Prawo handlowe Andrzej Kidyba dr hab. nauk prawnych Profesor UMCS w Lublinie 3. wydanie zmienione i uaktualnione WARSZAWA 2002 WYDAWNICTWO C. H. BECK Propozycja cytowania: Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 3., Nb. 88, Warszawa 2002 Redakcja: Beata Wawrzy�czak-J�dryka Spis tre�ci str Nb Wst�p do trzeciego wydania V Wykaz skr�t�w. XXV Rozdzia� 1. Zagadnienia og�lne prawa handlowego 1 �1.Poj�cie prawa handlowego 1 1 I. Definicja prawa handlowego 1 1 II. �r�d�a prawa handlowego 6 7 � 2. Przedsi�biorca i przedsi�biorstwo 10 12 I. Definicja przedsi�biorcy 11 12 II. Przedsi�biorstwo w wi�kszym rozmiarze a ma�y i �redni przedsi�biorca 18 19 I. Definicja 18 19 2. Rozliczenia ma�ych i �rednich przedsi�biorstw w obrocie 22 21 III. Poj�cie przedsi�biorstwa 23 22 1. Znaczenie podmiotowe 23 23 2.Znaczeniefunkcjonalne 24 24 3.Znaczenie przedmiotowe 25 25 IV. Zbycie przedsi�biorstwa 26 27 V. Formy zorganizowania przedsi�biorc�w 30 32 1. Wewn�trzne formy zorganizowania przedsi�biorc�w 30 32 2. Zewn�trzne formy zorganizowania przedsi�biorc�w 32 34 VI. Nowe instrumenty wspierania ma�ych i �rednich przedsi�biorc�w 36 39 1. Uwagi og�lne 36 39 2. Ventures capital 37 40 3. Fundusze kapita�owe 39 42 3.1.Uwagiog�lne 39 42 3.2 Formy prawne funduszy kapita�owych. 41 43 3.3. Sposoby inwestowania przez fundusze kapita�owe 41 44 4. Fundusze por�czeniowe 44 49 5. Fundusze po�yczkowe 47 53 � 3. Zasady rejestrowania przedsi�biorc�w i skutki wpis�w 48 54 I. Krajowy Rejestr S�dowy 48 54 l. Uwagi og�lne 48 54 2. Centralna Informacja 49 55 3. Struktura Krajowego Rejestru S�dowego 50 56 4. Post�powanie rejestrowe 53 57 5. Skutki wpis�w i og�oszenia wpis�w 57 59 � 4. Dobra osobiste przedsi�biorcy 59 64 I. Uwagi og�lne dotycz�ce d�br osobistych 60 64 II. Nazwa i firma. 62 67 l. Nazwa 62 67 2. Firma 65 70 III. Ochrona prawa do nazwy i do firmy. 69 75 �5. Czynno�ci przedsi�biorc�w 73 77 I. Uwagi og�lne 73 77 II. Zarz�dzanie (prowadzenie spraw, kierowanie) 74 78 l. Poj�cie zarz�dzania 74 78 2. Zasady podejmowania decyzji i uchwa� 77 81 2.1. Zwyk�a, bezwzgl�dna, kwalifikowana wi�kszo�� g�os�w 79 83 2.2. G�osy oddane, obecne, ca�ego sk�adu 79 84 2.3. Kworum potrzebne do podj�cia uchwa� 80 85 2.4. G�osowanie tajne i jawne 80 86 III. Reprezentacja 81 87 � 6. Zasady wyst�powania przedsi�biorc�w w obrocie 84 89 I. Osoby fizyczne 84 89 II. Osoby prawne 90 93 l. Powstanie. 90 93 2. Organy 92 95 3. Przedstawiciele ustawowi 100 97 4. Pe�nomocnicy 104 100 5. Prokurenci 106 101 5.1. Uwagi og�lne 106 101 5.2. Ustanowienie i udzielenie prokury 107 102 5.3. Zakres przedmiotowy prokury 110 106 5.4. Ograniczenie prokury 114 109 5.5. Legitymacja podmiotowa prokurent�w 114 110 5.6. Prokura jednoosobowa i prokura ��czna 116 111 6. Szczeg�lni pomocnicy os�b prawnych 117 112 III. Nie maj�ce osobowo�ci prawnej sp�ki prawa handlowego 118 113 � 7. Ograniczenia prowadzenia dzia�alno�ci gospodarczej 122 114 I. Ograniczenia przedmiotowe 122 114 II. Ograniczenia podmiotowe 125 115 l. Uwagi og�lne 125 115 2. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o przedsi�biorstwach pa�stwowych 127 116 3. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o ograniczeniu prowadzenia dzia�alno�ci gospodarczej przez osoby pe�ni�ce funkcje publiczne 129 118 4. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o samorz�dzie gminnym 133 120 5. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o samorz�dzie powiatowym 134 121 6. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o samorz�dzie wojew�dztwa 135 122 7. Zakazy wynikaj�ce z ustawy o ochronie konkurencji i konsument�w 136 123 8. Inne zakazy 136 124 8.1. Zakazy wynikaj�ce z przepis�w reguluj�cych pozycj� s�dzi�w 136 124 8.2. Zakazy odnosz�ce si� do prokurator�w 137 125 8.3. Zakazy odnosz�ce si� do adwokat�w 137 126 8.4. Zakazy odnosz�ce si� do radc�w prawnych 138 127 8.5. Zakazy odnosz�ce si� do notariuszy 138 128 � 8. Konkurencja, nieuczciwa konkurencja, zakaz konkurencji 139 129 I. Konkurencja 139 129 II. Nieuczciwa konkurencja i jej zwalczanie 142 132 III. Zakaz konkurencji 148 134 I. W Kodeksie sp�ek handlowych 148 134 2. W Kodeksie pracy 150 137 3. W ustawie-Prawo sp�dzielcze 151 138 4. W ustawie o ochronie konkurencji i konsument�w 153 139 Rozdzia� 2. Przedsi�biorcy, instytucje non for profit i inne podmioty w dzia�alno�ci gospodarczej 153 � I. Przedsi�biorca jednoosobowy 153 140 I. Cechy przedsi�biorcy 153 140 II. Rozpocz�cie dzia�alno�ci gospodarczej 155 141 III. Specyfika przedsi�biorc�w jednoosobowych (os�b fizycznych) 155 142 IV. Zako�czenie prowadzenia dzia�alno�ci gospodarczej 158 143 V. Rzemios�o 159 144 1. Definicja rzemios�a 159 144 2. Kwalifikacje rzemie�lnik�w 160 146 3. Prawa i obowi�zki rzemie�lnika 161 148 4. Samorz�d rzemios�a 162 150 � 2. Sp�ka cywilna-umowa przedsi�biorc�w 164 155 I. Uwagi og�lne 167 155 II. Utworzenie sp�ki cywilnej 170 156 III. Maj�tek wsp�lnik�w 173 157 IV. Odpowiedzialno�� za zobowi�zania sp�ki 176 159 V. Prowadzenie spraw sp�ki 177 160 VI. Reprezentacja sp�ki 179 162 VII. Udzia� w zyskach i stratach 181 165 VIII. Wyst�pienie wsp�lnika 183 167 IX. Rozwi�zanie sp�ki 185 171 X. Likwidacja sp�ki 185 172 �3. Sp�ki handlowe-przepisy og�lne 186 173 I. Przepisy wsp�lne 187 173 1. Uwagi og�lne 187 173 2. Stosunki holdingowe 189 175 3. Og�oszenia. 192 176 II. Sp�ki osobowe 193 177 l. Podmiotowo�� sp�ek 193 177 2. Zmiana umowy sp�ki 194 178 3. Zbycie praw i obowi�zk�w 194 179 II. Sp�ki kapita�owe 195 180 1. Sp�ka w organizacji 195 180 2. Aporty 198 181 3. Problematyka organ�w 199 182 4. Zasada r�wnego traktowania 201 183 5. Niewa�no�� sp�ki 202 184 �4. Sp�ka jawna 203 185 I. Uwagi og�lne 203 185 II. Utworzenie sp�ki 205 186 III. Maj�tek sp�ki jawnej, wk�ady do sp�ki 208 191 IV. Odpowiedzialno�� za zobowi�zania 210 193 V. Reprezentacja sp�ki 212 196 VI. Prowadzenie spraw sp�ki 214 198 VII. Udzia� w zysku i stratach 216 202 VIII. Obowi�zek lojalno�ci i zakaz dzia�alno�ci konkurencyjnej 217 204 IX. Wyst�pienie wsp�lnika 218 206 X. Rozwi�zanie sp�ki 220 209 XI. Likwidacja sp�ki 221 210 �5. Sp�ka partnerska 223 213 I. Uwagi og�1ne 224 213 II. Utworzenie sp�ki 226 214 III. Odpowiedzialno�� za zobowi�zania 230 221 IV. Reprezentacja sp�ki 232 222 V. Prowadzenie spraw 234 226 VI. Udzia� w zyskach i stratach 235 227 VII. Wyst�pienie wsp�lnika i rozwi�zanie sp�ki 235 228 VIII. Likwidacja sp�ki 236 229 �6. Sp�ka komandytowa 236 230 I. Uwagi og�lne 237 230 II. Utworzenie sp�ki 239 231 III. Maj�tek sp�ki, wk�ady do sp�ki, udzia�y, suma komandytowa 242 237 IV. Odpowiedzialno�� za zobowi�zania 247 241 V. Reprezentacja sp�ki 252 245 VI. Prowadzenie spraw sp�ki. 255 247 VII. Udzia� w zyskach i stratach 257 249 VIII. Wyst�pienie wsp�lnika i rozwi�zanie sp�ki 258 250 IX. Likwidacja sp�ki 259 251 � 7. Sp�ka komandytowo-akcyjna 259 252 I. Uwagi og�lne 260 252 II. Utworzenie sp�ki 262 253 III. Maj�tek sp�ki, kapita� zak�adowy, wk�ady do sp�ki 266 264 IV. Odpowiedzialno�� za zobowi�zania. 268 265 V. Reprezentacja sp�ki 269 266 VI. Prowadzenie spraw, nadz�r i podejmowanie uchwa� 271 267 1. Prowadzenie spraw 271 267 2. Nadz�r 272 268 3. Podejmowanie uchwa� 273 269 VII. Udzia� w zysku i stratach 275 270 VIII. Wyst�pienie wsp�lnika i rozwi�zanie sp�ki 276 271 IX. Likwidacja sp�ki 277 272 � 8. Sp�ka z ograniczon� odpowiedzialno�ci� 277 273 I. Uwagi og�lne 278 273 II. Utworzenie sp�ki 280 276 III. Wk�ady do sp�ki 290 282 l. Rodzaje wk�ad�w 290 282 2. Zdolno�� aportowa 291 283 3. Rodzaje aport�w 293 284 IV. Kapita� zak�adowy 295 286 l. Uwagi og�lne 295 286 2. Podwy�szenie kapita�u zak�adowego 298 289 3. Obni�enie kapita�u zak�adowego 301 293 4. Umorzenie udzia��w 302 296 V. Udzia�y 304 297 VI. Prawa wsp�lnik�w 308 303 l. Uwagi og�lne 308 303 2. Prawo ��dania wy��czenia wsp�lnika 309 306 3. Prawo do dywidendy 310 307 4. Prawo do zbywania udzia��w 312 311 5. Prawo zwrotu dop�at 314 316 6. Prawa mniejszo�ci 315 317 VII. Obowi�zki wsp�lnik�w 316 318 I. Uwagi og�lne 316 318 2. Obowi�zek wyr�wnania brakuj�cej cz�ci aportu 317 319 3. Obowi�zek dop�at 318 320 4. Obowi�zek �wiadcze� niepieni�nych na rzecz sp�ki 320 321 VIII. Organy sp�ki 322 323 l. Zarz�d 322 323 1.1. Uwagi og�lne 322 323 1.2.Powo�aniezarz�du 323 324 1.3. Odwo�anie zarz�du 324 326 1.4. Kompetencje zarz�du 325 328 1.5. Zakaz konkurencji 329 333 1.6. Odpowiedzialno�� cz�onk�w zarz�du 330 334 2. Rada nadzorcza i komisja rewizyjna 334 340 2.1. Prawo indywidualnej kontroli 334 340 2.2. Zakaz ��czenia funkcji i stanowisk 336 431 2.3. Powo�anie i odwo�anie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej 336 342 2.4. Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej 338 344 2.5. Spos�b dzia�ania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej 339 346 3. Zgromadzenie wsp�lnik�w 341 347 3.1. Zgromadzenie wsp�lnik�w jako organ sp�ki 341 347 3.2. Zgromadzenie zwyczajne i nadzwyczajne 343 349 3.3. Zasady zwo�ywania zgromadze�. 344 352 3.4. Zasady podejmowania uchwa� 346 356 3.5. Zaskar�anie uchwa� 349 359 IX. Rozwi�zanie sp�ki i jej likwidacja 352 360 X. Zg�oszenie wniosku o wykre�lenie sp�ki z rejestru 356 364 �9. Sp�ka akcyjna 357 367 I. Uwagi og�lne 358 367 II. Powstanie sp�ki 359 368 l. Zawi�zanie sp�ki 360 369 2. Wniesienie przez akcjonariuszy wk�ad�w na pokrycie ca�ego kapita�u zak�adowego 363 375 3. Ustanowienie zarz�du i rady nadzorczej 367 379 4. Rejestracja sp�ki 367 380 III. Kapita� zak�adowy 368 381 l. Uwagi og�lne 368 381 2. Podwy�szenie kapita�u zak�adowego 369 382 2.1. Zwyk�e podwy�szenie 369 382 2.1.1. Subskrypcja akcji 369 382 2.1.2. Podwy�szenie ze �rodk�w w�asnych sp�ki 370 383 2.2. Podwy�szenie w oparciu o kapita� docelowy 371 384 2.3. Warunkowe podwy�szenie 372 385 3. Obni�enie kapita�u zak�adowego 374 386 IV. Poj�cie akcji i ich rodzaje 376 389 l. Poj�cie akcji 376 389 2. Akcje uzyskane za got�wk�, aporty i akcje mieszane 381 396 3. Akcje zwyk�e i uprzywilejowane 381 397 4. Akcje nieme 383 398 5. Akcje imienne i na okaziciela 383 399 6. Akcje w�asne 384 400 7. Akcje zwi�zane ze szczeg�lnymi obowi�zkami 385 401 8. Akcje obj�te wsp�w�asno�ci� 385 402 9.Akcje gratisowe 385 403 10. Akcje winkluowane 386 404 11. Imienne �wiadectwa tymczasowe, imienne �wiadectwa za�o�ycielskie i �wiadectwa u�ytkowe 386 405 12. Obowi�zek prowadzenia ksi�gi akcyjnej 387 406 V. Prawa i obowi�zki akcjonariuszy 388 407 l. Uwagi og�lne 388 408 2. Obowi�zek zwrotu nieprawid�owo pobranych �wiadcze� 389 408 3. Obowi�zek powtarzaj�cych si� �wiadcze� niepieni�nych 390 409 4. Prawo do dywidendy 391 410 5. Prawo do zbycia akcji 394 413 6. Prawo do udzia�u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy 395 417 7. Prawo poboru 396 418 8. Prawo do informacji 399 421 9. Prawo do "pozbycia si�" wsp�lnik�w mniejszo�ciowych 400 422 VI. Organy sp�ki 401 423 l. Zarz�d 401 423 2. Rada nadzorcza 406 432 3. Walne zgromadzenie 408 438 VII. Odpowiedzialno�� cywilnoprawna w sp�ce akcyjnej 412 443 VIII. Rozwi�zanie i likwidacja sp�ki 415 444 � 10. Procesy transformacyjne w sp�kach 418 448 I. ��czenie si� sp�ek 418 448 l. Cele i istota ��czenia sp�ek 418 448 2. Post�powanie przy ��czeniu sp�ek kapita�owych 420 449 3. Post�powanie przy ��czeniu sp�ek z udzia�em sp�ek osobowych 425 453 4. Skutki po��czenia sp�ek 428 457 II. Podzia� sp�ek 430 459 l. Cele i istota podzia�u. 430 459 2. Post�powanie przy podziale sp�ek 432 460 3. Skutki podzia�u sp�ek 437 470 III. Przekszta�canie sp�ek 439 471 l. Cele i istota ��czenia sp�ek 439 471 2. Post�powanie przy przekszta�caniu sp�ek 441 473 3. Szczeg�lne zasady zwi�zane z przekszta�caniem 445 479 3.1. Przekszta�canie sp�ki osobowej w kapita�ow�.. 446 480 3.2. Przekszta�canie sp�ki kapita�owej w osobow� 446 481 3.3. Przekszta�canie sp�ki kapita�owej w kapita�ow� 447 482 3.4. Przekszta�canie sp�ki osobowej w osobow� 447 483 4. Skutki przekszta�cenia 448 484 �11.Sp�dzielnie 449 485 I. Definicja sp�dzielni 450 485 II. Tworzenie sp�dzielni 452 490 III. Rodzaje sp�dzielni 455 495 IV. Nabycie i ustanie cz�onkostwa w sp�dzielni 459 503 V. Zasady dzia�ania sp�dzielni 465 514 l. Uwagi og�lne 465 514 2. Walne zgromadzenie 465 515 3. Rada nadzorcza 469 520 4. Zarz�d 472 526 5. Grupy cz�onkowskie 474 532 VI. Prowadzenie dzia�alno�ci gospodarczej przez sp�dzielnie; maj�tek sp�dzielni 474 533 VII. Reorganizacja, likwidacja i upad�o�� sp�dzielni 479 543 1. ��czenie 479 543 2. Podzia� 480 544 3. Likwidacja 481 545 4. Upad�o�� 485 549 � 12. Przedsi�biorstwa pa�stwowe 485 550 I. Definicja przedsi�biorstwa pa�stwowego 486 550 II. Rodzaje przedsi�biorstw pa�stwowych 487 552 III. Zasady dzia�ania przedsi�biorstw pa�stwowych 492 562 l. Organy 492 562 2. Przedstawiciele ustawowi 497 566 2.1. Zast�pca dyrektora 497 566 2.2. Zarz�dca 498 567 2.3. Zarz�dca komisaryczny 499 568 2.4. Likwidator 500 570 2.5. Tymczasowy kierownik 501 571 2.6. Reprezentant upad�ego 502 572 2.7. Kurator 503 573 3. Pe�nomocnicy. 503 574 IV. Dysponowanie sk�adnikami maj�tku przez przedsi�biorstwa 504 575 l. Uwagi og�lne 504 575 2. Dysponowanie w toku bie��cej dzia�alno�ci 505 576 3. Dysponowanie w toku restrukturyzacji przedsi�biorstw pa�stwowych 510 584 4. Dysponowanie w toku likwidacji przedsi�biorstw pa�stwowych 516 593 5. Dysponowanie w toku upad�o�ci przedsi�biorstw pa�stwowych 520 600 6. Dysponowanie w toku komercjalizacji i prywatyzacji przedsi�biorstw pa�stwowych 521 601 6.1. Komercjalizacja zwyk�a 521 601 6.2.Prywatyzacja po�rednia 530 614 6.3. Prywatyzacja bezpo�rednia 533 618 � 13. Jednostki badawczo-rozwojowe 540 626 I. Cele jednostek badawczo-rozwojowych 540 626 II. Tworzenie jednostek badawczo-rozwojowych i zasady ich dzia�ania 541 627 �14. Przedsi�biorcy zagraniczni, oddzia�y przedsi�biorc�w zagranicznych oraz przedstawicielstwa przedsi�biorc�w za granicznych. 542 629 I. Przedsi�biorcy zagraniczni 544 629 II. Oddzia�y przedsi�biorc�w zagranicznych 544 631 III. Przedstawicielstwa przedsi�biorc�w zagranicznych 546 633 � 15. Towarzystwa ubezpiecze� wzajemnych 548 635 I. Istota towarzystw ubezpiecze� wzajemnych 548 635 II. Rodzaje towarzystw ubezpiecze� wzajemnych 550 637 III. Tworzenie towarzystw ubezpiecze� wzajemnych 551 638 IV. Organy towarzystw ubezpiecze� wzajemnych 552 640 l. Zarz�d. 552 640 2. Organy nadzoru 553 641 3. Walne zgromadzenie cz�onk�w 553 642 V. Maj�tek i prowadzenie dzia�alno�ci gospodarczej. 554 643 l. Kapita� zak�adowy 554 644 2. Kapita� zapasowy, gwarancyjny, rezerwowy oraz rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa 556 646 VI. Rozwi�zanie i likwidacja towarzystwa ubezpiecze� wzajemnych 557 647 � 16. G��wne oddzia�y zagranicznego zak�adu ubezpiecze� 557 648 I. Uwagi og�lne. 558 648 II. Utworzenie g��wnego oddzia�u 558 649 III. Dzia�anie g��wnego oddzia�u 560 650 IV. Nadz�r nad dzia�alno�ci� ubezpieczeniow� 561 651 V. Rozwi�zanie i likwidacja 561 652 �17.Fundacje 563 653 I. Poj�cie i typy fundacji 564 653 II. Utworzenie fundacji 565 654 l. Uwagi og�lne. 565 654 2. Akt fundacyjny 565 655 3. Statut fundacji 567 661 4. Wpis do rejestru 569 663 III. Dzia�alno�� fundacji 569 664 l. Prowadzenie spraw, reprezentacja, podejmowanie uchwa� 569 664 2. Prowadzenie dzia�alno�ci gospodarczej 571 669 IV. Nadz�r nad fundacjami 574 675 V. Likwidacja 575 676 �18.Stowarzyszenia 576 678 I. Istota stowarzysze� 576 678 II. Tworzenie stowarzysze� 578 680 l. Uwagi og�lne. 578 680 2. Stowarzyszenia os�b fizycznych 579 681 3. Stowarzyszenia gmin 581 683 III. Cz�onkostwo w stowarzyszeniu 582 685 IV. Organy stowarzysze� 583 689 l. Uwagi og�lne 583 690 2. Walne zgromadzenie cz�onk�w 583 690 3. Organ kontroli 585 692 4. Zarz�d 585 693 V. Prowadzenie dzia�alno�ci gospodarczej przez stowarzyszenia 587 695 VI. Nadz�r nad dzia�alno�ci� stowarzysze�. 591 703 VII. Likwidacja stowarzyszenia 593 704 � 19. Skarb Pa�stwa 595 709 I. Uwagi og�lne 595 709 II. Dzia�ania Skarbu Pa�stwa 598 711 III. Dzia�alno�� gospodarcza Skarbu Pa�stwa 602 717 � 20. Gminy, powiaty, wojew�dztwa. 604 721 I. Gminy 605 721 l. Osobowo�� prawna 605 721 2. Gospodarka komunalna 607 725 II. Powiat 614 736 III. Wojew�dztwo 616 738 Rozdzia�3.Umowy handlowe 619 �l. Cz�� og�lna 619 740 I. Poj�cie umowy handlowej 619 740 II. Podzia� um�w 622 745 III. Cechy um�w handlowych 623 751 IV. Zasada wolno�ci um�w 627 754 V. Zasada pacta sunt servanda 630 755 VI. Klauzula rebus sic stantibus 630 756 VII. Specyfika zawierania um�w handlowych 632 756 l. Czynno�ci przygotowawcze -poj�cie 632 758 1.1.Listy intencyjne 632 758 1.2. Og�oszenia, cenniki, reklamy, inne informacje 633 759 1.3. Wzorce umowne 634 760 1.4. Inne czynno�ci przygotowawcze 637 762 2. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy przedwst�pnej 637 763 3. Sposoby zawierania um�w 638 765 4. Zawieranie um�w poza lokalem przedsi�biorstwa 644 774 5. Zawieranie um�w na odleg�o��. . 646 776 6. Zawieranie um�w przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego 648 778 �2. Umowa sprzeda�y na raty 651 784 I. Definicja umowy 651 784 II. Charakter umowy 652 785 III. Strony umowy 653 787 IV. Zawarcie umowy 654 788 V. Zmiana i ustanie umowy 655 789 VI. Wykonanie umowy 655 790 VII. Prawa i obowi�zki stron 656 791 VIII. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 658 794 IX. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi za wady i gwarancji jako�ci 659 795 � 3. Umowa sprzeda�y rzeczy ruchomych z udzia�em konsument�w 659 796 I. Definicja umowy 659 796 II. Charakter umowy 661 798 III. Strony umowy. 662 799 IV. Przedmiot umowy 663 800 V. Zawarcie umowy 663 801 VI. Zmiana i ustanie umowy 664 802 VII. Wykonanie umowy 664 804 VIII. Prawa i obowi�zki stron 665 805 IX. Odpowiedzialno�� sprzedawcy za nienale�yt� jako�� towaru. 668 807 l. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 668 807 2. Odpowiedzialno�� z tytu�u gwarancji jako�ci 671 810 X. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy -odes�anie. 672 812 �4. Umowy budowlane 673 813 I. Umowa o prace geologiczne 673 813 l. Definicja umowy 673 813 2. Przedmiot umowy 673 814 3. Charakter umowy 675 816 4. Strony umowy 675 817 5. Zawarcie umowy 676 819 6. Zmiana i ustanie umowy 677 821 7. Wykonanie umowy 678 822 8. Prawa i obowi�zki stron 679 824 9. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 680 827 10. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 680 828 II. Umowa o roboty geodezyjno-kartograficzne 681 829 l. Definicja umowy 681 829 2. Przedmiot umowy 681 830 3. Charakter umowy 682 832 4. Strony umowy 683 834 5. Zawarcie umowy 684 838 6. Zmiana i ustanie umowy 686 841 7. Wykonanie umowy 687 843 8. Prawa i obowi�zki stron 688 845 9. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 688 847 l0. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 689 848 III. Umowa o prace projektowe 690 848 l. Definicja umowy 690 849 2. Przedmiot umowy 691 852 3. Charakter umowy 694 854 4. Strony umowy 694 855 5. Zawarcie umowy 695 857 6. Zmiana i ustanie umowy 696 859 7. Wykonanie umowy 697 860 8. Prawa i obowi�zki stron 698 862 9. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 699 863 l0. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 699 864 IV. Umowa o roboty budowlane. 700 864 l. Definicja umowy 700 865 2. Przedmiot umowy 701 866 3. Rodzaje um�w o roboty budowlane 701 870 4. Charakter umowy 703 871 5. Strony umowy 703 873 6. Zawarcie umowy 704 876 7. Zmiana i ustanie umowy 705 879 8. Wykonanie umowy 707 880 9. Prawa i obowi�zki stron 707 882 10. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 709 883 l1. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 710 884 �5.Umowaleasingu 711 884 I. Definicja umowy 711 885 II. Charakter umowy 713 888 III. Przedmiot umowy 716 889 IV. Strony umowy 716 890 V. Zawarcie umowy 717 891 VI. Zmiana i ustanie umowy 717 892 VII. Prawa i obowi�zki stron 719 894 VIII. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 721 895 � 6. Umowa rachunku bankowego. 722 895 I. Definicja umowy 722 896 II. Charakter umowy 723 897 III. Tre�� umowy 724 898 IV. Strony umowy 725 899 IV. Strony umowy 726 900 VI. Zawarcie umowy 726 901 VII. Zmiana i ustanie umowy 726 902 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 726 904 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 728 905 �7. Umowa agencyjna 728 905 I. Definicja umowy 728 906 II. Charakter umowy 729 907 III. Przedmiot umowy 729 908 IV. Strony umowy 731 909 V. Zawarcie umowy 732 910 VI. Zmiana i ustanie umowy 733 911 VII. Prawa i obowi�zki stron 734 913 VIII. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 737 913 �8. Umowa komisu 738 914 I. Definicja umowy 738 914 II. Charakter umowy 738 915 III. Tre�� umowy 739 916 IV. Strony umowy 740 917 IV. Strony umowy 740 918 VI. Zawarcie umowy 741 919 VII. Zmiana i ustanie umowy 741 920 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 741 921 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 743 923 X. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi 743 924 �9.Umowa przewozu 745 925 I. Definicja umowy 745 925 II. Charakter umowy 746 926 III. Tre�� umowy 747 927 IV. Strony umowy 747 928 V. Zawarcie umowy 749 929 VI. Zmiana i ustanie umowy 751 930 VII. Wykonanie umowy 751 931 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 752 932 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 753 937 �10.Umowaspedycji 756 942 I. Definicja umowy 756 942 II. Cechy umowy 757 944 III. Strony umowy 758 946 IV. Zawarcie umowy 759 947 V. Zmiana i ustanie umowy 759 948 VI. Wykonanie umowy 759 949 VII. Prawa i obowi�zki stron 760 950 VIII. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 761 951 �11.Umowa ubezpieczenia 762 952 I. Definicja umowy 762 952 II. Przedmiot umowy 762 952 III. Charakter umowy 762 953 IV. Strony umowy 763 956 V. Zawarcie umowy 764 957 VI. Zmiana i ustanie umowy 767 960 VII. Wykonanie umowy 767 963 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 768 964 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 769 965 � 12. Umowa sk�adu. 770 967 I. Definicja umowy 770 969 II. Charakter umowy 770 969 III. Przedmiot umowy 771 970 IV. Strony umowy 771 971 V. Zawarcie umowy 772 972 VI. Zmiana i ustanie umowy 773 973 VII. Wykonanie umowy 773 974 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 773 975 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 775 976 �13.Umowafranchisingu 775 977 I. Definicja umowy 775 978 II. Rodzaje um�w franchisingowych 777 978 III. Charakter umowy 777 989 IV. Strony umowy 780 981 V. Zawarcie umowy 780 983 VI. Zmiana i ustanie umowy 781 984 VII. Wykonanie umowy 782 986 VIII. Prawa i obowi�zki stron umowy 782 988 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 784 991 X. Odpowiedzialno�� z tytu�u r�kojmi i gwarancji. 784 992 �14.Umowa factoringu 785 993 I. Definicja umowy 785 993 II. Charakter umowy 786 994 III. Rodzaje um�w factoringowych 786 995 IV. Strony umowy 787 999 V. Zawarcie umowy 788 1000 VI. Zmiana i ustanie umowy 789 1001 VII. Wykonanie umowy 790 1003 VIII. Prawa i obowi�zki stron w r�nych typach factoringu 790 1004 l. Uwagi og�lne 790 1004 2. Factoring w�a�ciwy (pe�ny) 790 1005 3. Factoring niew�a�ciwy (niepe�ny) 791 1006 IX. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 793 1008 � l5.Umowaforfaitingu 794 1010 I. Definicja umowy 794 1010 II. Rodzaje um�w forfaitingowych 795 1011 III. Charakter umowy 797 1017 IV. Strony umowy 799 1019 V. Podmioty zwi�zane z forfaitingiem nie b�d�ce stron� umowy forfaitingu 800 1020 VI. Zawarcie umowy 801 1022 VII. Zmiana i ustanie umowy 802 1026 VIII. Wykonanie umowy 803 1028 IX. Prawa i obowi�zki stron I 803 1029 X. Odpowiedzialno�� za niewykonanie lub nienale�yte wykonanie umowy 804 1031 Indeks rzeczowy 807 Rozdzia� 1. Zagadnienia og�lne prawa handlowego � 1. Poj�cie prawa handlowego Literatura: J. Fr�ckowiak, O konieczno�ci dalszych zmian prawa cywilnego szczeg�lnie w odniesieniu do podmiot�w i um�w w obrocie gospodarczym, PPR 1999, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk�adu, Warszawa 1997; J Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; J. Okolski, W. Opalski, Reforma kodeksu cywilnego a prawo handlowe, Studia Iuridica XXI 1994; J. Okolski, W. Opalski, Znaczenie prawa handlowego w �wietle koncepcji jedno�ci prawa cywilnego, PPR 1992, Nr I; M. Safjan, Umowy zwi�zane z obrotem gospodarczym jako najwa�niejsza kategoria czynno�ci handlowych, PPR 1998, Nr 2. I. Definicja prawa handlowego Nb 1. Podstawy prawa prywatnego, w tym prawa handlowego, by�y tworzone w okresie przedwojennym. W�wczas og� stosunk�w w sferze obrotu prawnogospodarczego regulowa�o prawo handlowe, b�d�ce ga��zi� prawa prywatnego. Podstawowym aktem prawnym reguluj�cym te stosunki by�o rozp. Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. -Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.). Kodeks ten ukszta�towany zosta� w oparciu o kryterium podmiotowe, kt�rego podstaw� by�o poj�cie kupca. W ten spos�b przyj�to kryterium subiektywne opieraj�ce si� na rozwi�zaniu przyj�tym przez niemiecki Kodeks handlowy (Handelsgestzbuch-HGB). Jednak�e jednocze�nie ustawodawca definiowa� czynno�ci handlowe jako czynno�ci dokonywane przez kupca w zwi�zku z prowadzon� przez niego dzia�alno�ci�. W ten spos�b wykszta�ci�a si� dualistyczna koncepcja regulacji stosunk�w maj�tkowych przez prawo cywilne (obr�t powszechny) i prawo handlowe (obr�t gospodarczy). Ten ostatni rozumiany by� nie tylko jako wymiana d�br i us�ug za po�rednictwem pieni�dza, ale towarzysz�ce tej wymianie i powstaj�ce w jej procesie stosun- STRONA 2 -ki prawne mi�dzy jej uczestnikami (K. Kruczalak, Prawo, s. 17). Cech� tych stosunk�w jest to, �e co najmniej jeden uczestnik (obr�t p�profesjonalny, jednostronnie gospodarczy) lub wszyscy uczestnicy (obr�t profesjonalny, dwustronnie gospodarczy) prowadzi dzia�alno�� gospodarcz� w spos�b trwa�y i zawodowy, co najcz�ciej wi��e si� z prowadzeniem przedsi�biorstwa na w�asny rachunek i w celach zarobkowych. Cech� charakterystyczn� stosunk�w handlowych by�o r�wnie� u�ycie cywilistycznej metody regulacji stosunk�w prawnych, czyli powszechne pos�ugiwanie si� umow�. Tak wi�c cech� stosunk�w gospodarczych poddanych regulacji cywilistycznej by�a ekwiwa1entno�� �wiadcze� i zasada r�wnorz�dno�ci podmiot�w. W okresie powojennym zasady te uleg�y zdeformowaniu poprzez wykorzystywanie instrument�w prawa administracyjnego (przede wszystkim decyzji administracyjnej) do wp�ywania na stosunki gospodarcze. Nb 2 Wprowadzenie w �ycie w 1965 r. ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) spowodowa�o zmian� dualistycznej regulacji stosunk�w maj�tkowych przez prawo cywilne i handlowe, na rzecz koncepcji jedno�ci prawa cywilnego. Jednak�e, jak s�dz�, nie mo�e to prowadzi� do wniosku, �e zasada jedno�ci prawa cywilnego oznacza odej�cie od podzia�u na prawo handlowe i prawo cywilne powszechne. Wydaje si�, �e zasad� t� wprowadzono przede wszystkim po to, aby Kodeks cywilny obj�� swym zasi�giem r�wnie� stosunki mi�dzy jednostkami gospodarki uspo�ecznionej (J. Fr�ckowiak, O konieczno�ci, s. 7-8). Poddanie odr�bnej regulacji dzia�ania jednostek gospodarki uspo�ecznionej, jako dominuj�cej grupy podmiot�w stoj�cej w opozycji do podmiot�w prywatnych, mog�o doprowadzi� do wydzielenia tzw. prawa gospodarczego opartego na zupe�nie odmiennych regu�ach dzia�ania ni� te, w kt�rych obowi�zywa�y regu�y rynkowe. W ten spos�b, mimo �e dosz�o do os�abienia wykorzystywania tradycyjnych metod regulacji obrotu gospodarczego (umowa) i cz�ciowego tworzenia zr�b�w prawa gospodarczego, jednostki gospodarki uspo�ecznionej podlega�y przepisom Kodeksu cywilnego. Jednocze�nie jednak art. VI PWKC uchyli� przepisy Kodeksu handlowego, utrzymuj�c w mocy tylko niekt�re z nich dotycz�ce sp�ek jawnych, z ograniczon� odpowiedzialno�ci� i akcyjnych. W stosunku do tych sp�ek pozosta�y w mocy przepisy o firmie, rejestrze, prokurze, a w odniesieniu do stosunk�w handlu zagranicznego -przepisy art. 518-524 i 531 KH. W ten spos�b z kodyfikacji prawa handlowego pozosta�y jedynie fragmenty odnosz�ce si� do niekt�rych grup podmiot�w (��cznie z przywr�con� w 1991 r. sp�k� komandytow�), ale zrezygnowa - STRONA 3 - no z regulacji odnosz�cych si� do czynno�ci handlowych, okre�laj�cych poj�cie i rodzaje tych czynno�ci. Nb 3 Ustawa z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) utrzyma�a w mocy jedno�� prawa cywilnego (art. 1 KC). Jednak�e utrzymanie zasady jedno�ci prawa cywilnego na wz�r rozwi�za� przyj�tych m.in. we W�oszech i Szwajcarii, gdzie stosunki gospodarcze zar�wno profesjonalne, jak i nieprofesjonalne (powszechne) poddane s� jednolitej regulacji prawnej, wymaga zastanowienia. W dobie gospodarki rynkowej, opartej na zasadzie wolno�ci podejmowania i prowadzenia dzia�alno�ci gospodarczej, nie znajdujemy kompleksowego zespo�u norm, kt�re mog�yby stanowi� podstaw� regulacji tych stosunk�w. Nale�y przede wszystkim zwr�ci� uwag� na istniej�ce dyrektywy interpretacyjne daj�ce podstaw� wyr�nienia obrotu profesjonalnego (p�profesjonalnego), kt�re zmuszaj� do wyodr�bnienia prawa handlowego. Nale�� do nich (zob. J. Okolski, w: Prawo, s. 15-16): wolno�� gospodarcza, bezpiecze�stwo obrotu, szybko�� (tempo) obrotu, specyficzne wymogi dotycz�ce finansowania (kredyt) i sposobu rozliczania, trwa�o�� stosunk�w, ich szablonowo��, podwy�szony poziom wymaga� wobec profesjonalist�w. Nie powinno by� wi�c w�tpliwo�ci, �e - mimo tendencji wzmacniania zasady jedno�ci prawa cywilnego - nale�y wyodr�bni� prawo handlowe jako samodzieln� dyscyplin� prawn�. Nale�y przez ni� rozumie� zesp� norm prawa prywatnego reguluj�cy organizacj� przedsi�biorc�w oraz dokonywanie mi�dzy nimi (dwustronnie lub cho�by jednostronnie) czynno�ci handlowych (por. r�wnie� K. Kruczalak, Prawo, s. 21; J. Okolski, w: Prawo, s. 11). Od prawa handlowego nale�y wyra�nie odr�ni� tzw. publiczne prawo gospodarcze, b�d�ce cz�ci� prawa publicznego, a charakteryzuj�ce si� tym, �e reguluje stosunki odnosz�ce si� do interesu publicznego, w szczeg�lno�ci stosunki organ�w pa�stwowych z podmiotami (w tym przedsi�biorcami) przy pos�ugiwaniu si� metod� administracyjnoprawn� (decyzja). Nie powinno si� zalicza� do publicznego prawa gospodarczego stosunk�w przedsi�biorc�w, chocia� w literaturze podejmowane s� takie pr�by. Z pewno�ci� nie mo�na zakwestionowa� relacji mi�dzy pa�stwem (jego organami) a uczestnikami obrotu, ale w dobie gospodarki rynkowej powinno to stanowi� margines dzia�a� (zwany poprzednio zarz�dzaniem gospodark� narodow�). Nb 4. Niniejsze opracowanie oparte jest na dw�ch kryteriach pozwalaj�cych, zgodnie z przedstawion� definicj�, na wyr�nienie prawa handlowego: podmiotowe (przedsi�biorca) i przedmiotowe (umowy handlowe). Nie powinno ju� budzi� w�tpliwo�ci wyodr�bnienie kategorii podmiotowej, gdy� po ewolucji historycznej (kupiec, jednostka gospodarki uspo�ecznio- STRONA 4 -nej i nieuspo�ecznionej, podmiot gospodarczy) przepisy pos�uguj� si� poj�ciem przedsi�biorcy. Przedsi�biorc� jest wi�c osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie maj�ca osobowo�ci prawnej sp�ka prawa handlowego, kt�ra zawodowo we w�asnym imieniu podejmuje i wykonuje dzia�alno�� gospodarcz� (art. 2 ust. 2 ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dzia�alno�ci gospodarczej, Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.). Wyra�ne podstawy wyr�nienia kategorii podmiotowej wynikaj� ponadto z utrzymania, a obecnie wzmocnienia kategorii sp�ek prawa handlowego poprzez uchwalenie nowego Kodeksu sp�ek handlowych. Z kolei przez dzia�alno�� gospodarcz� rozumie si� (art. 2 ust. 1 PrGosp) dzia�alno�� wytw�rcz�, handlow�, budowlan�, us�ugow� oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacj� zasob�w naturalnych wykonywan� w spos�b zorganizowany i ci�g�y. Podejmowanie i wykonywanie dzia�alno�ci gospodarczej jest wolne dla ka�dego i na r�wnych prawach, z zachowaniem warunk�w okre�lonych przepisami prawa (art. 5 PrGosp). Wolno�� gospodarcza wyra�ona w tym przepisie nie ma jednak charakteru absolutnego. Do najwa�niejszych jej ogranicze� nale�y zaliczy� wym�g posiadania koncesji lub zezwolenia. Z przepis�w prawa wynikaj� ponadto obowi�zki spe�nienia warunk�w wykonywania dzia�alno�ci gospodarczej, odnosz�ce si� do ochrony przed zagro�eniem �ycia lub zdrowia ludzkiego i moralno�ci publicznej oraz ochrony �rodowiska. Artyku� 36 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S�dowym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) wprowadzi� list� podmiot�w, kt�re podlegaj� rejestracji w Krajowym Rejestrze S�dowym. Nie wyczerpuje to, moim zdaniem, katalogu przedsi�biorc�w, ale wskazuje jednak na tych, kt�rzy s� rejestrowani. Z drugiej strony, poza przedsi�biorcami sensu stricto wpisywane s� te� oddzia�y przedsi�biorstw zagranicznych i g��wne oddzia�y zagranicznych zak�ad�w ubezpiecze�. Podstawowymi jednak kryteriami uznania za przedsi�biorc� s� te, kt�re zosta�y okre�lone w art. 2 PrGosp. Na potwierdzenie zamiaru uznania os�b wpisywanych jako przedsi�biorc�w przepisy KrRejSU nazywaj� ten rejestr "Rejestrem przedsi�biorc�w". W rozumieniu art. 36 KrRejSU przedsi�biorcami s�: 1) osoby fizyczne prowadz�ce dzia�alno�� gospodarcz� (w tym wsp�lnicy sp�ek cywilnych), 2) sp�ki jawne, 3) sp�ki partnerskie, 4) sp�ki komandytowe, 5) sp�ki komandytowo-akcyjne, 6) sp�ki z ograniczon� odpowiedzialno�ci�, STRONA 5 7) sp�ki akcyjne, 8) sp�dzielnie, 9) przedsi�biorstwa pa�stwowe, 10) jednostki badawczo-rozwojowe, 11) przedsi�biorcy zagraniczni w rozumieniu przepis�w o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dzia�alno�ci gospodarczej w zakresie drobnej wytw�rczo�ci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane dalej "przedsi�biorstwami zagranicznymi" (por. art. 91 PrGosp), 12) towarzystwa ubezpiecze� wzajemnych, 13) inne osoby prawne, je�eli prowadz� dzia�alno�� gospodarcz� i podlegaj� obowi�zkowi wpisu do rejestru (np. fundacje, stowarzyszenia), 14) oddzia�y przedsi�biorc�w zagranicznych, 15) g��wne oddzia�y zagranicznych zak�ad�w ubezpiecze�. Nb 5 Inne zagadnienie zwi�zane jest z poj�ciem czynno�ci handlowych. Kategorii tej nie mo�na opiera� na jednoznacznych wyr�nikach metodologicznych, gdy� w naszym prawie nie istnieje definicja tej kategorii czynno�ci ani nie zosta�a te� normatywnie wyodr�bniona regulacja takich czynno�ci (M. Safjan, Umowy, s. 1). Jednak�e bezsprzecznie wskazane ju� cechy obrotu gospodarczego, a przede wszystkim jego specjalizacja, wymagaj� regulacji cz�sto odbiegaj�cych od klasycznego unoffi1owania w prawie cywilnym materialnym. Oznacza to, �e do obrotu gospodarczego nale�y stosowa� og�lne przepisy prawa handlowego z uwzgl�dnieniem przepis�w szczeg�lnych. Ju� obecnie przepisy Kodeksu cywilnego reguluj�, cho� nie zawsze kompleksowo (np. umowa przewozu), kategori� um�w handlowych. Nale�y podzieli� pogl�d, �e specyfika stosunk�w handlowych mo�e doprowadzi� do powt�rnego wyodr�bnienia og�lnej regulacji czynno�ci handlowych (ibidem, a tak�e: J. Okolski, W. Opalski, Znaczenie, s. l; J. Okolski, W. Opalski, Reforma, s. 68 i nast.). Przyjmuj�c kryterium podmiotowo-przedmiotowe, definiuj�ce poj�cie prawa handlowego, obecnie mo�emy uzna�, �e wyr�nienie um�w handlowych ma podstaw� de lege lata (M. Safjan, Umowy, s. 1). Wielu przepis�w Kodeksu cywilnego odwo�uje si� bezpo�rednio do przedsi�biorc�w (cho� cz�sto nie s� to terminy konsekwentnie stosowane, np. art. 118, 355 � 2, art. 3581 � 4, art. 3854 � l, art. 563 � 2, art. 765, 774, 794). U�ywane terminy: prowadzenie dzia�alno�ci gospodarczej, prowadzenie przedsi�biorstwa nale�y traktowa� jako podstaw� wyr�nienia kategorii czynno�ci handlowych, um�w w szczeg�lno�ci. Z drugiej strony, okre�lenia: "osoba prowadz�ca dzia�alno�� gospodarcz�" (art. 386 KC), "strona zawieraj�ca umow� w zakresie prowadzenia dzia�alno�ci gospo- STRONA 6 -darczej" (art. 3852 � 2 KC), "w zakresie swojej dzia�alno�ci gospodarczej (producent)" (art. 4491 � l), "poza zakresem dzia�alno�ci gospodarczej" (art. 4493 � l), "podmiot, kt�ry zawodowo trudni si� za�atwianiem czynno�ci dla drugich" (art. 736 KC), pozwalaj� na wyodr�bnienie specjalnej kategorii, og�lnie okre�lanej przedsi�biorcami. Dlatego te� druga cz�� niniejszego opracowania (rozdzia� III) odnosi si� do um�w handlowych, rozumianych jako dokonywane w ramach dzia�alno�ci zawodowej lub zarobkowej danego podmiotu b�d�cego uczestnikiem obrotu gospodarczego (ibidem, s. l). Nb 6 W ramach prawa handlowego wyodr�bni�y si� wyspecjalizowane przedmioty (dyscypliny - K. Kruczalak, Prawo, s. 35). Uwa�am jednak, �e prawo sp�ek nale�y zaliczy� do prawa przedsi�biorc�w sensu stricto w ramach prawa handlowego. Do najwa�niejszych zaliczy� mo�emy: prawo autorskie i wynalazcze, prawo papier�w warto�ciowych, prawo wekslowe i czekowe, prawo upad�o�ciowe. Mo�emy wi�c doj�� do wniosku, �e zdefiniowane prawo handlowe, jako prawo reguluj�ce organizacj� przedsi�biorc�w i dokonywanych mi�dzy nimi czynno�ci handlowych, rozumiane jest jako prawo handlowe sensu stricto, natomiast uzupe�nione przez wyspecjalizowane dyscypliny tworzy prawo handlowe sensu largo. II. �r�d�a prawa handlowego Nb 7 �r�d�em prawa handlowego s� przede wszystkim przepisy prawa stanowionego, regulacje umowne tworzone przez strony, odpowiednie postanowienia um�w mi�dzynarodowych. Nie bez znaczenia dla prawa handlowego s� r�wnie� zwyczaje, a tak�e orzecznictwo s�dowe i wypowiedzi doktryny, kt�rych jednak nie mo�na zaliczy� do �r�de� prawa. Nb 8 Bezsprzecznie do najwa�niejszych akt�w prawnych, b�d�cych �r�d�em prawa handlowego, nale��: l) ustawa z 15.9.2000 r. -Kodeks sp�ek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037), 2) ustawa z 23.4.1964 r. -Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), 3) ustawa z 23.4.1964 r. -Przepisy wprowadzaj�ce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.), 4) ustawa z 17.11.1964 r. -Kodeks post�powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.), 5) utrzymane w mocy postanowieniem art. 632 KSH przepisy Kodeksu handlowego dotycz�ce firmy i prokury, STRONA 7 6) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upad�o�ciowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.), 7) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo o post�powaniu uk�adowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.), 8) ustawa z 21.8.1997 r. -Prawo o publicznym obrocie papierami warto�ciowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 ze zm.), 9) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282), 10) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.), 11) ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (Dz.U. Nr 83, poz. 420 ze zm.), 12) ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S�dowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17 poz. 209), 13) ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzaj�ce ustaw� o Krajowym Rejestrze S�dowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze zm.), 14) ustawa z 19.11.1999 r. -Prawo dzia�alno�ci gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), 15) rozp. Ministra Sprawiedliwo�ci z 21.12.2000 r. w sprawie szczeg�owego sposobu prowadzenia rejestr�w wchodz�cych w sk�ad Krajowego Rejestru S�dowego oraz szczeg�owej tre�ci wpis�w w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237). Druga grupa przepis�w reguluj�cych prawo handlowe wi��e si� z jednej strony ze szczeg�owo�ci� rozwi�za�, a z drugiej - z ich powa�n� dynamik� i zmienno�ci�. Mo�na zaryzykowa� tez�, �e lista ta b�dzie ulega�a permanentnym zmianom polegaj�cym na wydawaniu coraz to nowych akt�w i uchylaniu obowi�zuj�cych. Do przepis�w tych, reguluj�cych szczeg�owo stosunki prawa handlowego, nale��: l) ustawa z 25.9.1981 r. o przedsi�biorstwach pa�stwowych (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), 2) ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsi�biorstw pa�stwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.), 3) ustawa z 16.9.1982 r. -Prawo sp�dzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), 4) ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.), 5) ustawa z 7.4.1989 r. -Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.), 6) ustawa z 26.6.1974 r. -Kodeks pracy (tekst jedno Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.), 7) ustawa z 5.6.1998 r. o samorz�dzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.), STRONA 8 8) ustawa z 5.6.1998 r. o samorz�dzie wojew�dztwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 ze zm.), 9) ustawa z 8.3.1990 r. o samorz�dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.), 10) ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.), 11) ustawa z 10.5.1990 r. -Przepisy wprowadzaj�ce ustaw� o samorz�dzie terytorialnym i ustaw� o pracownikach samorz�dowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.), 12) ustawa z 25.7.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388), 13) ustawa z 28.7.1990 r. o dzia�alno�ci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.) 14) ustawa z 30.5.1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35, poz. 195 ze zm.), 15) ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.), 16) ustawa z 15.11.1984 r. -Prawo przewozowe (tekst jedno Dz. U. z 2001 r. Nr 50, poz. 601), 17) ustawa z 22.3.1989 r. o rzemio�le (Dz. U. Nr 17, poz. 92 ze zm.), 18) ustawa z 23.11.1990 r. o ��czno�ci (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 117, poz. 564), 19) ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsument�w (Dz. U. Nr 122, poz. 1319), 20) ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr47, poz. 211 ze zm.), 21) ustawa z 10.6.1994 r. o zam�wieniach publicznych (Dz. U. Nr 76, poz. 344 ze zm.), 22) ustawa z 30.6.2000 r. -Prawo w�asno�ci przemys�owej (Dz. U. z 2000 r. Nr 49, poz. 508), 23) ustawa z 1.12.1961 r. -Kodeks morski (tekst jedno Dz. U. z 1998 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.), 24) ustawa z 7.7.1994 r. -Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 ze zm.), 25) ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niekt�rych praw konsument�w oraz o odpowiedzialno�ci za szkod� wyrz�dzon� przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271), 26) rozp. RM z 30.5.1995 r. w sprawie szczeg�owych warunk�w zawierania i wykonywania um�w sprzeda�y rzeczy ruchomych z udzia�em konsument�w (Dz. U. Nr 64, poz. 328), STRONA 9 27) ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450), 28) ustawa z 22.1.2000 r. o og�lnym bezpiecze�stwie produkt�w (Dz. U. Nr 15, poz. 179). Nb 9 �r�d�em prawa handlowego mo�e by� ponadto prawo umowne. W tym przypadku s� to tzw. umowne warunki um�w (K. Kruczalak, Prawo, s. 84). Obecnie wzorce umowne mog� by� wydawane przez ka�dy podmiot prawa, kt�ry uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym. Zmieniona zosta�a wi�c zasada, �e mo�e je wydawa� tylko ten podmiot, kt�remu przepis rangi ustawy przyznawa� kompetencje do wydawania wzorc�w umownych (ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niekt�rych praw konsument�w oraz o odpowiedzialno�ci za szkod� wyrz�dzon� przez produkt niebezpieczny, Dz. U. Nr 22, poz. 271). Swoboda kreowania stosunk�w umownych wynika z art. 3531 KC i odnosi si� przede wszystkim do um�w handlowych. Nie dotyczy natomiast tworzenia przedsi�biorc�w, gdy� w stosunku do nich obowi�zuje zasada numerus clausus (J. Okolski, w: Prawo, s. 22). Nb 10 Jak ju� wspomniano, dla prawa handlowego znaczenie maj� r�wnie� zwyczaje. Poprzednio, zgodnie z art. l KH, do �r�de� prawa handlowego (obok Kodeksu handlowego i ustaw szczeg�lnych) zaliczano powszechnie obowi�zuj�ce w pa�stwie prawo zwyczajowe. Obecnie, wobec uchylenia art. l KH, nale�y poda� w w�tpliwo�� uznanie prawa zwyczajowego jako �r�d�a prawa. Jednak�e -co podkre�la si� w doktrynie (J. Okolski, w: Prawo, s. 21; K. Kruczalak, Prawo, s. 55) -istotne znaczenie w prawie handlowym maj� zwyczaje. Przez zwyczaj nale�y rozumie� pewne zasady zachowania si� przedsi�biorc�w. Same w sobie nie maj� cech prawotw�rczych, ale cz�sto albo konkretne przepisy odsy�aj� do zwyczaju (np. art. 56, 65 � l, art. 354 KC), albo zwyczaj ten na tyle kszta�tuje stosunki prawne, �e nast�pstwem okre�lonych zachowa� jest wydanie normy prawnej. Na rozw�j prawa handlowego wp�ywaj� r�wnie� (nie b�d�c �r�d�em prawa) orzecznictwo s�dowe i wypowiedzi doktryny (literatura, pi�miennictwo). Nb 11 Z punktu widzenia cz�onkostwa Polski w Unii Europejskiej coraz wi�ksze znaczenie mie� b�d� przepisy prawa Wsp�lnoty Europejskiej. Ju� teraz dorobek prawa handlowego wi��e si� z por�wnywaniem dyrektyw (np. ~ sprawach sp�ek), tj. akt�w wi���cych pa�stwa cz�onkowskie, daj�cych Jednak swobod� wyboru metody i formy wprowadzenia postanowie� dyrektywy w �ycie (inaczej ni� rozporz�dzenia, kt�re maj� moc bezpo�rednio STRONA 10 wi���c�). Poza tym nale�y wskaza� zalecenia i opinie, kt�re s� aktami ni�szego rz�du i kt�re nie s� wi���ce dla pa�stw cz�onkowskich. � 2. Przedsi�biorca i przedsi�biorstwo Literatura: P. Bielski, Regulacja poj�cia przedsi�biorstwa w znaczeniu przedmiotowym a projekt prawa sp�ek handlowych, PPR 1999, Nr 6; G. Bieniek, B. Ziemianin, Przedsi�biorstwo pa�stwowe. Komentarz do ustawy o przedsi�biorstwach pa�stwowych, Zielona G�ra 1992; E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sie�czy�o-Chlabicz, Dzia�alno�� gospodarcza i przedsi�biorca na gruncie ustawy prawo dzia�alno�ci gospodarczej, PPR 2000, Nr 4; G. Czudaj, Odpowiedzialno�� zbywcy i nabywcy przedsi�biorstwa w �wietle art. 526 k.c., Rej. 1999, Nr 5; J: Fr�ckowiak, Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwencjach wyodr�bnienia tej kategorii podmiot�w w prawie cywilnym, Acta Universitatis Wratislavensis Prawo CCXLII 1995; A. Jakubecki, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo sp�ek. Zarys, Warszawa 1999; W J. Katner, Kupiec, podmiot gospodarczy, przedsi�biorca. Ewolucja poj�ciowa, Gda�skie Studia Prawnicze 1999, t. V; A. Kidyba, Ma�y i �redni przedsi�biorca jako kategoria normatywna, Prawo sp�ek 2000, Nr 2; A. Kidyba, Sp�ka z ograniczon� odpowiedzialno�ci�. Komentarz, Warszawa 2001 ;A. Kidyba (red.), Sp�ka z 0.0. w praktyce, Warszawa 1999; K. Kopaczy�ska-Pieczniak, Sp�ka z 0.0. w praktyce, Warszawa 1999; K. Kruczalak, Poj�cie przedsi�biorcy i jego znaczenie w obowi�zuj�cym prawie, Rej. 1998, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wyk�adu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Przedsi�biorstwo zarobkowe (gospodarcze) "w wi�kszym rozmiarze", Pr. Sp�. 1998, Nr I; Z. Kubot, Struktury holdingowe, Zielona G�ra 1993; M. Litwi�ska, Dzier�awa i u�ytkowanie przedsi�biorstwa w �wietle art. 552 k.c., PPR 1994, Nr 3; M. Litwi�ska, Poj�cie przedsi�biorstwa w prawie cywilnym i handlowym. Przedsi�biorstwo jako przedmiot obrotu, PPR 1993; J. Malarczyk, Poj�cie przedsi�biorstwa zarobkowego prowadzonego w wi�kszym rozmiarze, Rej. 2000, Nr 4; E. Norek, Przedsi�biorstwo jako przedmiot obrotu gospodarczego, Warszawa 1997; J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa 1999; A. Opalski, Koncern w polskim prawie sp�ek, PPR 1998, Nr 7; M. Po�niak-Niedzielska, Poj�cie przedsi�biorstwa a jego maj�tek, Annales UMCS 1982; M. Po�niak-Niedzielska, Zbycie przedsi�biorstwa w �wietle zmian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, Nr 6; S. So�tysi�ski, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; K. Strzyszkowski, Instytucje prawa dzia�alno�ci gospodarczej. Uwagi o projekcie ustawy Prawo dzia�alno�ci gospodarczej, PUG 1999, Nr 4; W Szpringer, Regulacje struktur rynkowych, Pr. Sp�. 1997, Nr 10; H. Urba�czyk, Przedsi�biorstwo jako aport w sp�ce z ograniczon� odpowiedzialno�ci�, Pr. Sp�. 1999, Nr 9; Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 1994; J. Widio, Zakres stosowania art. 526 k.c. w odniesieniu do przepis�w o zbyciu przedsi�biorstwa, PPR 1996, Nr I; A. W Wi�niewski, Przepisy o Krajowym Rejestrze S�dowym a reforma prawa handlowego, cz. I i II, PPR 1999, Nr 4-5. STRONA 11 I. Definicja przedsi�biorcy Nb 12 Na przestrzeni lat, niezale�nie od ustroju panuj�cego w Polsce, regulacja odnosz�ca si� do dzia�alno�ci gospodarczej oparta by�a na systemie podmiotowym. Zgodnie z takim rozwi�zaniem, najistotniejsze by�o zdefiniowanie podmiotu prowadz�cego dzia�alno�� gospodarcz�. W prawie handlowym w okresie przedwojennym -a� do uchylenia przepisu art. 2 � I KH -g��wnym poj�ciem by�o poj�cie kupca. Kupcem by� ten, kto we w�asnym imieniu prowadzi� przedsi�biorstwo zarobkowe (por. W J. Katner, Kupiec, s. 171 i nast.). Zgodnie z Kodeksem handlowym, nie uwa�ano za prowadzenie przedsi�biorstwa prowadzenia gospodarstw rolnych, le�nych, ogrodniczych, hodowlanych, rybnych, �owieckich i pszczelarskich oraz wykonywania wolnych zawod�w. Kupcy, kt�rzy prowadzili przedsi�biorstwo w wi�kszym rozmiarze, zaliczani byli do grupy kupc�w rejestrowych (w prawie niemieckim Vollkaufmann), a pozostali byli kupcami nierejestrowymi (Minderkaufmann). Uch