PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA UZALE�NIE� Przewodnik nauczyciela szko�y podstawowej i gimnazjum Hanna Jakubowska PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA UZALE�NIE� Przewodnik nauczyciela szko�y podstawowej i gimnazjum Varszawa - ��d� 1999 Wydawnictwo Szkolne PWN Projekt ok�adki i stron tytu�owych KRZYSZTOF CHRӌCIELEWSKI, MARIUSZ W�ODARCZYK Konsultanci metodyczni i merytoryczni: EWA K�OS ANNA G�OWACKA Redaktor HALINA SKRZY�SKA Redaktor techniczny EL�BfETA CZECHAK Copyright (c) Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 1999 ISBN 83-7195-135-3 Spis tre�ci Wst�p........................................ 7 Cz�� pierwsza - Scenariusze zaj�� . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Scenariusze zaj�� dla klas I - III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Jak postrzegam siebie. Pr�ba dokonania samooceny. Ustalenie zasad pracy w grupie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Ja w �rodowisku, do kt�rego nale��: moje miejsce w rodzinie, w gronie koleg�w, spo�eczno�ci szkolnej. . . . . . . . . . 12 Promocja zdrowia w sposobie wykorzystania czasu wolnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Emocje, ich u�wiadamianie, sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Co jest zdrowe, a co szkodzi naszemu zdrowiu? . . . . . . . . . . . . 16 Scenariusze zaj�� dla klas IV - VI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Pr�by spojrzenia na siebie. Jaka jest moja og�lna samoocena? . . . 17 �wiadome prze�ywanie emocji. Sposoby radzenia sobie z przykrymi emocjami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Jak rozumiem poj�cie zdrowia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Zagro�enie dla zdrowia wynikaj�ce z u�ywania alkoholu, palenia papieros�w, za�ywania lek�w i narkotyk�w. . . . . . . . . . . 22 Asertywno�� jako postawa, dzi�ki kt�rej mo�emy zachowa� swoj� to�samo�� i poczucie w�asnej warto�ci. . . . . . . . . . . . . . 24 Uzale�nienia, rodzaje uzale�nie�, mechanizm powstawania. . . . . . 26 Scenariusze zaj�� dla klas V111 lub I - III gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . 29 Przygotowanie do pracy w grupie, pr�ba spojrzenia na siebie. . . . . 29 Emocje, ich zwi�zek z prze�ywaniem okre�lonych sytuacji. . . . . . 30 Komunikacja, jej znaczenie dla prawid�owego funkcjonowania w grupie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Postawy, jakie przyjmujemy w kontaktach z innymi lud�mi. Znaczenie postawy asertywnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Tw�rcze my�lenie i wyra�anie siebie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Co to jest zdrowie? Co rozumiemy pod poj�ciem "zdrowego stylu �ycia"? . . . . . . . . . 41 Zagro�enia dla zdrowia wynikaj�ce z u�ywania alkoholu, palenia papieros�w i za�ywania lek�w i narkotyk�w. . . . . . . . . . 42 Istota i spos�b powstawania uzale�nienia. Rodzaje uzale�nie�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . 44 Cz�� druga - Wiadomo�ci teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . 47 Emocje. Ich znaczenie w naszym �yciu. . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Asertywno�� - sztuka bycia sob�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Komunikacja. Rodzaje komunikat�w. . . . . . . . . . . . . . . 52 Kreatywno��. Cechy cz�owieka tw�rczego. . . . . . . . . . . . . . . 53 Rodzaje �rodk�w psychoaktywnych i sposoby ich oddzia�ywania na organizm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Istota i rodzaje uzale�nie�. . . . . . . . . . . . : . . . . . . . . . . 58 ~p~~''~ ~ "ij[[ ~~'~!f Pomoc osobom uzale�nionym i wsp�uzale�nionym. . . . . . . . . . 59 III~ Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 ~l'~ ,1~,, . '1;'~~ 'i~'~ .~~ Wst�p Praca zawiera scenariusze zaj�� dla uczni�w szko�y podstawowej a tak�e, po wdro=~niu reformy o�wiatowej, uczni�w gimnazjum. Scenariusze przewidziano dla trzech grup - -.ekowych - klasy I-III, klasy IV VI, klasa VIII lub I-III gimnazjum. Cele programu promocji zdrowia i profilaktyki uzale�nie�: Przezwyci�anie trudno�ci dydaktyczno-wychowawczych uczni�w poprzez: - wzmacnianie poczucia warto�ci, - integracj� w zespo�ach uczniowskich, - pobudzanie kreatywno�ci i mo�liwo�ci tw�rczych dzieci i m�odzie�y, - d��enie do wi�kszej otwarto�ci uczni�w, �wiadomego prze�ywania emocji, - kszta�cenie umiej�tno�ci otwartego wyra�ania swoich my�li i pogl�d�w, - kszta�cenie umiej�tno�ci komunikacji w r�nego rodzaju relacjach np. uczeu-ucze�, ucze�-nauczyciel, - kszta�cenie umiej�tno�ci radzenia sobie w sytuacjach trudnych, - kszta�towanie postaw tw�rczych i asertywnych, - kszta�cenie umiej�tno�ci �wiadomego dokonywania wyboru, - u�wiadamianie uczniom, czym jest uzale�nienie, - propagowanie zdrowego stylu �ycia, w wybranych aspektach tego zagadnienia. Zwr�cenie uwagi nauczycieli na najpilniejsze potrzeby spo�eczno�ci uczniowskiej, np. samoakceptacji, bezpiecze�stwa w grupie. Poprawa komunikacji w relacjach nauczyciel-ucze�, ucze�-rodzic, uczeu-ucze�. Uczulenie grona pedagogicznego na zagro�enia uzale�nieniami dzieci i m�odzie�y w wieku szkolnym. Wyposa�enie uczni�w, nauczycieli i rodzic�w w podstawowy zas�b wiedzy na temat �rodk�w psychoaktywnych. Zaj�cia proponowane w niniejszej pracy mo�e realizowa� nauczyciel wychowaw<i danej klasy sam lub przy wsp�udziale pedagoga szkolnego. Mog� by� one cz�ci� .:uj�� do dyspozycji wychowawcy klasowego, umieszczone w planie pracy wychowawczej ,:la danej l~lasy Przeprowadzenie zaj�� nie wymaga od nauczyciela specjalnego przygoto. ania,. W ka�dym rozdziale pracy zawarte s� uwagi o realizacji, wyja�nienie poj�� i in_ormacje merytoryczne. Wychowawca sam mo�e zadecydowa�, jak� tematyk� b�dzie re~�lizowa� w kt�rym roku nauki. Dobrze by�oby poprzedzi� tematy dotycz�ce za�5~vania <rodk�w psychoaktywnych i uzale�nieu, tematyk� szeroko poj�tego zdrowia. Tak� te� :;olejno�� proponuje niniejsza praca. Proponowane zaj�cia mog� by� traktowane jako element �cie�ki mi�dzyprzedmio'owej natemat wychowania prozdrowotnego, uj�tego w programie wychowawczym plau�w nauczania w zreformowanej o�wiacie albo jako tematy do realizacji na godzinach ~.y~chowawczych lub zaj�ciach pozalekcyjnych. Wa�nym jest, aby zaj�cia nie odbywa�y si� w typowym systemie klasowo-lekcyjnym. Dobrze by�oby podkre�li� ten fakt innym posadzeniem dzieci (w kr�gu, gdzie ka�dy z ka�dym ma bezpo�redni kontakt wzrokowy), ustalaniem na pocz�tku zaj�� zasad na nich obowi�zuj�cych. Zaj�cia powinny opiera� si� w przewa�aj�cej cz�ci na aktyvcmo�ci .iczni�w, z wykorzystaniem r�nych form pracy: zabawy, pracy z tekstem, swobodnej tw�rcwro�ci, burzy m�zg�w, pracy w zespo�ach kilkuosobowych, psychodramy, dyskusji, po gadanek ilustrowanych pokazem lub filmem. Wi�ksza liczba element�w zabawy oraz swo bodnej tw�rczo�ci uczni�w pozwoli na uzyskanie wi�kszego ich zainteresowania zaj�cia mi. Do�wiadczenia potwierdzaj�, �e wiedza zdobywana metod� warsztatow�, gdzie ucznio wie przejmuj� aktyno�� w ich prowadzeniu, jest bardzo trwa�a i szersza, ni� zdobywam metodami tradycyjnymi. Czas trwania zaj�� nale�y dostosowa� indywidualnie do wieku dzieci, do specyfik klasy, jej mo�liwo�ci percepcyjnych jako zespo�u, a tak�e realizowanego tematu. Progran przewiduje cykl pi�ciu zaj�� w klasach I-III. Poszczeg�lne zaj�cia w tych klasach nie po winny trwa� d�u�ej ni�: i godzina lekcyjna w klasie pierwszej oraz od 1 do 2 godzin lekcyj pych w klasach drugiej i trzeciej. W klasach IV VI przewidziano r�v~mie� cykl sze�ciu za j��, za� czas trwania poszczeg�lnych spotka� nie powinien przekracza� 2 godzin lekcyj pych. W klasach VIII i I-III gimnazjum proponuje si� osiem spotka�, trwaj�cych po 2 luI 3 godziny lekcyjne. Nauczyciel prowadz�cy zaj�cia, je�liwidzi tak� potrzeb�, mo�e poszerzy� spotka nie o dodatkowe �wiczenia z danego zakresu tematycznego, b�d� te� zrezygnowa� z �wi czeu, kt�re uzna za zb�dne do realizacji z danym zespo�em. Program nale�y traktowai bardzo p�ynnie. Mo�na realizowa� krok po kroku ka�de z zaj�� lub te� przyj�� go jako podstaw� do zaj�� opartych na w�asnej inwencji, zgodnych ze specyfik� prowadzonej prze siebie klasy �wiczenia, kt�re s� szczeg�lnie polecane do zrealizowania, zosta�y podkre~ �lone w tek�cie. Podano tak�e orientacyjny czas trwania �wicze�, cho� z pevmo�ci� b�dzie on zale�ny od zespo�u, z jakim pracuje nauczyciel, a tak�e od liczebno�ci grupy Najtrudniejszym elementem w realizacji programu mo�e okaza� si� przyzwyczajenie uczni�w do �cis�ego przestrzegania zasad pracy (tym bardziej, �e liczebno�� klas jest bardzo r�na i cz�sto znacznie wi�ksza ni� typowa dla grup warsztatowych). Aby pokona� t� trudno��, proponuje si� szczeg�lne zwr�cenie uwagi na wi�ksz� liczb� �wiczen integruj�cych zesp�, z przewag� form zabawowych oraz konsekwentne czuwanie n uuczyciela prowadz�cego nad przestrzeganiem zasad pracy grupy Dobrym rozwi�zaniem mog�oby by� wypisanie tych zasadna du�ym arkuszu papieru, zawieszanie ich wv~~idocrnym dla wszystkich miejscu na kolejnych zaj�ciach i sta�e powo�ywanie si� na nie podczas pracy zespo�u. Do realizacji programu proponuje si� wykorzystanie podstawowego wyposa�enia szko�y a ponadto: ulotki, testy, ankiety kt�rych tre�� zawarta jest w pracy, kasety wideo przeznaczone dla uczni�w klas starszych - "Palenie tytoniu, a fizjologia cz�owieka", "Jak leki i narkotyki wp�ywaj� na nasz organizm", "Epitafium dla narkomana", "Asertyvmo��, sztuka bycia sob�", "Przygn�bienie i apatia, jak sobie z nimi radzi�". W kolejnych etapach wdra�ania programu powtarzaj� si� te same zagadnienia: problem radzenia sobie z emocjami, umiej�tno�� komunikacji, samoocena, asertywno��. wiedza o �rodkach psychoaktyvmych, problem uzale�nienia i wsp�uzale�nienia. Do�wiadczenie pokazuje, �e povv~~acanie co kilka lat do tej samej tematyki pog��bia wiedz� uczni�w a jednocze�nie pozwala im na szersze, zweryfikowane procesem dojrzewania, spojrzenie na poruszane podczas zaj�� zagadnienia. Praca nie obejmuje wszystkich zagadnie� dotycz�cych promocji zdrowia, np. zdrowego od�ywiania si�, higieny, unikania chor�b zaka�nych, paso�ytniczych. Cz�� tej tematyki poruszana jest na lekcjach biologii i techniki. Praca niniejsza powsta�a w Podyplomowym Studium Profilaktyki Uzale�nie� na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu ��dzkiego. Przedstawione tu zaj�cia z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki uzale�nie� s� od dw�ch lat prowadzone w szkole, w kt�rej uczy autorka i zweryfikowane w trakcie bezpo�rednich do�wiadcze� pracy z m�odzie��. 8 Cz�� pierwsza Scenariusze zaj�� Scenariusze zaj�� dla klas f - III Jak postrzegam siebie. Pr�ba dokonania samooceny. Ustalenie zasad pracy w grupie. Cele: Przygotowanie do pracy na zasadach grupowych z elementami warsztatowymi. Pr�by dokonania przez uczni�w samooceny, por�wnanie obrazu w�asnego z ocena koleg�w Wzmacnianie poczucia w�asnej warto�ci, odr�bno�ci, to�samo�ci. Zach�canie uczni�w do swobodnego wypowiadania si� na forum grupy (l~lasy). Pomoce: Kartony do rysowania w�asnego wizerunku, kartony z rysunkiem serca podzielonego na dwie cz�ci. Tok zaj��: Na pocz�tku zaj�� prowadz�cy wyja�nia jak b�dzie wygl�da�a nowa forma pracy uczni�w Uczniowie siadaj� w kole. Ka�dy kolejno kr�tko m�wi o sobie: Jestem ... (imi�). Lubi� ..., nie lubi� ... . Prowadz�cy kr�tko omawia zasady, jakie b�d� obowi�zy~~a� w pracy grupy: 1) nie przeszkadzamy nikomu w wypowiedzi, 2) s�uchamy uwa�nie tego co m�wi� inni, nie krytykujemy i nie komentujemy zdania koleg�w, 3) je�li nie chcemy zabra� g�osu, mamy do tego prawo, m�wimy o tym otwarcie. �wiczenie 1. Zabawa rozlu�niaj�ca i integruj�ca zesp�. Uczniowie, siedz�c w kr�gu, m�wi� kolejno swoje imi� i dodaj� specjalno��, w kt�rej czuj� si� najlepsi. Na przyk�ad: piemvsza osoba m�wi -jestem Zzczia krawcowa, kolejna osoba musi powt�rzy� wszystko to, co us�ysza�a od poprzednik�w i dodaje zdanie o sobie: - to jest Zuziu krawcowa, cc jcc jestecca Piotrek bra~nka~z. Zabawa trwa do ostatniego dziecka w kr�gu (czas �wiczenia -15 minut). �wiczenie 2. Dzieci dostaj� kartony i za pomoc� kredek maj� narysowa� sw�j wizerunek. Zadanie polega na wskazaniu czego�, co dziecko u siebie lubi. Mo�e to by� czynno��, zabawa. Mo�e pmedstawi� siebie w spos�b symboliczny odwo�uj�c si� do por�wna� do zwierz�tka, uosabiaj�cego cechy dziecka. Rysunek podpisujemy imieniem w formie, jak� lubimy lub ulubionym przezwiskiem. Praca trwa 10-15 minut. Po jej zako�czeniu prowadz�cy zbiera kartony Wszystkie prace prezentowane s� og�owi grupy. Uczniowie wypowiadaj� si� na temat: co mi si� podoba w przedstawionej na rysunku osobie, co jest w niej ciekawego? Prowadz�cy podsumowuje �wiczenie podkre�leniem, �e w ka�dym z nas jest du�o dobrych, ciekawych, mi�ych dla innych cech. Dobrze jest poszuka� ich w sobie. Zebrane rysunki tworz� album klasowy, do kt�rego mo�na wraca� po kolejnych zaj�ciach. Mo�na te� wr�ci� do nich w nast�pnym roku nauki po to, by por�wna� jak obecnie dzieci siebie postrzegaj�. Cwiczenie 3. Uczniowie otrzymuj� kartony z narysowanym sercem, podzielonym na dwa obszary W jednym wpisz� co lubi�, w drugim czego nie lubi� u siebie: w swoim wygl�dzie, w swoich umiej�tno�ciach, w swoich zachowaniach. 10 .,. ,uczonej pracy rysunki s� prezentowane grupie. Uczniowie wypowiadaj si� na teczuj� podczas tej prezentacji, czy mo�na polubi� osob� z takimi zaletami? ::awanie �wiczenia powinno zawiera� vmiosek dotycz�cy samooceny W ka�dym z nas '.w-. kt�re w sobie lubimy i warto je dostrzega� i takie, kt�rych nie lubimy i te :~- zmienia�, je�li je sobie u�wiadamiamy . . ~-nie 4. Prowadz�cywyja�nia zasady: jedno dziecko b�dzie s�uchaczem, reszta dzienie mu m�wi�a pozytywne okre�lenia jego osoby, mog� to by� skojarzenia z ro�linaE: rz�tami. S�uchaj�ce dziecko ma za zadanie odpowiada�, ale tylko jednym ze zda�: Z~crdzana si� z tu.~o,~c~ opinia. ~e tak. o sobie my�l�. ~'~~stenz zupe�~ae odmiennego zda~aia. .~lito mi to stysze�. _~nie powtarza si� kilkakrotnie (w zale�no�ci od liczby ch�tnych dzieci). Ka�de z dziev.t�, co czu�o, gdy odbiera�o pozytyv~me komunikaty na sw�j temat, a tak�e, co czu�o, ~aimo wypowiada�o do koleg�w przyjemne dla nich zdania. ~.,mowaniem �wiczenia powinno by� uzmys�owienie dzieciom, �e cz�sto ich w�asne :e na sw�j temat jest zbyt surowe i warto zastanowi� si�, jakie s� reakcje otoczenia . - .:.-uj� osob�. Nie os�dzajmy si� na podstawie pope�nianych b��d�w Wszyscy je pope� ~ _:-.~,~. ale "to nie ja jestem b��dem" (czas 15 minut). renie 5. Kolejne �wiczenie ma na celu uzmys�owienie dzieciom wp�ywu pozytywnego i ~_enia na efektyvmo�� dzia�ania. Prowadz�cy prosi, aby dzieci wstawa�y wtedy, gdy -~a zdanie, kt�re cz�sto pojawia si� w ich my�lach, gdy maj� podj�� jakie� trudne ,. .%anie (podaje przyk�adowe sytuacje). Zdania: _1'ie uda ~~ai si�. _1"ie,jestem do�� nactdry. -\'iJdJ mi si� 7aic gzie udaje. _~'�e b�d� nawet pr�bowa�, bo i tak nic z tego nie wyjdzie. Ic~ tego nie poty�afi�. _Vikt w klasie mnie ~aie Lubi. B�dct si� ze napie, �miali. .~ca.stena goa�sz~ od iaan~ch. 1~umowanie �wiczenia: uczniowie odpowiadaj� na pytanie: do czego prowadzi takie - Menie o sobie, co mo�e osi�gn�� osoba, kt�ra nie wierzy w swoje mo�liwo�ci? Czy :_e zdania s� rzeczywi�cie uzasadnione? Co powoduje, �e pojawiaj� u nas takie w�a e my�li? Co robi�, aby by�y jak najrzadsze? (czas 10 minut). 11 Ja w �rodowisku, do kt�rego nale��: moje miejsce w rodzinie, w gronie koleg�w, spo�eczno�ci szkolnej. Cele: Wzmocnienie poczucia przynale�no�ci do danej grupy. U�wiadomienie dzieciom, �e atmosfera w grupie zale�y od wszystkich jej cz�onk�w O�mielanie dzieci do swobodnego wypowiadania si� na forum klasy. Pomoce: Kartki do indywidualnego uzupe�niania, du�y arkusz papieru do zebrania opinii dzieci. Tok zaj��: Prowadz�cy przypomina zasady pracy grupy, podkre�laj�c, �e ka�da wypowied� jest jednakowo wa�na. Zaj�cia rozpoczyna zabawa, kt�rej celem jest o�mielanie dzieci do brania udzia�u w zaj�ciach, a tak�e lepsze poznanie si� dzieci w grupie. �wiczenie 1. Zabawa w studio telewizyjne. Ch�tne i odwa�ne dziecko dostaje rol� reportera telewizyjnego, inne dziecko pe�ni rol� go�cia udzielaj�cego wywiadu. Reszta dzieci zasiada jako publiczno�� w studio TV Jej zadaniem b�dzie r�wnie� zadawanie dodatkowych pytali go�ciowi. Publiczno�� reaguje brawami, gdy podoba jej si� wypowied� go�cia. Na pocz�tku zabawy prowadz�cy zaj�cia pomaga w doborze pyta�. Przyk�adowe pytania: C`o Lubisz robi�, gdy masz czas wolny? fczkiej potrawy najbardziej nie Lubisz? Jakie ~�zeezy spakowa�by� do walizki, gdyby� wraz z ~�odzinc� udcezva� si� narok yuc bezhcdnr~ wysp�? (czas 15 minut). Zabaw� powtarza si� kilkakrotnie, je�li s� dzieci ch�tne do odegrania r�l reportera i go�cia. �wiczenie 2. Dzieci dostaj� kartki podzielone na trzy cz�ci. W pierwszej z nich zapisuj� te cechy kt�re podobaj� im si� w ich rodzicach, w drugiej cz�ci cechy, kt�re lubi� u swojego rodzeustwa, w trzeciej - to co podoba si� u najbli�szych koleg�w Po sko�czonej samodzielnej pracy dzieci omawiaj� to co zapisa�y Prowadz�cy zapisuje na du�ym arkuszu, podobne podzielonym na cz�ci, podawane przez uczni�w cechy: rodzic�w, rodze�stwa, kolegi. Uczniowie m�wi� dlaczego w�a�nie te cechy uwa�aj� za dobre, w jaki spos�b wp�ywaj� one na atmosfer� w domu, w grosie koleg�w, w szkole. Ef Prowadz�cy podkre�la, �e na atmosfer� wzajemnych relacji i stosunk�w maj� wp�yw wszystkie osoby b�d�ce cz�onkami danej grupy Ka�dy z uczni�w jest cz�onkiem rodziny jest dla kogo� rodzeustwem, jest koleg�. A wi�c wszyscy mamy wp�yw na to jak czujemy si� w danym �rodowisku i jak ono czuje si� z nami. Arkusz, z zebranymi w trakcie �wicze nia cechami dobrze przyjmowanymi przez uczni�w, zostaje powieszony w klasie (czas j 10 minut praca dzieci, 10 minut om�wienie). �wiczenie 3. Dzieci siadaj� w kr�gu. Ka�de z nich ma powiedzie� osobie siedz�cej obok, co mu si� w niej podoba lub te� co w niej lubi. Dzieci m�wi� co czu�y, gdy s�ucha�y osobie, oraz co czu�y, m�wi�c o koledze. Prowadz�cy podkre�la jak wa�nym jest dostrzega� w osobach, z kt�rymi obcujemy ich pozytywne cechy Dzieci m�wi� o tym jak wygl�da�oby �ycie w klasie, gdyby�my nie dostrzegali w sobie nawzajem tych cech. 12 ` ::II Ja w �rodowisku, do kt�rego nale��: moje miejsc w rodzinie, w gronie koleg�w, spo�eczno�ci szkolnej Cele: Wzmocnienie poczucia przynale�no�ci do danej grupy U�wiadomienie dzieciom, �e atmosfera w grupie zale�y od wszystkich je cz�onk�w O�mielanie dzieci do swobodnego wypowiadania si� na forum klasy Pomoce: Kartki do indywidualnego uzupe�niania, du�y arkusz papieru do zebrania opinii dzieci. Tok zaj��: Prowadz�cy przypomina zasady pracy grupy, podkre�laj�c, �e ka�da wypowied� jest jednakowo wa�na. Zaj�cia rozpoczyna zabawa, kt�rej celem jest o�mielanie dzieci do brania udzia�u w zaj�ciach, a tak�e lepsze poznanie si� dzieci w grupie. �wiczenie 1. Zabawa w studio telewizyjne. Ch�tne i odwa�ne dziecko dostaje rol� reportera telewizyjnego, inne dziecko pe�ni rol� go�cia udzielaj�cego wywiadu. Reszta dzieci zasiada jako publiczno�� w studio TV Jej zadaniem b�dzie r�wnie� zadawanie dodatkowych pyta� go�ciowi. Publiczno�� reaguje brawami, gdy podoba jej si� wypowied� go�cia. Na pocz�tku zabawy prowadz�cy zaj�cia pomaga w doborze pyta�. Przyk�adowe pytania: Co Lubisz robi�, gdy masz czas wolny? Jakiej potrawy najbardziej nie Lubisz? Makie ~�zeczy spakowcxLby� do walizki, gdyby� wraz z rodzind udawa� si� nzcc rok yca bezLudncf wysp�? (czas 15 minut). Zabaw� powtarza si� kilkakrotnie, je�li s� dzieci ch�tne do odegrania r�l i�eportera igo�cia. �wiczenie 2. Dzieci dostaj� kartki podzielone na trzy cz�ci, W pierwszej z nich zapisuj� te cechy, kt�re podobaj� im si� w ich rodzicach, w drugiej cz�ci cechy, kt�re lubi� u swojego rodze�stwa, w trzeciej - to co podoba si� u najbli�szych koleg�w Po skouczonej samodzielnej pracy dzieci omawiaj� to co zapisa�y Prowadz�cy zapisuje na du�ym arkuszu, podobne podzielonym na cz�ci, podawane przez uczni�w cechy: rodzic�w, rodze�stwa, kolegi. Uczniowie m�wi� dlaczego w�a�nie te cechy uwa�aj� za dobre, w jaki spos�b wp�ywaj� one na atmosfer� w domu, w grone koleg�w, w szkole. Prowadz�cy podkre�la, �e na atmosfer� wzajemnych relacji i stosunk�w maj� wp�yw wszystkie osoby b�d�ce cz�onkami danej grupy. Ka�dy z uczni�w jest cz�onkiem rodziny jest dla kogo� rodzeiistwem, jest koleg�. A wi�c wszyscy mamy wp�yw na to jak czujemy si� w danym �rodowisku i jak ono czuje si� z nami. Arkusz, z zebranymi w trakcie �wiczenia cechami dobrze przyjmowanymi przez uczni�w, zostaje powieszony w klasie (czas 10 minut praca dzieci, 10 minut om�wienie). �wiczenie 3. Dzieci siadaj� w kr�gu. Ka�de z nich ma powiedzie� osobie siedz�cej obol., co mu si� w niej podoba lub te� co w niej lubi. Dzieci m�wi� co czu�y, gdy s�ucha�y o sobie, oraz co czu�y, m�wi�c o koledze. Prowadz�cy podkre�la jak wa�nym jest dostrzega� w osobach, z kt�rymi obcujemy ich pozytyv~me cechy Dzieci m�wi� o tym jak wygl�da�oby �ycie w klasie, gdyby�my nie dostrzegali w sobie nawzajem tych cech. 12 Promocja zdrowia w sposobie wykorzystania czasu wolnego. -_-zmys�owienie dzieciom ich zainteresowali. Zw~�cenie uwagi dziecina sposoby sp�dzania czasu wolnego. ''rzekazanie element�w edukacji prozdrowotnej w odniesieniu do sposob�w sp��zauia wolnego czasu. '~�~ -~~ice: Kartony z rysunkiem kwiatka z p�atkami, kredki, o��wki, du�y karton z rysunkiem kwiatka z p�atkami do zebrania wniosk�w z zaj��. ,: zaj��: Zaj�cia rozpoczyna rozmowa ze wszystkimi uczniami klasy na temat podzia�u godzinowego dnia.Uczniowie odpowiadaj� na pytania: ile czasu zajmuje im poranne przygotowanie do szko�y? Co wchodzi w sk�ad tych czynno�ci? Warto zvv~~�c i� uwag� n a potrzeb� zjedzenia �niadania w domu i jakie ono powinno by�. Dzieci c�ziel� si� swoimi wiadomo�ciami na temat zdrowego sposobu od�ywiania. Nast�pne pytania dotycz ilo�ci czasu sp�dzanego w szkole, godziny, o kt�rej dzieci id� spa�. Uczniowie obliczaj� ile godzin maj� do swojej dyspozycji (czas 15 minut). :~~ zenie 1. Na przygotowanych wcze�niej kartonach z rysunkiem kwiatka o okr�g�ym w iku i 5-6 p�atkach, uczniowie: w k�ko �rodka wpisuj� informacje o tym, co ich najbar interesuje, a na ka�dym p�atku l~viatka opisuj� jeden spos�b, w jaki sp�dzaj� czas m. Po wykonaniu tych zada� zastanawiaj� si�, czy ich sposoby wykorzystania czasu nogo s� korzystne z punktu widzenia zdrowia. Te p�atki, w kt�rych znajduj� si� "zdrosposoby sp�dzania czasu wolnego uczniowie maluj� na kolor zielony, te za�, kt�re ich :niem nie maj� korzystnego wp�ywu na zdrowie - na kolor czerwony Uczniowie prezentuj� swoje prace. Ka�da jest omawiana pod k�tem tego, czy precwane w niej czynno�ci maj� dobrywp�yw na zdrov~~ie dzieci. Uczniowie m�wi� te� ile ,~u po�wi�caj� na dan� czynno��. Na du�ym kartonie prowadz�cywpisuje po dyskusji .nie�mi te sposoby sp�dzania czasu wolnego, kt�re dobrze wp�ywaj� na rozw�j dzieci, - - po��dane z punktu widzenia promocji zdrowia. Uczniowie wsp�lnie ustalaj� optymaluzas,jaki nale�a�oby po�wi�ci� na poszczeg�lne czynno�ci, aby korzy�� z nich p�yn�ca �o jak najwi�ksza i aby racjonalnie wykorzysta� czas danego dnia. Wsp�lnie sporz�~~ny schemat zostaje zawieszonywklasie. Prowadz��ypodkre�la, na co nale�y zvc~~�ci� -.~: ag� przy wykonywaniu poszczeg�lnych czynno�ci (nale�yte o�wietlenie, w�a�ciwa po - ,m-a cia�a, zachowanie zasad bezpiecze�stwa). Wskazanym by�oby co jaki� czas po wca.� z dzie�mi do skonfrontowania aktualnej organizacji ich czasu wolnego z tym co ze�niej zosta�o na zaj�ciach om�wione i ustalone (czas 30 minut). 13 Emocje, ich u�wiadamianie, sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach Cele: U�wiadamianie i nazywanie emocji, jakie prze�ywamy na co dzie�. Pokazanie dr�gwyj�cia z niekt�rych trudnych sytuacji. Kszta�cenie umiej�tno�ci odmawiania - elementy asertywno�ci. Pomoce: Tekst historyjki do odczytania przez prowadz�cego, tablica do zapisania nazw uczu�, jakie towarzysz� nam w �yciu codziennym. Tok zaj��: Kr�tkie wprowadzenie: prowadz�cy podaje sytuacje, dzieci nazywaj� tc co w tych sytuacjach czuj�. Nazwy emocji zapisywane s� na tablicy (np. �al duma, strach). Sytuacje: Zgubi�e� szvojcl ezlubion ct czapk�. Ifolega (kole�anka), cho� si� z tobr~ um�wi�, zwie przyszed�. Tw�j piesek (kotek, �wizzka morska Lub inny przyjaciel) jest choz�y, nie bawi si�, nie cJzce,je��. Dosta�e� nzajlepszct ocen� w klasie z j�zyka polskiego, za wspania�d z�ecytacj�. Pa7ai pochwali�a ci� przy ca��j klasie, za wspaniale przygotowane iL2zstrac;jc do gazetki k�asowej. Pawi wpisa�a ci uwag�, bo uderzy�e� koleg�. Rodzice nzaeLi wr�ci� o trzeciej, jest ,ju� piata godzi~za, nie masz �adzzych zviadonzo�ci. Prowadz�cy podaje og�ln� nazw� "emocje", dla zapisanych wyraz�w Podkre�la, �e towarzysz� nam one w ka�dej chwili naszego �ycia. Dzieci wskazuj�, kt�re z nich zaliczy�yby do grupy przyjemnych, kt�re do nieprzyjemnych. Dzieci podaj� nazwy innych emocji, kt�re odczuwaj� w r�nych sytuacjach (czas 10 minut). �wiczenie 1. Dzieci s�uchaj� historyjki, do kt�rej b�d� uk�ada�y i przedstawia�y zako�czenie. W czteroosobowych zespo�ach obmy�laj� ci�g dalszy przedstawionych wydarze�. Przyjmuj� role: Irenki - bohaterki historyjki, pani, koleg�w z klasy. Ka�da z grup przedstawia wymy�lone przez siebie zako�czenie (czas 30 minut). Tre�� historyjki: Pa7zi w klasie Ioenki spyta�a dzieci, kt�re z nich ~rcog�oby po�zy~aie.�� do szko�y kasztany na lekcj� techyaiki. Dzieci spyta�y w domu. Ire~aka zg�osi�a si�, poniewa� tata obieca� jej, �e pojadc� na dzia�k�, gdzie nzajcf Zvie�kie drzewo z du�c� ilo�eic� kasztan�w. Irenka eo dzie� przypozninza�a tacie o ,jego obietnicy, ale tata wci~� mia� co� wa�nego do za�atu~ieocia.. Wz�eszcie nadszed� dzie�, w kt�rym przysz�a do szko�y bez kasztaoz�w. Jak zachowa si� h�e~tka? Po przedstawieniu r�nych wersji zako�czenia historyjki, dzieci nazywaj� emocje prze�ywane przez jej bohaterk�, za� prowadz�cy zapisuje je na tablicy (wstyd, strach, z�o��, niepok�j, roz�alenie...). Dzieci oceniaj�, kt�ra wersja zako�czenia najbardziej im si� podoba�a i dlaczego. Zastanawiaj� si� te� nad tym, jak Irenka powinna si� zachowa� po powrocie do domu. Prowadz�cy podkre�la, jak wa�ne jest otwaue m�wienie o swoich uczuciach, �e jest to podstaw� dobrej atmosfery w domu, w grupie r�wie�nik�w. 14 - r nie 2. Dzieci siadaj� na krzese�kach w kr�gu. Prowadz�cy prosi. aby dzieci wsta~.-tedy, gdy twierdz�co odpowiadaj� na sytuacj�. wstan� te dzieci, kt�re wstydz� si�, gdy: Potknct .si�, gdg ic�c� do tab�icl,. Przm.vr�cct si� na korz~tar�zu przg ko�egaclr. Zlo nrapiszct ro� oca tablicy. h�lorlz;al �nzicejct si.� z icla odpowiedzi rra lekcji. lurszc~zc~ baka zv klasie. _1~ie przggotujct si� do lekcji. I. ozp�aczr~ si� w obecno�ci inngch dzieci. .1Tajc� poaviedzie� wiersz na apelu szkolya2~rn lub w klasie. Parci zwr�ci na ~civag� za ~tiewla�ciwe zachowanie. .Slr� �-piet si� na lekcje. _1luszct w�j�� do sekretariatu szko�y. Ifto� przy�apie ich raa kLccmstivie. _Vi,e majc� tak Ladraego pi�rnika (ok�adki, pami�tnika) jak kolega. oi wymieniaj� dodatkowe znane im sytuacje, w kt�rych odczuwaj� wstyd. Wsp�lnie za.-~wvaj� si�, czywszystkie te sytuacje rzeczywi�cie zale�ne s� od naszej woli i czy musimy ~.ustydzi�. Kiedy powinni�my si� wstydzi�? Spo�r�d wymienionych zda� dzieci wybieraj� -Kt�re ich zdaniem opisuj� zdarzenia, w kt�rych wstyd jest uzasadniony (czas 10 minut). -:czepie 3. Prowadz�cy rozdziela role do inscenizacji: czworo dzieci nale�y do "paczki" a za zadanie przekona� pi�te dziecko, aby si� do nich przy��czy�o. Dzieci z paczki uj� na doros�ych: wagaruj�, uciekaj� z lekcji, popalaj� papierosy Wybrany ucze� ma ~cydowanie odm�wi� kolegom. Po zako�czonej scence dzieci dziel� si� swoimi vwa�e.mi natemat odgrywanych r�l. M�wi� co czuli, gdy odmawiali, co czuli, gdy namawiali. ~~e obserwatorzy m�wi� o swoich odczuciach. Prowadz�cy podpowiada, jakich sformu~.-ze� mo�na u�y�, aby nasza odmowa by�a grzeczna, ale zdecydowana (czas 20 minut). . iczenie 4. Kolejne inscenizacje przedstawiaj� sytuacj�, gdy trzech koleg�w namawia _~.v<Lrte dziecko, aby po lekcjach posz�o z nimi do kolegi, u kt�rego nikogo doros�ego nie <i w domu. Zadaniem wybranego dziecka jest zdecydowanie odm�wi� kolegom. Po ode<~niu scenki dzieci m�wi� o swoich odczuciach (czas 15 minut). �b~ll �.~-iczenia 3 i 4 ko�czy podsumowanie, w kt�rym prowadz�cy podkre�la, �e ka�dy ma pra"rr~~ o do w�asnego zdania i dobrze jest je sobie u�wiadamia� oraz umie� go broni�, je�li kto� pi�uje zmusi� nas do post�powania wbrew sobie. Prowadz�cy przytacza te� inne sytuacje, '" r'- ~, ht�lych dziecko mo�e si� znale�� i kt�re mog� zagra�a� jego bezpiecze�stwu, np: doros�y, r~rr'- -;c�ry przekonuje, �e jest przys�any przez rodzica po co� do domu dziecka, nieznajoma oso'�rr'~ oa, kt�ra zach�ca do rozmowy na temat zwyczaj�w domownik�w, ich obecno�ci w domu, ,to�, kogo znamy (np. s�siad z bloku) cz�stuje nas piwem, kolega znany nam tylko z widze nia chce po�yczy� od nas rower, itp. W ko�cu zaj�� dzieci ustalaj�, jaka powinna by� nasza rie- ,dniowa, aby by�a skuteczna. Nale�y zdecydowanie wyrazi� swoj� opini� na dany temat: �"v aie odpowiada mi to, nie b�d� k�ama�, oszukiwa� rodzic�w, nie mam ochoty tego robi�, nie oy�bym w porz�dku wobec �mych, nie imponuj� mi takie zachowania. v po >icll ;�m. 15 Co jest zdrowe, a co szkodzi naszemu zdrowi Cele: U�wiadomienie uczniom podzia�u produkt�w na zdrowe i niekorzystne naszego zdrowia. L �wiadomienie uczniom, �e ten sam produkt mo�e mie� r�ny wp�yw nasze zdrowie. Pomoce: Garnele, kosz na �mieci, karty z nazwami r�nych produkt�w lub czynno�ci. Tok zaj��: Wprowadzeniem do zaj�� jest rozmowa z klas na temat: "Po cz poznamy cz�owieka zdrowego?" Dzieci swobodnie wypowiadaj� si� na poda temat. Prowadz�cy tak kieruje rozmow�, aby w opisie dzieci znalaz�y si� r�g aspekty poj�cia zdrowia (fizyczne, psychiczne, duchowe). Najtrafniejs okre�lenia zapisane zostaj� na tablicy (czas 15 minut). �wiczenie 1. Dzieci siedz� w kr�gu. W centralnym miejscu ustawiony jest garnek i kc na�mieci. Ka�de z dzieci losuje po trzy karty z nazwami produkt�w lub czynno�ci. Dziu decyduj�, gdzie umie�ci�yby wylosowane produkty: w garnku, bo s� one korzystne c naszego zdrowia, czy w koszu na �mieci, bo maj� szkodliwy wp�yw na nasze zdrow Ka�da decyzja jest uzasadniana przez dziecko, kt�re wylosowa�o dan� kart�. Pozost~ dzieci r�vmie� wyra�aj� swoj� opini� o danym produkcie, zanim znajdzie on swoje mi~ sce w koszu lub w garnku. W�r�d produkt�w znajd� si� tak�e takie, kt�re mog� b potrzebne i po�yteczne lub przecivmie - mog� by� wr�cz g2~o�ne dla naszego zdrowia. ' s� szczeg�lnie starannie omawiane, np. leki, s�odycze, telewizja itp. Takie produkty umie czone s� osobno, pomi�dzy koszem a garnkiem. Lista produkt�w znajduj�cych si� ~ kart ach: ser mi�so, warzywa, owoce, kawa, w�dka, jogurt, kefir mleko, lek mas�o, olej, kasza, lody, pi�ka, rozvez; piwo, wino, papierosy, parkoty uy�, czekolada, cukierki, ciasta, .s�odycze, �y�wy narty sanki, konzpzctc video, soki owocowe, woda znineralzza, myd�o, pasta do z�b�w, chips coca cola, guma do �ucia, s�o7i~e, p�ywanie, petardy, proszek do pz�ani ksi.cf�ka, gra konzpzcterowa, zupa mleczna, sa�atka warzywzca, frytk zoita~nin~ spacer, zadymiony pok�j, niedojrza�e owoce, kakao, w�dliya ,jajka, oz�zecla?', nzigda�gt, zio�a, �cfka, zapa�ki, sok z znarch2vi, ocet, zczbawh klej, ~�ozpuszczalnik, turystyka, skaka7cka, herbata, �aerbaty zio�oz~ i owocowe, s�onecznik, obiad, �aambmger, pepsi cola (czas 30 minut). 16 Scenariusze zaj�� dla klas IV - VI dla i Pr�by spojrzenia na siebie. Jaka jest moja og�lna samoocena? ~,-zmocnienie poczucia w�asnej warto�ci. . :'r�by okre�leW a w sobie tego co dobre i tego co chcieliby�my zmieni�. :'icrwsze pr�by obiektywizowania spojrzenia na siebie. .'~~prowadzenie do zaj�� warsztatowych, pr�ba formu�owania przez uczni�w an v <amopoczucia podczas wypowiadania si� w grupie. �ne " ~ - ~ce: Karta zdali, czyste kartki. sze uj��: Uczniowie siadaj�wkr�gu. Nauczyciel ustalaz uczniami zasad�, �ewypowiadaj� si� na zaj�ciach tylko ci, kt�rzy chc�. Je�li kto� czuje si� skr�powany, nie chce �sz zabiera� g�osu, ma do tego prawo. By� mo�e w trakcie zaj�� zmieni swe nastawie ieci aie i podzieli si� z reszt� klasy swymi opiniami. Druga zasada dotyczy uwa�nego dla auchania tego co m�wi� inni. �adne zdanie nie jest g�upie lub niewarte wys�ucha aia (czas 5 minut). ale ie,�- gnie i. Ka�dy siedz�cy w kr�gu (tak�e prowadz�cy zaj�cia), m�wi osobie siedz�cej by� -- ~ w� mi�ego, zaczynaj�c zdaW e od s��w: Lubi� Ci� za... lub Podoba mi si� zv Tobie... Te ;:;Wczepili wypowiedzi, ka�dy kr�tko m�wi o tym jak si� czu�, gdy m�wi� oraz jak si� 'sz- ycls~ s�ucha� mi�ego zdania skierowanego do siebie. Uczniowie pr�buj� te� uzasadna :iaczego w takich sytuacjach czuj� si� zak�opotani (czas 10 minut). h:i, genie 2. Ka�dy ucze� zapisuje na kartce po trzy zdania zaczynaj�ce si� od s��w: ylr;, I ~ .v-iebie za,... oraz Nie podoba pni si� we ~nn.ie... . Uczniowie odczytuj� swoje wypo~e~; -r.i, m�wi� te� o tym, czyjednakowo �atwo przysz�o im zapisanie obu rodzaj�wwyposl~, ai. Nauczyciel prosi o uzasadnienie, dlaczego jedne z tych zda� s� �atwiejsze do sforicc, ~�-ania. Podkre�la, �e w ka�dym z nas jest wiele cech dobrych, za kt�re inni nas lubi� ki, ~ . �e dobrze jest, gdy u�wiadamiamy sobie te cechy szczeg�lnie wtedy gdy co� si�. ~ta, ! : nie uda, gdy nie osi�gniemy zamierzonego celu, gdy poniesiemy jak�� chv~~ilow� poki, ~u (np. z�a ocena, uwaga za niew�a�ciwe zachowanie itp.) (czas 15 minut). czepie 3. Uczniowie otrzymuj� kant) zda�. Zadaniem ucznia jest uwa�ne zapoznanie i tre�ci� zda� i oznakowanie ich zgodnie z instrukcj�. Po wykonaniu zadania ka�dy ni sam analizuje swoje wyniki. Podlicza ilo�� znak�w "+" w obydwu kolumnach oraz .c znak�w "='. Kolejnym zadaniem uczni�w jest nazwanie obu kolumn: jakie my�li one =-icraj� i jakie s� konsekwencje pojawiania si� obydwu rodzaj�w my�li, gdy przed nami <lna do rozwi�zania sytuacja lub trudna do podj�cia decyzja. Na arkuszu ze zdaniami do ality uczniowie mog� dopisa� w�asne zdania, kt�re pojawiaj� si� w ich my�lach, gdy aj cl� si� w trudnej dla siebie sytuacji. Prowadz�cy prosi uczni�w o zastanowienie si� nad n. czy my sami mo�emy wp�ywa� na tok naszych my�li w trudnych dla nas sytuacjach. Co ~uzujemy, je�li prze�amiemy l�k przed podj�ciem trudnej decyzji i osi�gniemy cel, do kt�rechcieliby�my doj��? (czas 15-20 minut). 17 Karta zdaj Postaw znak "+",przy tych zdaniach, kt�re cz�sto w trudnych dla Ciebie chwilach poje w~iaj~ si� w Twoich my�lach oraz znak "-" przy tych, kt�re nigdy Ci� W e nachodz�. Nie potrafi� spe�ni� oczekiwai5 innych Jestem gorszy od innych. Jestem niepotrzebny, przeszkadzam innym. Jestem nieatrakcyjny Nie musz� by� zawsze taki, jak chc� inni. Jestem wystarczaj�co dobry. S� osoby, kt�re mnie lubi� i kt�rym jestem potrzebny Jest wiele os�b, kt�rym si� podobam. Nie mam nic ciekawego do powiedzenia n a �aden temat. Nie powiedzie mi si�. Mam prawo otwarcie m�wi� to co my�l�, nawet gdy inni maj� W ne zdanie. Spr�buj�, na pevmo osi�gn�� to czego chc�. Nic mi si� nie udaje. ~ Czasem co� mi si� nie uda, ale jest wiele rzeczy, kt�rych dokona�em. Inni s� wa�niejsi ode mnie. Boj� si�, bo na pevmo b�d� si� ze mnie �miali. <Jestem tak samo wa�ny jak inni. Jest dla mnie wa�ne, aby inni us�yszeli co mam do powiedzenia. Nie nadaj� si� do tego, jestem za g�upi. Nie umiem broni� w�asnego zdania. Zb�a�ni� si�, je�li to zrobi�. Co b�dzie, jak mi si� nie uda?! Wstydz� si� powiedzie� co o tym my�l�. Jestem r�wnie dobry do tego, jak ka�dy inny Mam prawo do wyra�ania swoich opinii. Zrobi� to najlepiej jak umiem. Nikt nie jest doskona�y Ka�dy ma prawo do b��d�w, ja te�. Troch� si� denemvuj�, jednak powiem, co o tym my�l�. Co on sobie o mnie pomy�li?! ~ Jestem w porz�dku, znam swoj� warto��. Nie umiem si� zdecydowa�. Przestan� mnie lubi�, je�li to zrobi�. Nikt mnie nie lubi. To trudna decyzja, ale j� przemy�la�em. Zrobi� to, mimo, �e nie wszystkim si� spodoba. S� tacy, kt�rzy mnie lubi�. 18 ia� �wiadome prze�ywanie emocji. Sposoby radzenia sobie z przykrymi emocjami. oia Pomoc w rozpoznawaniu i nazywaniu prze�ywanych uczu� i emocji. !'obudzanie do refleksji uad obiektywizmem pi�ze�ywanych emocji. :'omoc w poszukiwaniu sposob�w radzenia sobie z przykrymi emocjami. Easzta�cenie u uczni�w umiej�tno�ci patrzenia na siebie, refleksji nad prze�yw cnymi trudno�ciami, szukania dr�g wyj�cia z trudnych sytuacji, tak�e poprzez korzystanie z pomocy innych, otwierania si� na otoczenie. ,~:~ ~ce: Kartony z nazwami emocji, przypi�te na tablicy, tekst historyjki do szczeg�owe~yo om�wienia emocji bohatera, kartki z pytaniami do indywidualnej pracy uczni�w ~, zaj��: Uczniowie zastaj� w klasie przypi�te na tablicy kartony z nazwami r�nych pod wzgl�dem zabarwienia (przyjemnych i przykrych) emocji. Mog� to by�: rado��, przygn�bienie, weso�o��, z�o��, gniew, wzruszenie; t�sknota, czu�o��, mi�o��, smutek, odwaga, pev~nno�� siebie, duma, l�k, niepok�j, niepewno��, �al, strach, z�y nastr�j, bezradno��, wstyd, poczucie winy, odpowiedzialno��. nenie i. Nauczyciel prosi uczni�w o przeczytanie wyeksponowanych nazw, o wypo:zi na temat tego, co one opisuj� oraz czy uczniowie chcieliby co� zmieni� w ich upo.:;owaniu na tablicy. Uczniowie porz�dkuj� nazwy uczu�, osobno przypinaj�c te jemne i te nieprzyjemne (czas 5 minut). ~_ renie 2. Nauczyciel czyta tekst historyjki. Uczniowie, s�uchaj�c notuj� na kartkach, a ich zdaniem emocje m�g� prze�ywa� bohater opowiadania. Nauczyciel ponownie wa tekst. Po ka�dym zdaniu uczniowie nazywaj� emocje prze�ywane przez bohatera, ztdniaj� swoje wypowiedzi, odwo�uj�c si� do w�asnych do�wiadcze� (czas 15 minut). ~� historyjki: MLCIza� ,jest uczniem klasy sz�stej. W poniedzia�ek poszed� do szko�y zo zzie zzrzjlepszynz hurzzoz~ze. Na piezwszej lckc,j� pani odda�a klas�zzeki z geografii. Micha� dosta� picLtk�. U�nzi~clza� si� do siebie zza my�l o zadowolezzin rodzic�w. W czasie przez�wy bieg� szybko korytarzem i napad� oa. malucha z tz�zeciej klasy, kt�ry pz�ze2or�ci� si� i bardzo p�aka�. alicha� clzeia� zv pierwszej chwili uciec, ale wr�ci� do nn�odszego kologi, pom�g� nz-zz wsta� i przepz�osi�. Wtedy podesz�a pani, kt�ra mia�a dy�ur na koz�ytaz�zu i poleci�a Micha�owi i�� do wychowawczyni i opowiedzie� o szvoizyz niew�a�ciwym zachowaniu. Do kopica przerwy Micha� sta� pod c�rzwianzi pokoju nauczycielskiego, policzki go pali�y. Zastanawia� si� ja/c odwlec chwil�, kiedy 2vejdzie do �rodka. Nie wszed�. Wr�ci� do klasz~ ale oz-ie m�g� si� skupi� na lekcji, bo nzy��a� o spotkaniu z wychowazoczynict na. ostatni�j godzinie Lekcyjn�j. Na zzzateznatyce poszed� do tablicy, a�e oc�pozviada� ~aiezb~z~t dobrze i dosta� tr�jk�. By�a to pierwsza tr�jka z znatezzzatyki 2v tym roku szkolnym. Do tej pory dostawa� same dobre i bardzo dobre ocezzy. Na poczc�tku lekcji z wychowawczynie, podszed� do pani i powiedzia� o zaj�ciu na korytarzu w czasie pierwszej przerwy. Pani ,spyta�a, czy zrobi� to u~rzy�lnie i jak si� p�ni�] zacho2va�, a gdy Micha� opowiedzia�, �e przeprosi� m�odszego koleg� i pom�g� mu wsta�, pani 19 podkre�li�a, �e cz�sto dochodzi do wypadk�w w szkole na skutek biegans dzieci po zat�oczonym korytarzu, ale doda�a, �e cieszy si�, �e Micha� wi dzia� jcck si� zachowa�. Micha� usiad� i czu�... . �wiczenie 3. Nauczyciel prosi o wybranie z grupy nieprzyjemnych emocji tych, kt�re uczni wie odczuwaj� najcz�ciej. B�d� to zapewne: wstyd, rozdra�nienie, l�k, niepok�j, bezs ro��. Uczniowie omawiaj� sytuacje, wjakich si� one pojawiaj�. Nauczyciel prosi o zast no~~ienie si� nad problemem, czy zawsze maj� one rzeczywiste uzasadnienie. Dotyczy zwlaszcza wstydu. Kiedy wstyd jest rzeczywi�cie uzasadniony? (czas 10 minut). �wiczenie 4. Uczniowie dobieraj� si� w czteroosobowe zespo�y Wybieraj� sekretarz kt�ry notuje to co grupa wsp�lnie wymy�li. Nauczyciel ustala osobno z ka�dym zespo�er jakimi emocjami grupa b�dzie si� zajmowa�a. Uczniowie w zespole uk�adaj� kr�tk� h storyjk�, kt�rej bohater prze�ywa te w�a�nie emocje. Gdy po zako�czonej pracy gru sekretarz odczytuje wsp�lnie opracowany tekst, zadaniem reszty klasy jest odgadni�ci jakie emocje zosta�y w nim opisane (czas 20-25 minut). �wiczenie 5. Na tablicy pozostaj� nazwy nieprzyjermiych emocji. Nauczyciel rozdaje ucznio~ l~artl~i z pykaniami do indywidualnego opracowania: "Jak radz� sobie z p~ zykrynzi ezzzc c;janz�. Co robi� gdy czuj�... ? Jak mogel nzi pom�c inni?" Ka�dy uczeu wybiera uczuci na kt�rego temat chcia�by si� wypowiedzie�. Kr�tko opisuje tak�e spos�b radzenia sobie t� emocj�. Podane przez uczni�w sposoby zostan� opracowane i zebrane w zestawie goja wi� si� na �ciennej gazetce klasowej. Nauczyciel wraz z uczniami wsp�lnie odczyta, jaki sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach podali uczniowie (czas 15 minut). Zako�czeniem zaj�� jest kr�tkie podsumowanie, prowadz�ce do podkre�lenia, � u ka�dego z nas wyst�puj� wszystkie omawiane emocje, kt�rych nie nale�y t�umi� w sc bie, ani si� ich wstydzi�, bo s� one naturaln� reakcj� na dan� sytuacj�. Dobrze jest j sobie u�wiadamia�, jak r�wnie� u�wiadamia� sobie, co je wywo�uje. Cz�sto samo nazw nie tego co czujemy prowadzi do cz�ciowego roz�adowania emocji. Jak rozumiem poj�cie zdrowia' Cele: Propagowanie zdrowego stylu �ycia, racjonalnego i korzystnego, z punkt widzenia zdrowia, sposobu sp�dzania wolnego czasu. U�wiadomienie uczniom, w jaki spos�b wykorzystuj� czas wolny Pobudzanie do refleksji nad odpowiedzialno�ci� za w�asne zdrowie oraz mo�livcu �ciami decydowania o korzystnym dla ucznia sposobie wykorzystania czad U�wiadomienie uczniom rozleg�o�ci poj�cia zdrowia. Pomoce: Karta pyta� por�wnawczych - do wsp�lnego om�wienia z ca�� grup�, karton z rysunkiem p�atk�w kwiatka - do indywidualnego opracowania. Tok zaj��: Prowadz�cy zaj�cia kr�tko m�wi o tym czego b�d� one dotyczy� oraz c b�dzie ko�cowym efektem - plansza, zbieraj�ca odpowiedzi uczni�w dotycz�c zdrowego stylu �ycia. 20 c 1. Prowadz�cy zadaje ca�ej grupie pytania, dotycz�ce r�nych sytuacji, w kt�~niowie mog� sio na co dzie� znale��. Uczniowie uzasadniaj� swoje odpowiedzi, .. �. jak si� ezuj�w opisanych sytuacjach (czas 10 minut). Pytania-Kieda~ czujesz ~Izvugodzizara�j wycieczce z�owerowej - Po dw�ch godzinach sp�dzonych ~>~L~@dayaizc programu teLewizyjzzego? =-'i' �jesz paczk� cukierk�w - Gdy zjesz truskawki, czere�nie lub inne owoce, -~~re Lubisz? - � l1 pok��ci�e� s� z kolegc�, to zaci�zziesz z�by i nikomu o tym nie powiesz - Zwic_; i-~~z si� i7amenzu koledze ze swego k�opotu? I y przesiedzisz z doros�ymi w zady7rcionyna pokoju kilka godzin - Gdy tych -!kn godzin, pograsz z kolegami w pi�k�, gum�, czy inncf gr�? - _=r~ ~wr�pieiu butelki coca coli -Po wypiciu joguz�tu? - ;~,1 y bez tn~cdu odnajdziesz to czego potz�zebzcjesz zv szvoinz pok�ju - Gdy przez Ika dni bezskutecznie tego poszukujesz? - =~l y wok� twego domu jest �adnie, zielozzo i czysto - Gdy na trawzzikaclz _rr �mieci i bz�zydko pachzaie? - ~~1~~ zjesz zv szkole drugie �fzia.dan�e pvzynziesione z doozzz - Zjesz lizaka %~unz� do �zzcia kupio~ze tv sklepiku szkoLzzynz? ue a ' i ~ -~ zeg�owym om�wieniu odpowiedzi uczni�w, prowadz�cy zaj�cia podkre�la, �e oja_ ~i ' , . _ ~, ,tkie takie dzia�ania i sytuacje, w kt�rych czujemy si� dobrze, to znaczy mamy ~kie ~ "'^ 't samopoczucie fizyczne, jeste�my szcz�liwi, czujemy si� m�drzy, wa�ni, dziel i ~~A:orzebni, rado�ni s� dla nas zdrowe. " �e ' nie 2. Uczniowie otrzymuj� kartony z rysunkiem kwiatka. Na ka�dym p�atku naleso- '!' ~~L~ czYlo�ci, jakie ucze� wykonuje w czasie wolnym, z podaniem czasu, jaki tym ;t je :tu�ciom po�wi�ca. Po wykonaniu tego zadania, uczniowie dopisuj� znak "+" w tych `~,a_ -:ach, gdzie ich zdaniem znajduje si� czynno�� korzystna dla ich zdrowia, przy zaj� :. kt�re uwa�aj� za niekorzystne, stawiaj� znak "-". Uczniowie omawiaj� swoje "plui "minusowe" p�atki. cne przez uczni�w sposoby sp�dzania wolnego czasu, korzystne z punktu widzenia -,via dzieci, wraz z podaniem ilo�ci czasu po�wi�canego na nie, zostaj� zapisane na ~,~~otowanej wcze�niej du�ej planszy, r�vmie� z rysunkiem h~viatka. Plansza zostaje .ktu i .~~zczona na gazetce klasowej, za� indywidualne kartki uczniowie zabieraj� do domu, ,rasem do nich powraca�, zastanawiaj�c si�, czy uda�o im si� poprawi� spos�b nagoIzirowaniawolnego czasu (czas 15-20 minut). _ _ E ~:wr_enie 3. �wiczenie to uczniowie wykonuj� w formie "burzy m�zg�w". Prowadz�cy isu. i klas� na cztery grupy, kt�rych zadaniem jest sformu�owanie odpowiedzi na pytanie: ~~ znaczy by� zdrowym? Uczniowie maj� w swej pracy nie ogranicza� si� jed5mie do a ~wia fizycznego. Prowadz�cy zaj�cia podkre�la r�ne aspekty zdrowia, kt�re ucznio vyodr bnili w trakcie rac nad �wiczeniem ierwsz . Gru rezentu kole no p Y p Ym PY p j� j hy swej pracy Podane okre�lenia notowane s� na tablicy Dzieci wypowiadaj� si� te� temat: co nale�y robi�, aby tak pojmowany stan zdrowia osi�gn��. Prowadz�cy zapi obok okre�le� czynno�ci tak�e podane przez uczni�w sposoby post�powania (czas :�ce _ minut). 21 Zagro�enia dla zdrowia wynikaj�ce z u�ywania alkoholi palenia papieros�w, za�ywania lek�w i narkotyk�r Cele: U�wiadomienie uczniom zagro�e� dla zdrowia, wynikaj�cych z u�ywania alkoh lu, palenia papieros�w, za�ywania lek�w bez zalece� lekarskich, za�ywam narkotyk�w Dostarczenie uczniom podstawowej wiedzy na temat alkoholu, pap_ nos�w i zawartych w nich substancji szkodliwych dla zdrowia, narkotyk�w i i.: oddzia�ywania na organizm cz�owieka. Pomoce: Zdj�cia reklam papieros�w z gazet i tygodnik�w, ksi��ka Kariny Chmielewsl:i~ i Heleny Baran-hurga "Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodc wane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych", wydana przez CPR "Pow-z~r. z U", kartony do grupowej pracy nad plakatem ilustruj�cym zaj�cia. Z�k zaj��: Prowadz�cy kr�tko m�wi o tym, czego dotyczy� b�d� zaj�cia, prosi uczni�r o przypi�cie do tablicy zdj�� reklam papieros�w prezentowanych w prasie. �wiczenie 1. Prowadz�cy zapisuje na tablicy trzy pytania: Co cza�jesz, gdy sp�dzisz dlu�szy czas w zadg~otioozgna pok�ju? Kiedy odczuwasz podob~ae dolegliwo�ci? Jczk my�lisz, dlaczego je odczuwasz? Uczniowie opowiadaj� o swoich do�wiadczeniach, o samopoczuciu w sytuacji opisanej w pytaniach. Prowadz�cy zaj�cia uzupe�nia wiedz� dzieci na temat sk�adu papieros�w i dual-aria substancji w nich zawartych. W dymie papierosowym znajduje si� wiele r�nych substancji, z kt�rych �adna nie jest zdrowa. Jest tam nikotyna, kt�ra ma szkodliwy wp�yw na serce i naczynia kmviono�ne.Jest tak�e tlenek w�gla, zwany czadem, gaz, kt�ry powoduje zmniejszenie ilo�ci tak potrzebnego organizmowi tlenu. To na jego dzia�anie nara�one s� najbardziej osoby przebywaj�ce w �rodowisku dymu papierosowego. Opr�cz tlenku w�gla w dymie papierosowym znajduje si� kilkana�cie innych gaz�w, tak�e szkodliwie dzia�aj�cych na organizm zar�wno palacza, jak i osoby "biernie pal�cej". Obok nikotyny i gaz�w s� w dymie papierosowym substancje smoliste, w�r�d kt�rych zidentyfikowano dziesi�tki substancji rakotw�rczych. Te substancje mo�na zobaczy� w filtrze papierosowym, na palcach osoby pal�cej, a tak�e na jej z�bach. To tylko niewielka cz��, reszta osiada w p�ucach, oskrzelach, krtani palacza. �wiczenie 2. Prowadz�cy prosi uczni�w o wypowiedzi na temat prezentowanych na tablicy reklam papieros�w Zadaje pytania pomocnicze: Co r~z�wicf tc rPklancy? Czyha zacla�cccjcf do pale~aia? Opowiedz o iuraych rekla~raach, kt�ra�e z~aasz z ulicy, z telewi�ji. Czy podobajcf ci si� te rekla~ycy? Czy paty�zdc ra te ~�eklanay ~~uzsz ochot� spr�bowa� zapali� papierosa? 22 II'~ ,v,~-iedziach uczni�w prowadz�cy przytacza niekt�re dane na temat palenia oraz DIUy ~lii a substancji zawartych w papierosacli. Czysta nikotyna jest substancj� silnie .fest przezroczysta, ma silny zapach. Dawniej, rozpuszczon�wwodzie, nikotyn� Viu: ~ ~ jako trucizny na hlsehty Jedna lub dwie krople nikotyny (50 mg) wch�oni�te oho- I'~~u� ~..IZ�wki mog� spowodowa� �mier�. W przeci�tnym papierosie znajduje si� oko�o unia ~ ~~ ~ ' nikotyny, z kt�rych organizm wch�al>ia nieca�y 1 mg. Ciekawostka: ko�, kt�ry ipi~ I'. : '_' hg li�ci tytoniu, zdechnie w ci�gu 24 godzin. Palacz ryzykuje, �e zachoruje na i ich ~~' . ~-:~ dziesi�ciokrotnie bardziej ni� osoba niepal�ca. ~I~, . _- ::ie 3. W toku jednolitej pracy ca�ej grupy uczniowie staraj� si� znale�� odpowiedzi ,kieiiu,~ ~:Ie: DLacze~o dzieci si�gajcf po papierosy? Po zebraniu odpowiedzi uczni�w na odo- ~~'' ~., prowadz�cy przytacza dane z ankiet przeprowadzonych w�r�d pal�cej lub si�gaj� ~~ ~^ apierosy papierosy m�odzie�yw wieku szkolnym: pal� ich koledzy, a oni nie chc� si� ,vl�t e~~ at�, nara�a� n awy�miewanie; nie potrafi� odm�wi�, gdy ich kto� cz�stuje; ich rodzi wychowali si� w dymie i papieros sta� si� czym� naturahrym; chcieliby wygl�da� li�w ~!c doro�lej. nie ko�czy kr�tka iliformacja na temat "biernego palenia". Prowadz�cy prosi uczni�w ;z.-iedzi na pytanie: Co nLO�ecie zrobi�, aby gzie by� biernymi palaczami? Odpo uczni�w zostaj� zanotowane na tablicy, potem opracowane znajd� si� tak�e na klasowej. nie 4. Polega na formu�owaniu wniosk�w na podstawie odpowiedzi na zadawane ~nl pytania dotycz�ce spo�ywania alkoholu. - =e: Dlaczego Ludzie pija alkohol? cnej ' iwie korzystaj� z do�wiadczeli i obserwacji w�asnych (np. spotka� rodzinnych), '�w ' II ~~a �e i c sta si rozmownie si, weselsi, wi ce si �mie j�> p j� Y j� ~ j ~ j ~ j� ~el:: Alkohol wp�ywa na nasze zachowania i emocje. nie ie: ,jcr,kie znacie rodzaje cclkoholn? Czy Ludzie po wypiciu takiej sar7c�~ ilo�ci mo- ;, Z~,i.,za Lub piwa zaclaozvujc� si� jednakowo?Dlaczego nie? tak ,~`j.ie m�wi� o swoich obserwacjach. Zauwa�aj� r�nice w oddzia�ywaniu na orgavzc- , ej samej ilo�ci (np. 0,51) w�dki, wina, piwa. Is� ~ck: R�ne substancje zawieraj� r�ne ilo�ci czystego alkoholu, to znaczy zwi�zku izm ,;~.zlle o kt�r ak ka�d rodukt, kt�r s o� wam est w nasz~zn or anizmie rze~ie- g ~ Yj Yp Y p 5 Yj g p uny i roznoszony wraz z krwi� do r�nych cz�ci naszego cia�a. Reakcja organizmu