oora, oora, o, S�oneczko lipowe, miodowe, mio.. 26 Oora, oora, oora, o, Od grobli przez jod�y nap�ywa noc... DIABE� Jechali z dali dwaj dworzanie, Chcieli ci z�o�y� uszanowanie, A ty tu �pisz... Chcieli zapyta�, czy� jest zdrowy, I powinszowa� Janickowi, A ty tu �pisz. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Nie �pij, zb�jniczku, nie �pij, Bo ca�e �ycie prze�pisz. DIABE� W kajdanach do�� nadrzymasz... �ANDARMY Jak cysarz ci� przytrzyma. DIABE� Jak cysarz ci� przytrzyma Za ziobro, za po�lednie, Weso�o se podrzymasz... �ANDARMY Potem ci� kat odetnie, Hej... ANIO� A nie straszcie dzieciaka. DIABE� I �ANDARMY Czym my niby straszymy? �ANDARM POWA�NY Po�lednie ziobro ka�demu zb�jnikowi pisane. 27 ZB�JNICY Hej, pisane, rozpisane. ZB�JNIK CIUPAGA Hej, nie darowane... ANIO� Ale jemu nie. DIABE� A co on za lepszy taki? �ANDARMY W�a�nie. DIABE� I Mardu�a za po�lednie ziobro powieszony, i Wa�tu�a, i Ondraszek, i ka�dy zb�jnik, co na bia�e W�gry i S�owacj� zielon� chodzi�. ZB�JNICY Wisieli ojcowie nasi, wisieli W Nowym Targu ka�dziute�kiej niedzieli. Wszystkim ludziom w okolicy na postrach, Tak ich wiesza� nowotarski starosta. ZB�JNIK DOMY�LNY Przychodzili na targ ludzie, stawali, Na zb�jnik�w pomalu�ku patrzali. Zb�jcy fajk� powolu�ku kurzyli I tak sobie o staro�cie gwarzyli: ZB�JNIK PRZEMY�LNY Lepiej ci by�o nie rodzi� si�, panie, Ni� w Nowym Targu bra� starostowanie. �ANDARMY Bo co? 28 ZB�JNIK �AMAGA Lepiej ci by�o pod ko�cio�em chroma�, Ni� w Nowym Targu na starostwie duma�. �ANDARMY Ale, o... �ANDARM GOR�CY Nie b�d� ja was pyta� o rad�, Wezm� konika, w g�ry pojad�. �ANDARM UWA�NY B�d� was kosi� szabl� od rana, By�cie poznali swojego pana Hej, zb�jowie, zb�jowie! ZB�JNICY Pierwszy Mardu�a fajeczk� spali� I nad starost� tak si� u�ali�... ZB�JNIK CIUPAGA Przyjad� ch�opcy z zielonych las�w I b�d� darli z starosty pasy. ZB�JNICY Drugi Wa�tu�a fajeczk� spali� I nad starost� tak si� u�ali�... ZB�JNIK �AMAGA Przyjad� ch�opcy z Zakopanego, Z�omi� ci gnatki co do jednego. ZB�JNICY Trzeci Ondraszek fajeczk� spali� I nad starost� tak si� u�ali�... ZB�JNIK DOMY�LNY Przyjad� ch�opcy z G�rnego �l�ska, Oskubi� z ciebie mi�so do k�ska. 29 ZB�JNICY Wisieli ojcowie nasi, wisieli W Nowym Targu ka�dziusie�kiej niedzieli. Powolu�ku swoje fajki kurzyli I tak sobie o staro�cie gwarzyli. OPOWIADACZ A co rzekli, to jak amen w litanii. Dokonali dokumentnie bez ha�by Zb�jniczkowie z Ko�cieliska, z D�bego... DOPOWIADACZ Z Murzasichla i spod S�cza Starego. OPOWIADACZ W Zakopanem, w Bukowinie, Szaflarach Ka�dy zb�jnik a� do pot�w si� stara�. DOPOWIADACZ Niech pami�ta pan starosta siedem lat, Jak to zb�jnik do fajeczki tyto� k�ad�. ZB�JNICY Siedemdziesi�t siedem latek i d�u�ej, Jak to zb�jnik swoj� fajk� zakurzy�... DIABE� Jak by tam nie by�o, ka�dy zb�jnik za po�lednie ziobro powisi. A pomacaj si� ka�dy, czy ono wam nie ro�nie grubsze. ZB�JNICY Jakby... DIABE� Tak i on b�dzie wisia�. ANIO� A nie b�dzie. 30 DIABE� A b�dzie. ANIO� A �ebym tu zaraz skona�, to nie b�dzie. DIABE� Jak Boga kocham, �e b�dzie... ANIO� Ty Boga kochasz, czarnuchu? Ja ci m�wi�, �e nie b�dzie! DIABE� Lelijo skubana, a b�dzie... ANIO� Kozio�! Czarny cap. DIABE� Cnotka. ANIO� Id� si� wydoi�. DIABE� Wstaw se pi�rko w zadek. To ju� wszystko s� okrzyki towarzysz�ce bitwie. Przed zdumionymi zb�jcami i �andarmami toczy si� dzika bijatyka Anio�a z Diab�em. Pi�ra lec�, g�ciej jeszcze ni� pi�ra unosz� si� przezwiska. I nagle w t� kot�owanin� jak grom pada tupni�cie nog� Janosika. SW�J Co jest z wami? Dzieckiem si� zaj�� nie umiecie? ANIO� A bo on... 31 DIABE� W�a�nie �e on... SW�J A zamknijcie si� jeden z drugim To ja tu le�� w kolibce, to ja na sen czekam, a wy mi przeszkadzacie. A da�e dziecku spa�. ZB�JNICY W�a�nie, w�a�nie... SW�J Co to za urz�dowanie? Ka�de dziecko ma swojego Anio�a i Diab�a, jak si� patrzy... a ja takie pokractwo. A co wy�ucisza� mnie macie, koliba� czy bezpokoi�... ZB�JNICY Ano? ANIO� Koliba�. DIABE� Koliba�. SW�J To mnie i kolibcie (Anio� i Diabe� zaczynaj� kolebanie swojej wagi z Janosikami czarnym i bia�ym, a on dalej dogaduje) A kolibcie, �ywiej kolibcie. ANIO� I DIABE� To� kolibiemy, a� nam dech zapar�o... Stu�nij, stu�niij... SW�J Kolibcie �ywiej, bo mi �pieszno. ANIO� A niby gdzie? 32 SW�J A gdzie, jak nie do dziewczyny... DIABE� To� jeszcze jeste� w powijakach ANIO� Hej, jeszcze gdzie w pieluchowie. SW�J Ale mi si� nudzi. Kolibcie �ywiej moje dzieci�stwo. Do lasu mnie ci�gnie, zb�jowa� bym poszed�. ANIO� I DIABE� O wa... nowina... SW�J Zb�jowa�, przezb�jowa�. ZB�JNICY Hej, przezb�jowa�. SW�J Kolibcie �ywiej, kolibcie. Ju� mi si� to dzieci�stwo uprzykrzy�o. Do dziewczyny trzeba zachodzi�, z bia�ych W�gier jej co przynie��. Drogi moje, przedrogi... Do�� ju� tego kolibania! ANIO� I DIABE� Jak chcecie. SW�J W�a�nie chc� (zeskakuje z obrazu. �apie w r�ce wag� z kolebkami. Odrzuca) Ch�opaki. ZB�JNICY Jeste�my. 33 SW�J �andarmy. �ANDARMY O Jezu... SW�J No to se pami�tajcie. Basetla. OPOWIADACZ A ino, bzum, bzum... SW�J Gajdy... DOPOWIADACZ Jak panie�skie boki. G�adziusie�kie. SW�J Kapela... OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ I raz, dwa... dziewczyna, Trzy, cztery... kawalery. Zjechali�my kapel� popod cysarski Wide�, Patrz� si� z Widnia ch�opy � a kt� to do nas idzie? ZB�JNICY Id� zb�jnicy, id�, pasy na nich z�ociste, Porteczki cyfrowane i siekiereczki bystre. DZIEWCZYNY Id� zb�jniki, id�, ziemi ledwo tykaj�, A po cysarskim dworze dworaki cienko... ZB�JNIK DOMY�LNY Prz�d�... 34 OPOWIADACZ Cysarz na murze staje, armat� sam rychtuje. DOPOWIADACZ Hej, jak sobie odstrzeli, w�siska nam skud�uje. ZB�JNICY Nie kud�uj nam ty w�s�w, cysarzu, harmatami... SW�J Bo si� ty nie doprosisz zmi�owania nad nami. DOPOWIADACZ Zjechali�my kapel�, a� Dunaj d�ba stan��, A� po calu�kim Widniu w sto g�os�w zap�akano. ZB�JNIK PRZEMY�LNY P�aka�a kawalerka... ZB�JNIK DOMY�LNY Panienki by�y rade... ZB�JNIK CIUPAGA Siedem lat wspomina�y zb�jnick� szwancparad�... DOPOWIADACZ Zjechali�my kapel� popod cysarski Wide�, B�d� nas przypomina� lat siedemdziesi�t siedem... I z t� huczn� muzyk� schodz� do ta�ca z dziewczynami, tak ko�cz�c szumnie pierwszy akt. 35 AKT II Podobnie jak w akcie pierwszym � obraz na szkle malowany, tyle ze bardziej roz�wietlony kolorami, jakie lubi� zakochani, Janosik-Sw�j te� rozta�czony, kompania nie tylko z pistolcami, ale i ga��ziami kwiecistymi w �apach � aby wiadomo by�o, �e rzecz p�jdzie teraz przede wszystkim o mi�o�ci. O tym�e zaczynaj� swoje rozpowiadanie Opowiadacz i Dopowiadacz. OPOWIADACZ W zielonym sade�ku zb�jnik gorzko p�aka�, Przed wod� modraw� tak sobie narzeka�: Wodo, zimna wodo, op�y� gorzkie rany, Co mi uczyni�a luto�� mojej panny. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Wodo, zimna wodo, zabierz te bole�ci, Co mi je zadano w Nowym Targu-mie�cie. DOPOWIADACZ W Nowym Targu-mie�cie ko�cio�y wysokie, W Nowym Targu-mie�cie panny modrookie. ZB�JNIK CIUPAGA Lepiej by�o w boru spotka� si� z nied�wiedziem, Ni�li si� o takiej panience dowiedzie�. ZB�JNIK �AMAGA Lepiej by�o w boru z nied�wiedziem si� spotka�, Ni�li posmakowa�, jak ta panna s�odka. ZB�JNIK PRZEMY�LNY Chodzi�em ja do niej pod samo okienko, Uprasza�em noc�: Wyjd� do mnie, panienko. DOPOWIADACZ Ona mu si� z okna tylko u�miecha�a I s�odziutkim g�osem tak jemu gada�a... 36 DZIEWCZYNA I Nie wyjd� do ciebie, bo� gwa�townik, Popsujesz mi wianek z rutki drobnej, Nie wyjd� do ciebie, bo� ty zdradnik I lito�ci w twoim sercu nie ma �adnej. OPOWIADACZ Przez rok ca�y on j� prosi�: Wyjrzyj, mi�a, Ale ona mu innego po�lubi�a. DOPOWIADACZ Przyjecha�o na wesele dwie�cie karet, Tupota�y pod ko�cio�em konie kar�. OPOWIADACZ Ledwo trzecia z po�lubionym nocka przesz�a, Ju� dziewczyna do zb�jnika przed dom wysz�a. DZIEWCZYNA I Wysz�a bia�a, drobne r�czki za�ama�a, Zap�aka�a... DZIEWCZYNY Hej, niedobrze �lubowa�am. DZIEWCZYNA I Je�li chcesz mnie, zb�jnicze�ku, bra� za wdow�, Id� w komorze m�a mego zamordowa�. OPOWIADACZ On tam poszed�, nied�ugo zabawi�, Tylko swoj� siekierk� zakrwawi�. Na ko� skoczy�, ruszy� w swoj� drog� I nie spojrza� na p�acz�c� wdow�. DZIEWCZYNA I Ona za nim wo�a�a: Kochany... On jej rzuci� obuszek skrwawiony. 37 DOPOWIADACZ Nie chc� ciebie ni dziewczyn�, ni wdow�, Bo ty jeste� swego m�a k�tow�. OPOWIADACZ I ZB�JNICY Zosta� sama, morderczyni, w ciemn� noc, Niech ci diabe� przylatuje na pomoc... DIABE� Tylko mnie w to nie pl�tajcie. Diabe� nie diabe�, a babskiej niewierno�ci nie kocham. Chodzi�o si� po �wiecie, widzia�o si� niejedno, ale takiej z�o�liwo�ci, jaka u baby pod ka�dym paznokciem siedzi, nie widzia�em. Jakby� tylko to wyd�uba�, to mo�esz tym armaty nabija�. Huk, smr�d i najgorsza trucizna... DZIEWCZYNA I Ekscelencja Lucyfer. DZIEWCZYNA II Znaczy si� ch�op. DIABE� Ch�op. Dobry ch�op. Walny. Tote� my si� byle czym nie zajmowali. Zb�jowali my na niebieskich po�oninach, jak si� patrzy. Ob�oki, co si� pas�y, coraz to Panu Bogu zajmowali... ANIO� Hej, wiele zajmowali. DIABE� Ju� wy, baco, si� nie wypierajcie. Zaj�li my nie tylko ob�oki, ale i niejedn� dusz� do siebie zagonili... ANIO� Te� was jak wilk�w gonili�my. DIABE� No to gonili�cie. Ale jak by nie by�o, wilkujemy uczciwie. I babskiej zdrady nasze stado nie lubi. 38 ZB�JNICY Ej, nie lubi, nie lubi... ZB�JNIK �AMAGA Dziewczyny, dziewczyny, take�cie zdradliwe, Jak ziele truj�ce w kochaniu szkodliwe. Nieszcz�sne ch�opaki, co do was chadzaj�, Rozumu stradaj�, rado�ci nie znaj�. ZB�JNIK DOMY�LNY Baby, przebaby, baby nad babami, Dok�d b�dziecie panowa� nad nami? ZB�JNIK PRZEMY�LNY Dziewczyny, dziewczyny, jak do was przychodzi�, Jak we dnie si� k��ci�, jak nock� si� godzi�? Nieszcz�sne ch�opaki, co do was chadzaj�, Rozumu stradaj�, rado�ci nie znaj�. ZB�JNIK CIUPAGA Po gajach s�owiki na wiosn� si� �miej�, �e walne ch�opaki dla baby g�upiej�. Nieszcz�sne kochanie, nieszcz�sne czekanie, Nieszcz�sne zwodzenie, w mi�o�ci zdradzenie. ZB�JNICY Hej, baby, przebaby, baby nad babami, Dok�d b�dziecie panowa� nad nami? SW�J Co�cie si� tak rozp�akali... ZB�JNICY Z �a�o�ci. SW�J A czego wam brak? ZB�JNICY Baby. 39 SW�J To se bierzcie. ZB�JNIK PRZEMY�LNY Ale wymy�li�. SW�J Co? ZB�JNIK DOMY�LNY Nic, nic. Popatrzymy, jak tobie to p�jdzie. SW�J A czemu nie ma i��? Jak kochanie to kochanie, OPOWIADACZ Hej, zobaczymy. Oko wam przybieleje. U nas w rodzie to ci do baby ka�dego ch�opa tak ci�gn�o, �e a� ogniem bucha�. Na wiosn� spa� na sianie nie mogli�my, boby si� wszystko popali�o. DOPOWIADACZ Niby... SW�J Co niby. Jest, jak powiedzia�. OPOWIADACZ I DOPOWIADACZ Jest. Jest. SW�J Bo tak i w moim rodzie bywa�o. Mi�owali my lepiej ni� wiosn� lelenie, przytulali my lepiej ni� latem nied�wiedzie, spalali dziewczyny jak p�omienie. Kochali my, kochali Na zieloniutkiej hali, Przychodzi�y dziewczyny Na te zar�kowiny. Przysz�a pierwsza, czarniawa � Kochalim j� do rana, 40 Do rana, do bia�ego, Do �piewania ptaszego. Przysz�a druga, z�ocista � Kochalim j� obydwa, Kochalim j� ca�y dzie�, Przypalalim jak p�omie�. Przysz�a trzecia, lisawa � Ta si� da�a ca�owa� I prosi�a ca�� noc: Ty si�, ch�opcze, nie k�opocz. ZB�JNICY Nie k�opocz si�, �e p�acz�, Bo to s� �zy dziewicze. DZIEWCZYNY �zy pop�yn� jak woda, Pokra�nieje uroda. �ANDARMY (wyra�nie pr�buj�c i tu zam�ci� Swojemu) Po co by�o, lisawa, Sw�j wianeczek oddawa�? Kocha� ciebie kapral sam I na zapowiedzi da�... Czekalim ci� w ko�ciele, A ty posz�a� na hal�. DZIEWCZYNY Posz�am do was i p�jd�, Bez �lubu si� obejd�. ZB�JNICY �lub ci damy na hali, Na ��k� ci� obalim. B�d� �wierszcze nam gra�y Jak organy u fary. Wilk nam b�dzie dru�bowa�. Nied�wied� ciep�e �o�e s�a�. SW�J Niech ob�ocy poznaj�, Jak to zb�jnicy kochaj�. 41 WSZYSCY Niech ob�ocy poznaj�, Jak zb�jnicy kochaj�. DOPOWIADACZ Pie�ni nasze nieprze�piewane... Ale po prawdzie, ch�opaki, to nie by�o tak pi�knie. Wielki by� zb�jnik nasz Janosik, ale w kochaniu l�kliwy jak ptaszek. OPOWIADACZ Ptaszek, nie ptaszek... DOPOWIADACZ A ptaszek. DIABE� A to ci dopiero. ANIO� No i co takiego strasznie przedziwnego? W ka�dym ch�opaku tak musi by�, �eby do kochania szed� leciute�ko, cichute�ko. Dziewczyny to lubi�. DIABE� Ale nie lisawe. ANIO� Lisawe s� zdradne. Ci�gle im w�osy na �bie si� pal�. Ale inne lubi�, oj, lubi�... DOPOWIADACZ Hej, a ty sk�d o tym wiesz? DIABE� W niebie go nauczyli. ANIO� A w niebie. Co ty se, diable, my�lisz, u nas si� w niebie nie kochamy? A jak�eby tak by�o bez mi�owania? Jaki raj? My wszystko w niebie wiemy. Ka�dy Anio� Str� co najmniejsze cz�owiecze czuje. 42 OPOWIADACZ Co wy m�wicie Aniele? Wszystko cz�owiecze czuje? Do imentu? ANIO� A do samego imentu. ZB�JNICY Do samiusie�kiego ? ANIO� A do samiusie�kiego. DOPOWIADACZ Hej, to wam Anio�om Str�om dobrze. DZIEWCZYNA I Oj, dobrze, przedobrze... ANIO� Jak u kogo. Ale na Janosika narzeka� nie mog�. Pami�tam jak dzi�, sianokos pierwszy w dolinach si� zaczyna� i on ju� od tego zapachu trzeci� nock� przysn�� nie m�g�. Obraca� ci si�, obraca� w swojej kolibie. Kr�ci�o go, przekr�ca�o, a nie wiedzia�, co mu jest. My�la� nawet, �e na zb�jowanie mu si� zbiera. DIABE� Oj, dajcie mi trumn�, bo zaraz umr�... Na zb�jowanie... ANIO� Tak my�la�, i co w tym z�ego? N� nawet ci sw�j ogromny zb�jnicki wyci�gn�� i ostrzy go, ostrzy... DIABE� Oj, ostrzy, ostrzy, oj, sw�j n� wecuje... SW�J A czego si�, Diable, prze�miewasz? No to ostrzy�em. Na zb�j mi si� ckni�o. 43 DIABE� Ni tam... Ja tak sobie. SW�J Hej, �ebym ja si� z tob� nie porachowa�... Praw, Aniele, dalej. ANIO� Z podzi�kowaniem... My�la� ci on, my�la� i zachcia�o mu si� kosi�. �ANDARMY Kosi�? SW�J Kosi�. Zeszed�em ja wtedy na ��k� i patrz�, a tu rz�dem dziewczyny id� siano zagrabiaj�ce. ZB�JNICY Dziewczyny... Rz�dem. ANIO� A one sz�y tak, �e tego jedn� mow� nie powiesz. Cho�by� i nawet wierszowa�. Muzyki jeszcze trzeba: Bielutkim go��biem serduszko trzepoce, Czeka�em na ciebie trzy d�ugie noce, Trzy noce by�em na po�oninach, Czeka�em, pyta�em, gdzie ta dziewczyna... ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Trzy nocki by�em na po�oninach, Czeka�em, pyta�em, gdzie ta dziewczyna. Kochanie, czekanie do ciebie sz�o, Puka�o w okienko przez ca�� noc... SW�J I prze�ni� nie mog�em, co prze�ni� mia�em, Bo tylko, dziewczyno, ciebie czeka�em. Bez ciebie i ksi�yc w smutku blednieje, I rano s�oneczko niemrawo dnieje. 44 ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Trzy nocki by�em na po�oninach, Czeka�em, pyta�em, gdzie ta dziewczyna. Kochanie, czekanie do ciebie sz�o, Puka�o w okienko przez ca�� noc... ANIO� I SW�J Dziewczyno, dziewczyno, moje kochanie, Gorzkie mi jedzenie, twarde mi spanie. Dziewczyno, dziewczyno, miej zmi�owanie. ZB�JNICY Niech moje czekanie jak siwy go��b Przesi�dzie cho� troch� u twego sto�a, Niech moje czekanie bardzo zm�czone Pod d�oni�, pod bia�� znajdzie obron�, Niech b�dzie u ciebie calutk� noc, Bo d�ugo do ciebie strudzone sz�o. DZIEWCZYNY Niech b�dzie, niech b�dzie przez ca�� noc, Bo d�ugo przez g�ry, doliny sz�o... OPOWIADACZ I tak si� on rozmi�owa�. I poszed� do tej jedynej, do tej dziewczyny, co mu serce poruszy�a, i poprosi� pi�knie... SW�J Mi�uj mnie, zami�uj. DOPOWIADACZ Ale ona mi milcza�a. OPOWIADACZ I wtedy on ukl�k� na oba kolana i tak kl�cz�cy, jak nigdy jeszcze, nawet w ko�ciele � nawet w d�bnickim ko�ciele � nie kl�cza�, prosi� j�... ZB�JNICY, DZIEWCZYNY I SW�J Mi�uj mnie, zami�uj... 45 DOPOWIADACZ A ona go nie chcia�a. DIABE� Nie chcia�a, nie chcia�a, jakby jej tam co diabe� podpowiada�. Nie chciej zb�jniczka, nie chciej �adnego, Bo si� nie wydasz nigdy za niego. P�jdzie on sobie na Liptowin�, Zostawi doma biedn� dziewczyn�. P�jdzie on sobie, wianek bior�cy, I nie powr�ci do ciebie wi�cej. ANIO� Ano widzicie, zb�jowie, jaka to diabelska przechytro��. Jeszcze mu ma�o, co z�ego w raju porobi�, to i teraz kamienie przed kochank�w k�adzie. Namawia, odmawia, dziurki nie zrobi, a krew wypije. ZB�JNICY Hej, namawia, namawia, �eby si� nie donamawia�. DIABE� Co ja, zb�jowie, co ja? Ja tam z, boku, moja chata z kraj�. A niech si� kochaj�. ANIO� A to jej nie ple� do ucha, gadzino. Nie be�taj byle czego. ZB�JNICY Zb�jnickiej mi�o�ci nie przyczerniaj. OPOWIADACZ Jak piorun ona... DOPOWIADACZ Jak gromu gromowanie. ZB�JNICY Jak miodu miodowanie. 46 SW�J Tam na tej ��ce, na tej zielonej, Le�y Jasie�ko bardzo zraniony... ZB�JNICY Przysz�a do niego matula jego, I p�acze, krzyczy, �a�uje jego... SW�J Id��e, matulu, id� precz ode mnie, Bo moje serduszko umiera we mnie. DZIEWCZYNY Bo moje serduszko umiera w �alu Za jedn� dziewczyn� w zielonym gaju. OPOWIADACZ Da�a mu matka wody ch�odz�cej, Nie ugasi�a serca gor�czki. ANIO� Przelata� Anio� z nieba bia�ego I nie ugasi� serduszka jego. SW�J Dobrzy koledzy, serce mi ga�cie, Na t� m�czarni� moj� pom�cie. ZB�JNICY Wzi�li koledzy z ciemnej piwnicy Beczk� siwuchy i �liwowicy. DIABE� Trzy dni z nim pili, trzy dni radzili, Serduszka jego nie ugasili. ZB�JNICY Tak to, dziewczyny, z nami bywa�o, Kiedy nam serce do was gorza�o. 47 ANIO� Tak to ju� bywa na Bo�ym �wiecie, �e taki po�ar gasi� musicie. ZB�JNICY Hej, dziewczyny... DIABE� Ga�cie go, ga�cie ka�dziutkiej nocy, Bo si� nam pal� nadobni ch�opcy. SW�J Bo si� sczerniej�, wypopielej�, Ze si�y swojej ca�kiem omdlej�. OPOWIADACZ A jak omdlej� a� do korzeni, Kto si�, dziewczyny, z wami o�eni? ANIO� Hej... DIABE� A co ty o tym wiesz? ANIO� Co ja wiem, nie powiem. DIABE� Id� ty, bezogoniasty! ANIO� Gadaj, gadaj, zawiduj. A ja swoje widzia�em. A jak omdlej� a� do korzeni, Kto si�, dziewczyny, z wami o�eni? Kto b�dzie z wami jak wiater chadza�, Kto w ta�cu b�dzie pi�knie prowadza�? Ga�cie ten po�ar, p�ki si� pali, By was ch�opaki dobrze kochali. 48 �ANDARM GOR�CY No i jak by�o? Ugasi�a mu ten po�ar? �ANDARM BOJ�CY Czy nie ugasi�a? ZB�JNIK �AMAGA A co wam do tego? �ANDARM POWA�NY My nic, tak z ciekawo�ci. ZB�JNIK CIUPAGA Tak jak nas z ciekawo�ci pod ziobro zawieszacie... �ANDARM UWA�NY Prawd� powiedziawszy, te� si� cz�owiek przy szubienicy nie nudzi. Co jak co, ale wy, zb�jnicy, pi�knie wisicie. Czasami ze trzy dni jest tej zabawy. �ANDARM GOR�CY Popatrzysz po trzech dniach i my�lisz�ju� koniec. Ale bywaj� i tacy, co ca�y tydzie� drygaj�. Mocny z was nar�d. ZB�JNICY A mocny. �ANDARM BOJ�CY My by�my tak d�ugo nie uwisieli. Wida� chleb cysarski jakby s�abszy. �ANDARM POWA�NY �cichnij. �ANDARM BOJ�CY Ja tak sobie... A, a, a, a jak to tam by�o z tym mi�owaniem? OPOWIADACZ By�o. 49 �ANDARM GOR�CY M�wcie, m�wcie, pi�knie prosim. �ANDARM UWA�NY Bija� to my si� bijemy i bija� b�dziemy. Ale o mi�o�ci pogada� nie zaszkodzi. Jak sobie opowiemy, jak sobie przepijemy i w �yciu l�ej b�dzie. �ANDARM POWA�NY Oj, l�ej. Poznasz cz�owieka, pos�uchasz, to jak go potem w dyby zakuwasz czy � daj Panie Bo�e dobry � na szubienicy przywieszasz, zawsze jako� weselej. Nie tak nieznajomy. �ANDARM BOJ�CY Najgorzej taki obcy. �ANDARMY Oj, najgorzej! I nudno. �ANDARM UWA�NY Kartujesz go, ze sk�ry obdzierasz, na go�e mi�so solisz, pieprzysz, ale co z tego. A jak go znasz, to pomy�lisz sobie: Ja tu mu r�czk� wy�omi�em i ju� on swojej dziewczyny t� r�czk� nie u�ciska. Ja tu mu oczko wy�upi�em i ju� on nie zobaczy, czy jego frairka lepiej od innych si� wystroi�a. I pom�wi� jest o czym. ZB�JNIK CIUPAGA A jest, jest. Ty mi r�czk� z�amiesz, a ja ci o tym, jak samemu Arcyksi�ciu... �ANDARM POWA�NY Ɯ��... ZB�JNIK CIUPAGA A jak samemu Arcyksi�ciu n�ki my wyrywali. Ej, skaka� ci jak ta mucha, piszcza�... �ANDARM UWA�NY Ɯ��... �ANDARM BOJ�CY Jeszcze co do Widnia napisz�. 50 ZB�JNIK PRZEMY�LNY We Wiedniu my te�, bywali. Ty mnie po go�ym mi�sie sol� posypujesz, a ja ci opowiem, hej, mo�e i za�piewam... �ANDARM GOR�CY Oj, za�piewasz, za�piewasz. �ANDARM POWA�NY Wszy�ciutko, jak w wide�skiej operze... ZB�JNIK PRZEMY�LNY Za�piewam, wy�piewam... Co tu ukrywa�? Na ten przyk�ad, jak my cztery princesy i ca�y fraucymer w jednym zamku dostali. W mie�cie Mikulasz �ANDARM BOJ�CY Bezbo�niki... ZB�JNIK PRZEMY�LNY Tylko nie bezbo�niki. Bez pomocy nieba i nam, cho� my z twardej ziemi, si�y by na ten fraucymer brak�o. ZB�JNIK CIUPAGA Ale�my go zmogli. ZB�JNIK �AMAGA Hej, napracowali my si�, napracowali. ZB�JNIK DOMY�LNY Jak w tartaku tracz... SW�J Jak w tartaku tracz. Ale to by�o potem, ch�opaki. Najpierw to ja si� przy sianokosie zakocha�em... ZB�JNIK CIUPAGA To i prawda. M�ody by�e�. Dla jednego, piwska ca�y browar by� kupowa�. SW�J I dobrze mi z tym by�o, 51 ZB�JNIK �AMAGA Lepiej ni� w Mikulaszu? SW�J Lepiej... ZB�JNIK PRZEMY�LNY Ale dlaczego? Tam my dopiero przewalcowali. Tam by� dworski bal. ZB�JNIK DOMY�LNY Jeszcze dot�d wszystkie dzieciaki na dworze w cysarskim Widniu dziwnie, ale to dziwnie do naszej kompanii podobne. Spokrewnili my si� z grafami. SW�J Dobrze by�o w Mikulaszu. ZB�JNICY Hej... SW�J Ale przy sianokosie lepiej. ZB�JNIK CIUPAGA Czemu? SW�J A tego ju� nikt na �wiecie nie wie. Tak to ju� jest. A jest ci tak, jakby� w sobie ca�y �wiat nosi�. A jest ci tak, �e nawet biedronki nie ukrzywdzisz. ZB�JNIK CIUPAGA Da� B�g, �e to nied�ugo by�o. Trawki nie ukrzywdzi�... Zb�jnika nad zb�jnikami sp�dnice by nam zmarnowa�y. Trawki... SW�J A jest ci tak, jakby razem z krwi� �piewanie po �y�ach chodzi�o. Mi�osne �piewanie, S�odkie omdlewanie. 52 ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Na sianie. Na sianie... SW�J S�odkie omdlewanie, Si�y postradanie. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Na sianie, na sianie, Mi�osne �piewanie. SW�J Si�y postradanie, �a�osne wzdychanie. ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Na sianie, na sianie, Do ranka czekanie. SW�J Mi�osne wzdychanie. OPOWIADACZ (przedrze�niaj�c zadurzenie Swojego) We��e ty si� za nie... DOPOWIADACZ Niech si� na tym sianie, Co mia�o sta�, stanie... ZB�JNICY I DZIEWCZYNY Niech si� stanie, stanie, Do ranka bia�ego. Mi�osne czekanie Nie b�dzie bez tego... ZB�JNIK PRZEMY�LNY No... 53 SW�J Kiedy nie mog�. Kiedy z mi�o�ci omdlewam. ZB�JNIK DOMY�LNY Hej... SW�J Kwiatki dla ciebie zbieram, pie�ni tobie �piewam. �ANDARMY Cha, cha, cha! ZB�JNIK CIUPAGA Zamknij si� jeden z drugim. Kochania nie widzia�e�? �ANDARM BOJ�CY Ale nie takiego... �ANDARM GOR�CY Takiego niemrawego... Nie zmog�a go kula, Nie zmog�a go si�a, Tylko ta jedyna, Co przy sianie by�a. Nock� do niej chadza�... �ANDARMY Listy do niej pisa�... �ANDARM POWA�NY Tylko o niej my�la� I �wiata nie s�ysza�. �ANDARM GOR�CY Ona go puszcza�a... �ANDARMY Tylko do okienka. 54 �ANDARM UWA�NY Popatrz se przez szybk� Bo jestem panienka. �ANDARM BOJ�CY On przez szybk� patrza�, Wielce si� nas�adza�... �ANDARMY A drugimi drzwiami �andarm do niej chadza�... �ANDARM GOR�CY Zb�jowie, zb�jowie, B�d�cie se zb�jami... �ANDARMY A my se po�pimy Noc� z dziewczynami. ZB�JNIK PRZEMY�LNY Niedoczekanie... �ANDARMY Na sianie... �ANDARM GOR�CY Hej, na sianeczku kochanie, Na sianeczku, na bia�ym, Przez miesi�czek, przez ca�y... ZB�JNIK DOMY�LNY Ch�opaki... ZB�JNICY Idziemy... SW�J Kiedy nie mog�, kiedy z mi�o�ci omdlewam... 55 DIABE� Co tu omdlewa�, swoje trzeba robi�. ANIO� Nie tak pr�dko, nie tak pr�dko! ZB�JNICY �andarm�w la�! �ANDARMY A zasie, wiele nas nalejecie! OPOWIADACZ Harna� nam zmarnieje. ZB�JNICY I DIABE� Harna� nad harnasie... ANIO� Nie tak pr�dko, nie tak pr�dko! DIABE� Wam to zawsze spokojnie. ANIO� Pewno. Wszystko musi mie� sw�j czas. DZIEWCZYNY Oj, musi, musi... ANIO� Wszystko si� powoli ug�aszcze. Wy go, zb�jnicy, teraz nie przemienicie. Jeszcze u niego na siedem miesi�cy kochania. ZB�JNIK �AMAGA Do nogi nas wybij�. 56 �ANDARMY A wybijemy... ANIO� To si� po lasach kryjcie. Pierwszy miesi�c on b�dzie na ni� patrza�. DIABE� I nic wi�cej ? ANIO� A nic. A patrza� ci b�dzie na ni� tak, �e od tego patrzenia trawa przyczernieje. A ka�dy kamie� na drodze �ywym g�osem zap�acze. A ka�dy ptak jak przed burz� ucieknie. DZIEWCZYNA A ona? ANIO� A ona jakby tego patrzenia nie widzia�a. Chodzi� se b�dzie po tej spalonej trawie lekko jak kr�lowa. �piewa� se b�dzie byle co i p�akanie kamienia zag�uszy. Weso�a jak wiatr, nie widz�ca, nie rozumiej�ca. ZB�JNIK DOMY�LNY A zrozum�e ty, zrozum, dziewczyno, bo od tego uciekania po lasach w ko�ciach nam �aby si� l�gn�. ZB�JNICY Zrozum ty, zrozum, co masz zrozumie�, Naucz si�, naucz, co musisz umie�. DZIEWCZYNY Zrozum ty, zrozum, co jest kochanie, Calutkie �ycie czeka�e� na nie. DZIEWCZYNA I (graj�c jakby rol� ukochanej Swojego) Zielony listek rozwija si�, Przy mnie Janicek uwija si�. Prosi mnie o r�czk� I z�ot� obr�czk� Daruje mnie... 57 DZIEWCZYNA II Zielona woda obmywa si�, Twoja uroda... ZB�JNICY Przeminie. SW�J Pokochaj, ukochaj, pokochaj mnie... OPOWIADACZ No i jak? SW�J Ciemno, jak by�o. ANIO� I d�ugo jeszcze b�dzie. DIABE� Co ty, pieski niebieski, ludzi dr�czysz? Harna� nam na wi�r wysycha, ch�opaki po lasach przed �andarmami nocuj�, szubienice w Nowym Targu wielkie jak jakie bramy, a tobie jeszcze nie czas. Ile on ma mi�owa�? DZIEWCZYNA I D�ugo. ANIO� D�ugo! Na drugi miesi�c wod� jej b�dzie przetakiem nosi�. �ANDARMY Przetakiem? ZB�JNICY Przetakiem? DZIEWCZYNA I Przetakiem. A bo co? 58 ANIO� Bo posz�a z nim nad wod�. Jak to si� wreszcie po miesi�cu ugodzili. On jak s�up ognisty szed�, tyle w nim by�o tego czekania, a ona by�a jak ten l�d lodowy. Ani jej pie�ni nie ugada�y, ani patrzenie, ani wzdychanie. Ca�� noc taka by�a dla niego. ZB�JNIK CIUPAGA Ca�� noc. Ca�� noc jak l�d z lodu. DIABE� Hej, to ci dopiero piek�o. ZB�JNICY Cierpienie... ANIO� Umartwienie. A� do zabicia. Tak ci ona go t� mi�o�ci� udr�czy�a. Nad rankiem kl�kn�� przed ni� i powiedzia�... SW�J I ZB�JNICY Na rany Jezusowe �kiedy mnie pu�cisz? DIABE� No i co, pobo�na by�a ? ANIO� I tam! Popatrzy�a ci na niego zimno i kaza�a mu wod� z Morskiego Oka przetakiem wypluska�. Jak ju� ska�� na dnie zobacz�, mo�e i na ciebie popatrz�. DIABE� A on? ANIO� �lepy jeste�. On wod� z Morskiego Oka przetakiem przez g�ry wyni�s�. DIABE� A bo te� harna� to by� nad harnasie. Przez miesi�c ci j� nosi�, przez cztery niedziele przelewa�. Pi�� nowych staw�w po g�rach ula� i jeszcze jeden � G�sienicowy. 59 ZB�JNICY A ona? ANIO� A ona dalej by�a mu z najtwardszych twarda. DZIEWCZYNA I Janicku, zb�jnicku, chcesz mi wianek zabra�, Ale najpierw musisz te ob�oczki zagna�. Zewi� je jak kierdel, jak owce je pasaj I w mojej oborze dostatku pomna�aj. ZB�JNICY On jej na to chmury swoj� r�k� zgoni�, Pasa� je na hali, pasa� je na b�oniu, Przymusi� je w owce bia�e si� zamieni�, i dziewczyny pyta�... OPOWIADACZ Ona owce bra�a, pi�knie dzi�kowa�a, Ale swego wianka jeszcze mu nie da�a. ANIO� On j� zapytywa�, co by jeszcze chcia�a, A ona na ojca zmar�ego wspomnia�a. DZIEWCZYNA I Sierotka ja jestem rodu ubogiego, Nie mam ja wianuszka dla byle kt�rego. Je�li chcesz przyj�� do mnie, kochanie obiecaj I twarz ojca mego w Giewoncie wyciosaj. ZB�JNICY On przez miesi�c krzesa� w ska�� giewontow� I z kamienia rzeza� dla niej twarz ojcow�. SW�J Teraz, moja panno, masz w Giewoncie ojca, Kiedy mnie wybawisz z mi�o�ci ogrojca? 60 OPOWIADACZ A ona mu na to: Id� ty do D�bego. DZIEWCZYNA I �ciosaj tam ko�ci�ek bez gwo�dzia jednego. Niech w ko�ciele b�dzie z modrzewia powa�a, �eby nam przy �lubach zielono pachnia�a. ANIO� On w D�bem wyciosa� ko�ci�ek zb�jecki, A ona mu znowu pisze list zdradziecki. DZIEWCZYNA I Jak�e ja do �lub�w w bia�ej sukni stan�, Musz� mie� sukienk� w gwiazdy wyszywan�. Zdejmij mi te gwiazdy z nieba wysokiego, �ebym zna�a si�� kochanka mojego. DIABE� On jej z mlecznej drogi bia�e gwiazdy zwleka, Ona mu jak �mija spod r�ki ucieka... DZIEWCZYNA I Ju� ci b�d� twoja, tylko mi obiecaj, �e si� ty nie b�dziesz do innych zaleca�. ZB�JNIK CIUPAGA On jej